Tussendoelen Leergebied Mens en Natuur vmbo onderbouw Leergebied Mens en Natuur ( bb/bk gl/tl )
= Basis Communicatie Vaksubkernen
Inhouden
Geluid
Geluidsbron, tussenstof, geluidstrilling, geluidssnelheid. Geluid(shinder) en gezondheid.
bb/bk
gl/tl
Geluidssnelheden in lucht, ijzer, water etc. opzoeken
Beschrijven van de relatie tussen gehoorgevoeligheid en frequentie
Herkennen van geluid door geluidstrillingen; geluidstrillingen door een tussenstof geven geluidsgolven
Beschrijven van geluidsbronnen (stem en luidspreker)
Herkennen van geluidsbronnen (stem en luidspreker)
kerndoelen onderbouw VO 29, VO 32, VO 33
Beschrijven van maatregelen tegen geluidshinder Beschrijven wanneer er sprake is van geluidshinder
Herkennen van maatregelen tegen geluidshinder
De formule s = v.t toepassen
Herkennen wanneer er sprake is van geluidshinder
Een audiogram in relatie met een gehoortest toepassen Uitleggen van geluid met geluidstrillingen, geluidsgolven en tussenstof Verschil van geluidssnelheden in lucht, ijzer, water enz. uitleggen
Interactie
Bouw, werking en functie van verschillende zintuigen. Zenuwstelsel; Bouw en functie van zenuwen en hersenen. Gedrag. Verantwoordelijkheid voor eigen gedrag in verschillende situaties.
Aangeven wat gevolgen zijn van eigen gedrag in verschillende situaties
Aangeven wat gevolgen zijn van eigen gedrag in verschillende situaties
Benoemen van de plaats in het lichaam waar zintuigen voorkomen
Benoemen van de plaats in het lichaam waar zintuigen voorkomen
Benoemen van mogelijkheden om veiligheid in verschillende situaties te vergroten
Benoemen van mogelijkheden om veiligheid in verschillende situaties te vergroten
Bouw en functie van oog en oor benoemen
Bouw en functie van oog en oor benoemen
Onderdelen en functies van het zenuwstelsel benoemen
Onderdelen en functies van het zenuwstelsel toelichten
Onderdelen van de hersenen benoemen
Onderdelen van de hersenen benoemen
Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag
Uitleggen dat gedrag van de mens wordt bepaald door biologische, psychologische, sociaal-culturele en andere oorzaken
Zintuigen van de mens benoemen
VO 29, VO 32, VO 33
Uitleggen hoe waarneming plaatsvindt Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag Zintuigen van de mens benoemen
Licht
Lichtbron, lichtstralen, lichtbundels, schaduwvorming. Lichtsnelheid. Breking en reflectie. Beeldvorming door een bolle lens, brandpuntsafstand, beeld- en voorwerpsafstand, vergroting. Kleurschifting, kleurvorming.
Beschrijven hoe een regenboog ontstaat Construeren van het beeld van een voorwerp bij een bolle lens met gegeven brandpuntsafstand (brandglas, camera, oog) Construeren van schaduw als licht van een uitgebreide lichtbron op een voorwerp valt Construeren van schaduw als licht van één puntbron of twee puntbronnen op een voorwerp valt Construeren van teruggekaatste lichtstralen met behulp van het virtuele beeld van een voorwerp voor een spiegel Herkennen dat wit licht in verschillende kleuren kan worden gebroken (prisma)
Beschrijven dat licht naar de normaal toe breekt bij overgang van lucht naar een andere stof en van de normaal af bij overgang van stof naar lucht Beschrijven dat wit licht voor het menselijk oog samengesteld kan worden uit drie hoofdkleuren Beschrijven van kleuren door het mengen van primaire lichtkleuren of door het mengen van primaire verfkleuren Construeren van het beeld van een voorwerp bij een bolle lens met gegeven brandpuntsafstand (brandglas, camera, oog) Construeren van schaduw als licht van één of meerdere bronnen op een voorwerp valt
VO 29, VO 32, VO 33
Herkennen dat wit licht voor het menselijk oog samengesteld kan worden uit drie hoofdkleuren Het maken van verschillende kleuren door het mengen van primaire lichtkleuren of door het mengen van primaire verfkleuren toepassen Met een tekening de spiegelwet uitleggen Meten van de voorwerpsafstand en beeldafstand en het aangeven van de relatie tussen voorwerpsafstand en beeldafstand (als v groter, dan b kleiner)
Construeren van teruggekaatste lichtstralen met behulp van beelden van een voorwerp voor meerdere spiegels In eenvoudige gevallen berekeningen uitvoeren in een constructietekening Meten van de voorwerpsafstand en beeldafstand en het aangeven van de relatie tussen voorwerpsafstand en beeldafstand (als v groter, dan b kleiner) Noemen van enkele directe en indirecte lichtbronnen (zon, maan, lamp, vuurtoren)
Noemen van enkele directe en indirecte lichtbronnen (zon, maan, lamp, vuurtoren)
Noemen van enkele eigenschappen van lichtstralen en lichtbundels
