Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
pag 1
Tot hier. Docentenhandleiding Deze handleiding is bedoeld als handvat voor jou, docent Filosofie, Maatschappijleer, CKV of Nederlands, om zelf met je leerlingen aan de slag te gaan. Je kunt onderstaande ideeën ge-‐ bruiken. Ons advies is eerst zelfstandig een be-‐ zoek te brengen aan Het Dolhuys, voorafgaand aan het bezoek met de leerlingen.
thema kan zijn, is in deze handleiding de insteek ‘je eigen grenzen te verkennen, op speelse en reflectieve manier” met de nadruk op het met elkaar in gesprek/in discussie gaan. Of om eens verder na te denken over wat grenzen voor je betekenen. De thema’s “dwang of geen dwang”, “over de grens gaan”, “grenzenloos gedrag” etc. kom je via deze handleiding tegen in de museale ruimtes, waarin je naar wens kunt aanhaken op de psychiatrie. Bijvoorbeeld in de kastenkamer, waar je in de persoonlijke verhalen van de men-‐ sen de ‘zwaardere kant’ van grenzen en begren-‐ zen tegenkomt.
Het ontdekken van grenzen Het thema van dit programma is “grenzen”. In het algemeen kan het voor iedereen van belang zijn om grenzen te stellen. Maar voor iemand met een psychiatrische aandoening kan het soms zelfs van levensbelang zijn. Of het nu om het begrenzen van fysieke of emotionele aard gaat,: als iemand zichzelf te ver drijft of niet meer kan inschatten wanneer iets voor hem of haar ‘ongezond’ is dan is het nodig om jezelf te begrenzen voordat iemand anders genoodzaakt is dit te doen.
Aangezien dit thema een zwaar
Over Het Dolhuys Het Dolhuys is een museum dat constant in be-‐ weging is. De thema’s zijn zeer geschikt om op de actualiteit in te spelen. Deze handleiding kan dus meer dan een keer worden toegepast. Doelgroep Leerlingen drie hoogste klassen voorgezet on-‐ derwijs HAVO/VWO. Leeftijd: 15 – 18 jaar. Wat ga je doen Je gaat aan de hand van deze rode draad een aantal ruimtes in het museum door. Het Dol-‐ huys is een gebouw met een beperkte capaciteit. Het is daarom handig de klas in maximaal drie
Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
groepjes te verdelen, zodat de groepjes en de ruimtes goed met elkaar kunnen afwisselen. Tijdsduur Maximaal 1,5 uur (inclusief binnenkomen museum, jassen ophangen, en weggaan). Maximaal aantal leerlingen 25 leerlingen, verdeeld in groepjes van maximaal 10 leerlingen. Je zorgt zelf voor vol-‐ doende begeleiding en bent in het museum zelf verantwoordelijk voor je groepen. (minimaal 2 begeleiders). Ruimtes en gemiddelde tijdsduur Voor dit thema is gekozen voor onderstaande ruimtes: Spiegelzaal (introductie) 6 ± 10 min De Dolcel 6 ± 20 min De Luisterkastenruimte 6 ± 20 min De Beeldenzaal 6 ± 20 min De Patiëntenkamer 6 ± 20 min De Zorgzaal 6 ± 20 min Een plattegrond van het museum is gratis ver-‐ krijgbaar bij de balie.
Tip Als je tijdens het bezoek af en toe even rustig wilt staan met je groepje om iets te ver-‐ tellen of te bespreken dan kan dat op de over-‐ dekte binnenplaats bij de dolcellen of in de rode gang, in de blauwe gang of in de Bonte gang (zie plattegrond). Na de les kun je nog de rest van het museum bekijken, maar we adviseren om dit lespro-‐ gramma in bovengenoemde ruimtes te doen. Suggesties voor het bezoek Hieronder volgen een aantal opdrachten die je kunt gebruiken bij het bezoek aan Het Dolhuys. Het is niet noodzakelijk om alles exact op te volgen! Het is bedoeld ter inspiratie en als ideeënwijzer voor het bezoek. Je gaat met de leerlingen actief
pag 2
de ruimtes door, in de vorm van een rondleiding met gesprek. De vragen en opdrachtjes die je aantreft kun je gebruiken bij het starten van een gesprek of discussie. Uiteraard hoef je niet álle vragen toe te passen, maar kijk welke volgens jouw inschatting het beste bij je groepje passen.
