Those were the days: over toen en nu

PDFMAILER.COM Print and send PDF files as Emails with any application, ad-sponsored and free of charge www.pdfmailer.com

Dr. Henri ROSENBERG.

Those were the days: over toen en nu. De gedaanteverwisseling van een Shtetl, doorheen de bril van de socioloog.

Antwerpen MCMXCI.

1


In piëteitsvolle herinnering aan mijn moeder z"l, waarvan het vandaag, 33ste dag van de Omer-telling, de dertiende Yahrzeit is.

2


Voorwoord.

D

oel. Met deze publicatie beoogt de auteur één doel: lucht

te geven aan zijn nostalgie voor de oude goede tijden, waarin hij en gans zijn generatie in de religieuze orthodoxie oud model zijn opgevoed en waarvan hij met leed vaststelt dat sommige van zijn leeftijdsgenoten deze tijden simuleren te vergeten en -wat erger is- dat zij aan de hand van een ex post factum-analyse wensen voor

3


te spiegelen alsof zij opgevoed zijn geworden in dezelfde strakke regels die zijzelf thans prediken en bezigen.

Deze vrienden en kennissen hebben dikwijls niet de moed om toe te geven dat zij een grondige metamorfose hebben ondergaan, ja zelfs een uiterlijke gedaanteverwisseling, en pretenderen dat zij steeds een orthodoxie hebben aangekleefd zoals deze heden ten dagen wordt gepreekt.

Dezen zijn dan ook de eersten om zich kritisch op te stellen tegenover andersdenkenden of tegenover mensen die de trend van deze orthodoxe gedaanteverwisseling niet ten volle hebben kunnen volgen. Zij doen dit dan met een schijnheiligheid die precies stoelt op hun amnestische interpretatie van hun eigen jeugd.

Het doel is dus aan verfrissing van de geheugens te doen om op pamfletaire wijze in herinnering te brengen dat de tijden ooit anders waren en dat de huidige extreem-orthodoxen precies het product zijn van dergelijke tijden en zelf ontsproten zijn uit tolerante(re) ouders.

De drijfveer. De auteur heeft echter ook zijn eigen beweegredenen aan een introspectie en een kritisch onderzoek onderworpen en vermoedt dat de beweegredenen die hem tot de in deze publicatie aan bod gekomen sensibiliteit voor deze nog steeds voortwoekerende discrepanties tussen orthodoxie oud en nieuw model, wellicht liggen in het persoonlijke dilemma waarin hij leeft. Immers kan hij zich intellectueel intenser identificeren

4


met het orthodoxe model uit de tijd der Rishoïnim, toen het Rabbinnaat een vergaande multiculturele en multidiscplinaire ontwikkeling kende, dan dit het geval is met de hedendaagse Rabbijnen, terwijl hij in de gesloten kleinsteedse cultuur met Shtetl-patroon waarin hij leeft onderworpen is aan de permanente strakke sociale controle van deze cultuur die de normen hanteert van de hedendaagse orthodoxie en integendeel van de oeroude Rishoïnim-leefwijze een volstrekt vertekend beeld heeft.

Hoewel het in beginsel niet verkeerd kan zijn om een graad van vroomheid trachten te evenaren van, zeg maar, een Maïmonides, een Abarbanel, een Ralbag, toch bestaat er een stilzwijgende consensus dat heden ten dage wij vromer dienen te zijn.

Het kan trouwens sterk betwijfeld worden of de Rishoïnim in het algemeen in onze tijden wel zouden beantwoorden aan de criteria van orthodoxie zoals deze heden ten dage worden begrepen.

Beschrijven. De auteur wenst er de aandachtige lezer voor te waarschuwen dat hij in deze publicatie een metamorfose van onze eigen micro-cosmos heeft beschreven en dat de hier geschilderde veranderingen en toestanden een niet aan te vechten feitenkwestie is.

Elkeen zal voor zichzelf uitmaken welke van deze veranderingen onontbeerlijk, onbelangrijk, overvloedig, voorof afkeurenswaardig zijn voor een orthodoxie die zo sterk mogelijk

5


aanleunt bij … wat de Thora en de Talmoed van de jood verwachten en voor hem uitgestippeld hebben.

Pseudo-orthodoxen. In tegenstelling tot het vorige neemt de auteur hier weldegelijk een standpunt in tegen de schijnheilige levenswijze van (overwegend bourgeois) gezinnen die slechts de schijn van orthodoxie hoog houden en binnenkamers gans andere religieuze criteria hanteren.

De orthodoxe advocaat: een perpetueel dilemma. In een bijdrage over de ervaringen van de orthodoxe advocaat in een Shtetl-cultuur poogt de auteur de specifieke moeilijkheden te belichten waarmee de joodse advocaat geconfronteerd wordt en die een gevolg zijn zowel van de beslotenheid van de joodse samenleving met Shtetl-patroon als van de permanente sociale controle die de groep uitoefent. In die zin sluit het goed aan bij de overpeinzingen over toen en nu.

Antwerpen, 1 mei 1991. Lag Baomer 5751.

6


Dr. Henri ROSENBERG.

Hoofdstuk I. "De wereld is de spiegel der goddelijke wijsheid". De achteruitkijkspiegel: de goede oude tijd.

Z

oals wellicht meer mensen uit mijn leeftijdsgroep, word ik

af en toe gegrepen door nostalgische gevoelens en denk ik zalig terug naar de spreekwoordelijke 'oude goede tijd', wanneer alles en nog wat beter was.

7


Een terugblik op voorbije tijden -vooral kinderjaren- heeft voor eenieder die er gelukkige herinneringen aan overgehouden heeft een bijzonder romantische connotatie: de jaren -a fortiori de zestiger gouden jaren- van het zorgeloze bestaan in moeders schoot. Ongetwijfeld was deze romantische nostalgie mede een drijfveer voor huidige terugblik. Een additioneel motief heeft mij echter tot deze retrospectie bewogen. Immers verdwijnt een soort orthodoxe jood, wat bijzonder geestig en diepgaand geïllustreerd werd door deze naoorlogse Bobover chossid die stellig weigerde de trend te volgen en een baard te laten groeien en als verklaring voor zijn stijfhoofdige houding poneerde dat hij aan zijn kinderen en kleinkinderen wou kunnen tonen hoe ooit een Bobover chossid er uit zag. En meteen belanden wij midden in ons onderwerp: de grootschalige metamorfose van een generatie die in dertig jaar tijd van orthodoxe jood (oud model, waarover verder) zich wist om te toveren tot orthodoxe jood new look.

De kroost: een ongeremde ontplooiing: das Beste ist gut genug. De naoorlogse generatie van onze ouders kleefde een orthodoxie aan die toentertijd niet zonder trots als "zu Gott und zu Leute" werd omschreven. De Jesode Hatora-scholen waren trouwens naar deze Weltanschauung gesmeed: profaan en joods onderwijs, dat voor de enen uitmondde in Jeshiva-onderwijs en voor de anderen (waartoe ik behoorde) passeerde langs het Koninklijk Atheneum (waar onze klas een meerderheid van orthodoxe leerlingen telde en

8


wij als eersten met ons keppeltje de lessen mochten volgen) om nadien een Jeshiva te gaan vervoegen. Onze ouders -die amper aan de gruwelen van w.o. II waren ontsnapt en in Belgie een veilige haven hadden gevondenzwoegden hard om ons in de zestiger jaren gouden tijden te bezorgen: voor de kinderen was niets goed genoeg en van in den beginne waren er twee maanden zomervakanties in Knokke, die dank zij de joodse vakantiegangers van mond tot mond haar internationale mondaine roep verwierf.

Delicta juventutis meae. En alle kinderen speelden op het strand, waar de vestimentaire gewoontes naar destijdse maatstaven reeds progressief waren... Ook wintervakanties in Zwitserland begonnen ingang te vinden in onze middens. Maar ook gedurende het schooljaar ontbrak het niet aan vrijetijdsbesteding voor de orthodoxe kroost: Maccabi-voetbalspel op zondag ('afhaalstatie' aan hoek Belgielei) om er Juleke, Erwin of Moskal te bewonderen, af en toen bioscoopbezoek (wie kende toen de CINEAC-kindervoorstellingen niet ?) en niemand had er destijds aan gedacht de televisie (met Highway Patrol, Texas Rangers, The Man from Uncle, Schipper naast Mathilde, Tony Corsari's Honderdduizend of niets) in de ban te slaan. In die periode durfde men het nog aan om de joodse kinderen naar de INNOVATION (thans vernederlandst in INNO) of GRAND BAZAR (thans ook ontfranst als GB) om er Sinterklaas te gaan zien en zelfs op zijn schoot te gaan zitten. Wie zou zich heden ten dage nog een dergelijke heiligschennis veroorloven, te meer omdat de kinderen van toen thans weten dat het een vrouwelijke verkoopster was die Sint speelde… Hoe zou men trouwens op

9


de dag van vandaag een kind naar Sinterklaas kunnen bewegen, wanneer op school de teksten in de profane leerboeken die verwijzingen inhouden naar Sinterklaas, Kerstman of Kerstmis gewoonweg overplakt worden. Op de plechtige prijsuitdeling van de Jesode Hatora en Beth JacobScholen vond men het toen normaal dat de jongens eerst een buiging deden naar de aanwezigen en nadien hun prijs in ontvangst namen van de leraar met de rechter hand terwijl zij met hun linker hand hun hoofddeksel uit eerbied afnamen, wat toen als een evidentie werd aanvaard… Op school verzamelden wij toen afbeeldingen van wieler- en voetbalkampioenen. Immers de talrijke Rebbes die dertig jaar later model zouden staan voor de indrukwekkende zelfklevers-collecties die de jongens vandaag verzamelen en ruilen, waren toen grotendeels nog onbekenden en hadden er nog niet aan gedacht zichzelf tot Rebbes uit te roepen. Meisjes van de Beth-Jacobschool waren toen nog niet begrensd tot niet-gemengde ontspanningsoptredens van Mordechai Ben David en Erev-Shiraachtige happenings, maar gingen vrij en openlijk naar een optreden van Adamo en presenteerden de zanger zelfs met een roos... Het zou trouwens dertig jaar duren vooraleer de school een baan zou in het leven roepen voor een 'morele opvoedster', die dan allerlei geen verboden zou doen regenen op deze meisjes. Er bestonden praktisch geen 'verboden' en integendeel alles was toegelaten wat aan de kinderen maar de gouden jeugdjaren kon schenken die onze ouders ingevolge het uitbreken van de oorlog precies tijdens hun jeugd hebben moeten missen.

10


Wel moet er aan toegevoegd worden dat destijds de school in de persoon van wijlen Moïshe BOCHNER beatae memoriae door een bijzonder bedreven pedagoog werd geleid wat schril afsteekt met het triumviraat van gepatenteerde analfabeten, dat heden ten dage de facto de school ad interim (et ad aeternum ?) leidt.

Snoepgoed voor de kinderen viel toen evenmin onder het ressort van het Rabbinaat: zoetigheden zoals zuurtjes, nestels, citricpoeder, spek, edm. werden aangekocht op de schoolhoek bij Gaston en waren kosjer voor zover Gaston kon vertellen dat Rebbe Berkowicz ze goed bevonden had. Zelfs roomijs in Knokke was toegestaan inzoverre het kwam van Post-ijsman (toen aan de Diksmuidestraat gevestigd) omdat het gerucht de ronde had gedaan dat 'iemand' de productie op kosjerheid had gecontroleerd. En mijn vriend (waarvan de vader een vooraanstaand Bestuurslid is van de Orthodoxe Gemeente) bezocht toen in Oostende na het strand dagelijks alle ijsventers uit de omgeving om er de gebroken hoorntjes gratis in ontvangst te nemen die hij opsmulde.

De ouders: religieuze tolerantie. Weinig onder onze ouders hadden baarden laten groeien (zelfs niet zij die deze in de oorlog onder nazi-dwang hadden moeten verwijderen). Evenmin had het hoofddeksel voor vrouwen algemene ingang gevonden. Immers bestonden de modieuze pruiken aan schappelijke prijzen en uit synthetisch haar toen nog niet. Wijlen Directeur Moïshe BOCHNER, die op de Jesode Hatora een onvolprezen diepgaande stempel drukte en ongetwijfeld -zoals terecht Opperrabbijn Ch. KREISWIRTH het herhaaldelijk gesteld heeft- de geestelijke vader en leermeester van gans onze en volgende generaties is, was ook lange jaren baardloos en niettemin

11


van een niet in vraag gestelde orthodoxie. Heden ten dage wordt van de Directeur geëist dat hij op Sabbat een lange vest (frak of rokkostuum) zou dragen, wat de man ook noodgedwongen doet.

Kosjer maar nog niet kosjerst. De kosjere voedingsindustrie was nog niet van de grond gekomen en slechts weinigen gebruikten kosjere zuivelproducten en ik herinner mij als kind dat het Opperrabinaat van de Machzike Hadass een algemeen oproep heeft moeten doen om erop te wijzen dat de zogenaamde 100% plantaardige margarine PLANTA niet geoorloofd was, hetgeen toch een welsprekende illustratie is van hoe de gewoontes toen lagen... Jaren lang liet de niet-joodse vishandel BYNENS (met een haast exclusief joods cliënteel) haar gerief voor Pessach kasjeren en aficheerde een brief van het Rabbinaat dat bevestigde dat alle gerief gekasjerd werd naar joods ritus. Ook dit spreekt boekdelen over de gewoontes van kosjer eten. Voor onze ouders waren de bestaande synagogen aan de Van den Nestlei, Oostenstraat, Terliststraat en Jacob Jacobstraat meer dan voldoende. Als enige chassidim -een marginale groep van een paar tientalle gezinnen- hadden de Belze en de Satmare een eigen bescheiden gebedsoord. Ook de Jesode Hatora-scholen volstonden ruimschoots om aan de wensen van 90% van de orthodoxe populatie te voldoen. Slechts bijzonder weinig jongetjes hadden 'pajes' (pijpekrullen) en de zwitserse keppeltjes met Edelweiss-bloemen of het Zwitserse kruis (door bepaalde 'extremisten' bijgewerkt om het kruisteken ongedaan te maken) waren toen in de mode.

