Time to Go: Kernwapens de wereld uit. Geen schot in kernontwapening. Beleggingen pensioenfondsen in kernwapens boven 1 miljard euro

33e jaargang

Time to Go: Kernwapens de wereld uit Geen schot in kernontwapening Beleggingen pensioenfondsen in kernwapens boven 1 miljard euro

4

winter 2013

Redactioneel Uitgave van Artsen voor Vrede / AVV en de Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie ‘Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken’ / NVMP

Verschijnt vier keer per jaar.

Colofon Redactie M. Bakker H. D’aes (hoofdredacteur) J.M.G. van der Dennen (eindredacteur) H. van Iterson W. Kusters E.C. Mudde M. Tyssen

Samensteller van de Engelse synopsis: P. M. Moll-Huber. Medecorrector: A. Mercx

Redactie-adres Voor Nederland: Postbus 199, 4190 CD Geldermalsen, telefoon: 06-42009559, e-mail: [email protected] Internet: www.nvmp.org Voor Vlaanderen: Hugo D’aes, Van Stralenstraat 10, 2060 Antwerpen, e-mail: [email protected]

Europese website: http://www.ippnw-europe.org

Vormgeving / druk Equipe, Heerenveen SMG Banda-Telenga Kopijsluiting Inleveren kopij voor 15 februari 2014. Bureau / Secretariaat Voor NVMP: Postbus 199, 4190 CD Geldermalsen, telefoon: 06-42009559, e-mail: [email protected] Voor vragen over en bestellen van medischpolemologische literatuur (artikelen, boeken, documentatiemappen), audiovisueel materiaal, symposiumverslagen en eerder verschenen Nieuwsbrieven. Postrekening bestellingen 55 52 587. Voor Artsen voor Vrede / AVV (Vlaanderen): J. De Loof, Karel van de Woestijnestraat 18, 9300 Aalst, telefoon: (053) 78 44 26. Lidmaatschap NVMP-lidmaatschap vanaf € 60,--/jaar. Postrekening NVMP: 43 95 340. Opzegging lidmaatschap uiterlijk 3 december. Artsen voor Vrede / AVV: het modale lidgeld bedraagt € 60,--/jaar. Bijdragen op rek.nr.: 429-8072731-15 of rek.nr. 001-1066890-63 van Artsen voor Vrede. Copyright Overnemen van artikelen uit de Nieuwsbrief is toegestaan met vermelding van de bron. Bij de voorplaat Time to Go: Kernwapens de wereld uit.

/

GEZONDHEIDSZORG EN VREDESVRAAGSTUKKEN ARTSEN VOOR VREDE

2

ISSN 2215-1230

Tijdens de voorbereiding van dit winternummer van Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken, publiceerde een krant een interview met de voormalig Denker des Vaderlands, de filosoof Hans Achterhuis. De aanleiding is de film ‘Omar’. Hij beschrijft hoe in langdurig gewapende conflicten de tegenstanders als twee druppels water op elkaar gaan lijken. Het is wat de Griekse tragedieschrijvers miasma noemen: besmetting. Het kwaad, wreedheden razen voort als wraak en weerwraak. In de romankunst, aldus Achterhuis, is een vergelijkbaar verschijnsel te herkennen. Hij verwijst daarbij naar de bekende Franse antropoloog en literatuurwetenschapper René Girard, die de 19de eeuwse romanschrijvers Dostojewski, Stendhal, Proust… las en constateerde dat deze schrijvers allemaal hetzelfde deden. Ook al deden ze het misschien niet bewust, ze lieten allemaal haarscherp zien dat mensen in mimetische verhoudingen tot elkaar staan. Ik herkende het in Vogels zonder Vleugels van Louis de Bernières wat ik net las. De schrijver laat zien hoe in het voormalige multiculturele Ottomaanse rijk geweld tegen geweld ontstaat en voortwoekert als een vanzelfsprekend gebeuren. De film ’Omar’ staat op het programma van de reeks Movies that Matter van Amnesty International.

heeft belangrijk werk verzet. De Kamer heeft gestemd: de Joint Strike Fighter mag niet gebruikt worden om kernwapens mee te vervoeren en in te zetten. Het Internationale Rode Kruis en de Rode Halve Maan hebben een vierjarig actieplan opgezet voor het verbod op en voor de eliminatie van nucleaire wapens. Zij streven naar een bewustwording bij vele groeperingen van de bevolking, internationaal, voor de humanitaire gevolgen van het gebruik van nucleaire wapens. Het Rode Kruis en de Rode Halve Maan zijn de belangrijkste motors achter de conferentie Humanitarian Impact of Nuclear Weapen op 13-14 februari 2014 in Mexico.

Eind november hebben Amerika en Iran in Genève een overeenkomst ondertekend over de inperking van de nucleaire ambities van Iran. Opluchting, een eerste stap. We zien de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kerry en EU-commissaris voor buitenlandse betrekkingen Ashton elkaar omhelzen. Na dertig jaar van bevroren relaties zit er dooi in de lucht. Het interimakkoord is vooral bedoeld om een gunstig klimaat te creëren om concessies te doen. Dit winternummer van Gezondheidszorg en vredesvraagstukken besteedt opnieuw veel aandacht aan de nucleaire problematiek. Er is een verslag van duo-voorzitter Herman Spanjaard over de Helsinki Conferentie Nuclear Exits, waar ook gesproken werd over uitbreiding van de kernwapenvrije zones. Krista van Velzen, de campaigner nucleaire ontwapening van IKV Pax Christi,

In Componisten en Oorlog en Vrede, naar aanleiding van de Vrede van Utrecht (1713), een boeiend verslag over Jordi Savall, Honorary Artist of Peace van de UNESCO. Hij is een bevlogen Catalaanse dirigent, componist, muziekwetenschapper en humanist met een enorme discografie. Op de achterflap vind u ter verdieping informatie over boeken en websites. Bezoekt u de website From War to Peace. U kunt prachtige sieraden kopen van zogenaamd Peace Bronze.Vergeet u de website van de NVMP Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken niet.

De beleggingen in kernwapens van de Nederlandse pensioenfondsen stijgen tot meer dan 1 miljard euro! In ‘Bombarderen om te overtuigen’ spelen humanitaire overwegingen geen rol. Een artikel over Wereld Oorlog II dat te denken geeft. De babyboomers in Nederland worden uitgedaagd hun idealen uit te voeren. Ban die bom dan, babyboomers. En in België is er Time to Go, Kernwapens de wereld uit. Manifestatie in het Brusselse Jubelpark, dat voorafgegaan werd door een symposium. Een bezoek aan Noord-Korea. Hoe leg je contacten in deze totalitair geregeerde staat?

Rest me u prettige feestdagen toe te wensen en de beste wensen voor een vredig en geïnspireerd 2014. MT

Inhoud Woord van de NVMP-voorzitter . . . . . . 3

Nobelprijs voor de Vrede 2013 voor de OPCW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

De humanitaire gevolgen van een kernoorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Time to Go: Kernwapens de wereld uit . . 8

Column: autistisch . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Bombarderen om te overtuigen . . . . . . . 10

Jordi Savall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Geen schot in kernontwapening . . . . . . 16 Beleggingen pensioenfondsen in kernwapens boven 1 miljard euro . . . . . 18

Kim’s dynastie tot goed einde brengen . 21

Uit tijdschriften en van internet . . . . . . . 24

Helsinki Conference: Nuclear Exits, 19 oktober 2013

Woord van de NVMP-voorzitter

Herman Spanjaard Wat is de definitie van een staatsman? Het zou iemand kunnen zijn die tegen de verwachtingen in beslissingen neemt die ingrijpend zijn en die moed vereisen. Finse IAEA- medewerkers uit de jaren tachtig en negentig beschreven hoe president W.F. De Klerk zo’n staatsman was en hijzelf beschreef hoe het proces in de loop der jaren verliep in Zuid-Afrika. De details waren soms anecdotisch en huiveringwekkend. In Birth and death of the South African Nuclear Weapons Programme (Waldo Stumpf, 1995) is dit goed na te lezen. Ook andere landen hebben nucleaire programma’s en nucleaire wapens gehad en daar afstand van gedaan. Zweden en Zwitserland hadden een programma in de jaren vijftig en zestig. Er werden details over deze programma’s getoond die ook terug te vinden zijn op de website van de conferentie (evenals de presentaties overigens voor de liefhebbers). En landen die ze wel hadden maar inmiddels hebben laten verwijderen zijn bijvoorbeeld Oekraïne en Kazakhstan. Deze best practices zouden evidence based naar voren gebracht moeten worden in de mainstream-media op dagelijkse basis zodat dit de geaccepteerde norm wordt van ons allen. De conferentie was mede interessant omdat de aanwezige ambassadeurs van deze landen opvallend open en duidelijk waren, bijna ondiplomatiek duidelijk. Is er, heel geleidelijk, dan toch een verandering teweegge-

bracht? Waar vroeger nucleaire wapens een mannenzaak waren begint ‘gender’ ook een factor van betekenis te worden en is ons land niet het enige land dat een vrouwelijke minister van Defensie heeft. De terminologie wordt in ieder geval door de ngo-wereld scherper neergezet. Waar nucleaire wapenstaten spreken over schone bommen en collateral damage spreekt IPPNW bijvoorbeeld van unspeakable humanitarian suffering en massamoord. Binnenkort komt ook de nieuwe publicatie van IPPNW uit over het effect van een beperkte nucleaire oorlog op de wereldvoedselvoorziening. Het voorbeeld van India-Pakistan wordt genoemd waarbij

F.W. De Klerk

25% van de rijstoogst van China voor een aantal jaren verloren zal gaan. Met de eerste versie van deze publicatie heeft IPPNW al in diverse VN-gremia lof geoogst.

Landen zonder kernwapens zijn de norm en nucleaire staten zijn de rogue states. Laat deze gedachte zich verder ontwikkelen als een bloem. En moge de VN sterk genoeg worden om door het geluid van de meerderheid, de minderheid te laten beseffen dat zij, net als rokers, paria’s zijn die hun eigen gezondheid en die van anderen ernstig bedreigen. De landen zonder kernwapens kunnen zich verder verenigen in Nucleaire Wapenvrije Zones, zoals er al enkele bestaan: Afrika, ZuidAmerika (Treaty of Tatloco). Waarom is er nog geen Centraal-Europese NWFZ? En zal de Midden-Oosten nucleaire wapenvrije zone er ooit komen? Danaphala (de oud-voorzitter van de UN Disarmament-afdeling) spant zich daar erg voor in. Zou na de actie van Greenpeace over olie- en gaswinning in de Poolzee een nucleaire actiegroep kans van slagen maken om een nucleaire vrije zone in de Poolzee te bewerkstelligen? Zullen onze kleinkinderen dat gaan meemaken? Is het Non Proliferatieverdrag alleen een compromis met een toekomst of moet

Vervolg op pagina 4

3

Vervolg van pagina 3

het nodig hervormd worden? Mag de verwachting zijn dat onder de paraplu van dit verdrag steeds meer landen toch nucleaire wapens ontwikkelen en vernieuwen, zich niets aantrekkend van het diplomatiek circus dat ze zelf helpen in stand houden? Op dit soort conferenties kom je altijd leuke gedachten tegen waar je in je eigen affiliate iets mee kan gaan doen. Zo werd door een financieel expert gememoreerd dat diegenen die met pensioenfondsen praten zouden kunnen opperen dat een baan in de defensieindustrie drie maal zoveel kost als een baan in de gezondheidszorg. Zo! Dat is nog eens een mooi argument om te gebruiken.

Bij de Taipale’s (de oprichters van PSR Finland, oud-minister Vappu en oud parlementariër Ilkka, beide artsen), die de conferentie hadden georganiseerd, is er meestal na conferenties thuis een eten voor genodigden. Ik mag mij gelukkig prijzen er al een aantal malen geweest te zijn. Het is een bijzonder echtpaar dat in de jaren tachtig met 4 families 1 groot huis bouwde met vier appartementen (ruim hoor) met een aantal gemeenschappelijke ruimtes. Daar werd de gezondheidszorg van Finland besproken, want de bewoners waren de secretaris-generaal van het Ministerie, de minister en wat parlementariërs…. Na het eten kon gebruik gemaakt worden van hun gemeenschappelijke sauna. Omdat niet iedereen dat dagelijks doet werden keurig dames en heren verschillende sessies geboden. En vanuit hun sauna kon eenieder die dat wilde de rivier in (terwijl de eerste sneeuwvlokken neerdaalden). Een zak met 150 tulpen zal hun tuin in het voorjaar een Nederlands tintje geven. Van al hun delegaties nemen zij altijd stekjes en zaden mee (zo ook destijds toen wij in Noord-Korea waren). Inmiddels kent hun arboretum 142 soorten. IPPNW is een verzameling zeer toegewijde lang volhardende mensen. Mocht u ze nog niet kennen: bezoek Astana, het IPPNW-wereldcongres in augustus 2014. Na de conferentie gingen diverse sprekers door naar de Nobel Laureaa-vergadering in Warschau alwaar een zeer goede anti-nucleaire congresverklaring werd afgegeven. Het is goed dat in de aanloop van Mexico 2014 (het vervolg van Oslo 2013) minister Timmermans

4

Zit er schot in kernontwapening?

Symposium

Zaterdag 17 mei 2014, 13:00-16:00 uur De Amershof, Snouckaertlaan 11, Amersfoort

’s Ochtends vindt van 10:00–12:00 uur de Algemene Ledenvergadering van de NVMP plaats Noteert u deze datum alvast in uw agenda?

ngo’s waaronder ons, om commentaar vraagt om het Nederlandse standpunt daar te bepalen. Ook daar zullen we de mogelijkheid hebben de IPPNW-publicatie aan te reiken.

