2/10/2013
TOEPASSING VAN HET VOORKOMINGSBELEID BIJ RETROFITS Franky De Witte, Senior consultant veiligheid Bronvermelding : De hierna volgende slides zijn gebaseerd op het document „Technische Regelsetzung im EG-Binnenmarkt - Retrofit von Maschinen“ – Duitse publicatie uit 2008. In deze publicatie werd reeds rekening gehouden met de machinerichtlijn 2006/42/EG.
SITUATIESCHETS Een machine blijft niet eeuwig meegaan (slijtage / machinebreuk) laat staan up to date met de evolutie van machineveiligheid. Er moeten aanpassingen gebeuren aan de machine / installatie. Hierdoor wordt uw bedrijf een ombouwer… Hierdoor wordt uw bedrijf (mogelijks) ‘fabrikant’ maar blijft uw bedrijf ook nog ‘werkgever’ : •
Toepassen van de machinerichtlijn ombouw naar ‘nieuwe machine’ of ‘machine met nieuwe / bijkomende functionaliteiten’.
•
Toepassen van de arbeidsmiddelenrichtlijn ombouw maar met behoud van de originele functionaliteiten.
2
1
2/10/2013
RETROFITS OF RETROFITTING Een retrofit is een update van een machine / installatie zodat deze machine / installatie een langere (verlengde) levensduur krijgt binnen de firma. Het kan hierbij gaan om : •
Mechanische aanpassingen maar ook om
•
Technologische (elektronische) aanpassingen bv. het vervangen een verouderde sturingen en aandrijvingen naar de huidige stand van zaken.
Gevaar (vooral bij CE-gemarkeerde machines) dat de originele CE-markering komt te vervallen.
3
RETROFITS OF RETROFITTING Voorbeeld van een retrofit
Foto : Siemens.
4
2
2/10/2013
RETROFIT RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN
RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN
RETROFIT VAN EEN CEGEMARKEERDE MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN
RETROFIT VAN EEN CEGEMARKEERDE MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN
5
RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE
6
3
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN NIET CEGEMARKEERDE MACHINE. Een niet CE-gemarkeerde machine m.a.w. een machine die dateert van voor het in voege treden van de machinerichtlijn zou ooit de procedure van de drie groene lichten moeten doorlopen hebben. Kritische bedenking : Bij navraag bij onze cursisten niveau III (kleine bedrijven) wordt 4 % van de cursisten (1 cursist per 25 opgeleide cursisten) door zijn werkgever hierin betrokken.
Er zou dus ooit een indienststellingsverslag moeten opgesteld zijn overeenkomstig het vroegere artikel 54 quater of de huidige bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Soms was dat ook zo maar waar zit ze ? Er zijn hier al zo veel preventieadviseurs geweest…
7
RETROFIT VAN EEN NIET CEGEMARKEERDE MACHINE. Gevaren van een retrofit aan een niet CE-gemarkeerde machine veranderingen aanbrengen aan deze machine zodat je kan spreken van een ‘nieuwe’ machine : •
Er is een functionele wijziging van de machine. Bepaalde functies worden gewijzigd of uitgebreid – machine krijgt nieuw of uitgebreider toepassingsgebied.
•
Door de retrofit worden nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd.
Conclusie zorgen dat je buiten de CE-problematiek blijft : •
Bij de retrofit geen nieuwe functies geven aan de machine.
•
Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's introduceren.
Zo niet rekening houden met de machinerichtlijn ! 8
4
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN NIET CEGEMARKEERDE MACHINE. Na retrofit heb je een geupdate machine MAAR bij de retrofit moet je wel rekening houden met K.B. Arbeidsmiddelen… “De werkgever neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de arbeidsmiddelen die in de onderneming of in de inrichting ter beschikking van de werknemers worden gesteld, geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast, zodat de veiligheid en de gezondheid van de werknemers tijdens het gebruik van deze arbeidsmiddelen kunnen worden gewaarborgd.”
De retrofit moet gebeuren volgens de regels van goed vakmanschap en volgens de stand van de techniek.