12


Zelfs in de synagoge van de Orthodoxe Gemeente kon toen een excellente Oppervoorzanger dienst doen die tevens operavoorstellingen gaf en waarvan de echtgenote met onbedekte hoofd door het leven ging. Dit gold ook voor de vrouw van een beenhouwer van diezelfde Gemeente. Bar-Mitzva- en huwelijksfeesten waren grotendeels gemengd en ook wanneer deze het niet (meer) waren, was op zijn minst de eretafel aan de ene kant door mannen en aan de andere kant door vrouwen bemand, wat nu niet meer kan omdat een waterdichte omheining gans de zaal, inclusief de eretafel, verplichtend moet scheiden. De genodigde Rabbijnen schikken zich op zulke feesten trouwens op een merkwaardige manier naar de veranderende trend en diezelfde Rabbijnen die een aantal jaren geleden aan gemengde of semi-gemengde feesten deelnamen weigeren thans de eretafel te vervoegen, indien deze niet waterdicht gescheiden is. Vroeger durfden deze zelfde Rabbijnen tijdens de feestmaaltijd hun hoed afnemen en in keppeltje vertoeven, wat zij vandaag de dag niet meer kunnen, omdat een hele reeks 'vromen' de gewoonte hebben aangenomen en opgedrongen om gedurende een ganse avond met hun hoed aan tafel te blijven. Wellicht een vorm van supervroomheid die algemene ingang aan het vinden is en waarnaar de Rabbijnen zich moeten schikken willen ze niet dat aan hun eigen orthodoxie wordt getwijfeld.

Ook vestimentair waren de verplichtingen toen niet bijzonder strak: meisjes volgden de modetrend en droegen rokken en jurken amper tot aan de knie, wat schril afsteekt met de thans opgelegde lengte: ook zittend moeten rok- en jurkboord de knie volledig bedekken.

13


What's in a name. Toen heetten we nog Henri, Marcel, Josi, Jacqui, Fabian, Charlie. Vandaag is dit ondenkbaar. Orthodoxe Joden noemen zich nu respectievelijk: Chaim, Menachem Mendel, Jossef Moishe, Jaacov Jossef, Shraga Feivish, Jechiel. Op zich lijkt dit verschijnsel -religieus gezien- een vooruitgang, omdat ook de Joden die in de oudheid Egypte verlieten geprezen werden omdat zij hun originele klederdracht, hun taal en hun joodse namen niet hadden gewijzigd. Daartegenover wordt echter ingebracht dat deze 'authentieke' generatie niettemin geen grote Tora-geleerden heeft voortgebracht, terwijl de Rechtsgeleerden die de Babylonische Talmoed opstelden allen niet-Joodse maar Arameese namen droegen, de seculiere klederdracht hadden aangenomen en Aramees spraken en niettemin tot Israels grootste Wijzen worden gerekend. Op één vlak heeft Antwerpen uizonderlijk geen verandering ondergaan. In alle joodse centra was het toen nog de gewoonte dat orthodoxe Joden hogere studies deden en afstudeerden als geneesheren, advocaten, solicitors, boekhouders, ingenieurs edm., wat tot gevolg had dat er heden ten dage in Parijs, Londen, New York, Zurich, een ganse generatie bestaat van orthodoxe intellectuelen. Toen reeds was Antwerpen op dit vlak 'vooruitstrevend', omdat haast niemand (ook niet-vromen) er studeerde en dit wellicht het gevolg was van het bloeiende en vooral zeer winstgevende kloversberoep.

14


Hoofdstuk II. Spiegeltje, spiegeltje, wie is de vroomste in het land ?

15


A

nalfabetisme: een streefdoel. Heden ten dage is de trend

over gans de wereld omgebogen en is het ondenkbaar dat orthodoxe jongeren nog zouden studeren. Orthodoxe artsen, advocaten, boekhouders en intellectuelen in het algemeen worden bijzonder schaars en in orthodoxe kringen wordt trouwens het analfabetisme als een religieus ideaal geprezen. Zelfs het aanleren van een profane taal wordt afgeraden (alleszins niet angemoedigd) door de meest prestigieuze religieuze authoriteiten. Op dat punt was Antwerpen dus bijzonder progressief en vertoonde het een merkwaardige vroegrijpheid.

L'habit fait le moine. Thans worden allerlei geen verboden gedecreteerd door met 'moreel welzijn' belaste opvoeders (een onbekend begrip in mijn tijd). Zo is het verboden om op school oorbellen te dragen die langer uitvallen dan de oorlel, panty's met motieven of kniekousen. Verjaardagsfeesten houden in het PIZZAPARK, bioscoopbezoek of make-up is uit den boze. Langer haar dan de schouders moet verplichtend vastgebonden worden. Niet alleen worden deze richtlijnen uitgevaardigd, maar zij worden ook daadwerkelijk in hun tenuitvoerlegging gecontroleerd door censores morum: lengte van jurk wordt meetkundig nagekeken en verboden kniekousen worden nauwlettend opgespoord, evenals bioscoopbezoek. Op school worden trouwens punten toegekend voor 'Tsnioet' (kuisheid).

16


Maar ook orthodoxe vrouwen kregen het te verduren: zij hadden amper massaal gekozen om het bijbelse verbod van onbedekte hoofd voor gehuwde vrouwen na te leven dank zij de modieuze pruiken, of er ontstond een beweging die propaganda begon te voeren precies tegen deze pruiken. Om vroom te zijn moest men lelijk zijn en de Rabbinale verboden prolifereerden: een bedekking bovenop de pruik was de boodschap en de pruiken mochten niet te modern zijn (plots ontpopten zich sommige Rabbijnen tot ware modespecialisten), niet te lang, niet gekruld edm.(1) Deze Rabbijnen preekten dat deze verboden geen individuele zaak waren, maar dat ze desnoods met druk of geweld dienden te worden opgelegd. Vooral in Israel groepeerden zich vrouwen (met zelf weinig gevoel voor esthetiek of weinig schoonheid te bieden, beweren kwade tongen) in morele controle-groeperingen die een ware terreur doen heersen bij pruikenhandelaars en -coiffeurs. Dames met niet goed bevonden pruiken worden geagresseerd met verf-spuitbussen, in de hoop dat een geruïneerde modieuze pruik de plaats zal ruimen voor een pruik die ouderwetser is. In Antwerpen zijn we nog niet zo ver, maar de prognose is toch niet verheugend voor modebewuste dames.

Religieuze heropvoeding der ouders door hun kroost. Definitief voorbij zijn deze tijden van liberaal, nonchalant losbandig leven: de in deze weelde, zorgeloosheid en orthodoxie opgevoede jongeren zouden hun ouders voortaan wel de religieuze les spellen. Deze generatie werd veel 'vromer' dan de ouders. Er zou voortaan geen sprake meer kunnen zijn van een verzoenende houding tussen religie en moderne buitenwereld. Hoewel de godsdienst zelf op twee pijlers steunt 'tegenover God' en

17


'tegenover de mensheid'(en Jom Kippoer enkel de misdrijven van het eerste soort vergeeft en de verzoening voor misdaden tegenover de medemensen slechts verzoenbaar zijn voor zover de gelaedeerde vergiffenis schenkt), verafschuwen deze jonge zeloten de Weltanschauung van hun ouders over 'zu Gott und zu Leute', en zijn integendeel voorstanders van een 'zuivere' lijn, van een terugkeer naar wat zij zien als de origineel joods-religieuze 'way of life'. Joden moeten vooreerst exclusief joodse namen dragen [waarbij namen als (Alex)Sender, Shmelke, Mendel, Beile, Jente plots tot authentiek joods worden omgedoopt], enkel de joodse taal (lees: het jiddish) moeten bezigen en het siert orthodoxe Joden niet een 'profane' taal te kennen, laat staan profaan onderwijs te volgen. De joodse klederdracht (lees: de 18 eeuwse Oosteuropese bourgeois-kleding), alsook baard en pajes dienen orthodoxe Joden steeds voor het oog zichtbaar te differentiëren van Goyim. Dus veranderden de namen (ook deze van mijn eigen vrienden werden omgedoopt tot authentieke joodse namen) en de klederdracht werd aangepast … aan de middeleeuwse trend. Het straatbeeld op Chol Hamoëd (de intermediaire feestdagen, waarop de Sjabbat- en Jom Tov-verboden niet van toepassing zijn en men licht mag aansteken, autorijden, edm) is desomtrent welsprekend: orthodoxe jongelui paraderen er in Sjabbat-kledij met groot ornament en brengen deze intermediaire dagen door zoals ware Jom-Tov-dagen dus zonder te werken, terwijl hun ouders of schoonouders (deze ortodoxen-oud-model), waarvan zij dikwijls ten laste zijn, zich naar hun dagelijkse werkactiviteit begeven… Samen met deze drang naar het authentieke joodse leven, begonnen ook de ouders noodgedwongen terug naar de bron te keren: baarden voor mannen en pruiken voor dames groeiden als paddestoelen in de zeventiger jaren. Elke orthodoxe jood die nog geen baard heeft laat deze dan op zijn minst tijdens de Omer-dagen

18


en de 'drie weken' groeien, iets wat in mijn jeugd hoogst uitzonderlijk was. Knokke (en Knokke alleen) werd vanuit religieus oogpunt gebrandmerkt en voor orthodoxen tot verboden territorium uitgeroepen. In de zestiger jaren was er weliswaar reeds een dergelijke tendens, maar kwade tongen linkten dit met het destijds wegvallen van het rituele kosjerheidstoezicht op Hotel Dorchester en de waarheid gebiedt mij te vermelden dat de campagne inderdaad startte wanneer Hotel Dorchester de hashgacha van de Antwerpse Machsike Hadass inruilde voor deze uit Brussel. De hetze bereikte dergelijke proporties in deze tijden van koude oorlog tussen beide Antwerpse Gemeenten, dat ik mij uit mijn jeugd herinner hoe ene Philadelphia Rebbe er (wellicht) toe gebracht werd in zijn gelegenheidspreek te verklaren dat het beter ware varkensvlees te eten dan naar Knokke (die hij in de verste verte niet kende) af te reizen. Hoe dan ook Knokke werd afgeschreven. Wel gunden zich orthodoxen Duinbergen, Heist waarbij de territoriale afbakening niet scherp werd opgevat en bijvoorbeeld het Knokse Albert Plage nog door de beugel ging. Vrijetijdsbesteding beknot. Bioscoopbezoek werd eveneens uit het orthodoxe leven verbannen. De excommunicatie van televisie volgde, waarbij de ban evolueerde naar een ware heksenjacht en zeer recentelijk werd ook de video op de index geplaatst. Omdat de video in het laatste decennium getolereerd werd en door bepaalde chassidische Rabbis die hun optreden lieten verfilmen als het ware zelfs gepromoveerd werd, moest het plotse verbod op drastische wijze worden opgedrongen. Niet alleen werd er in Israel beroep gedaan op de openbare aanplakkingen van 'Bekendmakingen' getekend door talrijke Rabbijnen, maar werd er

19


ook zorg voor gedragen dat feestzalen die een kosjer-certificaat bezitten onder druk werden gezet om de video te verbannen: elke feestaannemer die niet contractueel video-opnames van een BarMitzva of huwelijk verbiedt, dreigt zijn kosjerheidscertificaat te verliezen. De animatiemogelijkheden volgden eenzelfde weg en aanvankelijk verbood de Beth Jacob-school gemengde manifestaties, wat dan verder evolueerde tot het evalueren van de inhoud van deze manifestaties en zelfs van de organisatoren. Zo werd ooit een optreden van Mordechai Ben David 'afgeraden' en recentelijk één van Avraham Fried, om de enkele reden dat het door de Yavneschool van Mizrachi-strekking was georganiseerd, ook al waren apparte zitplaatsen voor mannen en vrouwen voorzien.

Thee-namiddagen (uitsluitend voor dames) werden op hun beurt onder de loep genomen door allerlei chassidische Rabbijnen in de stad, die zich als defensores fidei plots tot censoren promoveerden. Zo decreteerden ze bijvoorbeeld dat de muziek die een mode-défilé begeleidde 'te modern' was en ze keurden deze af. Een andere keer schatten ze een attractie op zo een theenamiddag gewoonweg als te frivool en verboden ze die. Meteen viel alles en nog wat onder de bevoegdheid van de gevestigde en zelfs andere Rabbijnen en moest alles aan hun appreciatie worden vorgelegd. Deze ontwikkeling ging dan nog gepaard met de ongebreidelde groei van chassidische strekkingen die allen hun Rabbi installeerden, die allemaal hun zeg menen te moeten hebben naast en dikwijls zelfs tegen de geïnstitutionaliseerde Opperrabbinaten in.