Mooi dat ondertussen de stemming in de Kamer heeft plaatsgevonden over de nucleaire taak van de binnengesmoezelde JSF! Dat betekent dat uiteindelijk binnen 10 jaar de bommen uit Volkel teruggebracht zullen zijn naar de VS. Dan vragen we de Russen om de coördinaten van hun kernbommen te wijzigen en niet meer onze steden ingeprogrammeerd te hebben. Maar

zijn er dan alleen nog intercontinentale raketten over? Nou… voor onze kust is het nog druk hoor: Engelse, Franse, Russische en Amerikaanse kernonderzeeërs met vele kernkoppen aan boord maken überhaupt de discussie over Volkel een farce. En dan weten we nog niet eens of er niet eens een Chinese onderzeeër op oefening komt…

Kortom: het heeft nog steeds zin om ons geluid blijvend te laten horen op het gebied van Nuclear Disarmament. Laten we een voorbeeld nemen aan de landen die geen nucleaire wapens hebben en die tot norm verheffen!!

Nobelprijs voor de Vrede 2013 voor de OPCW Vier landen hebben het Verdrag nog niet ondertekend: Angola, Egypte, Noord-Korea en Zuid-Soedan. Twee landen ondertekenden het Verdrag maar hebben het nog niet geratificeerd: Israël en Myanmar. Syrië heeft een jaar tijd gekregen om zijn arsenaal chemische wapens te vernietigen, op straffe van militaire represailles door de VS.

Bedenkingen

Hugo D’aes Op 11 oktober werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan de OPCW, Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons. Het OPCW is een onafhankelijke internationale organisatie die in 1997, onder auspiciën van de Verenigde Naties, werd opgericht om de Conventie over Chemische Wapens (1992) uit te voeren. Deze Conventie was het resultaat van jarenlange onderhandelingen, die hun oorsprong vonden in de ontwapeningsgesprekken tussen Oost en West aan het einde van de Koude Oorlog.

De toekenning van de Nobelprijs werd als volgt gemotiveerd: Het Noorse Nobelprijscomité heeft beslist dat de Nobelprijs voor de Vrede 2013 wordt toegekend aan de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) voor haar doorgedreven inspanningen om chemische wapens uit te roeien.

Tijdens Wereldoorlog I werden chemische wapens in aanzienlijke hoeveelheden ingezet. De Conventie van Genève verbood het gebruik, maar niet de productie en de opslag, van chemische wapens. Tijdens Wereldoorlog II werden chemische middelen gebruikt in de vernietigingskampen van Hitler. Chemische wapens werden nadien nog talrijke keren gebruikt door zowel staten als terroristen. In 1992-93 werd een Conventie opgesteld die ook de productie en opslag van deze wapens verbiedt. Zij werd van kracht in 1997. Sindsdien heeft de OPCW gezorgd voor de toepassing van de Conventie,

door inspecties, vernietiging en andere middelen. Tot op heden hebben 189 landen het Verdrag geratificeerd. De conventies en het werk van de OPCW hebben het gebruik van chemische wapens tot een taboe gemaakt in de internationale wetgeving. De recente gebeurtenissen in Syrië, waar chemische wapens opnieuw werden gebruikt, hebben de noodzaak aangetoond om met hernieuwde inzet te ijveren voor een afschaffing van deze wapens. Sommige landen zijn nog steeds geen lid van de OPCW. Andere landen hebben zich niet gehouden aan de deadline van april 2012 om hun voorraden te vernietigen. Dit geldt in het bijzonder voor de Verenigde Staten en voor Rusland.

Ontwapening heeft een belangrijke plaats in het testament van Alfred Nobel. Het Noorse Nobelprijscomité heeft door middel van talrijke vredesprijzen de noodzaak onderlijnd om kernwapens af te schaffen. Met deze prijs voor de OPCW hoopt het Comité bij te dragen tot de afschaffing van chemische wapens.

Maar merkwaardig genoeg zijn ook de VS nog niet rond met de vernietiging van hun, eens enorme, voorraad oorlogschemicaliën. En Rusland al evenmin. Beide landen ondertekenden in 1990 de Conventie over Chemische Wapens (CWC) die het gebruik, de productie en het bezit van chemische wapens verbiedt. Toen de Conventie in 1997 van kracht werd beloofden de ondertekenaars hun wapenvoorraad binnen tien jaar te vernietigen. Vijf landen, waaronder de beide grootmachten, haalden 2007 niet en kregen nog vijf jaar uitstel. En beide landen slaagden er wederom niet in de deadline te halen van april 2012. De VS houden nu nog 10% van de oorspronkelijke hoeveelheid over, zo’n 3.100 ton, Rusland volgens de gegevens van het OPCW zelfs nog het vijfvoudige hiervan. Volgens de huidige planning zouden de Amerikaanse voorraden uiterlijk tegen 2023 opgeruimd moeten zijn; de hele operatie zal dan ongeveer 40 miljard dollar hebben gekost.

De vraag is dan ook hoe realistisch de eis aan Syrië wel is. Hoewel er geen exacte cijfers bekend zijn, wordt de hoeveelheid chemische wapens in Syrië op ca. 1.000 ton geschat, verspreid over tientallen opslagplaatsen. Het opsporen en gecontroleerd opslaan ervan, het vervoer naar veilige ontmantelingsinstallaties, dit alles onder de omstandigheden van een chaotische en gewelddadige burgeroorlog, lijkt een haast onmogelijke opdracht, zeker binnen de termijn van één jaar. We mogen hopen dat de VS op zijn minst even in eigen boezem kijken, vooraleer ze het niet halen van de deadline als voorwendsel gebruiken om Syrië alsnog militair aan te pakken.

5

De humanitaire gevolgen van een kernoorlog Hans van Iterson en Bert Sweerts

In het kader van Mayors for Peace (Burgemeesters voor Vrede) bezochten wij op maandagmiddag 23 september het Brabantse Rucphen (in de buurt van Roosendaal). Aldaar werd, voor het eerst in Nederland, de tentoonstelling De gevolgen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki geopend. Mayors for Peace-tentoonstelling Het gaat voorspoedig met Mayors for Peace (Burgemeester voor Vrede): een wervingsactie tijdens de Vredesweek heeft het aantal leden in Nederland inmiddels doen toenemen tot 112 (de volledige lijst vindt u op http://www.nvmp.org/burgemeesters_ voor_vrede.htm). Ter ere van het feit dat er sinds vorig jaar meer dan 5.000 burgemeesters wereldwijd lid zijn van Mayors for Peace is er in Japan een tentoonstelling gemaakt, getiteld The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki. De NVMP heeft hard gewerkt aan een Nederlandse versie van deze tentoonstelling ‘De gevolgen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki’. Zelf konden wij het maken van de panelen echter niet bekostigen. Wij zijn dan ook erg blij dat het Museum voor Vrede en Geweldloosheid zich achter dit project geschaard heeft en de productie van de panelen op zich heeft genomen.

Burgemeester Marjolein van der MeerMohr en Bert Sweerts

meester staat immers garant voor de veiligheid van haar burgers. Het nieuws over de vernieuwing van de Amerikaanse kernwapens op vliegbasis Volkel vormt daarbij een bericht die de verontrusting alleen maar vergroot. De inleiding die Mayors for Peacecampaigner en NVMP-bestuurslid Bert Sweerts daarna gaf vindt u hieronder. Het publiek luisterde geboeid en in de aansluitende discussie bleek een brede belangstelling voor het onderwerp te bestaan.

“Mevrouw de burgemeester, Dames en heren,

burgemeesters van Hiroshima en Nagasaki, vanzelfsprekend, maar natuurlijk ook de burgemeesters van de steden die nog altijd de littekens tonen van vroegere oorlogen: monumenten, musea, begraafplaatsen, zoals Ieper, in 1915 proeftuin van chloorgas en mosterdgas, 500.000 soldaten kwamen om; Rotterdam, gebombardeerd door de Duitsers in mei 1940, Coventry, in november 1940, Hamburg, gebombardeerd door de Britten in 1943, 1945 Dresden, het stenen bruidsbed.

Het geweld kent een lange, internationale geschiedenis en talloos zijn de slachtoffers, bij de overwinnaars zo goed als bij de overwonnenen. Doden, gewonden, getraumatiseerden, voor het leven verminkten, kinderen zonder ouders, ouders met mismaakte nakomelingen, vluchtelingen, suïcides bij veteranen. Slachtoffers van vandaag zijn de daders van morgen. En omgekeerd. 5.000 burgemeesters. Daaronder ook Rucphen. Onbeduidend naast al die bekende steden? Nee, niet als je weet

5.000 burgemeesters van over de gehele wereld die de opdracht geven een tentoonstelling samen te stellen over de gevolgen van slechts twee bommen, afgeworpen door Amerikanen in augustus 1945 boven twee steden in Japan. 5.000 burgemeesters. Wie zijn zij? De

De gemeente Rucphen (in de buurt van Roosendaal) was de eerste die belangstelling toonde voor deze tentoonstelling. Op maandagmiddag 23 september werden wij ontvangen in het prachtige nieuwe gemeenschapshuis waar de opening plaatsvond.

De opening in Rucphen

Burgemeester Marjolein van der Meer Mohr sprak een welkomstwoord en vertelde waarom de dreigende aanwezigheid van kernwapens op deze wereld ook haar verontrust. Een burge-

6

Burgemeester Marjolein van der Meer-Mohr, Bert Sweerts en Hans van Iterson

dat er nog minstens vierduizend andere kleine gemeenten zijn wereldwijd waarvan u en ik nog nooit gehoord hebben: op de Seychellen, in Ivoorkust, Brazilië, Japan, de Verenigde Staten, op de Filippijnen, in Polen, Rusland, Australië. Burgemeesters uit alle werelddelen, van kernwapenstaten en niet-kernwapenstaten.

Burgemeesters zijn geen geopolitieke of diplomatieke of militaire factor, maar zijn wel ieder afzonderlijk belast met de zorg voor de veiligheid van hun burgers. Veiligheid waarvoor ze, ik hoef maar te verwijzen naar gemeentelijke rampenplannen, ook van hun omgeving afhankelijk zijn. Door hun getal en hun de naties overstijgende coalitie als Burgemeesters voor Vrede doen zij een dwingend moreel appel op de politiek, op de diplomatie, op militairen en op de bevolking om kernwapens uit te bannen.

Waarom richten de Mayors for peace zich juist op de uitbanning van kernwapens? Er is toch waarachtig voldoende ander leed op de wereld, dat nog actueler lijkt ook en in ieder geval zichtbaarder is. De nu bijna tachtigjarige Amartya Sen, een Indiase filosoof en econoom, kreeg in 1998 de Nobelprijs voor economie. Hij zegt, ik citeer hem niet letterlijk, ‘Je kunt streven naar een wereld die in alle opzichten rechtvaardig is, maar dat is onhaalbaar. Het is beter de ergste onrechtvaardigheid te bestrijden en daarvan een topprioriteit te maken.’

Uitbanning van kernwapens als topprioriteit. Waarom? Omdat kernwapens de enige massavernietigingswapens zijn waarvan het verbod nog niet in een verdrag geregeld is. Dat geldt wel voor biologische wapens, voor clustermunitie, voor chemische wapens, voor landmijnen, voor de internationale wapenhandel. Niet dat een verdrag alle ellende voorkomt – het verdrag tegen chemische wapens illustreert dat pijnlijk – maar het is een begin. Een absoluut noodzakelijk begin. Uitbanning van kernwapens als topprioriteit, omdat er tot op de dag van vandaag duizenden binnen vijftien minuten gelanceerd kunnen worden.

De onderhandelingen om tot zo’n verdrag tegen kernwapens te komen

slepen zich al tientallen jaren voort. Allerlei invalshoeken komen aan de orde: de wederzijds gegarandeerde vernietiging, leugenachtig en misleidend omschreven als machtsevenwicht, de controleerbaarheid, de zorg dat kernwapens in verkeerde handen kunnen komen. Maar niet aan de orde komen de humanitaire gevolgen van gelanceerde kernwapens. Intussen is het aantal kernwapenstaten alleen maar toegenomen, wil geen enkele kernwapenstaat zijn arsenaal opgeven en gaat de modernisering onverminderd voort. Over de modernisering van de Amerikaanse kernwapens in Volkel bleek kort geleden al in 2010 in het geheim overeenstemming te zijn bereikt. Alsof wij er niet toe doen. De humanitaire gevolgen van een zelfs onopzettelijk ontplofte kernbom lijken geen rol te spelen.

Noorwegen heeft begin dit jaar voor een andere benadering gekozen. Op een internationale conferentie in maart werden de humanitaire gevolgen centraal gesteld. Daar waren de stemmen

van de nog levende slachtoffers te horen, van de overlevenden van de atoombom, de hibakusha’s. Daar klonken de waarschuwingen van het Internationale Rode Kruis, de verklaringen van de medische wereld dat humanitaire hulp in een kernoorlog onmogelijk zal zijn.