-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐
Opdracht 1: Wat is normaal? 6 ± 10 min
De Spiegelruimte Groepeer de leerlingen om je heen. Trek een (denkbeeldige) streep. Start: “We gaan het vandaag hebben over grenzen. We zijn net al een belangrijke grens gepasseerd. Dat is het binnengaan van dit museum”. Weten jullie waar jullie zijn? Geef hierna een korte uitleg over Het Dolhuys. Vragen bij de spiegelschermen 1 Ken jij je grens? Ken je ook de grens van een ander? 2 Wat betekent volgens jou “een grens over-‐ gaan”? 3 Waar denk je aan bij grenzen en een psychische ziekte? 4 Als je in de rij staat te wachten voor een kaartje, hoe dicht bij mag een onbekende vóór jou of achter jou dan bij je staan, wat is de grens? (uitbeelden met twee leer-‐ lingen, waarvan de één aangeeft hoeveel
Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
5 6
7
voetstappen er tussen mogen. Gebruik de denkbeeldige streep). Wat is de grens in de klas – weet je wanneer je te ver gaat? Als het gaat om vragen stellen – wat is bij jou de grens -‐ waarover mag iemand aan jou geen vragen stellen? Noem van alle gezichten die je voorbij ziet komen op de spiegels twee mensen die je beter zou willen leren kennen en leg kort uit waarom -‐ aan de rest van de groep.
-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐
Opdracht 2: Grenzen in ruimte 6 ± 20 min
De Dolcellen Je kunt beginnen bij de eerste dolcel. Leg eerst kort uit wat een dolcel is. Bekijk daarna kort het filmpje. Vervolgens kun je doorlopen naar de overdekte binnenplaats en hier een aantal vra-‐ gen doen.
Vragen 1 Wat vind je er van dat anderen voor anderen bepaalden wat de grens was? “Wat te doen met iemand die schopt of bijt of naakt door de kou loopt die in zichzelf snijdt of zwaait met een mes?”
pag 3
2 Wat te doen ? Als je deze tekst leest ? En, bepalen we niet allemaal min of meer de grens voor elkaar? 3 Heb jij een eigen kamer? Wat gebeurt er als iemand die kamer zo maar binnenkomt? (vind je het prima als iemand komt binnen-‐ vallen, of hoor heb je liever dat iemand eerst aanklopt?) Met andere woorden: Stel jij je grens? Achtergrondinfo: voor mensen met een psychi-‐ sche stoornis is het lastig om hun eigen grens aan te geven. Hun geest gaat in zekere zin met ze op de loop. Soms betekent dit dat er geen be-‐ sef van normen of waarden meer is, of het niet weten wanneer men zichzelf fysiek uitput of bescha-‐ digt of erger nog, een gevaar voor anderen wor-‐ den. 4 Waarom of wanneer gaat iemand zijn grens over denk je? Noem voorbeeld. 5 Wanneer kan iemand volgens jou niet meer zelf inschatten dat hij een grens is overge-‐ gaan?
Opdracht 3: Een grens voorbij zijn
Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
6 ± 20 min
Let op Deze ruimte kan soms druk zijn. In dat geval raden wij je aan eerst te luisteren bij een van de kasten en de opdracht vervolgens in de overdekte binnenplaats bij de dolcellen te doen. Begin met het voorlezen van de tekst boven op de muur: Wat betekent het voor iemand om de greep op zichzelf te verliezen? …etc. Laat vervolgens een paar mensen een antwoord bedenken en uitspreken. Open daarna een kast en luister een verhaal. Gebruik die van Pieter Overduin, de eerste kast rechts als je binnenkomt of die van Jacqueline, de tweede kast links. Vragen 1 Denk je dat iederéén dakloos of psychotisch (uitleggen wat psychotisch is) of depressief kan worden? Zou het jou kunnen gebeuren? Achtergrondinfo: de mensen en hun verhalen in de kasten, zij leidden voorheen allemaal min of meer een ‘normaal’ leven. Maar toch gebeurt er iets waardoor hun leven op de kop komt te staan. Soms is de aanleiding voor het ontstaan van een psychische ziekte een zware emotionele gebeurtenis in iemands leven. Of het is de op-‐ bouw van een serie van moeilijke situaties. Ie-‐ mand met wie het, op het eerste gezicht altijd ‘prima’ ging, kan toch ondertussen depressief raken of de weg kwijt zijn: ‘de grens voorbij’. Vragen 1 Ken jij iemand die ‘de grens voorbij is’ ? 2 Je hebt het druk met studie, sport, uit-‐ gaan: kortom drukke, volle weken met al-‐ lerlei activiteiten. Weet jij dan wanneer jouw grens bereikt is? Of, heb je iemand
pag 4
nodig die het tegen je zegt? Wanneer krijg jij stress?