9
RETROFIT VAN EEN CEGEMARKEERDE MACHINE
10
5
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Een CE-gemarkeerde machine zou ook ooit de procedure van de drie groene lichten moeten doorlopen hebben. Er zou dus ooit een indienststellingsverslag moeten opgesteld zijn overeenkomstig bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Soms was dat ook zo maar waar zit ze ? Oei en de E.G.-verklaring van overeenstemming waar zouden we die gelegd hebben…
11
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Gevaren van een retrofit aan een CE-gemarkeerde machine veranderingen aanbrengen aan deze machine zodat je kan spreken van een ‘nieuwe’ machine : •
Er is een functionele wijziging van de machine. Bepaalde functies worden gewijzigd of uitgebreid – machine krijgt nieuw of uitgebreider toepassingsgebied.
•
Door de retrofit worden nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd.
Conclusie zorgen dat je buiten de noodzaak tot een hernieuwde CE-markering blijft : •
Bij de retrofit geen nieuwe functies geven aan de machine.
•
Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's introduceren.
Zo niet rekening houden met de machinerichtlijn ! 12
6
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Voorbeelden van functionele wijzigingen aan machines met een impact op de CE-markering : •
Extra vrijheidsgraden.
•
Extra aandrijfassen
•
Extra bewegingsmogelijkheden
•
Prestatieverbeteringen,
•
Verhoging van het toerental,
•
In het algemeen elke extra functie of optie die niet eerder aanwezig was voor de retrofit,
•
Het creëren van nieuwe gevaarlijke situaties bv. door het veranderen van beschermende uitrusting ten nadele van het veiligheidsniveau van de machine.
13
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Voorbeelden van wijzigingen die niet aanzien worden als functionele wijzigingen en dus GEEN impact hebben op de CE-markering : •
Vervangen van een oude met een nieuwe sturing. Let op : dit klopt wanneer de nieuwe sturing in hetzelfde veiligheidsconcept wordt uitgevoerd als het oude.
•
Vervanging van motoren met hetzelfde vermogen. Let op : soms kan dit toch extra gevaren creëren. Bijvoorbeeld bij het vervangen van een bestaande motor door een inductiemotor met variabele aandrijving. Hier zullen extra maatregelen noodzakelijk zijn om het (ongecontroleerd) versnellen van de motor te beveiligen.
•
Reparaties
•
Onderhoud en instandhouding volgens richtlijnen van de fabrikant.
Zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt is een eenduidig standpunt/onderscheid niet altijd mogelijk.
14
7
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Algemeen voorzichtigheidsprincipe : •
In ieder geval moet een herstelling / vervanging worden gedocumenteerd met de opmerking dat er geen functionele wijzigingen of verbeteringen zijn aangebracht.
15
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Na retrofit heb je een geupdate CE-gemarkeerde machine MAAR bij de retrofit moet je wel rekening houden met K.B. Arbeidsmiddelen… “De werkgever neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de arbeidsmiddelen die in de onderneming of in de inrichting ter beschikking van de werknemers worden gesteld, geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast, zodat de veiligheid en de gezondheid van de werknemers tijdens het gebruik van deze arbeidsmiddelen kunnen worden gewaarborgd.” De retrofit moet gebeuren volgens de regels van goed vakmanschap en volgens de stand van de techniek.
16
8
2/10/2013
GLOBALE AANPAK VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN(*).
(*) Waarbij : • bij de retrofit geen nieuwe functies gegeven worden aan de machine. • Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd worden.
17
PRAKTISCHE AANPAK –
PROCEDURE VAN DE DRIE GROENE LICHTEN Risicoanalyse voor de retrofit
Voorafgaandelijke risicoanalyse
Bestelbon mede ondertekend door interne preventieadviseur + aanvullende veiligheidseisen
Stap 1 : Bestelling
Verantwoordingsattest geleverd door de ombouwer
Stap 2 : Levering
(Her)indienststellingsverslag opgesteld door interne preventieadviseur met focus op de aanpassingen
Stap 3 : (Her)indienststelling
+ Aangepast instructies voorzien voor gebruik, onderhoud,… Stap 4 : Gebruik Werkgever / werknemer
18
9
2/10/2013
RETROFIT VAN EEN NIET CEGEMARKEERDE MACHINE. Uiteindelijk resultaat : •
Correcte documentering van de aanpassingen met o.a. :
Risicoanalyse van de retrofit. Verantwoordingsattest van de aanpassingen. Nieuwe gebruiksaanwijzing of aanpassing van de bestaande gebruiksaanwijzing. Documentering van de wijzigingen. Rapport – ‘Safety Evaluation Tool‘ waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen ‚performance level‘ ook in de praktijk gehaald wordt.
