Titel van mijn praatje: ‘ommekeer in het diepst van je wezen’. Titel van de retraite: ‘binnenste buiten, ondersteboven, ommekeer in het diepst van je wezen’. Eigenlijk moest het zijn: ‘binnenste buiten, ondersteboven, waar gaan we naar toe?’ Titel van mijn praatje op het programma weer ‘ommekeer in het diepst van je wezen’. ‘wezen’ - een nogal onboeddhistisch woord! Als boeddhist probeer je toch juist in te zien, dat er geen ‘wezen’ is, in de zin van een blijvende, vaste kern, een ‘ik’? En, waar gaat die ommekeer in het diepst van je wezen eigenlijk over? Gaat het er juist niet om, dat beeld van ‘ik’, van een ‘wezen’ los te laten? ‘Ommekeer in het diepst van je wezen’. Vertaling van: ‘turning about in the deepest seat of consciousness’ (paravritti). Ommekeer in de diepste zetel van het bewustzijn. Een term uit de Yogacara stroom/traditie in het boeddhisme. Deze term geeft aan dat er een verschuiving plaats kan vinden in de hele manier waarop we onszelf en de wereld ervaren. Dus niet alleen dat we dat beeld van een ‘ik’ of ‘wezen’ los moeten laten, maar meer een soort transformatie van wat we ons ‘ik’ noemen en hoe we onszelf en de wereld ervaren. We hebben 3 lezingen gehoord. Eén over voortgaan, één over ordinatie en één over voor toevlucht gaan. Mijn praatje borduurt hier op voort. Waarom gaan we voort? Waarom nemen we onze toevlucht tot de 3 Juwelen, gaan we voor toevlucht? Waarom willen we geordineerd worden binnen de Westerse Boeddhisten Orde? 1
Staan we op het punt er in geordineerd te worden? Zijn we net geordineerd of al jaren geleden? Eén antwoord op die vraag is: om die ommekeer te bewerkstelligen. Om ons te helpen die ommekeer te maken. Een verschuiving in de hele manier waarop we onszelf en de wereld om ons heen ervaren ... Een transformatie van onszelf en de wereld... Buddham Saranam Gacchami Dhammam Saranam Gacchami Sangham Saranam Gacchami Ik neem mijn toevlucht tot de Boeddha Ik neem mijn toevlucht tot de Dharma Ik neem mijn toevlucht tot de sangha In de tijd van de Boeddha gebeurde het regelmatig dat mensen, na een gesprek met de Boeddha, aangaven hun toevlucht te willen nemen tot de Boeddha, de Dharma en de Sangha. Maar vaak, zien we in de boeddhistische geschriften, gebeurde er nog iets meer dan dat. Niet echt iets anders, maar iets meer, iets diepers. De impact van het contact met de Boeddha was zo groot, dat mensen niet alleen een intentie aangaven, maar dat er echt sprake was van een ommekeer, een inzicht. Hun Dharma-oog (dharma caksu) opende zich. Hun ‘waarheidsoog’. Citaat uit lezing over ‘voor toevlucht gaan’: “Dit waarheidsoog is een van de vijf ‘ogen’ (manieren van zien), die we in de boeddhistische traditie kennen. Ten eerste is er het fysieke oog, dat is de blik waarmee ik nu naar jullie kijk en jullie naar mij. Het is het orgaan van het fysieke zien, waarmee we materiële objecten waarnemen. Ten tweede is er het goddelijke oog (divya caksu)... 2
