Toepassing Building Information Modeling & Systems Engineering. Stichting Pioneering

TOEPASSI NG BI M & SE

OPDRACHTGEVER: PI ONEERI NG STEEFHEI JNEN STUD. NR.134152 HERWI N VOORTMAN STUD. NR.137098 TUTOR: M. A. G.MOSSEL DATUM:JANUARI-2013

Building Information Model - Systems Engineering

Titel:

Toepassing Building Information Modeling & Systems Engineering

Plaats:

Saxion, Enschede

Student:

Steef Heijnen Student civiele techniek Studentnummer: 134152 (Systems Engineering)

Student:

Herwin Voortman Student bouwkunde Studentnummer: 137098 (Building Information Modeling)

Schooljaar:

2012-2013

Tutor:

Dhr. M.A.G. Mossel

In opdracht van:

Saxion Hogescholen

Stichting Pioneering

Plaats:

Enschede

Datum:

Januari 2012

Onderzoeksverslag

1


VOORWOORD Voor u ligt de rapportage van het onderzoek van S.J.M. Heijnen en H. Voortman naar de twee processen BIM en Systems Engineering (SE), de mogelijke samenwerking tussen deze twee processen en de sterke en minder sterke kanten van de BIM&SE. Ook wordt in deze rapportage gekeken naar welke software het meest geschikt is om te gebruiken bij de koppeling tussen BIM&SE. Dit onderzoek is een vervolg op een eerder onderzoek naar de koppeling tussen BIM&SE. Tijdens ons onderzoek wordt er gekeken naar een makkelijkere en/of handigere koppeling tussen de verschillende software. Tijdens het onderzoek is er hulp verkregen van een aantal personen, deze willen wij dan ook bedanken: Dhr. Mossel van Saxion Hogescholen, Dhr. De Graaf van stichting Pioneering en Dhr. Hollegien van Relatics.

Onderzoeksverslag

2


INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ........................................................................................................................................ 2 SAMENVATTING .................................................................................................................................... 6 LIJST MET DEFINITIES EN AFKORTINGEN ......................................................................................... 7 INLEIDING ............................................................................................................................................... 8 1 DE STAGE BIM .................................................................................................................................... 9 2 HET ONDERZOEK ............................................................................................................................. 10

2.1 De vraagstelling ........................................................................................................10 2.2 Het verwachte resultaat ............................................................................................12 2.3 Beginstukken onderzoek ..........................................................................................13 3 WAT IS BUILDING INFORMATION MODELING............................................................................... 14

3.1 Wat betekend BIM voor projecten............................................................................15 3.2 Open BIM project ......................................................................................................15 3.3 Gesloten BIM project ................................................................................................15 4 WAT IS SYSTEMS ENGINEERING ................................................................................................... 16 4.1 Project als Systeem ............................................................................................................................... 17 4.2 Functionele analyse ............................................................................................................................... 19 4.3 Systeemeisen......................................................................................................................................... 19 4.4 Ontwerp en controle ............................................................................................................................... 19

5 HET PILOTPROJECT ........................................................................................................................ 22 6 TOEPASBARE SOFTWARE .............................................................................................................. 23 7 ONDERZOEKEN VIRTUELE VARIANTEN ....................................................................................... 24

7.1 Eisen digitaliseren in Relatics..................................................................................24 7.2 Varianten ontwerpen.................................................................................................24 7.2.1 Subsysteem ........................................................................................................................................ 24 7.2.2 Conclusie ............................................................................................................................................ 26 7.2.3 Sub-subsysteem ................................................................................................................................. 26 7.2.4 Conclusie ............................................................................................................................................ 29 7.2.5 Sub-sub-sub-systeem ......................................................................................................................... 30 7.2.6 Conclusie ............................................................................................................................................ 34

7.3 Beantwoorden Deelvragen: ......................................................................................35 7.4 Aanbevelingen ..........................................................................................................36 8 EXCEL VERSUS RELATICS ............................................................................................................. 37

8.1 Evaluatie Excel ..........................................................................................................37 8.2 Relatics ......................................................................................................................38 8.3 Excel vs. Relatics ......................................................................................................38 8.4 SE & CAD...................................................................................................................40 8.4.1 Koppeling ............................................................................................................................................ 40

8.5 Beantwoorden deelvragen: ......................................................................................40 8.6 Conclusie en Aanbeveling........................................................................................42 9 DETAILEISEN CHECKEN.................................................................................................................. 43

Onderzoeksverslag

3


9.1 Dienstruimte ..............................................................................................................43 9.1.1 Controle detaileisen ............................................................................................................................ 44

9.2 Toiletruimte ...............................................................................................................45 9.2.1 Controle detaileisen ............................................................................................................................ 45 9.2.2 Eindcontrole op de varianten .............................................................................................................. 46 9.2.3 Conclusie: ........................................................................................................................................... 46

9.3 Aanbevelingen: .........................................................................................................47 9.4 Beantwoorden deelvragen .......................................................................................49 10 VERGELIJKING OUDE EN NIEUWE PROCES .............................................................................. 50

10.1 Voordelen BIM – SE ................................................................................................50 10.2 Nadelen BIM – SE....................................................................................................51 10.3 Koppeling naar CAD ...............................................................................................51 10.3.1 Overzicht eisen in CAD ..................................................................................................................... 51

10.4 Kosten (besparing) .................................................................................................52 10.5 Conclusie.................................................................................................................52 11 3D CAD KOPPELING NAAR RELATICS ......................................................................................... 53

11.1 Welke software wordt gebruikt ..............................................................................53 11.2 De overdracht naar de tool .....................................................................................54 11.3 De opmaak van de tool ...........................................................................................54 11.4 Afzonderlijk programma .........................................................................................54 Nadelen........................................................................................................................................................ 55 Kosten .......................................................................................................................................................... 55

11.5 Plug-in voor 4 CAD-programma’s ..........................................................................55 Voordelen..................................................................................................................................................... 55 Nadelen........................................................................................................................................................ 55 Kosten .......................................................................................................................................................... 55

11.6 Eisen checken in Solibri .........................................................................................55 Voordelen..................................................................................................................................................... 55 Nadelen........................................................................................................................................................ 55 Kosten .......................................................................................................................................................... 55

11.7 (Basis)instellingen ..................................................................................................56 12 Checken in Solibri ............................................................................................................................. 57

12.1 Wat is Solibri ...........................................................................................................57 13 Toetsing varianten op kosten. .......................................................................................................... 58

13.1 Eisen ........................................................................................................................58 13.2 Begroting .................................................................................................................58 13.3 conclusie .................................................................................................................59 CONCLUSIE .......................................................................................................................................... 60 BIJLAGEN ............................................................................................................................................. 61 A: Wat is BIM; .............................................................................................................................................. 61 B: Subsysteem; ............................................................................................................................................ 61 C: Sub-subsysteem; ..................................................................................................................................... 61

Onderzoeksverslag

4


D: Sub-sub-subsysteem; .............................................................................................................................. 61 E: Detaileisen checken;................................................................................................................................ 61 F: Detailbegroting; ........................................................................................................................................ 61 G: Bestektekeningen dienstgebouw; ............................................................................................................ 61 H: Raakvlakken wijzigingen; ........................................................................................................................ 61 I: Binnenwanden verandering; ..................................................................................................................... 61 J: PvA Toepassing BIM & Systems Engineering.......................................................................................... 61

BRONNENLIJST ................................................................................................................................... 62

Onderzoeksverslag

5


SAMENVATTING In dit onderzoek is gekeken naar het proces van het ontwerp van de nieuwe begraafplaats in Hellendoorn. Tijdens de ontwerp fase van deze begraafplaats is er geen gebruik gemaakt van een Building Information Model (BIM) en Systems Engineering (SE). In het rapport wordt ingegaan op de problemen die door de toepassing van BIM&SE voorkomen hadden kunnen worden en wordt gekeken naar een mogelijke koppeling tussen de software die gebruikt wordt bij deze processen. BIM is een methodiek van samenwerken op basis van een 3D-model. Dit heeft het voordeel dat er in een eerder stadium door de verschillende partijen wordt samengewerkt en zo de risico’s sneller worden ondervangen en eventuele conflicten in het ontwerp sneller en dus op een goedkopere manier kunnen worden ontdekt en verholpen. SE is een methodiek van eisen ordenen en op een duidelijke manier de verificatie uitvoeren. In het pilotproject, de begraafplaats, kwam vooral naar voren dat er op de oude manier van eisenpakketten samenstellen en de verificatie uitvoeren er een enorme onoverzichtelijke papierwinkel ontstaat waar men door de bomen het bos niet meer ziet. Met de beschikbare software, Relatics, kan dit voorkomen worden door alles digitaal op te slaan. Wat betreft het pilotproject komt in dit onderzoek duidelijk naar voren dat het werken met BIM grote voordelen heeft met betrekking tot het ontwerp proces en dat door het werken met SE en de daarvoor beschikbare software de grootste struikelblokken voorkomen kunnen worden. Als afsluiting is er gekeken naar een makkelijkere koppeling tussen de 3D-model software en de software voor SE, Relatics. Er bestaat al een koppeling tussen deze twee en deze werkt door de eisen vanuit Relatics te linken aan het object door middel van een URL. Dit is vrij omslachtig en veel werk. Uit ons onderzoek komt naar voren dat er twee mogelijkheden zijn voor een snellere koppeling: 1. Een directe link tussen Relatics en het 3D-CAD-programma, in ons geval Autodesk Revit. 2. Een indirecte link tussen Relatics, het 3D-CAD-programma en een derde software pakket: Solibri. Dit is een zogenoemde modelchecker waarin door middel van toetsing aan bepaalde “rules” wordt gekeken of het model voldoet. Het advies is dat voor beide oplossingen een vervolg onderzoek moet worden gedaan. Voor oplossing 1 moet een plug-in gebouwd worden waarmee de informatie direct gelinkt kan worden Voor oplossing 2 moet er een plug in gebouwd worden waarmee de eisen uit Relatics omgevormd worden tot “rules” die getoetst kunnen worden in Solibri. Het voordeel van oplossing 2 ten opzichte van oplossing 1 is dat er met de tweede oplossing een koppeling bestaat voor alle 3D-CAD-programma’s. Solibri werkt namelijk met IFC’s en alle tekenprogramma’s kunnen hun model exporteren in dit formaat. Bij de eerste oplossing zal er een plug-in gebouwd moeten worden voor alle 3D-CAD-programma’s apart. Meewerkende partijen die met het pilotproject hebben meegedraaid zijn van mening dat het werken met BIM en SE makkelijker moet zijn, maar zij vinden dat er nog heel veel kinderziektes in zitten. Het werken in Relatics is ook een vooruitgang alleen het structureren van alle bestanden ziet nog niet iedereen als een pluspunt. Het grootste voordeel van BIM en SE is de kleine hoeveelheid papier. Dat gaat met name om de verificatielijsten die een berg papier op leveren.

Onderzoeksverslag

6


LIJST MET DEFINITIES EN AFKORTINGEN BIM

Building Information Modeling

BIM is een informatiemodel dat gemaakt en gebruikt wordt bij een manier van ontwerpen en bouwen waarbij een gebouw of constructie en veel of alle informatie daarover geïntegreerd als een informatiemodel in een of meer computer databanken wordt vastgelegd. Meestal vormt een 3D-model een onderdeel van het totale model. Ook kan andere informatie over het bouwwerk in het model geïntegreerd worden, zoals functies van ruimtes en onderdelen, planning van werkzaamheden

SE

Systems Engineering

is de wetenschap over het analyseren en ontwerpen van technische en organisatorische systemen, en is gebaseerd op het denken in systemen, processen en regelkringen

Computer Aided Design CAD Computer-Aided Design: Software om met behulp van een computer te ontwerpen. Tekenpakket gebruikt door ingenieurs en architecten. Men onderscheid 2D en 3D Midden- en Kleinbedrijf MKB Kleine en middelgrote bedrijven. Research en Development R&D De onderzoeksafdeling van een bedrijf Industry Foundation Classes IFC Internationaal uitwisselformaat voor CAD bestanden die in vele CAD-programmatuur kunnen worden gelezen. Hyper Text Markup Language HTML Opmaak speciaal voor internet Rich Text Format RTF Standaard opmaak voor tekstverwerkers Portable Document Format PDF Standaard voor de uitwisseling van elektronische documenten en formulieren die in hun oorspronkelijke opmaak gereproduceerd moeten kunnen worden. Dit voorkomt dat opmaak, afbeeldingen of tabellen van vorm veranderen VISIO Microsoft Office Visio is een applicatie voor het maken van technische en logische schema's. CLASHEN Bouwkundige modellen over elkaar heen leggen en controleren waar ze elkaar ‘raken’.

Onderzoeksverslag

7


INLEIDING De aanleiding voor dit onderzoek, is om te onderzoeken wat de beste koppeling tussen BIM en SE is. Het doel is de twee systemen met elkaar te laten samenwerken. Tijdens het onderzoek wordt telkens teruggekoppeld naar het pilotproject. Deze is een nieuwe begraafplaats in Hellendoorn. Op de begraafplaats komt een aantal nieuwe faciliteiten. In dit onderzoek ligt de focus op de dienstruimte en het sanitair gebouw. Wegens financiële redenen is de aanleg van de wachtruimte uitgesteld naar 2020. Hierdoor wordt er in dit onderzoek geen aandacht besteed aan de wachtruimte. Tevens/daarnaast is er een toegangspoort. Daar wordt in dit onderzoek echter niet op gericht. De Hoofdvraag van dit onderzoek luidt: Op welke punten van het ontwerpproces kunnen BIM en SE elkaar versterken en hoe kunnen deze twee methoden samen worden toegepast? Verwacht wordt dat de twee methodes op den duur samengesmolten en toepasbaar zijn in de bouw. Aan het einde van deze fase binnen het onderzoek wordt verwacht niet in dit stadium te zijn, daarvoor is het nog veel te vroeg in het onderzoek. Wel verwacht wordt dat het onderzoek waarschijnlijk de voor- en nadelen, beste programma’s en de beste koppeling met 3D-CAD-software gevonden hebben. Deze koppeling probeert de stichting Pioneering via dit onderzoek beschikbaar te maken voor het MKB. Deze kleinere bedrijven hebben meestal geen grote R&D afdeling en zouden daardoor op een technologische achterstand komen. Via deze weg gaat de beschikbare techniek ook mogelijkheden bieden voor het MKB zodat ook zij van de voordelen van BIM en SE gebruik kunnen maken.

Onderzoeksverslag

8


1 DE STAGE BIM Wij, Steef en Herwin lopen allebei stage bij de stichting Pioneering. De stage is een onderdeel van de minor BIM waar we samen dit onderzoek verrichten. De lessen voor de BIM minor vinden alleen op woensdag plaats. Op deze dag worden er colleges gegeven die te maken hebben met BIM. Het bezoeken van bedrijven is daar ook een onderdeel van. Tevens zijn er ook veel gastsprekers op school hun product komen tonen. Dit gebeurde vaak in de ochtend, waarna de studenten ’s middags met het product aan de slag zijn gegaan. De rest van week besteedden wij aan het onderzoeken van BIM & SE.

Onderzoeksverslag

9


2 HET ONDERZOEK Het hoofdonderzoek is gericht op het vinden van een goede koppeling tussen twee systemen. De twee systemen die met elkaar gekoppeld moeten worden zijn BIM en System Engineering (SE). Op dit moment is er geen mogelijkheid om deze systemen te combineren in een overzichtelijk en gebruiksvriendelijk programma. Na dit onderzoek zal er worden gekeken of een programma schrijven voor deze onderdelen realistisch en haalbaar is, met de nadruk voor gebruik door het MKB. De opdracht is opgedeeld in verschillende stappen. Deze verschillende stappen zullen worden verwerkt in het verslag. Tevens is elke stap gekoppeld aan een deadline waarop deze stappen worden uitgewerkt. Tijdens het onderzoek wordt telkens teruggevallen op het pilotproject. Het pilotproject is een begraafplaats in Hellendoorn. Dit project is gekozen vanwege de kleinschaligheid en een uitgebreid eisenpakket.

2.1 De vraagstelling Hoofdvraag: Op welke punten in het ontwerpproces kunnen BIM en SE elkaar versterken en hoe kunnen deze twee methoden samen worden toegepast? De hoofdvraag is opgedeeld in stappen. Deze stappen kunnen daarnaast weer worden onderverdeeld in kleinere sub-stappen. Algemene vragen. o o o o o o

Welke beginstukken zijn beschikbaar voor dit onderzoek? Wat is BIM? Wat is SE? Wat kan BIM en SE betekenen voor MKB Hoe kunnen de uitkomsten beschikbaar en bruikbaar voor het MKB worden gemaakt. Welke software is beschikbaar?

Stap 1: Onderzoeken virtuele varianten binnen gestelde eisen. Deelstappen; o Hoe worden de varianten getoetst? o Hoe worden de eisen toonbaar gemaakt? o Hoe wordt voldaan aan de eisen waarbij geen waarde gesteld kan worden? o Hoe moet kenbaar gemaakt worden als niet (meer) aan de eisen kan worden voldaan?

Stap 2: Excel versus Relatics. Deelstappen; o Kunnen de eisen in Excel overzichtelijker gemaakt worden? o Kan Excel direct importeren naar CAD? o Wat zijn de grootste verschillen tussen Relatics en Excel? o Wat zou de beste koppeling zijn met diverse CAD programma’s? o Is het overzicht aanwezig bij een groot eisenpakket? o Wie en hoeveel mensen kunnen tegelijk het eisenpakket zien? o Moeten eisen opgedeeld worden voor diverse partijen zoals een aannemer, installateur, opdrachtgever?

Onderzoeksverslag

10


Stap 3: Detaileisen Checken. Deelstappen; o Wanneer komen de detaileisen aan bod? o Moeten alle eisen zichtbaar zijn in elke fase of alles tonen wat nog niet voldaan is? o Afgevinkte eisen niet tonen of niet tonen? En wat zijn daar de voor en nadelen van? Stap 4: Vergelijking oude en nieuwe proces. Deelstappen; o Wat zijn de voordelen van BIM en SE? o Wat zijn de nadelen van BIM en SE? o Is het eisenprogramma te overzien in CAD-programmatuur? o Is BIM & SE goedkoper dan traditioneel ontwerpen?

Stap 5: 3D CAD koppeling naar Relatics. A: In kaart brengen van de opdracht; Deelstappen; o Welke Software kunnen gebruikt worden voor BIM en SE? o Welke Basisinstellingen worden toegepast o Wat moet geprogrammeerd worden? o Voor welke software moet het programma beschikbaar worden? B: Programmeren oplossing; Deze handeling zal na het onderzoek plaatsvinden en zal door andere personen worden uitgevoerd. Tevens zal stap 6, het controleren van het programma door derden getoetst worden.

Onderzoeksverslag

11


2.2 Het verwachte resultaat Het resultaat waar het onderzoek naar zal leiden staat van te voren nog niet vast. Het doel is de perfecte koppeling te krijgen tussen BIM en SE, Op welke manier is nog onbekend. Voordat het onderzoek gestart is, kan al wel een indicatie gegeven worden van wat er mogelijk zal zijn na het onderzoek. Zo kunnen er een aantal oplossingen uit het onderzoek naar voren kunnen komen. Een aantal oplossingen zijn: o Een directe koppeling tussen 3D CAD en SE; o Bij deze variant kan SE in het 3D CAD softwareprogramma worden ingeladen en zal tijdens het ontwerpproces de leidraad zijn. De Eindcontrole zal altijd door een persoon uitgevoerd moeten worden. o SE en BIM gekoppeld in aparte programma’s; o In deze variant zijn de programma’s niet met elkaar gekoppeld. De controle van de eisen zal in zijn geheel door een persoon worden uitgevoerd. o Geen koppeling tussen BIM en SE; o Door de vele ‘niet meetbare’ eisen in het pakket kunnen de eisen niet getoetst worden aan het model. Of de eisen zullen aangepast moeten worden. zodat er een waarde aan gehangen kan worden. Een andere optie is een menselijke controle of nog steeds een menselijke controle. Bij het inlezen van het onderzoek zijn al bij voorbaat een aantal zaken naar voren gekomen. Deze zaken worden aan de hand van een voorbeeld toegelicht. Bij alle prognoses zullen er eisen naar voren komen die niet ‘meetbaar’ zijn. Aan deze eisen valt geen getal of waarde te stellen. Deze eisen zullen veranderd moeten worden naar meetbare eisen. Dit zal in samenspraak met de opdrachtgever moeten gebeuren. Een voorbeeld van een niet meetbare eis is: Eis 30 o Eis 30: De uitstraling van het complex dient overeen te komen met het landschappelijke karakter van de locatie. Nadat deze eis is ontworpen, zal deze door de opdrachtgeer worden gecontroleerd. In het eisenpakket zit ook een aantal wensen. Deze kunnen eventueel meegenomen worden in het eisenpakket, of zichtbaar in een 2e scherm aanwezig kunnen zijn, om geen verwarring te creëren tussen eisen en wensen door controle van een persoon. Het bovengenoemde is geen uitkomst van het onderzoek. Het is een indicatie van wat mogelijk is tussen BIM & SE. Het uiteindelijke resultaat komt in het verslag te staan. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek, is dat BIM en SE beschikbaar moet worden voor het MKB. Kleine bedrijven durven vaak de overstap niet te maken naar BIM. Dit onderzoek zou dat proces eenvoudiger kunnen maken.

Onderzoeksverslag

12


2.3 Beginstukken onderzoek Bij de start van het onderzoek zijn de volgende documenten ter beschikking: o o

o

o

Programma van Eisen begraafplaats; onderzoek Vincent Jongman, o plan van Aanpak; o verslag onderzoek; o handleiding BIM & SE; tekeningen; o tekening definitieve sanitair gebouw; o tekening gehele begraafplaats; informatie gepubliceerde stukken “Basecamp”.

Software die we tot onze beschikking hebben zijn: o Autodesk Revit 2013, o 3D tekenprogramma; o Microsoft office 2010, o tekstverwerking, tabellen, grafieken; o ArchiCAD 16, o 3D tekenprogramma; o Photoshop CS6, o grafische vormgeving; o Nemetschek Allplan 2012, o 3D tekenprogramma; o Relatics, o eisen ordenen; o Autocad 2013, o 2D CAD programma; o Solibri Modelchecker 7.1, o Modelchecker, PVE Checken, Clash controles en hoeveelheden genereren.

Onderzoeksverslag

13


3 WAT IS BUILDING INFORMATION MODELING Building Information Model (BIM) is een methode van samenwerking tussen verschillende partijen binnen één integraal model. In dat model wordt gewerkt tussen verschillende partijen. Dit kunnen verschillende partijen tegelijk zijn, zoals: Architect, constructeur, installateur of een aannemer. iedere draagt een steentje bij aan het 3D model. Op deze manier zit alle informatie van de verschillende partijen in één systeem verwerkt. Hierdoor verandert de overdracht van gegevens. Dit leidt uiteindelijk tot minder fouten. Werken met BIM leidt tot een beter product, minder faal en transactiekosten en tot een betere samenwerking tussen diverse partijen. Door in één model te werken kunnen fouten sneller worden gevonden en aangepast. De wijzigingen worden gelijk zichtbaar voor alle partijen die in het model werken. Een ander groot voordeel is de klantgerichtheid die men verkrijgt bij het toepassen van BIM. Door een 3D model te hebben, waar men een rondleiding door het model kan geven, kan men het project inzichtelijk maken voor opdrachtgevers. Vaak zijn opdrachtgevers leken, die weinig kennis en inzicht hebben in de bouw en tekeningen. Door hen het gebouw virtueel te tonen kunnen de opdrachtgevers makkelijker bekijken hoe hun gebouw ontworpen is. BIM is steeds meer in opkomst. Momenteel werken nog veel bedrijven op de traditionele manier omdat zij vaak de software niet hebben of omdat er geld beschikbaar is. Aan de hand van dit onderzoek kan er wellicht een koppeling gemaakt worden tussen twee systemen die leidt tot het toegankelijk worden voor het MKB, waardoor meer bedrijven kunnen overstappen naar het gebruik van BIM & SE. Een uitgebreid verslag van wat is BIM is toegevoegd in de bijlagen. Dit verslag is gemaakt door de gehele groep van de BIM-engineering minor. Deze is terug te lezen in Bijlage A.

Figuur 3.1 Building Information Modeling

Onderzoeksverslag

14


3.1 Wat betekend BIM voor projecten BIM wordt voor elk project anders ondervonden omdat BIM nooit hetzelfde is. Bij een project wordt telkens samengewerkt tussen andere partijen die andere software gebruiken. Er bestaan twee varianten om met BIM te kunnen samenwerken, deze zijn: een open BIM project en een gesloten BIM project. Deze twee samenwerkingsvarianten worden nader toegelicht.

3.2 Open BIM project Met een open BIM project wordt samengewerkt tussen bedrijven met uitwisselformaten. (IFC) die geen eigendom zijn van een bepaalde softwareleverancier. De IFC bestanden kunnen tussen verschillende softwarepakketten eenvoudig ingeladen en gelezen worden. Maar niet alle softwarepakketten zijn nog niet uitgerust met de mogelijkheid om IFC bestanden in te laden. Bij deze software wordt vaak met een eigen model gewerkt. Dit model wordt vaak gecontroleerd aan de hand van een clash control programma. Twee voorbeelden zijn Autodesk Navisworks en Solibri. In deze programma’s kunnen elementen over elkaar heen gelegd worden, en op deze manier kunnen ze op fouten gecontroleerd worden. Deze programma’s herkennen conflicten en wijzigingen die weergeven worden door het programma. Deze manier is niet de gemakkelijkste manier om samen te werken in een open BIM maar het is een mogelijkheid.

3.3 Gesloten BIM project In een gesloten BIM project wordt samengewerkt in een ‘gesloten’ systeem, dit houdt in dat uitwisselformaten eigendom zijn van een bepaalde softwareleverancier. Er kan uitgewisseld worden tussen diverse partijen die gebruik maken van dezelfde software. Een voorbeeld van een softwareleverancier is Autodesk. Deze leverancier levert diverse software om een gesloten BIM mogelijk te maken. Autodesk levert Building Design pakketten waar diverse bedrijven mee kunnen samenwerken. Een voordeel van gesloten BIM ten opzichte van de open BIM is dat het lezen, overzetten, gebruiken en aanpassen van diverse elementen direct voor alle partijen zichtbaar zijn en dat er geen andere programma’s gebruikt hoeven worden. Daarnaast is er het gevaar dat iedereen alles aan kan passen in het model. Hiervoor zouden afspraken voor moeten worden gemaakt wie wat aanpast, en welke elementen afgeschermd moeten worden voor welke partij. Momenteel wordt nog onderzocht welke programma’s het beste zijn om mee samen te werken. Hierbij is het belangrijk hoe er wordt gecommuniceerd tussen diverse partijen. Bijvoorbeeld wanneer een bedrijf een tool heeft ontwikkeld, ook voor andere partijen openstelt. Om uiteindelijk een goed product op de markt te zetten.

Onderzoeksverslag

15


4 WAT IS SYSTEMS ENGINEERING Als men vraagt wat Systems Engineering (SE) is krijgt men meestal te horen dat het in de jaren 40 is ontstaan bij Bell Telephone Laboratories. Deze gebruikten het om complexe telefoon netwerken duidelijk en overzichtelijk te structureren. Dit werd al snel door defensie en de lucht- en ruimtevaart overgenomen en verder ontwikkeld. Verder noemt men dat SE vooral wordt gebruikt bij complexe systemen, waarbij het systeem dan uit elkaar wordt gehaald tot kleine begrijpelijk stukken. Verder wordt het vooral door beginnende gebruikers gerelateerd aan het schrijven van eisen. Wat betreft de geschiedenis is dit correct, het tweede gedeelte vereiste toch een wat meer genuanceerdere uitleg. Sinds 1990 bestaat er in de VS een professioneel platform dat SE verder ontwikkeld en uitdraagt naar buiten. In 1995 is dit platform internationaal gegaan onder de naam INCOSE. Deze hanteert voor SE de volgende definitie 1: ‘An interdisciplinary approach and means to enable the realization of successful systems. Systems Engineering considers both the business and the technical needs of all customers with the goal of providing a quality product that meets the user needs.’ Met Systems Engineering willen we niet alleen de technische, maar ook de bedrijfsdoelen van de klanten (stakeholders) nastreven. Dit met als doel het bieden van een kwaliteitsproduct dat in de gebruikersbehoefte voorziet. In dit hoofdstuk komt aan de orde hoe SE gebruikt wordt in de bouw. Stichting Pioneering heeft hier een schema voor opgesteld welke laat zien welke fasen er doorlopen moeten worden om tot een goed resultaat te komen. Het figuur 4.1 is opgesteld door de Afdeling Systems Engineering.

Figuur 4.1 1

http://incose.cantrijnict.nl/kenniscentrum/systems-engineering#_ftn1

Onderzoeksverslag

16


4.1 Project als Systeem Om een duidelijk overzicht te krijgen van het project wordt het project vanaf dan verwerkt tot een systeem waarna het in een functie-, eisen-, en objectenboom duidelijk wordt uitgewerkt. Zo wordt het een behapbaar project en leidt dit tot begripsvorming, acceptatie, toetsing en controle van de eisen dit door de opdrachtgever gesteld zijn. Als begin wordt het hele project uitgewerkt in de objecten boom, dit uitwerken gebeurt door alle mogelijke onderdelen aan het systeem te hangen. Deze onderdelen zijn ook weer systemen op zich en ook hier worden weer onderdelen aangehangen. Net zolang totdat de kleinste details zijn uitgewerkt. Vervolgens wordt gekeken naar het systeem of dit goed werkt en er niets vergeten is. Het zogenoemde analyseren van het systeem. Oftewel men moet zich de vraag stellen: Worden alle gestelde problemen met dit object opgelost? Al deze problemen worden ook weer in een boom weergegeven en alle relaties tussen de problemen en oplossingen worden aan elkaar gelinkt en beschreven. In figuur 4.2 is een voorbeeld van zo een objectenboom weergegeven.

Figuur 4.2

Een objectenboom kenmerkt zich erin dat deze, naarmate men verder naar beneden gaat, steeds breder wordt. Deze verdieping komt overeen met de fasering in het bouwproces. Deze fasering bestaat uit het: o Schets ontwerp; o Voorlopig ontwerp; o Definitief ontwerp; o Werkvoorbereiding/Uitvoering; o Beheer en Onderhoud.

Onderzoeksverslag

17


Figuur 4.3 Deze klassieke fasering wordt langzaam vervangen door de nieuwe LOD fasering. Dit wordt weergegeven in figuur 4.3 en 4.4 o LOD100: Massastudie, Planontwikkeling op conceptueel niveau. Hoeveel m², m³ en een globaal overzicht van de indeling; o LOD200: Functioneel ontwerp, Hierbij kan men denken aannames, dikke/dunne wanden, eenvoudig/zware deuren o LOD300: Materiaal specificatie; Welk materiaal worden de muren, deuren, leidingen enz; o LOD400: Uitvoering, Hier worden de objecten fabrikant specifiek: leidingen van..., deuren van…; o LOD500: As Built, Hier is het model zover af dat de het virtueel af is. Zo hoeven de werklui het ontwerp alleen maar na te bouwen en constant het gebouwde verifiëren met het model.

Figuur 4.4 Door duidelijk vast te leggen wie, wat, wanneer en op welk LOD niveau af heeft, is voor iedereen duidelijk waar hij aan toe is.

Onderzoeksverslag

18


4.2 Functionele analyse Als het object duidelijk en helder is, worden in de volgende stap de eisen en wensen van de stakeholders vertaald naar eisen van het systeem. Stakeholder eisen De stakeholder wil…



Functionele eisen Het systeem dient…

Tijdens deze functionele analyse worden de klantwensen vertaald naar eisen die bepalen: o WAT het systeem moet doen (functioneel) o HOE GOED het dat moet doen (prestatie) Op deze manier wordt het makkelijker om te begrijpen wat een systeem moet doen, hoe het dat kan doen en komen de prioriteiten en conflicten aan het licht. 4.3 Systeemeisen Deze functionele eisen worden als laatst nog een duidelijk gespecificeerd als systeem eis. Dit moet omdat de functionele eisen die voortkomen uit de stakeholder vaak niet duidelijk of specifiek zijn om mee te kunnen werken. Tijdens deze specificatie wordt gekeken of de eisen SMART geformuleerd zijn en indien dit niet is worden ze SMART geformuleerd. SMART betekend: o Specifiek: slechts op 1 manier te interpreteren; o Meetbaar: het is te meten of aan een eis is voldaan of niet; o Acceptabel: er is draagvlak voor een eis; o Realistisch: is de eis haalbaar; o Tijdgebonden: wanneer moet aan de eis voldaan worden. Een voorbeeld van een SMART eis is: “De brug dient in staat te zijn om de waterweg te kruisen met niet minder dan 1000 auto’s in 1uur.” Beter dan de eis van de stakeholder: “De brug moet voldoende capaciteit hebben om het verkeer de waterweg te laten kruisen”

Uiteindelijk kan met deze eisen een ontwerp worden gemaakt. Wanneer deze allen SMART beschreven zijn kan er te allen tijde en op elk moment van de fasering gecontroleerd worden of het ontworpen object aan de eisen voldoet. Ook kan er op deze manier op tijd worden ingegrepen als er iets niet voldoet of mogelijk is. Omdat het ontwerp gemaakt wordt aan de hand van deze eisen is het belangrijk om na elke fase te controleren of er aan alle eisen voldaan is, er nieuwe eisen bijgekomen zijn of dat er misschien eisen zijn veranderd of weggevallen. 4.4 Ontwerp en controle Nadat de eisen allemaal zijn gecontroleerd kan er begonnen worden met het maken van een ontwerp. Dit begint met een massastudie (LOD100). Deze studie geeft een overzicht weer van hoe het ontwerp er globaal uit moet zien. Het maakt duidelijk hoeveel kubieke meters inhoud en vierkante meters oppervlak het systeem groot wordt. Dit is een uitwerking van de globale eisen boven aan in de eisenboom.

Onderzoeksverslag

19


Figuur 4.5 Aan het eind van elke fase vindt er controle plaats van het ontwerp. Dit gebeurt door middel van: o

Verificatie o Controle of het ontwerp voldoet aan de eisen Oftewel Heb je het juist gemaakt?

o

Validatie o Controle of het ontwerp voldoet aan de eisen van de klant. Oftewel Heb je het juiste gemaakt?

Is één fase voldoende afgerond wordt er doorgegaan naar de volgende fase en begint men weer van voor af aan met het subsysteem. Dit proces is weergegeven in figuur 4.6

Figuur 4.6

Onderzoeksverslag

20


Dit schema zorgt ervoor dat men begrijpt wat het probleem is, dat men dit helder heeft en op zo een goed mogelijke manier ontwerpt. Daarnaast zorgt het ervoor dat er gecontroleerd wordt of het voldoet aan de gestelde eisen. De output, de oplossing voor een gesteld probleem, is vaak weer de input voor ander systeem, subsysteem of onderdeel. Om ervoor te zorgen dat alle onderdelen, oplossingen en (sub-)systemen goed met elkaar samen werken wordt vaak gebruik gemaakt van Verificatieplannen. Hierin staat duidelijk vermeld welke eis er van het Programma van Eisen (PvE) is en op welke manier deze verwerkt is in het systeem. Ook staat hierin aangegeven wie en op welke manier gecontroleerd is of er voldaan is aan de gestelde eis. Dit kan op een overzichtelijke manier worden afgevinkt op een verificatielijst. Als alles is afgevinkt voldoet het systeem aan het PvE. Voorbeeld van een verificatielijst

Figuur 4.7 Bouw beheer en onderhoud Ook tijdens de bouw blijft er gecontroleerd worden of het gebouwde voldoet aan de gestelde eisen uit het PvE. Dit gebeurt het makkelijkst door het naast het ‘As Built’ model te leggen. Alle controles worden verzameld in een rapport, zodat de opdrachtgever inzichtelijk is aan welke eis er is voldaan. Pas als aan alle eisen voldaan is kan het gebouw worden opgeleverd. Tijdens de ingebruikname kan er worden gevalideerd. Er wordt gekeken of het gebouwde aan de verwachtingen voldoet, meestal door middel van evaluaties en interviews met de gebruikers. Als het object gebouwd is moet het worden onderhouden. Dit gebeurt wanneer een systeem of onderdeel niet (meer) naar behoren werkt. Bij SE wordt al in de ontwerpfase rekening gehouden met het onderhoud en worden zo de kosten inzichtelijk gemaakt voor de toekomst. (Life Cycle Cost)\ Wanneer aan het einde van de levensduur blijkt dat het gebouw overbodig is of te duur in het onderhoud wordt, kan het worden gesloopt. Zo wordt er plek gemaakt voor een nieuw project en kan er weer van voor af aan begonnen worden.

