DE COMMISSARIS Een uitgave van DLA Piper Nederland NV, december 2013 23
4 14
JOS STREPPEL EN JEAN FRIJNS OVER 10 JAAR CODETABAKSBLAT WAT KOST DE RAAD VAN COMMISSARISSEN?
DE NEVENFUNCTIE VAN TOM DE SWAAN
TOEZICHT
BIJ ANTONI VAN LEEUWENHOEK 25
DE COMMISSARIS
1
INHOUD 10
JURIDISCH
COLOFON
Instructierecht aandeelhouders
De commissaris is een magazine dat zich richt op commissarissen van genoteerde en niet-genoteerde ondernemingen, bestuurders, bedrijfsjuristen en andere geïnteresseerden. De commissaris beoogt achtergrond en verdieping te geven op het gebied van corporate governance en verwante onderwerpen. De inhoud van de commissaris kan niet worden opgevat als juridisch advies.
Frans Stibbe
12
OPINIE
Participatiecommissaris is niet onafhankelijk Marc Derksen en Erik Leenart
16
JURIDISCH
De commissaris als kwaliteitsbewaker Steef Bartman
18
OPINIE
De vloek van de omslag Jaap van Ginneken
4
STAND VAN ZAKEN
Jos Streppel en Jean Frijns over 10 jaar Code-Tabaksblat Frans Stibbe
20
JURIDISCH
Little brother is watching you… Thessa van der Windt
22
ANALYSE
De kwaliteit van het commissarissenverslag Erik van Zadelhof
25
DE NEVENFUNCTIE
van Tom de Swaan Gwen van Loon Coverfoto: Yvonne Witte
VOORWOORD
14
HAASJE OVER Haasje over is, volgens Van Dale, een (kinder)spel waarbij je
goede commissarissen aan te trekken bij beursgenoteerde
over anderen, die gebogen staan, heen moet springen.
ondernemingen in Nederland. Streppel daarentegen is de mening toegedaan dat loyaliteit voor een onderneming
Voorzitter van de monitoringcommissie corporate gover-
weinig te maken heeft met meer betalen. Integendeel: als
Redactie Frans Stibbe, advocaat
[email protected] Sander Wiggers, notaris
[email protected] Thessa van der Windt, advocaat
[email protected] Willemijn Romijn-Kasteleijn, eindredacteur
[email protected] Erik van Zadelhof, redactiesecretaris
[email protected]
nance Jos Streppel gebruikt de uitdrukking als hij verwijst
mensen zich alleen daardoor laten leiden, dan moet je die
naar het beloningssysteem van ondernemingsbestuurders.
naar zijn mening juist niet hebben.
De commissaris stelde hem ter gelegenheid van het tweede lustrum van de Code-Tabaksblat de vraag welke bepaling in
Jean Frijns, de voorganger van Streppel, beantwoordt
de Code hij ‘met het inzicht van nu’ zou willen veranderen
dezelfde vraag nog drastischer. Niet alleen moet de belo-
(pag. 4). Het antwoord van Streppel is dat de uitgebreide
ningsparagraaf worden geschrapt of versimpeld, wat hem
beloningsparagraaf in de Code, ondanks de goede be-
betreft kan de hele Code worden afgeschaft. De reden: de
doelingen, niet heeft geleid tot wat ervan werd verwacht.
Code leidt juist tot afvinkgedrag. Dat heeft niets te maken
Terwijl transparantie het oogmerk was van de paragraaf,
met waar het echt om gaat: zitten er fatsoenlijke mensen op
stelt Streppel juist vast dat die transparantie ook het haasje-
de bestuurders- en toezichtstoelen? Volgens Streppel moet
Redactionele ondersteuning www.redactiepartners.nl Gwen van Loon Hans Vissers (fotografie)
over-effect heeft versterkt. Hogere beloningen worden
de oorzaak van de crisis niet worden gezocht bij 90 procent
bedongen omdat anderen die ook krijgen.
van de beursfondsen. Dan laat hij de financiële instellingen
De vraag komt dan ook op welke rol in deze wapenwedloop
Rabobank nog vers in het geheugen, komen er ook steeds
Adres DLA Piper Nederland NV Amstelveenseweg 638 1081 JJ Amsterdam Postbus 75258 1070 AG Amsterdam Tel: 020 541 9888 Fax: 020 541 9999 www.dlapiper.nl
bureaus spelen die ondernemingen op dit punt adviseren.
weer hardnekkige berichten uit Londen en New York dat
Verzamelen zij slechts informatie of heeft dat verzamelen
de mores daar weer door Gordon Gekko lijken te worden
vaak tot gevolg dat het gekozen beloningspakket uitkomt
bepaald. Bertolt Brecht schreef het al: “Erst das Fressen, dann
boven het gemiddelde? Volgens Hay Group zal het met een
die Moral”.
wel buiten beschouwing. En met de Libor-boete voor
beroep op de veelal hogere beloningen voor toezichthoudende functies in het buitenland steeds moeilijker worden
redactie de commissaris
Stuur voor een kosteloos abonnement een e-mail aan:
[email protected]
OVERZICHT
Wat kost de Raad van Commissarissen? Willemijn Romijn
v.l.n.r. Thessa van der Windt, Erik van Zadelhof, Sander Wiggers, Willemijn Romijn, Frans Stibbe
DLA Piper Nederland N.V. is onderdeel van DLA Piper, een wereldwijd opererende juridische dienstverlener met ruim 4200 juristen, werkzaam in 30 landen. DLA Piper is gevestigd in 76 belangrijke steden in Europa, Azië, het Midden-Oosten, Australië en de Verenigde Staten. DLA Piper Nederland combineert dit internationale netwerk met de sterke positie die zij zich in haar 90-jarige geschiedenis in Nederland verworven heeft. Ruim 250 medewerkers onder wie meer dan 130 advocaten, notarissen en belastingadviseurs bieden er hoogwaardige juridische dienstverlening aan zowel Nederlandse als buitenlandse cliënten. Een team van corporategovernancespecialisten legt zich toe op maatwerkadvisering aan commissarissen en bestuurders.
2
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
3
DOOR: Frans Stibbe
STAND VAN ZAKEN Twee hoeders van corporate governance over de bruikbaarheid van de Code:
10 JAAR CODE-TABAKSBLAT
Foto: ANP / Ed Oudenaarden
In december was het tien jaar geleden dat de CodeTabaksblat werd gepubliceerd. De wens om een halt toe te roepen aan misstanden in het bedrijfsleven, zoals die zich in de jaren daarvoor hadden voorgedaan, en een herbepaling van de positie van aandeelhouders waren leidraden voor de in 2011 overleden Morris Tabaksblat en zijn commissieleden. De commissaris vroeg aan Jos Streppel en Jean Frijns, hoeders van corporate governance die het stokje overnamen, of er – tien jaar later – aanleiding is voor een herbezinning en, zo ja, welke bepaling(en) zij zouden willen veranderen.
9 december 2003
Presentatie van de Code
Jos Streppel: ‘Men dacht dat goede corporate governance een nieuwe crisis zou kunnen voorkomen’ Streppel: “Laat ik eerst even een aanloop
we naar aanleiding van het rapport van de
nemen. Voordat ik zelf voorzitter werd van
commissie-Burgmans aandacht gegeven aan
de monitoringcommissie, was ik lid van de
het thema Maatschappelijk Verantwoord
commissie-Frijns. Een onvolkomenheid
Ondernemen.
die wij al snel onder ogen zagen was dat de
4
DE COMMISSARIS
In control-paragraaf op zichzelf prima was,
KALMTE
maar dat die bepaling in het buitenland tot
Toen ik begon, was het crisis. Bij sommigen
allerlei aansprakelijkheden zou kunnen
bestond de gedachte dat goede corporate
leiden. In het licht van Sarbanes-Oxley was
governance een nieuwe crisis zou kunnen
de bepaling niet houdbaar. In die situatie
voorkomen. In de politiek bestaat die
moesten wij guidance geven dat het ook
gedachte schijnbaar ook. Maar er worden
anders mocht.
dan altijd alleen instrumenten bedacht die
In 2008, toen ik voorzitter werd, hebben we
de vorige crisis hadden kunnen voorko-
de beloningsparagraaf sterk aangescherpt,
men, nooit de volgende. Dus ik ben daar
mede naar aanleiding van de gebeurtenis-
realistischer in en wij hebben onszelf bij
sen rond ABN Amro. En verder hebben
de herevaluatie vooral kalmte opgelegd. DE COMMISSARIS
5
JOS STREPPEL Dus bijvoorbeeld: niet meteen het hele
gangspunt steeds geweest dat de Code niet
bestel omgooien als er zich weer eens een
veranderd zou moeten worden als het niet
activistische aandeelhouder aandient. Mijn
echt noodzakelijk was. Onze analyse van de
opvatting is dat het enige dat echt werkt,
crisis is dat de oorzaak niet gezocht moet
is dat beursgenoteerd Nederland zodanig
worden bij 90 procent van de beursfondsen.
met elkaar in gesprek komt en blijft dat er
Dan laat ik de financiële instellingen nu
consensus is over welke fatsoensnormen in
maar even buiten beschouwing. Dus anders
elk geval nooit mogen worden overtreden.
dan in het Verenigd Koninkrijk, waar de
Zo hadden wij ook een simpele formulering
Code bijna jaarlijks wordt aangepast, is onze
opgesteld voor claw backs. Helaas is de
Code een rustiger bezit. Maar intussen zijn
politiek toen met dat onderwerp aan de
er natuurlijk wel zaken veranderd, zoals
loop gegaan omdat de wetgever dacht het
nieuwe wetgeving en de one tier board.