Noemen van enkele eigenschappen van lichtstralen en lichtbundels
Rekenen met de voortplantingssnelheid van licht
Uitrekenen van de vergrotingsfactor
Toelichten dat wit licht in verschillende kleuren kan worden gebroken (prisma) Uitleggen hoe een regenboog ontstaat Uitleggen van schaduw als licht van een uitgebreide lichtbron op een voorwerp valt Uitrekenen van de vergrotingsfactor Voorspellen van de loop van lichtstralen na weerkaatsing m.b.v. beelden
Straling (niet zichtbaar)
Stralingsbronnen, frequentie, golflengte en type straling. Het gebruik van straling in communicatie-toepassingen (Informatieoverdracht). Gebruik van straling in diagnostische, medische toepassingen. Veiligheidsmaatregelen tegen ongewenste effecten van str
Benoemen op welke manieren levende wezens beschermd kunnen worden tegen ongewenste effecten van straling (opslag kernafval, afscherming met lood, stralingsdosis) Herkennen van verschillende soorten straling Herkennen van verschillende soorten straling voor diagnostische, medische toepassingen (CT-scan, MRI) Noemen van enkele stralingsbronnen (sterren, röntgenapparaat, infraroodapparaat, hoogtezon) Noemen van verschillende soorten straling bij verschillende toepassingen (mobiele telefoons, wifi)
Beargumenteren van de juiste methode om je tegen straling te beschermen
VO 29, VO 32, VO 33
Beargumenteren van de keuze van de juiste soort straling voor diagnostische, medische toepassingen Benoemen op welke manieren levende wezens beschermd kunnen worden tegen ongewenste effecten van straling (opslag kernafval, afscherming met lood, stralingsdosis) Benoemen van enkele eigenschappen van straling bij verschillende toepassingen (mobiele telefoons, wifi) Benoemen van enkele eigenschappen van straling voor diagnostische, medische toepassingen (CT-scan, MRI) Herkennen van verschillende soorten straling aan de hand van de golflengte en frequentie Noemen van enkele stralingsbronnen en benoemen welke soort straling deze bronnen uitzenden (sterren, röntgenapparaat, infraroodapparaat, hoogtezon)
Technische systemen en processen in apparaten
Invoer, verwerking, uitvoer.
Onderscheiden van de verschillende onderdelen (sensor, verwerkingseenheid, actuator)
Beargumenteren hoe een regelsysteem is opgebouwd
VO 29, VO 32, VO 33
Onderscheiden van de verschillende onderdelen (sensor, verwerkingseenheid, actuator)
Energie Vaksubkernen
Inhouden
bb/bk
gl/tl
kerndoelen onderbouw
Elektriciteit en magnetisme
Stroomsterkte, spanning, weerstand. Spanningsbron. Stroomkringen. Geleiders, isolatoren. Magnetisme. Dynamo, transformator. Veiligheid, kortsluiting, overbelasting. Sensoren, actuatoren, meet-, stuuren regelsystemen.
Begrijpen van de begrippen stroomsterkte, spanning en weerstand
Afleiden hoe groot de spanning en stroomsterkte worden in de schakeling
Beschrijven van de dynamo als energie-omzetter
Beschrijven van eigenschappen van geleiders en isolatoren en een aantal van hun toepassingen
Beschrijven van eenvoudige besturingssystemen in de context van energiebesparing
Herkennen van de aarde als magneet
Beschrijven van zekering, aardlekschakelaar in de context van veiligheid
Ontwerpen van (eenvoudige) besturingssystemen in de context van energiebesparing
Eenvoudig rekenen met spanning, stroomsterkte en weerstand
Ontwerpen van diverse schakelingen
Gebruiken van de V- en A-meter in een schakeling
Toelichten met voorbeelden van de begrippen stroomsterkte, spanning, weerstand
Herkennen van de aarde als magneet
Toepassen van de wet van Ohm
Herkennen van de werking en het gebruik van magneten
Uitleggen van de functie van een spanningsbron
Herkennen van een spanningsbron als energiebron
Uitleggen van de werking en het gebruik van magneten
Herkennen van effect van transformatorgebruik in de context van huishoudelijke apparaten
Uitleggen van het gebruik van de Ven A-meter in een schakeling
Herkennen van verschillende soorten stroomkringen Herkennen welk effect serie- en parallelschakelingen hebben op de stroomsterkte en spanning Noemen van eigenschappen van geleiders en isolatoren en een aantal van hun toepassingen Noemen van verschillende soorten schakelingen in de huiselijke context
VO 29, VO 32, VO 33
Uitleggen van het gebruik van een dynamo Uitleggen van het gebruik van een transformator in de context van huishoudelijke apparaten en in de context van energietransport Uitleggen van verschillende soorten stroomkringen Uitleggen welke beveiliging gebruikt wordt in de elektrische huisinstallatie
Voorbeelden van spanningsbronnen noemen Energie in de toekomst
Alternatieve energiebronnen.