Onderzoeksverslag

21


5 HET PILOTPROJECT Het onderzoek wordt ondersteund door een Pilotproject. Het gaat hier om een bestaand project die vorig jaar gerealiseerd is. Het Pilotproject is een begraafplaats waar een aantal gebouwen zijn gerealiseerd. De gebouwen niet van dusdanige grootte dat ze eenvoudig zijn, en dus eenvoudig voor het onderzoek. Door de grootte en de kleine complexiteit zal het project uitstekend dienen voor het onderzoek. Het Pilotproject is een begraafplaats in Hellendoorn. De begraafplaats ligt aan de Meester Ponsteenlaan. De begraafplaats is een nieuwe begraafplaats, waar de volgende onderdelen al gerealiseerd zijn: o o o o o

Een padenstructuur; Een ingang met parkeerplaatsen en een toegangspoort; Een toiletruimte; Een wachtruimte; Een dienstgebouw.

Daarnaast wordt de omgeving ingericht met groenvoorzieningen in de vorm van bomen, beschoeiing en gazons. Van het project zijn enkele tekeningen en een uitgebreid Programma van Eisen (PvE) beschikbaar. Dat betekend dat dit pilotproject uitermate geschikt is om, vanaf de eerste fase, het project op te zetten met BIM en SE volgens het stappenplan wat in een eerder hoofdstuk aan bod kwam.

Figuur 5.1 Projectplan begraafplaats Hellendoorn

Onderzoeksverslag

22


6 TOEPASBARE SOFTWARE Om in een later stadium van het onderzoek een tool aan te kunnen bieden aan het MKB zal de tool voor de meeste 3D-programma’s beschikbaar moeten zijn. Zo zijn er veel CAD-programma’s die in Nederland gebruikt worden, maar het merendeel, zo’n 80% gebruikt Autodesk Revit. De onderzochte koppeling kan universeel gebruikt worden in alle CAD-programma’s die in Nederland gebruikt worden, maar in dit onderzoek is enkel gebruik gemaakt van Autodesk Revit. De in Nederland veel gebruikte CAD-programma’s zijn: o Autodesk Revit Architecture; o Graphisoft ArchiCAD; o Nemetschek Allplan Architecture; o Nemetschek Vectorworks Architect.

Figuur 6.1 Mogelijke BIM programma’s Solibri zou een goede mogelijkheid zijn om SE te koppelen. In Solibri kunnen vanuit elk CAD programma de modellen ingeladen worden door middel van IFC bestanden. Wanneer een tool voor Solibri beschikbaar is, kan het model vanuit elk CAD programma ingeladen worden via IFC.

Figuur 6.2 Solibri model checker Voor software voor SE gaan we de volgende programma’s behandelen: o Relatics; o Microsoft Office Excel.

Figuur 6.2 Systems Engineering programma’s Het onderzoek vanuit BIM zal met de 3D CAD-software Revit uitgevoerd worden. In ArchiCAD en Solibri is het mogelijk om het PVE direct in te laden. Deze functie zal ook onderzocht worden. Als dit mogelijk is, valt deze af voor ons onderzoek. Vanuit de System Engineering zal het vooral Relatics zijn. Excel is hierbij ook te gebruiken maar lang niet zo overzichtelijk als Relatics. Wellicht zal tijdens het onderzoek ook meerdere software aan het licht komen. Wanneer deze relevant zijn voor het onderzoek wordt gekeken of het rendabel is om hiervoor een programma te ontwikkelen.

Onderzoeksverslag

23


7 ONDERZOEKEN VIRTUELE VARIANTEN Om in een beginstadium beter inzicht te krijgen in mogelijke varianten voor het te bouwen object zal BIM ingezet worden. Daarbij zullen de eisen, die met behulp van SE zijn opgesteld, verwerkt worden. Doelstelling hierbij is dat we sneller en beter varianten kunnen maken en meer inzicht krijgen in mogelijke varianten en de kwaliteit ervan. Tevens worden deze direct gekoppeld aan de eisen, waardoor ook inzichtelijk is of een variant voldoet. Deelvragen bij deze stap: I. II. III. IV.

Hoe worden de varianten getoetst? Hoe worden de eisen Toonbaar en overzichtelijk gemaakt? Hoe wordt voldaan aan de eisen waarbij geen waarde gesteld kan worden? Hoe moet kenbaar worden gemaakt als eisen niet meer voldoen?

Handelingen bij deze stap: o o o o

Eisen in Relatics toevoegen; Varianten bedenken en controleren; Conclusies trekken; Eventuele verbeterpunten toevoegen.

7.1 Eisen digitaliseren in Relatics Om de eerste varianten te kunnen controleren moeten de eisen overzichtelijk zijn. Daarom zijn de eisen in Relatics gezet. De eisen zijn gesorteerd op het type object. De eisen zijn ook verdeeld op het type eis. Zo zijn er twee typen eisen: Klanteisen en systeemeisen. In de eisen zitten grote verschillen. Zo zijn de klanteisen meestal niet ‘meetbaar’ en kan niet aan een dergelijk CAD-programma gekoppeld worden. Een andere mogelijkheid is dat er een Programma van Eisen wordt opgesteld met meetbare eisen dat ingevoerd kan worden in een CAD programma en er een gedeelte wordt opgesteld dat ‘visueel met de hand’ moet worden gecontroleerd. Vanaf deze stap begint het (visueel) ontwerpen door middel van diverse stappen. In deze stappen gaan we van het hoofdsysteem (de begraafplaats) bekijken welke faciliteiten op de begraafplaats worden gebouwd en waar ze worden gebouwd. De faciliteiten zijn het subsysteem van het systeem. In het onderzoek nemen we het sub-subsysteem van het hekwerk en de wachtruimte niet mee. Systeem

Hekwerk

Sanitair

Dienstruimte

Wachtruimte

7.2 Varianten ontwerpen 7.2.1 Subsysteem Bij deze stap zijn drie varianten bedacht. Het gaat hier bij om de plaats van de gebouwen op de begraafplaats. Zo zijn er oorspronkelijk drie gebouwen gesitueerd, waarvan er twee of één gebouw gemaakt kan worden. Na het ontwerpen van de varianten zullen de varianten getoetst worden aan het Programma van Eisen.

Onderzoeksverslag

24


De ontworpen varianten zijn op de volgende figuren weergegeven: Variant 1: Deze variant is gerealiseerd. Toch is deze variant er aan toegevoegd, omdat we de gerealiseerde variant ook willen testen aan Systems Engineering methodiek. Deze variant heeft een toiletvoorziening aan de voorkant bij de poort, een wachtruimte in het midden van het terrein en een dienstgebouw aan de noordoost zijde van de begraafplaats.

Eisencheck: Voldoet aan de gestelde eisen.

Variant 2: Hier hebben we gekozen om de toiletvoorziening in de wachtruimte te situeren. Het dienstgebouw staat net als op variant 1 in het noordoosten van de begraafplaats.

Onderzoeksverslag

25


Eisencheck: Voldoet niet aan de volgende eisen. o De toiletvoorziening dient als onderdeel van het hekwerk te zijn. o De sanitairvoorziening dient gelegen te zijn bij het toegangshek. Variant 3: Bij deze variant hebben we gekozen om de sanitairvoorziening bij de poort te bouwen. De wachtruimte en dienstgebouw hebben we gezamenlijk in één gebouw geplaatst. In het midden van het terrein.

Eisencheck: Voldoet aan de gestelde eisen. 7.2.2 Conclusie Variant één en drie voldoen, variant twee voldoet niet. In een later stadium zal blijken dat variant drie ook niet voldoet omdat de grootte van het gebouw waarschijnlijk overschreden gaat worden. 7.2.3 Sub-subsysteem In het volgende systeem gaan we kijken wat er voor een typen gebouwen/objecten neer gezet kunnen worden. Voordat we beginnen gaan we de eisen sorteren die bij dit subsysteem horen. Er zitten een aantal eisen bij die direct al bepalen dat sommige van de varianten niet meer mogelijk zijn. Voordat we deze stap maken gaan we eerst onderzoeken wat voor een type gebouw of object we kunnen plaatsen. Sub-subsysteem: Sanitair gebouw

Sanitair gebouw Miva-Toilet

Onderzoeksverslag

Nutsvoorzieningen

Toilet

26


Mogelijke gebouwen/objecten sanitair gebouw: o o o o

Luxe integraal gebouw; Toiletunit; Chemisch toilet; Twee losse toilet gebouwen.

Eisencheck mogelijke gebouwen/objecten. Luxe integraal gebouw Voldoet aan de gestelde eisen. Toiletunit Voldoet niet aan de volgende eisen: o Levensduur van minimaal 50 jaar; o Landelijke uitstraling. Chemisch toilet Voldoet niet aan de volgende eisen: o Hufterproof; o Landelijke uitstraling; o Minimale levensduur 50 jaar; Twee losse toiletgebouwen Voldoet aan de gestelde eisen.

Sub-subsysteem: Dienstgebouw

Dienstgebouw Kantine (optie)

Gereedschapsruimte

toilet/douche

Mogelijke gebouwen/objecten Dienstgebouw o o o o

Luxe integraal gebouw; Stacaravan en zeecontainer; Zeecontainer, mobiel badhuis en schaftkeet; Losse gebouwen.

Eisencheck mogelijke gebouwen/objecten. Luxe integraal gebouw Voldoet aan de gestelde eisen.

Onderzoeksverslag

27


Stacaravan en zeecontainer Voldoet niet aan de volgende eisen: o Landelijke uitstraling o Hufterproof Zeecontainer, mobiel badhuis en schaftkeet Voldoet niet aan de volgende eisen: o Landelijke uitstraling o Hufterproof o Minimale levensduur 50 jaar Losse gebouwen Voldoet aan de gestelde eisen. Sub-subsysteem: wachtruimte

Wachtruimte Registerruimte

Ontvangstruimte

Kantoor

Toiletten

Werkkast

Kantine

Mogelijke gebouwen/objecten wachtruimte o o o

Luxe integraal gebouw; Twee schaftketen met toilet; Toiletunit met een legertent.

Eisencheck mogelijke gebouwen/objecten. Luxe integraal gebouw Voldoet aan de gestelde eisen. Twee schaftketen met toilet Voldoet niet aan de volgende eisen: o Landelijke uitstraling; o Hufterproof; o MIVA toilet. Toiletunit en legertent Voldoet niet aan de volgende eisen: o Hufterproof; o Minimale levensduur 50 jaar. o Geluidsoverlast tussen kantine(optie) en wachtruimte

Onderzoeksverslag

28


7.2.4 Conclusie Door verificatie via de SE systematiek wordt duidelijk wat voor een soort gebouw/object het meest geschikt en aan alle gestelde eisen te voldoet. Sanitair gebouw: Van de vier mogelijke opties voldoen er twee aan de gestelde eisen. Een luxe integraal gebouw waarin zowel het MIVA Toilet, het gewone toilet en een aansluitpunt voor de nutsvoorzieningen geïntegreerd worden. Daarnaast ook de twee losse toilet gebouwen, één voor het MIVA toilet en één voor het gewone toilet. Het aansluitpunt voor de nutsvoorzieningen zal dan bij één van de twee worden ingebouwd. Dienstgebouw: Ook hier zijn er vier mogelijke opties om te voldoen aan de gestelde inrichtingsvoorwaarden. Uit de aanvullende eisen vallen er twee opties weg. Een luxe integraal gebouw waarin zowel de opstelruimtes, de sanitaire voorzieningen en alle opslag samengevoegd zijn en de mogelijkheid tot twee (of meerdere) losse gebouwen waarin onafhankelijk de voorzieningen gelegen zijn. Wachtruimte: Voor de aan de wachtruimte gestelde gebruikseisen zijn er drie mogelijke opties. Wederom blijkt ook hier dat door deze te toetsen aan de gestelde randvoorwaarden en aanvullende opties er twee mogelijkheden wegvallen en er slechts één alternatief overblijft. Een luxe integraal gebouw waarin alle gebruikseisen zijn samengevoegd. Mocht blijken dat door geluidsoverlast ook deze optie niet voldoet bestaat er de mogelijkheid de kantine te verplaatsen naar de dienstruimte. De wachtruimte wordt niet verder in het onderzoek opgenomen omdat de opdrachtgever de wachtruimte laat vallen. De reden hiervoor is dat de wachtruimte in een later stadium (2020) gerealiseerd zal worden.

Onderzoeksverslag

29


7.2.5 Sub-sub-sub-systeem In de volgende fase wordt bepaald hoe de gebouwen eruit komen te zien. Er wordt bepaald aan de hand van de eisen welke faciliteiten in het gebouw moeten komen. Ook wordt direct gekeken naar de oppervlaktes en de eisen die de grootte van het gebouw bepalen. Tijdens het ontwerpen van de gebouwen wordt gebruik gemaakt van massamodellen, bijvoorbeeld bij de toiletvoorziening moeten drie dingen in komen. Een centrale meterkast, MIVA toilet en een urinoir. Deze objecten hebben een eis van minimale grootte. Deze afmetingen worden meegegeven aan de massamodellen. Na deze stap kan er een goede indeling gemaakt worden met de modellen door ze op elke gewenste manier met elkaar te koppelen om een goede indeling te creëren. We gaan de indelingen bepalen van de dienstruimte en de toiletvoorziening. Dit doen we op de bovenstaande manier. Wellicht zullen hier ook weer een aantal varianten uit rollen. Deze zullen dan ook weer getoetst worden aan de eisen die bij deze stap horen. Bij het bedenken van de varianten dient er rekening gehouden te worden met de maximale afmetingen. Zo dient rekening gehouden te worden met de volgende (hoofd)eisen: o Maximale hoogte bebouwing 6,0 meter’; o Maximale goothoogte 3,5 meter; o Maximaal vloeroppervlak 100 vierkante meter; o Totale bebouwing begraafplaats 250 vierkante meter. Daarnaast dient rekening gehouden te worden met de bomen. De bomen die aan de rand van de begraafplaats staan dienen in tact gehouden te worden. Dienstruimte Faciliteiten Dienstruimte: o Gereedschapsruimte; o 2,5 m x 3,5 m. o Meterkast; o 1 m x 0,35 m. o Technische ruimte; o 1,10 m x 0,8 m2. o Douche/toiletruimte; o 3 m2 - 1 x 1,2 m. o Werkkast; o 2m2. o Kantine. o Max 30m2.

Onderzoeksverslag

30


Bij het ontwerpen van de verschillende varianten zal er gebruik worden gemaakt van massa’s. Voor elke ruimte hangt een eis van minimale afmetingen. Door het maken van massa’s van de minimale oppervlaktes kan een gebouw eenvoudig worden ingedeeld. In figuur 7.2.1 en 7.2.2 is zichtbaar hoe gebruik word gemaakt van massa’s.

Figuur 7.2.1 Massastudie plattegrond dienstruimte

Figuur 7.2.2 3D massastudie Aan de hand van deze massastudies worden de wanden rondom de massa’s geplaatst. Waarna ze worden vastgezet om eventuele wijzigingen te voorkomen. Deze massa’s zijn van variant 1 op figuur 7.2.3 weergeven.

Onderzoeksverslag

31


Van het dienstgebouw zijn drie varianten bedacht. Deze varianten zijn op basis van variant 1 uit het sub-sub-systeem. Er zijn geen varianten gedacht van variant 3 uit datzelfde systeem, omdat een vijftal losse gebouwen veel te hoog in de kosten loopt, en onrealistisch is. In figuur 7.3.3 tot 7.3.5 is weergegeven welke varianten ontworpen zijn aan de hand van een luxe integraal gebouw.

Figuur 7.2.3 Variant 1

Figuur 7.2.4 Variant 2

Onderzoeksverslag

32


Figuur 7.2.5 Variant 3 Het ontwerpen van deze varianten kostte ongeveer 1 uur. Dat is redelijk snel om een goed beeld te krijgen van een variant. De ontwerpen zijn van dusdanige kwaliteit om aan een opdrachtgever een duidelijke tekening/model te presenteren. Voor een ‘leek’ is het te begrijpen, maar zal verder uitgewerkt moeten worden. De modellen zouden nog op een minder gedetailleerde manier getoond kunnen worden om het ontwerp nog overzichtelijker te maken. Toiletvoorziening Faciliteiten toiletvoorziening: o MIVA toilet; o Afmetingen aan de hand van de eisen voor minder valide toilet. o Valide toilet; o 1 m x 1.2 m. o Nutsvoorzieningen. o 1,6 m x 0,35 m. Er zijn een aantal varianten ontworpen. Zo zijn er voor variant 1 (luxe integraal gebouw) vier mogelijke varianten bedacht en uitgewerkt. Voor variant 4 (losse gebouwen) is één variant bedacht. Dit vooral omdat tijdens het uitwerken direct al duidelijk was dat deze variant te duur zou worden. Dit komt door de grote oppervlaktes buitenwanden die extra worden gerealiseerd en opzichte van variant 1. De mogelijke varianten zijn weergegeven in figuur 7.2.6 De totale uitwerking van deze varianten zijn opgenomen in bijlage D.

Onderzoeksverslag

33


Variant 1

Variant 2

Variant 3

Variant 4

Figuur 7.2.6 De ontworpen varianten zullen nu getoetst moeten worden aan de detaileisen. Deze gaan we in het hoofdstuk “Detaileisen checken” behandelen. Daar zal duidelijk worden of het gerealiseerde ontwerp het beste ontwerp is, of niet. De wachtruimte is buiten schot gelaten omdat deze niet in het plan is opgenomen. Deze zal in een later stadium worden gerealiseerd. 7.2.6 Conclusie Bij het uitwerken van de varianten hebben we gebruik gemaakt van massa’s. De massa’s die we gebruikt hebben voldoen aan de minimale oppervlakten/volumes. Zo konden we direct de eisen hiervan afvinken. Om de massa’s zijn de wanden gemodelleerd. Om in een later stadium de wanden en zo de oppervlakten niet te kunnen aanpassen is het een must om direct de afmetingen te ‘locken’. Dit houdt in dat we een maatvoering aan de wanden hebben gekoppeld en op slot gezet. Zo kunnen de wanden niet aangepast worden. Op deze snelle manier hebben we een aantal varianten in een uur kunnen ontwerpen. Door de eisen direct toe te passen zijn er geen problemen ontstaan waardoor we aanpassingen moesten verrichten aan de ontwerpen. Dus is het makkelijker voordat de ontwerpen gemaakt worden de eisen kenbaar te maken, en gebruik te maken van massa’s.

Onderzoeksverslag

34


7.3 Beantwoorden Deelvragen: o

Hoe worden de varianten getoetst?

Na het ontwerpen van verschillende varianten worden de varianten getoetst aan de gestelde eisen. Tijdens het ontwerpen van de varianten moet er rekening gehouden worden met eisen uit eerdere systemen. Deze handeling moet telkens na een variant getoetst worden. Waarom? Omdat er misschien iets veranderd wordt, zodat een eis niet meer voldoet. o

Hoe worden de eisen Toonbaar en overzichtelijk gemaakt?

De eisen zoals ze zijn aangeleverd in Excel is niet overzichtelijk. Het is een tijdrovend werk om alle eisen goed in beeld te krijgen. Wij hebben direct aan het begin van het onderzoek de eisen in Relatics ingevoerd. Na het invoeren van de eisen in Relatics is het veel overzichtelijker. De eisen die bij bepaalde onderdelen staan zijn direct terug te vinden in de boomstructuur. o

Hoe wordt voldaan aan de eisen waarbij geen waarde gesteld kan worden?

Dit type eis zal niet in een CAD programma ingevoerd kunnen worden. Dit komt omdat de eis niet ‘meetbaar’ is en valt dus niet te koppelen. Deze eisen kunnen wel onderverdeeld worden in verschillende systemen en visueel getoetst worden. Hierbij wordt wel teruggevallen naar het ‘oude’ systeem, maar omdat de ‘meetbare’ eisen waarschijnlijk wel in te voeren zijn, scheelt het werk om alle eisen visueel te checken in elke stap van het ontwerpproces. Een andere mogelijkheid is om niet ‘meetbare’ eisen meetbaar te maken. Dit kan bijvoorbeeld door er een waarde aan te hangen. Een voorbeeld hiervan is: Niet meetbaar: Meetbaar:

De toiletvoorziening moet dicht bij de poort gelegen zijn. De toiletvoorziening mag maximaal 5 meter van de poort gelegen zijn.

Hierbij wordt wel veel meer van de opdrachtgever verlangd, maar kan het proces versnellen. o

Hoe moet kenbaar worden gemaakt als eisen niet meer voldoen?

Na de controle van eis, en wanneer deze voldoet zal de eis moeten worden afgevinkt. Het ideale systeem zou zijn wanneer deze geautomatiseerd in een CAD programma direct afgevinkt zijn. Wanneer de eisen niet geautomatiseerd kunnen worden zullen ze visueel moeten worden gecheckt. Hier hangt het gevaar dat bij wijzigingen de eisen niet meer veer voldoet. In een CAD programma zou het direct aangegeven kunnen worden met een waarschuwingsmelding, maar visueel zou er dan niets veranderen. De oplossing zou dan zijn om dan de eisen handmatig opnieuw te controleren. In het algemeen zullen dit geen honderden eisen zijn. Maar bij een groot utiliteitsgebouw zou dit mogelijk zijn. Daarbij zou dan gekeken moeten worden naar zo veel mogelijk ‘meetbare’ eisen.

Onderzoeksverslag

35


7.4 Aanbevelingen Voordat de varianten worden ontworpen, moeten eerst alle eisen inzichtelijk en overzichtelijk zijn. Relatics is hier een goed hulpmiddel bij. Hierin kan een boomstructuur aangemaakt worden om de eisen in de verschillende LOD-fases te rangschikken. Een mindere maar ook een mogelijkheid is Microsoft Excel maar deze is onoverzichtelijker dan Relatics. Bij het ontwerpen van de varianten moet niet gekeken worden naar de LOD-fase waar men in zich bevindt. De ontwerper zal altijd een LOD-fase hoger moeten kijken of daar bepalende eisen aanwezig zijn die ook voor zijn huidige LOD-fase gelden. Deze handeling is wel meer werk, maar tegelijkertijd bespaart het ook tijd. Dit was al zichtbaar bij de varianten wat wij bedachten op de begraafplaats in Hellendoorn. Tevens moet er bij elke fase in het ontwerpproces terug gekeken worden naar de onderliggende eisen. Want bij een eventuele aanpassing kunnen er eisen niet meer voldoen omdat in een eerder stadium een eis niet meer voldoet. Daarom is de eindcontrole altijd van groot belang. In de toekomst zouden deze handelingen helemaal niet meer nodig zijn omdat het waarschijnlijk geautomatiseerd wordt. Maar een visuele controle zal blijven bestaan. En daarvoor is een geordende boomstructuur van groot belang.

Onderzoeksverslag

36


8 EXCEL VERSUS RELATICS De eisen vanuit de SE zijn tijdens het voortraject van het project in Excel verwerkt. Deze manier was nogal tijdsintensief. Daarnaast was er nooit een gezamenlijk document waarin iedereen zaken kon wijzigen. Doelstelling is het vergemakkelijken en het verbeteren van de informatiestroom van eisen en overige informatie Deelstappen; I. Hoe worden de varianten getoetst? II. Hoe worden de eisen toonbaar gemaakt? III. Hoe wordt voldaan aan de eisen waarbij geen waarde gesteld kan worden? IV. Hoe moet kenbaar gemaakt worden als eisen niet (meer) voldoen? Handelingen bij deze stap: o Eisen in Excel en Relatics vergelijken op het gebied van overzichtelijkheid; o Uitzoeken hoe geïmporteerd kan worden en op welke manieren; o Uitzoeken of er al koppelingen zijn tussen CAD programma’s en welke mogelijkheden er zijn; o Excel en Relatics importeren in CAD; o Uitzoeken of eisen moeten worden opgedeeld en welke voor- en nadelen dat met zich meebrengt.

8.1 Evaluatie Excel Een ander probleem waar tijdens het bouwproces tegenaan werd gelopen was het feit dat door het omvangrijke eisenpakket het overzicht snel kwijt werd geraakt. Vandaar dan ook de vraag: is het mogelijk om eisen overzichtelijk te maken in Excel? In beperkte mate is dit mogelijk. Excel biedt de mogelijkheid om verschillende onderwerpen in verschillende tabbladen (fig. 8.1) te zetten binnen één document. Zo kan er op een grove manier al worden onderverdeeld. Verder is er de mogelijkheid om te werken met opmaak. Door middel van tekstgrote, koppen, kleuren, cursief en bet gedrukt kan er een verschil binnen verschillende teksten worden aangegeven. Toch blijft het bij omvangrijke eisenpakketten een heen en weer gezoek waar welke eis staat.

Fig. 8.1 Mogelijkheid tot ordenen in Excel Dan was er het probleem dat er niet één gezamenlijk document was waarin iedereen zaken kon toevoegen en/of wijzigen. Dit is inderdaad niet mogelijk omdat Excel op een zelfstandige computer draait. De enige manier waarop dit mogelijk zou zijn is via een reserveer waarop het document geplaatst en iedere keer na wijzigingen weer opgeslagen en vanaf gehaald kan worden. Hiervoor zijn tegenwoordig meerdere gratis oplossingen voor zoals Dropbox, Microsoft Skydrive en Google Docs (gaat binnenkort over naar Google Drive). Dit zijn Cloud servers waarop bestanden kunnen worden gedeeld met vrienden, collega’s of andere belanghebbenden. Cloudservers: Dropbox: hiervoor is het verplicht om een Dropbox account aan te maken. Nadat dit is gebeurd kan men uitgenodigd worden om mee te werken aan een server waarop de desbetreffende bestanden staan. Hierop is het mogelijk om bestanden te beveiligen tegen bewerken (alleen-lezen bestand) of zelfs met een wachtwoord af te schermen. Het is bij Dropbox mogelijk om de server te downloaden naar je eigen PC of vanuit een internetbrowser de bestanden te downloaden, uploaden en vervangen. Het is mogelijk om met twee of meer personen tegelijkertijd in één bestand te werken alleen ontstaan er op deze manier wel “conflicting copies” en worden de bestanden opgeslagen onder een andere naam en zullen ze handmatig moeten worden samengevoegd. Het is zelfs mogelijk om Dropbox op een smart Phone of tablet te installeren en vanaf daar bestanden in te zien en te bewerken. Microsoft Skydrive: werkt hetzelfde als Dropbox. Dit is een service van Microsoft maar werkt verder exact het zelfde. Google Drive: werkt hetzelfde als Dropbox. Dit is een service van Google maar werkt verder exact het zelfde.

Onderzoeksverslag

37


8.2 Relatics Relatics is een nieuw programma met Semantic Sheet Software, dit betekent dat één programma alle Excel en Spreadsheets vervangt. Relatics is web based waardoor alle informatie altijd en overal beschikbaar is. Het maakt niet uit wie welke informatie vanaf welke plek wil benaderen. Als beheerder van een workspace is het mogelijk om mensen uitnodigen en lees- en bewerkrestricties in te stellen voor bepaalde personen.

Figuur 8.2 Overzicht eisen Relatics In het programma Relatics kunnen alle eisen overzichtelijk in een uitklapbare boom worden geordend (figuur 8.2 en 8.3). Hierdoor blijven ook bij hele uitgebreide eisenpakketten de eisen overzichtelijk aangezien je per onderdeel of systeem de eisen zichtbaar kunt maken. Ook is het mogelijk om functies, objecten, organisaties en eisen aan elkaar te linken. Zo kun je in één programma overzichtelijk maken wie welk eis gesteld heeft, aan welk onderdeel of object deze eis hangt en welke eis voor welke functie van belang is. Net als de hiervoor beschreven Cloud server software (Dropbox etc.) is ook Relatics op de tablet en smartphone beschikbaar. Hiervoor hoeft men geen applicatie te installeren; Relatics zorgt automatisch voor de juiste instellingen. Vanuit Relatics kan men heel eenvoudig een bestand of rapport genereren Hierbij is er een keuze uit meerdere formaten (HTML, RTF, PDF, Excel, Word en Visio). In bijlage K is de objectenboom te zien die gemaakt is met Visio.

8.3 Excel vs. Relatics De verschillen tussen Excel en Relatics zijn dus groot. Dit komt doordat Excel een multifunctioneel programma is dat eigenlijk niet ontworpen is om PvE overzichtelijk in weer te geven. Relatics is daarentegen wel bedoeld om PvE overzichtelijk te maken. Het voordeel van Excel is dan wel weer dat iedereen ermee kan werken. Relatics is een vrij simpel te leren programma maar enige oefening is wel vereist. Daarentegen biedt Relatics ook diverse

Onderzoeksverslag

Figuur 8.3 Relatics

Eisenboom

in

38


extra mogelijkheden zoals het aanmaken van een objectenboom, het managen van kosten, planning en functies. Zo kan men in één programma alle belangrijke zaken overzichtelijk maken en aan elkaar linken. Net zoals ook bij BIM gebruikelijk is. In één systeem alle mogelijke informatie overzichtelijk bij elkaar. Dan is natuurlijk nog het probleem dat men in de bouw met verschillende partijen samen aan één project werkt. Dit betekent dat iedereen alles kan inzien en veranderen en dat is niet altijd even handig. Als men een bestand upload naar een Cloud server is dit het geval. Bij Relatics is het mogelijk om per persoon lees- en schrijf restricties in te voeren. Dit heeft ook als voordeel dat niet het hele eisen pakket hoeft te worden opgedeeld zodat iedere aannemer, onderaannemer, architect, loodgieter zijn eigen deel krijgt maar meteen ziet voor welk onderdeel hij/zij verantwoordelijk is. De enige manier om te voorkomen dat iemand alles kan veranderen aan een bestand op een Cloud server is om het een “alleen lezen” bestand van te maken maar dit betekent dat niemand er meer iets aan kan veranderen. Dit betekend dus dat je je PvE moet opsplitsen voor iedereen zodat iedere werknemer zijn deel krijgt. Dit moet dan later ook weer worden samengevoegd en het risico op conflict punten is zeer sterk aanwezig. Zoals in figuur 8.4 is te zien dat het in Relatics zelfs mogelijk om vergelijkbare eisen die met één onderdeel van doen hebben samen te voegen in één klanteis. Zo blijft het overzichtelijk ook bij extreem uitgebreide eisenpakketten in tegenstelling tot in Excel waar elke eis apart moet worden geformuleerd (figuur 8.5).

Figuur 8.4 PvE in Relatics met actuele eistekst en afgeleide systeemeisen.

Figuur 8.5 PvE in Excel

Onderzoeksverslag

39


8.4 SE & CAD Het is mogelijk om direct een Excel bestand te importeren naar een CAD programma. Dit kan gedaan worden door individuele cellen te importeren of zelfs een hele Excel sheet in één keer te importeren als afbeelding of met een plug-in als men de lijst zelf wil importeren. Op deze manier is het dus mogelijk om een PvE te importeren in een CAD programma. Zo is het mogelijk om per onderdeel, in de tekening, een lijst met eisen te importeren en deze te koppelen aan het desbetreffende onderdeel. Deze wijze vereist wel dat men verschillende dingen instelt, een plug-in download en het maken van een goede lijst om aan het object te hangen is erg moeilijk. Al met al een erg omslachtige en ingewikkelde manier. Een andere mogelijkheid om eisen aan een 3D CAD programma te koppelen is door middel van Relatics. Als hier de eisen ingevoerd zijn kunnen ze met behulp van de handleiding van Vincent Jongeman gekoppeld worden aan Revit in dit geval. Deze handleiding is te vinden in bijlage 8.1. Verder bestaan er al koppelingen tussen Relatics en andere 3D CAD programma’s. Deze zijn ontwikkeld door grote bouwbedrijven en dus niet vrij toegankelijk voor andere bedrijven. Dan is nog een laatste optie. De eisen en het CAD programma koppelen door middel van een derde programma. Hier bestaan twee programma’s voor: Autodesk Navisworks en Solibri. Deze software maakt het mogelijk om 3D modellen in te laden en een eisenlijst in te laden en deze met elkaar te clashen. Op deze manier wordt er zichtbaar gemaakt of het model aan de eisen voldoet. 8.4.1 Koppeling Het makkelijkst zou een koppeling met Relatics zijn. Zoals enkele grote bedrijven al gerealiseerd hebben. Dit betekent dat er een directe link komt tussen het programma Relatics en een 3D CAD programma. Als in Relatics de eisen aan de desbetreffende objectenboom zijn gehangen moet het mogelijk zijn om de objectenboom te koppelen aan een 3D model. Als men dan klikt op een onderdeel van het 3D model moet er in het scherm een lijst komen met eisen en of ze al dan niet voldaan zijn. Nog makkelijker zou zijn om het mogelijk te maken om dit als tijdens het ontwerp en teken proces te realiseren. Zodat als de ontwerper/architect een kamer tekent, deze koppelt aan dezelfde kamer uit de objecten boom, hij meteen te zien krijgt welke onderdelen er ontbreken en aan welke eisen hij al voldoet. Op deze manier zou er ook al tijdens het tekenen een lijstje zichtbaar moeten zijn met de algemene eisen van het bouwbesluit, gemeente of een andere instantie zodat er vanaf het begin rekening kan worden gehouden met alles bepalende eisen en verordeningen. De al gerealiseerde koppeling van Vincent Jongeman is een eerste stap in de goede richting. Hiermee kan men een object koppelen aan Relatics door middel van een URL. Als men dan het object aan klikte kon men zo doorklikken naar het desbetreffende object in de objectenboom in Relatics en ze de eisen zichtbaar maken. Weliswaar in een ander scherm maar wel tegelijk met het ontwerpproces.

8.5 Beantwoorden deelvragen: o

Kunnen de eisen in Excel overzichtelijker gemaakt worden?

Door middel van tabbladen, koppen kleuren en tabellen is het mogelijk om de eisen in beperkte mate overzichtelijk te krijgen. Dit is enkel alleen mogelijk bij betrekkelijk kleine eisenpakketten. o

Kan Excel direct importeren naar CAD?

Ja, het is mogelijk om Excel direct te importeren naar een CAD programma. Dit kan als afbeelding of als lijst. Dit kan echter alleen als het eisen pakket opgesplitst wordt, een plug in geïnstalleerd is en de Excel lijst zo opgesteld is dat het CAD programma het herkent.

Onderzoeksverslag

40


o

Wat zijn de grootste verschillen tussen Relatics en Excel?