WIE: Jos Streppel was tot voor kort voorzitter van de monitoringcommissie, die toezicht hield op de naleving van de Nederlandse Corporate Governance Code voor beursgenoteerde ondernemingen. Daarvoor was hij lid van de commissie-Frijns. HUIDIGE FUNCTIES: voorzitter raad van bestuur Duisenberg School of Finance, commissaris (voorzitter) KPN, commissaris (vice-voorzitter) Van Lanschot, non-executive director RSA Group (Londen), lid raad van toezicht Stichting Arq, lid raad van toezicht Tilburg Centre of Finance, lid raad van advies Actuarieel Genootschap.
beter te kunnen. Op dit moment moet het
als mensen zich alleen daardoor laten leiden, dan moet je die naar mijn mening juist niet hebben. Meer in het bijzonder hebben de bepalingen niet gewerkt om het haasje-over-effect te voorkomen, dat wil zeggen dat de één een beloning bedingt met verwijzing naar de ander. En we hebben een probleem met IFRS. Stel, je betaalt in jaar-1 aan een bestuurder een basissalaris van 100 en een prestatie-afhankelijke bonus van 60. En ten slotte betaal je 60 aan aandelen, die over drie jaar mogen worden verzilverd mits dan
wetsvoorstel nóg naar de Eerste Kamer
HEIKEL ONDERWERP
en ik kan niet anders dan constateren dat
Na deze aanloop, kom ik op de eigenlijke
er dus nu 3,5 jaar zijn verspild. Bedrijven
vraag: wat zou je nu anders doen? Mijn
pakket, waarbij de koers van het aandeel
hebben de regeling in elk geval nu nog
antwoord tendeert naar een zeer heikel
inmiddels is gestegen. De bestuurder zal
niet geïncorporeerd in afwachting van de
onderwerp en wel de beloningsparagraaf.
dan – terecht – zeggen: ‘Ik heb er nog niets
is voldaan aan de afgesproken performance indicators. Het jaar daarop bied je hetzelfde
van gezien.’ Maar IFRS denkt daar anders over omdat een voorziening getroffen moet
'EEN GELEIDE LOONPOLITIEK WAS NIET DE TAAK VAN DE COMMISSIE'
worden, ook al zijn de aandelen nog niet ‘gevest’. Om nog maar te zwijgen van de media. En als de koers gedaald is, hoor je er helemaal niemand over.
wettelijke regeling, terwijl onze oplossing
In de commissie-Frijns zagen wij dat het
juist zo eenvoudig was. In de voorgestelde
niet goed ging met dat onderwerp: ofwel
BETER UITLEGGEN
regeling is overigens vreemd dat, als er een
was er geen transparantie ofwel pakte de
Dus de volgende commissie moet proberen
vordering ontstaat op een bestuurder, de
transparantie verkeerd uit. Ons werk heeft
dit punt op te lossen; een meer verantwoord
vennootschap nog steeds ook vertegen-
geleid tot een omvangrijke opsomming
beloningsbeleid dat ook beter is uit te
woordigd wordt door de bestuurder(s).
van do’s & dont’s rond het beloningsbeleid.
leggen. Daar zie ik bij uitstek ook een rol
Maar we moeten nu eerlijk zijn: het heeft
voor productief overleg tussen raad van
niet gewerkt.
commissarissen en raad van bestuur, die het
Wij waren er ons wel van bewust dat wij
onderwerp dan ook mede door een morele
geen juridische status, maar zowel Hoge
niet waren benoemd om eens even een
bril dienen te benaderen.
Raad als Ondernemingskamer verwijzen er
geleide loonpolitiek voor 150 managers in te
En ten slotte blijft het aandeelhouderschap
inmiddels wel naar.
voeren. Dat was onze taak niet en dat lieten
onderhoud vragen. Daarbij hebben wij ook
Toen ik aantrad, wilden wij een paar dingen:
wij graag over aan de politiek en de belas-
gekeken naar het concept van stewardship,
iets zeggen over de samenstelling van de
tingdienst. Maar wel was ons streven om te
dat in het Verenigd Koninkrijk – sterker dan
raad van commissarissen, de evaluatie, de
komen tot een verantwoord beloningsbeleid
bij ons – verplichtingen aan aandeelhou-
contacten met de aandeelhouders en het
en daar zijn we onvoldoende in geslaagd.
ders oplegt. Daarbij moeten we echter wel
stemgedrag en het ‘burgerschap’ van de
Onze conclusie is dat we het zeker niet moe-
bedenken dat daar circa 70 procent van de
aandeelhouders. Daarnaast werd het ook
ten zoeken in meer regels. Raad van bestuur
aandelen wordt gehouden door Britse in-
tijd dat zowel de raad van bestuur als de
en raad van commissarissen moeten terug
raad van commissarissen zouden gaan rap-
naar de basis. En daar moet een eenvoudige
porteren over Maatschappelijk Verantwoord
discussie worden gevoerd over een fair
Ondernemen als onderdeel van de strategie.
beloningsbeleid. Ik ben ervan overtuigd dat
Ook om een bestendig tegenwicht te bieden
loyaliteit voor een onderneming weinig te
aan te grote veranderlijkheid, is het uit-
maken heeft met meer betalen. Integendeel:
6
DE COMMISSARIS
Foto: Hollandse Hoogte / Marcel Bakker
STATUS CODE Overigens heeft de Code, strikt genomen,
stitutionele beleggers. Bij ons is dat precies omgekeerd: tweederde van de aandelen in onze fondsen is in buitenlands bezit. Dus dat leidt wel tot enige bescheidenheid: wie zijn wij om het gedrag van buitenlandse investeerders voor te schrijven?” DE COMMISSARIS
7
JEAN FRIJNS WIE: Jean Frijns was tot en met 2009 voorzitter van de commissieFrijns. HUIDIGE FUNCTIES: commissaris Delta Lloyd (tot 1 januari 2014), commissaris (vice-voorzitter) Kas Bank, lid raad van advies Dela Corporatie (tot 31 december 2013), commissaris (voorzitter) FMO, commissaris IMC International Marketmakers B.V., lid board of directors JP Morgan Luxembourg SICAV Fund en Special Opportunities Fund.
Jean Frijns: ‘De Code is opgeschreven als ware het een wet’
'CODE WERKT JUIST AFVINK-GEDRAG IN DE HAND'
Streppels voorganger als commissie-voorzit-
zouden moeten openstellen voor het buiten-
ter, Jean Frijns, beantwoordt de vraag waar
land. Daarbij woei een sterke Angelsaksische
en hoe hij de Code zou willen veranderen
wind.
heel anders – vooral drastischer – dan zijn
Nu, tien jaar later, zoek ik naar een
opvolger.
antwoord op de vraag: wat is de huidige
Frijns: “Laat ik beginnen met een algemene
overtuiging? Mijn antwoord is dat er weer
over die dilemma’s en over de wijze waarop
opmerking. De Code is nu in hoge mate
veel meer nadruk moet komen op het leg-
je het een tegen het ander hebt afgewogen.
ingehaald door wetgeving. Wetgeving voor
gen van de verantwoordelijkheid bij het
Wat niet deugt, is met de mond belijden
accountants, over beloningen en specifieke
ondernemingsbestuur. Dat moet het juist
dat je veel aan MVO doet, terwijl je er in de
wetgeving voor de financiële sector. Die vast-
niet hebben van het slaafs opvolgen van
praktijk niets van terugziet.
stelling alleen al noopt tot herbezinning:
Code-voorschriften. In die opvatting is de
Ik pleit dus voor een breuk met de oude
wat willen we?
Code immers soft law en de monitoringcom-
Code. Een bezwaar tegen de huidige code
Daarnaast stel ik vast dat de Code is opge-
misie wordt dan een softe controleur. Maar
vind ik ook de opdeling in hoofdstukken:
schreven als ware het een wet; je zou het
hoeveel controlemechanismen hebben we in
een hoofdstuk over de raad van bestuur, een
althans zo in de wet kunnen opnemen en
vredesnaam al niet?
hoofdstuk over de raad van commissarissen enzovoort. Het punt is juist: wat mag je van
er is ook een wettelijk handhavingskader, immers: comply or explain. De vraag die je
FATSOENLIJK
moet stellen, is of dat wel zo effectief is. En
Waar het simpelweg om gaat, is dat er fat-
mijn antwoord is nee. In de huidige tijd die
soenlijke mensen zitten op de bestuurders-
NIET UITGEDAAGD
zich toch al kenmerkt door bakken en bak-
en toezichtstoelen. Die echt nadenken over
Kijk, omdat de huidige Code te veel de
ken met regelgeving, wordt de toegevoegde
de positionering van de onderneming ten
indruk wekt van regelgeving, werk je juist
waarde van nog weer nieuwe regels steeds
opzichte van hun stake- en aandeelhouders
het mechanisch opvolgen van de ‘regels’ in
kleiner. De wens achter de Code was om
en – heel belangrijk – over de cultuur van de
de hand. Je vraagt dan aan de secretaris van
gedrag te beïnvloeden, maar de Code werkt
onderneming. Dat leidt tot best practices, die
de vennootschap op welke punten de onder-
juist het tegenovergestelde in de hand,
ongetwijfeld per onderneming verschillen,
neming nog compliant is en op welke punten
namelijk ‘afvinkgedrag’.
maar waar je wel echt iets aan hebt. Je moet
niet. In zo’n situatie bereik je niet dat de
hen gezamenlijk verwachten?
ondernemingsleiding zich uitgedaagd voelt
zich te verantwoorden en iets te zeggen over
om zelf na te denken.
Ik heb over de voorgelegde vraag dus een
die best practices. Niet alleen in de verslagleg-
Mijntje Lückerath heeft opgemerkt dat de
vrij stellige opvatting. En dat is dat we de
ging, maar ik denk bijvoorbeeld ook aan
huidige Code geen gedragscode is en ik ben
Code in deze vorm eigenlijk moeten afschaf-
round tables met stakeholders.
dat met haar eens: er moet meer gedrag in.
fen. We moeten vanuit een nieuw nulpunt
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
En het gewenste gedrag moet dan dus ook
gaan nadenken.
wordt wellicht door sommigen als een mo-
geëxpliciteerd worden.
Laat ik eens tien jaar teruggaan in de tijd.
dekreet gepercipieerd, maar voor mij staat
Wat dat betekent voor het werk van de mo-
Wat we toen wilden met Tabaksblat was dat
het belang daarvan buiten kijf. Onderne-
nitoringcommissie? Ik denk dat die een rol
Nederlandse ondernemingen zich zouden
mingen zouden op dat punt minder obligate
heeft bij het reflecteren op wat zij ziet in het
ontdoen van specifiek Nederlandse ballast,
woorden moeten gebruiken en beter laten
waardoor wij in buitenlandse ogen raar te
zien hoe MVO echt is geïncorporeerd in
kijk stonden. De overtuiging bestond dat de
het dagelijkse doen en laten. Dat zal zeker
governance in Nederlandse bedrijven geen
dilemma’s opleveren. Een besluit dat vanuit
gelijke tred had gehouden met internatio-
MVO zeer verdedigbaar is, kan immers op
nale ontwikkelingen. En de onderliggende
gespannen voet staan met de wens van de
filosofie destijds was dat wij ons meer
aandeelhouders. Dus je moet eerlijk zijn
8
DE COMMISSARIS
bedrijfsleven, best practices en verbeterpunten, en die te spiegelen aan de maatschappelijke ontwikkelingen. Maar de breuk met nu zou naar mijn stellige opvatting gelegen moeten zijn in het terugdringen van regels. Alleen zo kan er meer ruimte ontstaan voor de eigen verantwoordelijkheid.” DE COMMISSARIS
9
Tekst: Erik van Zadelhof
Foto: Hollandse Hoogte / Roger Dohmen
dus aan ondernemingsbesturen vragen om
AFSCHAFFEN
DOOR: Frans Stibbe
JURIDISCH
dat aan houders van een bepaald soort aan-
schappij, maar mag dat zover gaan dat een
gebruik wordt gemaakt van het instructie-
delen – die daarmee als een orgaan van de
directeur van de werkmaatschappij zich
recht (of als dat niet statutair is geregeld, van
vennootschap kunnen worden aangemerkt
maar klakkeloos verbindt aan schulden van
de feitelijke macht die een aandeelhouder
– een instructierecht kan worden gegeven.
een ander? Met het stellen van deze vraag
heeft) een onderzoek veelal niet afgewacht
Hoewel ik geen voorbeeld uit de praktijk
is het antwoord gegeven: nee. Er moet
zal kunnen worden, kan om onmiddellijke
ken, is denkbaar dat bij een joint venture,
een afweging gemaakt worden waarbij de
voorzieningen worden gevraagd. Zo kan de
waarbij de ene partij geld inbrengt en een
uitkomst langs de lat van het belang van
Ondernemingskamer worden verzocht om
andere partij kennis en knowhow, aan de
de werkmaatschappij gelegd moet kunnen
te bevelen dat het instructiebesluit wordt
laatste partij de bevoegdheid wordt gegeven om over specifieke aangelegenheden waarvoor die kennis en knowhow van belang is, de directie te instrueren.