Dit staat bekend als het vermogen tot helderziendheid en het is één van de bovennatuurlijke krachten die spontaan op kunnen komen tijdens meditatiebeoefening. Ten derde is er het waarheidsoog, het oog waar we het hier over hebben. Dit is de innerlijke spirituele blik of het innerlijke zien, waarmee je de ware aard der dingen ‘ziet’. Ten vierde is er het wijsheidsoog (prajna caksu), dat nog verder gaat dan het waarheidsoog. Dit opent zich als je een arhat wordt. Ten vijfde (en laatste) is er het universele oog (samanta caksu), ook wel Boeddha-blik genoemd, dat zich opent als iemand geheel verlicht is, dus bij iemand met totaal en volmaakt inzicht.” “Wat denk je, Subhuti”, staat er in het Diamant Soetra, “bestaat het fysieke oog van de Tathagata? – Subhuti antwoordde: Ja zeker, heer, het fysieke oog van de Tathagata bestaat – de Heer vroeg: Wat denk je, Subhuti, bestaat het goddelijk oog van de Tathagata, z’n wijsheidsoog, z’n Dharma-oog, z’n Boeddha-oog? Subhuti antwoordde: Jawel, heer, het goddelijk oog van de Tathagata bestaat, en ook zijn wijsheidsoog, z’n Dharmaoog en z’n Boeddha oog.” (iets andere volgorde hier) Nu, wat gebeurt er als het Dharma-oog, of waarheidsoog, zich opent? In het kort, we bereiken inzicht. Of: zien dingen zoals ze werkelijk zijn. “Er is een uitspraak in de boeddhistische geschriften”, zegt Bhante in de lezing over voor toevucht gaan, “die zeer beknopt uitdrukt waar dit speciale inzicht uit bestaat. Deze uitspraak zegt simpelweg dat alles wat ontstaat, ook weer moet vergaan.” “Dit is zo eenvoudig en helder,” gaat Bhante verder, “dat je zou kunnen denken dat je het al wist, maar in feite vertegenwoordigt het waarheidsoog niet een verstandelijk feitelijk besef van de universele onbestendigheid of vergangelijkheid maar een diep spiritueel inzicht,
3
een werkelijk begrijpen ... dat vergankelijkheid niet alleen verandering impliceert, maar ook ontwikkeling en transformatie.” Daar zijn we weer: ommekeer in de diepste zetel van het bewustzijn. Ontwikkeling en transformatie. “De wet van vergankelijkheid”... (Pratitya Samutpada) impliceert en “garandeert de mogelijkheid van ontwikkeling.” Dat is wat je inziet als je Dharma-oog zich opent. Op het punt dat je Dharma-oog zich opent ga je werkelijk voor toevlucht (niet alleen effektief) en betreed je de stroom. Een stroombetreder (mogelijk voor iedereen die serieus de Dharma beoefent) breekt de drie ketenen: Zelfbeeld (satkayadrsti) Twijfel (vicikitsa) Afhankelijkheid van morele regels en voorschriften (silavrata paramarsa) Even een stapje terug. Als ons dharma-oog zich opent, zien we dat alles vergankelijk is. Het boeddhisme heeft het steeds over vergankelijkheid. Alles is vergankelijk (anicca), heeft geen vaste kern (dus ook geen wezen) (anatta/anatman). Omdat we hier niet aan willen, lijden we (dukkha). Zoals we uit het levensverhaal van de Boeddha weten, was de Boeddha uit zijn rijke leven weggetrokken op zoek naar een antwoord op de vraag waarom mensen oud worden, sterven en, kortom, moeten lijden. Net als vele anderen in zijn tijd trok de Boeddha rond als een samanera (een rondtrekkende bedelaar). Er waren hele groepen van dit soort rondtrekkende mensen die op zoek naar de waarheid waren. Op zoek naar een antwoord op of oplossing voor het lijden. Er waren er die een antwoord op het lijden zagen in de ‘zelf’ (atman, net zoiets als ‘ziel’ in het Christendom). 4