Beschrijven van alternatieve energiebronnen en het gebruik voor de mens Beschrijven van de voor- en nadelen van deze energiebronnen
Instandhouding
Bloedsomloop; Bouw en functie van hart en verschillende bloedvaten. Functies en samenstelling van het bloed. Ademhaling; Bouw en functie van de longen. Samenstelling ingeademde en uitgeademde lucht. Voeding; Voedingsstoffen. Verschil voeding planten/diere
Keuze maken voor verschillende alternatieve energiebronnen Vergelijken van alternatieve energiebronnen
Benoemen van de belangrijkste functies van eiwitten, vetten, koolhydraten, mineralen, vitamines en water voor het lichaam
Benoemen van de belangrijkste functies van eiwitten, vetten, koolhydraten, mineralen, vitamines en water voor het lichaam
Benoemen van de bouw en functie van het spijsverteringskanaal
Benoemen van de bouw en functie van het spijsverteringskanaal
Benoemen van de samenstelling van in- en uitgeademde lucht
Benoemen van de samenstelling van bloed
Benoemen van verschillende typen spieren
Benoemen van de samenstelling van in- en uitgeademde lucht
Beoordelen van voedselveiligheid
Benoemen van verschillende typen spieren
Beschrijven hoe de opname, verspreiding en gebruik van voedingsstoffen en afvalstoffen via de bloedbaan verloopt Beschrijven hoe dieren, planten en mensen aan hun voedsel komen Bouw en functie van benoemen van organen betrokken bij bloedsomloop Bouw en functie van benoemen van organen betrokken de ademhaling Eisen waaraan een evenwichtig voedingspakket moet voldoen benoemen Keuzes maken voor de samenstelling van een eigen gezond voedingspakket
VO 29, VO 32, VO 33
Beoordelen van voedselveiligheid Beschrijven hoe de opname, verspreiding en gebruik van voedingsstoffen en afvalstoffen via de bloedbaan verloopt Beschrijven hoe dieren, planten en mensen aan hun voedsel komen Bouw en functie van benoemen van organen betrokken bij bloedsomloop Bouw en functie van benoemen van organen betrokken de ademhaling Eisen waaraan een evenwichtig voedingspakket moet voldoen benoemen Keuzes maken voor de samenstelling van een eigen gezond voedingspakket
VO 29, VO 32, VO 33
Omschrijven hoe voedsel opgenomen, verwerkt en verspreid wordt door het lichaam Omschrijven van de bouw, functie en werking van de bij bewegen betrokken organen bij de mens Omschrijven waar opbouw en afbraak van stoffen plaatsvindt Onderscheiden dat in een cel assimilatie en dissimilatie plaatsvindt Verband leggen tussen de bouw van de spier met type bewegingen dat gemaakt kan worden Verschil tussen verbranding en vertering benoemen
Verbranden en verwarmen
Transport en isolatie. Brand blussen. Verbranding en milieu. Verbranding. Voorwaarden voor verbranding. Verschijnselen bij verwarmen.