AUTONOOM ORGAAN Het instructierecht kan nooit afbreuk doen
'MET HET INSTRUCTIERECHT KAN DE AANDEELHOUDER NIET OP DE STOEL VAN HET BESTUUR GAAN ZITTEN'
aan het uitgangspunt in ons vennoot-
INSTRUCTIERECHT AANDEELHOUDERS Bij de invoering in oktober 2012 van wat in de volksmond de Flex-B.V. is gaan heten, is er bij B.V.'s de mogelijkheid gecreëerd in de statuten te regelen dat "het bestuur zich dient te gedragen naar aanwijzingen van een ander orgaan van de vennootschap".
schapsrecht dat het bestuur als autonoom
worden en waarbij uiteraard meegewo-
geschorst of dat er een onafhankelijke be-
orgaan belast is met het besturen van de
gen moet worden dat het eigen belang in
stuurder wordt benoemd die uiteindelijk het
vennootschap, waaronder het bepalen van
belangrijke mate wordt ingekleurd door het
laatste woord heeft en in afwijking van de
het dagelijks beleid en de strategie. Met het
belang van de aandeelhouder.
statuten instructies terzijde kan leggen.
instructierecht kan de aandeelhouder dus
Wat als een aandeelhouder een besluit dat in
niet op de stoel van het bestuur gaan zitten.
strijd is met het belang van de onderne-
VERANTWOORDELIJK
Dat de autonomie van het bestuur ondanks
ming toch wil doordrukken? Als hiervoor
Waar leidt dit toe? Met het invoeren van
de instructiebevoegdheid nog steeds onver-
aangegeven kun je als directeur dan ontslag
het instructierecht is expliciet gemaakt
kort heeft te gelden, blijkt ook uit de beper-
nemen of het op een ontslag laten aanko-
dat een aandeelhouder de mogelijkheid
king die de wetgever aan het instructierecht
men. Niemand kan je dat kwalijk nemen.
heeft om instructies te geven. Het bestuur
heeft gegeven. Met zoveel woorden heeft hij
Het is immers de aandeelhouder en feitelijk
verliest daarbij zijn autonomie niet en blijft
na het formuleren van het instructierecht
je werkgever die het ontslag initieert. Veel
verantwoordelijk voor de afweging een
bepaald: "Het bestuur is gehouden de aan-
mogelijkheden lijk je zo ook op het eerste
instructie al dan niet uit te voeren, afgezet
wijzingen op te volgen, tenzij deze in strijd
gezicht niet te hebben. Maar als je echt voor
tegen het belang van de vennootschap en de
zijn met het belang van de vennootschap en
de belangen van de onderneming wilt waken
daarmee verbonden onderneming. Wil een
de met haar verbonden onderneming". Dus
en ervan overtuigd bent dat de aandeelhou-
aandeelhouder een besluit er doordrukken
een directe opdracht aan het bestuur te wa-
der zijn eigen belang ten koste van "jouw"
dat de directie, alles afwegende, op goede
ken voor het eigen vennootschaps- en onder-
onderneming een beslissing wil doordruk-
en te rechtvaardigen gronden niet bereid is
nemingsbelang. Hoewel er feitelijk ook hier
ken, zijn er dan mogelijkheden?
te nemen, dan staat er naast het nemen of
niet veel is veranderd ten opzichte van het
Zoals in veel zaken waarbij er conflicten zijn
krijgen van ontslag nog een weg open: de
verleden omdat altijd uitgangspunt is dat het
in de vennootschapsrechtelijke verhoudin-
gang naar de Ondernemingskamer.
bestuur dient te handelen in het belang van
gen kan ook hier de Ondernemingskamer
de vennootschap en de met haar verbonden
uitkomst bieden. Nieuw is niet alleen de
onderneming, is nu expliciet gemaakt welke
mogelijkheid tot het geven van aanwijzin-
belangenafweging de directie heeft te maken.
gen; sinds 1 januari 2013 is het ook mogelijk
De directie kan er op worden aangesproken
om als bestuur een enquêteprocedure te
als daar fouten in worden gemaakt.
beginnen. Zijn er gegronde redenen om aan
Hoewel dat niet met zoveel woorden in de
daarvan. Wie houdt dan immers toezicht
worden. De feitelijke macht vertaalt zich er
wet staat, wordt veelal aangenomen dat
op (de uitvoering van) de door de raad van
dan in dat de directie doet wat de aandeel-
met "een ander orgaan" wordt bedoeld
commissarissen gegeven instructie? Andere
houder wil, opstapt of zich laat ontslaan (al
CONCERNBELANG
het bestuur geheel zelfstandig een verzoek-
de aandeelhoudersvergadering c.q. de
standpunten zijn echter denkbaar en wor-
dan niet met een vergoeding waarvan de
Wat doe je nu als je als directeur van een
schrift indienen bij de Ondernemingskamer
vergadering van aandelen van een bepaalde
den ook ingenomen.
hoogte samenhangt van de (on)redelijkheid
goedlopende werkmaatschappij van een
met het verzoek een onderzoek te gelasten
soort, bijvoorbeeld van aandelen A of van
Vóór de wetswijziging bestond er geen wet-
van het ontslag) als de directie zich niet in de
concern de opdracht krijgt om financie-
naar het beleid en de gang van zaken,
prioriteitsaandelen. De gedachte is daarbij
telijk instructierecht, hoewel er wel werd
aanwijzingen kan vinden.
ringsdocumentatie te tekenen waarbij je
waarbij het juist zal gaan om het handelen
dat niet goed denkbaar is voor dat er een
aangenomen dat er de facto aanwijzingen
ten gunste van het per saldo slecht lopende
van aandeelhouders. Aan de hand van de
instructierecht aan de raad van commis-
konden worden gegeven. Als een directeur
INSTRUCTIERECHT
en bijna failliete concern al je activa moet
uitkomsten van het onderzoek kunnen dan
sarissen gegeven wordt, omdat dat zich niet
de wensen van een aandeelhouder niet
Wat voor mij dan ook nieuw is, is niet zozeer
verpanden? Het concernbelang kleurt per
door de Ondernemingskamer maatregelen
verhoudt met de toezichthoudende taak
opvolgt, dan kan hij uiteindelijk ontslagen
het instructierecht als zodanig. Nieuw is
definitie ook het belang van de werkmaat-
worden getroffen. Omdat in zaken waarbij
10
DE COMMISSARIS
een juist beleid te twijfelen, dan kan nu ook
FRANS STIBBE WIE: Frans Stibbe is advocaat ondernemingsrecht bij DLA Piper en legt zich naast het algemene ondernemingsrecht toe op corporate litigation en het adviseren over vraagstukken op het gebied van corporate governance. Frans heeft de nodige bestuurservaring opgedaan en vervult diverse toezichthoudende functies. CONTACT: Frans Stibbe is Group Member van de LinkedIn Group 'De Commissaris' en kan reageren op uw posts. DE COMMISSARIS
11
DOOR: Marc Derksen en Erik Leenart
OPINIE
PARTICIPATIECOMMISSARIS IS NIET ONAFHANKELIJK De participatiecommissaris is in het licht van de moderne algemene opvattingen over deugdelijk ondernemingsbestuur niet als onafhankelijk te zien en kan daarmee het succes van de onderneming schaden.
als commissaris verrichte werkzaam-
Een dergelijke formele, objectieve definitie
heden wordt ontvangen en voor zover
van onafhankelijkheid kan voordelen heb-
zij niet past in de normale uitoefening
ben. Of bij het gedrag van een commissaris
van bedrijf;
het belang van de vennootschap voorop is
in het jaar voorafgaand aan de benoe-
gesteld, en niet slechts een deelbelang, is
ming een belangrijke zakelijke relatie
vaak aan interpretatie en gedrag onderhevig.
met de vennootschap of een aan haar
Een grijs gebied dus! Wat op grond van de
gelieerde vennootschap heeft gehad;
wet nog als acceptabel wordt gezien, kan ver
bestuurder of commissaris is bij of
afstaan van wat het beste lijkt voor de onder-
anderszins vertegenwoordiger is van
neming. Of iemand werkelijk onafhankelijk
een rechtspersoon die ten minste tien
opereert, wordt in belangrijke mate bepaald
worden opgevat als moderne en inmiddels
procent van de aandelen in de ven-
door zijn beweegredenen. De objectieve cri-
dan ook niet aan de onafhankelijkheidseisen
breed gedragen, algemene opvattingen over
nootschap houdt, tenzij het gaat om
teria uit de Code dragen eraan bij dat de kans
die de moderne opvattingen over deugdelijk
deugdelijk ondernemingsbestuur.
groepsmaatschappijen.
op niet-onafhankelijke taakuitoefening door
ondernemingsbestuur aan commissarissen stellen.
zijn” en “niet valt in te zien waarom die niet zouden gelden voor andere ondernemingen”. De in de Code opgenomen principes kunnen
2 3
'EEN FORMELE DEFINITIE IS IN HET GEBRUIK EENDUIDIGER'
Participatiemaatschappijen stellen veelal
wetsgeschiedenis. De wet legt evenwel de
In de Code is de onafhankelijkheid van
Aldus wordt – anders dan in de wet – in de
commissarissen aanzienlijk wordt verkleind.
een raad van commissarissen in bij hun
nadruk op de wijze waarop de taak wordt
commissarissen een belangrijk thema. Het
Code niet slechts gekeken naar de daden
Bij onafhankelijkheid hoort ook het voorko-
deelnemingen en benoemen een of meer-
uitgeoefend (onder meer onafhankelijk)
komt erop neer dat de commissaris niet als
van de commissaris maar ook naar zijn ver-
men van iedere schijn van afhankelijkheid.
