Toespraak staatssecretaris Bijleveld (BZK) Festival In actie met burgers! Woensdag 16 december 2009
Dames en heren,
Een maand geleden mocht ik in Utrecht samen met vertegenwoordigers van 47 Europese landen het verdrag over burgerparticipatie ondertekenen. In dit verdrag worden het recht om deel te nemen aan het openbaar bestuur en het recht op informatie van de lokale overheden neergezet als een burgerrecht dat moet worden vastgelegd in de wetgeving!
Burgerparticipatie als burgerrecht! Dat is nogal wat. Natuurlijk zijn inspraakprocedures in ons land al jaren keurig in de wet geregeld. We hebben instrumenten als de Verordening Formeel Burgerinitiatief en het Lokaal Referendum. En de meeste gemeenten hebben een kadernota Burgerparticipatie. Maar een recht op burgerparticipatie gaat verder. Het markeert een belangrijk omslagpunt: de omslag van ‘vrijblijvende’ naar ‘fundamentele’ burgerparticipatie.
In de woelige jaren zestig en zeventig eisten actievoerders dat ze gehoord zouden worden, met een beroep op het “mandaat van de straat”. Dat leverde vooral schorre kelen op. Maar ook de formele inspraakprocedures. Daarna is er vanaf de jaren 90 veel geëxperimenteerd met allerlei vormen van interactief beleid.
Burgers worden in een vroeg stadium betrokken bij beleidsvorming. Dat dit nog niet overal goed functioneert lezen we in een recent rapport van de Ombudsman. Burgerparticipatie wordt nog te vaak
2
gezien als een manier om draagvlak te vinden voor besluiten; participatie als Public Relations instrument!
Wat mij betreft zijn we nu zover dat we - ook in ons systeem van representatieve democratie – niet zonder participatie kunnen en willen besturen.
Het project In actie met burgers! is daarvan een mooi voorbeeld: een leerproces met 100 gemeenten, 17 proeftuinen en 12 experimenten! U die daaraan heeft mee gewerkt wil ik feliciteren met de resultaten.
Ik zie veel projecten, maar de praktijk kenmerkt zich ook door een grote vrijblijvendheid: geen helder politiek commitment en niet stevig verankerd binnen de gemeentelijke organisatie.
Dames en heren, Ik heb namens Nederland dat Europese verdrag over burgerparticipatie ondertekend en voel dus een verplichting. Ik zie ook dat ze in andere landen verder zijn met het verankeren van burgerparticipatie. In Engeland zijn allerlei rechten in wetgeving vastgelegd, in Duitsland is medebeslissing van burgers in de gemeentebegroting standaardpraktijk. We kunnen van deze ervaringen leren, zonder door te schieten in wettelijke verplichtingen.
Maar ook zonder dat, is het tijd voor de volgende fase. Niet meer vrijblijvend, niet meer als interessant, als proeftuin of experiment, maar als vanzelfsprekend onderdeel van het werk van de overheid; een fundamenteel burger-participatiebeleid!
3
Wat is dat; een ‘fundamenteel’ burger-participatiebeleid? Ik moet u iets bekennen. Ik weet alleen wat het niet moet zijn; niet-vrijblijvend bijvoorbeeld. Maar verder kan ik nu slechts vragen stellen waarop we de komende jaren een antwoord moeten vinden. Die antwoorden moeten vooral van u komen! Van de voorlopers die ervaringen hebben opgedaan binnen In actie met burgers!.
Over welke vragen heb ik het? -
veel gemeenten hebben een kadernota burgerparticipatie, maar in het rapport van de Ombudsman lees ik dat er in praktijk nog veel mis gaat. Wordt zo’n kadernota door de raad ook gebruikt als toetsingskader? Controleert de Raad de kwaliteit van participatieprocessen?
-
Hoe geeft de burgemeester invulling aan de wettelijk vastgelegde verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van burgerparticipatie? Kijk bijvoorbeeld naar de burgemeester van Oldebroek, winnaar van het beste Burgerjaarverslag 2009.