20


Deze chassidische strekkingen moesten alle hun eigen gebedshuis hebben, wat tot gevolg had dat enerzijds de gevestigde synagogen leegliepen en een groot aantal kleine gebedshuizen selectief 'hun' volgelingen aantrokken. Een volgende stap was dat deze chassidische strekkingen [die allemaal hun eigen sponsor(s) hadden die als tegenprestatie voor hun vrijgevigheid aanzien en hun zeg kregen] ook de noodzaak zagen om eigen scholen op te richten en de gevestigde orthodoxe scholen draineerden. Zo ontstonden, naast de gevestigde acht hoofdsynagogen, chassidische gebedshuizen van Belz en recentelijk van Belz-bis, van Satmar, van Wiznits en Wiznits-bis, van Gur, van Tshortkof, van Bobov, van Alexander, van Sanz-Sienowa, van Loebavitsh, van Sanz-Zmigrod, van Klausenburg, van Berditshev. Als nietchassidische gebedshuizen telt Antwerpen de Eisenmannsynagoge, deze der Jongelieden, van de Koïllel en deze van Gitschotel. Zeer recentelijk werd een huis aangekocht op de Isabellalei voor een nieuw chassidisch gebedshuis van Square (of Skver)…

Rabbijnen te over. Deze Antwerpse gebedshuizen installeerden ook eigen Rabbijnen, waardoor men naast de gevestigde Opperrabbijnen een hele reeks regionale Rabbijnen bekwam waaronder: een Bobover Rabbijn, Wiznitzer Rabbijn, Klausenburger Rabbijn, Alexander Rabbijn, en zelfs een Belzerbis Rabbijn. Het gebedshuis Tshortkof opteerde voor een visiting Rabbi die af en toe naar Antwerpen neerstrijkt. Bovendien is Antwerpen ook een hele reeks Rabbijnen-zonder-synagoog rijk: een Saloshitzer Rabbi, een Baanier Rabbi, een Deesher Rabbi, een Sochotshower Rabbi, een Amshenower Rabbi, een Naseter Rabbi, een Przemyslany Rabbi, hoewel deze laatste reeds met bouwplannen zou rondlopen… en zelfs een Oostendse Rabbi.

21


Antwerpen kan ook bogen op de eer een belangrijke étape te zijn op de weg van tientallen Transit-Rabbijnen, die week in week uit op inzamelingstoernee onze stad bezoeken en waarvan het bezoek aan de hand van aanplakbrieven wordt aangekondigd door niet verder geïdentificeerde "vrienden en bewonderaars".

De proliferatie van Rabbijnen en Rebbes (dikwijls self-made Rabbis en would-be Rabbis) over heel de wereld is dermate vruchtbaar dat er reeds tal van concurrerende Rabbis zijn, zoals twee Rebbes van Wiznits, twee van Kretshnef, twee van Munkac, (op zijn minst) twee van Biala en oneindig veel Rabbis van Nadvorna. Bovendien hebben we cumulerende Rabbis, waarvan de reeds hoger genoemde Rabbi van Biala-Pshysche, alsook de Rabbi van Sokolov-Kotsk, de Rabbi van Shatz-Wiznitz, de Rabbi van Biala-Lugano, de Rabbi van Sochotshew-Radomsk en de Rabbi van Nadvorna-Raanana maar enkele voorbeelden zijn.

Kosjer, kosjerder en kosjerst. De ontwikkeling van de kosjere voedingsindustrie had voor gevolg dat niets meer zonder specifiek toezicht mocht benut worden, ook niet wat op kasjroet-lijsten in andere landen stond. Immers ontstond een gradatie in kasjroet en deze van het Franse, het Nederlandse, het Britse en zelfs het Israelische Rabbinnaat waren plots ontoereikend voor echte orthodoxen. Dit gold eveneens voor de Amerikaanse U- en Kproducten. Eensklaps is zelfs het kosjere eten dat door de CENTRALE in de ziekenhuizen wordt rondgedragen voor orthodoxen van dermate armzalige kosjerheid dat er zich een groep van -naar zij zich zelf

22


noemen- Noshim Tsidkonios ofte Vrome Vrouwen heeft gevormd die kosjerder eten in ziekehuizen bezorgt… Noodgedwongen volgden onze ouders de trend, om in de orthodoxe bourgeoisie niet uit de toon te vallen, wat voor het uithuwen van hun kroost nefast zou kunnen zijn.

Selectieve vroomheid. Het fundamentalisme in orthodoxe kringen werd echter selectief geconcentreerd op twee van de vier zuilen van de Shoelkhan Aroech, met name Orach Chaïm (o.a. de rituele dienst en de religieuze dagorde) en Jore Deah (o.a. de spijswetten). Met betrekking tot alles wat uiterlijke tekenen van joodsheid betreft of ritussen hebben Rabbijnen en zeloten alle rechtstechnieken en rechtsficties die een zekere permissiviteit toelieten gradueel afgeschaft. Zo wordt er bijvoorbeeld niet meer gesteund op rechtsconstructies zoals de Bitoel (vernietiging) van een verboden ingrediënt in 60 maal de hoeveelheid van geoorloofde voedingswaren. Ook de techniek van de dubbele twijfel (sfek sfeike), waarbij in het verleden talrijke niet gesuperviseerde eetwaren als kosjer konden worden beschouwd, wordt niet meer toegepast. Al deze talrijke vindingrijke Rabijnenconstructies die door de eeuwen heen door de meest voorname Rabbijnen werden toegepast om Joden een zo groot mogelijke variëteit aan voeding aan te bieden zonder speciale hechsher (overigens een onbekend begrip in het recente verleden), worden heden ten dage door de Rabbijnen naast zich gelegd en integendeel wordt de vindingrijkheid er hoofdzakelijk op gericht hoe en om welke motieven de schaarse voedingsmiddelen die Joden nog zonder toezicht benutten, te verbieden en te vervangen door dezelfde middelen maar dan onder speciaal Rabbinaal toezicht vervaardigd. Dat het Rabbinale toezicht geld

23


kost dat niet voor iedereen verloren is, hoeft nauwelijks gezegd te worden… Voedingswaren evolueerden in onze naoorlogse generatie van ooit getolereerde gewone eetwaren uit de handel, naar kosjere en uiteindelijk naar kosjer-leMehadrin min Hamehadrin of kosjer voor de vroomsten-onder-de-vroomsten. Dit laatste is nu standaard geworden, omdat iedereen zich vroomste onder vroomst waant en de sociale controle deze ultieme kosjerheidsvorm tot norm verheven heeft. Voor vleeswaren werd het begrip Glattkosjer in het leven geroepen, waarbij gegarandeerd wordt dat enkel vlees dat niet eens het voorwerp heeft uitgelmaakt van enige Shaale (Rabbinale vraag over kosjerheid) wordt aangeboden. De door Rabbijnen permanent geuitte 'vrees' over de kosjerheid van dit of ander voedingsmiddel, leidt er onvermijdelijk toe zoveel mogelijk te verbieden op grond van (vergezochte) twijfel en zoveel mogelijk onder (hun) toezicht staande middelen aan te prijzen.

Deze zelfde 'vrees' schiet echter kennelijk tekort wanneer men het terrein van de Choishen Mishpot (derde zuil van de Shoelchan Aroech) betreedt, waar de commerciële en gerechtelijke procedurewetten worden voorgeschreven. Ware rechtsficties zoals (2) [een contract waarbij Joden hun de Prosboel schuldvorderingen op de vooravond van een Shmita-jaar fictief aan het Rabbinaat cederen om te ontsnappen aan de Bijbelse (!) bepaling van verjaring om de zeven jaar] of de Heter Iska (3) [een contract waarbij de uitlener van geld het Bijbelse (!) verbod op intrest omzeilt door het leencontract formeel in de vorm van een associatieovereenkomst te gieten, waarbij aan de uitlener door de ontlener een gegarandeerd minimum-winst (sic) wordt toegekend

24


als deel van de door de ontlener te ondernemen business, ook al gebruikt deze laatste het geld voor eigen consumptie…]. Niemand -ook niet de meest extreme voorstanders van een optimale nec plus ultra voedingskosjerheid- uit enige 'vrees' omtrent de omzeiling van Bijbelse geboden door voornoemde rechtsficties en onthoudt er zich van. Daar waar bij de spijswetten 'gevreest' wordt voor alle mogelijke minderheidsopinies van Rabbijnen en de kosjerheid wordt nagestreefd in de strikste zin volgens een zo groot aantal minderheidsopinies (een soort kleinste gemene deler), wordt daarentegen in het procesrecht bij een Din-Toïre bijvoorbeeld niet de minste aandacht geschonken aan de zeer talrijke opinies van gezaghebbende Rechtsgeleerden gaande van Jossef KARO (Responsa Avkas Roichel, 18-19) over Ezechiel LANDAU (Responsa Noïde Bi-Jehoedo, Choishen Mishpot, 2de Ed., 1), Mozes SOIFER (Responsa Chassam Soifer, Choishen Mishpot, 12), Shalom Mordechai SCHWADRON (Responsa Maharsham IV, 12 in fine), Jossef Saul NATANSOHN (Responsa Shoël Oemeshiv, IIde Ed., II, 84) die allen (en nog talrijke andere Rishoïnim en Achroïnim) voorhouden dat elke Rabbinaal PsakDin dient gemotiveerd te zijn. Hedendaagse Rabbijnen kleven desalniettemin de minderheidsopinie van Rechtsgeleerden aan die een Rabbinaat ontlast van elke opgave van motivering… Maar ook de gewone orthodoxe Jood -die tot in het extreme bijzonder waakzaam is voor kosjerheid- is veel minder kieskeurig wanneer het gaat om verboden uit het domein van de commerciële wetten zoals Onaah (de wettelijke beperking van winst op voedingsmiddelen tot één zesde) of het verboden procederen voor profane rechtbanken. In tegenstelling tot de gehuldigde thesis bij kosjerheid, zal gezocht worden naar om het even welke

25


permissiviteit (ook al stoelt deze slechts op een minderheidsopinie) of zal het verbod zelf zeer restrictief geïnterpreteerd worden. Een ander kenschetsend voorbeeld is de houding tegenover belastingsontduiking, die naar een meerderheidsopinie (van Rishoïnim) neerkomt op diefstal en niemand minder dan Rabbi Chaïm HALBERSTAM van Sandz heeft in dit verband vastgelegd dat het de meerderheidsopinie is dat de diefstal zelfs van een nietJood als een Bijbels (!) verbod beschouwd wordt. (Responsa Divrei Chaïm, I, 47). Met de 'vrees' die aan de dag gelegd wordt voor de spijswetten zou men de belastingsontduiking als bijzonder onwettelijk moeten vrezen, nu de overtreding van Bijbelse verboden in het gedrang komt. Welnu, er wordt integendeel gesteund op minderheidsopinies van Achroïnim, die de Rishoïnim in dit verband herinterpreteren en klakkeloos beweren dat dezen toentertijd verplicht waren de belastingsfraude aan te klagen…(4) Deze houding wordt uiteraard in de hand gewerkt door de Rabbinaten die het voorbeeld geven met hun mateloze kommer over kosjerheid en hun stiefmoederlijke behandeling van de Choïshen Mishpot-wetten. Regelmatig verschijnen publieke aankondigingen over de waakzaamheid die aan de dag dient gelegd te worden voor bijvoorbeeld (verboden) wormen in vis of groenten, maar van een gelijkaardige maat aan oplettendheid voor de commerciële wetten wordt in alle talen gezwegen. Nochtans vertellen ons de Talmoed-Wijzen (en meer bepaald Rava) in het Talmoed-Traktaat Shabbes (31 a) dat, wanneer de mens voor de Hemelse Justitie verschijnt, hem eerst rekenschap wordt gevraagd over het eerlijk handeldrijven en pas nadien over het voorbehouden van tijd voor de Thora-studie [uit het commentaar van RASHI over likboa itim letoïre, valt af te leiden

26


dat het hier niet gaat om tijden voor te behouden maar om de Thora-studie in tijd te begrenzen, "nu de mens zich bezig moet (sic) houden met wereldlijke activiteit omdat 'indien er geen derekh eretz is er ook geen Thora is' en het daarom is dat de mens begrensde tijdspannen moet voorbehouden opdat hij zich niet gans de dag met wereldlijke aangelegenheden zou bezighouden"]. Eenzelfde voorrang op de waardenschaal vindt men in het Traktaat Joma (86 a). Het is wellicht om de hierboven geschetste wanverhouding tussen de vroomheid aan de dag gelegd jegens Orach Chaïm vergeleken bij Choïshen Mishpot, dat de Talmoed ons in het Traktaat Baba Batra (10 b) verhaalt dat "Jozef, de zoon van R. Joshua, ziek werd en in trance geraakte (wellicht een N.D.E.-belevenis of een Near Death Experience…) en wanneer hij genas ondervroeg zijn vader hem over wat hij gezien had. Hij antwoordde: 'ik zag een wereld op zijn hoofd: de bovendsten waren beneden en de ondersten waren boven' (RASHI: "armen en nederigen in onze ogen werden daar als vooraanstaanden aanzien"). De vader repliceerde: 'je zag een welgeregelde wereld'".

De ontwikkeling, zoals hoger weergegeven, deed zich op planetair vlak voor op dezelfde wijze als hoger beschreven en in een tijdspan van amper twintig jaar veranderde het joodse straatbeeld van Antwerpen, Zurich, Londen, Parijs, en de enorme aanwezigheid van zwart geklede orthodoxen (met alle hierboven beschreven gevolgen vandien) is niet meer weg te denken.