Het is nu Vredesweek 2013. De internationale organisatie van artsen voor de preventie van een kernoorlog kwam in 1980 tot stand, midden in de Koude Oorlog, op initiatief van een Russische en een Amerikaanse arts. Bij de oprichting was een jonge journalist aanwezig, Tadatoshi Akiba. Als latere burgemeester van Hiroshima en Burgemeester van Vrede begreep hij dat gezondheidswerkers en publieke ambtsdragers een zelfde verantwoordelijkheid dragen of willen dragen om burgers te beschermen. Die langlopende internationale samenwerking krijgt in Nederland gestalte doordat de organisatie ‘NVMP - Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken’ het secretariaat voert van Burgemeesters voor Vrede. Burgemeester van Rucphen Marjolein van der Meer Mohr samen met Mayors for Peace-campaigners Bert Sweerts en Hans van Iterson

Als je je inzet voor de vrede, moet je een lange adem hebben. Als je je inzet voor de vrede, doe je dat niet om erger te voorkomen maar om het ergste te voorkomen. Want in een oorlog gaat het altijd van kwaad tot erger. Als je je inzet voor de vrede, heb je bondgenoten nodig om het vol te houden, mensen die net als jij het perspectief op een humane samenleving voor alle volkeren op aarde niet op willen geven. Zoek die bondgenoten. Als je je inzet voor de vrede, heb je niet eens de garantie dat je de strijd zult winnen. Maar het is de enige mogelijkheid om mens te zijn en mens te blijven. Want het alternatief kennen we: we zien het dagelijks om ons heen. En tot welke verschrikkingen dat al heeft geleid en opnieuw kan leiden, ziet u in de tentoonstelling. Gebruik de tijd, zolang het nog kan.”

U kunt de tentoonstelling ‘De gevolgen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki’ zelf bekijken op de NVMP-website: http://www.nvmp.org /MfP-tent2012.pdf

7

Time to Go: Kernwapens de wereld uit Ward Kusters

bevolking als belangrijk ervaart en weet naar voor te brengen. De opslag van kernwapens heeft op dit ogenblik – anders dan de rakettenkwestie in de tachtiger jaren – geen hoge prioriteit. Murielle Gerkens (Volksvertegenwoordigster van de Belgische Franstalige Ecolopartij) trad hem bij. Er waren verder gastsprekers uit Frankrijk en Zwitserland. Pierre Galand, de voormalige voorzitter van Oxfam België sprak het slotwoord uit en riep op alle kernwapens uit te bannen. Het was een interessante namiddag. Maar als gewone man blijft men toch met een onvoldaan gevoel zitten. Er is zoveel waar men niet over spreekt. Kernwapens weg uit Europa en dan?

Op 5 oktober 2013 vond in Brussel een symposium plaats, ingericht door o.a. het Masereelfonds, met als onderwerp de vermindering van het aantal kernwapens in België. Dit als aanloop naar de nationale manifestatie van 20 oktober in het Brusselse Jubelpark. Sprekers die het meest bijbleven waren o.a. Eloi Glorieux die een heldere uiteenzetting gaf over de gevolgen van een kernbomexplosie en de problemen die opduiken bij het opruimen van niet gebruikte kernwapens. Krista van Velzen, uit Nederland, toonde een kleurige diamontage met de geschiedenis hoe zij van activiste volksvertegenwoordiger werd en nu terugkeerde als activiste. Zij heeft zich met succes ingezet voor het verbod op clusterbommen en wil nu hetzelfde doen voor kernwapens.

Tom Sauer, professor internationale politiek Universiteit Antwerpen, beschreef de weinig transparante besluitvorming over het plaatsen en moderniseren van kernwapens in Kleine Brogel (België). Hij viel heftig uit tegen Vlaamse politici die weigerden aanwezig te zijn of zelfs maar informatie te geven op het huidige symposium. Dirk Van der Maelen, de enige politicus (SP.a) die wel aanwezig was verdedigde zich. Politici laten zich leiden door hetgeen de

8

Een leegte creëren, analoog aan Afrika? Door wie zal deze leegte worden opgevuld? Zich onder bescherming stellen van een grote mogendheid die zelf voldoende macht heeft, analoog aan Australië? Dit houdt in dat men aanvaardt compensaties te betalen voor de bescherming in de vorm van gehoorzaamheid, hulptroepen, geld en handelscontracten. Het instrument van de VN optimaliseren met meer beslissingsmogelijkheden en meer militaire macht? Politiek hoort men hier weinig over. Het is de zwakte van de vredesbewegingen dat zij alle richtingen uitloopt, vol van goede bedoelingen maar te weinig bezig is met een duidelijke strategie op lange termijn.

Manifestatie Kleine Brogel

Niettegenstaande enerzijds een meevallend zacht oktoberweertje en anderzijds de enorme impact op onze veiligheid van de aanwezigheid, in ons dicht bevolkte land, van vreemde kernwapens waarover wij niet de minste zeggenschap hebben, was de belangstelling voor deze manifestatie onder de verwachting. Zelfs als je er rekening mee houdt dat een aantal bezoekers slechts korte tijd aanwezig was en door anderen afgelost werden, kom je tot een maximum van een tweeduizend deelnemers. En dat niettegenstaande de organisatoren gezorgd hadden voor een aantal bekende sprekers en een verzorgde muzikale begeleiding.

Dit moet voor ons een teken zijn. Je krijgt het gevoel dat de mensen het probleem moe worden, hoe ernstig het ook is. Velen geloven niet meer in onze democratie. Althans als het over belangrijke zaken gaat.

Een reden te meer voor ons om verder te gaan met onze voorlichting en waarschuwingen. Wij, werkers in de gezondheidszorg, kunnen de gevolgen van een nucleair ongeval best inschatten. Wij kunnen ons zeer goed voorstellen wat een overrompeling van een sterk gereduceerd aantal verzorgers door plotse massa's doden en gekwetsten aan onverzorgd langdurig lijden zal toevoegen. Elke dag langer een kernwapen in kleine Brogel is er een te veel!. Jef de Loof

Column

Autistisch Leon Wecke

Ook niet-autisten kunnen autistisch gedrag vertonen, gedrag dat vrede niet en oorlog wel ten goede komt. Het gaat dan om autistische beeldvorming. Beelden van de werkelijkheid zijn, zoals wel eerder hier benadrukt, veelal gedragsrelevant. Niet de werkelijkheid – voor zover te achterhalen – telt, maar dat wat voor de werkelijkheid versleten wordt. Mijn studenten weten dat ze bij het tentamen de vraag kunnen verwachten naar de inhoud en betekenis van het zogenaamde Thomas-theorema, dat luidt: If men define situations as real, they are real in their consequences. Autistische vijandbeelden zijn in veel gevallen geen uitzondering maar regel. Ze komen helaas veelvuldig voor. Met Dieter Senghaas versta ik onder een autistisch vijandbeeld: “Een vijandbeeld dat gekenmerkt wordt door extreme egocentriciteit, van een autistisch beeld is sprake wanneer in een latent of manifest conflictveld de werkelijke, met de realiteit overeenstemmende informatie uit de buitenwereld wordt overheerst door het beeld van die wereld, zoals het in het interne systeem van de actor ontstaat. Hoe meer zich deze egocentriciteit ontwikkelt (om welke reden dan ook) hoe blinder en dover de actor wordt voor de hem omringende wereld”. Realiteitstoetsing van het betreffend beeld wordt dan steeds minder mogelijk en gewenst. Voorbeelden van autistische vijandbeelden zijn er te over. Het kunnen overigens ook vriendbeelden zijn. Voor velen geldt dat Hitler, Stalin, Sadam Hoessein en Slobodan Milosevic misdadigers waren van het ergste soort waarvan niets meer of minder gezegd kon worden. Iedere informatie ten goede, maar ook ten kwade heeft geen invloed meer op het bestaande beeld. En aan de andere kant kunnen vriendbeelden - men denke aan Moeder Teresa, Ghandi of Mandela - evenzeer autistisch zijn en geen nieuwe informatie toelaten. De vraag is ook of het in alle gevallen beter is de volledige waarheid omtrent iets of iemand te weten of dat juist een van de werkelijkheid verwijderd beeld, in sommige gevallen, meer de vrede en het maatschappelijk welzijn dient. Er zijn autistische beelden die een lang leven beschoren zijn en al helemaal als ze bepaalde groepen en politieke en maatschappelijke instituties goed uitkomen. Van belang voor de legitimatie, de rechtvaardiging van defensiebeleid is uiteraard een bestaande en of te vrezen dreiging, die met name met wapengeweld in toom gehouden dient te worden. Zonder dreiging zou Defensie, de defensie-industrie en alle andere belanghebbenden een probleem hebben met de verkoop van hun handel en wandel. Een wijziging van het beeld ten goede zou de legitimatie van hun handel en wandel in gevaar kunnen brengen. Voor velen stond, ver voorafgaand aan het vallen van de Muur, de slechtheid van het communistisch systeem vast en dat gold ook voor de leiders en met name Stalin. Diverse politieke

groeperingen wensten hun negatieve, eenmaal mede door henzelf gepresenteerde vijandbeeld niet meer te veranderen. Met het vallen van de Muur ontstond er een probleem. De betrouwbare onvoorwaardelijke vijand was verdwenen en daarmee ook de reden van bestaan voor de NAVO. De verdragsorganisatie werd een oplossing op zoek naar een probleem. Weliswaar meent men in het terrorisme een oplossing gevonden te hebben, maar het is toch maar een, met de Sovjet-Unie vergeleken, minder bruikbare vijand. In toenemende mate blijken er in het Westen minder mensen te zijn die in de wereldwijde bedreiging door terroristen geloven. Het gaat bij terrorisme om een verschijnsel waarvoor geen universele definitie bedacht kon worden en waar de een zijn terrorist de ander zijn vrijheidsstrijder is en sommige staten bij bepaalde definities al dan niet met terugwerkende kracht ook aan terrorisme bleken of nog blijken te doen. De legitimatiefunctie van autistische vijandbeelden kan heel sterk zijn en niet alleen vanwege het rechtvaardigend karakter inzake militaire acties. Het vervult met vele andere beelden van de werkelijkheid ook een cohesieve functie: zorgt voor saamhorigheid: niet voor niets staan de geschiedenisboeken vol met volksleiders, of beter, -misleiders die vijanden en dreigingen hebben uitgevonden om zichzelf staand te houden. Autistische vijandbeelden leveren een bijdrage tot het in standhouden van tal van instituties, waarvan zij ook nog samenstelling en taakstelling dicteren. Men denke aan de krijgsmacht, inlichtingendienst en, defensie- en buitenlands beleid. Zij zullen bewust dan wel onbewust angst en vrees voor een bepaalde dreiging bevorderen. Permanente angst en vrees voor een bepaalde dreiging is voor hen een politieke levensvoorwaarde. En, indien zulks in autistische gedaante vorm krijgt, is dat mooi meegenomen. Het is een vorm van geestelijke volksongezondheid die door diversen actoren bevorderd wordt. Zij die van hun autistisch beeld af willen, hebben een moeilijke weg te gaan. Het beeld is immers onderdeel van de persoonlijkheid geworden, maakt deel uit van de permanente bril waardoor de buitenwereld wordt gadegeslagen. Correctie in de richting van de ‘werkelijke’ werkelijkheid is per definitie een problematische opgave. Het autistische beeld verhindert immers iedere poging om het vigerende beeld bij te stellen, laat staan door een ander te vervangen. En bij dat alles komt nog dat vijandbeelden geen directe oorzaak van oorlog en geweld zijn, maar eerder een gevolg. Sommige paxzalvers menen echter dat met correctie van vooroordelen en dergelijke de vrede bewerkstelligd kan worden. Maar dat is wellicht ook een autistisch beeld, niet in overeenstemming met de economische, politieke, sociale en ideologische werkelijkheid.

9

Bombarderen om te overtuigen woningen. Meerdere Engelse steden werden geviseerd maar Londen bleef het hoofddoel. Ondanks de grote schade hadden de bombardementen weinig invloed op de moraal of de productiecapaciteit van de Britten. Eens over de shock heen maakten de burgers er een erezaak van zo normaal mogelijk verder te leven. De geest van camaraderie verstevigde eerder de wil om verder te vechten. De Duitsers zouden er later een vreselijke prijs voor betalen.

Ward Kusters Vooral de Tweede Wereldoorlog is gekenmerkt door vreselijke bombardementen op steden. De Duitsers begonnen in 1939 in Polen en het einde kwam zes jaren later wanneer de Amerikanen atoombommen dropten in Japan. De vraag blijft: waren deze bombardementen legitiem of waren zij een misdaad tegen de mensheid? In elke oorlog bepalen de winnaars en zelden of nooit de verliezers de ethische normen. Heftige discussies zijn gevoerd, niet alleen over de morele aspecten maar ook over de effectiviteit van wat de geallieerden area-bombing noemden en de Duitsers Terror-bombing. De man die de techniek van de area-bombing met overtuiging en passie verdedigde was Sir Arthur Harris, van 1942 tot 1945 de Commander in chief of RAF Bomber Command. Zijn doel was Duitsland zodanig te verwoesten dat dit de oorlogswil van het Duitse volk zou breken. Volgens hem kon de area-bombing alleen de overwinning bewerkstelligen zonder dat een invasie van het vasteland nodig zou zijn. De latere gebeurtenissen zouden hem tegenspreken.

Veel historici stellen dat de enorme inzet van mankracht en middelen niet opwoog tegen de aangerichte schade bij de vijand. Volgens hen zou het beter geweest zijn moesten mensen en middelen effectiever zijn ingezet dan met bombardementen. Alleen al bij de Britse luchtmacht vielen 55.000 doden, 20.000 gewonden en werden 12.000 manschappen gevangen genomen. Harris van zijn kant claimde dat zijn vliegtuigen zorgden voor een fysieke en psychische collaps van de Duitse bevolking en de Duitse industrie verlamde. Statistieken toonden het tegendeel. De output van het oorlogsmaterieel bleef groeien tot einde 1944. De tijdgeest evolueerde.