CONCLUDEREND
dere van hun werknemers als commissaris
maar niet zozeer op de vraag of een bepaalde
onafhankelijk kan worden gezien als hij:
houding ten opzichte van de vennootschap.
Een formele definitie (zoals gegeven in de
Wellicht is het mogelijk om de negatieve con-
(de zogenoemde participatiecommissaris).
persoon – gelet op de andere functies die hij
een persoonlijke financiële vergoeding
Denk hierbij aan zijn andere belangen en
Code) is daarbij in het gebruik eenduidiger.
sequenties van de afhankelijkheid van partici-
Het belang van participatiemaatschappijen
bekleedt (bijvoorbeeld werknemer van een
van de vennootschap of van een aan
functies, “dubbele petten”, verbondenheid
haar gelieerde vennootschap ontvangt,
met een specifieke stakeholder van de ven-
anders dan de vergoeding die voor de
nootschap, et cetera.
1
patiecommissarissen te beperken met behulp van voorzieningen in het reglement van de
acht kan worden. Anders gezegd, een com-
PARTICIPATIECOMMISSARIS KAN NIET VOLDOEN AAN ONAFHANKELIJKHEIDSEISEN
land hebben een participatiemaatschappij
missaris die nadrukkelijk verbonden is met
De beloning van een participatiecommis-
wordt niet alleen het belang van de partici-
als aandeelhouder.
een deelbelang (bijvoorbeeld grootaandeel-
saris die tevens in dienst is van de betrokken
patie gediend, maar ook dat van de functiona-
houder), kan zijn functie als commissaris bij
participatiemaatschappij bestaat doorgaans
rissen van de participatiemaatschappij. Een
WETTELIJKE TAAK & RICHTSNOER BIJ TAAKVERVULLING
de relevante deelneming volgens de wet nog
uit een combinatie van een vast salaris en
commissaris die zijn taken niet naar behoren
steeds naar behoren uitvoeren. Zijn daden
een beloningscomponent welke gebaseerd
uitvoert, kan uiteindelijk aansprakelijk
De wet bepaalt dat de raad van commissaris-
staan centraal, niet zijn positie ten opzichte
is op de resultaten van de deelneming.
zijn. Een commissaris die – ten behoeve van
sen tot taak heeft toezicht te houden op het
van de vennootschap. Maar een dergelijke
Behalve voor zijn beloning is de participa-
zijn werkgever (de participatiemaatschap-
beleid van het bestuur en op de algemene
commissaris heeft naar onze mening wel de
tiecommissaris, als medewerker van de par-
pij) – actief de bedrijfsvoering beïnvloedt en
gang van zaken van de vennootschap en de
schijn tegen.…
ticipatiemaatschappij, ook voor zijn carrière
zich feitelijk gedraagt als bestuurder, zal als
neemt in Nederland nog steeds toe en moet
grootaandeelhouder, een van de stakeholders
geschat worden tussen de 20 en 25 miljard
van de vennootschap) – onafhankelijk ge-
euro. Meer dan duizend bedrijven in Neder-
raad van commissarissen en/of voorzieningen in de aandeelhoudersovereenkomst. Hiermee
afhankelijk van de participatiemaatschappij.
zodanig worden aangemerkt in het kader van
Een participatiemaatschappij is gericht op
bestuurdersaansprakelijkheid.
vervulling van deze taken dienen de com-
MAATSTAVEN CORPORATE GOVERNANCE CODE
het met winst verkopen van de verworven
Een goed functionerende en onafhankelijke
missarissen zich te richten naar het belang
Kort na het uitkomen van de Code in 2003
deelneming en ook in het kader daarvan
raad van commissarissen vervult een belang-
van de vennootschap. De commissarissen
gaf prof. mr. J.H.M. Willems, de toenmalige
komt de participatiecommissaris voor
rijke rol bij het succes van een onderneming.
worden geacht hun taken uit te oefenen
President van de Ondernemingskamer, aan
conflicterende belangen te staan. Zo kan de
Onafhankelijkheid is daarbij van groot
naar eigen inzicht, zelfstandig en op onaf-
dat de Code is geschreven voor beursfondsen,
onderneming gebaat zijn bij langetermijn-
belang. Ten aanzien van het onafhankelijke
hankelijke wijze. De expliciete verwijzing
maar “bepalingen bevat die aangeven hoe
investeringen terwijl de aandeelhouder met
karakter van de participatiecommissaris
met haar verbonden onderneming. Voorts staat hij het bestuur met raad terzijde. Bij de
in de wet naar “het belang van de vennoot-
goed ondernemingsbestuur hoort te
ten zo laag mogelijk
schap en de met haar verbonden onderne-
wil houden. Een
ming”, is opgenomen om tot uitdrukking te brengen dat commissarissen het geheel van de onderneming moeten behartigen en niet slechts een deelbelang (bijvoorbeeld dat van een aandeelhouder) voorop mogen stellen. Het belang van onafhankelijke taakuitoefening komt duidelijk naar voren uit wet en 12
DE COMMISSARIS
het oog op een verkoop de kos-
'IN DE CODE WORDT OOK GEKEKEN NAAR DE VERHOUDING VAN DE COMMISSARIS TEN OPZICHTE VAN DE VENNOOTSCHAP'
dient derhalve rekening te worden gehouden met een juiste samenstelling van de raad van commissarissen.
participatiecommissaris zal niet als onafhankelijk worden gezien in het licht van de criteria genoemd in de Code. Hij voldoet
AUTEURS r drs. Marc Derksen, senior consultant strategie & restructuring bij JBR Organisatie Adviseurs BV r mr. drs. Erik Leenart, ondernemer DE COMMISSARIS
13
DOOR: Willemijn Romijn
OVERZICHT
WAT KOST DE RAAD VAN COMMISSARISSEN?
Goed toezicht heeft een prijs. Bij het bepalen van de ‘juiste’ prijs staan twee factoren lijnrecht tegenover elkaar. Enerzijds toenemende schaarste van toezichthouders als gevolg van het limiteringsvereiste bij beursfondsen. Anderzijds aanhoudende maatschappelijke onrust over topinkomens, die zich niet beperkt tot alleen de executives. Wat is wijsheid? Eric Engesaeth van Hay Group zegt er het
toezichthoudende functies (5-punten
en de veelal hogere beloningen voor toe-
volgende over: “Dit overzicht bevestigt
systeem) ten gevolge van de invoering van
zichthoudende functies in het buitenland.
het beeld van de relatief lage beloning
de Wet bestuur en toezicht, de toegeno-
Het aantrekken van goede buitenlandse
van commissarissen binnen Nederlandse
men regelgeving en de daarmee gepaard
commissarissen naar Nederland is binnen
two-tier boards. Ik verwacht dat het steeds
gaande risico's voor de toezichthouders,
dit kader dikwijls nog lastiger. Additionele
moeilijker zal worden om goede commis-
beloning in de vorm van een ‘compensation
sarissen aan te trekken bij beursgenoteerde
for intercontinental travel’ is een veelgebruikte
ondernemingen in Nederland. Redenen
manier om commissarissen uit het buiten-
hiervoor zijn de limitering van het aantal
land tegemoet te komen.”
Onderneming
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
TYPISCH PROFIEL VAN DE COMMISSARIS (AEX) OP BASIS VAN HAY GROUP DATA: Leeftijd: 62 Geslacht: man (78% van de gevallen) Nationaliteit: in 52% van de gevallen Nederlands en in 48% van de gevallen buiten Nederland Belangrijkste werkervaring: in 49% van de gevallen binnen Nederland en in 51% buiten Nederland
14
DE COMMISSARIS
1 3
Total fees 2012
# Supervisory board members
Aegon
€ 849.000
9
Ahold
€ 726.000
8
Air France KLM
€ 2.252.000
14
Akzo Nobel
€ 744.000
9
ArcelorMittal
€ 2.437.000 1
8
ASML
€ 641.000
8
Corio
€ 285.000
8
DSM
€ 326.000
8
Fugro
€ 438.000
7
Gemalto
€ 914.000
10
one tier board, 10 NED incl chairman
Heineken
€ 920.000
10
one tier board, 10 NED incl chairman
Imtech
€ 283.000
6
ING Group
€ 806.000
12
KPN
€ 610.000
8
Philips
€ 800.000
9
PostNL
€ 411.000
8
Randstad Holding
€ 654.000
7
Reed Elsevier
€ 1.310.000 3
9
Royal Dutch Shell
€ 2.389.000
10
SBM Offshore
€ 789.000
7
TNT Express
€ 535.000
6
Unibail-Rodamco
€ 824.000
10
Unilever
€ 1.855.000
10
Wolters Kluwer
€ 433.000
7
Ziggo
€ 363.000
8
Vrouwen
one tier board, incl executive chairman en deputy chairman
2
one tier board, 8 NED incl basissalaris van executive chairman
geen
one tier board, 10 NED incl chairman
one tier board, 10 NED incl chairman
bedrag is exclusief de kosten voor de chairman Andrew Sukawaty
geen
3.132.000 Dollars, omgerekend naar gemiddelde dagkoers 2012 2 NED = Non-Executive Directors 1.062.639 Britse ponden, omgerekend naar gemiddelde dagkoers 2012 DE COMMISSARIS
15
DOOR: Steef Bartman
JURIDISCH
DE COMMISSARIS ALS KWALITEITSBEWAKER Begin dit jaar sprak de Ondernemingskamer van het Amsterdamse gerechtshof (OK) in de enquêteprocedure gericht tegen het destijds beursgenoteerde effectenbedrijf Van der Moolen Holding NV (VDM) het oordeel wanbeleid uit.
maar ook de raad van commissarissen verantwoordelijk. Ook zijn passieve houding tegenover het weglopen van kernfunctionarissen, bestuurders en vacatures in eigen kring sinds het aantreden van Den Drijver, wordt de raad van commissarissen kwalijk genomen. Bij Landis was de kwaliteit van de
deze procedure heeft vervolgens ook de OK
ook in een eventuele aan-
zoals de dramatische
geautomatiseerde administratie bedroevend,
in 2011 bij dit voormalig beursgenoteerd
sprakelijkheidsprocedure
ICT-markt na 2001 en de
hetgeen de raad van commissarissen ook
IT-bedrijf wanbeleid geconstateerd. In de
als feitelijk bestuurder zal
mislukte verkoop van de
bekend was. De rechtbank verwijt de raad
aansprakelijkheidsprocedure heeft de recht-
worden aangemerkt. Daarvoor is immers
distributietak, maar tevergeefs in de ogen
van commissarissen daarop een (te) passieve
bank de vorderingen van de curatoren deze
nodig dat deze de statutair bestuurder
van de rechtbank. De administratieplicht
houding te hebben aangenomen, niet te heb-
zomer toegewezen, inclusief de betaling van
feitelijk terzijde heeft gesteld, dat wil zeg-
krijgt met deze uitspraak een extra concern-
ben doorgevraagd en het punt niet frequent
VDM was een klassiek Amsterdams ef-
wel aanzienlijk verzwakt met dit rapport.