De homo chassidicus. Er heeft zich trouwens een nieuw soort orthodoxe Jood gevormd, een homo chassidicus, waarvan het

27


robot-beeld wel het best gevat kan worden omstreeks het middaguur op weg van en naar het gebedshuis van de eminente Reb Jankel, waar ontelbare vrij jonge exemplaren van dit nieuw soort Jood zich dagelijks van en naar het … ochtendgebed begeven. Deze jongelui worden in chassidische scholen opgevoed in een dergelijke metafysiek dat zij zich boven de tijd wanen, wat in de praktijk meebrengt dat tijd een nulfactor in hun leven schijnt uit te maken. [Wellicht om deze redenen werd recentelijk door precies het gebedshuis van Reb Jankel een almanak uitgegeven met de dagelijkse limiettijden waarop het ochtendgebed mag opgezegd worden…]. Ook de broodwinning schijnt dermate bijkomstig dat de overgrote meerderheid nooit enige beroepsbezigheid uitoefent (ook niet in 'religieuze' beroepen als Rabbijn, toezichter, rituele slachter, onderwijzer, edm.), maar zijn heil zoekt in gesjnorrer (of bedelen). Deze 'levenswijsheid' wordt aangeleerd vanaf de Talmoed Toïre, waar de kinderen vanaf zeven-acht jaar één keer op de maand, alsook op Selichot-dagen en Hoshana Raba op pad worden gestuurd om in de synagogen de sjnorrer-ronde te doen met uitgestrekte hand en aldus het bedel-gebaar van kindsheid aanleren. Deze opvoeding gaat door tot in het nahuwelijkse Koillel, waar tegen vergoeding gelernt wordt terwijl de echtgenote met haar kroostrijk gezin op broodwinning wordt uitgestuurd. Zowel de Talmoed Toïre als de Koillel worden op de koop toe gesubsidiëerd door massale en wereldwijde sjnorreracties (de enige 'activiteit' die met enige energie wordt uitgeoefend…). De afgestudeerden van deze Koïllels dienen dan andermaal beroep te doen op gesjnorrer om te huwen en vooral (in Israel) een appartement aan te kopen. De sjnorrer-cyclus eindigt evenwel niet hiermee, want deze homo chassidicus zonder beroepsbezigheid en zonder ernstige vorm van broodwinning (doorgaans een complete analfabeet op de koop toe) baart een tiental kinderen die via het hoger beschreven circuit van

28


Talmoed Toïre terechtkomen.

en Koïllel

ook in de sjnorrer-business

Zonder veel moeite kan de lezer vlug beseffen dat de exponentiële groei van de niet-actieve bevolking de actieve bevolking in de volgende generatie dermate zal overtreffen dat voor een generatie van ware hongerlijders te vrezen is. Het fatalisme en de zorgeloosheid waarin deze ultra-orthodoxen worden opgevoed immers heel hun bestaan is een (naar joodse wet overigens ongeoorloofd) permanent steunen op een miraculeuze broodwinning- maken hen echter blind voor de problemen die er nu reeds aan de horizont rijzen. Hun grote nachtmerrie is wellicht dat de actieve orthodoxe rijke mecenen waarop zij permanent beroep doen, niet zelf tot inkeer zouden komen en zelf in een koillel zouden gaan lernen…

Hoofdstuk III. Het lichtende spiegelbeeld: fundamentalisme.

29


D

e tendens naar wat als het authentieke originele joodse

leven wordt afgeschilderd (immers wordt er van uitgegaan dat Mozes, Rabbi de Prins, Maimonides of andere joodse geleerden wellicht een shtreimel droegen en geen 'profane' kennis hadden opgedaan), naar het integere, het fundamentele, is iets dat zich op wereldvlak voordoet.

Rishoinim mét ruime talen- en profane kennis. Opzettelijk wordt door hedendaagse Rabbijnen (hierin voorgegaan door hun collega's die tegen de verlichting en het reformisme strijd voerden o.l.v. Mozes SOIFER) verheeld dat de grootste Rishoïnim bijna allemaal een vergedreven profane talenkennis hadden en op alle gebieden van de wetenschap en zelfs wijsbegeerte uitmuntten. Ook intentioneel wordt de legende hoog gehouden dat deze joodse Wijzen hun profane kennis niet opdeden uit profane wetenschapsboeken maar al hun seculiere kennis putten uit de Bijbel. Deze legende is volstrekt onbewezen en vals: zo staat het integendeel vast dat MAIMONIDES -het prototype van de multidisciplinaire joodse geleerde- in zijn jeugd de geneeskunde op de universiteit aanleerde (5). Zijn kennis van de geschriften van o.a. Galenus kan trouwens niet aan de Bijbel zijn ontnomen en het is volksmisleiding te verkondigen dat hij deze kennis anders zou hebben opgedaan dan door de geschriften van Galenus te lezen en te bestuderen.

30


Mozes MAIMONIDES die een ongeëvenaarde graad van joodse kennis verwierf (naast zijn vergedreven multidisciplinaire profane studies) was nochtans hoegenaamd niet het type van een Koïllelstudent. Wel integendeel beschrijft MAIMONIDES in een brief zelf zijn dagelijkse bezigheden als zijnde een halve dag op het paleis van de Sultan om hem en zijn gezin te verzorgen. Wanneer hij rond 14 uur terug naar huis keerde, benutte de RAMBAM een lichte maaltijd en begaf zich naar zijn overbevolkte medische consultatie waar hij dagelijks tot laat in de nacht mee bezig was. RAMBAM schrijft zelf dat zijn bezigheid als arts dermate vermoeiend was dat hij zich voor joodse aangelengeheden enkel op Sjabbath kon vrijmaken en dat hij dan leiding gaf aan de leden van zijn gemeente voor gans de komende week. (6) Eén ding schijnen alle hedendaagse Rabbijnen gemeen te hebben, en dat is dat zij in hun opvoeding grondig verschillen van de Rabbijnen-rechtsgeleerden die door de eeuwen heen aan het hoofd stonden van joodse gemeenschappen. Immers bezaten de meest vooraanstaande Rabbijnen doorheen de eeuwen een vergevorderde kennis van de heersende wetenschap en waren ze bedreven in een niet-geëvenaard multilinguisme, wat precies de eerbied van de overheersende cultuur kon afdwingen. De meertaligheid van R. Salomon ITZHAKI of RASHI (11de eeuw) is legendarisch, evenals de bedrevenheid van R. Moses MAIMONIDES (1135 - 1204) in de geneeskunde. Zijn tijdgenoot en vertaler R. Samuel ben Judah Ibn TIBBON (1160 - 1230) en diens kleinzoon R. Jacob ben Makhir Ibn TIBBON (1236 - 1312) waren leden van een illustere vertalersfamilie van Arabische werken naar Hebreeuws en waren zelf in de wetenschappen bedreven. R. Shem Tov ben Joseph Ibn FALAQUERA (1223 1291) was de auteur van enkele filosofische en ethische werken. R. Levi Ben Gershom (RALBAG, ook: Magister Leo Hebraeus, 13de eeuw) was een vooraanstaande mathematicus, astronoom en

31


filosoof, die op de koop toe zeer nauwe banden onderhield met … Kristenen. R. Moses NACHMANIDES (acroniem: RAMBAN, 1194 - 1270) [wiens profane (!) naam was: Bonastrug da Porta, 12de eeuw] was fysicus, dichter en filosoof. NACHMANIDES verdiende trouwens zijn kost als fysicus, zoals R. Salomon ben Adret in zijn Responsa (RASHBO I, 120 en 167) getuigt. R. Salomon ben Adret of RASHBO (12de eeuw) zelf was een filosoof en een rechtsgeleerde met diepe kennis van het Romeinse en het Spaanse recht en hield zich bovendien op de hoogte van de wetenschappelijke literatuur uit zijn tijd. R. Isaac ben Joseph ISRAELI (14de eeuw) schreef Jessod Olam, een boek over astronomie en calenderberekeningen. De 15de eeuwse Spaanse R. Abraham BIBAGO, auteur van Derech Emoena, schreef ook een aantal filosofische werken. De joodse staatsman en bijbelexegeet Don Isaac ABRAVANEL (1437 - 1508) was bedreven in de filosofie. Dichter bij ons was R. Judah LOEW van Praag (acroniem: MAHARAL, 16de eeuw) mathematicus. R. Moses ISSERLES (1520 - 1572), auteur van de glossen op Shoelchan Aroech en gezaghebbende autoriteit voor Ashkenaze joden, had zelf de filosofie bestudeerd en werd hiervoor bekritiseerd (Responsa Rema, nr. 5-7). Zijn leerling (en tevens leerling van R. Judah LOEW), R. David GANS (1541 - 1613), auteur van Zemach Dovid, was mathematicus en astronoom en de eerste joodse geleerde die refereerde naar de nieuwe theorie van Copernicus (1473 - 1543) en die de telescoop van Tycho BRAHE en Johan KEPLER had bediend. De Italiaanse bijbelcommentator R. Obadia SPHORNO behaalde op 27 april 1501 zijn doctoraat in de geneeskunde aan de Universiteit van Ferreira. Een noemenswaardige rabbijnse persoonlijkheid was R. Baroech SCHICK uit Shklov (geb. 1740) en Dayan in Minsk, die geneeskunde en andere wetenschappen ging studeren en publiceerde een vertaling van Euclides meetkunde, met de zege van de Gaon uit Vilnius.

32


Het hoeft trouwens geen verder betoog dat alle Rabbijnen uit de joodse geschiedenis op zijn minst één (meestal veel meer) profane taal machtig waren, wat heden ten dage alles behalve evident is…

Heden ten dage: profane onkunde een streefdoel. Niet alleen munten hedendaagse Rabbijnen uit in een complete onkunde op gebied van wetenschappen, taal en cultuur, maar hebben velen onder hen deze onkunde zelfs verheven tot een streefdoel, wat de poort in deze twintigste eeuw wijd open heeft gezet op een aanbrekende periode van obscurantisme. Bedroevend is het feit dat het joodse volk, waarvan de geestelijke leiders steeds aan de top van de wetenschappelijke ontwikkeling stonden, nooit eerder een tijdperk van obscurantisme heeft gekend. Nog betreurenswaardiger is de omstandigheid dat deze verwaarlozing van de profane cultuur niet ten bate is gekomen van de kennis van Bijbel en Talmoed. Dat onze Talmoed-geleerden immers getuigen (Bab. Talmoed, Tr. Shabbes, 112) dat "indien de oudere Rabbis prinsen waren de hedendaagse amper mensen zouden kunnen genoemd worden, maar dat indien de oudere wijzen als mensen zouden worden beschouwd, dan staan de huidige Rabbis gelijk met ezels", wat toch erop wijst dat zelfs hun exclusieve joodse kennis (onder verbanning van alle vreemdsoortige seculiere kennis) toch niet in verhouding staat met deze van de ouderen die beide cultuursferen in harmonie wisten te combineren.

Televisie: een onreinheid. Zoals reeds hoger vermeld werd de televisie uit het orthodoxe joods leven verbannen alsc een onrein

33


communicatiemiddel. Dit geldt evenzeer voor video, t.v.--antennes en parabolische antennes. Ziehier volgende kenschetsende Responsum rechtsgeleerde die hierover ondervraagd werd:

van

een

"Betreffende het wezen van het toestel dat televisie heet (…),een toestel dat zeker niet openstaat om reinheid te ontvangen, wel integendeel. Wanneer de plaag van de televisie haar proliferatie begon toen ik dienst deed als Rabbijn (…), heb ik de leden van mijn gemeenschap opgeroepen om zich te onthouden van dit onrein toestel in het huis te nemen. Onder ander heb ik hen destijds gezegd: 'wanneer ik de antennes van de televisies op de daken zie (-zo was het tenminste toen dat in elk huis waar een televisie aanwezig was op het dak een antenne te zien was-), denk ik aan (…)'. Zo zeg ik nu dat een blik op de daken in onze stad voldoende is om de Joden te herkennen die trouw zijn aan hun geloof en die het beruchte toestel dat televisie heet niet in hun huis binnen brengen, een toestel dat het huis onrein maakt van fundament tot dak, dat man, vrouw kind en bejaarde onrein maakt zowel in lichaam als in geest en hen werpt in decadentie en allen verbrandt met het vuur van de Satan zonder dat er blussing komt, God ontferme zich". [Rabbi Bezalel STERN,

34

Responsa

Betsel

Hachochmo,


"Betreffende het onreine toestel, de televisie (…), protesteren wij tegen de overheid die aan de agenten van het verval toestemming verlenen om het verachtelijke toestel in onze stad en in ons heilig land te introduceren". [Rabbi Josef SAKS, Milchemoïs Hashem, nr. 242]. Vergelijk met citaat hieronder op p. 38.

Identiek Islamietisch fundamentalisme. Is het wel zo dat de Moslims ons als het ware naäpen, wanneer ook zij hun namen islamiseren, weer hun originele klederdracht aantrekken en aan hun dames opdringen, de Ramadan scrupuleus in eer houden en de Shi'a en de Sunna weer letterlijk en authentiek gaan interpreteren en toepassen en op de koop toe hun niet-vrome geloofsgenoten met geweld (ja zelfs wapengeweld) tot de echte onvervalste eredienst willen dwingen, onder het motto dat elke moslim verantwoordelijk is voor zijn broers. Ook zij hanteren heden ten dage het wapen van analfabetisme op meesterlijke wijze, daar waar het ook geen geheim is dat ook hun oudere Wijzen bedreven waren in al de wetenschappen (en trouwens oneindig meer dan de Kristenen tolerant waren jegens Joden). In Algerije werd bijvoorbeeld recentelijk de Franse taal o.i.v. de fundamentalisten verbannen. Hun geestelijke leiders preken onder het mom van anti-Westerse gerichtheid het analfabetisme, het fatalisme, het obscurantisme en de absolute gehoorzaamheid aan

35


de religieuze autoriteit. In een Fatwah (religieus edict) uitgevaardigd door Sheikh Ahmed HAMANI werd bijvoorbeeld de doodstraf uitgesproken tegen elke Algerijn die door naturalisatie Frans was geworden…, om niet eens te spreken van het doodsvonnis-bij-verstek over Salman RUSHDIE.

