1‐6‐2014
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800 Onderzoeksvraag:
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen?
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities en geloof) Rationeel denken in de geschiedenis: •
De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat. Griekse filosofen begonnen naar natuurlijke oorzaken (i.p.v. de godenwereld) te zoeken voor onverklaarbare verschijnselen.
•
Het veranderde mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Humanisten waren zelfstandige denkers die op een rationele manier de maatschappij probeerden te verklaren. Hoewel klassieke ideeën de basis vormden, werden ze niet klakkeloos overgenomen.
•
De wetenschappelijke revolutie. Klassiek‐religieuze ideeën maken plaats voor modern‐ wetenschappelijke ideeën. Wetenschappers breiden hun kennis uit op een systematische manier via onderzoek, observatie en experimenteren.
•
De Verlichting
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800 Onderzoeksvraag:
Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v. Chr. – 500 n. Chr.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
Tijd van regenten en vorsten 1600‐1700
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen?
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. In de 17e eeuw raakte de westerse wereld doordrongen van de ideeën van de Verlichting = Culturele beweging onder filosofen en intellectuelen met als doel het gebruik van de rede (het verstand) te stimuleren. Verlichte denkers waren optimistisch en geloofden dat de mens door zijn verstand in staat zou zijn om een ideale samenleving te creëren. De beweging komt voort uit de wetenschappelijke revolutie.
1
1‐6‐2014
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. Maar er waren wel verschillen: De Wetenschappelijke revolutie: 1.
speelde zich voornamelijk af in een kleine groep van onderzoekers en
2.
door rationeel denken wijzigde zich het denken over bijvoorbeeld de natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde en biologie.
De Verlichting: 1.
de ideeën van de Verlichting hadden invloed op een veel grotere groep mensen. De kennis werd verspreid via: boeken, kranten, encyclopedieën en bijvoorbeeld discussies in de salons.
2.
Door rationeel denken wijzigde zich ook het denken over politiek, economie, cultuur, opvoeding en godsdienst in de westerse wereld.
De salon
"Men zou eigenlijk moeten handelen volgens een regel waarvan men zou willen dat het een algemene wet is."
Mensen horen vrij te zijn en mensenrechten te hebben die overal op de wereld gelijk zijn.
Het volk zou vrij moeten zijn haar mening te uiten! Het volk moet de macht hebben via een gekozen parlement dat de regering aan banden kan leggen door een grondwet. Ieder individu moet zijn eigen belang kunnen nastreven en dat levert welvaart op.
Het verstand is het belangrijkst en zou uitgangspunt moeten zijn om de problemen in de maatschappij op te lossen
Mensen zijn van nature goed, maar moeten goed worden opgevoed en onderwezen tot ‘redelijkheid’, dan zullen veel misstanden verdwijnen
2
1‐6‐2014
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. De Verlichting: Door rationeel denken wijzigde zich ook het denken over politiek, sociale verhoudingen, economie, cultuur, opvoeding en religie in de westerse wereld. Niet iedereen accepteerde nog een door god aangesteld absoluut vorst. Vb. 1 Montesquieu voorstander van de trias politica: Dat is de scheiding van de rechterlijke, wetgevende en uitvoerende macht. Hij zag dit als een middel om te voorkomen dat macht zou worden misbruikt en iemand onevenredig veel macht kreeg.
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. De Verlichting: Door rationeel denken wijzigde zich ook het denken over politiek, sociale verhoudingen…, Vb.2 John Locke, vond dat •
alle mensen vrij en gelijk geboren waren (dit idee was revolutionair aangezien men toen nog leefde in de zogenaamde ʹstandenmaatschappijʹ)
•
Iedereen heeft onvervreemdbare natuurlijke rechten: leven, vrijheid, eigendom en gezondheid.
•
de staat die rechten moest beschermen en als dat niet goed gebeurde dan mocht het volk tegen die staat in opstand komen
3
1‐6‐2014
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. De Verlichting: Door rationeel denken wijzigde zich ook het denken over politiek, sociale verhoudingen…, Vb.3 Rousseau, was voorstander van • de volkssoevereiniteit, dit is het principe dat het volk (als geheel) het hoogste gezag van de staat vormt. • een volksvergadering (parlement) dient in naam van de bevolking haar ‘algemene wil’ uit te voeren • een ‘sociaal contract’ waarin afspraken tussen regering en volk moesten worden vastgelegd • het idee dat mensen van nature gelijk waren, net als John Locke was hij tegen de standensamenlving!
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. De Verlichting: Door rationeel denken wijzigde zich ook het denken over politiek, economie, cultuur, opvoeding en religie in de westerse wereld. Vb. Voltaire: •
hij geloofde dat God, als een horlogemaker, het universum geschapen had als een klok (= deïsme). Deze klok is door God op gang gebracht, waarna het universum zichzelf volgens de natuurwetten zou blijven voortbewegen.
•
hij was ook voor godsdienstvrijheid en vond dat het bestuur van de staat en de godsdienst los van elkaar moesten staan.
Hij gelooft dus wel maar de ratio – reden overheerst!
4
1‐6‐2014
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
De Verlichting: Kritiek op de bestaande standenmaatschappij, machtsstructuren, corruptie, de kerk, en de leefstijl van de adel uitgedrukt in cartoons, politieke satire (18e eeuw, tijd van de Verlichting).
Tijd van pruiken en revoluties 1700‐1800
7.2 Rationeel optimisme en verlicht denken.
Kenmerkende aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen. De Verlichting: De ideeën van de verlichting verspreidden zich en zouden zorgen voor enorme veranderingen in de westerse wereld. Zo zijn de Franse revolutie, de Amerikaanse onafhankelijkheid en de afschaffing van de slavernij onder andere het gevolg van de Verlichting.
5