een voorschot. Uit de overwegingen van de
gen hem zijn wil heeft opgelegd en hem
dimensie, die hoge(re) eisen stelt, niet alleen
te hebben aangekaart bij het bestuur. Een
fectenbedrijf, met een Amerikaanse dochter
Zoals bekend wordt de enquêteprocedure
rechtbank blijkt dat het oordeel van de OK
opdrachten heeft verstrekt die vervolgens
aan het bestuur, maar ook aan de raad van
verwijzing naar de goedkeurende verklaring
die gedurende enige tijd het grootste deel
in de praktijk dikwijls gebruikt als opmaat
hierbij op menig punt heeft meegewogen.
ook zijn uitgevoerd. Daarvan is in de ver-
commissarissen.
van de externe accountant bij de jaarreke-
van de groepsomzet genereerde. In 2007 is
om in een latere fase de bestuurders en/of
houding tussen Kroon en Den Drijver echter
De VDM- en Landis-uitspraken zijn ten
ning volstaat dan niet om dit verwijt van
die Amerikaanse tak verkocht aan Lehman
commissarissen persoonlijk aan te spreken
niets gebleken.
slotte interessant met het oog op de positie
inertie weg te nemen, aldus de rechtbank.
Brothers en in september 2009 werd het
voor de schade die het wanbeleid heeft ver-
VAN DER MOOLEN EN LANDIS: OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN
In de Landis-uitspraak valt voorts op dat de
van de raad van commissarissen als proces-
faillissement van VDM uitgesproken. Cura-
oorzaakt. Het Landis-drama is, vergeleken
Een analyse van beide uitspraken levert
rechtbank de administratieplicht van het
bewaker, waar het gaat om de realisering
DE LESSEN
toren en de VEB verzochten daarop de OK
met VDM, in zoverre al een fase verder en
interessante overeenkomsten en verschillen
bestuur van de holding – en daarmee ook
van kerndoelstellingen van de onderneming
Beide uitspraken illustreren dat wanneer
om een enquête te gelasten en onderzoekers
is ook niet helemaal gespeeld volgens dit
op. Zo valt op dat de kring van verantwoor-
de daarvan afgeleide toezichthoudende
en de kwaliteit van haar geautomatiseerde
commissarissen eenmaal beseffen dat er
te benoemen. De OK houdt, op verzoek
“opmaatdraaiboek.” Nadat zij eerst zelf uit-
delijken bij VDM ruimer is getrokken dan
taak van haar raad van commissarissen
bedrijfsvoering. Bij VDM had men, om
op een fundamenteel punt iets mis gaat in
van de VEB, behalve de CEO (Den Drijver)
gebreid onderzoek naar de oorzaken van het
die bij Landis. De OK houdt immers niet
– uitbreidt tot zowel Nederlandse als bui-
de concurrentie het hoofd te bieden in de
de onderneming, zij niet kunnen volstaan
en de voormalige CEO/later vaste adviseur
faillissement in 2002 hadden doen verrich-
alleen de (voormalige) statutaire bestuur-
tenlandse dochtermaatschappijen. Is de ad-
elektronische effectenhandel, alle kaarten
met regulier overleg op basis van door
(Kroon) van VDM, ook de raad van commis-
ten, stelden de curatoren eerst in 2008 de
ders en commissarissen, maar ook adviseur
ministratie op dat niveau niet op orde, dan
gezet op de ontwikkeling van een voor
het bestuur en de accountant verstrekte
sarissen in het bijzonder verantwoordelijk
bestuurders en commissarissen persoonlijk
Kroon verantwoordelijk voor het wanbeleid
kan niet snel een adequaat beeld worden
veel geld overgenomen softwareplatform,
informatie. Dit "kantelpunt" eenmaal ge-
voor een groot deel van het wanbeleid. Dit
aansprakelijk voor de schulden van Landis
bij VDM “als feitelijk bestuurder”. Kroon
gekregen van het vermogen en de resultaten
'Online Trader' genaamd. Uiteindelijk bleek
passeerd, dient de raad van commissarissen
is van belang omdat hiermee voor beleggers
Holding NV in de omvang van het nader
wordt zelfs met Den Drijver hoofdelijk
van de groep als geheel, hetgeen vervolgens
dit platform goeddeels gebakken lucht te
proactief op te treden om de kwaliteit van de
de weg wordt geëffend voor persoonlijke
vast te stellen boedeltekort. Dit wegens ken-
veroordeeld tot betaling van de kosten van
de concernleiding wordt aangerekend.
zijn. Bovendien had de ondernemingslei-
onderneming te verbeteren. Dat wil zeggen,
aansprakelijkstelling van bestuurders en
nelijk onbehoorlijk bestuur, respectievelijk
het onderzoek aan de faillissementsboedel.
Ook voor de commissarissen geldt dan het
ding hoegenaamd geen gevolg gegeven aan
commissarissen dienen zelf op remedies aan
commissarissen in een afzonderlijke proce-
falend toezicht als belangrijke oorzaak van
Afgezien van de vraag of de OK dat wel kan
vermoeden dat kennelijk onbehoorlijke
de verdere ontwikkeling en implementa-
te dringen en de verwezenlijking daarvan
dure bij de rechtbank. Weliswaar kunnen zij
het faillissement. In een bij de rechtbank
doen (art. 2:354 BW spreekt immers van
taakvervulling een belangrijke oorzaak van
tie ervan (voor zover gebakken lucht zich
permanent te monitoren. Voor de raad van
in zo’n schadeprocedure de door de OK uit
Midden-Nederland aanhangig gemaakte
“een bestuurder, commissaris of een ander
het faillissement van de holding is. Bestuur
daarvoor leent natuurlijk). Er was eenvoudig
commissarissen bij een houdstermaatschap-
het onderzoeksverslag afgeleide feiten nog
procedure vorderden zij hierop alvast een
die in dienst van de rechtspersoon is”), staat
en commissarissen wezen bij wijze van
geen – professionele – aandacht aan besteed.
pij geldt daarbij de administratie van de
betwisten, maar hun positie is natuurlijk
voorschot van vele miljoenen. Hangende
hiermee nog bepaald niet vast dat Kroon
verweer nog op enkele externe oorzaken,
De OK stelt hiervoor niet alleen het bestuur
gehele groep als veld van verantwoording.
STEEF BARTMAN is advocaat (of counsel) corporate litigation bij DLA Piper en hoogleraar ondernemingsrecht aan de Universiteit Leiden. Hij is gespecialiseerd in concernverhoudingen en adviseert ondernemingen op dat gebied. Onlangs verscheen bij uitgeverij Kluwer een nieuwe druk van het door hem (mede) geschreven standaardwerk op dit gebied: Van het concern, 8e druk, 2013. 16
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
17
DOOR: Jaap van Ginneken
OPINIE
DE VLOEK VAN DE OMSLAG gered, omdat hij zich verkeken had op hun
dus uiteindelijk de onbewuste wens van de
toenemende gevoeligheid voor datzelfde
expertise op vastgoedgebied.
top te zijn om vooral bij de “grote jongens” te
testosteron. De keerzijde en negatieve kant
Rijkman Groenink van ABN werd door
horen, en de angst om achter te blijven bij de
zijn dan the loser effect. Degenen die de top
Elsevier zelfs verkozen tot Nederlander van
anderen. Het aanstekelijke zelfvertrouwen
van de piramide bereiken, zijn vaak gaande-
het jaar 2005, voordat bleek dat zijn expan-
en de can do attitude van de topman blijken
weg gewend of zelfs verslaafd geraakt aan
siestrategie contraproductief was en hij de
daarbij ongemerkt over te gaan in hybris.
het nemen van risico.
onafhankelijkheid van De Bank op het spel
Ik keek naar de vijftien bekendste en hoogste
had gezet. Maar de reeks was al eerder be-
regeringsleiders van de vijf grote westerse
gonnen. Cor Boonstra van Philips (alsmede Sara Lee en D.E.) was in 2000 verkozen tot topman van het jaar, voordat hij veroordeeld werd wegens handel met voorkennis. Cees van der Hoeven van Ahold was in 1999 verkozen tot topman van het jaar, voordat bleek
'GROUP THINK: ALLEMAAL SAMEN MET HUN HOOFD IN DE WOLKEN'
dat hij de geheime side letters had getolereerd
Het lijkt de opperste celebratie van een schitterende reputatie. Het moment waarop de directeur of het bedrijf als ‘excellent’ op de omslag van belangrijke bladen komt. Mooier kan het niet worden. Het stuwt de beurskoers en de opties nog weer enkele punten omhoog, want verdere beleggers schieten toe. Toch is er niet zelden een keerzijde.
landen in de afgelopen halve eeuw: op één na allemaal mannen. Volgens mijn onderzoek vielen ze achter de schermen in ernstige mate voor één of meer van de zeven hoofdzonden (iets aangepast voor deze specifieke situatie). In mijn nieuwste boek Verleidingen aan de top, over de hybris van leiders, stuitte ik op een
die de omvang van het bedrijf te rooskleurig
Daar zijn soms ook al andere voortekenen
verdere fundamentele reden voor ditzelfde
voorstelden.
van geweest: de verhuizing naar een iets te
proces: namelijk de ego-huishouding van
grote en opzichtige villa, de aanschaf van
bazen. De verklaring daarvoor is dat de rege-
HET HOOFD OP HOL
een iets te luxe en opzichtige auto. En niet
ringsleiders enerzijds niemand meer boven
De topmannen hadden zichzelf het hoofd
zelden: de scheiding van de trouwe partner
zich hebben die echt toezicht op ze houdt.
op hol gebracht, hun omgeving had zich
die de eerdere carrière mogelijk maakte, en
Anderzijds krijgen zij opeens toegang tot
laten meeslepen door group think, had geen
de inruil voor een jongere, mooiere “trofee”
allerlei nieuwe middelen en mensen (met in-
advocaat van de duivel benoemd om de keer-
vrouw. Dat is natuurlijk privé, maar niet
begrip van bewonderende jongere vrouwen).
zijden goed aan de orde te stellen. Ze zaten
helemaal toevallig. Want volgens zeer recent
Tegelijk met hun zelfgevoel pieken dus ook
allemaal samen met hun hoofd in de wolken.
nieuw onderzoek blijkt het proces in de
de verleidingen. En alleen de sterkste schou-
Letterlijk en figuurlijk, op de bovenste
hersenen vooral onzichtbaar aangedreven te
ders kunnen die weelde dragen.
verdieping van die glazen kantoorkolossen
worden door... mannelijk geslachtshormoon.