Televisie: een onreinheid. Ook hun Wijzen trekken van leer tegen de televisie, de antennes en de parabolische antennes. De analogie der argumenten, ja zelfs van de rhetoriek, die door Rabbijnen en Imams gebezigd worden, is -mutatis mutandis of lehavdil- frappant. Ziehier de tekst van een Fatwah islamietische Rechtsgeleerde):

(een Responsum

door een

"Indien er meningsverschillen bestaan tussen de Ulemas m.b.t. de parabolische antennes, staat het niettemin vast dat dit verdacht en twijfelachtig fenomeen een voorwerp van dwaling uitmaakt. Zich ervan te weerhouden -gelet op de nefaste gevolgen ervan- dàt moeten de gelovigen doen. Op dit punt (van antennes) heb ik nooit iets gelezen of gezien. Ik heb mij moeten laten informeren. Ik meen te hebben begrepen dat het hier gaat om een instrument aanpasbaar aan televisietoestellen,waarmee men programma's uitgezonden in het buitenland kan ontvangen. Deze uitzendingen houden geen rekeningen met alle barrières opgetrokken door de Shaariah,, de moraal, de zedenen de fatsoenlijkheid. Zo worden verachtelijke

36


erotische scènes uitgezonden, waardoor zowel mannelijke als vrouwelijke driften en grillen worden aangewakkerd. Wie nog niet door de vesting van het huwelijk beschermd is, dreigt te worden gepropulseerd in bestialiteit en terecht te komen in een bodemloze afgrond. Uitzendingen van verval en vernietiging. Het verbruik van dit gif is een zonde (…).

De aansprakelijkheid hiervoor rust ook bij de overheid, die instaat voor de verdediging van onze religie, onze zeden en onze veiligheid. Het past de invoer van deze toestellen te bevriezen (…)". [Sheikh

Ahmed HAMANI,

in El-Châah, in

L'évènement du J

Ook in zwart Africa heeft men deze inkeer gekend en de autheticiteitspolitiek van Mobutu Sese Seko (voorheen Mobututout-court) in Zaïre (voorheen Congo) is er een illustratie van.

De terugkeer naar deze authenticiteit in alle religies en bij alle volkeren gaat gepaard met een inherente onverdraagzaamheid tegen andersdenkenden, een verwerping van elk democratisch principe en een substitutie van het goddelijke recht aan de rechten van de mens. De westerse samenleving die er naar streeft om haar democratisch gedachtengoed en haar rechten van de mens op planetair vlak te zien ingang vinden, zou weleens kortelings

37


geconfronteerd kunnen worden met godsdienstoorlogen op haar eigen territorium.

middeleeuwse

Cetera quis nescit. Dit is m.i. een fataliteit waar niet aan te ontsnappen is, omdat de op wereldvlak ingeslagen weg naar fundamentalisme allesoverheersend is, door hartstochtelijke opzettelijk in onkunde gehouden- fanatici wordt verdedigd, de langs weerskanten ingeroepen goddelijke rechten diametraal tegenovergesteld zijn en derhalve de evolutie onomkeerbaar is. Dat ook wij deze weg hebben ingeslagen is een bedroevende vaststelling.

Nota bene: De socioloog die in de auteur sluimert en die de metamorfose in de orthodoxe samenleving beschreef, heeft zich als dusdanig uiteraard niet uit te spreken over de positieve en negatieve aspecten van deze gedaanteverwisseling van een maatschappij. De socioloog beschrijft op objectieve en empirisch waarneembare wijze en het behoort aan theologen of moralisten (en desnoods aan alle betweters) om de religieuze of morele voorof nadelen te evalueren. Hiervoor zullen zij a priori een referentiekader kiezen en hun evaluatie zal derhalve subjectief en filosofisch zijn en slechts zinvol zijn binnen het gekozen waardenpatroon, wat de broosheid van een dergelijke appreciatie onthult. Buiten de theologen en moralisten behoort het uiteraard aan elk lid van de maatschappij (daarin begrepen de auteur) om een persoonlijke keuze te doen en een eigen verantwoorde way of life te volgen. Deze individuele keuze is uiteraard irrelevant in het huidige kader.

38


Hoofdstuk IV. Spiegelbeeld: de schijnheiligheid der Agoedisten.

39

pseudo-


"Zo ge u goede mensen op wil voeden, veins niet! Wie ge ook zijt, wees die ge zijt! Waar de kinderen een rol vermoeden, zijt gij't spel en al uw invloed kwijt". (Nicolaas Beets)

D

aar waar wij tot nu toe als aandachtige observator de

recente ontwikkelingen van de laatste dertig jaren beschreven, wagen wij thans een poging tot een maatschappijkritische beschouwing van een nevenverschijnsel van de hoger beschreven metamorfose naar het nieuwe orthodoxe model, met name een schijnheiligheid die zich in bepaalde kringen heeft ingeburgerd en die tot gevolg heeft dat er naar buiten toe door het gezin een strikte orthodoxie wordt geafficheerd, maar waar intra muros of binnenkamers (of buiten de stad) anders wordt geleefd. Een korte sociologische doorlichting van ons shtetl-patroon en haar evolutie zal ons hét (of een) waarom hiervan doen ontdekken. De laatste jaren heeft zich onder de joodse Sinjoren een radicalisering voltrokken die wij hierboven uitvoerig beschreven en aan de hand van talrijke indicatoren en symptomen illustreerden. Deze ontwikkeling binnen de orthodoxe groep ging echter gepaard met een evolutie ook daarbuiten, wat tot gevolg heeft gehad dat er in de joodse middens ook een sterke polarisatie van de joodse samenleving heeft plaatsgegrepen.

40


In de zestiger jaren bestond de joodse populatie van de stad uit een belangrijke gematigd-religieuze groep (wat wij de orthodoxen oud model genoemd hebben) die als het ware gans het middenveld vulde en slechts uit een kleine ultra-orthodoxe en/of chassidische fractie. Door de hierboven op gecirconstanciëerde wijze geschilderde metamorfose is de overgrote meerderheid van de zich als religieus bestempelende Joden gaan behoren tot de orthodoxe beweging nieuw model. Anderszijds echter heeft zich ook van de kant der minder of niet gelovigen (de zogenaamde traditionalisten) een merkwaardige verschuiving voorgedaan. Onder het mom van zionisme is men er zich in die kringen gaan ontdoen van de traditionele ballast ten voordele van een groteske "identificatie" met het Israelische levenspatroon (in psychologische vaktermen: mimitisme): fallafel, kefieh, hatikva, kortom de Hava-Nagila-cultuur werd er verheven tot nieuwe "traditionele" waarden. In deze maatschappijpolarisatie is de vroeger zo talrijke middenklasse als het ware uiteengevallen en werd gereduceerd tot de Mizrachi-beweging die thans als enige het middenveld blijft beheersen. In de nu zo talrijke georthodoxeerde groep heeft zich echter naast Agoeda-leden, chassidim (de homines chassidici) van alle strekkingen, ook een fractie van "ontheemden" ingeburgerd, die om respectabiliteitsoverwegingen nog maar enkel de façade van orthodoxie wensen hoog te houden. In deze (doorgaans begoede) klasse zet men zich energiek af tegen elke assimilatie met de Mizrachi-beweging, identificeert men er zich daarentegen met de Agoedastrekking en gaat men in feite schuil achter een schijn van orthodoxie om de lieve kroost in een geest van oeverloze compromisbereidheid de goede kanten van het (bourgeois) leven maximaal toe te zekeren.

41


Dat aldus deze pseudo-Agoedisten (om niet het woord hypocrisie te moeten bezigen) de religieuze én intellectuele eerlijkheid geweld aandoen, maakt weinig uit zolang de schijn maar hoog gehouden kan blijven. De vrees om door een of andere misstap "verraden" te worden is in die kringen dan dermate groot, dat men er met een maximale nauwlettendheid zorg draagt voor de uiterlijke verschijningsvorm van het gezin. Een bijzonder beangstigende aangelegenheid is daarom de vrees geassimileerd te worden met Mizrachi. Mizrachi-mensen (oud model) leiden immers in het openbaar het identieke leven als de pseudo-Agoedisten dat heimelijk doen, met dien verstande dat zij geen behoefte aanvoelen om zich te hullen in een orthodoxe dekmantel. Het is precies deze psychologische ingesteldheid die er de oorzaak van is geweest dat een groep Matura-voorstanders de uitbouw van een volwaardige atheneum-afdeling wensten op te dringen per se binnen de orthodoxe Jesode Hatora en niet erbuiten. Wanneer dit mislukte gingen deze Maturisten een duivelspakt met de van Mizrachi-strekking zijnde Javne-school op voorwaarde dat de nieuwe atheneum-school Jeshiva Tichonit zou heten zonder elke verwijzing naar Javne of Mizrachi. Op 30 augustus 1985 voorspelde ik in een bijdrage "Mijmeringen van een socioloog bij een schoolvrede" in het Belgisch Israelitisch Weekblad weinig duurzaam goeds van dit huwelijk tussen water en vuur en mijn prognose werd realiteit nog vroeger dan ik het eigenlijk verwacht had. De pseudo-levenswijze vertoont (evenals levensstijl) twee noemenswaardige nadelen:

elk

gefingeerde

1. Naarmate het spel te spelen en de illusie te helpen in stand houden -immers zijn de pseudo's graag geziene geldschieters-

42


zouden de orthodoxen de fictie weleens voor werkelijkheid kunnen aanzien en de ware belangen en doelstellingen van de Agoeda-beweging ("Wij houden de voorvaderlijke traditie in stand") weleens uit het oog kunnen verliezen. 2. Het grootste gevaar schuilt evenwel in de on-consequente (om andermaal de term hypocrisie te ontwijken) levenswijze zelf. Immers treft men ook bij deze Wohlstandskinderen een jeugdig en onbevlekt idealisme aan en het is voor hen bijzonder moeilijk deze pragmatische levensingesteldheid te aanvaarden. Wat zij doen, willen ze uit overtuiging doen. Wat zij laten, evenzeer. Met de rookgordijn die hun ouders rondom het gezin optrekken en wensen in stand te houden en waaraan de kinderen noodgedwongen moeten meewerken, hebben zij geen uitstaans. Hoe leg je zo een kind uit dat wat hij tijdens de vakantie in Italië of Spanje ongemoeid mag, hij in Knokke en a fortiori in Antwerpen zeker niet mag, "omdat hij geen Mizrachist(e) is"? Nu mag men met gezichtsbedrog de buitenwereld wel blind maken voor de eigen binnenkamerse levenswijze en zich buitenhuis anders voordoen. De eigen kroost die het (goochel)spel mee moet spelen is echter ver van blind voor de leef- en eetgewoontes van de ouders. In deze gezinnen waar doorgaans de materiële levenstandaard geen gelijke trend houdt met het intellectuele peil -men is er even ver verwijderd van joodse als van profane kennis- zijn zulke schijnheilige opvoedingsmethoden het grootste gevaar voor rebellie van kinderen die de wereld (nog) niet zien met dezelfde ogen als wij volwassenen het doen, te weten doorheen de bril van de hypocrisie.

43


Aan vaders die zich schuldig maken aan voornoemde gezichtsbedriegende pseudo-opvoeding luidt mijn boodschap: stop even de tijd tussen een zakenreis naar Tokyo, New York, Tel-Aviv of naar elders (neem desnoods een Stella…) en bezin u over de gevaren die schuilen in een oneerlijke pseudo-orthodoxe opvoeding, waarvan de kinderen weleens uitsluitend de oneerlijkheid zouden kunnen overhouden… Het lijdt geen twijfel dat een oprechte, integere Mizrachi-jeugdige onnoemelijk betere waarborgen voor een standvastig joods leven biedt, dan een pseudo-orthodoxe knaap met zijn aangeleeerde illusionistische vaardigheid. In 1985 besloot ik de voornoemde publicatie met de vaststelling: dit te kunnen beseffen vergt echter nog een hele mentaliteitsverandering waarvan het huidige Javneatheneum (toen in haar kinderschoenen) misschien de eerste voortekenen verkondigt. Sedertdien heeft deze schoolinstelling razendsnelle successen geboekt en de "extremistische" weg die zij is opgegaan, met name in het spoor en in de geest van Rabbi Avraham Jitschok Hacohen KOOK, heeft allicht haar vruchten afgeworpen. Mede dank zij de zeer competente (niet onderbetaalde) leerkrachten die deze school aantrekt en dank zij de chassidisch-achtige roep van de Kookbeweging, wordt er een gemotiveerde orthodoxe jeugd opgevoed, die de nodige waarborgen biedt van eerlijkheid en standvastigheid en die misschien ooit deze jeugd zal zijn naar de Weltanschaung van onze ouders, met name Zu Gott und zu Leute. Dit wellicht tot grote ergenis van zij die zich beter wanen.