Beschrijven op welke manieren warmtetransport kan plaatsvinden (geleiding, stroming, straling) Beschrijven, herkennen en met voorbeelden toelichten dat verwarmen kan leiden tot temperatuursverhoging of faseovergang Twee voorwaarden voor verbranding (brandstof en zuurstof) benoemen Verbanden noemen tussen verbranding van stoffen en het milieu Voorbeelden noemen van volledige en onvolledige verbranding Voorbeelden noemen van warmtetransport en isolatie in de context van energiebesparing Weten op welke manieren een brand geblust kan worden
Omschrijven hoe voedsel opgenomen, verwerkt en verspreid wordt door het lichaam Omschrijven van de bouw, functie en werking van de bij bewegen betrokken organen bij de mens Omschrijven waar opbouw en afbraak van stoffen plaatsvindt Onderscheiden dat in een cel assimilatie en dissimilatie plaatsvindt Verband leggen tussen de bouw van de spier met type bewegingen dat gemaakt kan worden Verschil tussen verbranding en vertering benoemen Beoordelen welke manieren effectief toegepast kunnen worden
VO 29, VO 32, VO 33
Beschrijven op welke manieren warmtetransport kan plaatsvinden (geleiding, stroming, straling) Beschrijven, herkennen en met voorbeelden toelichten dat verwarmen kan leiden tot temperatuursverhoging, faseovergang of chemische reactie De drie voorwaarden (ook: ontbrandingstemperatuur) voor verbranding benoemen en toelichten De keuze voor verschillende manieren van verbranding herkennen in samenhang met milieuproblematiek Keuze maken op welke manier een brand geblust moet worden Nagaan waar verbranding plaatsvindt Relatie leggen tussen warmtetransport en de materie waar transport in plaatsvindt Uitleggen op welke manieren een brand geblust kan worden Verband leggen tussen transport en isolatie in de context van energiebesparing Verschillen noemen van volledige en onvolledige verbranding
Vormen van energie, energieomzetting, transport, opwekking, rendement en vermogen
Vormen van energie. Energieomzetting. Energiebronnen; energieopwekking; energietransport. Vermogen en rendement.
Beschrijven hoe energie getransporteerd wordt
Beschrijven van de verschillende manieren van energie-opwekking
Energiesoorten noemen, waaronder bewegings-, zwaarte-, kernenergie, elektrische en chemische energie, warmte
Diverse apparaten ordenen m.b.v. de bijgeleverde energielabels
Herkennen van energieomzettingen
Enkele methoden beschrijven hoe energie opgeslagen kan worden Herkennen van de verschillende energiebronnen
Keuze maken m.b.v. de energielabels voor diverse (huishoudelijke) apparaten
Keuze maken voor apparaten met het oog op energiebesparing
Noemen van een aantal energiebronnen
Met voorbeelden energieomzettingen toelichten
Onderscheid maken tussen 'nuttige' energie en 'toegevoerde' energie
Nagaan op welke manier energie 'nuttig' gebruikt kan worden Verband leggen tussen de begrip 'vermogen' en 'rendement' Verschil tussen diverse energiesoorten noemen, waaronder bewegings-, zwaarte-, kernenergie, elektrische en chemische energie, warmte
Kracht-beweging-constructie
VO 29, VO 32, VO 33
Vaksubkernen
Inhouden
Beweging
Afstand, (gemiddelde) snelheid, versnelling. Beweging in grafiek.
bb/bk
De gemiddelde snelheid bij gegeven afstand en tijd berekenen met gebruik van eenheden Eenparige beweging, versnellen en vertragen herkennen Herkennen dat versnelling een voortdurende snelheidstoename is, veroorzaakt door een permanent werkende kracht Herkennen van een versnelde beweging aan de hand van een v-t diagram Interpreteren van een st- en een vtdiagram Maken van s-t en v-t diagrammen aan de hand van metingen
gl/tl
Afleiden dat versnelling een voortdurende snelheidstoename is, veroorzaakt door een permanent werkende kracht
kerndoelen onderbouw VO 29, VO 32
De relatie tussen afstand, snelheid en tijd (s=v.t) afleiden Een kwalitatief verband leggen tussen het veranderen van de snelheid van een voorwerp en de kracht die daarvoor nodig is Eenparige beweging, versnellen en vertragen onderscheiden Herkennen van een versnelde beweging aan de hand van een v-t diagram Interpreteren van een st- en een vtdiagram Maken van een v-t diagram aan de hand van een eenvoudig s-t diagram Maken van s-t en v-t diagrammen aan de hand van metingen Orde van grootte van snelheden herleiden in gegeven context
Kracht
Soorten krachten. Traagheid, bewegingsverandering.
Herkennen dat elk voorwerp zich verzet tegen een verandering van snelheid in grootte en/of richting (botsing, veiligheidsgordels, hoofdsteunen) Herkennen van soorten krachten in verschillende contexten (zwaartekracht, wrijvingskracht, magnetische en elektrische kracht, trek- en drukkracht, normaalkracht)
Kracht/beweging bij mensen, verkeer, transport van goederen en zonnestelsel
Veiligheidsmaatregelen in het verkeer. Beweging in de context van verkeer en vervoer. Opbouw van ons zonnestelsel.