Hieruit blijkt dat het belangrijk is om topmannen voldoende tegenmacht te gunnen.
langs de ringwegen. Met kilometers uitzicht over die platte Hollandse polder, en aan de
COMPETITIEVE MANNETJES
Niemand is immuun voor hybris. Daarom
horizon het stijgen en dalen van de jets naar
Dat heeft twee kanten. De positieve kant
ligt in het bedrijfsleven een hele belangrijke
In de Anglo-Amerikaanse wereld staat die
De winst en waarde blijken dan in de vooraf-
Ad van Wijk van Econcern werd verkozen
de City en Wall Street. Vooral op het moment
daarvan is al eerder bekend geworden onder
taak voor commissarissen.
bij kritische beschouwers van de aande-
gaande jaren met allerlei kunst en vliegwerk
tot topman van het jaar 2008, voordat zijn
van het lumineuze idee: we zijn te klein, we
de naam the winner effect (Ian Robertson). Er
lenmarkt bekend als de cover curse. In mijn
opgepompt, maar door de extra aandacht
Econcern voor duurzame energie failliet
moeten zorgen dat we bij de “top vijf” gaan
was al uit de dierenwereld bekend dat com-
eerdere boek Gek met geld, over financiële
worden die sluiers nu opeens door onder-
ging omdat de winsten te gunstig voorge-
horen, van Europa of van de wereld.
petitieve mannetjes voortdurend vechten
psychologie, schreef ik al dat die term in de
zoeksjournalisten weggetrokken.
steld waren. Sjoerd van Keulen van SNS
Internationaal onderzoek naar mergers and
om territorium, om voedsel en om vrouw-
werd verkozen tot topman van het jaar 2007,
acquisitions van meer dan 25.000 bedrijven
tjes. Iedere ronde in de strijd gaat daarbij
Nederlandse vertaling meteen zijn ware, tweede betekenis onthult. Die verwijst im-
VIJF GEVALLEN
voordat de bank door overheid en belasting-
heeft echter aan het licht gebracht dat die in
gepaard met een vluchtige testosteron-rush.
mers niet alleen naar de mooie omslagen
Ik memoreer hier vijf bekende gevallen.
betaler van de ondergang moest worden
driekwart van de gevallen niet het gewenste
Op hun weg naar overwicht krijgen ze zo
op glanspapier van de magazines, maar ook
langetermijnresultaat opleverden: zoals
steeds meer zelfvertrouwen: ook sporters
naar een dreigende omslag in de prijsgra-
duurzaam hogere koersen, omzetten of
en traders. De grote vraag was echter steeds,
winsten. Zeker niet voor grote bedrijven,
hoe dit in hun hoofd beklijft. Inmiddels zijn
hooguit voor middelgrote- en kleinere
er aanwijzingen dat dit leidt tot de aanmaak
bedrijven. De belangrijkste drijfveren blijken
van meer androgeen-receptoren en een
fieken. Achteraf blijkt namelijk vaak dat die kort daarna hun hoogste punt bereiken, maar vervolgens al snel bergafwaarts gaan. 18
DE COMMISSARIS
'ZE BEREIKEN HET HOOGSTE PUNT, MAAR DAN GAAT HET SNEL BERGAFWAARTS'
JAAP VAN GINNEKEN De auteur was lang associate professor aan de UvA, geeft tegenwoordig lezingen over de dubbele bodems van management n.a.v. een viertal boeken verschenen bij uitgeverij Business Contact in Amsterdam. DE COMMISSARIS
19
DOOR: Thessa van der Windt
JURIDISCH gingen zou kunnen invullen geldt als een
langzamerhand een dode letter is geworden,
“deskundige” waarvoor de ondernemer
omdat de ondernemer zich niet houdt aan
eerst advies aan de OR moet vragen.
zijn advies- of mededelingsplicht. Dat laatste zou ook vanuit het gezichtspunt van de
LITTLE BROTHER IS WATCHING YOU… De OR en de externe adviseur van de ondernemer
Het spreekt voor zich dat een ondernemer behoefte kan hebben aan een extern adviseur bij het voorbereiden van advies- of instemmingsplichtige besluiten.
MEDEDELING OVER INSCHAKELEN EXTERN ADVISEUR
ondernemer jammer zijn.
Op grond van artikel 27 WOR heeft de
het reilen en zeilen van de onderneming in
OR een instemmingsrecht waar het gaat
belangrijke mate afhankelijk van de onderne-
om voorgenomen besluiten die kort door
mer. Elke mogelijkheid om in een eerder sta-
de bocht gezegd de arbeidspositie van de
dium informatie te krijgen over belangrijke
werknemers raken, zoals regelingen met
advies- of instemmingsplichtige besluiten,
betrekking tot een pensioenverzekering,
versterkt de positie van de OR.
een beloningssysteem en de personeelsop-
Toch zullen veel ondernemers het vervelend
leiding.
vinden dat zij zich al zo vroeg in de papieren
Ook hier zal het voorkomen dat de onderne-
moeten laten kijken. Als de ondernemer
mer behoefte heeft aan advies van een extern
besluit het plan naar aanleiding van het
deskundige. Op grond van artikel 31c WOR
externe advies uiteindelijk niet uit te voeren,
doet de ondernemer zo spoedig mogelijk
dan is dat kenbaar voor de OR. Verder is
mededeling van zijn voornemen om een
aannemelijk dat de OR – als daadwerkelijk
extern adviseur in te schakelen.
advies wordt gevraagd – zal vragen naar het
Opvallend is dan dat de OR geen adviesrecht
advies van de extern adviseur. Bovendien zal
Nog steeds is de OR voor zijn informatie over
heeft over de inschakeling van een extern
de OR, als hij weet dat de ondernemer zich
schappij als adviseur van de dochter valt
deskundige op een onderwerp waar hij
heeft laten bijstaan, geneigd zijn ook zelf een
onder het adviesrecht van de OR. Feitelijk
instemmingsrecht over heeft, maar wel over
deskundige aan te zoeken.
betekent dit dat de ondernemer niet achter
een onderwerp waarover hij slechts advies-
Deze problemen zijn deels te ondervangen
de rug van de OR om extern advies kan
recht heeft. Of de wetgever daadwerkelijk
door de OR juist heel actief te betrekken bij
vragen over een onderwerp waarover hij
beoogd heeft hier een onderscheid in te
de vraagstelling aan en de persoon van de
later aan de OR advies moet vragen. Dat was
maken, zal gissen blijven.
deskundige. Als de ondernemer en de OR gezamenlijk een extern adviseur aanzoeken
ook het doel van de Tweede Kamer. Doordat de ondernemer ook aan de OR advies moet
FEITELIJK GEBRUIK
en gezamenlijk een vraagstelling formuleren,
vragen over het feit dat hij een adviseur
Er is heel weinig jurisprudentie over het
dan vergroot dat de kans dat de OR zich bij de
inschakelt die hem adviseert over een later
adviesrecht van een OR met betrekking tot
uitkomsten van het advies neerlegt, hetgeen
voor te leggen besluit aan de OR, is de OR al
het inschakelen van een deskundige. Dat zou
tot een veel soepelere behandeling van de
in een heel vroeg stadium op de hoogte van
kunnen zijn, omdat de OR al snel de redelijk-
daadwerkelijke inhoudelijke advies- of in-
het feit dat er iets zal gaan spelen.
heid van een dergelijk voorgenomen besluit
stemmingsvraag zal leiden, met een grotere
Indien de OR een negatief advies geeft over
inziet en niet zal dwarsliggen. Al was het
kans op een positief advies of instemming.
de persoon van de adviseur of de advies-
maar, omdat de OR kan hopen dat een extern
Dat kan het geval zijn als de ondernemer
advisering aan de OR moet voorleggen.
van artikel 25 lid 1 sub n WOR moet de
aanvraag, geldt de gebruikelijke wachttijd
deskundige mogelijk aan de ondernemer zal
CONCLUSIE
een open vraag heeft: “Hoe kunnen we de
Op grond van artikel 25 WOR moet de
ondernemer echter ook het verstrekken en
van een maand als de ondernemer besluit
duidelijk maken dat wat hij wil, niet kan.
Op grond van de WOR moet de ondernemer
pensioenverzekering voor onze werknemers
ondernemer voorgenomen besluiten op het
formuleren van een adviesopdracht aan een
het advies van de OR over die adviseur
Ik sluit echter niet uit dat deze bepaling
de OR inzicht geven in de deskundigen die de
verder verbeteren?” Maar ook als de onder-
gebied van – kort door de bocht gezegd –
extern deskundige over een van de hiervoor
c.q. de adviesaanvraag naast zich neer te
ondernemer inschakelt met het oog op moge-
nemer advies wil van een extern deskundige
overdracht of wijziging van zeggenschap
genoemde onderwerpen ter advisering
leggen. In die periode kan de OR naar de
lijk latere advies- en instemmingsverzoeken.
over de vraag: “Welke argumenten kunnen
over de onderneming, beëindiging van
aan de OR voorleggen. Het heeft, als je er
Ondernemingskamer stappen en de zaak
Dat biedt de ondernemer de kans de OR al in
we aandragen om de OR positief te laten ad-
werkzaamheden van de onderneming,
goed over nadenkt, een potentieel juridisch
daar voorleggen.
viseren over deze grote reorganisatie?” Niet
belangrijke inkrimpingen of uitbreidingen,
Droste-effect in zich.