44


Noten. (1) Zie hierover uitvoerig met bibliografie: ROSENBERG, H., Chaïm Lerosh, 1988, 35 p. (2) Prosboel werd ingevoerd door Hillel: Tr. Shev. 10:4; Gittin 36a; Jad, Shemittah ve-Jovel, 9:15. (3) Heter Iska of In commendam-transactie: zie Tr. Baba Metziah 104b; Jad, Sheloechin, 6:1, 6:3 en Hassagot Rabad, ibid.; Toer, Choishen Mishpot, 176:28; Beis Jossef, Jore Deah, 177. (4) Zie over belastingsontduiking en douanefraude een diepgaande studie naar joods recht met ruime haast exhaustieve bronnenvermelding uit de Responsa-litteratuur in ROSENBERG, H., Elige vitam: de 'Lex Regni est Lex', de fraude vectigalis et de fraude portorii et de legibus nonnullis iuris litis rabbi, Antwerpen, 1988, p. 38-70.

45


(5) Mozes MAIMONIDES studeerde wiskunde, astronomie, astrologie, geneeskunde, filosofie en theologie eerst in Cordova en nadien in Fez. In zijn Maqala fi'r-rabw (verhandeling over astma, 1190) maakt hij melding van zijn discussies met beroemde medici uit die stad. Ook uit zijn farmacologische werken (Kitab fi 's-sumum wa-al mutahariz min al-adwiya al-qitala of Boek der vergiften en antidota) blijkt dat hij zijn opleiding in Marokko ontving: de meeste namen van geneesmiddelen werden niet alleen in het Arabisch en het Spaans, maar ook in het Berbers weergegeven. Zie: F.A. DE WOLFF; Maimonides (1135-1204) als arts, in Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 1985; 129: nr. 28, p. 1343; zie ook: BARUCH, J.Z., Maimonides als geneesheer, in Nederlands Tijfschrift voor Geneeskunde, 1969; 113, nr. 27, p. 1196. (6) In een brief aan Samuel IBN TIBBON (zijn vriend en tevens de vertaler van vele werken van MAIMONIDES vanuit het oorspronkelijk Arabisch waarin ze geschreven waren, in het Hebreeuws) beschrijft RAMBAM zijn dagtaak zelf als volgt:

"Ik woon in Fostat (het oude Caïro). De Sultan in Caïro. Tussen beide plaatsen liggen twee sabbat-dagreizen (ong. 3 km) van elkaar. Mijn verplichtingen tegenover de Sultan zijn erg zwaar. Ik moet hem iedere dag vroeg in de morgen bezoeken en als hij, of één van zijn kinderen of haremdames, zich niet goed voelt, kan ik Caïro niet verlaten, maar moet ik het grootste deel van de dag in het paleis blijven (…). Als er niets bijzonders gebeurt, keer ik toch niet vòòr de middag in Fostat terug. Ik ben dan uitgehongerd, maar ik vind de vertrekken vol

46


met mensen, joden en niet-joden, edellieden en eenvoudige mensen, rechters en politiemensen, vrienden en vijanden -een bont samengestelde menigte die mijn terugkeer afwacht. Ik stijg van mijn rijdier, was mijn handen, ga naar mijn patiënten en vraag hun geduld te hebben, terwijl ik een licht maal gebruik, het enige in 24 uur. Dan houd ik mijn spreekuur, schrijf recepten en voorschriften voor hun diverse kwalen. De patiënten gaan in en uit tot de nacht invalt en soms zelfs -ik zweer het je plechtig- tot twee uur of langer in de nacht.Ik spreek met hen en schrijf hun recepten, terwijl ik neerlig van louter vermoeidheid, en als de nacht valt, ben ik zo uitgeput dat ik nauwelijks kan spreken. Uit dit alles blijkt wel, dat ik niemand voor joodse aangelegenheden op een andere tijd dan op Sjabbath kan ontvangen. Op die dag komt een groot deel van de joodse gemeente. Na het gebed geef ik leiding ter voorbereiding van de werkdagen (…)". Zie: F.A. DE WOLFF; Maimonides (1135-1204) als arts, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 1985; 129: nr. 28, 1343; zie ook: BARUCH, J.Z., Maimonides als geneesheer, Nederlands Tijfschrift voor Geneeskunde, 1969; 113, nr. 27, 1197.

in p. in p.

Voor de Hebreeuwse versie van de geciteerde brief, zie: Isaac SHAILAT, Letters and Essays of Moses Maimonides (Hebr.), Maaliyot press of Yeshiva Birkat Moshe, Israel, 5748, Vol. II, p. 550.

47


De orthodoxe advocaat: een perpetueel dilemma.

E

lke litigant is van nature uit het doelwit van vijandelijke

sentimenten van de tegenpartij die kunnen gaan van de gewone a(nti)pathie over toorn tot ware wraakgevoelens en die dikwijls omgekeerd evenredig staan tot zijn geboekte successen.

Dit is het logische gevolg van het feit dat de verliezende partij haar ongenoegen doorgaans afreageert, niet op haar tegenpartij, maar op de raadsman van deze laatste. Immers kunnen partijen moeilijk beseffen dat de dominus litis het geding voert en dat de advocaat enkel de wil van zijn lastgever-cliënt uitvoert. Wanneer de cliënt

48


zijn raadsman verzoekt de tegenpartij gematig aan te pakken, zal de advocaat dit uiteraard doen omdat niet hij maar zijn cliënt een eitje te pellen heeft met de tegenpartij. Indien daarentegen de gedingvoerende partij aan haar raad opdraagt de andere partij tot het bittere einde te vervolgen en het onderste uit de kan te vorderen, zal de advocaat zijn cliënt hierover advies verstrekken, uiteraard zijn vakkunde hieraan wijden en de beste juridische wegen uitzoeken om dat doel te bereiken.

Wanneer gans dit gebeuren zich afspeelt binnen een micro-cosmos zoals een kleine geconcentreerde joodse gemeenschap met een typisch shtetl-patroon, komen zich hierbij andere factoren voegen die de verhoudingen tussen de advocaat en de partijen uit éénzelfde socio-cultureel milieu anders beïnvloeden.

Aan dit sociologisch verschijnsel wensen wij in deze bijdrage, ditmaal als socioloog, onze aandacht te schenken.

De interactie tussen joodse gedingvoerende partijen met een joodse advocaat (al dan niet van weerskanten), verloopt moeilijker, zorgt voor additionele sensibiliteiten en is onderhevig aan een streng sociaal controle van de groep.

Wanneer deze groep op de koop toe gevormd wordt door een vrij homogene subcultuur in deze groep, zoals deze der orthodoxe Joden of deze der diamanthandelaars (of een segment van beiden !) zal de sociale controle des te strenger worden en de waarden waarmee de advocaat-uit-de-groep wordt be- (en soms ver-)

49


oordeeld zullen gehaald worden in de joodse orthodoxe leer of in de 'moraal' die de diamantairs als onontbeerlijk voor hun branche huldigen.

Dit wil zeggen dat de joodse advocaat -a fortiori de orthodoxevooreerst niet alleen de vuurproef moet doorstaan voor de Rechtbank, maar bovendien nog de beoordeling moet ondergaan van de subcultuur waarvan hij deel uitmaakt .

Daar waar de "gewone" advocaat enkel en uitsluitend de belangen van zijn cliënt naar best vermogen moet behartigen, wordt van de joodse advocaat nog additioneel verwacht dat hij zich zou gedragen naar de normen die de groep als belangrijk aanvaardt en die dikwijls zelfs primeren boven de behartiging van de individuele belangen van de cliënt.

Deze rolverwachting en de sociale controle waarop de groep meent aanspraak te kunnen doen tegenover de joodse advocaat en de permanente blijken van goed- of afkeuring die het meent te kunnen en te mogen uiten, vereisen van de litigerende advocaat bijzondere karaktertrekken zoals een doorzettingsvermogen en een faculteit om permanent zijn acties zelf te toetsen aan de morele waarden die hij -en niet steeds de groep- aankleeft. Zeer dikwijls zal hij in principe dezelfde zedelijke waarden bezigen als de groep waaruit hij ontsprongen is, maar zal de interpretatie die de groep er in de praktijk aan geeft verschillen doordat de groep de neiging vertoont de ethische norm om te buigen naargelang haar socioeconomische prioriteiten. In een groep waarin de materiële broodwinning als hoogste waarde wordt geprezen zal de zedelijke

50


norm anders beklemtoond worden dan in een cultuur waarin de geestelijke leerzucht de hoogste trap op de waardenschaal inneemt (cfr. de subcultuur van de Jeshiva- of Koillel Hogescholen met deze van bijvoorbeeld de effectenmakelaars). In de eerste cultuur zullen waarden als eerlijkheid, verbod op intrestleningen, leergierigheid de bovenhand hebben, daar waar in de affairistische subgroepen daarentegen de noties efficiëntie, winstbejag, rentabiliteit, fructifiëring van kapitaal (precies door rente) hoog aangeschreven zullen staan.

Het hoeft geen verder betoog dat in de eerste groep de norm eerlijkheid zal primeren op winstbejag, het verbod op Ribes (rente) zal voorgaan op rentabiliteitsoverwegingen en vice-versa.

Langsheen de bril van de primerende normen in de eigen subcultuur, zal dan een oordeel geveld worden op de uitkomst van een proces (of van een proceshandeling zoals beslag, zegellegging, sekwester) en meteen op de advocaat die het proces gevoerd of de daad gesteld heeft. Zal een zakelijk belang zijn gekrenkt (of zal een succesvol diamantair aan de verliezende kant komen te staan, bijvoorbeeld doordat een bedrogen en scheidende echtgenote er langs gerechtelijke weg in slaagt haar fair aandeel in de maritale goederengemeenschap te beveiligen), dan zullen de leden van deze (mannelijke) subcultuur der diamantairs hun afkeur tot uiting brengen (en rondbazuinen). Dit gebeurt evenwel op een gesofisticeerde wijze en men zal aanvoeren dat in de eigen groep een hoogstaande norm (bijvoorbeeld het verfoeielijke 'verraad' of de verachtelijke 'verklikking') werden geschonden. Hiermee zullen de leden van de eigen groep het gevoel hebben dat zij niet opkomen in een corporatistische élan voor één hunner leden, maar zullen zij de illusie scheppen dat zij principiële en hoogstaande

51


waarden verdedigen. Zij zullen zelfs de terminologie bezigen uit het joodse recht, zonder evenwel de -door de joodse wet verplichtend voorgeschreven- constitutieve elementen van het misdrijf van denonciatie te onderzoeken: enkel hun 'gevoel' of 'overtuiging' is hierbij leidinggevend.

In de minder begoede subcultuur daarentegen, waar religiositeit en spiritualiteit (noodgedwongen) primeren boven de materiële normen, zal een averechtse reactie ontstaan wanneer bijvoorbeeld een rijke diamantair -hierin geholpen door een orthodoxe advocaaterin zou slagen langs gerechtelijke weg zijn fortuin te onttrekken aan zijn scheidende echtgenote. Aan de hand van waarden ontnomen aan de religie (zoals het verbod op fraude, op leugens, op favoriseren van een -doorgaans rijke- gedingpartij, edm.) zullen de leden van deze sub-groep hun afkeur betonen voor de winnende partij…en haar advocaat indien ook hij tot de joodse groep behoort.

Het probleem van de dubbele rechtsmacht -seculaire en Rabbinale- komt de kopzorgen van de orthodoxe advocaat nog additioneel verzwaren. Naar joods recht moeten immers religieuze Joden imperatief procederen voor de Rabbinale rechtsmacht, met uitdrukkelijk verbod om een geding te voeren voor de profane Rechtbanken of dito Arbitrale Raden (zoals bijv. deze der Diamantbeurzen). Doen joodse partijen dit toch, dan nog blijft een verbod rusten (dat van "niet bij te dragen tot een religieuze overtreding") op de joodse advocaat om hier niet aan mee te werken, wat de orthodoxe advocaat dikwijls voor gewetensproblemen plaats die zijn niet-joodse collega's niet kennen. Dit gewetensonderzoek van de advocaat wordt nog fel bemoeilijkt omdat de Rabbinale rechtspraak hier ten lande niet

52


gepubliceerd wordt en er geen consequente gedragslijn gedistilleerd kan worden uit de omstandigheden waarin de Rabbinaten nu eens een procedure extra muros dulden, dan eens veroordelen, nu eens uitdrukkelijk schriftelijk toelaten en dan weer eens weigeren. Dat zij de toestemming verlenen om voor de seculaire Rechtbanken te procederen, zonder eerst tegen de weerspannige partij een Ksav Siroev (Weigeringsdocument) uit te vaardigen, zoals het joodse recht dit imperatief vereist, is van aard om de rechtszekerheid te ondermijnen en het perpetueel dilemma van de advocaat te versterken.

Een fenomeen dat sommige joodse advocaten ondervinden is dat van de principiële weigering van Bestuursorganen (van joodse gemeenten, weldadigheidsorganisaties, schooldirecties, diamantbeurzen, edm.) om de joodse advocaat te 'erkennen'. Deze Bestuursleden, dikwijls eigenwijze beterweters, koesteren immers een bijzondere vrees om vooral de joodse advocaat niet te erkennen. Zij menen dat, door aan een (doorgaans jonge) joodse advocaat te antwoorden -laat staan in onderhandeling te treden-, hun machtspositie aangetast zou worden en om deze reden botvieren zij bepaalde complexen (hoofdzakelijk van machtswellust en inferioriteit) door niet te antwoorden op aanmaningsbrieven van uitgerekend joodse advocaten. Zeer dikwijls ontvangt de joodse advocaat van dergelijke Raden van Bestuur nietszeggende lakonieke brieven waarin hooguit melding wordt gemaakt van de ontvangst van hun brief. Aan de gedingpartij wordt dan informeel verweten van uitgerekend déze (joodse) advocaat te hebben gekozen en dikwijls wordt nog gesuggereerd dat zijn keuze precies elke regeling in de weg staat. De escalatie die hierop dan volgt leidt dan uiteraard tot procederen, wat zeker niet ten bate komt aan de organisatie die deze allesweters

53


voorzitten. Dit probleem treedt echter uit het veld van de sociologie en kadert eerder in de psychologie die buiten ons onderzoeksveld ligt.