Bij het begin van de oorlog, in 1939, stelde de eerste minister van Engeland, Neville Chamberlain, nog andere prin-

10

Begin 1942 kreeg Arthur Harris, later Bomber Harris genoemd, het commando over de bombardementsvliegtuigen. Hij was vastbesloten Coventry te wreken. Hij richtte zich vooral op de drukbewoonde centra omdat dit, naar hij geloofde, de wil van het Duitse volk zou breken. Zijn eerste doel was Keulen dat hij met een duizendtal vliegtuigen aanviel. Dit was het begin van area-bombing dat de Duitsers als Terror-bombing (Terrorangriff) zouden omschrijven. Verbeterde navigatie liet de Britse vliegtuigen toe succesvol hun doelen te lokaliseren. In een periode van 90 minuten werden 1.000 gebouwen vernietigd en verloren 56.000 burgers hun woning. De RAF verloor slechts 4% vliegtuigen wat haast ongelofelijk was in vergelijking met latere verliezen. Harris was ervan overtuigd dat een geconcentreerde campagne op

Bomber Harris

Sir Arthur Harris of bomber Harris

cipes voorop. In de hoop de oorlog te vermijden, verordende hij dat alleen havens en schepen mochten worden aangevallen. Indien dat niet lukte moesten de vliegtuigen met hun bommen terugkeren, eerder dan deze op nabijgelegen residentiële wijken te laten vallen. Private eigendommen, inclusief industriële sites moesten gespaard blijven. De hoofdtaak van de RAF was propagandavlugschriften te droppen boven vijandelijk gebied. Winston Churchill, op dat ogenblik nog hoofd van de zeemacht, ridiculiseerde deze activiteiten met de wrange opmerking: “Het is onwaarschijnlijk dat de vijand zal inbinden alleen maar omdat men hem met gratis wc-papier voorziet”. Aan die terughoudendheid om te bombarderen kwam abrupt een eind na het bombardement van 14 mei 1940 op Rotterdam. In Rotterdam was luchtalarm gegeven. Vele mensen vluchtten in schuilkelders, gingen plat op straat liggen of drukten zich tegen de gevels van grote gebouwen. In een kwartier tijd vielen 158 bommen van 250 kg en 1150 bommen van 50 kg op de stad. De schade was enorm. Verbindingen vielen uit, huizen vlogen in brand. De brand breidde zo snel uit dat het gehele hart van de stad in puin kwam te liggen. Toen op 15 mei de rook was opgetrokken kon men de balans opmaken. Er vielen 800 doden, meer dan 80.000 mensen verloren hun woning en 24.000 huizen gingen verloren. In de daaropvolgende slag om Engeland veroorzaakte het bombarderen van Coventry de dood van 550 mensen en de verwoesting van 50.000

Beeld van Ossip Zadkine – De verwoeste stad. Ter herinnering aan het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940

de grote steden de Duitsers op de knieën zou krijgen. De realiteit was anders. Het dagelijkse leven in Keulen was slechts gedurende 14 dagen verstoord. Harris wilde dit niet erkennen en vroeg dat alle vliegtuigen, ook die van de kustwacht, zouden ingezet worden voor bombardementsvluchten met het argument dat dan een invasie van bezet Europa overbodig zou zijn. De Admiraliteit, midden in de slag om de Atlantische Oceaan en wanhopig bezig de konvooien te beschermen, was vertwijfeld over deze vraag. Voor hen was Keulen min of meer een theatrale onderneming. Er was geen tactische reden voor de 100-bomber raid op Keulen en zij argumenteerden dat het weghalen van vliegtuigen bij de Kustwacht de geallieerden veel doden zou kosten bij de slag om de Atlantische oceaan.

Vanaf 1943 ontwikkelde de radar zich verder en zagen ook tegenmaatregelen het licht. De Britten ontwikkelden het zogenaamde window. Het was zeer eenvoudig en bestond uit het afwerpen van dunne aluminiumstrookjes om de Duitse radar te storen. Zij werden gebruikt bij de aanval op Hamburg. Deze kreeg de codenaam ‘“operatie Gomorrah’”. Meer dan 8.000 ton bommen werden gedropt waarvan de helft brandbommen. De hitte was zo hevig dat er vuurstormen uitbraken met windsnelheden van meer dan 240 km per uur. De temperatuur steeg tot 1.000 graden Celsius. Schuilkelders werden echte crematoria. 50.000 burgers kwamen om. Dit waren meer doden dan de Luftwaffe gedurende de ganse oorlog had veroorzaakt. Vreemd genoeg herstelde Hamburg zich opmerkelijk snel. Na 5 weken bereikte de productie weer de hoogte van voor de raid. Na Hamburg onderging de Duitse luchtverdediging een grote reorganisatie en slaagde er beter in de Duitse steden te beschermen. Harris besloot dit te negeren en was vast besloten Duitsland volledig te verwoesten. Hij wilde Berlijn van de kaart vegen wat volgens hem het einde van de oorlog zou betekenen en maximaal 400 RAF-toestellen zou kosten. In werkelijkheid werden de luchtaanvallen op Berlijn een catastrofe. Harris verloor tussen november 1943 en maart 1944 een derde van zijn viermotorige bombardementsvliegtuigen. Duitse jachtvliegtuigen vielen al

aan boven het Kanaal en bleven dit doen tot Berlijn evenals op de terugweg. Omdat het resultaat zo gering was gaf het opperbevel in Engeland het bevel de aanval op Berlijn te stoppen. Men wilde Harris zelfs ontslaan, maar zijn directe contacten met Churchill voorkwamen dit. Toch verkoos Harris zijn eigen agenda te volgen, los van de geallieerde strategie. In maart 1944 lanceerde hij een aanval op Neurenberg. Het werd wederom een catastrofe. Duitse jachtvliegtuigen, uitgerust met speciale dubbelloopskanonnen vuurden diagonaal van onder de toestellen. De RAF zag met afgrijzen hoe het ene bombardementsvliegtuig na het andere neerstortte. Erger dan het verlies van vliegtuigen was het verlies van de getrainde manschappen.

Tegenstanders van Harris geloofden – wat achteraf juist bleek te zijn – dat het verwoesten van steden en doden van burgers geen oorlog doet winnen. De Duitse burgers reageerden op dezelfde wijze als de Britten tijdens de Blitz. Toch kon dit Harris niet afbrengen van zijn overtuiging dat het verwoesten van steden de enige weg was om de oorlog te winnen.

Toen de VS aan de strijd deelnamen hanteerden zij een andere strategie. Zij beschouwden de Britse methode als een verkwisting van middelen en zagen het eerder als een soort wraakneming

Deelname van de VS

dan als een militaire actie. Zij waren overtuigd dat alleen precisiebombardementen bij daglicht succesvol konden zijn. Zij vlogen hoog boven vijandelijk gebied en trachtten accuraat vitale bedrijven en spoorweginstallaties te bombarderen maar geen steden. Zij gebruikten hiervoor de zogenaamde ‘vliegende forten’, vliegtuigen die zichzelf konden verdedigen. Toch bleek dit niet voldoende. Bij een aanval op Schweinfurt werden ze aangevallen door 300 Duitse jagers. 60 vliegtuigen werden neergehaald, 120 ernstig beschadigd en 950 getrainde manschappen gingen verloren. Schweinfurt zelf was weinig beschadigd en na enkele weken terug in volle productie. Vastbesloten deden de Amerikanen toch verder. Opgestegen vanuit Lybië, vielen zij de vitale Roemeense olieproductie aan in Ploiesti. Van de 177 Liberators die opstegen kwamen 54 vliegtuigen en 532 manschappen niet meer terug. Daarbij waren 55 van de teruggekeerde vliegtuigen zo zwaar beschadigd dat zij niet meer konden ingezet worden. Deze zware verliezen deden uiteindelijk zelfs de meest fervente voorstanders van bombardementen inzien dat de inspanningen te kostbaar waren. Duitsland kreeg wat uitstel totdat de lange afstandjagers, de Thunderbolt en de Mustang, de bombardementsvliegtuigen konden vergezellen. Vervolg op pagina 12

Hamburg. Monument voor de slachtoffers in een bunker aan de Hamburger Straße met als onderschrift "In de nacht naar 30 juli 1943 stierven 370 personen in de luchtaanvalsschuilplaats aan de Hamburger Straße in een bombardement. Deze doden herinneren ons: Nooit weer fascisme. Nooit weer oorlog."

11

Vervolg van pagina 11

De aanval op Dresden in februari 1945 was waarschijnlijk de meest controversiële. Het bombardement werd in drie aanvalsgolven uitgevoerd door in totaal bijna 1.500 vliegtuigen die brisantbommen en brandbommen afwierpen. Het gebruik van brandbommen in het geval van Dresden was niet uniek. De RAF gebruikte deze vaak bij haar strategische bombardementen, die vrijwel steeds 's nachts werden uitgevoerd. De bewust veroorzaakte branden dienden naast hun verwoestende werking ook als baken om grote aantallen bommenwerpers naar hun doel te leiden. De eerste aanvalsgolf kwam op 13 februari van 22.00 uur tot 22.15 uur, uitgevoerd door 244 Lancaster-bommenwerpers van de Britse Royal Air Force. Eerst werden magnesiumtoortsen aan parachutes gedropt om het terrein te verlichten. Dan dropten Mosquitos rode markeurs – door de Duitsers ‘kerstbomen’ genoemd – op de doelen. Dan volgden de luchtmijnen die boven de grond ontploften om de daken met een schokgolf te verwoesten. Ten slotte kwamen de brandbommen en brisantbommen. De tweede en hevigste golf volgde kort daarop, van 01.22 tot 01.54 uur - het was inmiddels 14 februari – door 529 Lancasters die meer dan 2.600 ton bommen afwierpen

(1.477 ton brisantbommen en 1.181 ton brandbommen). Hierna volgde nog een derde golf op 14 februari, van 12.15 tot 12.25 uur, uitgevoerd door de Amerikaanse luchtmacht met 316 B-17 bommenwerpers, ook wel Vliegende Forten genoemd. Hun bommen troffen de al bestaande puinhopen en richtten niet veel nieuwe schade aan, maar maakten wel veel slachtoffers. De historische stad die gekend was voor de productie van tandpasta en porselein was zeker geen militair doelwit. De stad was overspoeld met vluchtelingen op de vlucht voor de het oprukkende Russische leger. Dresden brandde gedurende 7 dagen. 80% van de oude stad was verwoest. Het aantal slachtoffers kon niet precies worden vastgesteld maar werd op een 250.000 geschat. Het aantal moet groter geweest zijn dan in Hiroshima. Welke normen men ook hanteert, het bombardement op Dresden was barbaars en had geen strategisch doel. Zowel Churchill als de Amerikanen – hoewel ook hun vliegtuigen deelnamen – distantieerden zich van de raid en lieten de volle blaam op Harris neerkomen.

De publieke afkeer, zeker van de clerus, was zo groot dat Churchill het einde van area bombing beval en

Dresden 1945 – Bijeengebrachte onherkenbare slachtoffers, wachtend op crematie

12

zegde dat men zich meer moest toeleggen op precisiebombardementen.

Wie had voordeel aan de ramp van Dresden? Zeker de Sovjets. Zij maakten aan de latere satellietstaten in OostEuropa duidelijk dat zij nooit gebruik gemaakt hadden van area-bombing en erin geslaagd waren steden te veroveren zonder ze vooraf massaal te bombarderen. In werkelijkheid trokken zij dikwijls langs dicht bevolkte steden zonder strategische betekenis. Zij benadrukten dat de westelijke geallieerden niet beter waren dan Nazi-Duitsland. Harris bleef tot het einde van zijn leven in 1984 argumenteren dat wanneer hij verder had kunnen gaan met zijn bombarderen, de oorlog vlugger gedaan zou zijn geweest. In de VS werd ondertussen gewerkt aan een nieuw soort wapen: de kernbom. Hierbij maakt men gebruik van de energie die vrijkomt bij de splijting van U-235 of Pu-239. Men spreekt dan van uraniumbom of plutoniumbom. De fabricage was niet gemakkelijk. Het technische probleem van het tot ontploffing brengen van een kernbom bestaat er niet alleen in dat men in een zeer korte tijd een superkritieke hoeveelheid splijtstof bijeen moet brengen, maar ook dat de splijtingsproducten voldoende lang bij elkaar moeten blijven. Voor het vervaardigen van de bom is een minimum hoeveelheid aan splijtbaar materiaal nodig. Het U-235 wordt verkregen door het centrifugeren van het vooraf bewerkt erts dat maar 0,7% U-235 bevat en 99,3% U-238. Het goedkopere Pu-239 wordt geproduceerd in een reactor met U-235 en U-238. Het samenbrengen van twee subkritische hoeveelheden gebeurt door een hoeveelheid klassieke springstof te ontsteken. De twee massa’s komen dan op korte tijd samen waarbij de kritische massa wordt bereikt met

Nieuwere bommen

als gevolg een onbeheerste kettingreactie waarbij een deel van de massa in energie wordt omgezet.

Na het Ardennenoffensief veroverden de geallieerden vlug enkele bruggenhoofden over de Rijn, Zowel Churchill als Montgomery wilden zo vlug mogelijk naar Berlijn. Dit zou gemakkelijk kunnen omdat nazi-Duitsland alle inzetbare troepen naar het oosten had gestuurd tegen het oprukkende Sovjetleger. Eisenhouwer weigerde. Hij argumenteerde dat Berlijn niet langer van strategische betekenis was. Daarbij zou hij verontrustende rapporten hebben gekregen die spraken over een nieuwe samenbundeling van nazitroepen in het zuiden. Daarom dirigeerde hij zijn troepen naar het zuiden en niet naar het oosten. Waarom deed Eisenhouwer dit? De indruk ontstaat dat hij bevel had gekregen te wachten tot de nieuwere wapens konden worden ingezet. Truman, na het overlijden van Roosevelt de nieuwe president van de VS, liet er geen twijfel over bestaan. Hij verklaarde: ”Na de bom te hebben gemaakt, zullen wij hem gebruiken tegen degenen die ons hebben aangevallen … Laat er geen misverstand over bestaan. Ik zie de bom als een militair wapen en heb nooit enige twijfel gehad om deze te gebruiken binnen de grenzen van het oorlogsrecht.”. De meeste van Truman’s raadgevers spraken in dezelfde zin. Hoe dan ook, Hitler pleegde zelfmoord. Zijn opvolger admiraal Dönitz probeerde nog tot betere vredesvoorwaarden te komen maar moest uiteindelijk instemmen met de onvoorwaardelijke overgave.