Uit jurisprudentie van de Ondernemings-
altijd is bij de ondernemer bekend dat hij het
belangrijke wijzigingen in de organisatie en
Adviesplichtig is zowel de keuze van de ad-
kamer blijkt dat de Ondernemingskamer
inschakelen van zo’n extern adviseur moet
het doen van belangrijke investeringen of
viseur als de opdracht aan de adviseur. Uit de
het begrip “deskundige” ruim uitlegt: ook
melden aan de OR, of – vanuit het perspec-
het aangaan van belangrijke kredieten ter
jurisprudentie volgt ook dat het inschakelen
een werkgroep waar met externe leden zou
tief van de ondernemer: nog erger – soms ter
advisering aan de OR voorleggen. Op grond
van een werknemer van de moedermaat-
worden besproken hoe men de bezuini-
20
DE COMMISSARIS
'ACTIEF BETREKKEN VERGROOT KANS OP POSITIEF ADVIES'
een vroeg stadium te binden aan de uitkomsten van het externe advies. Dat versterkt niet alleen de positie van de OR, maar maakt de kans ook groter dat de OR het inhoudelijke advies- of instemmingstraject sneller en met het beoogde resultaat afrondt. DE COMMISSARIS
21
DOOR: Erik van Zadelhof
ANALYSE
DE KWALITEIT VAN HET COMMISSARISSENVERSLAG Over de verantwoording die commissarissen hebben af te leggen wordt vaak nogal in abstracte termen gesproken. “Transparantie” is daarbij een belangrijk begrip, waaraan echter nog vaak vooral lippendienst wordt bewezen. Een voor de hand liggende plaats voor de buitenwacht om wat meer te weten te komen over het functioneren van de raad van commissarissen is het jaarverslag.
informatie heeft ingewonnen, luidt: Beschrijf op welke wijze de raad zijn informatie verkrijgt; denk daarbij aan bedrijfsbezoeken, bezoeken aan vestigingen, klantendagen, vergaderingen met de ondernemingsraad, presentaties van deskundigen en andere contacten binnen het bedrijf. Ook de evaluatie van de raad van commissarissen is volgens Lückerath iets dat valt onder de interne organisatie, kennelijk omdat het ziet op het functioneren van de raad en zijn leden. Haar aanbeveling luidt dat het verslag
Tilburg University-hoogleraar Mijntje
ingaat op de behandelde thema’s, of er wel
Lückerath behoort tot de criticasters op het
of niet een externe partij bij was betrokken
commissarissenverslag bij veel ondernemin-
en wat de uitkomsten zijn, waaronder de
gen: “De kwaliteit is mager: de verslagen
belangrijkste leer- en verbeterpunten.
geven niet of nauwelijks inzicht in het
Als het gaat om de inhoudelijke verantwoor-
gevoerde toezicht en de informatie wordt
ding van het gevoerde toezicht dienen in
versnipperd gebracht”, zegt zij. “De tekst is
elk geval de zeven toezichtstaken expliciet
deels vaak zo uit de governance-code of het
te worden genoemd: realisatie van de
verslagen nog nietszeggender is.
voldoende consequenties hebben getrokken.
valt toch op dat nog veel ondernemingen
vorige jaarverslag gekopieerd en bevat veel
doelstellingen, strategie en risico’s, interne
Rients Abma, directeur van Eumedion,
Zo stemde tijdens de AVA van PostNL meer
vooral reactief zijn doordat zij zich beper-
holle frasen die verhullen hoe het er werke-
risico-beheersing, financiële verslaggeving,
belangenbehartiger van institutionele
dan een kwart van het aanwezige kapitaal
ken tot het geven van antwoorden op vragen
lijk aan toeging in de boardroom.” Samen
naleving wet- en regelgeving, verhouding
beleggers, evalueert jaarlijks met zijn deel-
tegen de decharge van de raad van commis-
die gesteld worden. Het kan ook anders.
met Margot Scheltema deed zij vorig jaar
met aandeelhouders en maatschappelijk
nemers het AVA-seizoen aan de hand van
sarissen uit kritiek op het lage tempo bij de
Dat blijkt bijvoorbeeld uit het commis-
een onderzoek dat onder andere heeft geleid
verantwoord ondernemen. Daarnaast wordt
vaste onderwerpen, zoals het aantal door
gezondmaking van het bedrijf. Daarnaast
sarissenverslag van Delta Lloyd, dat liefst
tot aanbevelingen. Die best practices leiden tot
het verslag ook beter, vindt zij, als het ingaat
aandeelhouders geagendeerde voorstellen,
worden de samenstelling van de raad, herbe-
13 pagina’s beslaat en dat zich laat lezen als
betere informatie over het functioneren van
op de belangrijkste dossiers.
mutaties in de opkomst van aandeelhouders,
noemingsvoorstellen en de aanwezigheid ook
een uitgebreid en informatief verhaal over
beloningsbeleid enzovoort. Abma: “Het is
zeer aandachtig bekeken. Bij Unilever, dat een
het reilen en zeilen van de onderneming.
de raad van commissarissen en daardoor ook
ZELFGENOEGZAAMHEID
beslist zo dat aandeelhouders een groter
one tier board heeft, werd een non executive niet
Abma noemt het verslag ‘betekenisvol’: “Dat
Toch ontkomt de lezer van de gegeven best
belang hechten aan de raad van commissaris-
herbenoemd omdat diens aanwezigheid niet
verslag is inzichtelijk en men heeft zich er
ONDERSCHEID MAKEN
practices niet helemaal aan de indruk van
sen en deze ook kritischer volgen. Zij grijpen
boven de 67 procent uitkwam.”
niet met een jantje-van-leiden afgemaakt.
De onderzoekers pleiten er voor om onder-
een zekere zelfgenoegzaamheid bij de op-
het agendapunt over de decharge van de raad
scheid te maken tussen de organisatie van
gevoerde raden over het gevoerde toezicht.
van commissarissen aan om hun kritiek te
HOGERE VERWACHTINGEN
raad van commissarissen er blijk van gaf een
het toezicht enerzijds en de inhoudelijke
Passages als “de raad heeft vastgesteld dat
uiten op het gevoerde toezicht door de col-
Wie een goed gevoel wil krijgen van de
eigen visie te hebben op de risico’s en het
verantwoording van het gevoerde toezicht
de overname past binnen de strategie van
lectieve raad. Vooral als ondernemingen in
temperatuur van het huidige corporate
risicomanagement van de onderneming. Zo
anderzijds. Het eerste omvat dan zaken die
de onderneming” of “de raad van commis-
moeilijkheden zijn gekomen, wordt de com-
governance-klimaat, doet er goed aan de ver-
heeft hij eigen macro-economische analyses
een zeker “administratief” karakter hebben:
sarissen heeft vastgesteld dat de raad van
missarissen verweten dat zij onvoldoende
slagen van Eumedion te lezen. Maar, hoewel
gemaakt, onafhankelijk van de analyses van
samenstelling van de raad, achtergrond van
bestuur het afgelopen boekjaar goed heeft
tijdig en daadkrachtig hebben ingegrepen in
er dus onder invloed van aandeelhouders
de raad van bestuur. Die onafhankelijkheid
de commissarissen, zittingstermijn, profiel-
gefunctioneerd” zijn niet van de lucht. Het
beleid of strategie van het bestuur. Of dat zij
meer wordt verwacht van commissarissen
is te prijzen, maar dat zie je nog lang niet
schets, competenties commissieleden, suc-
gaat wellicht te ver om te verwachten dat een
daaruit – voor zichzelf of het bestuur – on-
(wat dan ook weer neerslaat in het verslag),
overal op dat niveau.”
cessieplanning, educatie, onafhankelijkheid,
dichotomie tussen raad van bestuur en raad
Toch is er volgens Abma nog geen aanlei-
melden van tegenstrijdige belangen, ver-
van commissarissen in het jaarverslag wordt
ding voor de conclusie van de commissie-
antwoording van de agenda, aanwezigheid
blootgelegd, maar als dit al voorbeelden zijn
enzovoort. Een voorbeeld van een aanbeve-
van best practices, dan komt het vermoeden op
ling bij de manier waarop de raad extern
dat de meerderheid van de commissarissen-
tot een verbeterde profilering van de raad.
22
DE COMMISSARIS
Vooral goed in dat verslag vond ik het dat de
'AANDEELHOUDERS VOLGEN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN KRITISCHER'
Streppel, die schrijft dat de kwaliteit van het commissarissenverslag met het jaar beter wordt. Abma: “Eén zwaluw maakt nog DE COMMISSARIS
23
geen zomer. Er zijn nog genoeg wensen en verbeterpunten. In onze jaarlijkse speerpuntenbrief dringen wij aan op een beter verslag van de auditcommissie, dat beter inzicht moet geven in de belangrijkste discussiepunten tussen de commissie en de externe accountant. Verder willen wij meer en betere informatie over de benoemings- en selectieprocedure en over de evaluatie van de raad
BEKIJK HET VOORSTEL van Mijntje Lückerath en Margot Scheltema voor een beter commissarissenverslag online op www.mejudice.nl en zoek rechtsboven op ‘governance verslag’.
van commissarissen. Bij voorkeur zou dat een keer per drie jaar moeten gebeuren met een externe evaluator, zoals in Engeland al het geval is.”
GRADUELE VERBETERING Dus op een enkele positieve uitzondering na, komt de verbetering van het commissarissenverslag slechts gradueel tot stand: vooral onder invloed van vragen van aandeelhouders. Toch ziet Abma meer en meer dat hij ook ongevraagd wordt benaderd door raden van commissarissen om hierover van gedachten te wisselen. Abma: “Je ziet dat commissarissen kampen met vragen over de verslaggeving over risicomanage-
eigenlijk de voorzitter zelf de pen ter hand
dat gebeurt. Sinds een jaar of twee zie ik de
ment, strategie, beloning en corporate
zou moeten nemen. En verder zie ik grote
situatie wel verbeteren.”
governance. Anders dan voorheen neemt
terughoudendheid bij het weergeven van de
men minder besluiten om dan maar te zien
gevoerde discussie. Wat je vaak leest in het
EIGEN GELUID
waar het schip strandt, maar zoekt men van
verslag is een slap aftreksel van wat werke-
Als jurylid van de Sijthoff-prijs, die jaarlijks
tevoren de dialoog met beleggers. Ik vind
lijk besproken is. De echte discussiepunten
wordt uitgereikt voor het beste jaarverslag,
dat bemoedigend.”
en het verloop van de discussie vind je nau-
hecht Van de Merwe veel belang aan het
Een commissaris die vindt dat er nog wel
welijks terug.” Wel dient de vennootschap
eigen geluid van de raad van commissaris-
wat stappen kunnen worden gezet bij
met één mond te spreken, dus de vraag is
sen: “Dat eigen geluid kun je bijvoorbeeld
de transparantie over het werk van com-
dan hoe ver je kunt gaan met het weergeven
laten horen als je je in je informatiebehoefte
missarissen is Erik van de Merwe. Van de
van de discussie. Van de Merwe: “We moeten
niet geheel verlaat op de informatie uit de
Merwe heeft verschillende toezichthou-
daar niet zo bang voor zijn. Discussie is niet
raad van bestuur, maar een eigen adviseur
dende functies, waaronder commissaris bij
hetzelfde als een conflict. Dat er discussie is,
inschakelt. De uitkomsten van de evaluatie
de Rabobank en voorzitter van de raad bij
is normaal en onontbeerlijk voor zindelijke
van de raad, de management letter en de over-
EurekoAchmea. “Aan transparantie is een
besluitvorming. Geef de buitenwereld
wegingen bij het aantrekken van nieuwe
bedrijf nog nooit kapot gegaan, eerder aan
daar dan ook inzicht in. Dus niet alleen in
(non) executives zijn andere onderwerpen
het tegendeel”, meent hij. Van de Merwe
de discussiepunten zelf, maar ook in de
waardoor de commissarissen zich kunnen
onderschrijft de kritiek van Lückerath
afwegingen. Helaas is er nog veel weerstand
laten zien.” Dus als het verslag langer wordt,
goeddeels en heeft meerdere verklaringen
tegen meer openheid. Maar ik trek een
dan komt het allemaal goed? Van de Merwe:
voor de nog tekortschietende kwaliteit van
parallel met wat ik in de financiële wereld
“Nee, niet zozeer langer als wel inzichtelij-
het commissarissenverslag: “In de eerste
heb zien gebeuren. Zo’n tien jaar geleden
ker. Persoonlijk vind ik bijvoorbeeld dat we
plaats zie ik dat die verslagen nog te vaak
bestond daar ook angst voor het benoemen
een beetje doorgeslagen lijken als het gaat
worden geschreven door de secretaris van
en delen van de risico’s met de buitenwacht.
om de remuneratie. Dat is zeker geen onbe-
de raad. Dat vind ik een gemiste kans omdat
Tegenwoordig is het volstrekt normaal dat
langrijk onderwerp, maar het onderwerp beslaat nu vele pagina’s. Dat beneemt het zicht op andere onderwerpen die minstens
'AAN TRANSPARANTIE IS EEN BEDRIJF NOG NOOIT KAPOT GEGAAN' 24
DE COMMISSARIS
zo belangrijk zijn.” Voorlopige conclusie: er is enige beweging, maar we zijn er nog niet.