Die zeiden: ja alles verandert en is onbetrouwbaar behalve die zuivere essentie binnenin ons. (ons ‘wezen’) Daar moeten we zien te komen, d.m.v. zelfkastijding, ascetische beoefening, meditatie, enz. De Boeddha ging verder. Hij zei: ja alles verandert, maar ook die zogenaamde essentie is niet blijvend, die verandert ook. We lijden omdat we niet aanvaarden dat alles voortdurend verandert. We houden ons vast aan dingen, mensen, situaties, aan de plaatjes die we in ons hoofd hebben. We willen dat dingen een bepaalde vorm aannemen en als ze die niet hebben dan worden we boos of verdrietig. In andere woorden: we willen dat dingen anders zijn dan ze zijn. En waarom willen we dat? Brengt ons bij basis boeddhisme. Kom ik straks op terug. In ieder geval zei de Boeddha: alles verandert, dat is gewoon zo. We lijden omdat we dit feit van voortdurende verandering niet onder ogen willen of durven zien. Als we nu dit feit van verandering, voortdurende verandering, eens zouden aanvaarden ... dan wordt deze realiteit (van verandering), i.p.v. beangstigend, een bron van potentiele vrijheid. Als alles verandert betekent dat niet alleen dat we alles uiteindelijk los moeten laten, maar betekent dit ook dat er altijd weer nieuwe mogelijkheden voor ons open staan. Dus de Boeddha gaf aan dat als we verandering kunnen aanvaarden, dat dat ons kan helpen om een hele andere levenshouding aan te nemen. En de verandering waarover we het hier hebben is niet alleen maar een verandering van de dingen om ons heen, niet alleen maar een herrangschikking van dingen, objecten en mensen, maar een herrangschikking van onszelf. Een voortgaan van onszelf. 5
Een bereidheid om steeds maar weer de ideeën die we hebben over dingen, mensen, gebeurtenissen en ons zelf los te laten en open te staan voor nieuwe mogelijkheden en dimensies. Een voortdurend, continu blijven voortgaan ... Er bestaan een aantal methoden binnen de boeddhistische traditie om ons te helpen dit feit van verandering onder ogen te zien. Reflektie op vergankelijkheid is er één Reflectie op de 3 laksanas : anicca, dukkha, anatta Het bestuderen daarvan ... De Abhidharma breekt alles wat bestaat, inclusief en vooral onze geestestoestanden, in kleine stukjes, om zo tot het begrip en besef te komen dat er niets, maar dan ook niets is dat niet uit andere onderdelen bestaat. Om aan te geven dat die kleine stukjes niet uit eigen kracht kunnen bestaan, maar dat alles ontstaat afhankelijk van allerlei oorzaken, geconditioneerd door een veelvoud van voorwaarden, die allemaal in verbinding met elkaar staan, is er het begrip Pratitya Samutpada. Het Tibetaanse Levenswiel en het Spirale Pad zijn ons welbekende symbolen, die dit in beeldvorm proberen te communiceren. En wat vinden we in het midden van het levenswiel? Ons welbekend? Ja, de haan, slang en het varken! Hebzucht, haat en onwetendheid. Het levenswiel vertelt ons met plaatjes, dat we lijden omdat we niet aanvaarden dat alles voortdurend verandert. We houden ons vast aan dingen, mensen, situaties, aan de plaatjes die we in ons hoofd hebben. We willen dat dingen een bepaalde vorm aannemen en als ze die niet hebben dan worden we boos of verdrietig. We willen vaak dat dingen anders zijn dan ze zijn. En waarom willen we dat? 6
Om ons zelf(beeld) te beschermen. SATKAYADRSTI (die allereerste keten die de stroombetreder heeft doorbroken) We grijpen naar dat wat ons zelf(beeld) bevestigt en beschermt, houden er van. HEBZUCHT, de haan We stoten dat wat ons zelf(beeld) bedreigt van ons af, duwen het weg, haten het, zelfs. HAAT, de slang En soms weten we het gewoon niet meer. Of we iets nu willen of niet willen. Dan houden we het maar in het vage, het niet weten. ONWETENDHEID, het varken hebzucht
haat
onwetendheid