Toch was het belangrijk voor de VS om aan de wereld te tonen dat zij een nieuw wapen hadden en daardoor een middel bezaten om elk ander land te doen gehoorzamen. Ook in Japan waren er tekenen van oorlogsmoeheid. Sommige historici vallen de bewering aan dat de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki noodzakelijk zouden zijn geweest om de oorlog in de Pacific snel tot een einde te brengen en zo levens te redden. Zij beweren dat de luchtbombardementen, de zeeblokkade en de Russische interventie Japan zou gedwongen hebben te capituleren. Het argument is verder gebaseerd op de raid op Tokio in maart 1945 waarbij door brandbommen Tokio voor meer

dan 40% uitbrandde, meer dan 100.000 burgers het leven lieten en 1 miljoen dakloos werden. Het tegenargument luidt dat zelfs na de raid op Tokio de Japanse gezagsdragers, gedwongen door hun rigide erecode, niet aan opgave dachten. In augustus waren de bommen gereed en een proefexplosie (uraniumbom) bleek gelukt te zijn. Besloten werd aan te vallen met een uraniumbom, codenaam Little Boy, op Hiroshima. Toen Little Boy (met equivalent van 60 kiloton TNT) op 6 augustus om 8:15 uur 's morgens explodeerde, kwamen direct 78.000 mensen om het leven als gevolg van de enorme drukgolf en intense hitte. Een vergelijkbaar aantal mensen raakte gewond. In de daaropvolgende dagen en jaren stierven veel mensen als gevolg van de stralingsziekte. De fallout in het getroffen gebied was gering doordat de explosie op 550 meter hoogte plaatsvond. De radioactieve producten kwamen door de opstijgende vuurbal in de stratosfeer. Door de naeffecten als gevolg van de ioniserende straling liep het dodental uiteindelijk op tot ongeveer 140.000 eind 1945. De directe slachtoffers waren onder anderen mensen en veel kinderen die in het centrum van Hiroshima bezig waren huizen te slopen. Vanwege de dreiging met brandbommen probeerde men stroken bebouwing te verwijderen. Veel huizen waren namelijk van hout. Omdat het hele land gemobiliseerd was voor de oorlogsindustrie, werden kinderen van de basisschoolleeftijd voor dit werk ingezet. Drie dagen na de atoombom op Hiroshima wierpen de VS op 9 augustus 1945 een plutoniumbom, bijgenaamd Fat Man (met een equivalent van 20 kiloton TNT) op Nagasaki. De bom explodeerde 469 meter boven de voorstad Urakami (2 km van het centrum) en maakte direct ongeveer 39.000 doden en 25.000 gewonden. Nog jaren later eiste de ioniserende straling die vrijkwam veel slachtoffers. Het kan zijn dat de beide atoombommen hebben bijgedragen tot het verhaasten van de overgave van Japan. Maar zeker is ook dat de VS wilden tonen dat ze een nieuw wapen hadden en dat ook zouden gebruiken indien ze het nodig achtten. Het vormde een essentieel onderdeel van de toekomstige strategie van de VS om hun hege-

monie zeker te stellen. Het benadrukken van het verschrikkelijke van dit nieuwe wapen kon hen daarbij helpen. Toekomstige historici kunnen misschien onderzoeken hoe de vredesbewegingen, die om humane redenen hetzelfde benadrukten, ongewild samenwerkten met de doelstellingen van de machthebbers.

Schema van “Little Boy”, de bom die Hiroshima verwoestte in 1945

Men zou denken dat terreurbombardementen om bevolkingen te demoraliseren en zo machthebbers te overtuigen, zouden verminderen gezien het geringe succes dat ze hadden (Coventry, Keulen, Hamburg) ofwel onnodig waren omdat de beslissingen toch praktisch al vast lagen (Dresden, Hiroshima, Nagasaki). Niets is echter minder waar. Vietnam werd gebombardeerd om de Vietnamese onderhandelaars tot toegevingen te dwingen. Belgrado om de Servische machthebbers te doen inbinden. Na Irak en Libië is het einde nog niet in zicht. Toch zijn bombardementen bij middel van vliegtuigen waarschijnlijk maar een tijdelijk historisch verschijnsel, dat staat tussen de kanonneerboten-politiek van het Britse Imperium in het begin van vorige eeuw en de drones van het begin van deze eeuw. Deze laatste zullen nog aan belang toenemen omdat het risico voor eigen bemanningen en daarmee de weerstand in eigen rangen afneemt. Toch zijn ze niets meer dan sluipmoorden waartegen Kant al in de negentiende eeuw tekeer ging.

Nabeschouwing

Nota

De meeste gegevens steunen op een e-book verschenen in 2012: World War Two: Cause and Effect van Bill Brady, een burgerlijk ingenieur die na een loopbaan bij Coca Cola en General Electric een eigen management consultancy bureau opstartte. Hij is zijn leven lang geïnteresseerd in militaire oorlogsgeschiedenis. De gegevens over nucleaire bommen komen van Wikipedia.

13

Componisten en het thema ‘Oorlog en Vrede’

Jordi Savall ONS onvrij houdt, maar ook rekening houden met, tolerantie ten opzichte van en begrijpen van de ander".

Christien Mudde Jordi Savall (1942), gambist, componist, specialist van de oude muziekuitvoeringspraktijk, dirigent van diverse ensembles, ambassadeur voor de interculturele dialoog voor de Europese Unie 2008, eredoctor aan de universiteiten van Leuven en Barcelona, drager van de Händelprijs en Honorary Artist of Peace van UNESCO. Jordi Savall heeft een enorme discografie op zijn naam staan, samen met zijn in 2011 overleden vrouw, de beroemde sopraan Montserrat Figueras.

Nogmaals: de Vrede van Utrecht (1713)

Onder de titel: Kan muziek de wereld redden? vond tijdens het Festival Oude Muziek Utrecht op 29 augustus 2013 een interview plaats met deze bevlogen Catalaanse dirigent, componist, muziekwetenschapper en humanist. Dit alvast als voorbeschouwing op het concert, dat hij de volgende dag zou geven met zijn diverse ensembles en dat geheel gewijd was aan de eeuw voorafgaand aan de Vrede van Utrecht. Savall baseerde zich op de uitspraak van Canetti: "Muziek is de werkelijke geschiedenis van de mens". Muziek heeft altijd met emotie te maken en grote gebeurtenissen in de geschiedenis gaan vrijwel altijd met muziek gepaard. Meestal luisteren we naar muziek buiten de historische context, maar muziek is meer dan kunst: het is ook een tijdsbeeld. De tragiek van de mens is het vergeten en dat staat weer gelijk aan het voortdurend herhalen van de fouten. Door de muziek te laten herleven begrijpen we uit welke wereld we voortkomen. Muziek is een panacee tegen het vergeten en leidt tot bewustwording. In het programma van het concert op 30 augustus is de geschiedenis van de eeuw samengevat

14

Jordi Savall

van de Tachtigjarige Oorlog tot en met de Spaanse Successieoorlog, die tenslotte werd beëindigd met de Vrede van Utrecht.

Na de val van Constantinopel raakte het Oosten in vergetelheid, maar het Ottomaanse Rijk was altijd een bedreiging voor het Westen, het breidde zich voortdurend uit ten koste van o.a. Hongarije en Rusland. Godsdienstspanningen speelden hierbij ook een grote rol. We leven hier in Europa in een eeuwenlange cultuur van oorlog, de ene oorlog lokt de andere uit. Een verliezend land moet een stuk grondgebied inleveren en gaat na een tijdje weer oorlog voeren om het terug te veroveren, etcetera, etcetera. Nelson Mandela zei: "Strijden voor vrijheid is niet alleen strijden tegen wat

Savall-artist of Peace UNESCO

Muziek is een universele taal, al is dat niet helemaal waar, we begrijpen bijvoorbeeld Japanse of Indiase muziek niet zomaar. Toch is er idioomverwantschap tussen met name onze middeleeuwse muziek en oriëntaalse muziek. De westerse muziek begon een aparte ontwikkeling na de invoering van het contrapunt en de polyfonie, terwijl de oriëntaalse muziek meer zichzelf bleef en men streefde naar behoud. Savall heeft niet alleen veel middeleeuwse muziek van onder het stof vandaan gehaald en in een ‘authentieke uitvoeringspraktijk’ voor de hedendaagse luisteraar toegankelijk gemaakt (hoewel Savall benadrukt dat authenticiteit een utopie is, want de vertolker voegt z'n eigen sensitiviteit toe). Hij speurt ook naar oriëntaalse muziek en werkt veel samen met musici uit bv. landen rond de Middellandse Zee: Aramese (joodse), Turkse, Noord-Afrikaanse, ook Afghaanse en Balkan-muziek, die gespeeld wordt op instrumenten die gestemd zijn op 440 Herz, dat is dus lager dan van onze moderne instrumenten (op 414 Hz). Deze oosterse culturen hebben zich geïsoleerd ontwikkeld (afgezien van wat er soms aan de hoven gebeurde) en hun oorspronkelijkheid (van voor de Verlichting bij

ons en niet beïnvloed door de renaissance, barok enz.) behouden. Ook zijn de instrumenten nog origineel: de oed (=ud=luit), de kaval (een blaasinstrument van de Balkan en het Turkse platteland, qua klank vergelijkbaar met de dwarsfluit) en de kanun (of quunun, een snaarinstrument lijkend op een cymbalon), terwijl het Westen zich altijd heeft gericht op verdere ontwikkeling , wat deels ook verlies betekent: men laat oude vormen los (denk bv. aan viola da gamba --> cello). Stendhall bv. moest niets hebben van de Vlaamse of Engelse oude muziek en zelfs niet van Bach of Mozart. Pas Mendelssohn herontdekte Bach, dat was de ware renaissance van die muziek.

in de cd's vastgelegde muziek vormen a.h.w. een levende dialoog van spirituele vocale en instrumentale muziek uit uiteenlopende landen, zoals onder meer Armenië, Spanje, India, Israël, Engeland en vele andere. In educatieve, filosofische en spirituele teksten over kunst wordt het thema vrede behandeld door hedendaagse culturele en artistieke denkers. Jordi schrijft: “We zijn er stellig van overtuigd dat de belangrijkste vijanden van de mensheid: onwetendheid, haat en zelfzucht, alleen kunnen worden overwonnen door liefde, kennis, empathie en begrip”. In een ‘statistisch hoofdstuk’ geeft hij gegevens over de militaire uitgaven van de diverse grote wereldlanden, de staat van de nucleaire bewape-

Wat betekent Artist for Peace? Savall zegt: het is een eretitel voor iemand die bewezen heeft dat hij door zijn werk bijdraagt aan het begrip tussen mensen en volken. Savall werkt zoals we al zagen veel met musici uit andere culturen en zijn concerten zijn als het ware een interculturele dialoog. Voorts stelde hij een cd-boekproject samen: Pro Pacem, in 8 talen waaronder natuurlijk Spaans, Engels, Frans en Duits, maar ook Ivriet en Arabisch. Behalve citaten van o.a. Einstein, Erasmus, een Hibakusha (overlevende van de atoombom in Japan) schrijft Jordi Savall daarin over zijn eigen plan voor een wereld zonder oorlog, terrorisme en voor totale nucleaire ontwapening. De

ning, de geschiedenis van de bommen op Hiroshima en Nagasaki, de effecten van kernwapens, de oorlogen in de twintigste eeuw met meer dan 1 miljoen doden, in totaal ca. 120 miljoen... en genocides, de vluchtelingenstromen en -aantallen. Maar ook van de vroegere oorlogen in Europa (zoals de Spaanse Successieoorlog 1702-1713) waarin alleen al op de slagvelden aan beide kanten 500.000 soldaten (dus 1 miljoen!) omkwamen en heel de bevolking van Europa was gedecimeerd. Als je dit extrapoleert naar de slachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog is dit mogelijk nog meer. De cd bevat een staalkaart van Europese en nietEuropese composities, die met het thema Vrede verband houden. Het boek met de cd is verkrijgbaar bij Alia Vox (Hesperion XXI) en kost 36,99 euro.

Om oude muziek te kunnen uitvoeren moet je iets begrijpen van de context waaruit de muziek stamt, muziek is een levende kunstvorm en geen museale, dus in feite een paradox. Kerken waren de concertzalen van vroeger. Vroeger maakte nagenoeg iedereen muziek, thuis, met elkaar, iedereen zong en/of had een instrument, dus het was niet elitair. Savall vraagt tijdens het interview aan ons, het publiek: “Hoevelen van u weten dat we in Europa honderden kernwapens hebben opgeslagen?” (weinig handen in de lucht...). “En van de ongelijkheid in de wereld? De rijken (1%) worden steeds rijker en de rest steeds armer.” Savall is dus niet iemand die met zijn hoofd in de muzikale wolken blijft hangen. Maar, zegt hij: “muziek helpt, want muziek helpt aan bewustwording en samenwerking”.