De grootste verschillen tussen Excel en Relatics kan men zoeken in het doel waar het programma voor geschreven is. Excel is een Multi functioneel tabellen programma en Relatics is speciaal ontwikkeld om eisen mee te ordenen. Dit uit zich vooral in de mogelijkheden Relatics biedt de mogelijkheid tot structureren in een uitvouwbare boomstructuur die alles overzichtelijk maakt. Excel biedt de mogelijkheid een lijst te maken met alle eisen. Het voordeel van Excel is wel dat iedereen er mee kan werken en het een zeer simpel te bedienen programma is. Het grootste verschil is het feit dat Relatics een browserbased programma is. Dit houdt in dat er meerdere personen tegelijkertijd aan kunnen werken o

Wat is/zou de beste koppeling zijn met diverse CAD programma’s

De beste koppeling zou een live koppeling zijn met het eisen programma. Zodat als er iets veranderd wordt in het eisenpakket dat dit meteen te zien is bij het ontwerp. Dit zou ook de andere kant op moeten kunnen werken. Zodat als er in het ontwerp aan een eis voldaan wordt, dit meteen te zien is in het eisenpakket. Dit bestaat al wel bij het advies- en ingenieursbureau Tauw. Zij hebben voor zichzelf een dergelijke koppeling ontwikkeld maar dit wordt niet beschikbaar gesteld voor andere bedrijven of het MKB. o

Is het overzicht aanwezig bij een groot eisenpakket?

Bij Excel raakt men op een gegeven moment het overzicht kwijt doordat alles in lijsten en tabbladen staat. Bij Relatics houdt men, ondanks de grootte, toch het overzicht dankzij de zeer overzichtelijke boomstructuur o

Wie en hoeveel kunnen tegelijk het eisenpakket zien?

In Excel is het slechts maar voor 1 persoon mogelijk het te bekijken/bewerken. Als er met een Cloudserver gewerkt wordt is het wel mogelijk voor verschillende mensen om het eisenpakket in te zien maar kan er slechts één iemand tegelijk in werken anders komen er conflicting copies. In Relatics is bekijken en bewerken mogelijk voor iedereen die uitgenodigd is voor de betreffende workspace dit kan gereguleerd worden door middel van lees en of schrijf restricties o

Moeten eisen opgedeeld worden voor diverse partijen, (aannemer/installateur/ opdrachtgever)?

In Excel is het wel aan te raden om iedere partij een eigen deel te geven. Op deze manier voorkom je dat de onderaannemers het overzicht kwijt raken en/of dingen gaan veranderen in delen zodat het hun makkelijker uitkomt. Bij Relatics hoeft dit niet. Hier kan gewoon iedereen leesrecht krijgen en door middel van restricties kan de beheerder aangeven wie wat wel en niet kan en mag veranderen.

Onderzoeksverslag

41


8.6 Conclusie en Aanbeveling Als de programma’s Excel en Relatics met elkaar vergeleken worden is het snel duidelijk wat de verschillen en sterke punten van de programma’s zijn. Excel is een makkelijk te gebruiken programma. Op het gebied van ordening en mogelijkheden om complexe PvE te ordenen, laat het toch te wensen over. Relatics is daarentegen moeilijker om te leren. Als men dit programma echter onder de knie heeft is het een zeer fijn programma waar zowel de klanteisen, systeemeisen, objecten, contractdocumenten en de verificatie in opgenomen kunnen worden. De extra moeite om het systeem te leren kennen zal zich zeker uiten in efficiënter en overzichtelijker werken met een PvE. Zelfs bij kleine projecten zal het zich lonen om met Relatics te werken aangezien er op deze manier altijd een actueel PvE is. Zo kan iedereen die is aangemeld bij de workspace, en belang heeft bij de eisen, hier mee kunnen werken en kunnen inzien wat de stand van zaken is. Het grootste voordeel van Relatics is misschien wel het feit dat alle veranderingen in eisteksten zichtbaar blijven en zo altijd inzien wie veranderingen invoert en waarom. Hierdoor kan veel dubbelwerk voorkomen worden. Uit het onderzoek blijkt dat elk project vanaf de start in Relatics moet worden ingevoerd. Documenten en eisen zijn dan gestructureerd binnen Relatics.

Onderzoeksverslag

42


9 DETAILEISEN CHECKEN Om de consequenties van enkele detaileisen van projectpartners te kunnen toetsen aan het model en de bovenliggende eisen worden enkele voorbeelden uit het project gehaald. De wijzigingen worden in detail getoetst aan de eisen uit de eisenboom in Relatics, het model en de consequenties op andere eisen. De deelvragen bij deze stap zijn: I. II. III.

Wanneer komen de detaileisen aan bod? Moeten alle eisen zichtbaar zijn in elke fase of alles tonen wat nog niet voldaan is? Afgevinkte eisen niet tonen of niet tonen? En wat zijn daar de voor en nadelen van?

De handelingen bij deze stap zijn : o o o

Het model maken en de verschillende eisen toetsen. De eisen samenvoegen per ruimte om een overzichtelijk geheel te houden . Controleren of detaileisen in een ander stadium ingeladen moeten worden om het overzicht te behouden over de eisen.

In het hoofdstuk ‘onderzoeken virtuele varianten’ zijn er een aantal varianten bedacht op de verschillende typen gebouwen op de begraafplaats. In dit hoofdstuk zal worden onderzocht of de varianten verder kunnen worden uitgewerkt tot op detailniveau. Daarnaast zal gecontroleerd worden of de eisen wel voldoen en/of de eisen aangepast moeten worden. Daarnaast wordt ook gekeken hoe de koppelingen kunnen worden gemaakt tussen de CAD-programma’s en Relatics. De detaileisen zullen gecheckt worden voor de verschillende ruimten in de typen gebouwen. Het onderzoek zal per ruimte plaatsvinden en niet per variant. Wanneer ruimtes voldoen kunnen deze naar de varianten worden gekopieerd en gecontroleerd . Dit scheelt tijd in het onderzoek naar de beste variant.

9.1 Dienstruimte In de dienstruimte bevinden zich de volgende ruimten o kantine; o doucheruimte; o toilet; o meterkast; o technische ruimte; o werkkast; o gereedschap ruimte.

Onderzoeksverslag

43


De detaileisen zullen in de onderstaande volgorde gecheckt worden aan de hand van de eisen 9.1.1 Controle detaileisen Kantine: Samengevatte detaileisen: o Keukenblok; o Koelkast; o Lengte 2.40 m; o Mengkraan koud en warm water; o Wanden; o Tegelwerk; o Tot 1,50 m hoog Tot 90 cm uit keukenblok aan de zijkanten; o Radiator verwarming; o Ruimtethermostaat; o Minimaal 30 M2; o Vloer; o Kruipruimte onder kantine; o Kunststof; o Tegels dubbelhard gebakken; o Wanden; o Geen sauswerk glad; o Onderhoudsarm. De kantine van variant 1 voldoet aan de eisen. Er zijn veel eisen die meestal voldoen omdat in een eerder stadium al voldaan is aan de eis. Alle eisen die met oppervlakten/volumes te maken hebben. Deze eisen zijn onderstreept in bovenstaande eisenboom. De meeste eisen hebben een technische achtergrond en zijn veelal te voldoen door de installateur. Een voordeel van het ontwerp is dat er wel gekeken kan worden om de installaties te centreren in één punt van het gebouw. Dit spaart leidinglengtes en dergelijke. In figuur 9.1 en 9.2 is voldaan aan de detaileisen.

Figuur 9.1 Plattegrond kantine

Figuur 9.2 Eigenschappen ruimte (kantine)

De overige ruimten zijn opgenomen in bijlage 3.1

Onderzoeksverslag

44


9.2 Toiletruimte In de toiletvoorziening bevinden zich de volgende ruimten: o MIVA toilet; o Toilet; o MK. 9.2.1 Controle detaileisen MIVA toilet: o vrij bezet slot; o draaicirkel 2,20m x 2,20m; o kantspiegel; o onder-rijdbare wastafel kraan met hendel bediening; o rolstoel links en rechts van toilet; o verhoogde closetpot >500 met beugels; o verlichting met bewegingscensor; o vloer; o >65 toestel van laroux; o Epoxy / kunststof; o vorstvrij >15 graden Celsius; o wand; o boven tegels/kunststof spack of spuitwerk; o kunststof >1,50m; o tegels >1,50m 150x150mm wit. Het MIVA toilet van variant 1 voldoet aan de eisen. Er zijn veel eisen die meestal al voldoen omdat in een eerder stadium al voldaan is aan de eis. Alle eisen die met oppervlaktes/volumes te maken hebben. Deze eisen zijn onderstreept in bovenstaande eisenboom. De meeste eisen hebben een technische achtergrond en zijn veelal te voldoen door de installateur. Een voordeel is dat bij het ontwerp wel gekeken kan worden om de installaties te centreren in één punt van het gebouw. Dit spaart leidinglengtes en dergelijke. In figuur 9.4 en 9.5 is voldaan aan de detaileisen.

Figuur 9.4 plattegrond MIVA toilet

Figuur 9.5Eigenschappen MiVa toilet

De overige ruimten zijn opgenomen in bijlage E.

Onderzoeksverslag

45


9.2.2 Eindcontrole op de varianten Nu de detaileisen zijn gecheckt en de varianten voldoen, moet elke variant op alle eisen gecontroleerd worden om eventuele fouten eruit te halen. Wanneer meerdere varianten voldoen aan de eisen is het aan de opdrachtgever om te bepalen welke variant gerealiseerd moet worden. Nadat de varianten getoetst zijn op de eisen gaan vaak de kosten een rol spelen. Er kan van de verschillende varianten een begroting gemaakt worden wat wellicht de doorslag kan geven voor een variant. Per ruimte zijn de eisen gekoppeld aan het 3D model. De eisen zijn handmatig ingevoerd aan de desbetreffende ruimte. Door op een ruimte te klikken komen de eisen die bij de ruimte horen in beeld. Dit systeem zou makkelijker moeten verlopen als de eisen direct gekoppeld kunnen worden aan een ruimte. 9.2.3 Conclusie: Nu er een variant is gekozen, wordt de focus gelegd op het verbeteren en makkelijker maken van het hele proces. Tijdens het ontwerpen is aangetoond dat er een aantal facetten zijn die het ontwerpproces in combinatie met Systems Engineering lastiger maken. De hoofdzaak daarvan is de koppeling van de eisen richting de CAD-programma’s en de type eisen.

Onderzoeksverslag

46


9.3 Aanbevelingen: Aanbevolen wordt om de detaileisen te gebruiken voordat gestart wordt met het ontwerpen van varianten de detaileisen. In deze eisen staan veel aspecten die met het sub-sub-sub-systeem te maken hebben. Dit gaat voornamelijk om oppervlaktes en typen ruimten. Door het gebruik van massa’s kan er ontwerpen gemaakt worden met minimale oppervlaktes. De massa’s geven dan de minimale afmetingen aan. Daar om heen kan vervolgens de omhulling worden getekend.. In figuur 9.6 wordt de manier van ontwerpen en het checken van de eisen duidelijk gemaakt. In deze figuur wordt een minimumoppervlakte van een toilet weergegeven. Dit is geen voorbeeld uit het pilotproject.

Figuur 9.6 proces van massa naar model Door de muren te maatvoeren en op ‘slot’ te zetten op de maatlijnen kan de ruimte niet worden veranderd. De slotjes kunnen wel weer losgehaald worden om eventueel een ruimte aan te passen, maar dan moet wel gelet worden op de minimale oppervlaktes. Figuur 9.7 is hier een voorbeeld van.

Figuur 9.7 Het ‘locken’ van een maatvoering Dit is een mogelijkheid om eisen aan een ruimte te koppelen en tevens vast te zetten op het gebied van maatvoering.

Onderzoeksverslag

47


Een andere mogelijkheid om in Revit eisen van een ruimte inzichtelijk te maken op detailniveau is de eisen te koppelen aan een ruimte. Deze handeling is ook verricht bij het opstellen van de varianten. Voor elk project in Revit kunnen parameters worden ingesteld. Op deze manier kan een link naar Relatics van de desbetreffende ruimte gelinkt worden aan een ruimte. Figuur 9.9 geeft een voorbeeld weer van dit principe. Door op de ruimte te klikken (blauw gearceerd) worden de eigenschappen zichtbaar (rechts van figuur 9.8) en kunnen de eisen van de ruimte weergeven worden.

Figuur 9.8 eisen in Revit gekoppeld

Figuur 9.9 eis van Relatics Het is omslachtig om deze manier eisen te koppelen aan Revit. Het is de bedoeling om direct de eisen in te laden of eventueel in te voeren in het programma. Zodat alle eisen direct gekoppeld zijn aan een object of ruimte. Door deze koppeling kan veel geld en tijd bespaard worden.

Onderzoeksverslag

48


9.4 Beantwoorden deelvragen o

Wanneer komen de detaileisen aan bod?

Bij elke stap in het systeem voor het ontwerpproces moet verder gekeken worden naar de stap waar men mee bezig is. Vaak hangen eisen van het subsysteem in het sub-sub-systeem. Door de eisen van het sub-sub-systeem mee te nemen bij het ontwerpen in het subsysteem vordert het proces sneller. Het inlezen in de eisen kost tijd maar in een later stadium is de kans op fouten lager. Het antwoord op de deelvraag is: bij het sub-sub-systeem. Maar dit principe herhaalt zich telkens. o

Moeten alle eisen zichtbaar zijn in elke fase of alles tonen wat nog niet voldaan is?

Deze vraag is al beantwoord in de vorige vraag. De detaileisen moeten zichtbaar worden in het systeem er boven, dus in het sub-sub-systeem. Bij het inrichten van het gebouw moeten bijvoorbeeld de ruimten worden ingedeeld. Maar pas in het sub-sub-sub-systeem staat waar de technische installaties moeten komen. Het is goedkoper om alle installaties dicht bij elkaar te plaatsen. In een eerder stadium kan hier rekening mee gehouden worden. Een voordeel is dat het de kans op foute varianten vermindert. o

Afgevinkte eisen tonen of niet tonen? En wat zijn daar de voor en nadelen van?

Hier zijn twee antwoorden mogelijk. Dat wordt bepaald door de tekenaar of ontwerper zelf. Zij vinden het wel of niet prettig dat de eisen in beeld blijven staan. De beste oplossing is waarschijnlijk om afgevinkte eisen niet meer toonbaar te maken tenzij het opgevraagd wordt. Zo blijven de onafgewerkte eisen in beeld staan en blijft het overzichtelijker voor de ontwerper.

Onderzoeksverslag

49


10 VERGELIJKING OUDE EN NIEUWE PROCES Om partijen te kunnen overtuigen dat de nieuwe uitgewerkte methode voordelen heeft, worden het oude proces en het nieuwe proces met elkaar vergeleken. Zo kunnen bijvoorbeeld tijd, kwaliteit en leercurve vergeleken worden. Het bestaande traject zal vastgelegd worden. Daarnaast zal het nieuwe proces met de bestaande projectpartners doorlopen worden met geheel nieuwe partijen, doelstelling is het neerleggen en inzichtelijk maken van de feiten over gebruik, meerwaarde, gemak, leercurve en tijd. De deelvragen bij deze stap zijn: I. II. III. IV. V.

Wat zijn de voordelen van BIM en SE? Wat zijn de nadelen van BIM en SE? Is het eisenprogramma te overzien in CAD-Programmatuur? Hoe is SE te koppelen aan CAD Zijn BIM & SE goedkoper dan traditioneel ontwerpen?

De handelingen bij deze stap zijn: o o o o o

de voordelen uitlichten en toelichten; de nadelen uitlichten en toelichten; de voor en nadelen vergelijken en conclusies trekken; nagaan of het haalbaar is om een programma te maken ten opzichte van de programma’s waarover nu beschikking is; aan de hand van de voor en nadelen concluderen of de samensmelting van BIM en SE in de bouwsector geld bespaard of geld kost.

10.1 Voordelen BIM – SE Het doel van dit onderzoek is dat er meer voordelen behaald worden door middel van een goede koppeling tussen BIM en SE. De voordelen moeten dus hoger uitvallen dan de nadelen. Door BIM en SE te koppelen wordt het ontwerpproces vereenvoudigd door de eisen van het project aan een CAD programma te hangen. Daardoor is het overzichtelijker dan wanneer men in het traditionele systeem werkt. In het bedrijf is iemand aangewezen om alle eisen per project inzichtelijk te maken in bijvoorbeeld Relatics. Deze persoon is dan ook het aanspreekpunt voor de SE. De SE-er staat dan direct in contact met de ontwerpers om bij te staan. Door één aanspreekpunt te hebben is de kans op fouten kleiner, waardoor de faalkosten omlaag zullen gaan. Doordat de eisen aan een CAD programma worden gekoppeld is het ook voor de ontwerper makkelijker om een gebouw of object te ontwerpen. Dit proces zal dan ook fors versnellen. Daarnaast is nog de mogelijkheid om snel en direct de eisen te controleren in het CAD programma. Eisen kunnen waarschijnlijk aan objecten worden gekoppeld. Bij wijzigingen zal er een pop-up in beeld verschijnen die aangeeft dat een eis niet meer voldoet. Op deze manier is er een betere controle. Bij grote wijzigingen die door de opdrachtgever doorgevoerd worden, kunnen eisen worden losgelaten of juist worden toegevoegd. Omdat alle documenten bijbehorend bij alle eisen aanwezig zijn en aan de eisen hangen kan precies worden gecheckt wie waar verantwoordelijk voor is.

Onderzoeksverslag

50


10.2 Nadelen BIM – SE Er zitten ook een aantal nadelen vast aan een koppeling tussen de twee systemen. De opdrachtgever zal goed moeten kijken hoe hij zijn eisen op gaat stellen. Deze zullen meetbaar moeten zijn. Dus er wordt van de opdrachtgever direct al veel gevraagd. Dit kan eventueel leiden tot een breuk tussen de opdrachtgever en de ontwerper, Het kan echter ook leiden tot een goede verstandhouding en een snelle samenwerking tussen de partijen. Een andere nadeel is dat er meteen binnen het ontwerpproces een SE-er moet worden aangesteld. Deze zal het gehele proces aanwezig moeten zijn binnen het project. Dit kost geld en de SE-er is alleen maar bezig met de eisen en controles. Als er een variant gekozen is zal deze toch uiteindelijk getoetst moeten worden aan de hand van de eisen. Dit zal waarschijnlijk nog visueel gecontroleerd moeten worden. In dit proces zal dan ook veel tijd gaan zitten wanneer het om een groot project zal gaan.

10.3 Koppeling naar CAD Uiteindelijk zal aan het eind van het onderzoek een directe koppeling van bijvoorbeeld Relatics of Excel naar CAD programma’s beschikbaar zijn. Er moet gekeken worden naar welke CAD programma’s beschikbaar moeten worden voor de koppeling. Er zijn vele CAD programma’s die gebruikt kunnen worden om gebouwen te ontwerpen. De onderstaande lijst is een lijst van veelgebruikte 3D-CAD programmatuur die momenteel beschikbaar zijn. o Autodesk Revit; o Nemetschek Allplan; o Nemetschek Vectorworks; o Graphisoft ArchiCAD. Controle programma o Solibri. Er zijn nog vele programma’s bovenstaand, die niet gebruikt worden, deze zijn onbekend of worden door een enkeling gebruikt. Het MKB gebruikt veelal een van de bovenstaande programma’s, of zelfs meerdere. Het meest ideale zou zijn om een koppeling te maken voor bovenstaande programma’s. Wanneer mogelijk zal dit voor een heel groot deel van het MKB mogelijk zijn om hun systeem om te gooien en gebruik te maken van BIM & SE. 10.3.1 Overzicht eisen in CAD Er moet een mogelijkheid komen dat in een CAD programma eisen overzichtelijk worden ingeladen. Eisen zullen overzichtelijk in een CAD programma ingeladen worden. Het meest ideale zou zijn als de objectenboom van Relatics één op één overgeladen kunnen worden en dat deze bij aanpassingen direct gewijzigd worden Daarbij zal per CAD programma onderzocht moeten worden welke mogelijkheden er zijn binnen de programma’s. Een andere mogelijkheid is dat het eisenpakket via Solibri gecontroleerd wordt Het voordeel is dat vanuit elk CAD programma een IFC model gemaakt kan worden. Solibri is gemaakt om IFC modellen te controleren en te clashen. Door de eisen hierin te koppelen aan de modellen kan alles gecontroleerd worden. Ook wanneer er met verschillende modellen wordt gewerkt binnen één project met verschillende CAD programma’s zoals is aangegeven op figuur 10.1

Onderzoeksverslag

51


Figuur 10.1 Software die IFC ondersteunen

10.4 Kosten (besparing) Kosten zijn in alle typen systemen van groot belang. Welke kosten bespaart het werken met BIM – SE? Of is het juist duurder? Het is lastig om antwoord te geven op deze vraag. Het meest ideale is om een project met BIM en SE en een traditioneel project tegelijk op te bouwen. Dit kan in een vervolgonderzoek een goede casus zijn. Om een globaal beeld te geven van de kosten van de verschillende systemen, is een lijst gemaakt.. Deze lijst wordt weergeven in tabel 10.1. In het traditionele systeem is het bij de lager scorende vaak ook veel meer werk En bij de hoog scorende minder werk. Omschrijving Samenstellen eisen door opdrachtgever Eisen organiseren Ontwerpen Eindcontrole ontwerp Uitvoeringstijd Voorbereidingstijd

Traditioneel systeem 4 1 2 2 2 4

BIM-SE 2 5 5 3 4 2

Totaal:

15

21

Tabel 10.1 Legenda: 1 is duur 5 is goedkoop

10.5 Conclusie Het werken met BIM levert meer voordelen op dan nadelen. Tegenwoordig durven veel bedrijven de stap nog niet te maken naar BIM. Grote bedrijven zijn vaak op hun eigen manier bezig met BIM. Wat naar voren komt tijdens de minor bij bedrijven, is dat elk bedrijf BIM anders interpreteert. Niemand werkt met dezelfde software, wat soms de samenwerking niet bevordert. Een groter nadeel is dat bedrijven die BIM toepassen vaak met partners samenwerken die al goed met BIM kunnen werken. Op deze manier blijven vaak de bedrijven die net gestart zijn met BIM achter. Werken met BIM is goedkoper maar het brengt een langere voorbereidingstijd met zich mee. Hoe meer tijd de partijen krijgen in het voortraject, hoe beter de modellen kunnen worden uitgewerkt. Maar hoe ver de partijen moeten gaan binnen een project zal goed vastgelegd moeten worden in een BIMprotocol. Deze afspraken moeten bij de start van een project goed duidelijk zijn. Alle betrokkenen zouden zich daar ook aan moeten houden. Wanneer een bedrijf met BIM en SE gaat werken moet dit nog meer voordelen opleveren. Door het PvE goed te structureren en dat te koppelen aan een CAD software zouden projecten nog goedkoper moeten worden omdat de ontwerptijd aanzienlijk ingekort kan worden. Eindcontroles zouden makkelijker moeten zijn, ook in het kader van alle eisen.

Onderzoeksverslag

52


11 3D CAD KOPPELING NAAR RELATICS A. in kaart brengen opdracht De verwachting is dat dit een enorme uitdaging is, waar veel energie in gestoken moet worden alvorens er resultaten zijn. Daarom wordt eerst in kaart gebracht wat een eventuele uitwerking van deze opdracht betekend. Hierbij moeten de volgende vragen gesteld worden : welke CAD software (bv Revit) wordt toegepast en met welke basisinstellingen, welke SE eisen software (bv Relatics)wordt toegepast en met welke basisinstellingen. Welke onderdelen willen we nu programmeren. Voor iedere software beschikbaar of slechts voor de gekozen systemen? Als deze zaken in beeld zijn, kan worden overgestapt naar het volgende punt. B. programmeren oplossing Als we bovenstaande opdracht in kaart hebben gebracht kunnen we bepalen hoe we het project aangaan. Hierbij zullen we in de projectgroep kennis moeten hebben van BIM, SE en programmeren tussen deze software. Verdere uitwerking volgt te zijner tijd. Het financiële plan zal voor dit onderdeel waarschijnlijk aangepast moeten worden. De deelvragen bij deze stap zijn: I. II. III. IV.

Welke Software kunnen we gebruiken voor BIM en SE? Welke Basisinstellingen willen we toepassen? Wat moet geprogrammeerd worden? Voor welke software moet het programma beschikbaar worden?

De handelingen die bij deze stap horen zijn: o o o o o

Uitzoeken welke programma’s veel gebruikt worden voor BIM en SE; Aan de hand daarvan checken welke programma’s het beste naar voren; komen om BIM en SE te kunnen combineren; Voor welke programma’s het programma moet worden geschreven; Wat de instellingen dan zouden moeten zijn voor het programma; Onderzoeken vanuit welke programma’s in het nieuw te maken programma het eisenpakket kan worden ingeladen.

11.1 Welke software wordt gebruikt De software die wordt gebruikt bij BIM is heel variërend, maar tijdens het ontwerpen komen een paar veelgebruikte naar voren. Deze zijn benoemd in hoofdstuk 6 van dit onderzoek. Het gaat om de onderstaande software: o Autodesk Revit Architecture; o Graphisoft ArchiCAD; o Nemetschek Allplan Architecture; o Nemetschek Vectorworks Architect. Solibri is een programma waar vanuit elk 3D-programma een model kan worden ingeladen. Dit gebeurt altijd via IFC, of direct vanuit ArchiCAD Solibri wordt veelal gebruikt bij het ‘clashen’ en checken van modellen. Er zijn nog veel meer programma’s op te noemen en te behandelen. Dit zijn echter vaak onbekende programma’s die door weinig bedrijven gebruikt worden.. Er wordt in dit onderzoek op de bovenstaande programma’s gericht omdat deze een eventuele tool mogelijk maken. Voor Systems Engineering wordt veelal Relatics gebruikt. Een minder gebruiksvriendelijk, maar ook prima programma is Excel. Deze kunnen goed gebruikt worden bij de Systems Engineering.

Onderzoeksverslag

53


11.2 De overdracht naar de tool Het is de bedoeling dat vanuit een SE programma ingeladen kan worden naar CAD. Vanuit Relatics kunnen vier bestandtypen worden gegenereerd: o Excel; o Visio; o Rtf; o Pdf. Het meest ideale zou zijn om naar een Excel bestand over te zetten en dan in te laden in de tool. Dan zou vanuit Excel (als de SE daar in is verwerkt) ook direct ingeladen kunnen worden, tenminste als er voor dezelfde opbouw van de spreadsheet wordt gekozen (dezelfde als het Excel bestand vanuit Relatics). In overleg met de programmeur zou moeten blijken welk bestandstype de beste uitkomst biedt voor de omzetting naar de tool. Daarom wordt in dit onderzoek niet meer aandacht besteed aan de uitdraai van Relatics of Excel naar een bovenstaand bestandstype.

11.3 De opmaak van de tool In dit deel wordt kenbaar gemaakt hoe de tool eruit moet komen te zien. De mogelijkheden tot het koppelen van elementen of objecten aan ingeladen eisen. Ook zal in overleg met de programmeur duidelijk moeten worden of er aparte plug-ins gemaakt worden voor elk softwarepakket, of dat er één opzichzelfstaand programma wordt geprogrammeerd. De kosten en het tijdsbestek spelen hier mogelijk een belangrijke rol. Het meest belangrijk is dat de eisen zichtbaar worden in de tool, dat de eisen gestructureerd worden, en gesorteerd kunnen worden in de diverse LOD-fasen. In principe zou dezelfde boomstructuur zichtbaar moeten zijn in de tool dan de boomstructuur van Relatics. In de volgende deelhoofdstukken wordt onderzocht welke varianten van de tool mogelijk zijn, en welke het beste naar voren komen.

11.4 Afzonderlijk programma Met een afzonderlijk programma zal BIM en SE met elkaar gecombineerd kunnen worden. De opties van deze mogelijkheid worden samengevoegd. Vervolgens worden de voor en nadelen tegen elkaar opgewogen en wordt er nagegaan of de opties nuttig zijn. De voordelen van een afzonderlijk programma zijn: o Eén programma om te programmeren; o Naast elk software pakket te gebruiken; o Geen last van parameters van diverse CAD software; o Geen updates en nieuwere versies van CAD software.

Onderzoeksverslag

54


Nadelen De volgende nadelen zijn van toepassing op een afzonderlijk programma: o Geen directe koppeling met CAD software o Nog steeds 2 afzonderlijke programma’s; o Geen volledige integratie met BIM; o Minder gebruiksvriendelijk dan een geïntegreerde plug-in. Kosten De kosten voor dit type tool is vrijwel laag. Omdat er geen parameters van andere software aangepast of toegevoegd hoeven te worden. Door deze reden zal het proces om een tool te maken versnellen. Maar of het uiteindelijk handig is om met 2 verschillende programma’s een ontwerp te maken zal overwogen moeten worden.

11.5 Plug-in voor 4 CAD-programma’s Voor elk CAD programma een eigen plug-in. Het lijkt een dure oplossing maar waarschijnlijk de beste koppeling. Voordelen De voordelen van een plug-in zijn: o Directe integratie met het programma; o Goede koppeling te maken met de programma’s; o Werken in één programma. Nadelen Nadelen bij een plug-in in een CAD programma: o Voor elk programma een plug-in maken; o Geen directe comptabiliteit met eerdere CAD-versies; Kosten Deze zal veel tijd kosten om voor elk genoemd programma een tool te schrijven. Dat zou ook automatisch in de kosten oplopen. Maar aan de andere kant zal het ook weer geld opleveren door er een niet al te duur prijskaartje aan te hangen. Voornamelijk omdat het toegankelijk moet blijven voor het MKB.

11.6 Eisen checken in Solibri Door de eisen in Solibri te laden zou wellicht alles gecontroleerd kunnen worden. Door eisen aan de “Rules’ in Solibri te hangen kan vanuit elk programma worden ingeladen. Voordelen o De tool vervalt; o Controle op alles (wat mogelijk is in Solibri). Nadelen o o o

Geen directe controle in de CAD-software; Solibri model checker is vereist (kosten); Bij elk project de overzetting van Relatics naar Solibri.

Kosten De eisen controleren in Solibri zou de goedkoopste oplossing zijn. Omdat het schrijven van een programma/tool vervalt. Daarmee zou ook veel tijd gewonnen worden in dit onderzoek. De enige kosten wat er aan hangen zijn de kosten voor de aanschaf van Solibri. Maar omdat de meeste bedrijven werken met Solibri, zou dat nog voordelig uit kunnen pakken voor bedrijven.

Onderzoeksverslag

55


11.7 (Basis)instellingen Een gebruiksvriendelijke tool is belangrijk voor het MKB. De tool zou naar ieders wens in te vullen moeten zijn. Of eisen nou wel of niet zichtbaar zijn op welk moment dan ook. Dat is de hoofdlijn voor de instellingen van de tool. Daarnaast zijn ook veel andere belangrijke mogelijkheden die de gebruiksvriendelijkheid van de tool vergroten, zijn onderstaand opgesomd. o Afvinkbaarheid van eisen; o Verwijzing van een eis naar een view; o Mogelijkheid van een eis met bijbehorende view door te sturen via mail; o Aan en uitzetten van verschillende LOD fasen; o Controles in verschillende fasen; o Printen van afgevinkte en niet afgevinkte eisen. Met mogelijkheid tot toevoegen tekst; o Koppelen van eisen (ingeladen vanuit Excel/Relatics) aan objecten in model; o View bij gekoppelde element weergeven; o Het type eis zichtbaar maken; o Een hyperlink naar de originele eis in Relatics. Deze mogelijkheden moeten worden bekeken en overwogen of ze daadwerkelijk in de tool worden verwerkt. Mogelijkheden van uit de markt zouden ook overwogen moeten worden om het een zo gebruiksvriendelijk programma te maken.

Onderzoeksverslag

56


12 Checken in Solibri 12.1 Wat is Solibri Solibri is een modelchecker, en is zeer geschikt voor het vinden van potentiële problemen in een gebouwmodel. Ten eerste moet het model zelf van een bepaalde kwaliteit zijn om samenwerking en uitwisseling mogelijk te maken, en ten tweede moet het model voldoen aan programma van eisen en regelgeving. Zo kan met deze software een perfect gebouw worden gerealiseerd. Modelkwaliteit en ontwerpfouten Solibri controleert zowel op modelleerfouten als ontwerpfouten. De eerste is belangrijk om de integriteit en de kwaliteit van het model te waarborgen wanneer het ingezet wordt ter toetsing van energieanalyse, constructie, kostencalculatie, 4D planning, coördinatie enz. Wanneer het model de QA (Quality Assurance) gepasseerd is, wordt het getoetst op designfouten tegen regelgeving zoals bouwbesluit en het Programma van Eisen. De controle wordt uitgevoerd op basis van regels die gegroepeerd zijn in sets. Voor verschillende projectsoorten kunnen meerdere sets gebruikt en uitgebreid worden. Standaard worden diverse regelsets meegeleverd. Tevens biedt de reseller ook hulp bij het ontwikkelen van sets op maat. Verschillen opsporen Naast de mogelijkheden tot toetsing van een model bevat Solibri meer interessante functionaliteiten, zoals: o het samenbrengen en beheren van meerdere modelversies en deze vergelijken; o het uitvoeren van geometrie gebaseerde cashdetectie; o controleren op ontbrekende zaken met de deficiëntie detectie; o visualisatie en walkthroughs; o het genereren van stuklijsten en meetstaten en deze exporteren naar calculatieprogramma's; o presentatiemogelijkheden om de resultaten met anderen te delen in de gratis Viewer. Werken met Regelsets Solibri Model Checker bevat standaard een groot aantal regelsets, gecategoriseerd naar discipline. De gangbare aanpak is het gebruik van de basis controles, gevolgd door het oplossen van de gevonden problemen en daarna de toetsing met de meer geavanceerde regelsets. De algemene 'BIM Validation' regelsets en de Deficiëntie regelsets zijn beschikbaar voor zowel conceptueel ontwerp als voor geavanceerde modellen en sluiten aan bij een standaard kwaliteitscontrole die internationaal steeds meer gebruikt wordt. Solibri Model Checker™ bevat ook een aantal regelsets voor ruimtelijke coördinatie, welke verder gaat dan de geometrie gebaseerde cashdetectie. Dit is de toetsing van gebruiksoppervlak voor ruimtes en het Programma van Eisen. Ook kan het model van de constructeur vergeleken worden met het architectuurmodel. Er wordt gecontroleerd of dragende constructies op dezelfde plaatsen in het model zijn geplaatst waardoor problemen (zoals leidingen die wel door kolommen gaan in het constructiemodel maar niet in het architectuurmodel) voorkomen kunnen worden. Bij regelsets voor overlappingen tussen disciplines vinden de botsingen plaats tussen de structurele elementen.

Onderzoeksverslag

57


13 Toetsing varianten op kosten. Om een duidelijk beeld te krijgen van het verschil tussen werken met en werken zonder BIM&SE zullen we de met BIM&SE ontwerpen testen aan het gebouwde ontwerp.

13.1 Eisen Uit de beschikbare documentatie bleek al snel dat veel niet noodzakelijke functies zijn komen te vervallen. De uitbreiding van het dienstgebouw is volledig vervallen en de gereedschapsruimte binnen het dienstgebouw is vervangen door een zeecontainer die buiten op het erf wordt geplaatst. Dit alles om kosten te besparen.

13.2 Begroting Om de vergelijking te maken wordt er gebruik gemaakt van de schattingsprijs op basis van het aantal kubieke meter. Bij de originele ontwerpen die gemaakt zijn werd er geen rekening gehouden met de prijs en werd een functioneel ontwerp gekozen met voldoende ruimte. Uit tabel 13.1 blijkt dan ook duidelijk dat deze ruim boven de begroting zitten van €80.000. Bij deze ontworpen varianten is een kantine van 30m2 en een werkkast inbegrepen. Daarom vallen de prijzen hoog uit.