De relatie uitleggen tussen massa, zwaartekracht en gewicht Herkennen van soorten krachten in verschillende contexten (zwaartekracht, wrijvingskracht, magnetische en elektrische kracht, trek- en drukkracht, normaalkracht) Orde van grootte van krachten herleiden in gegeven context
Uitleggen van het verschil tussen massa en gewicht
Statische- en dynamische krachten onderscheiden
Van verschillende soorten krachten de uitwerking beschrijven
Uitleggen dat elk voorwerp zich verzet tegen een verandering van snelheid in grootte en/of richting (botsing, veiligheidsgordels, hoofdsteunen)
De bouw van het zonnestelsel met de aarde tekenen en onderdelen benoemen (planeetbanen, maanaardestelsel, satellieten, gewichtsloosheid)
De dimensies van het zonnestelsel toelichten
De gevolgen van krachten in het verkeer (botsingen, vervormingen)noemen Gewichtsloosheid uitleggen Herkennen dat de beweging van de aarde om de zon en van de maan om de aarde natuurverschijnselen veroorzaken Het verband tussen stopafstand, remweg en reactieafstand toepassen Noemen van veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van letsel in het verkeer (valhelm, autogordels, kreukelzone, airbag, hoofdsteun)
VO 29, VO 32
VO 29, VO 32
De gevolgen van krachten in het verkeer (botsingen, vervormingen)noemen De opbouw van ons zonnestelsel (planeetbanen, maan-aardestelsel, satellieten, gewichtsloosheid) uitleggen met zwaartekracht en snelheid Gewichtsloosheid verklaren Uitleggen van de werking van veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van letsel in het verkeer (valhelm, autogordels, kreukelzone, airbag, hoofdsteun) Verband leggen tussen natuurverschijnselen en de beweging van de aarde om de zon en van de maan om de aarde Verband leggen tussen reactieafstand en reactietijd Verband leggen tussen stopafstand, remweg en reactieafstand
Overbrenging, constructies en verbindingen
Hefboomwet, kracht, arm, draaipunt. Ontwerpen en maken producten.
Eenvoudig rekenen aan een hefboomprobleem Krachtvergroting herkennen bij hefbomen en katrollen ((hijs)gereedschappen)
In evenwichtssituaties de hefboomwet (F1.r1=F2.r2) toepassen Krachtvergroting afleiden bij hefbomen en katrollen ((hijs)gereedschappen)
VO 29, VO 32
Met de kennis van krachten en de sterkte van materialen een product ontwerpen en maken (speeltoestel, gereedschap, hulpmiddel)
Met de kennis van krachten en de sterkte van materialen een product ontwerpen en maken (speeltoestel, gereedschap, hulpmiddel)
Materie Vaksubkernen
Inhouden
Bouw van stoffen
Moleculen. Moleculen (en atomen) en stoffen, fasen en chemische reacties.
bb/bk
Benoemen en toelichten wat er bij chemische reacties op moleculair niveau gebeurt
Benoemen en toelichten wat er bij chemische reacties op atomair niveau gebeurt
Gedrag van moleculen in de verschillende fasen herkennen en vergelijken
Gedrag van moleculen in de verschillende fasen herkennen en vergelijken
Met voorbeelden toelichten dat (de meeste) zuivere stoffen zijn opgebouwd uit moleculen die voor een bepaalde stof karakteristiek zijn
Met voorbeelden toelichten dat (de meeste) zuivere stoffen zijn opgebouwd uit moleculen die voor een bepaalde stof karakteristiek zijn (en op hun beurt opgebouwd zijn uit atomen)
Zuivere stof en mengsel definiëren op moleculair niveau
Chemische reacties
Chemische reactie en reactieschema. Voorbeelden in de dagelijkse praktijk.
gl/tl
Chemische reacties herkennen Een aantal chemische reacties in en rond het huis benoemen en herkennen Een reactieschema (hierin staan de namen van de stoffen) interpreteren Het begrip chemische reactie definiëren
kerndoelen onderbouw VO 29, VO 32, VO 33
Zuivere stof en mengsel definiëren op moleculair niveau
Aan de hand van een beschrijving het reactieschema opstellen
VO 29, VO 32, VO 33
Chemische reacties herkennen Een aantal chemische reacties in en rond het huis benoemen en herkennen Een reactieschema (hierin staan de namen van de stoffen) interpreteren Het begrip chemische reactie definiëren
Eigenschappen
Stoffen en hun eigenschappen. Eigenschappen van gevaarlijke stoffen. Dichtheid (kwalitatief). Geleiding van geluid. Geleiding van warmte. Brandbaarheid.