En ‘IK’ (atman) zit in het midden. We beschermen onszelf, het ‘ik’. Bouwen er een muur omheen. Scheiden ons af van de buitenwereld. Staan los, apart. LEVENSWIEL In een cirkel, cyclisch reactief tegenstellingen: lelijk mooi liefde haat pijn plezier
SPIRALE PAD in een spiraal creatief uit het één groeit iets anders, iets nieuws, mooiers, beters plezier, geluk, vreugde, gelukzaligheid, verrukking, extase
7
Onze ‘geest’ kan op ‘2 manieren’ werken, functioneren reactief/creatief
ethiek meditatie wijsheid
concentatie inzicht Verlichting
reactief, cyclisch, jij en ik, ik en de wereld, jij en ik tegenover elkaar, ik en de wereld tegenover elkaar, enz. enz. Als we anicca (het feit van vergankelijkheid) niet onder ogen willen of durven zien. Als ons dharma-oog zich opent, iemand die inzicht heeft, dingen ziet zoals ze werkelijk zijn, vergankelijkheid onder ogen durft te zien, ziet dat vergankelijkheid niet alleen verandering impliceert, maar ook ontwikkeling en transformatie. hebzucht
haat
dana
onwetendheid
metta
ATMAN DUKKHA
DICHT ALLEEN/TEGEN ELKAAR EGO
wijsheid ANATMAN SUKKHA
OPEN SAMENWERKEN/spirituele vriendschap BODHICITTA 8
IK SAMSARA
uitleg yogacara diagram
ORDE/IDEAAL NIRVANA
(stroom van ethisch handelen) (stroom van drsti subj-obj )
8 vijnanas verdeeld gewaarzijn subject-object ik en de ander ik en de wereld etc. 6 zintuigen (geest is ook een zintuig) Gewaarzijn van de geest van impressies die via de zintuigen binnenkomen Gewaarzijn van de geest van impressies die niet via de zintuigen binnenkomen: meditatie, verbeelding/reflectie, dromen Klisto mano vijnana: gekweld, lijdend (en vervuild) bewustzijn n.l. door een dualistisch gezichtspunt zelf=subject wereld=object zo interpreteert dit bewustzijn alles Maar: de realiteit is niet zo Alles is zuiver gewaarzijn (mind only) Alaya vijnana: heeft geen verdelende werking in zich, het is alleen gewaarzijn. 9
De werkelijkheid, realiteit zelf, in termen van zuiver gewaarzijn. Een zuiver, onafgebroken en dimensieloos – of zelfs multidimensional gewaarzijn Zonder subject en object. Diepste zetel van het bewustzijn waar de ommekeer (verandering van richting, van reactief naar creatief) plaats vindt. 3 vimoksas zonder richting/neiging/vooroordeel (dukkha) leeg anatta
zonder teken, beeldvorming anicca dana ethisch handelen spirituele vriendschap
metta
wijsheid
citaat Gandavyuha Sutra “alle oefeningen van de bodhisattvas, al hun wegen, al hun kennis en spirituele kracht alle volmaaktheden alles wat ze bereikt hebben alle aspecten van Boeddhaschap komen van spirituele vrienden zijn geworteld in spirituele vrienden worden gekoesterd door spirituele vrienden veroorzaakt door spirituele vrienden Ik zal mijn spirituele vrienden dienen En zo als een lotus in water groeien.” Al het goede komt door spirituele vrienden. We beseffen vaak niet hoeveel we aan ze te danken hebben. 10
Hoeveel ze ons (ge)geven (hebben). Croydon Soms voelde ik mij alsof ik in een devaloka was. Dingen kwamen zomaar mijn richting uit. Veel later besefte ik dat het meeste daarvan niet zomaar – op een magische manier- gebeurde, maar doordat een goede vriendin van mij er voor zorgde, ze in beweging zette! En andere mensen. Ik denk dat iedere grote man of vrouw maar weinig kan doen zonder een netwerk van mensen om zich heen. Iedere grote man of vrouw heeft een heel netwerk van ondersteuning achter zich staan. Vaak is de grote man of vrouw in beeld en wordt de rest niet persé gezien. Rodin – prachtige kunst gemaakt. Maar het is bekend dat hij