•
Geen CE-markering.
•
Geen E.G.-verklaring van overeenstemming.
19
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Uiteindelijk resultaat : •
Correcte documentering van de aanpassingen met o.a. :
Risicoanalyse van de retrofit. Verantwoordingsattest van de aanpassingen. Nieuwe gebruiksaanwijzing of aanpassing van de bestaande gebruiksaanwijzing. Documentering van de wijzigingen. Rapport – ‘Safety Evaluation Tool‘ waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen ‚performance level‘ ook in de praktijk gehaald wordt.
•
Geen impact op de bestaande CE-markering geen nieuwe CE-markering.
•
Geen impact op de bestaande E.G.-verklaring van overeenstemming.
20
10
2/10/2013
GLOBALE AANPAK VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN(*).
21
PRAKTISCHE AANPAK BIJ EEN NIET CEGEMARKEERDE MACHINE De retrofit brengt functionele wijzigingen aan op de machine : •
Het handelt om het in de handel brengen van een ‚nieuwe‘ machine ook al blijft hij in het bedrijf.
•
De juiste ‚conformiteits‘-controleprocedure moet doorlopen worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.richtlijnen.
•
Er moet een E.G.-verklaring van overeenstemming opgesteld worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.richtlijnen.
•
Er moet een CE-markering aangebracht worden.
•
Er moet een technisch constructiedossier aangelegd worden overeenkomstig de eisen van de machinerichtlijn met o.a. belangrijk de risicoanalyse van de wijzigingen.
In bovenstaand geval breekt steeds een discussie uit rond verantwoordelijkheden… 22
11
2/10/2013
PRAKTISCHE AANPAK BIJ EEN CEGEMARKEERDE MACHINE De retrofit brengt functionele wijzigingen aan op de machine : •
Het handelt om het in de handel brengen van een ‚nieuwe‘ machine ook al blijft hij in het bedrijf.
•
De ‚conformiteits‘-controleprocedure moet doorlopen worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.-richtlijnen.
•
Er moet een NIEUWE E.G.-verklaring van overeenstemming opgesteld worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.-richtlijnen.
•
Er moet een (NIEUWE) CE-markering aangebracht worden.
•
Er moet een AANVULLEND technisch constructiedossier aangelegd worden overeenkomstig de eisen van de machinerichtlijn met o.a. belangrijk de risicoanalyse van de wijzigingen.
In bovenstaand geval breekt ook hier steeds een discussie uit rond verantwoordelijkheden… 23
RISICOANALYSE VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN(*).
(*) Waarbij : • bij de retrofit geen nieuwe functies gegeven worden aan de machine. • Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd worden.
24
12
2/10/2013
RISICOANALYSE 1ste leidraad voor de risicoanalyse is sowieso bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Let op : Sommige machines die geretrofit zullen worden zijn nog nooit doorgelicht op basis van bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. 2e leidraad voor de risicoanalyse een overzichtstabel van gevaren in de bijlage van de ISO 12100:2010 (voorheen te vinden in de ISO 14121-1). 3e leidraad de algemene geharmoniseerde normen voor machineveiligheid.
25
RISICOANALYSE 4e leidraad (vaak de belangrijkste) de desbetreffende geharmoniseerde norm voor die bepaalde machine / installatie. 5e leidraad ervaring van bij andere klanten – vergelijking van machine versus machine.
26
13
2/10/2013
GEHARMONISEERDE NORMEN
Een geharmoniseerde norm een niet-bindende technische specificatie vastgesteld door een normalisatieinstelling en opgenomen in de lijst van de geharmoniseerde normen (in kader van machinerichtlijn) : de Europese Commissie voor Normalisatie (C.E.N.), het Europees Comité voor Elektrotechnische Normalisatie (C.E.N.ELEC.) of het Europees Instituut voor Telecommunicatienormen (E.T.S.I.).