Begrijpen van pictogrammen en etiketten (mate van brandbaarheid, giftigheid) Een aantal (stof)eigenschappen benoemen en herkennen, waaronder kleur, oplosbaarheid in water, elektrische geleiding, kookpunt, smeltpunt
Een aantal (stof)eigenschappen benoemen en herkennen, waaronder kleur, oplosbaarheid in water, elektrische geleiding, kookpunt, smeltpunt Noemen van drie eigenschappen van drie witte, vaste, in water oplosbare stoffen
Herkennen van de stof aan de hand van de brandbaarheid
Stoffen ordenen aan de hand van de brandbaarheid
Herkennen van de stof aan de hand van de geluidssnelheid
Stoffen ordenen aan de hand van de geluidssnelheid
Herkennen van de stof aan de hand van warmtegeleiding
Stoffen ordenen aan de hand van warmtegeleiding
Noemen van drie eigenschappen van drie witte, vaste, in water oplosbare stoffen
Stoffen rangschikken naar brandbaarheid, giftigheid, etc
Uitleggen van zinken, zweven en drijven met behulp van dichtheid
VO 29, VO 32, VO 33
Uitleggen hoe de dichtheid verandert als de stof krimpt of uitzet Zinken, zweven en drijven voorspellen aan de hand van dichtheid
Opbouw van leven
Cel. Plantaardige en dierlijke cellen. Verschillende onderdelen van cellen. Verschillende onderdelen van cellen. Weefsels en organen; Organen met functies; Verschil organen en weefsels. Bacterie, schimmel, virus, plant, dier/mens. Indelen in vier rijken.
Benoemen dat organismen ingedeeld worden in vier rijken
Benoemen dat organismen ingedeeld worden in vier rijken
Benoemen dat weefsels en organen een deel van het organisme zijn
Benoemen dat weefsels en organen een deel van het organisme zijn
Cellen benoemen als zelfstandige eenheid
Cellen benoemen als zelfstandige eenheid
Kenmerken noemen van bacteriën, schimmels, virussen, planten, dieren en mensen
Kenmerken benoemen van de indeling in vier rijken
Onderdelen van plantaardige en dierlijke cellen (cytoplasma celkern celwand celvlies bladgroenkorrel) noemen en aanwijzen in de cel Plantaardige en dierlijke cellen benoemen
Kenmerken noemen van bacteriën, schimmels, virussen, planten, dieren en mensen Onderdelen van plantaardige en dierlijke cellen (cytoplasma celkern celwand celvlies bladgroenkorrel) noemen en aanwijzen in de cel
VO 29, VO 32, VO 33
Uitleggen dat de functie van de cel samenhangt met de vorm van de cel
Plantaardige en dierlijke cellen benoemen en het verschil uitleggen
Van een aantal organen benoemen waar ze zich in het lichaam bevinden
Toelichten dat de functie van de cel samenhangt met de vorm van de cel
Één of meer functies van organen benoemen
Uitleggen dat organen één of meer functies hebben Van een aantal organen benoemen waar ze zich in het lichaam bevinden
Product
Stoffen om ons heen
Materiaalkeuze gerelateerd aan functie, vorm en veiligheid. Ontwerpen en maken van producten.
Watersoorten. Metalen. Zuren en basen. Schoonmaakmiddelen.
Het bewerken van materiaal voor een product
Het bewerken van materiaal voor een product
Het opstellen van een aantal functionele eisen die aan technische ontwerpen gesteld worden
Het opstellen van een aantal functionele eisen die aan technische ontwerpen gesteld worden
Reflecteren op een eigen ontwerp ten aanzien van het programma van eisen
Reflecteren op een eigen ontwerp ten aanzien van het programma van eisen
Selecteren van geschikt materiaal voor een product conform het programma van eisen.
Selecteren van geschikt materiaal voor een product conform het programma van eisen.
Een aantal eigenschappen van zure en van basische oplossingen herkennen en benoemen, waaronder smaak, kleurmet lakmoes
Een aantal eigenschappen van zure en van basische oplossingen herkennen en benoemen, waaronder smaak, kleurmet lakmoes, geleiding van stroom en ontvettende werking
Een aantal methoden ter bescherming tegen corrosie herkennen en beschrijven Een aantal soorten schoonmaakmiddelen met bijbehorende voorbeelden benoemen en herkennen Een aantal soorten water en bijbehorende functies benoemen en beschrijven Gebruik van metalen beschrijven, lettend op hun eigenschappen Indeling benoemen in edele en onedele metalen en bij elke soort een aantal voorbeelden noemen Kringloop van water beschrijven Productie en distributie van drinkwater beschrijven
VO 29, VO 32, VO 33
VO 29, VO 32, VO 33
Een aantal methoden ter bescherming tegen corrosie herkennen en beschrijven Een aantal soorten schoonmaakmiddelen met bijbehorende voorbeelden benoemen en herkennen Een aantal soorten water en bijbehorende functies benoemen en beschrijven Gebruik van metalen beschrijven, lettend op hun eigenschappen Het verschil in werking tussen deze soorten uitleggen Indeling benoemen in edele en onedele metalen en bij elke soort een aantal voorbeelden noemen Kringloop van water beschrijven Productie en distributie van drinkwater beschrijven
Zuiver of gemengd?