Zijn laatste cd nam hij op met Syrische muzikanten, met een boekje over de geschiedenis van de Syrische muziek. Dan nu naar het concert van 30 augustus 2013, een onbetwist hoogtepunt van het festival. Oorlog en vrede: van de unie van Utrecht (1579) tot de vrede van Utrecht (1713). Uitvoerenden waren: La Capella Reial de Catalunya, Hesperion XXI, Le concert des nations en een aantal solisten (op kaval, ud en kanun) o.l.v. Jordi Savall. Luistert u vooral (met onderstaand programma bij de hand) naar de opname op Radio4-Concerthuis (op de datum 30/8) en u kunt meehuiveren en ook genieten in de muzikale tijdmachine waarin Savall ons met zijn ensembles meeneemt naar de eeuw die aan de Vrede van Utrecht voorafging, vol veldslagen, belegeringen, massamoorden en deelverdragen, tot uiteindelijk iedereen oorlogsmoe en berooid aan de onderhandelingstafel tot een schikking kwam. (Zie ook mijn artikel in nr. 1 van de NB van dit jaar over het Utrecht Te Deum van Händel, dat tijdens het festival uiteraard ook werd uitgevoerd op 31/8, eveneens op Radio4Concerthuis te beluisteren). I 1613 Het Ottomaanse Rijk valt Hongarije aan. Turkse Mars (anoniem Ottomaans) 1614 Massamoord op de joden in Frankfurt, een Aramees Lament: Ha lahma 'anya 1618 In Praag begint de Dertigjarige Oorlog: Galliard Battaglia (Samuel Scheidt 1587-1654) II 1624/25 Breda wordt veroverd door Spaanse troepen. Romance: Ya es tiempo de recoger (Lop de Vega/Anoniem) 1635 De Vrede van Praag. Zion spricht: Der Herr hat mich verlassen (Johann Herman Schein 1586-1630 III 1636 Kardinaal Richelieu verklaart de oorlog aan Spanje. Pavane pour la petite guaire & Galliarde 1645 Oorlog van het Ottomaanse Rijk tegen stadstaat Venetië: Der makām-i Räst'Murass'a' usules Düyek

Vervolg op pagina 16

15

Geen schot in kernontwapening De demonstranten van toen zijn de veertigers, vijftigers en zestigers van nu. Zij zijn gesetteld hebben hun leven opgebouwd. Maar na al die jaren liggen er nog steeds Amerikaanse kernwapens op vliegbasis Volkel, bestempelt ons kabinet dat nog steeds als staatsgeheim en durft Nederland internationaal geen voortrekkersrol aan te nemen om die wapens hier weg te krijgen. De JSF wordt zelfs aangeschaft om deze nucleaire bommen te kunnen gooien. Zolang volksvertegenwoordigers dit blijven accepteren, verandert er niks en zitten we over dertig jaar nog met die massavernietigingswapens in Brabant. Derhalve de oproep van Benthe: “Wij, studenten en net afgestudeerden, doen een oproep aan de babyboomers, de leden van de protestgeneratie, die nu de macht in handen hebben, om hun idealen eindelijk uit te voeren. Regel nog even dat Nederland kernwapenvrij wordt, voordat jullie met pensioen zijn, anders blijven wij met dit gevaar achter!”

Ban die bom dan, babyboomers!

Hans van Iterson Op dinsdag 29 oktober 2013 was het exact dertig jaar geleden dat er meer dan een half miljoen mensen demonstreerden tegen de komst van kruisraketten. Studente politicologie Benthe van de Pol plaatste in Trouw een artikel waarin zij de demonstranten van weleer opriep om nogmaals hun stem te verheffen.

Vervolg van pagina 15

(MS D.Cantimir) 1648 Einde van de Dertigjarige Oorlog: Siehe an die Werke Gottes (Johann Rosenmuller ca. 1619-1684) IV 1645 Burgeroorlog in Engeland. The Newark Siege (John Jenkins 15921678) 1659 De Vrede van de Pyreneeën. Spanje staat Roussillon aan Frankrijk af. Jubilate Deo, motet voor de vrede (Jean-Baptiste Lully 1632-1687) V 1669 De Venetianen worden door de Turken van Kreta verdreven. Der makām-ı Hüseynī Sakῑll-i Ağa Riżā (MS D CanTemir) en Requiem aeternam (Francesco Cavalli 1602-1676) 1678 Verdrag van Nijmegen, Spanje staat de streken Franche-Comté en Vlaanderen aan Frankrijk af. Marche des Combattants-Menuet (Jean-Baptiste Lully) VI 1697 Vrede van Rijswijk Praise the Lord, O my soul (John Blow 1648/9-1708) 1701-1702 Begin van de Spaanse Successieoorlog Batalla Imperial (Joan Bautista Cabanilles 1644-1712) VII 1711 Oorlog van het Ottomaanse Rijk tegen Rusland Bezñevéstnaya Dévo (O Virgo) (Vasily Titov ca. 1650-1710) en Der makām-ı Uzzäl Sakîl 'Turna' Semâ'ı (MS D.Cantemir) 1713 De Vrede van Utrecht Glory be to the Father - As it was in the beginning uit het Utrecht Te deum (Georg Friedrich Händel 1685-1759).

16

Onze diplomaten houden zich afzijdig van het innemen van een stelling die onze bondgenoten voor het hoofd zou kunnen stoten. Nederland wil dikke vrienden blijven met de VS, en dat daarbij het parlement genegeerd wordt, het zij zo. “In deze dramatische positie bevindt Nederland zich nu, en het Malieveld is leeg. Onze ouders zijn druk bezig met hun pensioenzekerheid en de waarde van hun koopwoning. Heel belangrijk, maar wat is er gebeurd met de idealen en de betrokkenheid van 1983? Wij zien wat er gebeurt en

Leeg Malieveld

Demonstratie tegen kernwapens 1983

maken ons zorgen. De bommen die in Nederland liggen moeten weg, daar is de meerderheid van de Kamer het over eens, maar de overheid doet niets zonder extra druk. Die druk kan vanuit alle lagen van de bevolking komen, maar als het er op aan komt zijn het de veertigers, vijftigers en zestigers die nu een verschil kunnen en moeten maken. Jullie zijn nog niet met pensioen. Jullie bevinden je in de positie om iets te veranderen. Laat de kans om Nederland te ontdoen van massavernietigingswapens niet voorbij gaan. Dat is nog eens een mooie nalatenschap. Niet alleen aan jullie kinderen, maar aan dé toekomst van de mensheid.”

Schaalmodel van de Joint Strike Fighter (JSF)

Tja, daar zit je dan als voormalige demonstrant die in 1981 en 1983 heeft meegelopen. Opgezadeld met een schuldgevoel dat wij gefaald hebben in het Nederland ontdoen van die massavernietigingswapens. Zo wordt het althans verwoord door Joop de Vries, actief NVMP-lid uit Zutphen. “Wij, ook ik, hebben ons best gedaan! Talloze malen hebben wij gedemonstreerd, naar Havelte, Woensdrecht,

Wij hebben ons best gedaan!

't Harde, Soesterberg, Leeuwarden, zelfs Bonn en Brussel, ... We zijn bases opgegaan met gevaar voor onze vrijheid, hebben zelfs processen gevoerd tegen de staat der Nederlanden, Tribunaal voor de Vrede enz. ... Heel wat mensen van 'toen' hebben er erg veel voor over gehad (en nog), maar de protesten worden zwakker omdat zij weinig kracht over hebben. Ikzelf ben ruim tachtig jaar en ben inmiddels meer mantelzorger dan activist voor de vrede. Sinds 1984 tot in 2010 heb ik elke maand gedemonstreerd voor vrede en tegen oorlog, tegen geweld en tegen de wapenwedloop; haast elke maand heb ik een Vredebulletin gemaakt daarvoor, dat vermenigvuldigd, uitgedeeld en per email verspreid. Maar ik kan het niet meer.” Joop merkt verder terecht op “Waarom nemen jullie 't niet over en waarom zoeken jullie niet naar nieuwe wegen en manieren om deze en andere massavernietigingswapens uit te bannen? Ja, waarom doen jullie niets, behalve nu de ouderen verwijten te maken dat 't hen niet is gelukt?! Kunnen jullie niet beter de pijlen richten op de profiteurs, degenen die 't maar lieten gebeuren? Tegen de mensen die verdienen aan de wapenhandel? Niet tegen de mensen die jullie aanspreken omdat zij niet machtig genoeg waren om tegen de belangen van die profiteurs in te gaan!”

Hoe zit het met die jongere generatie?

Hoewel Benthe het niet zo bedoeld zal hebben was het ook deze gedachte, waar blijft de jongere generatie?, die bij mij opkwam. Daar komt bij dat mensen die toen protesteerden beslist niet hun idealen hebben verloren. Zij kennen de gevaren van kernwapens. Het is juist de jongere generatie, die na de Koude Oorlog is opgegroeid, die geen idee meer heeft wat een kernwapen is. Onlangs sprak ik erover met een ouder lid van de NVMP. Ook zij constateerde dat haar kleinkinderen geen besef meer hadden van een 'kernwapendreiging'. Ik vertelde haar dat een paar jaar geleden de actieve medische studenten die op onze AB- vergadering aanwezig waren absoluut niet wisten wie Mient Jan Faber was. We constateerden dat het praktisch onmogelijk is om een jeugdige generatie de 'dreiging van kernwapens' te laten

ervaren als je niet de Koude Oorlog hebt meegemaakt toen de angst/dreiging voor een kernoorlog reëel was. De afgelopen decennia is media-aandacht voor kernwapens vrijwel afwezig. Er wordt ook niet meer mee gedreigd (misschien door Noord-Korea). Hoe krijg je jonge mensen de straat op voor kernraketten die blijkbaar ergens in silo's stof staan te verzamelen of volgens ‘onbevestigde bronnen’ op een vliegbasis in Nederland zouden liggen?

De B-61 kernbommen

Bommen in Volkel blijven er voorlopig heus liggen

Een paar dagen later verschijnt er een stuk van publicist Frank van de Linde in Trouw die aangeeft dat als mensen eenmaal aan de macht komen ze vast komen te zitten in (inter)nationale machtsstructuren. Minister van Buitenlandse Zaken Timmermans is daar zelf een goed voorbeeld van. Als Kamerlid verklaarde hij “De kernwapens in Nederland zijn net zo nuttig zijn als de tepels op een mannetjesvarken”. Als minister toont hij zich opeens voorstander voor het behoud en zelfs de modernisering van de kernwapens op Volkel. En van de Linde gaat verder: IKV Pax Christi en collega-organisaties zitten nu zelf ook vast in dezelfde machtsstructuren als de overheid en zijn veel van de actieve achterban verloren. Bij protesten komt hooguit nog een handjevol mensen opdagen, waar Timmermans uiteraard niet van onder de indruk is. Uiteraard leidde dit tot een terechte repliek vanuit IKV/Pax Christi. Juist hun hernieuwde inzet en lobbywerk heeft kernwapens weer op de politieke agenda gezet. De uitspraak van een Kamermeerderheid tegen de komst van vernieuwde Amerikaanse kernwapens bewijst dat eens te meer.

Beleidsbrief nucleaire ontwapening en non-proliferatie

En minister Timmermans? Die kwam met zijn Beleidsbrief nucleaire ontwapening en non-proliferatie, een bloemlezing over de inzet van Nederland bij

de realisatie van een wereld zonder kernwapens, Global Zero, waarbij ons land zich opwerpt als ‘aanjager’ en ‘bruggenbouwer’ om onderhandelingen tussen de kernwapengrootmachten Amerika en Rusland zoveel mogelijk te ondersteunen. Maar deze onderhandelingen slepen zich al decennialang voort en het einde is nog lang niet in zicht. De NVMP schreef minister Timmermans een brief waarin zij stelt dat de rol van ‘aanjager’ en ‘bruggenbouwer’ impliceert dat Nederland juist het voortouw neemt en van de gebaande paden afwijkt. Zo wil Timmermans niet dat de aandacht voor de humanitaire gevolgen van nucleaire wapens leidt tot een discussie over het eenvoudigweg verbieden en illegaal verklaren van deze wapens. Als artsen zijn wij van mening dat deze gevolgen wel degelijk doorslaggevend zouden moeten zijn in de discussie over kernontwapening. De enige remedie hiertegen is namelijk preventie: afschaffing van, en een verbod op, kernwapens.

Ook had Nederland niet mogen ontbreken bij de 125 VN-staten die onlangs opriepen dat kernwapens onder geen enkele omstandigheid ingezet mogen worden. En er kan veel actiever voort-

Frans Timmermans ontmoet John Kerry

gebouwd worden op de wens van een Kamermeerderheid om de Amerikaanse kernwapens op Volkel niet te vernieuwen. Stuk voor stuk concrete stappen waarmee ons land duidelijk kan maken dat het serieus wil werken aan een kernwapenvrije wereld. Een eerste vereiste daartoe is een vastomlijnd tijdpad om dit ideaal stapsgewijs, maar onomkeerbaar, te bereiken. Zonder zo’n tijdpad zijn we immers zo weer 30 jaar verder in een wereld vol nutteloze kernwapens.

17

Beleggingen pensioenfondsen in kernwapens boven 1 miljard euro Hans van Iterson Met enige verbazing en verontrusting hebben wij het afgelopen jaar kennisgenomen van de stijgende trend bij pensioenfondsen om te beleggen in bedrijven die zich bezighouden met kernwapengerelateerde activiteiten zoals raketaandrijfsystemen en dienstverlening bij het onderhoud van kernkoppen. Het is moeilijk te accepteren dat spaar- en pensioengeld wordt geïnvesteerd in producenten van massavernietigingswapens, doorgaans zonder medeweten van klanten. Financiële instellingen hebben een eigen verantwoordelijkheid om te voorkomen dat er geld gaat naar bedrijven die deze wapens produceren.

Voor de goede orde, kernwapens zijn geen oude raketten die in lanceersilo’s stof staan te verzamelen. Met kernwapens, en dan vooral de modernisering ervan, valt veel geld te verdienen. Daarom eerst een overzicht van een aantal bedrijven en hun activiteiten met betrekking tot kernwapens.