De huidige lijst van geharmoniseerde normen met referentienummers kan terug gevonden worden op onderstaande website : http://ec.europa.eu/enterprise/policies/europeanstandards/harmonised-standards/machinery/
27
STRUCTUUR EUROPESE NORMERING
A B1
Basisnormen inzake veiligheid Basisnormen inzake machineveiligheid
veiligheidsaspecten
B2
Basisnormen inzake machineveiligheid
veiligheidsuitrusting C
Productspecifieke norm (bv. machine)
28
14
2/10/2013
Xxx
29
GEHARMONISEERDE NORMEN
Europese geharmoniseerde normen in kader van de machinerichtlijn essentiële instrumenten voor de toepassing van de machinerichtlijn DOCH… NIET verplicht.
MAAR de toepassing van deze specificaties is evenwel de VERTREKSTBASIS om aan te nemen dat aan de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen, waarop deze normen betrekking hebben, wordt voldaan (voor nieuwe machines).
BOVENDIEN geven de geharmoniseerde normen een goede indicatie van de stand van de technologie die in aanmerking moet worden genomen bij de toepassing van de in bijlage I vermelde essentiële veiligheids- en gezondheidseisen (nieuwe machines).
Ze zijn goede input voor een risicoanalyse in het kader van een retrofit DOCH geen wondermiddel. 30
15
2/10/2013
HOE PRAKTISCH TEWERK GAAN ?
Onmogelijk om in 40 minuten alle geharmoniseerde normen op te sommen laat staan te doorlopen…
Daarom wordt gewerkt met een praktisch voorbeeld waarop dan verder gewerkt wordt.
? ? ?
?
? 31
GEVAL 1
32
16
2/10/2013
GEVAL 1
BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING
Vaststelling tijdens de risicobeoordeling.
De machine / installatie heeft bewegende delen die moeten afgeschermd worden door middel van vaste afscherming en beweegbare schermen.
Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden.
EN 953 - Veiligheid van machines - Afschermingen - Algemene eisen voor het ontwerp en de constructie van vaste en beweegbare afschermingen.
EN 1088:1995+A2:2008 Veiligheid van machines Blokkeerinrichtingen gekoppeld aan afschermingen Grondbeginselen voor het ontwerp en de keuze.
EN ISO 13857 - Veiligheid van machines - Veiligheidsafstanden ter voorkoming van het bereiken van gevaarlijke zones door bovenstaande en onderstaande ledematen.
33
GEVAL 1
BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING
Interessante aandachtspunten uit de EN 953.
Het beklimmen van afschermingen moet zoveel mogelijk door het ontwerp worden verhinderd.
Waar het voorzien is dat bv. bij onderhoud een vast scherm zal weggenomen worden dan zullen bij demontage van dat de bevestigingsmiddelen met de afschermingen of de machine moeten verbonden blijven.
Kleur van een gesloten afscherming : •
•
Door toepassing van geschikte kleuren kan de aandacht op gevaren worden gevestigd. bv. geel / oranje kleur.
Kleur van een roosterafscherming : •
Om het zicht op het bewerkingsproces te waarborgen, moeten afschermingen zo worden ontworpen en geconstrueerd dat de noodzaak om deze te verwijderen wordt geminimaliseerd. bv. zwarte kleur. 34
17
2/10/2013
35
GEVAL 1
BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING
Interessante aandachtspunten uit de EN 1088:1995+A2:2008 .
Bij aanbrengen van blokkeerinrichtingen is punt 5.7. uit de norm interessant om even te onthouden.
Punt 5.7 heeft betrekking tot het minimaliseren van de kans op sabotage door ontwerp. •
•
Het mag niet mogelijk zijn om een blokkeerinrichting te saboteren met kanten-klare objecten als :
Schroeven, naalden, metalen delen;
Objecten voor dagelijks gebruik als sleutels, munten, plakband, touw en snoer;
Reserve actuators of reservesleutels voor sleutelbediende blokkeerinrichtingen;
Gereedschappen voor gebruik bij de machine als schroevendraaiers, moersleutels, tangen etc.
Dit impliceert dus dat in de praktijk deze schakelaars zullen moeten aangebracht worden door lassen, klinken, éénrichtingsschroeven etc.
36
18
2/10/2013
37
38
19
2/10/2013
GEVAL 1
BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING
Interessante aandachtspunten uit de EN ISO 13857.