Omschrijving Lengte 4,83 Gebouwd: variant 1 Variant 2 Variant 3

6,66 10,86 9,76

Breedte

Hoogte

Totaalprijs

m3 prijs

m2 prijs

6,15

3,29

€ 59.054,98

€ 604,08

€ 1.987,44

10,56 6,66 7,96

3,29 3,29 3,29

€ 139.775,55 € 143.746,45 € 154.403,08

€ 604,08 € 604,08 € 604,08

€ 1.987,44 € 1.987,44 € 1.987,44

Tabel 13.1 Varianten incl. m2/m3 prijs

Na het ontwerp aan gepast te hebben aan de minimaal gestelde eisen en ook de gereedschapsruimte te hebben geschrapt is hier een nieuwe begroting uit gekomen. Deze staat in tabel 13.2.

Omschrijving Lengte 4,83 Gebouwd: variant 4 Variant 5 Variant 6

4,80 4,8 4,35

Breedte

Hoogte

Totaalprijs

m3 prijs

m2 prijs

6,15

3,29

€ 59.054,98

€ 604,08

€ 1.987,44

6,10 6,17 6,43

3,29 3,29 3,29

€ 58.211,19 € 58.859,89 € 55.589,57

€ 604,08 € 604,08 € 604,08

€ 1.987,44 € 1.987,44 € 1.987,44

Tabel 13.2 De visuele weergave van de varianten is te vinden in bijlage F

In deze aangepaste ontwerpen en begroting is duidelijk dat de 6e variant waarschijnlijk het goedkoopste is. Aan de hand van deze conclusie hebben we deze variant verder uit gewerkt en getoetst aan de kosten. Bij het ontwerp hebben we geprobeerd zo veel mogelijk dezelfde aspecten terug te laten komen die de gebouwde variant ook heeft.

Onderzoeksverslag

58


Dit kon pas gebeuren nadat de detailbegroting van de gebouwde variant ontvangen werd. De begroting is gedigitaliseerd en getoetst aan onze variant. Daarbij zijn een aantal aspecten van de begroting wel en niet meegenomen. Wat niet veranderd is in de begroting: o Onderaannemer gerelateerde kosten; o AK (algemene kosten); o ABK. (algemene bouwplaats kosten) De materiaaleenheden vallen veelal lager uit dan bij de gebouwde variant omdat variant 6 een kleiner volume heeft. Daarom zal de prijs lager uitvallen dan wat wij berekend hebben. Op het gebied van installaties kan er geen uitspraak worden gedaan over de kosten. Onder andere is het leiding verloop grotendeels veranderd. Dit weegt natuurlijk mee in de kosten van het gebouw. Maar het zal geen grote invloed hebben op de kosten hebben omdat de installaties op dezelfde manier gesitueerd zijn in het gebouw.

13.3 conclusie De gerealiseerde variant is waarschijnlijk net zo duur dan de door ons ontworpen variant. Bij de gerealiseerde variant zijn de installaties centraal gesitueerd, wat in ons ontwerp nadeliger uitvalt. Maar de door ons ontworpen variant is kleiner, wat uiteindelijk scheelt in de aantallen. Concluderend zal het niet uitmaken welk ontwerp gekozen zou worden. Omdat de kosten dan ongeveer gelijk liggen. Maar er zou een voorkeur kunnen ontstaan om de grotere gerealiseerde variant uit te voeren.

Onderzoeksverslag

59


CONCLUSIE Om BIM en SE te combineren in een modelleerprogramma is met dit onderzoek aangetoond dat het momenteel mogelijk is maar dat bedrijven die het toepassen het in eigen beheer hebben. Diegene wat er mee bezig zijn doen dat intern, en met vele kinderziektes. Ze zijn aan het zoeken naar de perfecte tool voor hun eigen onderneming. Een universele tool is er (nog) niet. Tools aan een dergelijk programma zou ook alleen maar voor dat programma gaan werken (mits het gekoppeld is). Om een tool te kunnen aanbieden aan bedrijven die met diverse tekenpakketten werken zullen er meerdere tools geschreven moeten worden. Wat is de stand van het onderzoek nu? Wat hebben we en wat hebben we nog nodig om een tool te kunnen schrijven voor het toepassen van BIM en SE. Op het moment kunnen we nog geen tool aanbieden. Wat we tot de beschikking hebben binnen dit onderzoeksverslag: o Toepassing Relatics binnen BIM; o Juiste manier van Ontwerpen met SE in een BIM programma; o Voor- en nadelen ; o De juiste software voor BIM-SE;

Wat nog ontbreekt voor de tool: o Informatie vanuit diverse modelleerprogramma’s; o De vraag vanuit het bedrijfsleven voor een universele tool waar ieder zijn wens naar voren komt; Hoe kunnen we de tool gaan ontwikkelen? Om de tool de kunnen ontwikkelen zullen een aantal personen samen moeten werken. o Programmeur die verstand heeft van Revit & Allplan; o Bouwkundige met kennis van Revit; o Bouwkundige met kennis van Allplan; o Een System engineer. Deze mensen zullen bij elkaar moeten worden gebracht om een tool te kunnen ontwikkelen. Alleen op deze manier zal een goedwerkende tool tot zijn recht komen. Om een losse universele tool te kunnen ontwikkelen zal een Revit- of Allplan deskundige afvallen. Ook zal de programmeur geen kennis van een dergelijk modelleer programma nodig hebben. Alleen met deze tool zou geen koppeling kunnen worden gemaakt met diverse tekenprogramma, maar staat als programma los van alle andere programma’s. Meewerkende partijen die met het pilotproject hebben meegedraaid zijn van mening dat het werken met BIM en SE makkelijker moet zijn, maar zij vinden dat er nog heel veel kinderziektes in zitten. Het werken in Relatics is ook een vooruitgang alleen het structureren van alle bestanden ziet nog niet iedereen als een pluspunt. Het grootste voordeel van BIM en SE is de kleine hoeveelheid papier. Dat gaat met name om de verificatielijsten die een berg papier op leveren.

Onderzoeksverslag

60


BIJLAGEN A: Wat is BIM; Verslag door de studenten van de BIM minor gemaakt. B: Subsysteem; Varianten ontworpen van de begraafplaats. Waar de toekomstige gebouwen komen te staan. C: Sub-subsysteem; Varianten ontworpen in deze categorie. Wat voor type gebouw op de begraafplaats komt te staan. D: Sub-sub-subsysteem; Varianten ontworpen van dienstgebouw en toiletgebouw. E: Detaileisen checken; Detaileisen vanuit Relatics gekoppeld aan Revit. F: Detailbegroting; Detailbegroting van de gerealiseerde dienstgebouw en van variant 6. Een berekening van de kuubprijs van de varianten is bijgevoegd. G: Bestektekeningen dienstgebouw; Bestektekeningen van de gerealiseerde variant en een variant met stenen gevel. H: Raakvlakken wijzigingen; Wijzigingen van de raakvlakken voor SE door het aanpassen van de gevel. I: Binnenwanden verandering; Wijziging van de raakvlakken voor SE door het aanpassen van de binnenwanden met kostenspecificatie. J: PvA Toepassing BIM & Systems Engineering. Plan van Aanpak voor dit onderzoek.

Onderzoeksverslag

61


BRONNENLIJST Allplan Software http://www.nemetschek-allplan.eu/ Kubus Software: Solibri http://www.kubusinfo.nl/Producten/Solibri/Model-Checker Revit Software www.autodesk.com Relatics www.relatics.com

Onderzoeksverslag

62

BI JLAGEN

TOEPASSI NG BI M & SE

OPDRACHTGEVER: PI ONEERI NG STEEFHEI JNEN STUD. NR.134152 HERWI N VOORTMAN STUD. NR.137098 TUTOR: M. A. G.MOSSEL DATUM:JANUARI -2013


BIJLAGEN A: Wat is BIM B: Subsysteem C: Sub-subsysteem D: Sub-sub-systeem E: Detaileisen checken F: Detailbegroting G: Bestektekeningen dienstgebouw H: Raakvlakken wijzigingen I:

Binnenwanden wijziging

J: PvA Toepassing BIM & Systems Engineering

BIJLAGEN


BIJLAGE A: Wat is BIM

BIJLAGEN


Voorwoord Voor u ligt de rapportage, gezamelijk van de studenten van de BIM-engineering uit het leerjaar 20122013. Deze rapportage is geschreven in opdracht van Saxion Hogescholen te Enschede. In deze rapportage komt alles aan bod wat met BIM te maken heeft. De hoofdvraag van dit rapport luidt dan ook: ‘Wat is BIM?’. Elk thema is gemaakt door een afzonderlijke student. Doordat dit verslag voor elke student een verplicht onderdeel is, hebben we besloten deze rapportage samen te maken, waardoor er geen 15 verschillende rapportages worden geproduceerd. Met behulp van de ondersteuning van alle stagebegeleiders en het docententeam van het Saxion afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling en Bouw, zijn wij uiteindelijk op dit eindresultaat gekomen. Hiervoor willen wij al deze personen, speciaal dhr. Mossel en dhr. Fokkink bedanken voor hen medewerking. Enschede, Januari 2013.

Bijlage wat is BIM

1


Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................................... 1 Deelnemers ............................................................................................................................................. 4 1.0

De geschiedenis van BIM ............................................................................................................ 5

1.1

De algemene geschiedenis van BIM ...................................................................... 5

1.2

Revit tijdlijn............................................................................................................... 5

1.3

ArchiCAD tijdlijn ...................................................................................................... 6

2.0

Wat is BIM? ................................................................................................................................. 7

2.1

Wat is BIM niet? ....................................................................................................... 7

2.2

Wat is BIM wel? ........................................................................................................ 8

3.0

Wie is BIM?.................................................................................................................................. 8

3.1

Voor wie is BIM? ...................................................................................................... 8

3.1.1

Opdrachtgever ................................................................................................................. 9

3.1.2

Architecten ...................................................................................................................... 9

3.1.3

Adviseurs ......................................................................................................................... 9

3.1.4

Aannemers ...................................................................................................................... 9

3.1.5

Leveranciers .................................................................................................................... 9

4.0

Wanneer is BIM? ....................................................................................................................... 10

4.1

Bestaande fases in het bouwproces .................................................................... 10

4.2

Ontstaan er nieuwe fases in het bouwproces? ................................................... 10

5.0

Waarom is BIM? ........................................................................................................................ 13

5.1

Communicatie ........................................................................................................ 13

5.2

Samenwerken ......................................................................................................... 13

5.3

Kosten ..................................................................................................................... 14

5.4

Visualisatie ............................................................................................................. 15

6.0

Waar(mee) is BIM? .................................................................................................................... 16

6.1

6.1.1

Virtueel bouwen (digitaal prototype) .............................................................................. 16

6.1.2

Ketensamenwerking ...................................................................................................... 16

6.1.3

Procesoptimalisatie........................................................................................................ 16

6.2

7.0

Waar bestaat BIM uit? ........................................................................................... 16

BIM-software .......................................................................................................... 18

6.2.1

Autodesk Revit............................................................................................................... 18

6.2.2

ArchiCAD ....................................................................................................................... 19

6.2.3

Allplan ............................................................................................................................ 19

6.2.4

DDS-CAD ...................................................................................................................... 20

6.2.5

Tekla Structures............................................................................................................. 20

6.2.6

IBIS4BIM ........................................................................................................................ 20

6.2.7

Navisworks .................................................................................................................... 20

6.2.8

Solibri ............................................................................................................................. 20

6.2.9

Bestandsuitwisseling ..................................................................................................... 21

De organisatie van BIM ............................................................................................................. 21

Bijlage wat is BIM

2


7.1

Verschillende organisatievormen ........................................................................ 21

7.2

Verschillende processen van BIM ........................................................................ 22

7.3

Taakverdeling bij BIM ............................................................................................ 22

8.0

BIM in de praktijk ....................................................................................................................... 23

8.1

Model afspraken ..................................................................................................... 23

8.2

Informatie................................................................................................................ 23

8.3

Hoe is de huidige ‘stand van zaken’ in de markt? .............................................. 24

8.3.1

Welke problemen zijn er met BIM?................................................................................ 24

8.3.2

Wat gaat er ‘op dit moment’ goed en wat werkt er goed met BIM? .............................. 25

8.4

Hoe ziet de toekomst eruit voor BIM? .................................................................. 25

8.4.1

Zal de BIM de toekomst zijn voor de bouw? ................................................................. 25

8.4.2

Hoe zal BIM zich verder ontplooien? ............................................................................. 25

8.4.3

Wat zijn de zwakke punten van BIM?............................................................................ 25

9.0

Wat betekent BIM voor projecten? ............................................................................................ 26

9.1

Ontwerpfase ........................................................................................................... 26

9.1.1

Verschil in fases:............................................................................................................ 26

9.1.2

BIM fases ten opzichte van traditioneel ......................................................................... 27

9.2

Voorbereidingsfase ............................................................................................... 27

9.2.1

Problemen en risico’s .................................................................................................... 28

9.2.2

Kosten ............................................................................................................................ 28

9.2.3

Planning ......................................................................................................................... 28

9.3

Uitvoeringsfase ...................................................................................................... 28

9.3.1

Wat verandert er t.o.v. een traditionele uitwerking? ...................................................... 28

9.3.2

Verloopt het proces sneller, langzamer of hetzelfde? ................................................... 29

9.3.3

Worden de kosten minder? ........................................................................................... 29

9.4

Beheer en onderhoudsfase ................................................................................... 29

9.4.1

Wat verandert er t.o.v. een traditionele uitwerking? ...................................................... 29

9.4.2

Verloopt het proces sneller, langzamer of hetzelfde? ................................................... 29

9.4.3

Worden de kosten minder? ........................................................................................... 29

9.4.4

Koppeling met RgVo? .................................................................................................... 29

Bronnenlijst ............................................................................................................................................ 30 Slot......................................................................................................................................................... 31

Bijlage wat is BIM

3


Deelnemers Deze rapportage is geproduceerd door de volgende studenten: Student : Marlo Melching Student Studentnummer : 139613 Studentnummer Klas : EBK3 Klas Bedrijf : Van Dijk Bouw Bedrijf Student : Koen Oort Student Studentnummer : 136838 Studentnummer Klas : EBK5 Klas Bedrijf : Ten Brinke Groep Bedrijf Student : Ken Rouwenhorst Student Studentnummer : 128638 Studentnummer Klas : EBK5 Klas Bedrijf : Haafkes en Zonen Bedrijf Student : Johan Bonke Student Studentnummer : 88169 Studentnummer Klas : EBK3 Klas Bedrijf : Bramer BV Bedrijf Student : Matheus Senci Student Studentnummer : 311102 Studentnummer Klas : EBK3 Klas Bedrijf : Sänger IBCT BV Bedrijf Student : Herwin Voortman Student Studentnummer : 137097 Studentnummer Klas : EBK3 Klas Bedrijf : Pioneering Bedrijf Student : Maarten Kobes Student Studentnummer : 128280 Studentnummer Klas : EBK5 Klas Bedrijf : Saxion / UT / Pioneering Bedrijf Student : Axel Oude Studentnummer : 153766 Klas : EBK3 Bedrijf : Pioneering

Bijlage wat is BIM

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Niek Waaijer 124745 EBK5 De Groot Vroomshoop Thomas Weernink 136662 EBK5 Systabo Turn-Key Bouw Michel Fidan 144089 EBK3 BCT Architecten Niek Kerkhof Jonkman 133640 EBK5 Plegt-Vos Steef Heijnen 134152 ECI3 Pioneering Rutger Driessen 308832 EBK2 Pioneering Pim Kleissen 135896 EBK5 Pioneering Munnik

4


1.0 De geschiedenis van BIM De laatste jaren staat het concept en het begrip BIM volop in de belangstelling. Helemaal nu de bedrijven tijdens de crisis op zoek moeten naar manieren om te innoveren, raakt de toepassing van BIM in een stroomversnelling. Echter, het concept voor BIM is niet nieuw. Het concept dat wij kennen als BIM gaat 37 jaar terug. Het begrip BIM is al 15 jaar in omloop.

1.1

De algemene geschiedenis van BIM

Het eerste document dat een concept omschrijft als BIM was de beschrijving van een werkend prototype ‘Building Description System’ van Charles M. Eastman gepubliceerd in het AIA Journal in 1975. Het document was geschreven toen er nog met een tekentafel gewerkt werd. In dit prototype was voor de eerste keer sprake van interactieve elementen waar plattegronden, gevels, perspectief en doorsnedes verbonden zijn in één model. Alle wijzigingen hoeven maar één maal te worden uitgevoerd en de gemaakte wijzigingen worden automatisch in alle tekeningen verwerkt. Kosten, hoeveelheden- en materiaalgegevens konden in het model worden gegenereerd. Dit idee was echter toekomstperspectief, omdat de ontwikkeling van computers en het 3D-modelleren nog lang niet zo ver ontwikkeld waren. De ontwikkeling van het concept tot een commercieel product was niet alleen afhankelijk van academische onderzoeken, maar ook van de ontwikkeling van computers, software en het internet. Begin jaren 80 begonnen architecten met tekenen op de computer met op lagen gebaseerde systemen waar meerdere tekeningen over elkaar konden worden gelegd. DWG bestanden werden uitgewisseld in plaats van tekeningen op papier. De evolutie ging begin jaren 90 verder met de introductie van object georiënteerde CAD, waar niet-grafische informatie werd gekoppeld aan tekeningen. Ook de ontwikkeling van het internet leidde tot veel nieuwe mogelijkheden. Alles moest worden gedigitaliseerd en bestanden konden steeds makkelijker worden gedeeld. In de jaren ’70 en ’80 werden ook andere onderzoeken gedaan met de bedoeling BIM commercieel te gaan toepassen. Begin jaren ’80 was het concept BIM in de Verenigde Staten bekend onder de naam ‘Building Product Models’ en in Europa als ‘Product Information Models’. In 1986 beweerde Robert Aish (een werknemer van GMW computers) voor het eerst de term ‘Building Modeling’ gebruikt te hebben. In een rapport werd uiteengezet hoe BIM geïmplementeerd zou moeten worden. Dit werd met een casestudy van de herinrichting van Terminal 3 van Heathrow Airport bekrachtigd. De laatste 10 jaar is geavanceerde BIM-software steeds meer uitgebreid. Het concept Building Graphic Modeling wordt verder doorontwikkeld naar Building Information Modeling. Hierbij wordt veel van andere industrieën afgekeken die al volop gebruik maken van de niet grafische parametrische informatie technologie. Hierdoor wordt het managen, beheren en uitwisselen steeds eenvoudiger. De laatste jaren komen steeds meer BIM-software programma’s op de markt. Deze programma’s moeten d.m.v. open source bestanden met elkaar samen kunnen werken. Producenten zijn op dit moment de BIM-software programma’s aan het ontwikkelen voor het werken met IFCbestandsformaten. Deze zullen de komende jaren verder ontwikkeld worden zodat iedereen er niet aan ontkomt om te gaan werken in het BIM.

1.2

  

Revit tijdlijn 1982 1983 1989

-



1992

-



1997

-

 

2002 2003

-

Bijlage wat is BIM

Autodesk opgericht. Autodesk komt uit met versie 1.2 van AutoCAD. Parametric Technology Corporation komt uit met de eerste versie van Pro/ENGINEER. Autodesk komt uit met AutoCAD 12 voor DOS en wordt synoniem voor de term CAD. Charles River Software opgericht. En hernoemd tot Revit Technology Corporation. Autodesk neemt Revit Technology Corporation over voor $133 miljoen. Revit de basis voor de toekomstige Autodesk ontwikkelingen. Breuk met het 20 jaar oude DWG formaat.

5

Building Information Model - Systems Engineering 

1.3

 

 

2008

-

Revit 2009 is uitgebracht met verbeterde render-capaciteiten

ArchiCAD tijdlijn 1982 1987

-

2007 2009

-

Bijlage wat is BIM

ArchiCAD ontwikkeling start in Budapest achter het ijzeren gordijn. ArchiCAD komt uit. ArchiCAD wordt erkend als eerste CAD product voor de PC dat zowel 2D-en 3D-tekeningen maakt en wordt gezien als het eerste BIM product. Nemetschek AG neemt Graphisoft over. ArchiCAD 13 komt uit met het nieuwe generatie teamwork

6


2.0 Wat is BIM? BIM staat voor Building Information Model, anders gezegd Bouw Informatie Model. Het is een methode van werken waarbij in de meest ideale situatie verschillende partijen in de bouw met elkaar samenwerken om tot een goed ontwerp te komen. Bij een bouwproject dat wordt uitgevoerd volgens de BIM-methode zijn deze verschillende partijen al in een vroeg stadium bij het ontwerp betrokken. Hierdoor wordt in het begintraject al over verschillende disciplines als constructie, installaties en uitvoering informatie ingewonnen. Bij het ontwerpen van het gebouw wordt er gebruik gemaakt van een 3D-model, dat is opgezet in een 3D-CAD programma. Het BIM-model wordt opgebouwd uit allemaal verschillende elementen waaraan informatie kan worden gekoppeld. De informatie is op deze manier voor elke partij beschikbaar. De informatie die eraan gekoppeld kan worden is bijvoorbeeld tijd, geld en onderhoud. Op deze manier is het BIM-model een soort virtueel bouwwerk. Rechten en plichten moeten in dit model ook ingebouwd zijn. Op deze manier is iedere partij verantwoordelijk voor haar deel. Afb. 2.1: BIM-methode

2.1 Wat is BIM niet?

Anders dan hierboven zou vermoeden is BIM niet alleen het 3D-model. Het 3D-model wordt gebruikt om de informatie visueel en inzichtelijk te maken. Daarnaast is BIM ook geen software pakket. BIM is dus niet te koop. Vervolgens is BIM geen vooropgezet plan, het is een werkmethodiek die een organisatie zelf ontwikkeld. Bij BIM worden tekeningen niet meer heen en weer gestuurd om zaken te controleren. Er wordt samengewerkt in een 3D-model, zodat aanpassingen direct zichtbaar zijn voor iedere deelnemer. Er wordt van een eiland methodiek overgestapt naar een centrale methodiek, die gebaseerd is op samenwerken.

Voorbeeld: Voorheen moest de werkvoorbereider tekeningen controleren van een kozijnleverancier. Wanneer hij de tekeningen gecontroleerd had en zijn opmerkingen had doorgevoerd wordt het weer opgestuurd naar de leverancier. Vervolgens krijgt hij de aangepaste tekeningen weer terug. Dit proces wordt soms wel twee of drie keer herhaald voordat de tekeningen definitief worden verklaard. Dit kost veel tijd. Wanneer er samengewerkt wordt aan een BIM-model waarin iedereen tegelijk werkt, zullen er minder misverstanden zijn en zal deze taak maar één keer uitgevoerd hoeven worden. Afb. 2.2: Verantwoording afgeven of samenwerken?

Bijlage wat is BIM

7


2.2

Wat is BIM wel?

BIM is een proces, waarbij constant informatie wordt uitgewisseld door de verschillende partijen in bouw. Daarnaast wordt de verkregen informatie opgeslagen in een database en blijft altijd beschikbaar voor alle betrokkenen. Door de kennis van verschillende disciplines in een eerder stadium te betrekken, zal de voorbereidingstijd van het ontwerp intensiever zijn. Echter, dit levert in de uitvoering meer duidelijkheid op en voorkomt fouten, die anders sneller gemaakt zouden worden. Dit verschilt sterk van de traditionele aanpak. Moeilijke knooppunten worden eerder opgelost en hierdoor worden de faalkosten teruggedrongen. In een traditioneel bouwproces ligt de focus vooral in de uitvoeringsfase. Bij een BIM-proces is dat in de ontwerpen voorbereidingsfase. Hierdoor worden kosten bij eventuele wijzigingen ook minder duur. Een BIM-proces is dus efficiënter.

Afb. 2.3: Procesverandering

3.0 Wie is BIM? In de vorige hoofdstukken is uitgelegd wat BIM precies inhoud. Dit is erg belangrijk om te weten voor alle partijen die bij het bouwproces en het BIM proces betrokken zijn. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd voor wie BIM is en wat er belangrijk is voor deze partijen met betrekking tot BIM.

Afb. 3.1: Betrokken partijen en traditionele bouwfasen

3.1

Voor wie is BIM?

BIM is voor iedereen. Van opdrachtgever tot gebruiker en van aannemer tot leverancier. Ook alle medewerkers van de betreffende partijen krijgen er mee te maken. Het is niet alleen een proces maar ook een organisatie.

Bijlage wat is BIM

8


3.1.1 Opdrachtgever De eerste partij die betrokken is bij het BIM-proces, is de opdrachtgever. De opdrachtgever bepaald wat er allemaal moet gebeuren. Hij bepaalt bijvoorbeeld dat alle partijen in een bepaald 3D-CAD programma moeten tekenen en wat hij aangeleverd wil krijgen. Voor de opdrachtgever kan het erg handig zijn als het gebouw in 3D-wordt getekend om mooie afbeeldingen te genereren voor eventuele verkoop of verhuur. Dit heeft ook veel financiële voordelen. Hoe goedkoper er gebouwd kan worden, hoe minder de opdrachtgever hoeft te investeren. Enkele voorbeelden die leiden tot minder kosten zijn:  De vertaling van het Programma van Eisen is op alle aspecten te controleren;  Partijen moeten integraal gaan werken aan het ontwerp wat leidt tot een effectiever ontwerpproces;  De calculatie methode en prijsvorming zijn inzichtelijk. Dit leidt tot lagere bouwkosten;  Risico’s worden eerder opgelost;  Hergebruik van gegevens uit het model is mogelijk, dit voorkomt het overtekenen met de daaraan verbonden kosten en fouten;  Gedeeltelijke aanbesteding is mogelijk, iedere partij weet zijn specifieke taak op het gebied van levering en productie;  Geen verrassingen achteraf. 3.1.2 Architecten De tweede partij die betrokken is in het BIM-proces, is de architect. De architect krijgt de opdracht van een opdrachtgever om voor hem een ontwerp te maken. Dit kan bijvoorbeeld een ontwerp in Revit of een ander 3D-programma zijn. Het is belangrijk voor de hedendaagse architect dat hij goed om kan gaan met een 3D-programma. Het grootste voordeel van BIM voor een architect is dat de opdrachtgever en gebruiker meer inzicht krijgen in het ontwerpproces. 3.1.3 Adviseurs Een adviseur zoals een constructeur of een installateur kan ook gebruik maken van BIM. Dit kan door taken uit te voeren in BIM-programmatuur. Als de architect het gebouw in 3D-heeft uitgewerkt kan de constructeur zijn eigen informatie ook in datzelfde 3D-model zetten. De adviseur kan direct zien als een door hem bedachte oplossing niet past. Hetzelfde geldt ook voor de installateur. Hij kan de leidingen in 3D-modeleren, en in het BIM-model plaatsen. Als bijvoorbeeld de leidingen te groot zijn en niet passen in het huidige ontwerp zal hij hier een melding van ontvangen. De constructeur kan tevens zien wat de installateur toepast. Hij kan direct contact hebben met de installateur als er bijvoorbeeld leidingwerk gemodelleerd wordt op plekken waar het constructief niet mogelijk is. Het is wel belangrijk dat deze partijen onderling communiceren. 3.1.4 Aannemers Bij een traditionele bouworganisatie wordt de aannemer na gereedheid van het ontwerp erbij betrokken. De aannemer gaat het beheer van het model overnemen van de architect. Hij zal het model uitvoering specifiek verder gedetailleerd uitwerken. Als het model goed is opgezet kan de aannemer het model checken op uitvoerbaarheid. Ook kunnen de mogelijke knelpunten inzichtelijk worden gemaakt en kan de oplossing worden gezocht. Verder kunnen hoeveelheden uit het model getrokken worden, zodat de aannemer eenvoudig een kostprijs kan bepalen. Verder heeft de aannemer ook de mogelijkheid om een 4D planning te realiseren en visualiseren. Deze vernieuwde werkzaamheden kunnen faalkosten aanzienlijk verminderen. Als de aannemer eerder in het proces betrokken wordt, kan zijn kennis ook helpen bij het vervaardigen van het ontwerp. 3.1.5 Leveranciers Leveranciers kunnen ook voordeel halen uit een 3D-model. Zij kunnen de te leveren producten makkelijk inzichtelijk maken. Tevens kunnen de gegevens die hiervoor nodig zijn, direct uitgetrokken worden, waardoor oplossingen als aansluitingen en bevestigingen snel duidelijk zijn.

Bijlage wat is BIM

9


4.0 Wanneer is BIM? In een BIM-proces vervagen de traditionele fases. Dit komt omdat verschillende partijen bij BIM in meerdere fases aanwezig zijn of dat fases naar voren worden gehaald. De fases van het tekenniveau van het BIM-model krijgen ook andere benamingen.

4.1

Bestaande fases in het bouwproces

Bij een traditioneel bouwproces zijn de volgende fases en onderdelen van toepassing:  Programma;  Initiatief;  Haalbaarheidsstudie;  Project definitie.  Ontwerp;  Structuur / schets ontwerp;  Voorlopig ontwerp;  Definitief ontwerp.  Uitwerking;  Bestek;  Prijsvorming.  Realisatie;  Werkvoorbereiding;  Uitvoering;  Oplevering.  Beheer & onderhoud;  Beheren en onderhouden.  Sloop.  Slopen;  Recycling.

4.2

Ontstaan er nieuwe fases in het bouwproces?

Bij het modelleren worden nieuwe benamingen gebruikt om te bepalen op welk detail niveau gemodelleerd wordt. De benaming hiervoor LOD. Dit staat voor ‘Level Of Development’ of ‘Level of Detail’. Het geeft aan op welk niveau tijdens de ontwikkeling van een bouwwerk er gemodelleerd wordt. Er zijn vijf LOD’s om onderscheid te maken tijdens het bouwproces, variërend van LOD 100 t/m LOD 500.

LOD 100 Een LOD 100 model bestaat uit een massastudie of een schetsontwerp. Op basis van dit model kunnen oppervlaktes, volumes en globale kosten worden bepaald.

Bijlage wat is BIM

10


LOD 200 Een LOD 200 model komt meestal overeen met een voorlopig ontwerp. In grote lijnen worden algemene systemen, hoeveelheden, locatie en oriëntatie aan het model toegevoegd of uit het model gegenereerd.

LOD 300 Een LOD 300 model komt overeen met bestektekeningen. De contouren en materiaalkeuzes liggen vast en zijn opgenomen in bouwdocumenten. Uit een LOD 300 model kan een planning en eventueel 4D visualisatie gemaakt worden.

LOD 400 Een LOD 400 model komt overeen met werktekeningen of uitvoeringstekeningen. De gedetailleerde informatie van fabrikanten en leveranciers zijn aan het model toegevoegd.

LOD 500 Een LOD 500 model, ook wel een ‘as built’ model genoemd, komt overeen met revisie tekeningen. Een LOD 500 model is een model zoals het daadwerkelijk is gebouwd en alle gebouwelementen bevatten de werkelijke specificaties. Een LOD 500 model wordt voornamelijk gebruikt voor beheer & onderhoud en voor de sloop van het bouwwerk.

Afb. 4.1: De vijf LOD niveaus De huidige fases in het bouwproces blijven bestaan maar vervagen wel. Daarom is er ook een koppeling tussen de huidige bouwfases en de LOD niveaus te vinden.

LOD 100 



Programma  Initiatief  Haalbaarheidsstudie  Project definitie Ontwerp  Structuur / schets ontwerp

LOD 200  

Voorlopig ontwerp Definitief ontwerp

Bijlage wat is BIM

11


LOD 300 

Uitwerking  Bestek  Prijsvorming

LOD 400 

Realisatie  Werkvoorbereiding  Uitvoering  Oplevering

LOD 500  

Beheer & onderhoud  Beheren en onderhouden Sloop  Slopen

Bijlage wat is BIM

12


5.0 Waarom is BIM? Inmiddels is er al de nodige ervaring opgedaan met BIM. Volgens de deskundigen zorgt BIM voor een betere communicatie als voorheen. Hierdoor wordt er beter samengewerkt en dit zorgt automatisch weer voor een kostenbesparing in het voorbereidings- en uitvoeringsproces.

5.1

Communicatie

BIM moet communicatiefouten zoveel mogelijk voorkomen. Als de verschillende partijen optijd in het proces met elkaar overleggen dan kunnen communicatiefouten hiermee voorkomen worden.

Afb. 5.1: Visualisatie over (links) de huidige communicatie en (rechts) de communicatie bij BIM Bovenstaande afbeelding visualiseert duidelijk dat de verschillende partijen door een goede vroegtijdige communicatie alle aspecten beter samen kunnen voegen. Dit resulteert in veel gevallen in een vermindering van de faalkosten en uiteindelijk in een tevreden opdrachtgever.

5.2

Samenwerken

Om uiteindelijk tot een goed eindproduct te komen is samenwerken met collega’s en partners ontzettend belangrijk. Bij een BIM-methodiek staat het begrip samenwerken centraal: BIM = Samenwerken. Traditioneel gaat er erg veel informatie verloren. Dit komt omdat elke partij haar specialiteit uitwerkt en vervolgens uitvoert, zonder hierbij samen te werken met de andere bouwpartners. Informatie wordt niet uitgewisseld en blijft vervolgens binnen het betreffende bedrijf aanwezig. De bouwpartners, opdrachtgever en gebruiker krijgen deze informatie niet en bij BIM is dit juist erg belangrijk om informatie uit te wisselen.

Onderstaande afbeelding laat zien dat bij een traditionele overdracht veel informatie verloren gaat. Bij de uitwisseling met BIM gebeurt dit niet.

Bijlage wat is BIM

13


Afb. 5.2: Verschil tijdens uitwisseling tussen traditioneel en BIM

5.3

Kosten

BIM kan bij een goede invoering binnen een bedrijf kosten besparen. Dit komt o.a. door de tijdwinst bij een BIM-proces. Het digitale 3D-model wordt met verschillende partijen uitgewisseld en de ontvangende partij krijgt alle informatie die benodigd is. In een traditioneel proces worden tekeningen uitgewisseld, waardoor informatie achterblijft en ook nog eens kosten worden gemaakt voor het printen van deze tekeningen. Ook kan het uitwisselen bij een BIM-proces sneller plaatsvinden, doordat dit via het internet gebeurt. Nadeel van de invoering van BIM, is de aanschaf van verschillende BIM-softwarepakketten. Dit is een dure investering. Vervolgens moet het personeel en proces ook nog afgestemd worden op deze pakketten. Afbeelding 5.3 geeft het kostenproces overzichtelijk weer. De groene lijn staat voor het BIM-proces en de gele lijn voor het traditionele ontwerpproces. Hierin is duidelijk te zien dat de kosten bij het BIMproces in de VO- en DO- fase veel hoger liggen dan bij het traditionele proces. De kosten beginnen bij het BIM-proces te dalen aan het eind van de DO-fase terwijl deze bij het traditionele bouwen hier pas beginnen te stijgen. Hieruit blijkt dat de kosten die in het begin bij het BIM-proces gemaakt zijn, resulteren in lagere kosten tijdens de werkvoorbereiding en uitvoering. Dit komt vooral omdat de fouten vroeg in het stadium al zijn opgelost. Deze fouten kunnen in het 3D-model ontdekt worden met behulp van een clashcontrole. Hierdoor worden de problemen inzichtelijk en direct oplosbaar. Tevens kunnen oplossingen beter inzichtelijk worden gemaakt door het 3D-model.

Bijlage wat is BIM

14


Door gebruik te maken van één 3D-model, is er ook één plek waar alle informatie opgeslagen is. Dit voorkomt dat verschillende partijen dezelfde informatie uitzoeken, of dat er verschillende oplossingen worden bedacht. Wijzigingen die plaats vinden worden ook automatisch verwerkt op de andere tekeningen, die gekoppeld zijn aan het model. Dit bespaart de werkgever erg veel tijd en kosten.

5.4

Visualisatie

Voor de klant / opdrachtgever heeft BIM ook veel voordelen. Doordat het BIM-model in veel gevallen een 3D-model is, kan het bouwwerk inzichtelijk gemaakt worden. Dit kan aan de klant / opdrachtgever worden getoond en hij/zij kan er opmerkingen aan geven. Wijzigingen in het model betekenen ook wijzigingen op de tekeningen. Dit kan de klant ook snel zien, waardoor wijzigingen snel opgelost kunnen worden en twijfels weggenomen kunnen worden.