DOOR: Gwen van Loon FOTO'S: Hans Vissers
NEVENFUNCTIE
Tom de Swaan, voorzitter raad van toezicht Antoni van Leeuwenhoek
‘ANTONI VAN LEEUWENHOEK IS GOEDLOPENDE MACHINE’ Oud-bankier Tom de Swaan is sinds 2003 lid van de raad van toezicht bij het Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (NKI-AVL), dat in oktober zijn honderdjarig bestaan heeft gevierd en sinds 2012 formeel alleen nog de naam Antoni van Leeuwenhoek (AVL) draagt. In oktober 2005 volgde hij Wim Kok op als voorzitter. “Het instituut draait uitstekend. De uitdaging is hoe we de groei kunnen financieren, een vraagstuk waarmee iedereen in de gezondheidszorg kampt.” DE COMMISSARIS
25
capabele mensen aan boord hebben in de raad van toe-
onderzoeksprogramma dat een belangrijke bijdrage
zicht. Het is een breed gezelschap dat zijn sporen heeft
levert aan de ontwikkeling van betere behandelmetho-
verdiend in de politiek, de medische wetenschap en de
den voor kankerpatiënten. We staan wereldwijd hoog
juridische sector.”
aangeschreven. Die positie willen we uiteraard graag
De laatste tijd is De Swaan overigens ook minstens drie
behouden en onderzoek kost geld. Dus we zijn aangewe-
dagen in de week niet in de buurt, omdat hij voorzitter
zen op fondsen, schenkingen en andere manieren van
is geworden van Zurich Insurance in Zwitserland. “Mijn
financiering.”
bijbaan is bijna weer een hoofdfunctie geworden”,
Toezichthouder De Swaan is zich bewust van het belang
licht hij zijn voorzitterschap toe vanuit zijn kantoor in
van langetermijnplanning in dit soort organisaties. In
Zurich waar hij in september is neergestreken. “Maar
zijn rol als lid van de board van geneesmiddelenfabri-
dat betekent niet dat ik onbereikbaar ben. Integendeel.
kant GlaxoSmithKline ziet hij van dichtbij hoe lang het
TOM DE SWAAN
Iedereen weet: als je me nodig hebt, kun je me altijd
duurt voordat een ontdekt geneesmiddel op de markt
bereiken. Maar eigenlijk is dat nog nooit nodig geweest
kan worden gebracht.
WIE: Tom de Swaan (67), chairman van Zurich Insurance Group, presidentcommissaris bij Van Lanschot, commissaris bij DSM, non-executive director bij GlaxoSmithKline, voorzitter Van Leer Instituut in Jeruzalem, lid van de raad van toezicht van het Internationale Franz Liszt Pianoconcours, penningmeester Stichting Praemium Erasmianum (Erasmusprijs) en voorzitter van de raad van advies van de Rotterdam School of Management
bij het AVL.”
PROTONENCENTRA
NEVENFUNCTIE: voorzitter van de raad van toezicht van Antoni van Leeuwenhoek
DONATIES
Soms willen de artsen sneller nieuwe behandelmetho-
Dat KWF Kankerbestrijding afgelopen najaar minder
den introduceren dan zorgverzekeraars goedvinden.
donaties heeft opgehaald in de nasleep van het rumoer
Zo hebben de zorgverzekeraars in oktober gesteld dat
rond de beloning van de oprichter van Alpe d’HuZes,
ze voorlopig niet akkoord gaan met de bouw van vier
is iets dat De Swaan zich aantrekt. “KWF Kankerbe-
protonencentra in Nederland waardoor kankerpatiën-
strijding is een van onze belangrijkste sponsoren voor
ten een bestraling kunnen ondergaan die minder schade
onderzoek. We hebben er niet meteen last van als de
veroorzaakt. Het zou te duur zijn. Daarmee is de finan-
giften eenmalig minder zijn, maar op de lange termijn
ciering van deze centra nog geen gelopen race.
zouden minder inkomsten terug kunnen slaan op de fi-
De Swaan: “Vanuit bedrijfseconomisch oogpunt kan
nanciering van het fundamentele onderzoek dat we doen
ik begrijpen dat de zorgverzekeraars zich afvragen of
bij het AVL. Dat zou kunnen betekenen dat je bepaalde
het verstandig is in één keer vier centra neer te zetten.
projecten niet kunt doen en dat zou eeuwig zonde zijn.”
Het vergt een investering van 90 miljoen euro per
“Het AVL is een state of the art researchinstituut met een
protonenapparaat. Aan de andere kant horen we uit het buitenland waar deze centra al bestaan, succesverhalen over deze gerichte manier van bestraling. Moeten we dat
Wat dat betreft heeft het Antoni van Leeuwenhoek aan
(UMCU) voor oncologische zorg die de twee partijen
De Swaan een goede. Hij weet met een bedrijfskundige
willen onderbrengen in Antoni van Leeuwenhoek
bril naar het reilen en zeilen te kijken. Zijn ervaring als
Amsterdam en Antoni van Leeuwenhoek Utrecht. “Dat
bankier – eerst bij toezichthouder De Nederlandsche
is een majeure operatie die een goede afstemming vergt
Bank en later als chief financial officer van ABN Amro
met de directie en de raad van toezicht van het UMCU.
– komt hem daarbij goed van pas. “We hebben bij de
Er worden op dit moment volop gesprekken gevoerd
financiering te maken met zorgverzekeraars, banken en
tussen alle leidinggevenden om de oncologische entiteit
de overheid die geen expliciete garanties voor zieken-
van het UMCU los te weken, zodat die kan fuseren met
huizen meer afgeeft”, zo legt hij het krachtenveld uit
het AVL.”
waarin de directie moet opereren. “Dat vraagt om een bedrijfsmatige aanpak waarin de financiën goed op orde
FUSIEBESPREKINGEN
zijn. Ik ben blij om te kunnen zeggen dat de directie dat
Door de fusiebesprekingen met Utrecht heeft De Swaan
goed ziet.”
momenteel iets meer werk aan deze toezichtsfunctie bij “de goedlopende machine”. “We vergaderen in elk
26
DE COMMISSARIS
MUIZENLAB
geval zes keer per jaar en daarnaast heb ik regelmatig
“Onlangs is hier het meest geavanceerde muizenlab
telefonisch of persoonlijk contact met voorzitter René
ter wereld geopend om nieuwe behandelmethoden
Medema en Wim van Harten, het lid van de raad van
te testen. Dat vergde een investering van 25 miljoen
bestuur voor organisatie en bedrijfsvoering, bij het AVL.
euro”, weet De Swaan. Het lab staat niet op zich, er zijn
Ik woon vlakbij en spring zo op de fiets voor overleg.”
meerdere bouwactiviteiten gaande op het terrein, vertelt
Er liggen dus momenteel veel issues tegelijk op het bord
de oud-bankier. Verder heeft het AVL onlangs een in-
van de directie en daarmee ook op die van de raad van
tentieovereenkomst gesloten om in de toekomst samen
toezicht. “Mijn achtergrond komt me goed van pas, al
te gaan met het Universitair Medisch Centrum Utrecht
wil ik er meteen bij zeggen dat ik blij ben dat we veel
dan ook eerst hier ervaren? Het aantal kankerpatiënten
'LANGETERMIJNPLANNING IS VAN BELANG, WEET IK UIT ERVARING'
groeit nog steeds en door de regionale spreiding van die centra zouden zij veel dichter bij huis behandeld kunnen worden.”
OVER ANTONI VAN LEEUWENHOEK In het Antoni van Leeuwenhoek komen zorg en onderzoek voor kankerpatiënten bij elkaar. Dat gebeurt al sinds de oprichting honderd jaar geleden van het Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis: een wetenschappelijk onderzoekslaboratorium en een gespecialiseerde kliniek. Sinds 2012 opereert het instituut alleen nog onder de naam Antoni van Leeuwenhoek (AVL), voor de rest is er niets veranderd. Het AVL behoort al decennialang tot de absolute wereldtop door deze unieke verbinding waarmee het voor kankerpatiënten het verschil wil maken. Het AVL is gevestigd in Amsterdam en is het enige ziekenhuis in Nederland waar de twee disciplines samenkomen. In 2012 werkten er ruim
2200 medewerkers, waarvan 1000 in de kliniek, 300 bij radiotherapie en 530 bij bestralingen. Er werden 42.000 operaties verricht, op de polikliniek kwamen 30.600 patiënten en 1915 keer werden de artsen geconsulteerd voor een second opinion. Het ziekenhuis beschikt over zes operatiekamers, 180 bedden en elf bestralingstoestellen. DE COMMISSARIS
27
VAN HET CONCERN Mocht u naar aanleiding van het artikel van Steef Bartman, 'De commissaris als kwaliteitsbewaker' op pagina 16, geïnteresseerd zijn in zijn boek Van het concern, dan kunt u een exemplaar aanvragen (zolang de voorraad strekt) door een mail te sturen naar
[email protected]. In Van het concern behandelen prof. mr. A.F.M. Dorresteijn en prof. mr. S.M. Bartman alle aspecten van de onderneming in concerngedaante, inclusief aansprakelijkheid, medezeggenschap, corporate governance en toezicht.