Bepalen van veiligheidsafstanden met behulp van bovenstaande norm.
Gevaarlijke zone
a = Hoogte van de gevaarlijke zone b = Hoogte van de beschermende constructie c = Horizontale afstand ten opzichte van de gevaarlijke zone
Aanraking over de beschermende constructie heen – laag risico
39
40
20
Veiligheid voor aanraking rond de beschermende constructie. Aanraking over de beschermende constructie heen – hoog risico
2/10/2013
41
42
21
Reiken door openingen
ISO 13857
Aanraking doorheen openingen
2/10/2013
43
44
22
2/10/2013
GEVAL 2
45
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Vaststelling tijdens de risicobeoordeling.
Om een bovendeel van de machine / installatie te bereiken moet men een bordes en een veilig werkplatform maken. Er wordt nagedacht over het gebruiken van een trap, een trapladder of een vaste verticale ladder.
46
23
2/10/2013
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden :
EN ISO 14122-1:2001 Veiligheid van machines - Vaste toegangsmiddelen tot machines en industriële installaties - Deel 1: Keuze van een vast toegangsmiddel tussen twee niveaus (ISO 14122- 1:2001) + A1:2010.
EN ISO 14122-2:2001 Veiligheid van machines - Vaste toegangsmiddelen tot machines en industriële installaties - Deel 2: Werkbordessen en looppaden (ISO 14122-2:2001) + A1:2010.
EN ISO 14122-3:2001 Veiligheid van machines - Permanente toegangsmiddelen tot machines - Deel 3: Trappen, trapladders en leuningen (ISO 14122- 3:2001) + A1:2010.
EN ISO 14122-4:2004 Veiligheid van machines - Permanente toegangsmiddelen tot machines - Deel 4: Vaste ladders (ISO 14122-4:2004) + A1:2010.
47
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks.
Aanbevolen
48
24
2/10/2013
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks.
49
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks.
50
25
2/10/2013
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks.
51
GEVAL 2
WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF
Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks.
52
26
2/10/2013
VOORBEELD Voor retrofit
EN
na retrofit.
53
GEVAL 3
54
27
2/10/2013
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
Vaststelling tijdens de risicobeoordeling.
Bestaande veiligheidsschakelaars zijn weggenomen of overbrugd.
Oorzaken (ondanks dat het kortsluiten van veiligheden te strengste verboden is binnen dit bedrijf). Fabrikant die mogelijks “overbeveiligd” en onvoldoende rekening houdt met het praktisch gebruik van de machine zie ook deel rond ‘diverse’. Bijvoorbeeld : Er moet een tussentijdse meting gebeuren op het stuk maar de opening van de deuren zet alles in veiligheid en reset soms zelfs het programma.
55
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
56
28
2/10/2013
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
Vaststelling tijdens de risicobeoordeling.
Bestaande veiligheidsschakelaars zijn weggenomen of overbrugd (2).
Aanpak. Programma’s aanpassen in samenspraak met de leveranciers. Bij retrofits worden ‘werkbare oplossingen’ voorzien volgens bv. normalisatie.
57
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden :
EN ISO 13849-1:2006 + AC:2009 - Veiligheid van machines Onderdelen van besturingssytemen met een veiligheidsfunctie Deel 1: Algemene regels voor ontwerp. Bepalen van de performance level(s). Gebruik van de risicograaf. Bij freesmachines vaak PLd.
58
29
2/10/2013
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
59
GEVAL 3
VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS
Na retrofit :
Rapport – ‘Safety Evaluation Tool‘ waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen “performance level” ook in de praktijk gehaald wordt.
60
30
2/10/2013
DIVERSE
61
GEVAL 4
RETROFIT OP EEN FREESMACHINE
Hulpmiddelen ter ondersteuning van de risicobeoordeling.
C-norm zie lijst van geharmoniseerde normen.
EN 13128:2001+A2:2009 Veiligheid van gereedschapsmachines - Frees- en kottermachines + addenda.
Veiligheidsaspecten tijdens : •
Normaal gebruik.
•
Interventies van de onderhoudsdienst – uitlijnen.
•
Interventies van de onderhoudsdienst – kalibraties.
62
31
2/10/2013
GEVAL 4
RETROFIT OP EEN FREESMACHINE
63
32