z’n vrouw/vriendin (Camille Claudelle) niet goed behandelde en ideeën van haar gebruikte voor zijn eigen beeldhouwwerken. Iedere grote naam in de geschiedenis van het boeddhisme, zou je ook kunnen zeggen, staat voor een hele ontwikkeling/stroming, waar aan die naam is gegeven, als herkenningspunt. De persoon, bijvoorbeeld, was de eerste persoon die iets verwoordde, of waarvan geschriften zijn overgebleven, iemand die het duidelijkst was of misschien, in sommige gevallen, gewoon de grootste mond en het meeste lef had. Kumarajiva, die veel boeddhistische geschriften vertaalde naar het Chinees toe, deed dit in samenwerking met een heel grote groep mensen. Zonder hun zou hij nooit zoveel hebben kunnen verrichten. Hij dicteerde, zij schreven het op en werkten het uit. Hier kunnen we weer de driehoekjes bekijken. hebzucht
dana
11
haat
onwetendheid
metta
wijsheid
Als zo iemand op een voetstuk geplaatst wordt door anderen. Of zelf vanuit ego handelt. Ik heb het gedaan Ik ben het helemaal dana
metta
wijsheid
In deze driehoek, kan iemand wel een inspiratiebron of woordvoerder of leider zijn, maar in open communicatie en uitwisseling met anderen. In samenwerking. Bhante: onze grote inspiratiebron en oprichter van de (V)WBO. (Mensen zetten hem graag op een voetstuk.) Wat kan hij doen zonder ons (en wij zonder hem?) BCA: hoe kan het bestaan zonder dat wij ons er allemaal voor inzetten? Metta Vihara: hoe kan het tot stand komen zonder alle mensen die er dingen voor doen en de mensen die naar de retraites komen, enz. enz. Ik vind Bhante’s inzicht in sangha echt geweldig! 12
Hij is een echte beschermer van de sangha! Een groep mensen in open communicatie met elkaar geven naar elkaar toe voor een gezamenlijk doel. Zo kunnen we allemaal, ieder voor zich, en ook samen, veel meer dan ieder apart en alleen. Wederzijdse liefde en ondersteuning, praktisch en in het hart. Daar gaat het om in de Orde. En de wereld is aan het wakker worden hier over. Open systeem theorie. Krantje ‘Maitreya’: we moeten ‘samendelen’ om de aarde te redden. Een heleboel mensen bundelen momenteel hun krachten om te proberen het tij te keren. Om de aarde te redden. Om het verschil tussen rijk en arm op te heffen. Enz. enz. Dit is natuurlijk hetzelfde als de Bodhicitta, thema voor morgen. De Orde als Avalokiteshvara met de 1000 armen. Allemaal dezelfde boodschap. Dus wat is de ommekeer in het diepst van ons wezen? hebzucht
haat
dana
onwetendheid
metta
Ons hier van bewust worden en van daaruit leven. Want het is eigenlijk al zo. Zo ís de realiteit, alleen willen we er niet aan vaak.
13
wijsheid
Voorbeeld van zowel twee vrouwen, die ziek waren en aangaven dat ze voelden dat ze in een netwerk van liefde zaten, door een netwerk van liefde omgeven waren, dat hun genezingsproces ondersteunde. Des te meer we ons ‘omkeren’ in het diepst van ons ‘wezen’ Des te meer we dat vastklampen aan ons ikje kunnen laten gaan En ons kunnen openstellen naar anderen in de sangha toe die hetzelfde nastreven als wij Des te meer onze dharma-ogen, waarheidsogen zich kunnen openen. Des te meer we echt sangha kunnen gaan ervaren. Onszelf kunnen transformeren. Anderen kunnen helpen in hun transformatieproces. En de wereld om ons heen kunnen transformeren. Inzicht = ommekeer = metta = mededogen = een betere wereld om in te leven creëren voor onszelf en anderen. Dat is eigenlijk alles dat ik wou zeggen.
14