Bedrijven die kernwapens maken

Babcock & Wilcox Babcock & Wilcox beheert diverse fabrieken en laboratoria die deel uitmaken van het Amerikaanse kernwapenprogramma, waaronder het Y-12 National Security Complex, waar componenten voor kernwapens gemaakt worden en de Pantex fabriek, waar veiligheidsonderhoud aan kernwapens en opslag van plutoniumkernen plaatsvindt. Het Los Alamos National Laboratory en het Lawrence Livermore National Laboratory, belangrijke schakels in de ontwikkeling en het onderhoud van kernwapens, worden eveneens mede door Babcock & Wilcox beheerd. BAE Systems BAE Systems is samen met EADS en Finmeccanica eigenaar van raketten-

18

producent MBDA. MBDA ontwikkelt en produceert de nieuwe ASMPA-kernraket voor de Franse luchtmacht. Met deze tactische kernraket zou de drempel voor kernwapengebruik verlaagd worden. Ook de nieuwe Britse kernwapenonderzeeërs worden mede door BAE ontwikkeld, in samenwerking met Babcock Marine en Rolls-Royce. Boeing Boeing is al decennialang betrokken bij het Amerikaanse kernwapenprogramma. Het bekendste is de productie en het onderhoud van de Minutemanraketten. Daarnaast is Boeing ondermeer verantwoordelijk voor de productie van het B52-gevechtsvliegtuig, één van de belangrijkste overbrengingsmiddelen voor kernwapens. Ook het satelliet-communicatiesysteem van de Amerikaanse kernwapenstrijdkrachten is van de hand van Boeing. EADS (hoofdkantoor in Amsterdam) EADS Astrium is de hoofdaannemer voor de ontwikkeling van de nieuwe M51-kernraket voor de Franse marine. EADS is ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling, de productie en het onderhoud van de M45, de huidige kernraket van de Franse marine.

Honeywell Honeywell maakt apparatuur voor gesimuleerde nucleaire explosies. Dergelijke simulaties zijn essentieel voor het operationeel houden van kernwapens en voor het ontwikkelen van nieuwe kernwapens. Daarnaast is Honeywell mede-eigenaar van de fabriek die alle kernwapens voor de Verenigde Staten samenstelt en produceert het 85% van de niet-nucleaire delen van deze bommen. Northrop Grumman Northrop Grumman is al tientallen jaren betrokken bij het Amerikaanse kernwapenprogramma. Op het moment is het bedrijf ondermeer medeverantwoordelijk voor onderhoud en modernisering van de Minuteman III kernraketten. Rolls-Royce Rolls-Royce ontwikkelt in samenwerking met Babcock Marine en BAE Systems de nieuwe Britse kernwapenonderzeeërs. De huidige generatie Britse kernwapenonderzeeërs vaart met speciaal door Rolls-Royce ontwikkelde motoren, waarvoor het bedrijf het onderhoud verzorgt.

De lijst is nog veel langer en geeft aan dat kernwapens voor veel bedrijven big business zijn.

Onderzoek Campagne tegen Wapenhandel

De organisatie ‘Campagne tegen Wapenhandel’ voert al jarenlang onder-

zoek naar beleggingen van pensioenfondsen in deze bedrijven. Het is verontrustend te moeten constateren dat het aantal beleggingen in kernwapenbedrijven elk jaar toeneemt. Waren er in 2012 nog 171 beleggingen te noteren, in juni 2013 was dit aantal al gegroeid tot 211. De pensioenfondsen die ook openheid geven over de omvang van hun aandelenbezit beleggen nu voor ruim een miljard euro in kernwapenbedrijven, tegenover ongeveer 835 miljoen euro in oktober 2012. Deze forse toename komt vooral voor rekening van het ABP, het grootste pensioenfonds, dat verantwoordelijk is voor zo'n 805 miljoen euro van dit bedrag. In oktober 2012 stond ABP nog op 660 miljoen euro, wat weer een stijging was van ongeveer 200 miljoen euro ten opzichte van maart dat jaar. In hun criteria voor verantwoord beleggen schrijft het ABP ‘niet te beleggen in ondernemingen die rechtstreeks betrokken zijn bij de productie van anti-personeelsmijnen, clusterbommen en chemische of biologische wapens’. Omdat kernwapens niet verboden zijn worden deze echter niet als controversiële wapens aangemerkt.

NVMP-brieven naar het ABP en medische pensioenfondsen

Het is schrijnend te vernemen dat gelden van onze leden belegd worden in industrieën die zich verrijken aan kernbewapening. De NVMP schreef het ABP dan ook een brief waarin wij dit aan de kaak stellen. Van bestuurders en beleggers van pensioenfondsen verwachten wij een maatschappelijke verantwoordelijkheid die verder reikt dan maximalisering van de opbrengst van beleggingen. Derhalve riepen wij het ABP op om te stoppen met het beleggen in kernwapenbedrijven. Naast het ABP werden ook de meer specifiek medische pensioenfondsen door ons aangeschreven met de vraag wat hun beleid is ten aanzien van

beleggen in kernwapenbedrijven. Met name het Pensioenfonds Huisartsen (SPH), Pensioenfonds Medisch Specialisten (PMS) en het Pensioenfonds Zorg en welzijn (PFZW) baren zorgen omdat zij, net als het ABP, kernwapens niet uitsluiten en beleggen in bedrijven als EADS en BAE Systems.

Reactie van het ABP pensioenfonds

Net als in 2007 toen wij pensioenfondsen aanspraken op hun beleggingen in clustermunitie maakten ook deze keer onze brieven de nodige discussie los. Na enige weken ontvingen wij van het ABP een reactie waarin zij onder meer verklaarden: ABP heeft er voor gekozen om de nationale wetgeving en internationale verdragsverplichtingen van de Nederlandse overheid als norm te nemen om te beoordelen waar het fonds wel en niet in belegt. Kernwapens maken veel discussie los. Wij willen dan ook als ABP een objectief kader om te beoordelen waar het pensioenfonds wel en niet in wil beleggen. Het fonds volgt daarom de lijn van de Nederlandse overheid. ABP volgt de ontwikkelingen in de Nederlandse en internationale politiek over kernontwapening. Mocht er een wijziging optreden in de Nederlandse opstelling of in de wetgeving dan is dat aanleiding om het ABPbeleid te heroverwegen. Tot op heden heeft een dergelijke wijziging niet plaatsgevonden.

In reactie op dit antwoord lieten wij weten: Wij begrijpen dat het ABP moet kunnen terugvallen op besliskaders die niet elk ogenblik herzien hoeven te worden. Het ABP kiest daarbij voor het beleid van de nationale overheid als referentiekader voor maatschappelijke aanvaardbaarheid. Maar deze keuze is niet objectief, al was het alleen maar omdat geen enkele keuze objectief is of kan zijn. Erkend wordt dat kernwapens veel discussie losmaken. Dat is een opening naar de keuze voor een ander referentiekader. Slavernij, bijvoorbeeld, werd door verschillende maatschappelijke groeperingen als verwerpelijk gezien, lang voordat de afschaffing daarvan in nationale wetgeving officieel werd vastgelegd. Apartheid, clusterbommen en chemische wapens

evenzo. Een officieel, mondiaal verbod is meestal het eindpunt van een lange ontwikkeling. Moet een pensioenfonds dat zelf onderdeel is van die maatschappij daarop wachten? In de eigen achterban is net als in de samenleving als geheel een grote meerderheid tegen kernwapens (recent onderzoek toont aan dat 85% een verbod op kernwapens wil). In de Tweede Kamer is een meerderheid tegen modernisering van de in Nederland aanwezige kernwapens. Het is dan ook niet helemaal vreemd dat diverse pensioenfondsen kernwapens al rangschikken onder de controversiële wapens en daarom kernwapengerelateerde bedrijven uitsluiten.

Reacties van de medische pensioenfondsen

Naast het ABP ontvingen wij ook reacties van diverse medische pensioenfondsen. De Stichting Pensioenfonds Huisartsen (SPH) antwoordt onder meer dat: SPH binnen haar beleggingsbeleid aandacht heeft voor ondernemingen die zich positief onderscheiden op het gebied van maatschappelijk verantwoorde aspecten, zoals bijvoorbeeld ondernemingen die rekening houden met de impact van hun activiteiten op mens, milieu en maatschappij. Vreemd genoeg komen wij in de brief het woord ‘kernwapen’ niet meer tegen!? In ons schrijven gaven wij juist aan dat het gebruik van een kernwapen een enorme impact heeft op mens, milieu en maatschappij. Hulpverlening na een kernexplosie is nagenoeg onmogelijk. Bedrijven die zich bezighouden met de productie van kernwapens onderscheiden zich toch allerminst positief op het gebied van maatschappelijk verantwoorde aspecten? Daarom vroegen wij SPH nogmaals: hoe valt het beleggingsbeleid te rijmen met de beleggingen van SPH in kernwapengerelateerde bedrijven als Babcock International, BAE Systems, EADS en Fluor?

De Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) besloot naar aanleiding van onze brief het onderwerp met het bestuur en het Investment Committee te bespreken en ons te zijner tijd over de uitkomsten daarvan te berichten. Wij wachten hun berichtgeving met spanning af.

Vervolg op pagina 20

19

Vervolg van pagina 19

Het meest uitgebreide antwoord kregen wij van het Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW). Begrijpelijk want het PFZW hanteert een ethisch beleid waarbij zij kernwapens onder de controversiële wapens schaart. Tegelijkertijd belegt zij echter toch in de bedrijven SAIC en Rolls Royce die zich terdege met kernwapengerelateerde activiteiten bezighouden. PFZW geeft hierover een gedetailleerde uitleg:

SAIC is betrokken bij de veiligheid van kernwapens. Maar niet zozeer bij de essentiële onderdelen of essentiële functie van het wapen (denk hierbij aan kernkop, ontstekingsmechanisme, aandrijving en besturingssysteem). Eenduidigheid en communicatie. De onderneming is direct betrokken bij (onderhoud aan) kernwapensystemen. Besloten is SAIC niet uit te sluiten. De redenering die werd gevolgd is dat SAIC weliswaar direct betrokken is bij kernwapens, maar de betrokkenheid wordt door ons niet bestempeld als essentieel voor de massavernietigingsfunctie van het wapen.

Rolls Royce is producent van motoren en turbines voor de vliegtuigindustrie en scheepvaart. De onderneming ontwerpt en onderhoudt ook kernreactors voor de nucleaire onderzeevloot van het Verenigd Koninkrijk. Deze vloot bevat onderzeeërs die zijn uitgerust met kernwapens, de Vanguard Class. De kerntaak van deze schepen is nucleaire afschrikking; het mogelijk maken om kernwapens te lanceren vanaf iedere plek op zee. De vraag is of de kernreactor van de onderzeeër moet wor-

den gezien als onderdeel van het wapen. In onze afweging over uitsluiting van deze onderneming hebben wij, in overleg met de Advisory Board Responsible Investment, vastgesteld dat ook in dit geval substantiële betrokkenheid zich conform beleid beperkt tot de kernraket zelf. Het transportmiddel, de onderzeeër en daar mee de reactor, valt niet onder dat wapen, ook niet als die er speciaal voor is ontwikkeld.

Hier is duidelijk sprake van verschillende opvattingen. Voor wat betreft SAIC: naar onze mening vormen veiligheidssystemen van kernwapens een belangrijk en drempelverlagend onderdeel van het gehele productie- en moderniseringsproces van kernwapens. Is investeren in de ‘veiligheid’ van kernwapens uiteindelijk niet gericht op de doeltreffendheid van kernwapens?

En is een ‘veilig’ kernwapen minder controversieel dan een ‘onveilig’ kernwapen? En met betrekking tot Rolls Royce: de Britse Trident kernwapenonderzeeërs zijn onlosmakelijk verbonden met een kernwapentaak. Geen exemplaren zonder kernwapens. We hebben te maken met een varende lanceerbasis van kernwapens. De productie en het onderhoud van de motoren van deze kernonderzeeërs beoordelen wij als een kernwapengerelateerde activiteit. Komt bij dat de samenwerkingspartner van Rolls-Royce, Babcock Marine, wel voorkomt op de door PFZW gehanteerde uitsluitingenlijst.

Uiteraard kan men over bovenstaande zaken verschillend denken. Gelukkig willen pensioenfondsen voeling houden met achterban en maatschappij. Zo verklaart het ABP bijvoorbeeld: Wij waarderen uw interesse en feedback op het ABP beleid inzake verantwoord beleggen. Wij zijn voortdurend met onze deelnemers in gesprek om aansluiting te blijven houden bij onze achterban en om goed geïnformeerd te blijven over ontwikkelingen in de maatschappij.

Omdat wij van mening zijn dat wij als NVMP, daar het kernwapens betreft, inzichten en advies kunnen geven die van waarde zijn voor de gehanteerde selectiecriteria en uitsluitingenbeleid hebben wij PFZW en ABP gevraagd met ons daarover in discussie te gaan.

20

Wordt vervolgd?