Waarom moeten bedrijven kiezen voor BIM? BIM wordt in steeds meer gevallen gezien als een grote verbetering in het gehele bouwproces. Een aantal redenen hiervoor zijn:  De bouwtijd kan sneller;  Betere planning;  Beter inzicht in het gebouw;  Faalkostenreductie;  Geen dubbel werk. Dit zijn een aantal voorbeelden waarom bedrijven moeten gaan bimmen. In eerste instantie lijkt BIM alleen maar voordelen te hebben, maar uiteindelijk moet er wel eerst geïnvesteerd worden voordat men optimaal met BIM aan de slag kan.

Bijlage wat is BIM

15


6.0 Waar(mee) is BIM? Bimmen gebeurt veelvuldig met behulp van software programma’s. Tijdens een BIM-proces staat het BIM-model centraal. Dit 3D-model wordt geproduceerd op de computer en ook onderhouden op de computer. Het is eigenlijk een digitaal prototype van het te bouwen bouwwerk. Hierdoor is het ook in alle fases te gebruiken en hebben meerdere personen er mee te maken.

6.1

Waar bestaat BIM uit?

BIM is een middel om de ketensamenwerking te verbeteren en processen te optimaliseren. Door middel van een digitaal prototype wordt het bouwwerk virtueel in de computer opgebouwd. Met dit prototype (BIM-model) moet ieder bedrijf wel kunnen werken. 6.1.1 Virtueel bouwen (digitaal prototype) Om ervoor te zorgen dat elk deelnemend bedrijf haar werkzaamheden in het BIM-model kan uitvoeren moet iedereen de geschikte software pakketten hebben. Als deze programma’s op elkaar zijn afgesteld (bijvoorbeeld dezelfde leverancier), dan is er vaak geen probleem. Omdat vaak elk bedrijf een programma heeft wat past bij haar discipline, zijn deze programma’s in veel gevallen niet van dezelfde leverancier. Om ervoor te zorgen dat verschillende software pakketten met elkaar kunnen samenwerken, zijn er open standaarden ontwikkeld. Dit zijn bestandformaten die in principe elke programma moeten kunnen openen. Open standaarden zijn bijvoorbeeld ‘IFC’, ‘IFD’ of ‘IDM’.

International Foundation Classes (IFC) De IFC bestaat uit de beschrijving van de 3D-modellen. Deze worden samengevoegd tot een 3DTekening van het gebouw. In de IFC staan naast de geometrie opgenomen:  Afmetingen;  Materiaalsoort;  Isolatiewaarden;

International Framework for Dictionaries (IFD) Het IFD is de open standaard voor 3D-Bibliotheken. Het bevat de beschrijving voor objecten. Denk daarbij aan materialen, normen, productinformatie, etc.

Information Delivery Model (IDM) Het IDM is de open standaard voor berichten. Het vormt de basis voor het informatie uitwisselingsproces. 6.1.2 Ketensamenwerking De uitwisseling van de informatie van het BIM-model tussen de verschillende partijen kan alleen als hiervoor afspraken zijn gemaakt. Om de processen rondom een bouwproject goed te organiseren zijn er speciale handboeken voor de betrokken partijen, over het maken van afspraken met andere partijen. Onderwerpen waarover onder andere afspraken worden gemaakt zijn:  Uitwisselmodel;  Tijdstip van synchroniseren;  Benamingen van bestanden en onderdelen in het model;  Coderen van alle unieke elementen in het model;  Etc. 6.1.3 Procesoptimalisatie Het werken met BIM vergt een goede ondersteuning van ICT-Voorzieningen. In dit hoofdstuk van de leidraad wordt een handreiking gegeven om te komen tot een keuze van het meest passende ICTSysteem.

Bijlage wat is BIM

16


Verschillende processen, functies en disciplines Bij een eerder literatuuronderzoek naar de beschikbare BIM-systemen in de bouwsector is geconstateerd dat in een ontwerp-bouw-beheerfase verschillende processen en functies betrokken zijn die elk een eigen methodiek van informatiebeheer en informatiegebruik hebben. Derhalve is eerst het bouwproces in kaart gebracht, zijn de verschillende functies in het proces omschreven en zijn de functies van BIM-systemen geïnventariseerd.

De fasen in het bouwproces Om de toepasbaarheid van de verschillende 3D-Systemen in het totale bouwproces te kunnen toetsen, is het nodig dat dit bouwproces in kaart gebracht wordt. We zoeken immers naar de mogelijkheid om middels 3D-Systemen dit bouwproces meer te integreren. Het bouwproces is een proces waarbij veel waarde wordt toegevoegd, zodat uiteindelijk een bouwwerk ontstaat dat gedurende een bepaalde periode moet worden onderhouden en dat uiteindelijk weer moet worden gesloopt. De bouwsector kenmerkt zich door het bestaan van een groot aantal spelers in keten: Afb. 6.1: Waarde toevoeging in fases  Opdrachtgever;  Architect;  Ingenieursbureau;  Hoofdaannemer;  Onderaannemer;  Installateur;  Leverancier;  Beheerder;  Eigenaar. Elk van deze spelers voegt waarde toe in het bouwproces en draagt informatie over aan de volgende speler in de keten. Probleem daarbij is dat de informatieoverdracht vaak nog analoog plaatsvindt en als toch digitale overdracht plaatsvindt, is deze veelal tweedimensionaal en beperkt van waarde. Deze wijze van overdracht resulteert in waardeverlies tijdens de overdracht. Een ander probleem is dat spelers in de keten elk verantwoordelijk zijn voor hun eigen deelproces van het totale proces. Informatie wordt ‘over de muur gegooid’ van de ene naar de andere speler, waardoor additioneel waardeverlies optreedt. Om een juist beeld te kunnen krijgen waar en hoe in het totale bouwproces integratie mogelijk is en waar dit eventueel al wordt toegepast is voor dit onderzoek het bouwproces in de volgende fasen onderverdeeld:  Initiatief en ontwikkeling;  Ontwerp;  Werkvoorbereiding;  Uitvoering;  Onderhoud.

Initiatief en ontwikkeling Bij de start van een project heeft men vaak te maken met een sterk itererend proces, waarbij ideevorming, beeldvorming en planvorming vaak leiden tot een conceptueel plan waaraan de haalbaarheid wordt getoetst. BIM-systemen kunnen in deze fase al worden ingezet om de algemene beeldvorming van een plan te kunnen ondersteunen. BIM-systemen worden in deze fase dan ook veelal gebruikt als communicatiemiddel naar betrokkenen en belanghebbenden. Het resultaat bestaat veelal uit visualisaties (al dan niet bewegend) welke inzicht geven in het plan en helpen in het overtuigen en enthousiasmeren van de betrokkenen. Kenmerk van de inzet van BIM-systemen in deze fase is dat men werkt met weinig detail, snelle wijzigingen wil kunnen doorvoeren, meestal gericht op massastudies en puur het visueel aspect van het plan benadrukken. Diverse systemen zijn in staat de massastudie modellen uit de initiatieffase te gebruiken in latere fasen van het bouwproces.

Bijlage wat is BIM

17


Ontwerp Het ontwerpproces is op te delen in een aantal fasen: Voorlopig Ontwerp (VO), Definitief Ontwerp (DO), Bestek en Begroting. In deze beschrijving wordt uitgegaan van een geïntegreerde fase. In de ontwerpfase is de rol van BIM-systemen uiterst belangrijk. Alhoewel er nog steeds zeer veel 2D-gewerkt wordt, is het volledig in 3D-opzetten en tekenen van het ontwerp meer standaard in het proces. In deze fase wordt een ontwerp gedetailleerd opgezet, waardoor het ontwerp direct te gebruiken is voor het berekenen van constructies en het maken van basiscalculaties. Hier wordt de basis gelegd voor een 3D-model dat door het gehele proces gebruikt kan worden. Het is uiterst belangrijk dat dit model zorgvuldig en exact wordt opgezet. Het is aan te bevelen om in dit stadium reeds rekening te houden met de verschillende disciplines, zodat het 3D-model ook zonder (veel) moeite gebruikt en gewijzigd kan worden.

Werkvoorbereiding In de werkvoorbereidingsfase wordt een project definitief gecalculeerd, wordt de planning gemaakt, wordt het ontwerp vertaald naar een uitvoeringsplan en de bijbehorende resources (mensen, machines en materieel). Een BIM-model kan uiterst behulpzaam zijn in deze fase. Als alle objecten kwaliteiten en kwantiteiten juist zijn gedefinieerd in een 3D-model, dan is dit direct te koppelen aan een bijbehorende actie. Hier komt zelfs een nieuwe dimensie in beeld: 4D oftewel de dimensie tijd. In een 3D-model is het ook mogelijk om de bouwvolgorde van een project te definiëren, zodat ook de planning hieraan gekoppeld kan worden. Het extraheren van kosten (begroting / calculatie) uit het model wordt als 5D gekenmerkt.

Uitvoering Op de bouwplaats is het importeren van informatie nog nauwelijks geautomatiseerd. Het gebruik van 3D-Systemen op de bouwplaats wordt sporadisch toegepast. Wel zijn er ontwikkelingen op dit vlak, met name op het gebied van intelligente Pda’s met verschillende mogelijkheden. Het gebruik van 3D-Systemen in deze fase zijn er vooral in planning, coördinatie, kostenbewaking, voortgangsrapportage, machine aansturing en processimulatie. Over het algemeen activiteiten die meer in de bouwkeet plaatsvinden dan op de bouwplaats. Toch kunnen we spreken van een koppeling tussen bouwplaats en kantoor. Data die op de bouwplaats wordt gegenereerd, zoals uren, detailplanning, rapportages en voortgangsregistratie worden direct vanaf de bouwplaats ingevoerd en gekoppeld aan het BIM-model. Bijvoorbeeld middels digitale fotografie kan de voortgang worden getoetst aan het virtuele BIM-model. Eventuele wijzigingen tijdens het bouwproces kunnen ook direct worden doorgevoerd in het BIM-model, zodat ook bij oplevering een correct en up-to-date (as-built) BIM-model beschikbaar is voor gebruik tijdens de beheerfase. Hierdoor ontstaat een compleet geïntegreerde Supply Chain.

Onderhoud In de beheerfase heeft een BIM-systeem een voorname rol bij het Facilitymanagement. Een compleet 3D-Systeem van een project geeft alle informatie over de huidige status van het object. Tevens kan men hieraan informatie koppelen over werkgegevens van de apparatuur en de materialen, garantiebepalingen, leveranciers, signalering voor onderhoud en de planning van onderhoud.

6.2

BIM-software

Een Bouw Informatie Model (BIM) bevat meestal een 3D-model waaraan meer informatie gekoppeld is dan alleen het plaatje of de tekening. Er kunnen planningen, kostenoverzichten en andere informatie aan het BIM-model worden toegevoegd. Voor het koppelen van deze informatie wordt er steeds meer software ontwikkeld. In dit hoofdstuk wordt een aantal van de meest gebruikte BIM-softwarepakketten toegelicht. 6.2.1 Autodesk Revit Revit is een 3D-tekenprogramma. Deze software is ontwikkeld voor BIM. Het voordeel van Revit ten opzichte van een 2Dtekenpakket is dat wijzigingen in het model gelijk worden doorgevoerd naar alle tekeningen waardoor het nooit meer voorkomt dat tekeningen niet overeenkomen. Een Afb. 6.2: Logo Revit 2013 ander groot voordeel van Revit is, dat binnen de zelfde ontwikkelaar,

Bijlage wat is BIM

18


Autodesk, ook software bestaat op een clash control kan uitvoeren, dit betekent dat het programma kan uitzoeken of er wanden en vloeren door elkaar heen lopen. Met deze clash control zijn ontwerpfouten relatief eenvoudig op te sporen. Er wordt getekend door componenten vanuit een bibliotheek te plaatsen. Hierin worden bouwcomponenten zoals metselwerk, kalkzandsteen wanden, beton, enz. geplaatst. Er wordt dus gelijk een duidelijk 3D-beeld gevormd. Ook kunnen gedetailleerde onderdelen worden geplaatst zoals stalen profielen waardoor er goed inzicht gekregen kan worden in bouwkundige knopen.

Voordelen:   

Revit bevat meerdere disciplines waaronder constructiesoftware en installatiesoftware binnen één softwarepakket; Via Revit Server is goed samen te werken tussen bedrijven, bijvoorbeeld architect en constructeur; Modellen kunnen makkelijk worden uitgewisseld met Autodesk Navisworks voor het uitvoeren van een clashcontrole of het maken van een planning. Modellen kunnen ook makkelijk worden uitgewisseld met Autodesk 3D-Studio Max voor High Rendering.

Nadelen:   

Er is dure hardware nodig om grote projecten soepel in Revit te modelleren; Uitwisseling via IFC verloopt minder soepel dan met andere softwarepakketten, (Dit is met Revit 2013 wel verbeterd); De aanschafkosten van Revit liggen hoger dan bij de andere tekenpakketten.

6.2.2 ArchiCAD ArchiCAD is een tekenpakket speciaal ontwikkeld voor architecten. Dit tekenpakket geeft veel ontwerpvrijheid.

Voordelen:    

Werkt beter samen met andere programma’s via IFC dan Revit; Ondersteund rechtstreeks IFC terwijl Revit de bestanden moet converteren; Dit pakket heeft minder zware hardware nodig om grote gebouwen te modelleren dan bijvoorbeeld Revit; Werkt rechtstreeks samen met Solibri Model Checker.

Nadelen: 

Pakket is gemaakt voor architecten. Aannemers hebben weinig aan dit pakket;

6.2.3 Allplan Allplan Architecture is een bouwdeel georiënteerd 3DCAD-systeem voor Bouw Informatie Model (BIM). Allplan Architecture bestrijkt het gehele bouwproces, van eenvoudige 2D-tekeningen tot 3Dgebouwmodellen met geïntegreerde hoeveelheden en kostencalculatie. Naast de traditionele uitwisselingsformaten (DWG) ondersteunt Allplan de formaten PDF en IFC. Allplan zorgt hiermee voor een probleemloze uitwisseling tussen de verschillende partners in een project.

Afb. 6.3: Logo Allplan

Voordelen:   

Allplan kan makkelijk gegevens uitwisselen via de IFC bestandsindeling; Geïntegreerde module voor prefab industrie; Alle partijen werken met één database.

Bijlage wat is BIM

19


Nadelen: 

Programma wordt voornamelijk in Duitsland gebruikt, de rest van de wereld gebruikt andere software, dit resulteert in minder ondersteuning voor de software.

Om een goed inzicht te krijgen in de verschillen tussen de verschillende tekenpakketten moet er een tijd gewerkt worden met alle pakketten. Op deze manier is er goed uit te zoeken welk pakket het meest geschikt is voor de werkzaamheden van een bedrijf. 6.2.4 DDS-CAD DDS-CAD is een multidisciplinaire database Afb. 6.5: Logo Solibri ondersteunde 3D-planning oplossing met geïntegreerde en relevante berekenings-functionaliteit. Omdat DDSCAD het model standaard als IFC gebruikt is het makkelijk te gebruiken met andere software. DDS-CAD kan gebruikt worden door het gehele ontwerpteam en iedereen beschikt altijd over de meest actuele Afb. 6.4: Logo DDS-CAD gegevens waardoor er minder fouten zullen worden gemaakt. Dit betekent een duidelijk geoptimaliseerd planningsproces, waarbij de bouwkundige installaties worden gesimuleerd en gevalideerd voordat er op de bouwplaats gebouwd wordt. DDS-CAD is zeer geschikt voor het tekenen van gebouwen die uit hout bestaan of voor het tekenen van houten onderdelen. Dit tekenpakket is niet geschikt voor een architect.

Voordelen:  

Bevat een installatie module; Kan zeer goed omgaan met houten onderdelen.

Nadelen: 

Geen volledig tekenpakket.

6.2.5 Tekla Structures Tekla Structures is Building Information Modeling (BIM) software waar zeer gedetailleerde onderdelen mee getekend kunnen worden. Tekla wordt veel gebruikt door leveranciers van prefab onderdelen zoals staal en beton. 6.2.6 IBIS4BIM Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van een Bouw Informatie Model door architecten, aannemers, constructeurs, etc. Omdat een BIM-model alle benodigde gebouwinformatie bevat slaat IBIS4BIM de brug naar daarop gebaseerde kostencalculaties. IBIS4BIM kan een 3D-model inlezen en kan hieruit alle hoeveelheden met beschrijvingen en geometrie inlezen. Het programma kan deze onderdelen groeperen en een automatische kostencalculatie maken op basis van zelf te definiëren parameters. Het inlezen van een model in IBIS4BIM gebeurt door middel van het IFC versie 2.3.X formaat. 6.2.7 Navisworks Autodesk Navisworks is een 3D-Viewer die onder andere een simulatie, planning en clashcontrole module bevat. Een voordeel aan Navisworks is dat het .RVT bestanden kan inlezen, dit zijn Revit bestanden. Op deze manier is het niet nodig om eerst een Revit bestand naar IFC te converteren. Hierdoor gaan er geen gegevens verloren door de conversie. 6.2.8 Solibri Solibri Model Checker is software die een BIM-model kan analyseren op integriteit, veiligheid en andere onderdelen. Solibri heeft ook de mogelijkheid om een begroting te maken. De software werkt op basis van een IFC-Model of een bestand rechtstreeks vanuit ArchiCAD. De clash controle van Solibri kan aangepast worden zodat er extra eisen kunnen worden toegevoegd. Op deze manier kunnen er ook soft clashes worden ontdekt. Het verschil tussen soft en hard clashes is dat bij hard clashes twee elementen zich op dezelfde plek bevinden,

Bijlage wat is BIM

20


een soft clash is bijvoorbeeld een deur die niet open kan omdat er een leiding voorlangs loopt of dat er niet genoeg vrije hoogte is boven een trap.

6.2.9 Bestandsuitwisseling Omdat programma’s elkaars bestanden niet kunnen gebruiken is er een standaard afgesproken. Deze standaard bestandsindeling is IFC (Industry Foundation Classes). De Industry Foundation Classes (IFC) is een neutraal en open bestandsformaat voor het uitwisselen van bouwinformatie. IFC is onafhankelijk waardoor men niet gebonden is aan softwarepakketten. Met IFC kan de gehele bouwkolom, van architect tot aannemer en vastgoedbeheerder, communiceren met dezelfde intelligente data zonder gegevensverlies (mits IFC wordt ondersteund door het softwarepakket). Het IFC-Formaat wordt beheerd door building SMART International, voorheen de International Alliance for Interoperability (IAI) genoemd. De IAI is opgericht om het samenwerking in de gebouwindustrie te vergemakkelijken en is standaard voor het uitwisselen van informatie binnen het Bouwwerk Informatie Model (BIM). Belangrijkste voordelen van IFC uitwisseling:  Onafhankelijk uitwisselingsformaat;  Internationale standaard;  Intelligent, object georiënteerd uitwisselingsformaat;  Beperken van gegevensverlies;  Verbeteren van de procesgang;  Verbeterde dataconsistentie.

7.0 De organisatie van BIM BIM is op dit moment in de ontwikkelingsfase. Doordat erg veel bedrijven haar eigen implementatie op een BIM organisatie hebben, ontstaan er veel verschillende organisatievormen. Mede hierdoor zijn er in deze vormen ook verschillende processen en functies.

7.1

Verschillende organisatievormen

Voor het implementeren van een volwaardige BIM organisatie zijn verschillende stappen vereist. In veel gevallen zal het bedrijf eerst intern haar zaakjes op orde moeten hebben. Deze implementatiestap wordt ook wel ‘Little BIM’ genoemd. In de praktijk kan dit bij een traditioneel bouwbedrijf als een goed 3Dmodel worden gezien van waaruit bijvoorbeeld informatie voor 3D-inzicht (verkoop), hoeveelheden (calculatie) en 4D-Visualisatie (planning) kan worden gehaald. Wanneer het bouwbedrijf gaat bimmen met externe partijen als leveranciers en onderaannemers, dan spreekt men van ‘Big BIM’. In deze organisatievorm wordt op projectgericht niveau samengewerkt. Externe partijen leveren daarin informatie van haar producten en/of diensten aan, waardoor de ‘traditionele’ hoofdaannemer uiteindelijk de juiste projectgerichte informatie inwint. Het 3D-model wordt hierdoor een informatiemodel waarmee de aannemer (in samenwerking met de externe partijen) een goede uitvoering tegemoet kan gaan. Mede door de invoering van ‘Big BIM’ kan ‘Little BIM’ beter en verder geïmplementeerd worden binnen een bouwbedrijf.

Bijlage wat is BIM

21


Afb. 7.1: De naam zegt het al. Little BIM is intern (kleinschalig) en Big BIM is extern (grootschalig).

7.2

Verschillende processen van BIM

Het invoeren van een BIM proces binnen een primair proces van een bedrijf vereist de nodige stappen. Voor een goede implementatie zal eerst een ‘Little BIM-proces’ goed geïntegreerd worden binnen het bedrijfsproces. Dit betekent dat bestaande processen binnen een primair proces kunnen veranderen. De ontwerpen voorbereidingsfase kan wel degelijk veranderen. In het ideaalbeeld voor het project betekent dat informatie vroegtijdig toegevoegd wordt door derden. Zij kunnen dus eerder betrokken worden bij een project. Ook is het mogelijk om problemen (clashes) eerder te visualiseren, waardoor dit proces naar voren schuift. Bestaande processen als bijvoorbeeld calculeren en plannen zullen ook wijzigen. Een calculator is in een traditionele situatie veel tijd kwijt om hoeveelheden en eenheden uit een ontwerp te trekken. Dit kan straks geautomatiseerd worden en eenvoudiger uit een BIM-model geëxporteerd worden. Natuurlijk zal er op basis van ervaring en persoonlijk inzicht altijd nog wel een controle plaatsvinden. Het maken van een planning kan met behulp van diverse softwareprogramma’s gevisualiseerd worden. Hierdoor kan een volledige bouw beter inzichtelijk worden gemaakt. Het proces plannen zal nog wel plaatvinden, alleen komt er een extra handeling bij. De modelleur van een aannemer heeft er ook een nieuwe functie bij. De werkwijze van modeleren met externe partijen valt op verschillende manieren uit te voeren. Er bestaat een mogelijkheid om samen op één BIM-server te werken, waardoor iedereen tegelijk in één model kan werken. Ook kunnen modellen uitgewisseld en samengevoegd worden door bijvoorbeeld de werkvoorbereider van de hoofdaannemer. Deze heeft hierdoor een controlerende functie erbij gekregen.

7.3

Taakverdeling bij BIM

Door de invoering van BIM kunnen functies en verantwoordelijkheden ook veranderen. Een werkvoorbereider kan bijvoorbeeld een BIM- modelleur worden. Zijn taken zullen iets veranderen. Ook is hij verantwoordelijk voor de opzet van een goed en kloppend BIM-model. Een leverancier of onderaannemer die tijdens een BIM-proces vroegtijdig betrokken wordt in de voorbereiding van een project, zal ook andere taken en verantwoordelijkheden hebben. Hij zal productinformatie digitaal moeten aanleveren t.b.v. het BIM-model. Ook is het mogelijk dat hij aansprakelijk gesteld kan worden voor de eindverantwoording van zijn producten. Dit zal in afspraken vastgelegd moeten worden.

Bijlage wat is BIM

22


8.0 BIM in de praktijk Voor het implementeren van BIM zijn verschillende organisatievormen. Als een bedrijf de keuze heeft gemaakt om over te stappen naar BIM, dan kan men een implementatieplan volgen om over te gaan tot een volwaardig BIM-organisatie. In de praktijk is dit niet natuurlijk niet voldoende. Er zal eerst de nodige ervaring opgedaan moeten worden. Het maken van modelafspraken is daar bijvoorbeeld één van. Deze modelafspraken zullen niet vanaf het eerste moment soepel ingevoerd kunnen worden. Hier gaan enkele uitgevoerde BIMprojecten overheen, voordat de organisatie goed is afgesteld op het praktische BIM.

8.1

Model afspraken

Afspraken over het BIM-model zijn belangrijk om een goed proces te garanderen. Onder het BIM (Building Information Model) verstaan we het integreren en modeleren van gebouwinformatie in één 3Dmodel. Alle partijen in het bouwproces werken hierbij samen aan hetzelfde model. BIM is niet zoals traditioneel tekenen van 2D-lijnen wat de bedrijven jaren lang gewend zijn. Omdat BIM afwijkt van de traditionele werkwijze in de bouw en een ander manier van werken vereist, zijn daarom veel partijen in onwetendheid en is er onbegrip voor BIM. Door de recessie wordt de druk groter om te zoeken naar middelen om de kosten te drukken. Hierdoor wordt BIM gezien als een goed middel om de traditionele 2D-programma’s te vervangen.

Grote voordelen van BIM zijn:      

Procesoptimalisatie; Faalkostenreductie; Generen van bouw gerelateerde producten; Samenwerken; Uitwisselen; Ketenintegratie;

Nadelen van BIM zijn:   

Cultuuromslag; Implementeren van programma in bedrijfsorganisatie; Omscholen van personeel en investeringskosten;

Ook bij opdrachtgevers is BIM nog niet de standaard, omdat het nieuw is en erg afwijkt van de standaard relaties/contractvormen tussen de verschillende betrokken partijen in het bouwproces. Opdrachtgevers denken dat ze duurder uit zijn als ze BIM voorschrijven. Met BIM wordt zelf bepaald met hoeveel diepgang wordt gemodelleerd in het model. De grenzen zijn eindeloos. Zelfs zo ver, dat beheer en onderhoud geïntegreerd wordt in het model. Iedere partij moet haar afwegingen maken wat rendabel is en hoeveel er uit het BIM-model wordt gehaald. Een architect wil graag zijn gebouw visueel maken voor de opdrachtgever. Hij heeft andere einddoelen dan een aannemer, constructeur of installateur. De aannemer wil bijvoorbeeld weten uit hoeveel m2 of m3 het gebouw bestaat. De constructeur daarentegen wil juist alleen de constructie zien. Hij moet weten wat de belastingen zijn en waar de dragende muren zitten en hoe dik deze zijn. Daar kan hij mee rekenen om de fundatie te bepalen. Hetzelfde geldt voor de installateur. Deze partij wil alleen maar zien hoe leidingwerk het beste en op de meest functionele en effectieve manier gelegd kan worden. Het is wel duidelijk dat elke speler in het BIM-proces andere gegevens nodig heeft. Het is daarom ook belangrijk dat er van te voren goede afspraken worden gemaakt over wat men in het BIM-model stopt.

8.2 Informatie Zoals eerder aangegeven in het hoofdstuk ‘Model afspraken’ wil iedere speler andere informatie uit het model halen. Hieronder een korte samenvatting van welke informatie zij willen hebben.

Architect: 

Illustraties, om het ontwerp visueel te maken voor de opdrachtgever;

Bijlage wat is BIM

23

Building Information Model - Systems Engineering  

Bestek, over de toepassing van bepaalde materialen en de omschrijving ervan; Hoeveelheden, voor de prijsbepaling.

Aannemer:    

Werktekeningen, voor tijdens de uitvoering; Hoeveelheden, voor het maken van een detailbegroting; Details, hoe zitten bepaalde knooppunten in elkaar en hoe dient het één en ander uitgevoerd te worden; Berekeningen zoals EPN en Bouwbesluit (BB), voor informatie betreft de vereisten.

Constructeur:  

Constructietekeningen, voor meer informatie over de hoofddraagconstructie; Berekeningen, voor meer informatie over de fundering en staalprofiel.

Installateur:   

Werktekeningen, voor meer informatie over de leidingen en positiebepalingen; Berekeningen, voor meer informatie over lichtberekeningen etc. ; Hoeveelheden, voor het maken van een detailbegroting .

Al met al is het van belang dat er goede afspraken gemaakt worden over het BIM-model, om een goed proces te garanderen. Hierin worden vragen vermeden zoals:  Welke bibliotheken gebruiken we?  Compatibiliteit?  Welke detailniveaus passen we toe?  Hoe gaan we uitwisselen?  Wie heeft informatiebehoefte?  Hoe worden de elementen en objecten benaamd? Om deze vragen te vermijden is er binnen de Rijksgebouwendienst een “Rgd BIM NORM” opgesteld waarin deze aspecten aan bod komen hoe op een juiste manier met het BIM-proces om te gaan. In veel gevallen stelt de opdrachtgever dit protocol voor als een contractschrift. Alle betrokken partijen die aan het proces werken moeten aan de hand van dat protocol te werk gaan (soort van een bestek). Daarnaast kan de opdrachtgever de architect aanwijzen als de beheerder van het model. De architect kan het model zo opdelen dat elke partij zijn eigen informatie krijgt. En als er aanpassingen vanuit de andere partijen worden gedaan wordt er altijd eerst automatisch goedkeuring gevraagd aan de beheerder. De beheerder heeft zo altijd controle over de wijzigen. Als het om grote veranderingen gaat. Moet de beheerder dit terug koppelen aan de opdrachtgever en samen een akkoord geven. Zie bijlage A : Rijksgebouwendienst ‘Rgd BIM NORM’

8.3

Hoe is de huidige ‘stand van zaken’ in de markt?

BIM wordt al jaren in het bedrijfsleven gebruikt. Zoals in hoofdstuk 7 al uit gelegd is, bestaat Little BIM en Big BIM. De meest voorkomende vorm in de huidige markt is Little BIM. Dit omdat het uitwisselen, in Big BIM, met andere bedrijven en vooral tussen software pakketten nog niet vlekkeloos gaat of simpelweg omdat er nog steeds partijen zijn die niet in de voordelen van BIM geloven of de overstap nog niet hebben gemaakt. 8.3.1 Welke problemen zijn er met BIM? Na enkele jaren oefenen en gebruik maken van BIM, is er al veel verbeterd, zeker bij de Little BIM. De overstap is zeker niet makkelijk aangezien de tekenaars na jarenlange ervaring met 2D-CADprogramma’s helemaal over moeten op een nieuwe manier van tekenen en ontwerpen. Ook andere medewerkers die voorheen misschien weinig tot niets te maken hadden met de tekenprogramma’s moeten in de Little BIM om leren gaan met de 3D-CAD-programma’s. Zij hoeven

Bijlage wat is BIM

24


zeker niet het hele programma onder de knie te hebben maar moeten wel weten welke functies het programma heeft en hoe deze functies optimaal te gebruiken. Dit vergt een opslag in het werkproces en na verloop van tijd zal iedereen hieraan gewent zijn. Met Big BIM zijn er grotere problemen. Vooral bij de uitwisseling van 3D-modellen gaat er nog veel mis. Dit is meestal het gevolg van miscommunicatie tussen de betrokken partijen. Zo wordt er geen duidelijk nul punt afgesproken waardoor na samenvoegen en/of het clashen van de verschillende modellen de modellen niet overeenkomen. Grotere problemen zijn er met uitwisselen tussen verschillende CADprogramma’s. Dit gebeurt door middel van IFC. Dit is een universele standaard voor de uitwisseling van modellen tussen verschillende CAD-programma’s. Hierdoor gaat bij niet correct invullen van parameters informatie verloren of klopt het na het inlezen niet meer. 8.3.2 Wat gaat er ‘op dit moment’ goed en wat werkt er goed met BIM? Bij de invoering van Little BIM gaat het proces in veel gevallen al goed en veel bedrijven schakelen over op de nieuwe 3D-CAD-programma’s. Ondanks dat er toch nog veel verzet is tegen de verandering, ziet de meerderheid uiteindelijk toch in dat deze verandering belangrijk is om te blijven scoren in de bouwmarkt. Bij Big BIM gaat de uitwisseling tussen CAD-programma’s van één leverancier prima. Bij een uitwisseling van 3D-CAD-programma’s tussen verschillende leveranciers werkt dit nog niet optimaal, maar wordt dit in de toekomst steeds beter verwerkt door diverse updates. Ook door goede afspraken te maken tussen de verschillende bouwpartners worden al veel problemen voorkomen.

8.4

Hoe ziet de toekomst eruit voor BIM?

De vraag die hedendaags in de bouw veel gesteld wordt: Is BIM de toekomst voor de bouw?... Zoals het er op dit moment uitziet wel, maar gaat in de huidige BIM-visie nog veel veranderen of is die visie al gericht op de toekomst? BIM heeft natuurlijk ook zwakke plekken. Deze kunnen nog verbetert worden. Conclusie is wel, dat BIM op dit moment als de toekomst gezien wordt, waar bedrijven haar visie en missie aan vastknopen. 8.4.1 Zal de BIM de toekomst zijn voor de bouw? BIM is in ontwikkeling. Veel grote bedrijven hebben al een afdeling waar zij volledig aan het bimmen zijn, maar de uitvoering is hier nog traditioneel. Deze bedrijven testen eerst, hoe BIM een meerwaarde kan zijn voor haar bedrijf. Verwacht word dat de meeste grote bouw gerelateerde bedrijven met een aantal jaar alleen met BIM werken. Kleinere bedrijven zullen in een later stadium volgen omdat ze de overstap te groot vinden en uiteindelijk toch moeten. Ook bestaat er kans dat bedrijven door de omschakeling failliet gaan, omdat ze te laat zijn overgestapt. Uiteindelijk zal de hele bouwwereld aan het bimmen zijn. Leveranciers gaan ook haar producten aanleveren om te kunnen verwerken in de BIM-modellen. Ook moeten leveranciers haar eigen tools gaan ontwikkelen en toepassen in het model. Een voorbeeld hiervan is, dat Calduran in een aantal minuten al een plan kan maken van de muren en wanden van kalkzandsteen. Ook de Rijksgebouwendienst schrijft BIM al voor. Dat is er om het bimmen te stimuleren. Opdrachtgevers gaan ook meer eisen. Zo eisen zij steeds vaker een As Built Model, zodat het model in de beheer en onderhoudsfase voor elk doeleinde gebruikt kan worden. 8.4.2 Hoe zal BIM zich verder ontplooien? BIM zal in de toekomst voor iedereen toegankelijk zijn en het traditionele bouwen verstoten. Op scholen zal ook alleen maar op de BIM-methode worden lesgegeven. Het zal binnen BIM mogelijk worden om met elke software een gebouw te modeleren. Software sluit perfect op elkaar aan en zal tijdens overdachten geen informatie verliezen. 8.4.3 Wat zijn de zwakke punten van BIM? Op het moment werkt BIM nog niet optimaal. Verschillende softwarepakketten werken nog niet samen. Overdrachten gaat nu via IFC wat overigens nog niet optimaal werkt. Ook het tot stand brengen van een goed model is een discussiepunt. Het opbouwen van elke bouwlaag, het bepalen van het nulpunt zijn voor veel bedrijven lastig om afspraken te maken, zodat iedereen dezelfde informatie heeft. Dit zijn een aantal ‘kinderziektes’ die BIM met zich meebrengt. De komende jaren wordt verwacht dat deze zwakke punten uit BIM worden gehaald en uiteindelijk tot een beter BIM-model en BIM-proces zouden moeten komen.

Bijlage wat is BIM

25


9.0 Wat betekent BIM voor projecten? Voor bouwprojecten kan er met BIM veel veranderen. Dit hangt natuurlijk erg af van de diepgang in het BIM-model. In Amerika en het Verenigd Koninkrijk zijn een aantal bouwprojecten als volledig uitgevoerd in BIM. Hierin zijn alle partijen constant aanwezig in een grote bouw unit naast de bouwplaats, waardoor zij constant aanwezig zijn tijdens de uitvoering en bewuste keuzes kunnen maken met overleg tussen de betrokken partijen.