Zuivere stoffen. Mengsels. Scheidingsmethoden.
Benoemen en beschrijven van de scheidingsmethoden bezinken en afschenken, filtreren (term residu) en indampen
Benoemen en beschrijven van de scheidingsmethoden bezinken en afschenken, filtreren (term residu) en indampen
Een aantal zuivere stoffen benoemen en herkennen
Een aantal zuivere stoffen benoemen en herkennen
Het begrip zuivere stof op macroscopisch niveau definiëren
Het begrip zuivere stof op macroscopisch niveau definiëren
Onderscheiden van bekende stoffen in zuivere stoffen en mengsels en van de mengsels de bestanddelen benoemen
Onderscheiden van bekende stoffen in zuivere stoffen en mengsels en van de mengsels de bestanddelen benoemen
Soorten mengsels benoemen en beschrijven: suspensie, oplossing en legering
Soorten mengsels benoemen en beschrijven: emulsie, oplossing, suspensie, schuim, rook, nevel en legering
VO 29, VO 32, VO 33
Van oplossingen kwalitatief oplosbaarheid en concentratie definiëren en beschrijven
Mens-ziekte-gezondheid Vaksubkernen
Inhouden
bb/bk
gl/tl
kerndoelen onderbouw
Gezondheid
Reproductie
Gezond gedrag. Keuze maken rondom voeding, beweging, verslavende middelen, kleding, geld, media, relaties. Omgaan met groepsdruk. Zelfzorg rondom gezondheid. Verdeling van zorgtaken. Plannen van eigen zorgactiviteiten. Waarde van zelfzorg, mantelzorg en p
Celdeling en reductiedeling. Ongeslachtelijke en geslachtelijke voortplanting bij planten. Geslachtelijke voortplanting bij dieren en mensen. Functies van de voortplanting; Bouw mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Ingrijpen in de voortplanting. Fu
Benoemen van eigen en andermans grenzen rond gezondheid en eigen gedrag daarop aanpassen
Benoemen van eigen en andermans grenzen rond gezondheid en eigen gedrag daarop aanpassen
Benoemen wat de invloed is van mantelzorg in de eigen omgeving
Benoemen wat de invloed is van mantelzorg in de eigen omgeving
Beschrijven wat zorgzelfstandigheid inhoudt
Beschrijven wat zorgzelfstandigheid inhoudt
Een definitie van gezondheid benoemen
Een definitie van gezondheid benoemen
Eigen mening geven over verdeling van zorgtaken en belang van zorgen voor zichzelf
Eigen mening geven over verdeling van zorgtaken en belang van zorgen voor zichzelf
Factoren die je gezondheid beïnvloeden (zoals voeding, beweging, verslavende middelen) benoemen en mogelijkheden noemen om verstoring van gezondheid tegen te gaan
Factoren die je gezondheid beïnvloeden (zoals voeding, beweging, verslavende middelen) benoemen en mogelijkheden noemen om verstoring van gezondheid tegen te gaan
Plannen van zorgtaken door planmatige aanpak
Plannen van zorgtaken door planmatige aanpak
Voorbeelden van professionele zorg in de eigen omgeving met betrekking tot gezondheid benoemen
Voorbeelden van professionele zorg in de eigen omgeving met betrekking tot gezondheid benoemen
Beeld van seksualiteit in de media benoemen
Beeld van seksualiteit in de media uitleggen
Benoemen dat relaties in de puberteit veranderen
Benoemen dat relaties in de puberteit veranderen
Benoemen van bouw van het voortplantingsstelsel bij man en vrouw
Benoemen van bouw van het voortplantingsstelsel bij man en vrouw
Benoemen van de functies van seksualiteit
Benoemen van de functies van seksualiteit
Benoemen van een aantal seksueel overdraagbare aandoeningen en hoe deze te voorkomen zijn
Benoemen van een aantal seksueel overdraagbare aandoeningen en hoe deze te voorkomen zijn
Benoemen van functies en werking van het voortplantingsstelsel bij man en vrouw
Benoemen van functies en werking van het voortplantingsstelsel bij man en vrouw
Benoemen van methoden van geboorteregeling (voorbehoedsmiddelen)
Benoemen van het verschil tussen genotype en fenotype
Benoemen van verschillende opvattingen over seksualiteit
Benoemen van methoden van geboorteregeling (voorbehoedsmiddelen)
Benoemen van verschillende relatievormen