Kim's dynastie tot goed einde brengen Jannes Mulder Kim-III is zojuist vader van een dochter geworden. Hoe komt het toch dat de Kim-dynastie van Noord-Korea zich ondanks alles handhaaft? Van een Hitler-, Stalinen Mao-II is nimmer sprake geweest. En hoe nu dit Kimtheater tot een goed einde te brengen? Eeuwenlang verzet tegen indringers heeft het volk van het schiereiland Korea gemaakt tot wat het nu is. Eigen volk en eigen cultuur eerst en Kim Ilsung (I) van Noord-Korea borduurde daarop voort. Kim-I heeft consequent Japan, China en later na de War of Liberation de VS buiten de deur van zijn territorium gehouden. Kim's quasigoddelijke ambitie, ondersteund door zijn geloof in Juche, richt zich op collectieve self reliance en heeft etnocentrische en xenofobische trekken. Kenmerkend voor de huidige situatie is dat het Noord-Koreaanse volk van de buitenwereld afgesloten leeft en volstrekt monocultureel is.i Tijdens onze studiereis van twee weken kris kras door het land zijn wij één zwarte tegen gekomen, deelneemster van een groep christenen uit de VS. Wat een boerka is, heb ik aan de hand van een tekening onze twee gidsen uitgelegd.

Propagandabeelden op straat, in gebouwen, metro, fabrieken, coöperaties en zo meer. Slechts één reclameboord voor Noord-Koreaanse auto en één etalage voor dameskleding gezien.

Kapsel instructies bij de ingang van de Landbouw Hogeschool.

Kim-I (1912 - 1994) en Kim Jong-il (II) zijn de geconstrueerde androgyne geestelijke leiders van alle NoordKoreanen. Als Jezus is Kim-II (1942 2011) onder een stralende hemelster in het hoge noorden aan de rand van de

krater Paektu geboren – hij komt feitelijk uit Rusland – en zijn mystificerende biografie beschrijft ook hoe later in zijn leven begonia's in de aanwezigheid van de Grote Leider sneller groeiden en triomfantelijk bloeiden. Beide Kims onderscheidden zich ideologisch van Stalin en Mao door aan de Marxistische hamer en sikkel een unieke penseel toe te voegen. Deze symboliek staat voor extra indoctrinatie via kunst en cultuur en resulteerde al snel in een door de Verenigde Naties bevestigd laag percentage analfabetisme. Nog steeds dragen schoolkinderen en studenten een schooluniform en is voor studenten het kapsel voorgeschreven. Langs wegen, op pleinen, overal komen de revolutionaire kunst en megalomane standbeelden van vader en zoon je tegemoet. Bekend zijn ook de agitprop filmindustrie en Mass Games. Een introvert systeem zoals sommige broedergenootschappen, geloofsgemeenschappen, corpora, bendes en zo meer, steunt op de charismatische leider die respect eist. Zijn 'steunberen' bestaan uit hofhouding, leger of andere stabiele eenzelvige instituties met voor buitenstaanders idiosyncratische 'lege' mores. In lijn met de millennia oude Koreaanse monarchieën begint de dynastie met Kim-I en zijn Arbeiderspartij. Kim-II gesteund door het tradi-

Collectieve verblinding

Het is niet toegestaan Kim gedeeltelijk te fotograferen. Hier de voeten van Kim-I (191294) en van Kim-II (1942-2011) resp. de opa en vader van Kim Yong Un (1983).

Vervolg op pagina 22

21

Vervolg van pagina 21

dit land, waar toeval niet mag bestaan, is angst zaaien of wanorde scheppen uiterst contraproductief. Zover ik weet bestaat er geen binnenlandse dissidente beweging en als er protesteerders zijn, zitten ze in militaire werkkampen. Het bezit van kernwapens zal onder voorwaarde van non-proliferatie door de internationale gemeenschap aanvaard moeten worden. Hoe dan deze dynastie zonder brokken tot een vreedzaam einde brengen?

tionele Militaire Apparaat volgt. En onlangs is daar Kim Jong-un (1983) bijgekomen en zijn draagvlak is het patronagesysteem opgebouwd uit de elite van legerofficieren.

Naar mijn inzicht is in Noord-Korea sprake van een geritualiseerde bestrijding van een alles magnetiserende cognitieve dissonantie. Cognitieve dissonantie is niet meer kunnen en op den duur niet meer willen zien hoe moeizaam het leven is en de oorzaak daarvan elders neerleggen. Volk en leiders weten of vermoeden dat het systeem niet klopt (het volk sterft tussen 19961999 massaal van de honger, mechanisatie op platte land is van 50 jaar terug) en Kim praat alsmaar recht wat krom is (opdrachten voor stedenbouwkundige grandeur van Pyongyang, ontwikkeling kernwapens, huidige militair-economische zones). De onsterfelijke leider met zijn Juche stelt ’moraal vóór eten’ waarmee Karl Marx ongelijk kreeg. Dergelijke schurende waarheden binnen het systeem zijn alleen met geritualiseerde zekerheden te bestrijden in de vorm van massamobilisaties waar mensen elkaar telkens laten zien waarin zij geloven en waarvoor ze staan. De Kim-cultus leverde ook het voor ons larmoyante rouwen van het volk in 1994 en in 2011 op. Bestrijding van cognitieve dissonanties door middel van verstarde rites en ceremonieën, militair symbolische daden en voorspelbaar onverzettelijk gedrag in de contacten met de buitenwereld hebben

Op het platteland zagen wij meerdere auto's rijden op een houtgasgenerator. Streng verboden te fotograferen omdat vermoed ik - dergelijke foto's het imago van het land beschadigen.

van Noord-Korea steeds meer een voor buitenstaanders ’leeg’ theaterland gemaakt. Polemologisch zijn wij gezegend dat de Kim-dynastie in tegenstelling tot Hitler, Stalin of Mao altijd introvert is geweest en nimmer expansief. In het verlengde hiervan de vraag hoe op termijn een demasqué van dit collectieve theater te bewerkstelligen?

Koreaanse Lente noch Pyongyang Pleinrevolutie

Wil het Westen iets doen om kernongelukken te voorkomen dan zal het moeten afzien van publiekelijke ontmaskering van het regime, hoe bizar ook. In

Zowel in het hoge noorden als in het uiterste zuiden is Noord-Korea poreus geworden. Mobiele telefoons en Internet dringen door waardoor dit hermetisch gesloten land toegankelijk wordt. Tevens ontstaat door de ontwikkeling van Noord-Koreaanse militaireconomische zones aan de noord- en aan de zuidgrens (Kaeson) consumentisme. De soft power- invloed van China op Noord-Korea neemt razendsnel toe en ik verwacht dat de VS het land onder voorwaarden aan de Chinezen zullen overlaten. En de reünificatie met Zuid-Korea dan? Van een Oost- / West-Duitslandscenario zal geen sprake zijn want op dit schiereiland heeft niemand belang bij een haastige hereniging. De enige die tegen 2025 haast heeft is Kim zelf. Kim, opgevoed in Zwitserland kijkt samen met zijn charmante Ri Sol-ju naar YouTube en hij opende onlangs een gigantische parkeergarage in Masik Pass Skiing Ground op 1360 meter hoogte. Terwijl hun vrienden in volvo's over lege snelwegen suizen, gaan aan de landsgrenzen door internet de ogen en oren van sommige lokale bewoners open. Dochter Ju-ae zie ik tegen 2025 hoog en droog in Zwitserland naar school gaan terwijl het Noord-Koreaanse volk langzaam ontwaakt uit wat in onze ogen een nachtmerrie moet zijn geweest. Behoedzaam zal eenieder zijn of haar Kim-insigne minder dragen en zullen zij zich met hun zusters en broeders in het Zuiden verenigen. The Cleanest Race van Myers (2011) en North Korea in Transition van Park & Snyder (2013) geven wetenschappelijk onderbouwde achtergrond informatie. Hoofdstuk V, Toward a Theory of Political Development in The Originals of Political Order van Fukuyama (2011) gaf mij een steun in de analyse van het systeem. i

Achtergrond van oorlogstaferelen op de Kimlsungia - Kimjongilia bloemententoonstelling. Kim-I had iets met orchideeën en Kim-II met begonia's en beide bloemen spelen een belangrijke rol in de collectieve Kim-cultus.

22

Met een pincet gras planten in de tuin van het Mausoleum. Verboden te fotograferen. Mijn inschatting is dat de huidige Kim deze absurdistische werkwijze stapsgewijs zal laten verdwijnen.

Tweemaal een landbouw coöperatie bezocht. Gezien de reisrestricties moesten wij het hebben van waarnemen; gesprekken met mensen was praktisch onmogelijk. Op deze foto gedenknaald, propaganda met afbeelding van Kim als modelboer, fietsers (in Noord-Korea uitsluitend damesmodellen), ossenwagen en handmatig piekfijn onderhouden bermen van wegen en pleinen. We kregen in één van de huizen een werkende biogasinstallatie te zien...

Clichématig beeld, maar let op. Het autoverkeer in Pyongyang neemt razend snel toe. Sinds kort zijn er taxi's.

Iedereen draagt het insigne van Kim op de linker revers. Na een week viel mij deze bizarre gewoonte niet meer op. Mijn inschatting is dat over tien jaar alleen ouderen het speldje nog dragen.

De mensen die we in Pyongyang en op het platteland zagen, maakten geen ondervoede of verwaarloosde indruk. Wat we niet zagen, hebben we niet gezien.

Zesbaans rechter wegdek met keurig onderhouden groene middenberm dwars door Pyongyang.

Auteur op bezoek in Maternity Hospital in Pyongyang: gastvrij, moderne uitstraling, vrije uitwisseling over oncologie en opvallend weinig te zien of te merken van de Kim-cultus.

23

Uit tijdschriften en van internet Hans van Iterson

Anti-oorlogsfilms en oorlogsliteratuur

Het Internationale Rode Kruis doet van zich spreken in de strijd tegen kernwapens met de resolutie Working towards the elimination of nuclear weapons: Fouryear action plan, die 17 november jl. werd aangenomen.

De NVMP is, ook met de feestdagen in het achterhoofd, begonnen aan een lijst van boeken en films.Via de volgende links: http://www.nvmp.org/Boeken.pdf en http://www.nvmp.org/Film.pdf, vindt u op de NVMP-website een door de NVMP aanbevolen lijst van boeken en films. Te gebruiken als kijk-/ lees-/cadeau-tip.

De resolutie benadrukt eens te meer de enorme humanitaire gevolgen van een kernexplosie, maar stelt ook dat gebruik van kernwapens in strijd is met het internationaal humanitair recht. Het vierjarige actieplan bevat een brede en grondige aanpak om te voorkomen dat er ooit nog kernwapens gebruikt zullen worden, met de daadwerkelijk afschaffing van kernwapens als einddoel. De stem van onafhankelijke organisaties als het Rode Kruis wordt steeds belangrijker om de dialoog over kernontwapening vorm te geven. Het Internationale Rode Kruis is de grootste humanitaire organisatie ter wereld en de meest recente resolutie is een vervolg op de gelijknamige resolutie in 2011.Verschil is het Four-year action plan, je uitspreken voor

een verbod op kernwapens is namelijk één ding, er wat aan doen een ander. En daarbij maakt het Rode Kruis grondig gebruik van haar mogelijkheden. Weinig organisaties hebben immers zo’n uitgebreid netwerk van afdelingen zowel internationaal, nationaal als regionaal. Het ontplooien van activiteiten om het brede publiek, wetenschappers, medici en politici bewust te maken van de humanitaire gevolgen van kernwapens kan door een dergelijke organisatie groots aangepakt worden. Ik noem: publieksvoorlichting, bijeenkomsten (conferenties, seminars etc.), activiteiten speciaal op jongeren gericht, publicaties met een speciaal focus op de rampzalige gevolgen van een kernexplosie, overleg met de verantwoordelijken voor rampenplannen. Het Internationale Rode Kruis is dan ook een van de belangrijkste motors achter the Conference on the Humanitarian Impact of Nuclear Weapons, 13-14 februari 2014, in Mexico. Dit is een vervolgconferentie op de bijeenkomst van begin maart dit jaar in Oslo en een belangrijke stap naar afspraken over een kernwapenvrije wereld. Kijk op: http://www.icanw.org/ campaign-news/nayarit-conference-apply-today/

Het bestuur van de NVMP heeft het Nederlandse Rode Kruis van harte gefeliciteerd en wil graag nader overleggen hoe wij kunnen helpen om de in de resolutie genoemde doelen te bereiken.

From War to Peace Met de feestdagen voor de deur leek het ons gepast wat aandacht te besteden aan de website From war to Peace (http://www.fromwartopeace.com) De website wil bijdragen aan een vreedzamere wereld en heeft het motto ‘van zwaarden naar ploegscharen’ een verrassende invulling gegeven. Op de site kunnen prachtige sieraden worden gekocht zoals hangers, oorbellen, armbanden en kettingen maar ook fraaie flesopeners en wijnstoppen. Op zich niets bijzonders ware het niet dat al deze sierraden gemaakt zijn van zogenaamd Peace Bronze. From War to Peace moet tamelijk letterlijk worden genomen, het brons van de sieraden is oorspronkelijk afkomstig uit de kopermijnen van Montana. Dat koper is eerst gebruikt voor de Minuteman III intercontinentale kernraketten die op de lanceerbasis in Grand Forks, North Dakota stonden. Na 1980 zijn een groot aantal van deze Minuteman’s ontmanteld en het nuclear weapon copper is daarna omgesmolten tot Peace Bronze. Voorwaar zeer bijzondere sieraden dus. From war to Peace wil laten zien dat Amerika niet alleen oorlog en wapens kan exporteren maar ook prachtige sieraden die vrede verkondigen. Bovendien doneert From war to Peace 20% van hun winstmarge aan vredesorganisaties. De site biedt een zeer ruime collectie sieraden en is zeker de moeite van een bezoek waard.

24

We turn weapons meant to destroy us into art meant to restore us, swords into plowshares, bombs into beauty, hate into love, & war into peace

De lijsten zijn allerminst volledig en eenieder die suggesties heeft wordt uitgenodigd deze aan het NVMP-bureau door te zenden. E-mail: [email protected] NVMP t.a.v. Hans van Iterson, Postbus 199, 4190 CD Geldermalsen Telefoon: 06–42009559.