9.1

Ontwerpfase

Traditionele ontwerpfases zijn anders dan de BIM-fases. Om de ontwerpfase er nog eens uit te pakken en de verschillen, overeenkomsten, voor- en nadelen met elkaar te vergelijken, staat hieronder het één en ander uitgelegd over de ontwerpfase. Traditionele Fasen BIM-fasen LOD-niveau PVE/ ruimtelijke studie

Vraagspecificatie

LOD 000

Structuurontwerp (SO)

Conceptueel ontwerp

LOD 100 LOD 200

Voorlopig ontwerp (VO) Definitief ontwerp (DO)

Technisch ontwerp

LOD 300

LOD-niveaus zijn fases van het detailniveau van het BIM-model. Hoe verder het ontwerp, hoe gedetailleerder het model. 9.1.1 Verschil in fases: Traditionele fases en BIM-fases wijken veel van elkaar af. Op de volgende bladzijde staan afbeeldingen van deze twee verschillen. Opmerkelijk hierbij is dat de fases bij het BIM-proces zijn samengevoegd en anders gedefinieerd zijn. Het grootste verschil zit in het moment van aanbesteden. De ‘Wie’ vraag komt veel verder naar voren in het proces. Dit is gunstiger voor de opdrachtgever / gebruiker en uitvoerende partijen. Doordat de uitvoerende partijen eerder meedenken kunnen zij hun kennis optimaal uitwisselen en gebruiken. Voor alle partijen levert dit uiteindelijk voordeel op. Vooral de opdrachtgever krijgt hierdoor eerlijke informatie binnen en kan dit later toepassen in de gebruiksfase. Verschil zit ook bij het traditionele PvE. In het BIM-project wordt dit vraagspecificatie genoemd. Tijdens BIM kan uit een goede vraagspecificatie al een massamodel komen op LOD 000 niveau. Zo wordt het project heel snel visueel en inzichtelijker voor de opdrachtgever.

Afb. 9.1: Traditioneel proces

Bijlage wat is BIM

26


Afb. 9.2: BIM-proces 9.1.2 Onderdeel

BIM fases ten opzichte van traditioneel T.o.v. Toelichting traditioneel

Proces verloop

Langzamer

In het ontwerp gaat meer tijd zitten omdat alles gedetailleerder omschreven wordt en meerdere partijen bij elkaar zitten. Dit betaalt zich later terug in de voorbereidingsfase.

Toetsen PVE

Voordeel

Snellere link met PvE dus betere controle op het ontwerp.

Inzichtelijk

Voordeel

Een 3D-model is beter inzichtelijk dan een 2D-tekening

Kosten ontwerp

Voordeel/ Nadeel

Voordeel: Een wijziging kost minder tijd om te verwerken. Nadeel: Het proces duurt langer dus meer geld

Moment aanbesteding

Eerder

Er wordt eerder aanbesteed om uitvoerende partijen mee te laten denken/ontwerpen.

Kosten Project

Nadeel

Omdat er eerder aanbesteed wordt is de kans groot dat er geen eerlijke prijzen worden gerekend.

9.2

Voorbereidingsfase

De voorbereidingsfase bij een BIM-proces zal anders gaan dan bij een traditioneel proces. In het traditionele proces krijgt de voorbereiding een pakket tekeningen die de bouwer vervolgens verder uit kan werken tot werktekeningen. In dit pakket zitten ook principe details. Moeilijke knooppunten kunnen hierdoor nog aan het licht komen omdat deze nog niet uitgezocht zijn. Bij een BIM-proces wordt het BIM-model uitgewisseld en kan een project veel eerder en sneller doorgronden zijn. Wanneer alleen een stapel 2D-tekeningen beschikbaar is moeten de werkvoorbereiders van de aannemer, zeker bij complexe werken, veel tijd nemen om zichzelf goed te verdiepen in het gebouw. Met het ontvangen van een 3D-model krijgen de medewerkers sneller inzicht het gebouw. Zij kunnen makkelijker rond kijken en op willekeurige plaatsen doorsnedes maken. Hierdoor wordt de opbouw van een gebouw veel sneller duidelijk.

Bijlage wat is BIM

27


Afb. 9.3: Traditioneel  Pak papier

Afb. 9.4: BIM  Het 3D-model

9.2.1 Problemen en risico’s In het BIM-proces worden tijdens het 3D-modelleren in de ontwerpfase eventueel de lastige knooppunten al inzichtelijk. Hierbij kan de uitvoerende partij, omdat deze in een vroeger stadium betrokken wordt, meedenken aan een oplossing. Ook is het mogelijk dat problemen ontdekt worden, die traditioneel pas tijdens de uitvoering ontdekt zouden zijn. Dit kan in de uitvoering tot problemen en/of stagnatie lijden. Ook kan de uitvoerende partij voorkeuren meegeven in de bouwmethodiek waarmee hij gespecialiseerd is of waarbij misschien minder problemen voorkomen. Ook dit kan betekenen tot minder problemen in de uitvoering. Door het tijdig mee laten denken van professionals in de uitvoering, kunnen problemen vroegtijdig opgelost worden en risico’s tijdens de bouw aanzienlijk verlaagd worden. 9.2.2 Kosten De ontwerpfase zal door het betrekken van meerdere partijen en de betere uitwerking van het gebouw in een 3D-model meer tijd en geld kosten. Daar staat tegenover dat deze tijd als investering gezien kan worden en in een later stadium zich terug kan verdienen. Werkvoorbereiders hebben bijvoorbeeld beter zicht op het gebouw en op lastige knooppunten. Als deze lastige knooppunten niet al eerder in het traject ontdekt en opgelost zijn. Doordat fouten eerder ontdekt zijn heeft de voorbereiding ook minder fouten op te lossen. Met behulp van een 3D-model kan ook een deel van de hoeveelheden direct uit hem model gehaald worden. Deze moeten vaak nog wel gecontroleerd worden. 9.2.3 Planning Wie doet wat, waar en wanneer. Bij het plannen moet goed nagedacht worden over de volgorde en welke verschillende bewerkingen elkaar in de weg kunnen zitten. Met behulp van een BIM-model kan ook een 4D-planning gemaakt worden. Dit wil zeggen de tijdsfactor toevoegen aan het BIM-model. Zo kan de opbouw in de tijd visueel inzichtelijk worden gemaakt voor deelnemende partijen, overheid en opdrachtgever. Hierdoor is een betere controle op de planning gerealiseerd.

9.3

Uitvoeringsfase

In Nederland zijn veel bedrijven in de uitvoeringsfase nog niet aan het bimmen. Dit komt omdat zij eerst de stappen tijdens het ontwerp en voorbereiding willen maken. Pas als dit vlekkeloos verloopt willen zij de overstap in de uitvoering maken. Ook tijdens de uitvoeringsfase kan met de invoering van BIM veel veranderen. 9.3.1    

Wat verandert er t.o.v. een traditionele uitwerking? Een BIM-model kan op de bouw in 3D bekeken worden zodat er bij lastige knooppunten sneller duidelijkheid wordt verschaft; Op de bouw kan digitaal bekeken worden wie er verantwoordelijk is; 4D-planning bekijken en vergelijken met de bouw. Tevens kunnen omwonenden zien wat komende tijd gaat gebeuren; Communicatie proces tussen ketenpartners wordt meer aangezien er meer problemen worden opgespoord met het 3D-model. (Mochten de problemen tijdens de voorbereiding nog niet opgelost zijn.).

Bijlage wat is BIM

28


9.3.2 Verloopt het proces sneller, langzamer of hetzelfde? Het bouwproces tijdens de uitvoering zal in veel gevallen sneller verlopen. Dit heeft verschillende oorzaken. Aangezien knooppunten duidelijker en problemen sneller gecommuniceerd kunnen worden tussen de desbetreffende bouwpartners. Ook zijn veel problemen in de ontwerpen voorbereidingsfase al opgelost waardoor deze niet meer op de bouwplaats opgelost hoeven te worden. Mede door de dimensies 4D (tijd) en 5D (geld), kunnen voor de uitvoering de goedkoopste en snelste oplossingen gekozen worden. 9.3.3 Worden de kosten minder? Bij het gebruik van een correct uitgewerkt BIM-model zullen de faalkosten lager uitvallen aangezien het gebouw al driedimensionaal is opgebouwd waarbij alle informatie ook direct beschikbaar bij is. Fouten worden in de voorbereidingsfase al veelvuldig opgelost en zichtbaar gemaakt. Door de dimensie 5D (geld), kunnen de oplossingen onderbouwd worden met behulp van kosten en kan de economisch meest voordelige oplossing worden toegepast. Dit hangt natuurlijk af van wat de opdrachtgever wil en eist.

9.4

Beheer en onderhoudsfase

Steeds meer opdrachtgevers eisen een ‘As-Built’ BIM-model. Dit is een model dat te gebruiken is voor zowel de gebruikersfase als de beheer en onderhoudsfase. Aangezien veel Nederlandse bouw gerelateerde bedrijven nog lang niet zover zijn dat zij dit kunnen aanleveren moet hier wel spoedig naartoe gewerkt worden. 9.4.1 Wat verandert er t.o.v. een traditionele uitwerking? Wanneer het model na oplevering opgebouwd is als een ‘As-Built’ model ofwel tot LOD500 niveau kan het goed gebruikt worden bij het beheer en onderhoud van het gebouw. Zo kan in het model gekeken worden naar onderhoudsdata en kunnen eigenschappen van componenten bekeken worden als deze vervangen moeten worden. Dit kan zijn :  Fabricaat & type aanduiding;  Einddatum garantieperiode;  Kleuren;  Onderhoudsdata van bouwdelen;  Installatie onderdelen;  Hoogtes van bijvoorbeeld stopcontacten. 9.4.2 Verloopt het proces sneller, langzamer of hetzelfde? Het beheer en onderhoud zal makkelijker verlopen in tegenstelling tot een traditionele beheer en onderhoudsplan aangezien alle kenmerken van de elementen eenvoudig uit het ‘As-Built’ model gehaald kunnen worden. Een perfect kloppend ‘As-Built model is hier wel van cruciaal belang. 9.4.3 Worden de kosten minder? De kosten qua onderhoud zullen niet minder worden aangezien elk onderdeel dezelfde aangeschreven onderhoudsperiode behoudt. Het uitzoeken van de onderdelen over het tijdstip van afschrijving, types, oppervlaktes etc. kan wel sneller aangezien dit netjes geordend staat in het BIM-model. 9.4.4 Koppeling met RgVo? Dankzij het 3D-model heeft de opdrachtgever sneller inzicht in het toekomstige onderhoud en de kosten daarvan. Met het 3D-model als basis kunnen verschillende scenario’s gegenereerd worden, waarna de opdrachtgever een keuze kan maken (bijvoorbeeld duurdere aanschaf versus minder onderhoud en vice versa). Als het onderhoudsbedrijf advies wil van zijn onderaannemers over het te plannen werk kan hij hoeveelheden per verdieping snel uit het ‘As-Built model’ genereren.

Bijlage wat is BIM

29


Bronnenlijst Voor de ontwikkeling van deze rapportage hebben wij gebruik gemaakt van de volgende bronnen: Internet Geraadpleegd op : 19 november 2012 http://www.bouwwerkinformatiemodel.nl Voor : Onderzoek BIM Internet Geraadpleegd op : 19 november 2012 http://www.buildingsmart.com Voor : Onderzoek BIM Internet Geraadpleegd op : 21 november 2012 http://www.revitgg.nl/ Voor : Download bestand ‘Revit GG Best Practice’ Internet Geraadpleegd op : 21 november 2012 http://www.bimguide.nl/ Voor : Download bestand ‘Processchema’s BIM’ Internet Geraadpleegd op : 23 november 2012 http://www.hetnationaalbimplatform.nl/ Voor : Onderzoek naar beschikbare software pakketten

Bijlage wat is BIM

30


Slot Bijlagen:

Bijlage A -

Bijlage wat is BIM

Rijksgebouwdienst ‘Rgd BIM NORM’

31


BIJLAGE B: Subsysteem

BIJLAGEN

1

Variant 1

BEGR. HELLENDOORN

Definitief Ontwerp 1.0

17-12-2012 wijziging 2

Sub-systeem variant 1 Schaal:


HV

1

Variant 2

BEGR. HELLENDOORN





HV

1

Variant 3

BEGR. HELLENDOORN





HV


BIJLAGE C: Sub-subsysteem

BIJLAGEN


BIJLAGE D: Sub-sub-subsysteem

BIJLAGEN

MK GEREEDSCHAPRUIMTE

WERKKAST

KANTINE

2

TOILET

TECH. DOUCHE RUIMTE

begane grond 1 : 100

1

BEGR. HELLENDOORN

3D isometrie

Variant 1 dienstgebouw sub_sub_subsysteem 1.4


Massa´s Schaal:


1 : 100

Author

10560

MK 0.14 Gereedschapsruimte 8,5 m²

0.15 Hal 0.16 Kantine

9,5 m²

Thermostaat

0.20 Werkkast 2,5 m²

0.17 Toilet 1,5 m²

0.19 0.18 Douche Tech. Ruimte 1,0 m²

1

30,0 m²

ingebouwde koelkast tegelwerk tot 1,50m 90m breedte mengkraan

3,5 m²


2

BEGR. HELLENDOORN

3D isometrie



Variant 1 Schaal:


1 : 100

HV

6660

MK

0.24 Toilet

0.23 Gereedschapruimte

1,5 m²

9,0 m²

0.25 Tech. Ruimte 1,5 m²

0.27 Hal 11,0 m²

0.26 Douche 3,0 m²

10860

0.28 Werkkast 3,0 m²

0.29 Kantine 30,0 m²

1


2

BEGR. HELLENDOORN

3D isometrie



Variant 2 Schaal:


1 : 100

HV

7960

0.31 werrkkast

29,5 m²

3,0 m²

9760

0.30 Kantine

MK 0.32 Hal 15,5 m²

2

0.36 Gereedschapruimte

0.35 Toilet

9,5 m²

2,0 m²

0.34 Douche

0.33 Tech ruimte

3,0 m²

1,5 m²


1

BEGR. HELLENDOORN

3D isometrie



Variant 3 Schaal:


1 : 100

Author

950 350

2200

MK

MIVA TOILET 1200

2200

900

BEGR. HELLENDOORN

URINOIR

Varianten toiletgebouw sub_sub_subsysteem 1-5


Benodigde volumes uitgedrukt in kubussen Schaal:

STICHTING PIONEERING

1 : 50

HV

2994

MK 0.2 Toilet 1,0 m²

3940

0.1 MIVA toilet

2246

6,0 m²

2334 2250 MK

3200

URINOIR

MIVA TOILET

BEGR. HELLENDOORN



Variant 1 Schaal:


1 : 50

HV

2860

3390

MK

0.4 MIVA toilet 5,5 m²

2200 MK

2650

URINOIR

MIVA TOILET

BEGR. HELLENDOORN



Variant 2 Schaal:


1 : 50

HV

2958 1364

800

1594

0.7 Toilet 1,0 m²

3390

4190

MK


3450

MK

URINOIR

2200

MIVA TOILET

BEGR. HELLENDOORN



Variant 3 Schaal:


1 : 50

HV

2860 1050

820

1810

3760

MK

2940

0.9 MIVa toilet 5,5 m²

2200 MK

3100

URINOIR

MIVA TOILET

BEGR. HELLENDOORN



Variant 4 Schaal:


1 : 50

HV

MK

1610

2310

0.12 Toilet 1,0 m²

2860

2860


MK

URINOIR

950

1650

MIVA TOILET

2200

2200

Datum gewijzigd

Varianten toiletgebouw sub_sub_subsysteem

16-09-2012

Varianten Variant 5

wijziging 2

1.5

Schaal:

1 : 50 Formaat

Herwin Voortman

A4


BIJLAGE E: Detaileisen checken

BIJLAGEN


DIENSTRUIMTE Controle detaileisen Kantine: Samengevatte detaileisen: o Keukenblok o Koelkast o Lengte 2.40 m o Mengkraan Koud-water warmwater o Wanden o Tegelwerk o Tot 1,50 m hoog o Tot 90 cm uit keukenblok aan de zijkanten o Radiator verwarming o Ruimtethermostaat o Minimaal 30 M2 o Vloer o Kruipruimte onder kantine o Kunststof o Tegels dubbelhard gebakken o Wanden o Geen sauswerk o Glad o onderhoudsarm

Figuur 1.0 plattegr. kantine

Bijlage detaileisen checken

Figuur 1.1 eigenschappen ruimte (kantine)

1


Doucheruimte: Samenvatting detaileisen o 3m2 douche en kleedruimte o Ventilatie in plafond o Vloer o Tegels 100mm x 100mm dubbelhard gebakken o Wand o Tegels 150x150 tot aan plafond wit In figuur … is de detailcontrole uitgevoerd, en voldoet aan de gestelde eisen.

Figuur 2.0 plattegrond douche


Figuur 2.1 eigenschappen ruimte (douche)

2


Toilet: Samenvatting detaileisen o 1 closetpot o 1 urinoir o Afsluitbare deur vrij/bezet o Vent. In plafond o Vloer o Exposy kunststof o Wand o Boven tegels/kunststof spack- of spuitwerk o Kunststof tot 1,50m o Tegels tot 1,50m 150mmx150mm wit

Figuur 3.0 plattegrond toilet


Figuur 3.1 eigenschappen ruimte (toilet)

3


Meterkast: Samenvatting detaileisen o Afmetingen: 1 m x 0,30 m o Verdeelkast dienstgebouw Technische ruimte: Samenvatting detaileisen o 110 cm x 80 cm o Inhoud o Cv ketel – modulerende combi ketel o Toegang o Deur: 93cm o Vorstvrij 10 graden minimaal

Figuur 4.0 plattegrond MK

Figuur 4.1 Eigenschappen MK

Technische ruimte: Samenvatting detaileisen o 110 cm x 80 cm o Inhoud o Cv ketel – modulerende combi ketel o Toegang 93cm minimaal o Vorstvrij 10 graden minimaal o

Figuur 5.0 plattegrond tech. ruimte


Figuur 5.1 eigenschappen ruimte

4


Werkkast: Samenvatting detaileisen o 2 m2 o Mengkraan o Koud water o Warm water

Figuur 6.0 plattegrond werkkast

Figuur 6.1 eigenschappen werkkast

Gereedschap ruimte: Samenvatting detaileisen o Afsluitbaar o 2,5 m x 3,5 m

Figuur 7.0 plattegrond werkkast


Figuurr 7.1 eigenschappen werkkast

5


TOILETVOORZIENING In de toiletvoorziening bevinden zich de volgende ruimtes: o MIVA toilet o Toilet o MK

Controle detaileisen MIVA toilet o o o o o o o o

o o

Vrij bezet slot Draaicirkel 2,20m x 2,20m Kantspiegel Onderrijd bare wastafel kraan met hendel bediening Rolstoel links en rechts van toilet Verhoogde closetpot >500 met beugels Verlichting met bewegingscensor Vloer o >65 toestel van laroux o Exposy / kunststof Vorstvrij >15 graden Celsius Wand o Boven tegels/kunststof spack of spuitwerk o Kunststof >1,50m o Tegels >1,50m 150x150mm wit

Figuur 8.0 plattegrond MIVA toilet

Figuur 8.1 eigenschappen Miva toilet

Hoofdmeterkast o o o o

950x310 minimale afmetingen 93cm deur afsluitbaar Elektra aansluiting – meter Gas aansluiting – meter


6


o

Water aansluiting – meter

Figuur 9,0 plattegrond MK

Figuur 9.1 Eigenschappen MK

Toilet o o o o

o o

Closet/urinoir Spiegel Bewegingscensor Vloer o >65 toestel van laroux o Exposy / kunststof Vorstvrij >15 graden Celsius Wand o Boven tegels/kunststof spack of spuitwerk o Kunststof >1,50m o Tegels >1,50m 150x150mm wit

Figuur 10.0 plattegrond toilet


Figuur 10.1 eigenschappen toilet

7


BIJLAGE F: Detailbegroting

BIJLAGEN

Code 00/01

vro vro vro vro vro

Omschrijving Algemeen voor het werk geldende voowaarden CAR verzekering Oplevering Onderhoudstermijn 3mnd # Werkzaamheden derden leges en precariorechten gemeente Architectkosten incl werktekening + EPC berekening Constructie berekening Bodemonderzoek Project / reclame bord Werkzaamheden derden

Hoeveelh eenh. 1 tt 1 tt 1 tt 1 tt 1 tt

norm/eenheid materiaal/eenheid onderaann/eenheid tot/uren 145 4 2

25 25

Algemeen voor het werk geldende voowaarden 01

Bouwplaatsvoorzieningen Terreinafscheiding opzetten en verwijderen Toegangspoort bij de openbare weg afdekmaterialen en/of isolatiematerialen tbv weersinvloeden schatfkeet plaatsen materiaalcontainer plaatsen dixie chemisch toilet plaatsen mk en waterput stroom en water iva de aanwezige mantelbuizen verbruik bouwwater en stroom puincontainers overige afvalcontainers aan en afvoer materieel en transport

1 1 1 1 1 1 1 1

tt tt tt tt tt tt tt tt

4 1 4 4

25 25 50 50

2

50

Uitvoering Meetwerk voorman / keuringen werkvoorbereiding / projectbegeleiding

1 tt 1 tt 1 tt

Peil- en uitzetten uitzetten tbv grondwerk uitzetten funderingsstroken en opgaand werk middels total station door uitvoerder

1 tt 1 tt 1 tt

16 60

Grondwerk Ontgraven bouwwerk

50,00

4,00 1,00 4,00 4,00

148,00 37,00 148,00 148,00

25,00 25,00 50,00 50,00

2,00

74,00

50,00

Buitenriolering Buitenriool door installateur sparingen maken en aanwerken meterkastvloerplaat leveren + aanbrengen leveren en aanbrengen invoermantelbuizen

Betonwerk Betonwerk Fundering Betonstroken Stellen kantplanken 200mm egaliseren zandbed wapenen rond 8#150

447,00

80,00 218,00 300,00

173,00 62,00 198,00 198,00 400,00 124,00 0,00 0,00 80,00 218,00 300,00

173,00 62,00 198,00 198,00 400,00 124,00 0,00 0,00 80,00 218,00 300,00

15,00

555,00

16,00 60,00

624,00 2520,00

76,0

3144,0

200,00

998,00

1753,00

1753,00

624,00 2520,00

624,00 2520,00

0,0

3144,0

3144,0

0,0

2

10

2,00

78,00

10,00

88,00

88,00

1 tt

8

15

8,00

312,00

25,00

337,00

337,00

10,0

390,0

35,0

0,0

425,0

425,0

900,00

900,00

900,00

900,0

900,0

900,0

173,00 96,00 112,00

173,00 96,00 112,00

381,0

381,0

8,00 4,00 2,00

348,20 59,20 194,00

1 tt 1 tt

900,00

1 tt 1 tt 1 set

4 1,5 1

25 40 75

Buitenriolering 21

447,00

400,00

Grondwerk 05

145,00

1 tt 1 tt

Peil- en uitzetten 12

252,00

80 217,5 3000

Uitvoering 05

6,00

400

Bouwplaatsvoorzieningen 05

tot.loon tot. totaal mat. tot. Oa's per eenh. totaal regel 0,00 0,00 145,00 145,00 145,00 4,00 168,00 25,00 193,00 193,00 2,00 84,00 25,00 109,00 109,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

28,28 1 14,2 43

4,00 1,50 1,00

148,00 55,50 37,00

25,00 40,00 75,00

6,5

240,5

140,0

8,60 1,60 2,00

318,20 59,20 74,00

30,00

0,0

2

m tt 1 m m2 2

16 m 100 kg

0,2 0,1 0,02

0,7 1,2

120,00

Code

Omschrijving stelblokjes tbv de wapening voorbereiden stort leggen folie beton tbv stroken dik 200mm B25 verwijderen randbekisting kraan tbv sotren beton + draaien stenen

Hoeveelh eenh. 60 st 2 15 m 2 16 m 2 3m 1 43 m 2 uur

norm/eenheid materiaal/eenheid onderaann/eenheid tot/uren tot.loon tot. totaal mat. tot. Oa's 0,01 0,17 0,69 25,53 10,00 0,05 0,45 0,75 27,75 7,00 0,05 1,9 0,80 29,60 30,00 1 85 3,00 111,00 255,00 0,05

2,15

betonstiepen afm 300x300 mm stellen bekisting wapening voorbereiden stort beton tbv poeren 300x300 B25 stellen ankers verwijderen bekisting

3 6 60 3 0,6 12 6

st m2 kg st 3 m st 2 m

stelp.

spouwisolatie 80mm mupan plus (RC 2,5) spouwankers en plaatjes (4st/m2) vloerventilatieroosters

35,74 4 0,4 0,1 0,45 0,6

m2 st du du m3

12 m 50 st 4 st

2

stelp.

stelwerk hardhouten buitenkozijnen gevelstenen kalkzandsteen blokken HB10 mortel spouwisolatie 80mm mupan plus (RC 2,5) spouwankers en plaatjes (4st/m2) kozijnankers steigerwerk vinylslabbe boven de kozijnen strip tbv bevestiging vinylslabbe prefab betonnen kantplanken tbv kozijnenen aan peil open stootvoeg roostertjes

voegwerk materiaal stieger afbreken en opruimen tbv buitenmuren dilataties tbv metselwerk de stenen koud tegen elkaar Metselwerk afbouw

250,00

270,00

1426,83

333,00 66,60 27,75

69,00 87,00 15,00

67,00 3,00 14,00

402,00 154,00 43,00

4 0,25 0,25

85 1,15

2,40 3,00 1,50

88,80 111,00 55,50

51,00 14,00

233,00 10,00 9,00

140,00 125,00 56,00

18,45

682,65

236,00

0,00

336,00

920,00

38,0

1407,5

688,0

250,0

606,0

2346,8

88,80

3,00 250,00 20,00 158,00

480,00 75,00 270,00

23,00 1825,00 950,00 950,00

92,00 730,00 95,00 428,00

115,00 9,00 1,00 14,00

69,00 111,00 35,00 54,00

0,00

3887,00

1614,00

1680,00 456,00

0,7 625 200 350

2,4 1200 750 600

115 6,69 0,32 4,35

0,84 0,5 1

31,08 18,50 37,00

69,00 80,00 16,00 17,00

175,38

613,00

825,00

2

62,84 m 6 st 2 12,4 m 2 13 m 2,8 du 0,38 du 2 1,5 m 40 160 32 27 0,8 0,8 5 40

2

m st st m2 m m m st

0,6

0,7

3,60

133,20

4,00

23,00

137,00

0,5 0,7

0,5 0,25 350 625

6,20 9,10

229,40 336,70

6,00 3,00 980,00 238,00

19,00 26,00 950,00 1825,00

236,00 340,00 2660,00 694,00

600 1200

0,07 0,01 0,02

115 6,69 0,32 0,1

2,80 1,60 0,64

103,60 59,20 23,68

173,00 268,00 51,00 3,00

115,00 9,00 1,00 1,00

173,00 371,00 110,00 27,00

0,2 0,15 0,25 0,25 0,01

2,5 2,93 2 13,25 0,1

5,40 0,12 0,20 1,25 0,40

199,80 4,44 7,40 46,25 14,80

68,00 2,00 2,00 66,00 4,00

10,00 8,00 11,00 23,00 0,00

267,00 7,00 9,00 113,00 19,00

31,31

1158,47

1868,00

2136,00

3021,00

5163,00

360,00

19,00

8,00 1,00 2,00 6,00

360,00 45,00 50,00 19,00

379,00

17,00

474,00

Metselwerk Begane grond Metselwerk afbouw Voegwerk buitenom geborsteld

452,00

79,55 250,00

9,00 1,80 0,75

Metselwerk fundering Metselwerk begane grond stelwerk profielen Stelwerk binnenkozijnen

724,83

2,00 125,00

11,55 1,45 5

Betonwerk Metselwerk Metselwerk fundering vloerventilatieroosters stelwerk profielen kalkzandsteenblokken HB10 kalkzandsteen MF gevelstenen 4 lagen -p Mortel

19,59

250,00

1,5 0,03 0,25

Betonstiepen

22

79,55

125

Betonstroken

per eenh. totaal regel 1,00 35,53 2,00 34,75 4,00 59,60 122,00 366,00

2

45 m 2 45 m 2 45 m 2 27 m 3,5 m

8 1

45,00

0,05

1,35

49,95

5,5 1,35

49,95

45,00

Code

Omschrijving

Hoeveelh eenh.

norm/eenheid materiaal/eenheid onderaann/eenheid tot/uren

Metselwerk 23

Vooraf vervaardigde steenachtige elementen Beganegrondvloer Ribcasettevloer gisoleerdRC2.5 toeslag kleine vracht oplegvilt

26 26 1 12

aanstorten naden kraan tbv draaien vloer+stenen

26 m 2 uur

kanaalplaatvloer 165mm dik toeslag kleine vracht oplegrubber tijdelijke ondersteuning aanstortne naden kraan tbv vloer.

24

per eenh.

2515,00

totaal regel

208,04

1821,42

2738,00

6925,00

7251,00

2

0,1

0,04

30 75

2,60

96,20

858,00 75,00

37,00 75,00

954,00 75,00

1,95 2

23,00

2,00

23,00

1,04

38,48

52,00 250,00

3,00 125,00

90,00 250,00

250,00

242,00

1392,00

125

2 26 m 2 26 m 1 tt 2 12 m 2 26 m 2

26 m 2 uur

3,64

134,68

1008,00

0,1

30 75

2,60

96,20

780,00 75,00

34,00 75,00

876,00 75,00

0,03

0,95

0,36

13,32

11,00

2,00

25,00

0,04 0,04

0,45 2

1,04 1,04

38,48 38,48

12,00 52,00

2,00 3,00 125,00

50,00 90,00 250,00

125

250,00 5,04

186,48

930,00

250,00

241,00

1366,00

Houten draagconstructie

8,68

321,16

1938,00

500,00

483,00

2758,00

Houten draagconstructie Betimmering Trespa gevels Regels frame wanden 38x89mm lat 22x50 tbv ventilatie dampdichte folie

8mm tresapa verlimd 18mm underlayment bevestigingsmidddelen )zwart schilderen latten

1 1 77 54 23

tt tt m m m2 2

23 m 2 23 m 2 23 m 2 23 m 2 2m 1 tt

0,1 0,05

1 0,3

7,70 2,70

284,90 99,90

77,00 16,00

5,00 2,00

362,00 116,00

0,1 0,1 0,07

1,15 1,15 6,69

2,30 2,30 1,61

85,10 85,10 59,57

26,00 26,00 154,00

5,00 5,00 9,00

112,00 112,00 213,00

0,5 1,25 1 3

12 55 7,25 200

11,50 28,75 2,00 3,00

425,50 1063,75 74,00 111,00

275,00 1265,00 15,00 200,00

31,00 101,00 44,00 311,00

702,00 2329,00 89,00 311,00

61,86

2288,82

2054,00

513,00

4346,00

4,35 1,75 0,40 0,25 0,50

160,95 64,75 14,80 9,07 185,00

29,00 21,00 5,00 23,00 36,00

7,00 25,00 5,00 9,00 44,00

190,00 86,00 19,00 32,00 221,00

Betimmering trespa gevels Dakrand 38x89 op betonvloer Regelwerk 38x89mm 9mm muliplex WBP plaat verticaal Dampdichte folie spouwisolatie 80mm mupan plus (RC=2.5) 19mm underlayment als muurplaat bevestigingsmiddelen

1 29 3,5 4 3,5 5

tt m m2 m2 m2 m2

0,15 0,5 0,1 0,07 1

1 6 1,15 6,69 7,25

Dakrand 38x89 op betonvloer Houten draagconstructie Staalwerk Stalen ligger +3 kolom zwaarte volgens uitrekstaat montage stalen liggers + kolommen kraan of vrachtwagen

1 270 1 1

tt kg tt tt

Bouwkundige kanaalelementen Montage dakdoorvoer voor mv+beluchting riool

1 tt 2 st

0,5

50 125

0,00

7,25

434,57

114,00

0,00

90,00

548,00

69,11

2723,39

2168,00

0,00

603,00

4894,00

743,00 4,00 2,00

148,00 74,00

5,00 125,00

3,00 198,00 199,00

743,00 198,00 199,00

6

222,00

5,00

868,00

400,00

1140,00

1,00

37,00

19,00

37,00

2,75 4 2

Staalwerk 26

tot. Oa's

Dakvloer

dampopen folie spouwisolatie 80mm mupan plus (RC=2.5) 12mm multiplex wbp plaat (binnenzijde

25

totaal mat.

2

m 2 m tt m2

Beganegrondvloer 1e Dakvloer

tot.loon tot.

Code

Omschrijving

Hoeveelh eenh.


Bouwkundige kanaalelementen 26

Kozijnen, ramen en deuren Leveren meranti buitenkozijnen en deuren volgens offerte leveren en afhangen 1 stuks raam in kozijn van de kantine exclusief levering ventilatieroosters ( bij in offerte schilder) leveren stompe binnenkozijnen zonder bovenlicht afm kozijnhout 67x114mm volgens offerte dichte deuren met kanaalspaanplaat met verdekte hardhouenlat afm 850x2315mm hangen sluitwerk standaard blank

1,00

33

Kunst- en natuursteen hardstenen dorpels 30x70 (toilet badkamerdeur en kastdeur)

0,00

tot. Oa's

per eenh. 0,00

totaal regel , 19,00 37,00

3966 200

3966,00 200,00

3966,00 200,00

3966,00 200,00

5 st

150

750,00

150,00

750,00

450,00

181,00 561,00

903,00 561,00

5366,00

5058,00

6380,00

1705,00 345,00 100,00

55,00 15,00 50,00

1705,00 345,00 100,00

2150,00

120,00

2150,00

5 st 1 po

1,5 3

125 450

7,50 3,00

227,50 111,00

625,00

10,50

338,50

625,00

1 tt 31 m2 23 m2 2 st

55 15 50

Dakbedekkingen 35

37,00

totaal mat.

1 tt 1 tt 1 st

Kozijnen, ramen en deuren Dakbedekkingen Bitumeuze dakbedekking op platte dak incl ps afschotisolatie volgens tekening Plastisol afdekkap Leveren en aanbrengen noodoverloop + afvoeren

tot.loon tot.

0,00 1 tt 3 st

0,5

14,95

1,50

0,00

0,00

55,50

45,00

55,50

45,00

33,00

, Kunst- en natuursteen 40

Stukadoorswerk stucwerk wanden op cementbasis (achter tegelwerk) stucwerk op gemetselde wanden (scanklaar klaar) spuitwerk betonplafond afwerken negge / uitwendige hoeken / stucstopprofielen.

1,50 49 10 18 23 3

m2 m2 m2 m2 m

17 16 9 4

Stucadoorswerk 41

Tegelwerk + Hardsteendorpels Vloertegels Aankoop grijze vloertegels afm. 150x150mm vloertegels tegelzetter in toilet en douche/kleedruimte lijmen op afwerkvloer (douchehoek 1 tegel verdiept aanleggen) Voorstrijk lim en voegmortel toeslag vierdiept gedeelte incl jollylijst aardingsnet in douche

0,00 1 tt 4 m2 4 m2 4 4 1 2,3

m2 m2 tt m2

5 2

21 m2 21 m2

21 21 1 1 3 3 40

35 7,5 26,5

1 tt 0,5 m

17,02

5,00 5,00

0,46

17,02

70,00

15

170,00 288,00 207,00 12,00

17,00 16,00 9,00 4,00

170,00 288,00 207,00 12,00

677,00

46,00

677,00

15,00

60,00

140,00 30,00 27,00

35,00 8,00 32,00 9,00

140,00 30,00 32,00 22,00

197,00

99,00

284,00

13,00

263,00

12,00 100,00

17,00 8,00 35,00 34,00 5,00 4,00 3,00

357,00 158,00 35,00 34,00 14,00 12,00 100,00

696,00

119,00

973,00

34,00

17,00

357,00 158,00 35,00 34,00

4,75

0,5

100,00

263,00

17 7,5 35 34

Wandtegels Raamdorpelstenen verglaasde raamdorpelstenen onder kozijn met gemetselde borstwering

0,46

12,5

m2 m2 st st m m m

0,00

33,00

60,00

Vloertegels Wandtegels aankoop witte wandtegels afm 150x200mm wandtegels tegelzetter in de douche tot ok betonplafond. In toilet tot 1200+ en 600mm wandteglws in de kantine boven de pantry (geen wandtegels achter de koelkast gerekend) Lijm voorstrijk en voegmortel toeslag vertrekken betegelen tot plafond toeslag inbouw toilet jollylijsten aluminium uitwendige hoeken aankoop jollylijsten aanbrengen kitvoegen

0,00

15

0,2

100,00 ,

0,00

14,00

0,00

0,00

277,00

0,25

9,25

8,00

Code

42

Omschrijving

Hoeveelh eenh.


tot.loon tot.

totaal mat.

tot. Oa's

per eenh.