Benoemen van verschillende opvattingen over seksualiteit
Benoemen van voorbeelden van geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting bij planten
Benoemen van verschillende relatievormen
Benoemen van voorbeelden van geslachtelijke voortplanting dieren en mensen Benoemen van voorkeuren in verschillende relaties en daarin eigen keuzes uitleggen
Benoemen van voorbeelden van geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting bij planten Benoemen van voorbeelden van geslachtelijke voortplanting dieren en mensen
Eigen grenzen benoemen tussen gewenste en ongewenste relaties
Benoemen van voorkeuren in verschillende relaties en daarin eigen keuzes uitleggen
Eigen mening ontwikkelen over seksualiteit
Eigen grenzen benoemen tussen gewenste en ongewenste relaties
Omschrijven hoe de voorplanting bij de mens verloopt
Eigen mening ontwikkelen over seksualiteit
Uitleggen dat cellen zich delen
Invloed van hormonen bij de vrouw bij voortplanting benoemen
Verschil benoemen tussen primaire en secundaire geslachtskenmerken
Omschrijven hoe de voorplanting bij de mens verloopt Uitleggen dat elke cel de aanleg voor alle eigenschappen bevat en dat afhankelijk van het type cel bepaalde eigenschappen worden gerealiseerd
VO 29, VO 34, VO 35
VO 29, VO 34, VO 35
Verschil benoemen tussen primaire en secundaire geslachtskenmerken Verschil toelichten tussen de gewone celdeling en reductiedeling Werking van een reductiedeling uitleggen Natuur en leven Vaksubkernen
Inhouden
Ecosysteem
Voedselweb, voedselketen; Producent, Reducent, Consument. Voorbeelden van kringlopen. Biodiversiteit in de eigen omgeving.
bb/bk
gl/tl
Aan de hand van concrete voorbeelden benoemen hoe soorten organismen van elkaar afhankelijk zijn op het gebied van voedsel, daarbij gebruik maken van de termen voedselweb, voedselketen, producent, reducent en consument
Aan de hand van concrete voorbeelden benoemen hoe soorten organismen van elkaar afhankelijk zijn op het gebied van voedsel, daarbij gebruik maken van de termen voedselweb, voedselketen, producent, reducent en consument
Benoemen van een kringloop van stoffen
Benoemen van een kringloop van stoffen
Benoemen wat biodiversiteit is
Uitleggen dat aantallen in de voedselkringloop per soort verschillen
kerndoelen onderbouw VO 29, VO 30, VO 31
Uitleggen dat afvalstoffen voedingstoffen zijn Uitleggen wat biodiversiteit inhoudt
Groei en ontwikkeling
Weer
Ontwikkelingsfasen; Lichamelijke en geestelijke groei; Puberteit. Fotosynthese; Organische stoffen.
Temperatuur, luchtdruk, vochtigheid, windsnelheid, windrichting, neerslag; Weersverwachting.
Benoemen van de fasen van lichamelijke en geestelijke groei van mensen
Benoemen van de fasen van lichamelijke en geestelijke groei van mensen
Benoemen van kenmerken passend bij verschillende levensfasen
Benoemen van kenmerken passend bij verschillende levensfasen
Beschrijven hoe planten met behulp van zonlicht eigen organische stoffen maken
Beschrijven hoe planten met behulp van zonlicht eigen organische stoffen maken
Omschrijven van lichamelijke en sociaal-emotionele veranderingen bij jongens en meisjes in de puberteit
Omschrijven van lichamelijke en sociaal-emotionele veranderingen bij jongens en meisjes in de puberteit
Herkennen van verschillende grootheden en bijbehorende meetapparatuur die belangrijk zijn bij het opstellen van de weersverwachting
Beschrijven van de verschillende grootheden en de bijbehorende meetapparatuur die belangrijk zijn bij het opstellen van de weersverwachting
VO 29, VO 30, VO 31
VO 29, VO 30, VO 31
Het ontstaan van wolken, neerslag en bliksem beschrijven Uitleggen van een weersverwachting
Evolutie
Fossielen. Verandering in genotype.
n.v.t.
Benoemen hoe verandering in genotype tot stand komt Benoemen wat natuurlijke selectie is Uitleggen hoe fossielen zijn ontstaan en hoe ze gevonden worden Uitleggen hoe nieuwe soorten ontstaan
VO 29, VO 30, VO 31