54


E

en exemplatief staaltje van de dagdagelijkse problemen op

de verschillende gebieden die wij bespraken en waarmee de joodse advocaat geconfronteerd wordt, zal het theoretisch betoog helpen illustreren. In bijna elk der hierna besproken gevallen waar een joodse instelling mee gemoeid was, deed zich het hoger beschreven fenomeen voor, dat de Directieleden pertinent weigerden op brieven van de joodse advocaat te antwoorden, waardoor de zaken een ongekende escalatie kenden die wellicht vermeden had kunnen worden, indien de hoogwaardigheidsbekleders allerhande een minder gecomplexeerde houding hadden aangenomen.

1. Zaak D. t./ C. In het kader van de gezins- en bejaardenhulp uitgaande van het Gemeenschapsministerie van Gezin en Welzijnszorg, staat een eerbiedvolle joodse weldadigheidsinstelling C. in voor het toebedelen van gezinshelpsters aan joodse gezinnen. D.w.z. dat deze helpsters bekostigd worden door de Vlaamse Gemeenschap, maar dat deze joodse instelling (naast kristelijke en andere instellingen) enkel instaat voor de toekenning van deze helpsters aan individuele joodse gezinnen die beantwoorden aan de door het Ministerie uitgevaardigde Algemene Richtlijnen. Een joods gezin

55


D. richtte een aanvraag tot deze joodse weldadigheidsinstelling C. en motiveerde haar verzoek aan de hand enerzijds van haar bescheiden inkomen en anderszijds met het feit dat het een zwaar ziek kind van acht jaar had dat maandenlang opgenomen was in het Academisch Ziekenhuis te Gent waar het behandeld werd. De gezinshulp werd haar mondeling geweigerd. Officieus werd gemeld dat de hulpzoekenden geen recht hadden omdat zij meer bezaten dan hun officiële inkomsten deden blijken en vooral omdat de grootvader D. van het kind zeer rijk zou zijn en als lid van de joodse instelling C. niet naar zijn middelen bijdroeg.

Wanneer de aanwezigheid van de moeder bij haar kind te Gent vereist was, moesten haar andere kinderen thuis nà de school opgevangen worden, zodat een helpster nà 16 uur weldegelijk gewettigd leek. Nadat de behandelende Gentse Professor en arts zich tevergeefs persoonlijk had gericht tot de joodse dienst om een helpster te solliciteren, en de ouders hun talrijke aanvragen vruchteloos hadden ingediend, namen ze een joodse advocaat onder de arm. Op zijn talrijke brieven werd enkel één maal geantwoord dat de joodse dienst meende "dat het vertegenwoordigen van personen die al of niet hulp zouden kunnen hebben van onze dienst, niet onder uw bevoegdheid valt". Al de démarches van de raadsman bleven verder zonder antwoord, totdat het Academisch Ziekenhuis te Gent zelf een brief stuurde naar de betrokken Gemeenschapsminister, omdat het verontwaardigd was over de werking van de joodse instelling. De advocaat deed nog een tevergeefse minnelijk beroep op het Centraal Israelietisch Consistorie van België [het overkoepelend orgaan der Belgische Joden, dat afhangt van het Ministerie van Justitie] en stelde zelfs een arbitrage voor om de zaak in de minne te regelen. Wanneer alle voorstellen zonder antwoord bleven en de hoogwaardigheidsbekleders van de instelling er publiekelijk prat

56


op gingen dat dank zij hun lange arm op de Ministeries toch niets zou kunnen bereikt worden, besloten de ouders om een beroep in te stellen bij de betrokken Minister. De tussenkomst van de Voorzitter van de Vlaamse Executieve was zelfs noodzakelijk om de Minister tot antwoord te bewegen… Uiteindelijk en ten einde raad hebben de hulpzoekenden zich voor de gezinshulp moeten wenden tot Caritas Catholica, die niet meer dan drie dagen nodig had om te antwoorden...

De arrogante en onwettelijke houding van de joodse dienst C., die op actieve wijze verhinderde dat dit gezin zou genieten van publieke fondsen onder het voorwendsel dat ze rijker zou zijn dan zij fiscaal aangeeft, wettigde zonder meer de gevoerde actie. Dit nam niet weg dat uitgerekend de advocaat ervan werd beschuldigd de joodse instelling te hebben "verklikt", hoewel het joodse establishment integendeel aanvaardt dat het 'onthullen' aan de overheid dat een persoon meer verdient dan wat hij aan de Belastingen aangeeft, precies het misdrijf van denonciatie uitmaakt. Een hoogwaardigheidsbekleder van de instelling is dan zelfs de familie van de betrokken advocaat gaan intimideren en melden dat hij persoonlijk en met zijn lange arm van de (bevriende) Procureur-Generaal zou verkrijgen dat de raadsman zou worden geschrapt van het Tableau der Advocaten.

2. Zaak S. t./G. Twee (enigszins concurrerende) joodse neringdoeners, die beiden genoten van een Rabbinaal toezicht op hun respectievelijke kosjere voedingsmiddelen, waren een huurgeschil aan het beslechten voor

57


een Antwerps Rabbinaat, totdat één van hen (G.) plots op éénzijdige wijze een geschreven machtiging kreeg van het Rabbinaat om voor de profane Rechtbanken te procederen, hoewel de weerspannigheid van de tweede gedingpartij S. niet vastgesteld werd. Wanneer deze laatste partij (S.) bij het Rabbinaat haar beklag maakte en aandrong om te blijven procederen voor het Rabbinaat, werd dat geweigerd en als troost kreeg ook zij een brief met toelating voor de seculaire rechtsmacht proces te voeren. Hierop werd een joodse advocaat geraadpleegd, en deze richtte onmiddellijk een omstandig dringend schrijven aan het Rabbinaat (en nadien zelfs aan de leden van de raad van Bestuur van de Orthodoxe Gemeente), waarin hij uitlegde dat eiser in rechte naast achterstallige huur ook huurschade en intresten vorderde en dat dit dus (naar joods recht) gelijkstond met Gezel (roof), en verzocht dientengevolge het Rabbinaat om de zaak onverwijld terug tot zich te trekken. Hij stelde zelfs voor om het bedrag van de achterstallige huurgelden in handen van het Rabbinaat te consigneren. Na een rappel kwam uiteindelijk vijf weken later een lakoniek antwoord dat luidde dat het Rabbinaat op de brief "niet (zal) reageren omdat het ongebruikelijk is zulke aangelegenheden schriftelijk te bespreken". Er was ook een verontschuldiging voor het laattijdig antwoord dat te wijten was aan de drukte der feestdagen, waardoor de antwoordbrief "in een verkeerde lade terechtgekomen (was)".

De machtigingen aan weerskanten om extra muros te procederen voorzagen echter niet in enige beperkingen, zodat de eiser G. (overigens een chassidische Jood) in rechte ook intresten vorderde en uiteindelijk overging tot uitzetting van zijn concurrent S. uit de gehuurde winkel met Politiemacht…

58


Het is niet zonder ironie dat er terloops op gewezen kan worden dat uitgerekend de neringdoener-verhuurder G. die zijn concurrent in deze zaak liet uitzetten met Politiemacht, twee jaar eerder zelf gewikkeld was in een huurgeschil met een chassidische geloofsgenoot, en dat hij, ditmaal als huurder, op zijn beurt met Politiemacht werd uitgedreven. Toen kon G. echter van het Rabbinaat bekomen dat de Rabbijnen, hangende de uitzetting, onverwijld ter plekke kwamen en de uitzetter zodanig onder druk plaatsten dat de uitzettingsprocedure gestaakt werd. In 1990 kreeg dit dossier een vervolg, wanneer G. plots dagvaardde in herstelling van het goed in zijn oorspronkelijke staat en hij de hangende procedure doordrukte met betrekking tot de huurschade, die door de deskundige werd geraamd op ong. bf. 1.000.000.-. Wanneer S. andermaal G. voor het Rabbinaat daagde in deze 'nieuwe' zaak die alleszins niet gedekt was door de machtiging tot extra muros-procederen, weigerde G. tot drie maal toe te verschijnen. Het Rabbinaat constateerde deze weigering doch was niet bereid een publieke aankondiging desomtrent te doen, zoals in de nierna uiteengezette zaken van B t./ P (zaak 9) en W. t./S. (zaak 10). Hierop beslist S. de schoonzoon van G., ene Rabbijn R., voor de Rechtbank in vrijwaring te dagvaarden, nu de originele machtiging om voor de profane rechtsmacht te procederen uitgerekend aan deze Rabbijn R. werd gegeven en G. procedeerde krachtens deze volmacht. (De volmacht werd aan R. verleend, omdat R. als bruidschat het kwestige huis had gekregen van G., zonder dat dit echter bij de Dienst der Kadaster werd geregulariseerd). Daar enerzijds G. in rechte intresten vordert alsook een nooit bedongen indexaanpassing en anderzijds het R. is die jaren lang de huur tegen kwijting zonder indexaanpassing en zonder intrest

59


incasseerde, vraagt S. aan de Rechtbank om de persoonlijke verschijning van R. te bevelen opdat hij zou verklaren dat er nooit intresten of indexaanpassingen werden overeengekomen. In de aanhef van de dagvaarding in vrijwaring wordt melding gemaakt van de Rabbinale machtiging verleend aan R. op diens verzoek (en waarop G. steunde om zijn vordering tegen S. voor de profane rechtbanken te brengen) en wordt de Rabbinale machtiging in bijlage mee betekend. Het spreekt vanzelf dat Rabbijn R. deze dagvaarding-met-machtiging-van het-Rabbinaat weinig appreciëerde ofschoon hij het was die om de Rabbinale toestemming vroeg en hij deze ook kreeg. Dat dit ooit tegen hem zou worden aangewend had hij zich niet kunnen indenken. Dura lex sed lex. Eindelijk wordt plots het Rabbinaat bereid gevonden de zaak toch aan zich te nemen en roept G. op. Om de zaak voor de rechtbanken te laten verdagen geeft het Rabbinaat op 25 maart 1991 aan S. een bevestiging af in volgende termen: "Voor het probleem tussen de Heren E.G. en I.S., dat reeds enkele tijd geleden door ons Rabbinaat behandeld werd, werd opnieuw een datum voor een zitting vastgelegd. Wegens verblijf in het buitenland was dhr. G. echter verhinderd". Amper twee dagen later geeft hetzelfde Rabbinaat aan de tegenpartij volgende verklaring af: "De Heer E.G., Hiermede willen wij ons verontschuldigen voor een vergissing van ons secretariaat, door de brief van 25 dezer. Wij hadden U helemaal niet geroepen doch wel uw zoon, de Heer W.G. Uw zaak werd niet door het Beis Din behandeld". Tussen I.S. en deze W.G. bestaat niet het minste geschil…

60


3. Zaak S. t./ S. Zelfde S. als hierboven -een neringdoener onder toezicht van het Rabbinaat van de Machsike Hadass- was in de zeventiger jaren een huisbaas en ondervond moeilijkheden met een huurder S. Deze laatste beslist uit het gehuurde goed te vertrekken en bestelt een verhuiswagen op een erev Shabbes. Huisbaas S. ziet het echter niet zo en verhindert fysiek de verhuis. Hierop maakt S. een beroep op de Politie die ingrijpt en de verhuis beschermt tegen de huisbaas. S. wendt zich tot het Rabbinaat dat de huurder S. beboet met bf. 50.000.- wat toen een aanzienlijke som was.

4. Zaak R. t./ H. R., een zakenman in juwelen, heeft een geschil met H., een 'grensvervoerder' (lees: smokkelaar), die tot twee keer toe de te vehiculeren goederen niet restitueert onder verschillende overmachtsvoorwendsels. R. laat H. voor het Rabbinaat dagen, doch het Rabbinaat talmt gedurende … vier jaar en uiteindelijk overlijdt H. zonder dat de Din-Toïre kan plaatsgrijpen. De Opperrabbijn ontmoet R. die eerbiedig zijn beklag maakt over deze situatie waarop de Rabbijn antwoordt dat hij nu tegen de erfgenamen kan procederen.

61


5. Zaak G. t./ N. Joodse familieleden vechten een jarenlang geschil uit over een grote nalatenschap. Uiteindelijk raadpleegt één familielid G. een joodse advocaat die in binnen- en buitenland bewarende maatregelen laat bevelen over de goederen afhangende van de nalatenschap, en die de tegenpartij N. laat ontbieden voor een Din Toïre. Zijn cliënt G. moet tot twee schriftelijke verzoeken sturen voor een Rabbinaal proces, vooraleer als antwoord te krijgen dat dit niet mogelijk is omdat … hij zijn jaarlijkse bijdrage de laatste drie jaar niet verhoogd heeft tot het gevraagde niveau zodat hij in feite geen lid is en het Rabbinaat principiëel geen Din Toïre aanvaardt van niet-leden [een beginsel dat overigens nergens in het joods recht kan teruggevonden worden]. Noodgedwongen zal de procedure dus voor de seculaire Rechtsmachten worden gevoerd, met alle gevolgen vandien voorwat betreft de besproken sociale controle.