Beganegrondvloer

0,25

9,25

8,00

0,00

34,00

17,00

Tegelwerk + Hardsteendorpels

0,71

26,27

355,00

893,00

252,00

1274,00

230,00 1,00

37,00

10,00 37,00

230,00 37,00

230,00

47,00

Dekvloeren Cementdeksvloeren dik 50mm Schoonvegen tbv vloerenlegger

23 m2 23 m2 1 tt

10 1


Metaalwerken Matomranding incl panho vloerluik

1,00 1 tt 1 st

1

35

1,00

, 37,00

0,00

37,00

35,00

Kunst- en natuursteen Plafond en wandsystemen metalstudwanden metal studwand 75mm frame met aan weerszijden 12,5mm gipsplaat + glaswolisolatie behangklaar afgewerkt achterhout ed.

1,00

Binnentimmerwerk diverse aftimmeringen woonhuis vloerplinten 9x45mm meranti wit gegrond aftimmeren houten buitenkozijnen aftimmeren binnenkozijnen lat 12x45mm 19mm underlayment meterkast bord bevestigingsmiddelen

35 m2 1 po

22 31 45 3 1

m m m m2 tt

0,1 0,15 0,1 1

1,22 1,65 0,92 7,25 50

4m 4,5 m2 1 tt

0,25 1,25

1 19,16 10

Diverse aftimmeringen woonhuis aftimmeren stalen ligger klossen 45x71mm 15mm multiplex aftimmeren koof bevestigingsmiddelen

3 2,5 6 1

m m2 m tt

0,15 1,25 0,15

1 16 1,65 25

Diverse aftimmeringen woonhuis aftimmeren stalen kolommen 15mm multiplex bevestingsmiddelen

2 m2 1 tt

1,25

16 10

Diverse aftimmeringen woonhuis Binnentimmerwerk 46

Glas en schilder en behangwerk HR++ buitenbeglazing Schilderwerk nieuwe binnen en buitenkozijnen leveren en plaatsen ventilatie roosters scan op wanden in kantine. Hal en toilet ( boven de wandtegels)

37,00

35,00

35 100

Diverse aftimmeringen woonhuis achterwand toilet inbouwreservoir hoog 1200mm regels 45x71mm 15mm multiplex bevestigingsmiddelen

72,00 ,

0,00

72,00

72,00

1225,00 100,00

35,00 100,00

1225,00 100,00

1325,00

135,00

1325,00

5,00 7,00 5,00 44,00 50,00

108,00 223,00 208,00 133,00 50,00

111,00

722,00

10,00 65,00 10,00

41,00 294,00 10,00

85,00

345,00

7,00 62,00 7,00 25,00

20,00 156,00 43,00 25,00

101,00

244,00

62,00 10,00

125,00 10,00

1 tt 35 m2

Plafond en wandsystemen 45

267,00

72,00

,

44

totaal regel

1 1 1 2 64

tt tt tt st m2

0,00

0,00

0,00

2,20 4,65 4,50 3,00

81,40 172,05 166,50 111,00

27,00 51,00 41,00 22,00 50,00

14,35

530,95

191,00

1,00 5,63

37,00 208,13

4,00 86,00 10,00

6,63

245,13

100,00

0,45 3,13 0,90

16,65 115,63 33,30

3,00 40,00 10,00 25,00

4,48

165,58

78,00

2,50

92,50

32,00 10,00

2,50

92,50

42,00

0,00

72,00

135,00

27,96

1034,16

411,00

0,00

369,00

1446,00

500,00 1200,00 0,40

17,80

160,00

500,00 1200,00 87,00 10,00

500,00 1200,00 175,00 608,00

500 1200 0,2

80 9,5

0,00

0,00

0,00

608,00

Code

Omschrijving Glas en schilder en behangwerk

47

Binneninrichting Garderobe en inrichting kast in kleedruimte rekening opdrachtgever kraangat

Hoeveelh eenh.

1 st

norm/eenheid materiaal/eenheid onderaann/eenheid tot/uren tot.loon tot. totaal mat. tot. Oa's per eenh. totaal regel 0,40 17,80 160,00 2308,00 1797,00 2483,00

3

500

Binneninrichting 48

Vloerbedekking egaline/m2 marmoleum vloerbedkkingen leveren en aanbrengen schoonloopmat leveren en aanbrengen

1 17 17 3

tt m2 m2 m2

3,00

111,00

500,00

3,00

111,00

500,00

6 30 70

Vloerbedekking 50

Loodgieterswerk Loodgieterswerk

0

1 tt

Elektrische installatie Elektrische installatie

0,00

6384,18

Loodgieterswerk 70

0,00

1 tt

611,00

0,00

611,00

611,00

102,00 510,00 210,00

6,00 30,00 70,00

102,00 510,00 210,00

822,00

106,00

822,00

6384,18

6384,18

6384,18

6384,18

6384,18

0

0,00

0,00

6384,18

4611,05

4611,05

4611,05

0

0,00

0,00

4611,05

4611,05

4611,05

4611,05

Loodgieterswerk

611,00

Onder aanneming 490 € 12.771,18 € 10.093,00 € 30.942,23

Uren % Algemene kosten TOTAAL EX BTW

arbeid

Materiaal

€ 12.771,18 € 10.093,00 € 30.942,29

Alle soorten kosten € 54.079,06 6% € 57.323,80

% Ontwikkelingskosten

Totaal Generaal

€ 54.079,06 € 3.244,74 € 57.323,80

1,00% 573,24

€

573,24

€

€

-

€

0,00% 2% 1.157,94

€

€

% Winst

% Riciso TOTAAL EX BTW

Totaal

€ 57.897,04

€ 57.897,04 1.157,94 € 59.054,98

Code 00/01

vro vro vro vro vro

Omschrijving Algemeen voor het werk geldende voowaarden CAR verzekering Oplevering Onderhoudstermijn 3mnd # Werkzaamheden derden leges en precariorechten gemeente Architectkosten incl werktekening + EPC berekening Constructie berekening Bodemonderzoek Project / reclame bord Werkzaamheden derden

Hoeveelh. eenh. 1 tt 1 tt 1 tt 1 tt 1 tt

norm/eenheid

materiaal/eenheid

onderaann/eenheid 145

4 2

25 25

Algemeen voor het werk geldende voowaarden 01

Bouwplaatsvoorzieningen Terreinafscheiding opzetten en verwijderen Toegangspoort bij de openbare weg afdekmaterialen en/of isolatiematerialen tbv weersinvloeden schatfkeet plaatsen materiaalcontainer plaatsen dixie chemisch toilet plaatsen mk en waterput stroom en water iva de aanwezige mantelbuizen verbruik bouwwater en stroom puincontainers overige afvalcontainers aan en afvoer materieel en transport

1 1 1 1 1 1 1 1

tt tt tt tt tt tt tt tt

4 1 4 4

25 25 50 50

2

50

Uitvoering Meetwerk voorman / keuringen werkvoorbereiding / projectbegeleiding

1 tt 1 tt 1 tt

Peil- en uitzetten uitzetten tbv grondwerk uitzetten funderingsstroken en opgaand werk middels total station door uitvoerder

1 tt 1 tt 1 tt

16 60

Grondwerk Ontgraven bouwwerk

252,00

50,00

4,00 1,00 4,00 4,00

148,00 37,00 148,00 148,00

25,00 25,00 50,00 50,00

2,00

74,00

50,00

Buitenriolering Buitenriool door installateur sparingen maken en aanwerken meterkastvloerplaat leveren + aanbrengen leveren en aanbrengen invoermantelbuizen

Betonwerk Betonwerk Fundering Betonstroken Stellen kantplanken 200mm egaliseren zandbed wapenen rond 8#150

447,00

80,00 218,00 300,00

173,00 62,00 198,00 198,00 400,00 124,00 0,00 0,00 80,00 218,00 300,00

173,00 62,00 198,00 198,00 400,00 124,00 0,00 0,00 80,00 218,00 300,00

15,00

555,00

16,00 60,00

624,00 2520,00

76,0

3144,0

200,00

998,00

1753,00

1753,00

624,00 2520,00

624,00 2520,00

0,0

3144,0

3144,0

0,0

2

10

2,00

78,00

10,00

88,00

88,00

1 tt

8

15

8,00

312,00

25,00

337,00

337,00

10,0

390,0

35,0

0,0

425,0

425,0

900,00

900,00

900,00

900,0

900,0

900,0

173,00 96,00 112,00

173,00 96,00 112,00

381,0

381,0

8,00 4,00 2,00

348,20 59,20 194,00

1 tt 1 tt

900,00

1 tt 1 tt 1 set

4 1,5 1

25 40 75

Buitenriolering 21

447,00

400,00

Grondwerk 05

145,00

1 tt 1 tt

Peil- en uitzetten 12

6,00

80 217,5 3000

Uitvoering 05

tot.loon tot. totaal mat. tot. Oa's per eenh. totaal regel 0,00 0,00 145,00 145,00 145,00 4,00 168,00 25,00 193,00 193,00 2,00 84,00 25,00 109,00 109,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

400

Bouwplaatsvoorzieningen 05

tot/uren

28,28 1 14,2 43

4,00 1,50 1,00

148,00 55,50 37,00

25,00 40,00 75,00

6,5

240,5

140,0

8,60 1,60 2,00

318,20 59,20 74,00

30,00

0,0

2

m tt 1 m m2 2

16 m 100 kg

0,2 0,1 0,02

0,7 1,2

120,00

stelblokjes tbv de wapening voorbereiden stort leggen folie beton tbv stroken dik 200mm B25 verwijderen randbekisting kraan tbv sotren beton + draaien stenen

60 15 16 3 43 2

st 2 m 2 m 2 m 1 m uur

0,01 0,05 0,05 1

0,17 0,45 1,9 85

0,05

3 6 60 3 0,6 12 6

st m2 kg st 3 m st 2 m

1,5 0,03 0,25 4 0,25 0,25

11,55 1,45 5 85 1,15

Betonstiepen Betonwerk 22

stelp.

Metselwerk Metselwerk fundering vloerventilatieroosters stelwerk profielen kalkzandsteenblokken HB10 kalkzandsteen MF gevelstenen 4 lagen -p Mortel spouwisolatie 80mm mupan plus (RC 2,5) spouwankers en plaatjes (4st/m2) vloerventilatieroosters

35,74 4 0,4 0,1 0,45 0,6

m2 st du du m3

12 m 50 st 4 st

2

0,7 625 200 350

stelp.

stelwerk hardhouten buitenkozijnen gevelstenen kalkzandsteen blokken HB10 mortel spouwisolatie 80mm mupan plus (RC 2,5) spouwankers en plaatjes (4st/m2) kozijnankers steigerwerk vinylslabbe boven de kozijnen strip tbv bevestiging vinylslabbe prefab betonnen kantplanken tbv kozijnenen aan peil open stootvoeg roostertjes

2,4

voegwerk materiaal stieger afbreken en opruimen tbv buitenmuren dilataties tbv metselwerk de stenen koud tegen elkaar Metselwerk afbouw

79,55

10,00 7,00 30,00 255,00

0,84 0,5 1

1,00 2,00 4,00 122,00

35,53 34,75 59,60 366,00

250,00

2,00 125,00

79,55 250,00

250,00

270,00

1426,83

67,00 3,00 14,00 233,00 10,00 9,00

402,00 154,00 43,00 140,00 125,00 56,00

19,59

724,83

452,00

9,00 1,80 0,75 2,40 3,00 1,50

333,00 66,60 27,75 88,80 111,00 55,50

69,00 87,00 15,00 51,00 14,00

18,45

682,65

236,00

0,00

336,00

920,00

38,0

1407,5

688,0

250,0

606,0

2346,8

88,80

3,00 250,00 20,00 158,00

480,00 75,00 270,00

23,00 1825,00 950,00 950,00

92,00 730,00 95,00 428,00

115 6,69 0,32 4,35

69,00

115,00

69,00

31,08 18,50 37,00

80,00 16,00 17,00

9,00 1,00 14,00

111,00 35,00 54,00

175,38

613,00

825,00

3887,00

1614,00

0,00

2

62,84 m 6 st 2 12,4 m 2 13 m 2,7 du 0,38 du 2 1,5 m 45 160 32 27 0,8 0,8 5 40

2

m st st m2 m m m st

0,6

0,7

3,60

133,20

4,00

23,00

137,00

0,5 0,7

0,5 0,25 350 625

6,20 9,10

229,40 336,70

6,00 3,00 945,00 238,00

19,00 26,00 945,00 1825,00

236,00 340,00 2645,00 694,00

600 1200

1680,00 456,00

0,07 0,01 0,02

115 6,69 0,32 0,1

2,80 1,60 0,64

103,60 59,20 23,68

173,00 301,00 51,00 3,00

115,00 9,00 1,00 1,00

173,00 404,00 110,00 27,00

0,2 0,15 0,25 0,25 0,01

2,5 2,93 2 13,25 0,1

5,40 0,12 0,20 1,25 0,40

199,80 4,44 7,40 46,25 14,80

68,00 2,00 2,00 66,00 4,00

10,00 8,00 11,00 23,00 0,00

267,00 7,00 9,00 113,00 19,00

31,31

1158,47

1866,00

2136,00

3016,00

5181,00

360,00

8,00

360,00

19,00

1,00 2,00 6,00

45,00 50,00 19,00

379,00

17,00

474,00

Metselwerk Begane grond Metselwerk afbouw Voegwerk buitenom geborsteld

2,15

1200 750 600

Metselwerk fundering Metselwerk begane grond stelwerk profielen Stelwerk binnenkozijnen

25,53 27,75 29,60 111,00

125

Betonstroken betonstiepen afm 300x300 mm stellen bekisting wapening voorbereiden stort beton tbv poeren 300x300 B25 stellen ankers verwijderen bekisting

0,69 0,75 0,80 3,00

2

45 m 2 45 m 2 45 m 27 m 3,5 m

2

8 1

45,00

0,05

1,35

49,95

5,5 1,35

49,95

45,00

Metselwerk 23

Vooraf vervaardigde steenachtige elementen Beganegrondvloer Ribcasettevloer gisoleerdRC2.5 toeslag kleine vracht oplegvilt aanstorten naden kraan tbv draaien vloer+stenen

24,4 24,4 1 12 26 2

24

26 m 2 24,4 m 1 tt 2 12 m

tijdelijke ondersteuning aanstortne naden kraan tbv vloer.

24,4 m 2 24,4 m 2 uur

2,60

96,20

1,04

38,48

732,00 75,00 23,00 52,00

2515,00

6920,00

7269,00

0,1

0,04

30 75 1,95 2

250,00

37,00 75,00 2,00 3,00 125,00

769,00 75,00 23,00 90,00 250,00

125 3,64

134,68

882,00

250,00

242,00

1207,00

2

0,1

30 75

2,60

96,20

732,00 75,00

34,00 75,00

828,20 75,00

0,03 0,04

0,95 0,45

0,36 1,04

13,32 38,48

11,00 10,98

2,00 2,00

25,00 49,46

0,04

2

1,04

38,48

48,80 250,00

3,00 125,00

87,28 250,00

125

Dakvloer

5,04

186,48

877,78

250,00

241,00

1314,94

Houten draagconstructie

8,68

321,16

1759,78

500,00

483,00

2521,94

Houten draagconstructie Betimmering Trespa gevels Regels frame wanden 38x89mm lat 22x50 tbv ventilatie dampdichte folie

19mm underlayment bevestigingsmidddelen )zwart schilderen latten

1 1 70 54 23

tt tt m m m2

23 23 23 23

m 2 m 2 m 2 m

2

2m 1 tt

2

0,1 0,05

1 0,3

7,70 2,70

284,90 99,90

70,00 16,00

5,00 2,00

354,90 116,00

0,1 0,1 0,07 0,5

1,15 1,15 6,69 12

2,30 2,30 1,61 11,50

85,10 85,10 59,57 425,50

26,00 26,00 154,00 275,00

5,00 5,00 9,00 31,00

112,00 112,00 213,00 702,00

1,25 1 3

55 7,25 200

28,75 2,00 3,00

1063,75 74,00 111,00

1265,00 15,00 200,00

101,00 44,00 311,00

2329,00 89,00 311,00

61,86

2288,82

2047,00

513,00

4338,90

4,35 1,75 0,40 0,25 0,50

160,95 64,75 14,80 9,07 185,00

29,00 21,00 5,00 23,00 36,00

7,00 25,00 5,00 9,00 44,00

190,00 86,00 19,00 32,00 221,00

7,25

434,57

114,00

0,00

90,00

548,00

69,11

2723,39

2161,00

0,00

603,00

4886,90

743,00 4,00 2,00

148,00 74,00

5,00 125,00

3,00 198,00 199,00

743,00 198,00 199,00

6

222,00

5,00

868,00

400,00

1140,00

1,00

37,00

Betimmering trespa gevels Dakrand 38x89 op betonvloer Regelwerk 38x89mm 9mm muliplex WBP plaat verticaal Dampdichte folie spouwisolatie 80mm mupan plus (RC=2.5) 19mm underlayment als muurplaat bevestigingsmiddelen

1 29 3,5 4 3,5 5

tt m m2 m2 m2 m2

0,15 0,5 0,1 0,07 1

1 6 1,15 6,69 7,25

Dakrand 38x89 op betonvloer Houten draagconstructie Staalwerk Stalen ligger +3 kolom zwaarte volgens uitrekstaat montage stalen liggers + kolommen kraan of vrachtwagen

1 270 1 1

tt kg tt tt

2,75 4 2

Staalwerk 26

2736,00

2

kanaalplaatvloer 165mm dik toeslag kleine vracht oplegrubber

dampopen folie spouwisolatie 80mm mupan plus (RC=2.5) 12mm multiplex wbp plaat (binnenzijde 8mm tresapa verlimd

25

1821,42

2

m m2 tt m m uur

Beganegrondvloer 1e Dakvloer

208,04

Bouwkundige kanaalelementen Montage dakdoorvoer voor mv+beluchting riool

1 tt 2 st

0,5

50 125

0,00

19,00

37,00 ,

Bouwkundige kanaalelementen

1,00

37,00

0,00

0,00

19,00

37,00

26

Kozijnen, ramen en deuren Leveren meranti buitenkozijnen en deuren volgens offerte leveren en afhangen 1 stuks raam in kozijn van de kantine exclusief levering ventilatieroosters ( bij in offerte schilder) leveren stompe binnenkozijnen zonder bovenlicht afm kozijnhout 67x114mm volgens offerte dichte deuren met kanaalspaanplaat met verdekte hardhouenlat afm 850x2315mm hangen sluitwerk standaard blank

1 tt 1 tt 1 st

3966 200

5 st 5 st 1 po

150 1,5 3

125 450

Kozijnen, ramen en deuren 33

Dakbedekkingen Bitumeuze dakbedekking op platte dak incl ps afschotisolatie volgens tekening Plastisol afdekkap Leveren en aanbrengen noodoverloop + afvoeren

Kunst- en natuursteen hardstenen dorpels 30x70 (toilet badkamerdeur en kastdeur)

7,50 3,00

227,50 111,00

625,00

10,50

338,50

625,00

3966,00 200,00

25 m2 22 m 2 st

55 15 50 0,00

1 tt 3 st

0,5

14,95

1,50

750,00

150,00

750,00

450,00

181,00 561,00

903,00 561,00

5366,00

5058,00

6380,00

1705,00 345,00 100,00

55,00 15,00 50,00

1705,00 345,00 100,00

0,00

0,00

2150,00

120,00

2150,00

55,50

45,00

55,50

45,00

33,00


Stukadoorswerk stucwerk wanden op cementbasis (achter tegelwerk) stucwerk op gemetselde wanden (scanklaar klaar) spuitwerk betonplafond afwerken negge / uitwendige hoeken / stucstopprofielen.

1,50 49 10 18 23 3

m2 m2 m2 m2 m

Tegelwerk + Hardsteendorpels Vloertegels Aankoop grijze vloertegels afm. 150x150mm vloertegels tegelzetter in toilet en douche/kleedruimte lijmen op afwerkvloer (douchehoek 1 tegel verdiept aanleggen) Voorstrijk lim en voegmortel toeslag vierdiept gedeelte incl jollylijst aardingsnet in douche

0,00 1 tt 3,5 m2 3,5 m2 3,5 3,5 1 2,3

m2 m2 tt m2

5 2

21 m2 21 m2

21 21 1 1 3 3 40

Beganegrondvloer

1 tt 0,5 m

17,02

5,00 5,00

0,46

17,02

62,50

15

100,00

170,00 288,00 207,00 12,00

17,00 16,00 9,00 4,00

170,00 288,00 207,00 12,00

677,00

46,00

677,00

15,00

52,50

140,00 30,00 27,00

35,00 8,00 32,00 9,00

140,00 30,00 32,00 22,00

197,00

99,00

276,50

13,00

263,00

12,00 100,00

17,00 8,00 35,00 34,00 5,00 4,00 3,00

357,00 158,00 35,00 34,00 14,00 12,00 100,00

696,00

119,00

973,00

34,00

17,00

0,00

34,00

17,00

357,00 158,00 35,00 34,00

4,75

0,5

33,00

263,00

17 7,5 35 34

Wandtegels Raamdorpelstenen verglaasde raamdorpelstenen onder kozijn met gemetselde borstwering

0,46

12,5

m2 m2 st st m m m

0,00

0,00

52,50 35 7,5 26,5

Vloertegels Wandtegels aankoop witte wandtegels afm 150x200mm wandtegels tegelzetter in de douche tot ok betonplafond. In toilet tot 1200+ en 600mm wandteglws in de kantine boven de pantry (geen wandtegels achter de koelkast gerekend) Lijm voorstrijk en voegmortel toeslag vertrekken betegelen tot plafond toeslag inbouw toilet jollylijsten aluminium uitwendige hoeken aankoop jollylijsten aanbrengen kitvoegen

0,00

15

0,2

100,00 ,

17 16 9 4

Stucadoorswerk 41

3966,00 200,00

1 tt

Dakbedekkingen 35

3966,00 200,00

14,00

0,00

0,00

277,00

0,25

9,25

8,00

0,25

9,25

8,00

Tegelwerk + Hardsteendorpels 42

Dekvloeren Cementdeksvloeren dik 50mm Schoonvegen tbv vloerenlegger

22 m2 22 m2 1 tt

0,71

26,27

1,00

37,00

347,50

10 1

893,00

252,00

1266,50

230,00

10,00 37,00

230,00 37,00

230,00

47,00


Metaalwerken Matomranding incl panho vloerluik

1,00 1 tt 1 st

1

35

1,00

, 37,00

0,00

37,00

35,00

37,00

35,00

72,00


Plafond en wandsystemen metalstudwanden metal studwand 75mm frame met aan weerszijden 12,5mm gipsplaat + glaswolisolatie behangklaar afgewerkt achterhout ed.

1,00

Binnentimmerwerk diverse aftimmeringen woonhuis vloerplinten 9x45mm meranti wit gegrond aftimmeren houten buitenkozijnen aftimmeren binnenkozijnen lat 12x45mm 19mm underlayment meterkast bord bevestigingsmiddelen

30 m2 1 po

35 100

20 31 45 3 1

m m m m2 tt

0,1 0,15 0,1 1

1,22 1,65 0,92 7,25 50

Diverse aftimmeringen woonhuis achterwand toilet inbouwreservoir hoog 1200mm regels 45x71mm 15mm multiplex bevestigingsmiddelen

4m 4,5 m2 1 tt

0,25 1,25

1 19,16 10

Diverse aftimmeringen woonhuis aftimmeren stalen ligger klossen 45x71mm 15mm multiplex aftimmeren koof bevestigingsmiddelen

3 2,5 6 1

m m2 m tt

0,15 1,25 0,15

1 16 1,65 25

Diverse aftimmeringen woonhuis aftimmeren stalen kolommen 15mm multiplex bevestingsmiddelen

2 m2 1 tt

1,25

16 10

Diverse aftimmeringen woonhuis Binnentimmerwerk 46

Glas en schilder en behangwerk HR++ buitenbeglazing Schilderwerk nieuwe binnen en buitenkozijnen leveren en plaatsen ventilatie roosters scan op wanden in kantine. Hal en toilet ( boven de wandtegels) Glas en schilder en behangwerk

47

Binneninrichting

72,00 ,

0,00

72,00

72,00

1225,00 100,00

35,00 100,00

1225,00 100,00

1325,00

135,00

1325,00

5,00 7,00 5,00 44,00 50,00

105,80 223,00 208,00 133,00 50,00

111,00

719,80

10,00 65,00 10,00

41,00 294,00 10,00

85,00

345,00

7,00 62,00 7,00 25,00

20,00 156,00 43,00 25,00

101,00

244,00

62,00 10,00

125,00 10,00

1 tt 30

Plafond en wandsystemen 45

267,00

1 1 1 2 60

tt tt tt st m2

0,00

0,00

0,00

2,20 4,65 4,50 3,00

81,40 172,05 166,50 111,00

24,40 51,00 41,00 22,00 50,00

14,35

530,95

188,40

1,00 5,63

37,00 208,13

4,00 86,00 10,00

6,63

245,13

100,00

0,45 3,13 0,90

16,65 115,63 33,30

3,00 40,00 10,00 25,00

4,48

165,58

78,00

2,50

92,50

32,00 10,00

2,50

92,50

42,00

0,00

72,00

135,00

27,96

1034,16

408,40

0,00

369,00

1443,80

500,00 1200,00 608,00

500,00 1200,00 87,00 10,00

500,00 1200,00 175,00 608,00

2308,00

1797,00

2483,00

500 1200 0,2

80

0,40

17,80

17,80

0,00

0,00

160,00

9,5 0,40

0,00

160,00

Garderobe en inrichting kast in kleedruimte rekening opdrachtgever kraangat

1 st

3

500

Binneninrichting 48

Vloerbedekking egaline/m2 marmoleum vloerbedkkingen leveren en aanbrengen schoonloopmat leveren en aanbrengen

1 18 18 3

tt m2 m2 m2

3,00

111,00

500,00

3,00

111,00

500,00

6 30 70

Vloerbedekking 50

Loodgieterswerk Loodgieterswerk

0

1 tt

Elektrische installatie Elektrische installatie

0,00

6384,18

Loodgieterswerk 70

0,00

0

1 tt

0,00

0,00

4611,05

Loodgieterswerk

0

0,00

611,00

611,00

611,00

102,00 510,00 210,00

6,00 30,00 70,00

102,00 510,00 210,00

822,00

106,00

822,00

6384,18

6384,18

6384,18

6384,18

6384,18

6384,18

4611,05

4611,05

4611,05

4611,05

4611,05

4611,05

490 € 12.771,18 €

Onder aanneming 9.895,68 € 30.942,23

€ 12.771,18 €

9.895,68 € 30.942,29

Uren % Algemene kosten TOTAAL EX BTW

0,00

611,00 0,00

arbeid

Materiaal

Alle soorten kosten € 53.844,20 6% € 57.074,85

% Ontwikkelingskosten

% Riciso TOTAAL EX BTW %BTW

1,00% 570,75

€

0,00% -

€

€

€

€

2% 1.152,91 21

stucwerk schilderwerk

€ 57.074,85

€ % Winst

Totaal Generaal

Totaal € 53.844,20 € 3.230,65

570,75 € 57.645,60 € 57.645,60 1.152,91 € 58.798,51

Omschrijving Gebouwd:

Lengte 4,83

Breedte 6,15

Hoogte 3,29

3 Totaalprijs m2 prijs m prijs € 59.054,98 € 604,08 € 1.987,44

variant 1 Variant 2 Variant 3

6,66 10,86 9,76

10,56 6,66 7,96

3,29 3,29 3,29

€ 139.775,55 € 604,08 € 1.987,44 € 143.746,45 € 604,08 € 1.987,44 € 154.403,08 € 604,08 € 1.987,44

Omschrijving Gebouwd:

Lengte 4,83

Breedte 6,15

Hoogte 3,29

3 Totaalprijs m2 prijs m prijs € 59.054,98 € 604,08 € 1.987,44

4,80 4,8 4,35

6,10 6,17 6,43

3,29 3,29 3,29

€ 58.211,19 € 604,08 € 1.987,44 € 58.859,89 € 604,08 € 1.987,44 € 55.589,57 € 604,08 € 1.987,44

variant 4 Variant 5 Variant 6

,


BIJLAGE G: Bestektekeningen dienstgebouw

BIJLAGEN


BIJLAGE H: Raakvlakken wijzigingen

BIJLAGEN


BIJLAGE I: Binnenwanden wijzigingen

BIJLAGEN

B-B ---

A-A 1.0

1

Family

B-B ---

begane grond 1 : 50

Material: Name

Kalkzandsteen Blokken Type Material: Volume Material: Area aantal per m2 Aantal blokken Snijverlies Netto aantal stenen

Basic Wall ISR_Kalkzandsteen_lijmblokken HB-10

BEGR. HELLENDOORN

7,04 m³

71 m²

13,2

940

47

1000

DEFINITIEF ONTWERP 1.1


Binnenwanden Kalkzandsteen Schaal:


1 : 50

HV

Prijsindicaties binnenwanden dienstgebouw 2

Wand: Houtskeletbouw Metalstudwand Kalkzandsteenwand Cellenbeton

Oppervlakte in m 71,00 71,00 71,00 71,00

Bron: Oppervlaktes:

bouwkostenonline.nl Revit model

Prijs per m 2 € 21,82 € 35,08 € 43,51 € 26,51

Totaalprijs € 1.549,00 € 2.491,00 € 3.089,00 € 1.882,00

Verschil tov. Gerealiseerd € € 942,00 € 1.540,00 € 333,00


BIJLAGE J: PvA Toepassing BIM & Systems Engineering

BIJLAGEN

PLAN VAN AANPAK Toepassi ng Bui l di ngI nf or mat i onModel i ng & Syst emsEngi neer i ng

OPDRACHTGEVER: PI ONEERI NG STEEFHEI JNEN STUD. NR.134152 HERWI N VOORTMAN STUD. NR.137098 TUTOR: M. A. G.MOSSEL DATUM:

22-09-2012

Building information Model - Systems Engineering

Titel:

Plan van Aanpak Toepassing Building Information Modeling & Systems Engineering

Plaats:

Enschede

Student:

Steef Heijnen Student civiele techniek Studentnummer: 134152 (Systems Engineering)

Student:

Herwin Voortman Student bouwkunde Studentnummer: 137098 (Building Information Modeling)

Schooljaar:

2012-2013

Tutor:

Dhr. M.A.G. Mossel

In opdracht van:

Saxion Hogescholen


Plaats:

Enschede

Datum:

22-09-2012

Plan van Aanpak

Herwin Voortman, Steef Heijnen 1


VOORWOORD In onze stageperiode gaan wij, Steef en Herwin de BIM minor volgen. Tijdens deze periode ga we onderzoek doen naar de koppeling tussen Systems Engineering en BIM. Tijdens deze stageperiode worden er ook colleges gegeven op het gebied van BIM. In dit onderzoek wordt duidelijk gemaakt hoe BIM en Systems Engineering gekoppeld kunnen worden, en met elkaar kunnen samenwerken. Dit Plan van Aanpak is het begin van het onderzoek en zal als leidraad gelden voor het gehele onderzoek. Het Plan van Aanpak geeft inzicht in wat we in deze zes maanden gaan onderzoeken. We gaan aan de hand van het stappenplan het onderzoek uitvoeren. De resultaten zullen worden verwerkt in een verslag. Steef Heijnen, Herwin Voortman

Plan van Aanpak



INHOUDSOPGAVE VOORWOORD INLEIDING ............................................................................................................................................... 4 1. DE OPDRACHT .................................................................................................................................. 5 2. DE PROBLEEMSTELLING ................................................................................................................. 6 3. DE DOELSTELLING ........................................................................................................................... 7 4. DE VRAAGSTELLING ......................................................................................................................... 8 5. HET RESULTAAT ............................................................................................................................. 10 6. WERKVOLGORDE & PLANNING .................................................................................................... 11 7. HET PILOTPROJECT ....................................................................................................................... 13 8. DE RANDVOORWAARDEN ............................................................................................................. 14 9. DE RISICO’S ..................................................................................................................................... 15 10. BIJLAGEN ....................................................................................................................................... 16 BIJLAGE 1:

PROJECTPLANNING........................................................................................... 16

BIJLAGE 2:

POP HERWIN VOORTMAN ................................................................................. 16

BIJLAGE 3:

POP STEEF HEIJNEN ......................................................................................... 16

Plan van Aanpak



INLEIDING We gaan het onderzoek, wat door Vincent Jongman is verricht, vervolgen. Vincent heeft onderzocht hoe BIM en SE kunnen samenwerken.Hij concludeerde dat er een betere koppeling tussen een dergelijk programma als Relatics en Revit kan. Wellicht zal er een programma moeten worden geschreven die als plug-in voor dergelijke tekenprogramma’s op de markt komen om BIM en SE te kunnen combineren. Tijdens het onderzoek wordt telkens teruggekoppeld naar een Pilotproject. Dit Pilotproject is een begraafplaats waar een aantal of één gebouw wordt gerealiseerd. Aan het project zijn verschillende eisen gesteld, en die moeten worden getoetst aan SE en BIM om de goede koppeling te krijgen.

Plan van Aanpak



1. DE OPDRACHT Het hoofdonderzoek is de goede koppeling vinden/maken tussen twee systemen. De twee systemen die met elkaar gekoppeld moeten worden zijn BIM en System Engineering.Op het moment is er geen mogelijkheid om deze twee te combineren in een overzichtelijk en gebruiksvriendelijk programma.Na dit onderzoek zal er waarschijnlijk worden gekeken of een programma schrijven voor deze onderdelen realistisch is. De opdracht is opgedeeld in verschillende stappen. Bij een gekozen systeem wordt dat weer onderverdeeld is in verschillende systemen. Deze stappen, die steeds verder duiken in verschillende subsystemen, zullen uiteindelijk op detailniveau aan de eis moeten voldoen. Deze verschillende stappen zullen worden verwerkt in het verslag en tevens is elke stapgekoppeld aan een deadline waarop deze stappen zullen moeten worden uitgewerkt. Tijdens het onderzoek wordt telkens teruggevallen op het Pilotproject. Het Pilotproject is een Begraafplaats in Hellendoorn. Deze begraafplaats heeft en aantal nieuwe faciliteiten nodig. Door de uitgebreide eisen en grootte kan dit project goed dienen als Pilotproject.Het pilotproject wordt verder toegelicht in hoofdstuk 7 van dit plan van aanpak.

Plan van Aanpak



2. DE PROBLEEMSTELLING Door de opkomst van BIM en Systems Engineering, zal in de toekomst de bouwsystematiek veranderen. Door deze twee methodieken te kunnen combineren zal het toegankelijker worden om deze twee systemen toe te passen binnen bedrijven. Op dit moment is deze koppeling niet mogelijk dus is het ook niet aantrekkelijk om met diverse systemen te werken.Door deze twee systemen te kunnen combineren zal het werken met deze systemen elkaar alleen maar versterken. Dus de hoofdvraag is: hoe is het mogelijk om deze twee systemen te kunnen laten samenwerken en hoe kan dit bereikt worden?