-
Heeft u een toegankelijke en herkenbare voorziening voor initiatieven vanuit de samenleving zoals de Ideeënmakelaar in Zwolle of het loket IdeeVROM?
-
In de ‘staatvandegemeente’ staat vrijwel niets over burgerparticipatie. Heeft u voldoende kennis over de effecten van alle burgerparticipatie in uw gemeente? Weet u wat werkt en wat niet werkt?
-
Bereikt u alle betrokkenen of beperkt het zich tot de participatie-elite?
4
-
Heeft u al een digitaal participatieplatform ingesteld? Zoals ‘wijbouweneenwijk.nl’ in Smallingerland.
-
Organiseert uw gemeenteraad ook zelf processen voor burgerparticipatie? Zoals in Arnhem.
-
Kent uw gemeente kwaliteitsnormen of servicenormen waaraan een participatieproces moet voldoen?
-
Is burgerparticipatie bij uw gemeente stevig ingebed in de hele ambtelijke organisatie? Zoals in Breda met Waarderend Vernieuwen.
-
Worden bewoners ondersteund om de eigen problemen in buurt op te lossen en krijgen bewoners geld om die problemen zelf aan te pakken? Zoals de integrale wijkbudgetten in Emmen en Dordrecht.
De vragen die ik hier stel zijn gebaseerd op praktijkvoorbeelden die nog niet wijd zijn verspreid. U loopt hierbij voorop. De komende jaren moeten deze praktijken in het hele land worden opgevolgd zodat het in 2020 gemeengoed is. U heeft niet geëxperimenteerd alleen voor het experimenteren.
Mijn ministerie zal, in samenwerking met de VNG, u daarbij graag ondersteunen. Ik wil de komende jaren het een sterke impuls geven aan de inbedding van burgerparticipatie. Ik ben daarom 3 weken geleden het Programma Burgerparticipatie naar de Kamer gestuurd. Dit programma wil de overheid op alle niveaus open stellen voor de creativiteit en de kracht van burgers.
5
Belangrijke onderdelen zijn: -
verspreiden, verdiepen en verankeren van de resultaten van In actie met burgers!
-
de bevordering van burgerinitiatieven; Vandaag is er een waaier met voorbeelden.
-
een aanpak gericht op niet-actieve burgers.
Dames en heren, als we goed opletten kunnen we zien dat om ons heen de overheid fundamenteel van karakter verandert. Van bestuursmonopolist in motivator, coproducent en facilitator. Burgers zullen steeds meer in de gelegenheid worden gesteld om zelf projecten te ondernemen in het publieke domein. Je ziet het nu al gebeuren; mooie initiatieven van mensen over zorg, energie, ontwikkelingssamenwerking, leefbaarheid... en zeker op het internet in web 2.0 communities.
Mensen willen niet meepraten maar (mee)doen! En wat ze zelf kunnen regelen moet de gemeente niet proberen over te nemen. Ruimte geven en faciliteren van burgerinitiatieven. Dan gaat het eigenlijk niet meer over burgerparticipatie maar over overheidsparticipatie, een fundamenteel andere verhouding tussen overheid en inwoners.
De meeste mensen zijn eraan toe, nu is het wachten nog op de bereidheid van politiek en instellingen om los te laten.
En daarmee kom ik aan mijn laatste punt; een oproep aan alle lokale bestuurders om deze ontwikkeling verder de ruimte te geven; om het motto In actie met burgers! van de ambtenaren over te nemen, en het een prominente plek te geven in de nieuwe collegeprogramma’s.
6
Niet-vrijblijvende burgerparticipatie; dat is fundamentele burgerparticipatie. Als we bereid zijn consequent de actieve bijdrage van burgers in onze gemeenten te benutten worden het boeiende en voor de publieke zaak bloeiende tijden.
En u heeft daarvoor met In actie met burgers! het goede voorbeeld gegeven. Waarvoor mijn hartelijke dank!