De Luisterkasten
-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐
Opdracht 4: Grenzen opzoeken 6 ± 20 min
De Beeldenzaal Deze ruimte gaat over grenzen opzoeken via creativiteit en verbeelding en de grens tussen genialiteit en gekte. Voor sommige mensen is het dagelijks leven ingewikkeld, moeilijk, snel, te veel. Hun grenzen worden, door allerlei oor-‐ zaken, snel overschreden en geprikkeld Veel mensen “functioneren” wel, op hun werk, in hun gezin, etc., maar hebben daarnaast eigen ruimte nodig om zichzelf te uiten en om in hun leven goed in evenwicht te blijven. Bijvoorbeeld door te schrijven, te schilderen, toneel te spelen. Iedereen heeft van tijd tot tijd zo zijn eigen ruimte nodig, maar sommige mensen nét iets meer. Als hun emotionele grenzen te vaak wor-‐ den overschreden gaat het mis. Vragen 1 Kijk eens naar een aantal personages en hun verhalen in deze ruimte – zo zie je beelden van Agaat Bekker, Vincent van Gogh, Gerrit Achterberg. Welk personage lijkt je interessant? Luister naar haar/zijn verhaal. (Geef hier ongeveer 5 minuten de tijd voor). Vergelijk ze met elkaar – vind je de een ‘normaler dan de ander”? 2 Elke leerling denkt na over haar/zijn fa-‐ voriete ruimte (thuis, openbaar, natuur, of in het museum zelf, etc.). Twee of vier leerlingen (wie dat wil) vertellen waar-‐ om dit voor hem/haar de fijnste ruimte is. 3 Vertaal dit nu naar je hoofd :
Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
waar “zit” je het liefst in je hoofd? In je fantasie? Het maken en bedenken van dingen? in je herinnering? Hoe onderzoek jij je ruimte en je (creatieve) grenzen? (bijv. drugs, alchohol, muziek, sporten?). 4 Waarom hebben de grijze beelden vol-‐ gens jou geen hoofden? (allerlei ant-‐ woorden mogelijk, er is geen ‘goed’ of ‘fout’antwoord, het gaat om het vrij as-‐ sociëren) -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐
Opdracht 5: Wanneer ga je een grens over? 6 ± 20 min
De Patiëntenkamer
pag 5
Je zet het geluid uit door de witte knop in de hoek aan de deurkant in te drukken. Zet bij vertrek uit de ruimte het geluid weer aan voor de andere bezoekers! Vragen 1 Noem een aantal gangbare normen en waarden over geestesziekten. Welke voor-‐ oordelen komen bijvoorbeeld als eerste bij je op? 2 Welke normen en waarden zijn anders ten opzichte van vroeger denk je? Wat weet je van nu? 3 Wanneer vind je dat je zelf een norm overschrijdt? -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐
Opdracht 6: Grensverleggend
Deze ruimte ademt de sfeer van een jaren ’70 groepsgesprek. Hier kun je zappen door een verzameling bekende en bijzondere films waar-‐ in patiënten vertellen over hun eigen ervarin-‐ gen. Je kunt de volledige films zien.
6 ± 20 min
De Zorgzaal
Tip Deze ruimte leent zich om met je groepje rustig een aantal opdrachten te doen of even een pauze in te lassen. Vraag de leerlingen eerst een aantal fragmenten van deze films te kijken. Zet daarna het geluid uit (de film kan niet uit).
Het thema ‘grensverleggend’ wordt gebruikt om over de veranderingen in de psychiatrie te ver-‐ tellen. Van de traditionele (dwang) methoden bij objecten als de stoel, het bad en de jas tot de antipsychiatrie tot zelfs de huidige “therapeuten cultuur” in de media. Laat de leerlingen rustig rondkijken. Maximaal 10 minuten. Let bij het rondlopen of alle leer-‐ lingen een stethoscopen de ze meenemen ook weer terughangen… Geef ze deze vraag mee: Vragen Welke twee voorwerpen zou je nader willen Onderzoeken of meer van willen weten? Waarom?
Tot hier. docenten handleiding over grenzen en ruimte
Opdracht 7: Grens of niet?
6 ± 5 min Bij de deur met Verboden erop. Vragen 1 Doe je de deur open of niet? 2 Wat is je eerste impuls? Waarom? 3 Is ‘Verboden’ een grens? Of juist niet? Afsluiting 6 ± 10 min Ga naar de toiletruimte (vlak bij de in-‐ gang van het museum). Hier is aan de rechterzijde een grote schoolbordwand. Deze wand kan worden gebruikt als middel tot expressie in tekening, woord, quotes, etc. door de leerlingen.
pag 6
Op school – na het bezoek Suggesties voor vragen/stellingen waar je even over kunt napraten: Wat is een gedachte? Ooit een normaal mens ontmoet? Hoe herken je een normaal mens? Wie is de meest aparte persoon op aarde? Hiermee ben je aan het eind van het bezoek gekomen. We wensen dat het een interes-‐ sant en spannend bezoek is geweest, wat prikkelt tot nadenken en napraten met elkaar over de grens tussen normaal en abnormaal. Tot een volgende keer! www.hetdolhuys.nl