Plan van Aanpak



3. DE DOELSTELLING Het doel van het onderzoek is om het werken met BIM en SE te testen en de meerwaarde ervan in beeld te brengen en inzichtelijk te maken hoe BIM en SE elkaar kunnen versterken. Daarnaast is het onderzoek bedoeld om de knelpunten waar tijdens het project tegen aangelopen wordt inzichtelijk te maken en hiervoor oplossingen te zoeken. Uiteindelijk moeten BIM en SE samen een stimulans zijn voor partijen om te gaan combineren. Een aantal belangrijke vragen: o Hoe kan BIM met behulp van 3D visualisaties en informatiehandreiking SE (proces) ondersteunen? o Hoe kan SE procesondersteuning aan BIM bieden? o Hoe kunnen vastgelegde (SE) eisen aangetoond worden met behulp van BIM? o Welke knelpunten komen we tegen? o Wat is de meerwaarde om BIM en SE gezamenlijk toe te passen? o Hoe moet de oplossing beschikbaar worden voor het MKB? We hopen dat aan het eind van het onderzoek deze belangrijke vragen beantwoord kunnen worden met bevindingen vanuit het onderzoek.

Plan van Aanpak



4. DE VRAAGSTELLING Hoofdvraag: Op welke punten in het ontwerpproces kunnen BIM en SE elkaar versterken en hoe kunnen deze twee methoden samen worden toegepast? De hoofdvraag is opgedeeld in stappen. Deze stappen kunnen daarnaast weer worden onderverdeeld in kleinere sub stappen. Algemene vragen: o Welke beginstukken zijn beschikbaar voor ons onderzoek? o Wat is BIM? o Wat is SE? o Wat kan BIM en SE betekenen voor MKB o Hoe maken we de uitkomsten beschikbaar en bruikbaar voor het MKB o Welke software is beschikbaar?

Stap 1: Onderzoeken virtuele varianten binnen gestelde eisen. Deelstappen; o Hoe worden de varianten getoetst? o Hoe worden de eisen toonbaar gemaakt? o Hoe wordt voldaan aan de eisen waarbij geen waarde gesteld kan worden? o Hoe moet kenbaar gemaakt worden als eisen niet (meer) voldoen? Stap 2: Excel versus Relatics. Deelstappen; o Kunnen de eisen in Excel overzichtelijker gemaakt worden? o Kan Excel direct importeren naar CAD? o Wat zijn de grootste verschillen tussen Relatics en Excel? o Wat is/zou de beste koppeling zijn met diverse CAD programma’s o Is het overzicht aanwezig bij een groot eisenpakket? o Wie en hoeveel kunnen tegelijk het eisenpakket zien? o Moeten eisen opgedeeld worden voor diverse partijen, (aannemer/installateur/opdrachtgever)? Stap 3: Detaileisen Checken. Deelstappen; o Wanneer komen de detaileisen aan bod? o Moeten alle eisen zichtbaar zijn in elke fase of alles tonen wat nog niet voldaan is? o Afgevinkte eisen niet tonen of niet tonen? En wat zijn daar de voor en nadelen van? Stap 4: Vergelijking oude en nieuwe proces. Deelstappen; o Wat zijn de voordelen van BIM en SE? o Wat zijn de nadelen van BIM en SE? o Is het eisenprogramma te overzien in CAD-Programmatuur? o Is BIM & SE goedkoper dan traditioneel ontwerpen?

Plan van Aanpak



Stap 5: 3D CAD koppeling naar Relatics. A: In kaart brengen opdracht; Deelstappen; o Welke Software kunnen we gebruiken voor BIM en SE? o Welke Basisinstellingen willen we toepassen? o Wat moet geprogrammeerd worden? o Voor welke software moet het programma beschikbaar worden? B: programmeren oplossing; Deze handeling zal na het onderzoek plaatsvinden en zal door andere personen worden uitgevoerd. Tevens zal stap 6 (het controleren van het programma) ook door derden getoetst worden.

Plan van Aanpak



5. HET RESULTAAT Het resultaat waar het onderzoek naar zal leiden staat van te voren nog niet vast. Het doel is de perfecte koppeling te krijgen tussen BIM en SE, maar op welke manier is nog onbekend. Voordat het onderzoek gestart is kunnen we al wel een indicatie gegeven worden wat er zoal mogelijk kan zijn na het onderzoek. Zo zijn er een aantal oplossingen uit het onderzoek naar voren kunnen komen. Een aantal oplossingen zijn: Een directe koppeling tussen 3D CAD en SE; o Bij deze variant kan SE in het 3D CAD softwareprogramma worden ingeladen en zal tijdens het ontwerpproces de leidraad zijn. De Eindcontrole zal altijd door een persoon uitgevoerd moeten worden. SE en BIM gekoppeld in aparte programma’s;

o In deze variant zijn de programma’s niet met elkaar gekoppeld. De controle van de eisen zal in zijn geheel door een persoon worden uitgevoerd. Geen koppeling tussen BIM en SE; o Door de vele ‘niet meetbare’ eisen in het pakket kunnen de eisen niet getoetst worden aan het model. Of de eisen zullen aangepast moeten worden zodat er een waarde aan gehangen kan wordenof nog steeds een menselijke controle. Bij het inlezen van dit onderzoek zijn al bij voorbaat een aantal dingen naar voren gekomen. We zullen deze toelichten aan de hand van een voorbeeld. Bij alle prognoses zullen er eisen naar voren komen die niet ‘meetbaar’ zijn. Aan deze eisen valt geen getal of waarde aan te stellen. Deze eisen zullen veranderd moeten worden naar meetbare eisen. Dit zal in samenspraak met de opdrachtgever moeten gebeuren. Een eis die niet meetbaar is zullen we met een voorbeeld toelichten: o Eis 30: De uitstraling van het complex dient overeen te komen met het landschappelijke karakter van de locatie. Deze eis zal na het ontwerp voldaan moeten worden door een controle van de opdrachtgever. Zo zit er in het eisenpakket ook een aantal wensen. Deze zouden ook meegenomen kunnen gaan e worden in het eisenpakket, of zichtbaar in een 2 scherm aanwezig kunnen zijn,om geen verwarring te creëren tussen eisen en wensen. Bovengenoemd is geen uitkomst van het onderzoek. Het is een indicatievan wat mogelijk is tussen BIM & SE. Het uiteindelijke resultaat zal in het verslag komen te staan.

Plan van Aanpak



6. WERKVOLGORDE & PLANNING Bij het onderzoek zullen we ons houden aan dit stappenplan. De stappen zijn onderverdeeld in sub stappen deze zijn terug te vinden in de vraagstelling. Algemeen: o Onderzoeken wat BIM inhoudt; o Onderzoeken wat SE inhoudt; o Onderzoeken wat BIM en SE voor het MKB kan betekenen o Onderzoeken hoe BIM en SE beschikbaar en bruikbaar wordt voor het MKB o Bruikbare software onderzoeken. Stap 1: o o o o o

Onderzoeken virtuele varianten binnen gestelde eisen Eisen in Relatics toevoegen, Eisen in Relatics sorteren en waardes stellen aan ‘niet meetbare’ eisen Varianten bedenken; Conclusies trekken; Eventuele verbeterpunten toevoegen.

Stap 2: o o o o o

Excel versus Relatics Eisen in Excel en Relatics vergelijken op het gebied van overzichtelijkheid; Uitzoeken hoe geïmporteerd kan worden en op welke manieren; Uitzoeken of er al koppelingen zijn tussen CAD programma’s en welke mogelijkheden er zijn; Excel en Relatics importeren in CAD; Uitzoeken of eisen moeten worden opgedeeld en wat voor voor-en nadelen dat met zich meebrengt.

Stap 3: o o o

Detaileisen checken Model maken en de verschillende eisen toetsen; Onbruikbare eisen samenvoegen en inzichtelijk maken wat precies met de eis bedoeld wordt; Controleren of detaileisen in een ander stadium ingeladen moeten worden om het overzicht te behouden over de eisen.

Stap 4: o o o o

Vergelijking oude en nieuwe proces De voordelen uitlichten en toelichten; De nadelen uitlichten en toelichten; De voor en nadelen vergelijken en conclusies trekken; Kijken of het haalbaar is om een programma te maken ten opzichte de programma’s waarover we nu beschikken; Aan de hand van de voor en nadelen concluderen of de samensmelting van BIM en SE in de bouwsector geld bespaard of geld kost.

o

o Stap 5: 3D CAD koppeling naar Relatics A: In kaart brengen opdracht o Uitzoeken welke programma’s veel gebruikt worden voor BIM en SE; o Aan de hand daarvan checken welke programma’s het beste naar voren; komen om BIM en SE te kunnen combineren; o Voor welke programma’s het programma moet worden geschreven; o Wat de instellingen dan zouden moeten zijn voor het programma; o Onderzoeken vanuit welke programma’s de software mogelijk zou moeten worden gemaakt, met het oog op het MKB.

Plan van Aanpak



Er zijn een aantal deadlines gesteld voor de 4 stappen van het hoofdsysteem tot aan de sub-sub-subsystemen. 6 september: 29 oktober 19 november 17 december

Deadline stap 1 + Inlezen Deadline stap 2 Deadline stap 3 Deadline stap 4

De resultaten van het onderzoek zullen worden verwerkt in het verslag. De bijbehorende planning voor het komende semester is in bijlage 1 bijgevoegd.

Plan van Aanpak



7. HET PILOTPROJECT Het onderzoek wordt ondersteund door een Pilotproject. Het gaat hier om een bestaand project wat al gerealiseerd is. Het Pilotproject is een begraafplaats waar een aantal gebouwtjes zijn gerealiseerd. De gebouwen niet van dusdanige grootte dat ze eenvoudig zijn, en dus eenvoudig voor het onderzoek. Door de grootte en de kleine complexiteit zal het project uitstekend zijn voor het onderzoek. Het Pilotproject is een begraafplaats in Hellendoorn. De begraafplaats ligt aan de Meester Ponsteenlaan. De begraafplaats is een nieuwe begraafplaats, waar de volgende onderdelen al gerealiseerd zijn: o Een padenstructuur; o Een ingang met parkeerplaatsen en een toegangspoort; o Een toiletruimte; o Een wachtruimte; o Een dienstgebouw. Daarnaast wordt de omgeving ingericht met groenvoorzieningen in de vorm van bomen, beschoeiing en gazons. Van het project zijn enkele tekeningen en een uitgebreid Programma van Eisen (PvE) beschikbaar. Dat betekend dat dit pilotproject uitermate geschikt is om, vanaf de eerste fase, het project op te zetten met BIM en SE volgens het stappenplan wat in een eerder hoofdstuk aan bod kwam.

Figuur 7.1 Nieuwe Begraafplaats Hellendoorn

Plan van Aanpak



8. DE RANDVOORWAARDEN Building information Model, is momenteel al een tijdje in gebruik. Er zijn al een aantal methodieken beschikbaar op het gebied van allerlei vakken die allemaal een eigen specialiteit geven aan BIM. Steeds meer bedrijven zijn geïnteresseerd in BIM en gaan er ook mee werken. Kortom BIM is in opkomst en breidt zich uit. Op diverse websites ia al informatie en voorbeeldprojecten beschikbaar, Voorbeelden zijn het Internationaal BIM platform en SmartRevit. Deze programma’s zijn een goed uitgangspunt om met BIM te beginnen. Het geeft een goed beeld van BIM en hoe het werkt. Systems Engineering is ook een nieuwe methodiek die in opkomst is. SE wordt ook al veel gebruikt binnen diverse andere vakgebieden, en er zijn al veel methodes beschikbaar. SE wordt niet alleen in de bouw gebuikt, maar over een heel breed vlak. In de bouw is SE nog in een beginfase. Stichting Pioneering houdt zich bezig met Systems Engineering en doet veel onderzoek naar verschillende aspecten. Dit onderzoek is er een van. Tevens zijn er Pilotprojecten waar SE getest wordt. Er is nog geen informatie beschikbaar om BIM en SE samen te laten werken Dit onderzoek zal het onderzoek van Vincent Jongman aanvullen. Vincent heeft het onderzoek van beginpunt 0 opgezet naar wat het nu is. Nu gaan wij het verder uitwerken. Steef gaat het grootste deel SE uitwerken en Herwin het grootste deel van BIM. Samen moeten we tot één verslag komen die de samenwerking van BIM en SE duidelijk zichtbaar maakt. Binnen dit onderzoek wordt gebruikt gemaakt van Autodesk Revit. Dit is een 3D CAD programma die veel gebruikt wordt met BIM. Allplan was ook een optie maar daar hebben wij te weinig ervaring mee. Het programma wat we vanuit SE gaan gebruiken is Relatics. Dit programma kan duidelijk aantonen welke eisen de opdracht gever heeft naar bijvoorbeeld de architect. Meerdere partijen kunnen tegelijk gebruik maken van Relatics in hetzelfde project. Naast het onderzoek zijn er elke woensdag colleges die de kennis van BIM vergroten. Deze lessen worden uitgevoerd met Revit en Allplan. De lessen zullen een aanvulling zijn op het onderzoek. Voor SE zijn er een aantal colleges geweest in het eerste jaar. Steef die de opleiding Civiele Techniek doet heeft meer ervaring met SE. De stof die tijdens de colleges gebruikt is kunnen we ook gebruiken bij het onderzoeken naar de samenwerking tussen BIM en SE.

Plan van Aanpak



9. DE RISICO’S Door de minimale informatie die beschikbaar is over de samenwerking tussen BIM en SE zou het onderzoek kunnen stranden omdat er toch te weinig informatie is. Het risico bestaat ook dat de integratie tussen de methodieken niet werkt, of slechts een deel werkt. De kans bestaat ook dat het onderzoek goed afgerond wordt, maar dat het programmeren van een dergelijk programma te ingewikkeld is. Er kan ook door een ander bedrijf/instantie een programma ontwikkeld zijn dat hetzelfde is dan ons onderzoek. Dan zou ons onderzoek overbodig zijn, maar het zou ook een aanvulling kunnen zijn op dat programma.

Plan van Aanpak



10. BIJLAGEN BIJLAGE 1:

PROJECTPLANNING

BIJLAGE 2:

POP HERWIN VOORTMAN

BIJLAGE 3:

POP STEEF HEIJNEN

Plan van Aanpak



BIJLAGE 1 Projectplanning onderzoek Inhoudsopgave PROJECTPLANNING BLAD 1 ................................................................................................................ 2 PROJECTPLANNING BLAD 2 ................................................................................................................ 3

Projectplanning



BIJLAGE 2 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Herwin Voortman

Inhoudsopgave

CURRICULUM VITAE ............................................................................................................................. 2 WAT DOE IK............................................................................................................................................ 4 WAT WIL IK ............................................................................................................................................. 4 COMPETENTIES .................................................................................................................................... 4

Persoonlijk Ontwikkelingsplan

Herwin Voortman

1


CURRICULUM VITAE Personalia: Naam: Roepnaam: Voorletter: Geboortedatum: Geboorteplaats: Nationaliteit: Adres: Postcode: Woonplaats: Mobiel: Email adres:

Herman Voortman Herwin H 27-10-1988 Rijssen Nederlands Gelderlandstraat 165 7543WJ Enschede 06-10 38 62 77 [email protected]

Opleidingen: Sept. 2009-Heden

Bachelor Opleiding Bouwkunde in Enschede Propedeuse behaald: Juli 2010 Afgestudeerd Juli 2012

Sept. 2005 – juli. 2009

MBO Bouwkunde in Almelo Diploma gehaald: Juli 2009

Sept. 2001 – Juli 2005

VMBO gemengde leerweg Reggesteyn Rijssen Diploma gehaald: Juli 2005

Werkervaring: Mei 2007- heden

Bouwbedrijf Braamhaar in Enter Functie: Vakantiewerker/Timmerman

Januari 2011- heden

Bramer Houtbewerkingsmachines Functie: Vakantiewerker

Juni 2008 – Aug. 2008

Houthandel Waanders in Rijssen Functie: Vakantiewerker

April 2002 – Aug. 2008

Kwekerij Borkent in Rijssen Functie: Vakantiewerker/oproepkracht

Stages (MBO) Bouwkunde: Jan 2009 – Juli 2009

Bouwbedrijf Braamhaar in Enter Functie: Vakantiewerker/Timmerman 5 dagen per week

Aug. 2008 – Jan 2009

Bouwbedrijf Aan de Stegge in Enter Functie Stagiaire/Timmerman 2 dagen per week


Herwin Voortman

2


Jan 2008 – Juli 2008

Vastbouw BV in Rijssen Functie: stagiaire/asst. uitvoerder 2 dagen per week

Jan 2007 – Jan 2008

Bouwbedrijf Braamhaar in Enter Functie: Stagiaire/Timmerman 2 & 5 dagen per week

Aug. 2006 - jan 2007

Roelofs & Haase in Rijssen, Werkvoorbereiding Functie: stagiaire 1 dag per week Gemeente Rijssen-Holten in Holten Functie: Stagiaire 1 dag per week

Jan. 2006 - juli 2006

Programma’s Office pakket; Autodesk Revit Architecture/Structure/MEP; Scia engineer (basis); Autodesk AutoCad; Google Sketchup; Adobe Photoshop (basis). Lumion 3D Hobby’s Fitness; Computers; Tekenen.

Talenkennis Nederlands; Engels; Duits.

Moedertaal Redelijk Matig


Herwin Voortman

3


WAT DOE IK Ik volg een studie bouwkunde aan het Saxion. Inmiddels ben ik vorig jaar afgestudeerd en resteert alleen nog een stage/minor. Ik volg een stage bij de stichting Pioneering. Samen met Steef Heijnen doe ik een onderzoek naar een koppeling tussen Building Information Modeling en Systems Engineering. Naast dit onderzoek volg ik de BIM minor.

WAT WIL IK Ik zou graag mijn kennis op het gebied van BIM willen verbreden. met de minor en het onderzoek zie ik er mogelijkheden toe. Daarnaast wil ik mijn kennis op het gebied van Revit enorm proberen te verbeteren. Daarvoor ben ik veelal in mijn vrije tijd bezig met deze programmatuur. Door mijn kennis op dit gebied te verbreden hoop ik op een goede uitgangspositie in de markt te komen wanneer ik mijn opleiding heb afgerond.

COMPETENTIES B1 I. II. III. IV.

Opstellen en beoordelen gegevens voor haalbaarheid en ontwerp Ruimtelijke gegevens (P.v.E en situatie) Bouwproces en Wet- en regelgeving (ontwerp en omgeving) Tekeningen (ontwerp) Bouwkundige en constructieve analyse en ontwerp

Voor dit schooljaar bezat ik deze competentie wel maar niet op een redelijk niveau. Tijdens het onderzoek wat ik nu verricht, heb ik deze competentie meer eigen gemaakt. Ik heb goed geleerd hoe je een P.v.E goed samenstelt. competentie II tot IV beheers ik al langer. Door het afstudeerjaar heb ik deze competenties meer eigen gemaakt. Natuurlijk is er altijd een kans op verbetering. Maar daarvoor zal ervaring een belangrijke rol gaan spelen. En natuurlijk in welke functie ik later terecht kom. B2 I. II. III. IV.

Vergunning- en aanbesteding gereedmaken Wet en regelgeving (bouwvergunning) Bestektekeningen en bestek Bouwkundige en constructieve uitwerking Bouwfysica, installaties en duurzaamheid (toepassing)

Competentie I tot III beschik ik. Met het afstuderen heb ik De bestektekeningen grotendeels gemaakt, en de constructieve kant van het gebouw heb ik geanalyseerd en berekend. De competentie van installaties beschik ik niet heel erg, Daar heb ik mij nooit zo erg op gefocust. Ik kan de competentie gaan verbeteren om meer te oefenen met installaties. Hier krijgen we nog colleges over tijdens de BIM minor. Daar probeer ik mijn kennis te vergroten. Maar een woning uitwerken voor een aanbesteding of vergunning lukt mij. Ik heb al een aantal woningen volledig uitgewerkt op dit gebied.


Herwin Voortman

4


B3 I. II.

Begroten en contracteren Kosten, ramen en begroten. Contracteren in de bouw

Deze competentie beschik ik voldoende. Eventuele contracten in de bouw minder dan een begroting maken. Maar daar komt meer ervaring bij kijken. Ik kan deze competentie verbeteren door meer ervaring te krijgen in de bouw. B4 Voorbereiding Uitvoering I. II. III.

Tekeningen (uitvoering en detaillering) Dimensioneren en tekenen van constructies Analyse van materialen en constructies

Deze competentie beheers ik volledig. Hier heb ik mij volledig op gefocust tijdens het afstuderen. En heb daarbij mijn kennis vergroot. B5 I. II. III. IV.

Uitvoeren uitvoeringsplanningen (Na) calculeren en contracteren Inrichting van en organisatie op de bouwplaats Uitvoeren

Ook over deze competentie beschik ik. Tijdens vele stages op het MBO heb ik als ast. uitvoerder meegewerkt aan verschillende projecten. Alleen nacalculatie daar schort het nog. Maar dat zal waarschijnlijk verbeteren later tijdens een functie op de calculatieafdeling. B6 I. II.

Beheer en onderhoud Onderhoudsplanningen Oplevering, dossiervorming en revisie

Aan deze competentie is te werken. Tijdens het afstuderen en vorige projecten hebben we hier aan gewerkt. Maar hier zal ook later in het bedrijfsleven aan de competentie gewerkt worden, als ik in een soortgelijke functie terecht kom. A-01 I. I. II.

Communiceren Schriftelijke vaardigheden Gespreksvaardigheden Presentatievaardigheden (mondeling of schriftelijk)]

Hier beschik ik ook over. Tijdens vele projecten en het afstuderen heb ik mijn vaardigheden hierin fors vergroot. Tijdens dit laatste half jaar zal ik waarschijnlijk deze vaardigheden nog uitbreiden. A-02 I. II. III. IV. V.

Projectmatig/procesmatig werken Planvoorbereiding Organiseren/beheersen/evalueren Uitvoeren Samenwerken Leidinggeven

Hier beschik ik ook over. Tijdens vele projecten heb ik de leiding gehad binnen de groep. De samenwerking was altijd goed en we hadden projecten altijd op tijd af. Deze vaardigheid zal mijn hele leven zich uitbreiden met ervaring.


Herwin Voortman

5


A-03 I. I. II. III. IV.

Zelfverantwoordelijk functioneren Omgevingsbewust Zelfinzicht (zelf)beoordeling, evaluatie en reflectie Persoonlijke planning Verantwoordelijkheid en zelfstandigheid

Dit is toch een hele belangrijke competentie. Ik denk dat ik over deze competentie beschik door telkens kritisch naar mezelf de kijken. Hoe ik er voor sta en wat verbeterd kan worden. Mijn werktempo en mijn eigen A-04 I. II. III. IV. V.

Analytisch denken en handelen Verzamelen/structureren van informatie Analyseren Beschrijven/integreren Modelleren Afwegen/ontwikkelen van oplossingsstrategieën

Aan deze competentie heb ik de eerste jaren van de opleiding gewerkt. Deze zijn in de loop van de tijd sterk vergroot. En kan uiteraard nog verbeterd worden later in het bedrijfsleven. A-05 I. II. III.

Toegepast onderzoek verrichten Opzet van het onderzoek Verwerking en vertaling van gegevens Concluderen en evalueren.

Aan deze competentie werk ik momenteel het hardst door onderzoek te verrichten naar BIM-SE. En deze zal ik waarschijnlijk in deze zes maanden sterk vergroten.

Ik denk dat ik aan de meeste competenties voldoe, omdat dit mijn laatste half jaar is en van mening ben dat ik door de opleiding heen in veel aspecten zichtbaar beter ben geworden in verschillende competenties. Wanneer ik binnenkort hopelijk klaar ben met de opleiding zal ik mijn kennis in de diverse competenties verbeteren in het bedrijfsleven.


Herwin Voortman

6


BIJLAGE 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Steef Heijnen

Inhoudsopgave CURRICULUM VITAE ............................................................................................................................. 2 Wat doe ik? .............................................................................................................................................. 4 Wat wil ik?................................................................................................................................................ 4 Wat kan ik ................................................................................................................................................ 5 Tot slot ..................................................................................................................................................... 5


Steef Heijnen

134152 1


CURRICULUM VITAE Persoonlijke gegevens Naam Voornamen Geboortedatum Adres Telefoon E-mail Geslacht Nationaliteit

Heijnen Stefanus Jacobus Monique 03-02-1990 Celebesstraat 70, 7512AM Enschede +31 (0)6-54236535 [email protected] Mannelijk Nederlands

Roepnaam

Steef

Opleidingen 08-2002/06-2008

08-2008/01-2009

Gymnasium Profiel: Natuur & Techniek met als bijvakken Frans 1,2 en Latijn Civiele Techniek

02-2009/heden

Civiele Techniek

Trevianum, Sittard

Universiteit Twente, Enschede Saxion Hogeschool, Enschede

Werkervaring 07-2007

Call-it, Weert Taken: • Telefonisch verkoop

08-2007

Boels B.V. , Sittard Centraal magazijn Taken: • Montage • Stickeren • Orderpicken

07/08-2008

Eurocamping Nommerlayen, Nommern, Luxemburg Taken: • Winkel (kassa, vakkenvullen, bestellingen) • Animatie

08-2008/heden

Mise en place, Enschede Horeca projectbureau Taken: • Serveren • Banqueting • Debrasseren

08-2008/heden

BarEntertainment, Enschede Totaal Cateraar voor Evenementen en Feesten Taken: • Cocktailbar • Koffiebar • Op- en afbouw


Steef Heijnen

134152 2


03-2009/12-2009

Poort van Kleef, Enschede Studentencafé Taken: • Terras (Bar/Bediening) • Bartending • Food Runner

01-2010/06-2010

Aspen Valley Enschede Oubaha beheer Feestcafé Taken: • Terras (Bar/Bediening) • Bartending

04-2010/06-2010

Eetcafé “De Optimist”, Wemeldinge, Zeeland Eetcafé Taken: • Terras (Bar/Bediening) • Bartending

Overige ervaring 01-2007/07-2008

Scouting St. Tarcisius, Urmond • Begeleiden Welpen (6-11 jaar) en organiseren van opkomstavonden. • Leidingcursus en Bivakcursus voor Welpen (6-11 jaar) afgerond en bevoegdheid ontvangen

10-2009/09-2011

Scouting ’t Geuzennest, Enschede • Leiding Padvindsters (11-15 jaar) en organiseren van opkomstavonden/kampen. • Actief binnen Organisatie DSW. (Regio kamp Scouting Enschede)

09-2011/heden

Scouting ’t Geuzennest, Enschede • Begeleiden Explorers (13-20 jaar) en organiseren van opkomstavonden/kampen.

Aanvullende vaardigheden en eigenschappen Vervoermiddel OV-jaarkaart, fiets en in bezit van rijbewijs B Computer

Ervaring met diverse programma’s voor Windows; MS Office; AutoCAD; AllPlan

Civiel Technisch

Basis van Landmeten (bakenen, hoogtemeting, tachymeter/total station: inmeten en uitzetten)

Talen

Nederlands, Engels, Duits (zowel mondeling als schriftelijk). Basis Frans.

Hobby’s

Scouting, activiteiten met vrienden ondernemen, “knutselen”

Kenmerken

Vrolijk, humorvol, energie in overvloed, eigenwijs, leergierig


Steef Heijnen

134152 3


Wat doe ik? Ik volg de opleiding Civiele Techniek aan het Saxion in Enschede. Na enkele tegenslagen ben ik dit semester begonnen aan de Minor BIM. Hiervoor volg ik een stage bij de stichting Pioneering. Samen met Herwin Voortman doe ik een onderzoek naar een koppeling tussen Building Information Modeling en Systems Engineering.

Wat wil ik? Tijdens de Minor zou ik graag mijn vaardigheden met 3D tekenen willen vergroten. Dit is nooit mijn sterkste punt geweest en deze Minor is voor mij een mooie manier om en mijn tekenvaardigheden te verbeteren en kennis op te doen van BIM. Dit vanwege het belang voor in het bedrijfsleven en het gebrek aan informatie tijdens de Major van de opleiding Civiele Techniek. Zeker tijdens het onderzoek voor de Stichting Pioneering moet dit goed komen. Hier draait het om de koppeling tussen BIM en SE. Op deze manier kan ik ook mijn kennis van het SE opfrissen aangezien het voor mij ook al weer 1,5 jaar geleden is dat we daar mee hebben gewerkt. Ook heb ik zo de mogelijkheid om contacten op te doen in het bedrijfsleven wat altijd mooi meegenomen is. Door aan het einde van de Minor kennis te hebben op het gebied van BIM hoop ik iets unieks te hebben geleerd en zo mijn kans op een baan te vergroten. Het zal hier dan vooral voor de volgende competenties gaan: B-01

Programma van eisen opstellen

SE: PvE invoeren in Relatics en SMART maken

B-02

Alternatieven en varianten opstellen, beoordelen en kiezen

SE: Project begraafplaats Hellendoorn

B-03

Berekenen, tekenen en detailleren

BIM Minor college: 3D model en constructieberekenen

B-04

Tekenen. 3D modelleren en visualiseren

BIM: Project begraafplaats Hellendoorn; colleges BIM Minor, tekenen met Allplan

B-05

Contractdocumenten en begroting opstellen

BIM Minor college: calculeren, Ibis4BIM, Allplan en calculatie & bestek

B-06

Uitvoeringsgereed maken

BIM Minor college: 3D model en Bestektekening & werktekening; 3D model en installatietekeningen; 3D model en planning (bouwplanning)

B-07

Plan opstellen voor beheer en onderhoud

BIM Minor college: 3D model beheer & onderhoud; 3D model en planning

A1

Communiceren

Onderzoek voor Pioneering BIM&SE

A2

Projectmatig werken


A3

Zelfverantwoordelijk functioneren


A4

Analytisch denken en handelen


A5

Toegepast onderzoek verrichten


Verder komen aan bod de onderwerpen: • 3D model en prefab beton, staal en houtskeletbouw; • 3D model en presentatie high end rendering; • 3D model en installatietekeningen; • 3D model en bouwbesluit en EPN uit model


Steef Heijnen

134152 4


Wat kan ik Afgelopen jaar heb ik geprobeerd om alle openstaande vakken van jaar 1 en 2 te halen. Dit is grotendeels gelukt alleen ontbreken er nog enkele toetsen. Volgende week staat er een afspraak met mijn SLB-er om te kijken wat er nog precies ontbreekt. Dit jaar ga ik gebruiken om mijn Minor af te ronden en de nog openstaande vakken af te ronden. Zodat ik volgend jaar de vakken van jaar 4 kan doen, mijn stage en mijn afstudeeropdracht. Mijn grootste probleem ligt er bij mijn gebrek aan concentratie vermogen en discipline. Voor dat tweede heb ik inmiddels een stok achter de deur van €3000,- (de langstudeerboete) en voor het eerste heb ik een afspraak staan bij de huisarts om te kijken wat er hier aan kan gebeuren, maar vooral waar het aan ligt. Tijdens mijn opleiding was 3D modeleren altijd een zwak punt. Vanwaar ook dat ik via deze Minor mijn kennis en vaardigheden hierin wil vergroten.

Tot slot Deze Minor is op stage basis, dat is naast het feit dat het om 3D modeleren gaat de grootste motivatie factor om deze Minor te gaan doen. Op deze manier hoop ik weer een beeld te krijgen van wat ik met de opleiding kan. Ik studeer inmiddels 4 jaar op het Saxion en was het beeld van het bedrijfsleven en “waarom ik het doe” allemaal even kwijt.


Steef Heijnen

134152 5

ID

Task Name

Start 20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Onderzoek BIM-SE

27

Sep '12 3

10

17

24

Oct '12 1

8

Mon 3-9-12

Algemeen Onderzoeken wat BIM inhoudt; Onderzoeken wat SE inhoudt Onderzoeken wat BIM & SE kan betekenen voor MKB Hoe uitkomsten beschikbaar en bruikbaar maken voor MKB Bruikbare software onderzoeken

Mon 3-9-12 Mon 3-9-12 Mon 3-9-12 Fri 7-9-12 Tue 20-11-12 Tue 23-10-12

Stap 1: Onderzoeken virtuele varianten binnen gestelde eisen

Mon 3-9-12

Eisen in Relatics toevoegen, Eisen in Relatics sorteren en waardes stellen aan ‘niet meetbare’ eisen Varianten bedenken Conclusies trekken Eventuele verbeterpunten toevoegen

Stap 2: Excel versus Relatic

Mon 3-9-12 Tue 4-9-12 Mon 3-9-12 Tue 11-9-12 Fri 14-9-12

Mon 17-9-12

Eisen in Excel en Relatics vergelijken op het gebied van overzichtelijkheid; Uitzoeken hoe geïmporteerd kan worden en op welke manieren Uitzoeken of er al koppelingen zijn tussen CAD programma’s en welke mogelijkheden er zijn; Excel en Relatics importeren in CAD; Uitzoeken of eisen moeten worden opgedeeld en wat voor voor-en nadelen dat met zich meebrengt.

Stap3: Detaileisen checken

Mon 17-9-12 Mon 17-9-12 Mon 17-9-12 Tue 18-9-12 Thu 20-9-12

Mon 1-10-12

Model maken en de verschillende eisen toetsen; Mon 1-10-12 Onbruikbare eisen samenvoegen en inzichtelijk maken wat precies met de eis bedoeld wordt Mon 1-10-12 Controleren of detaileisen in een ander stadium ingeladen moeten worden om het overzicht te behouden Mon over 1-10-12 de eisen

Stap4: Vergelijking oude en nieuwe proces

Tue 9-10-12

De voordelen uitlichten en toelichten; Tue 9-10-12 De nadelen uitlichten en toelichten; Thu 11-10-12 De voor en nadelen vergelijken en conclusies trekken Mon 15-10-12 Kijken of het haalbaar is om een programma te maken ten opzichte de programma’s waarover we nu beschikken; Thu 18-10-12 Aan de hand van de voor en nadelen concluderen of de samensmelting van BIM en SE in de bouwsector Mongeld 22-10-12 bespaard of geld kost. Stap5: 3D CAD koppeling naar Relatics A: In kaart brengen opdracht

Project: planning verslag Date: Mon 24-9-12

Tue 23-10-12 Tue 23-10-12

Uitzoeken welke programma’s veel gebruikt worden voor BIM en SE; Tue 23-10-12 Aan de hand daarvan checken welke programma’s het beste naar voren; komen om BIM en SE teThu kunnen 25-10-12 combineren; Voor welke programma’s het programma moet worden geschreven; Mon 29-10-12 Wat de instellingen dan zouden moeten zijn voor het programma; Thu 1-11-12 Onderzoeken vanuit welke programma’s de software mogelijk zou moeten worden gemaakt, met het Monoog 12-11-12 op het MKB.

Task

Progress

Summary

External Tasks

Split

Milestone

Project Summary

External Milestone Page 1

Deadline

15

22

Nov '12 29

5

12

19

26

Dec '12 3

c '12 3

10

17

Project: planning verslag Date: Mon 24-9-12

24

Jan '13 31

Feb '13 7

14

21

28

Mar '13 4

11

18

25

4

11

18

25

Apr '13 1

Task

Progress

Summary

External Tasks

Split

Milestone

Project Summary

External Milestone Page 2

8

15

22

Deadline

May '13 29

6

13

20

27

Jun '13 3

10

17


BIJLAGE K: OBJECTENBOOM RELATICS

BIJLAGEN

Toepassing Building Information Modeling & Systems Engineering. Stichting Pioneering

Recommend Documents