6. Zaak G. t./ P. De ironie van het toeval wil dat amper enkele weken later G. (zie hoger zaak 5) zelf door een weduwe P. voor het zelfde Rabbinaat wordt gedaagd, nadat G. een uitgesproken vonnis, waarbij de weduwe P. veroordeeld werd tot betaling van drie jaar achterstallige huur, ten uitvoer legt. Op één en dezelfde dag krijgt G. drie telefonische ontbiedingen en een Rabbinaal rechter die G. terloops ontmoet wijst hem op de mogelijke sancties indien hij niet

62


zou verschijnen. G. verneemt aldus dat hij niemand kan dagvaarden voor het Rabbinaat, doch dat hij zelf wel gedaagd kan worden. Het toppunt is dat de weduwe helemaal geen lid was van de betrokken Gemeente…

7. Zaak G. t./ S. Een klassiek en ophefmakend geschil was wel dat van G. en zijn schoonbroer S. dat tien jaar lang aansleepte en waarin op het einde, toen S. een respijt van enkele weken vroeg om bijkomende bewijsmiddelen uit de Sovjet Unie aan te brengen, plots een vonnis werd uitgesproken. Dit is misschien de rechtszaak die het bitterst gevoel heeft achtergelaten bij de stadsgenoten en waarover veel werd nagepraat…

8. Zaak A. t./ B. In het kader van een geding tussen twee joodse zakenlieden, ontvangt de joodse advocaat van eiser die we A. zullen noemen een oproep van een gevestigde en zeer eerbiedwaardige vrome diamantair M. die zonder schroom verhaalt dat hij (met medewerking of misleiding van leden van het Diamond Office) erin geslaagd was glas i.p.v. edelstenen tegen rembours naar A. op te sturen om aldus betaling te ontvangen van de onwillige buitenlandse debiteur A. Dientengevolge verzoekt hij aan de advocaat van eiser A. dat hij verweerder B. (tegen wie hij procedeert omdat 'transporteur' B. een door hem voor het 'vervoer' geopende zending glas wenste ter hand te stellen aan A.) met rust zou laten omdat deze laatste het slachtoffer is geworden van de

63


onwillige schuldenaar A., die de op hem gerichte (alleszins bedriegelijke) kunstgreep heeft weten af te wentelen op een onschuldige derde B. De eerbiedvolle zakenman M. vraagt de advocaat hiermee rekening te houden in het geding, eraan toevoegend dat voor hem de zaak rond was en dat hij verder niets met deze zaak te doen had. De respectabele diamantair M. stelde zich niet eens enige vragen over de morele (en religieuze) verantwoording om het recht in eigen handen te hebben genomen, maar liet daarentegen uitschijnen dat indien de advocaat toch verweerder B. zou vervolgen uitgerekend hij een slechte daad zou stellen…

9. Zaak F. t./ H. Een bijzonder eerbiedwekkende en kapitaalkrachtige orthodoxe diamantair F. beweert een 'grote' (niet eens nader begrote) schuld te hebben op een makelaar in diamant , H. Hij ontbiedt hem niet voor een Din Toïre, noch daagt hij H. voor het gerecht, maar hij tracht druk uit te oefenen op zijn beweerde debiteur H. door hem van de ene Diamantbeurs te laten uitsluiten en door hem het lidmaatschap tot een andere Beurs te laten ontzeggen. Deze vrome en achtenswaardige diamantair F. lukt in zijn opzet en de makelaar S. wordt van alle Diamantbeurzen ter wereld uitgesloten en een bericht van uitsluiting wordt wereldwijd verspreid. De credietwaardigheid van de makelaar, die een gezin ten laste heeft met huwbare kinderen, wordt hierdoor tot nul herleid.

De makelaar gaat in het verweer en maant de diamantair aan zijn beweerde schuld kenbaar te maken en in te vorderen. Hierop begint de diamantair te verhalen aan wie hem wenst aan te horen

64


dat de advocaat van de makelaar gedreigd heeft hem te zullen verklikken…

10. Zaak Z. t./ D. Alweer een gevestigde en achtenswaardige diamantair D.: in het kader van moeilijkheden met de Fiscus ingevolge een grootschalige fraude van een wisselagent K., verzoekt deze een nietsvermoedende buitenlandse geloofsgenoot Z. in zijn plaats de fiscale overtreding te bekennen onder het voorwendsel dat hij als buitenlander geen risico loopt (wat overigens niet klopt). De diamantair D. zal de 'zondebok' Z. wel vrijwaren voor al de sommen die hij aan de Fiscus zou moeten betalen. Wanneer gans de operatie achter de rug is en de naïeve buitenlander in zijn hoofde een grote belastingschuld heeft moeten betalen, blijkt de respectabele diamantair D. met amnesie getroffen te zijn: hij herinnert zich niets meer, en vraagt Z. om een "bewijs" van zijn belofte… De buitenlander Z. moet thans een actie inleiden die wellicht door de betrokken diamantair D. als "verklikking" zal ervaren en voorgesteld worden. De Voorzitter van een der Antwerpse Diamantbeurzen springt zelfs in de bres voor de eerbiedwaardige diamantair D. en geeft in rechte onder de hoofding van de Diamantbeurs een zonderlinge verklaring d.d. 24 januari 1990 af waarin hij stelt "verschillende stappen werden gedaan door bestuursleden van de Beurs voor Diamanthandel en van de Antwerpsche Diamantkring, ten einde

65


de heer Z. er toe te bewegen zijn verantwoordelijkheid in deze zaak op te nemen en zijn verplichtingen tegenover de Administratie der Belastingen zelf na te komen". Deze verklaring is des te zonderling, nu de Antwerpse Diamantbeurzen stelselmatig weigeren tussen te komen in fiscale geschillen en a fortiori in de zaak van het wisselkantoor K., nu Z. nooit gehoord werd of aangesproken werd door bestuursleden. Bovendien levert de Antwerpsche Diamantkring een desavouerende verklaring af op 2 november 1990, waarin het bevestigt dat inderdaad "het de vaste regel is van alle Besturen der Antwerpse Diamantbeurzen om niet tussen te komen in fiscale geschillen" en affirmeert "dat ons bestuur noch zijn weekcommissarissen tussenkwamen inzake een dergelijk geschil".

11. Zaak H. t./ S. Een joodse bediende S. in dienst van Diamantair H. dient zelf zijn ontslag in en moet een vooropzeg van zes maanden respecteren. Dit wil zeggen dat hij nog zes maanden moet blijven werken en recht heeft op zijn maandelijks loon in deze periode. Daar hij reeds een ander werk had, vraagt hij aan zijn werkgever H. de gunst om zonder vooropzeg te mogen vertrekken, wat hem wordt toegestaan. Enkele dagen later meent hij plots 'recht te hebben ' op de zes maanden loon van zijn vooropzeg, ook zonder er te blijven werken. Wanneer men hem dan uitlegt dat het loon van de vooropzeg opgestreken kan worden enkel indien men uiteraard effectief blijft werken (tenzij de werkgever verkiest af te zien van zijn diensten), wendt hij zich tot het Bestuur van een

66


Diamantbeurs en daagt er zijn werkgever H. voor de weekcommissarissen.

De Diamantair H. wordt opgeroepen en zijn joodse advocaat meldt aan de weekcommissarissen dat zij, krachtens de eigen statuten van de Diamantbeurzen, niet bevoegd zijn om een arbeidsgeschil te beslechten. De Diamantbeurs antwoordt niet aan de joodse raadsman, houdt echter voet bij stuk en dreigt, in een brief rechtstreeks aan haar lid H. gericht, met "zware sancties" tegen de werkgever H. Wanneer ook de advocaat bij zijn stelling blijft moet de Diamantbeurs uiteindelijk ingeven, doch haar Directieleden (en de betrokken werknemer S.) beschuldigen … de advocaat (en niet eens de Diamantair H.!) van 'verklikking', omdat deze zijn cliënt had aangezet niet te verschijnen, waardoor de joodse bediende S. zich tot de Arbeidsrechtbank zou moeten wenden. Welnu, dit kon niet omdat zijn officiëel loon veel lager was en geen vooropzeg van zes maar enkel van drie maanden voorzag, alsof de Diamantbeurs zonder vorm van proces reeds kon weten dat de bediende S. recht zou moeten hebben op zes maanden, hoewel de wet slechts in drie maanden voorziet. De orthodoxe bediende S. heeft er niet eens aan gedacht zijn werkgever H. (eveneens een orthodoxe Jood) voor het Rabbinaat te dagen…

12. Zaak K. t./ B. In een joodse school B. worden de kinderen door Bestuursleden (doorgaans in de leeftijdsklasse van grootouders…) ingedeeld in religiositeitsgraden, waarbij ze met bolletjes, pijltjes en zelfs

67


kruisjes worden bedacht naarmate ze als min of meer g'dvruchtig worden ingeschat. De profane schooldirectie dient zich derhalve te houden aan deze religieuze etikettering en de indeling der klassen volgens deze maatstaven door te voeren. Om discussies te vermijden is de doorgevoerde indeling onmiddellijk definitief en onveranderlijk. In principe. Elk jaar schijnen zich echter moeilijkheden voor te doen bij deze indelingen en sommige ouders nemen vooral aanstoot aan bepaalde persoonlijke interventies van Bestuursleden voor hun eigen (klein)kinderen die dan nà de indeling toch nog van de ene naar de andere afdeling worden overgeheveld.

In een bepaald geval loopt de interventie dermate de spuigaten uit, dat ouders van een kind K. zonder 'protectie' doch met gegronde en medisch erkende psychologische redenen om van afdeling te veranderen, besluiten een joodse advocaat te consulteren. Deze schrijft de Schooldirectie herhaaldelijk aan, doch krijgt er geen gehoor: geen enkele brief wordt beantwoord. De toon van de onbeantwoord blijvende brieven van de raadsman stijgt en een inmiddels door de ouders onder de arm genomen geneesheer V. (die gegronde vrees koestert voor het psychologisch evenwicht van het kind) dreigt de schoolinspectie te contacteren.

Na zes weken escalatie en volgehouden stijfhoofdigheid van de Schooldirectie om met de joodse raadsman te corresponderen, laat de Schooldirectie plots weten aan de ouders dat zij op hun eis inging, doch beklemtoonde dat dit niets te doen had met de interventie van een advocaat, maar dat dit een interne en onafhankelijke beslissing was van de School. Zes weken na het begin van het schooljaar…

68


13. Zaak B. t./ P. B. en P. zijn broer en zuster en hebben van hun vader gezamenlijk een appartement geërfd. P. heeft ook haar eigen flat en verhuist enkele malen in de bevolkingsregisters van de ene naar de andere woonst. B.'s echtgenote heeft ooit een lening toegestaan aan P. waarvoor een hypothecaire inschrijving werd genomen op het appartement. Op een bepaald ogenblik huisvest P. haar gehuwde zoon in het leegstaande appartement van de nalatenschap en wanneer B. weigert de kosten te betalen en suggereert het te verhuren, verhuist P. andermaal officiëel naar dat appartement en schrijft haar zoon in op het adres van haar eigen appartement. In Israel beschikken B. en P. eveneens over een appartement uit de nalatenschap in medeëigendom. P. slaagt er echter met kunstgrepen in dit appartement te verkopen. Wanneer broeder B. genoeg heeft van deze (en nog ander) intriges, dagvaardt hij P. in uittrdeing uit onverdeeeldheid en tevens in uitdrijving uit het gezamenlijke appartement. Toevalligerwijze valt de inleidingszitting op Pessach en loopt de zuster P. naar de Opperrabbijn om er haar beklag te maken over de handelswijze van haar broer, die op Pessach een (arme) weduwe uit haar appartement wil verdrijven. Hoewel de uitdrijving en uit onverdeeldheidtreding betrekking had op het appartement van hun vader en dat de uitdrijving uiteraard niet op de inleidingszitting zou worden uitgesproken, toont de Opperrabbijjn begrip voor het standpunt van de weduwe en publiceert het voltallige Rabbinaat op de vooravond van Shabbes Hagodol in alle synagoge een

69


bekendmaking onder de titel "ernstige aanmaning" dat "wij verplicht zullen zijn om binnenkort in deze zaak te handelen volgens alle bepalingen van de Shoelchan Aroech, en op hem alleen (B.) zal de verantwoordelijkheid rusten van de onoverzichteliike gevolgen". Bovendien dreigt het Rabbinaat ermee dat, indien B. doorzet, de Rabbijnen in rechte zouden verschijnen om er te getuigen dat de vestiging van de hypotheek fictief was, iets wat tegen de waarheid indruist en daarenboven bezitten de Rabbijnen desomtrent niet de minste informatie. Naar het weten van steller dezes is dit de eerste en enige maal dat het Rabbinaat een dergelijke vergaande stap zet, te meer omdat de omstandigheden waarin dit alles gebeurde ver van duidelijk waren en B. overigens niet gedaagd werd voor het Rabbinaat. Wanneer nadien B. aandringt opdat het Rabbinaat gans de zaak van de nalatenschap zou beslechten, laat P. verstek gaan… In de meeste gevallen, waarin een gedingpartij weigert te verschijnen voor het Rabbinaat (zie hoger), vergenoegt zich het Rabbinaat de zaak uit handen te geven, zonder de naar joods recht voorziene Siroev (weigeringsdocument) uit te vaardigen. Waarom het Rabbinaat in het merendeel der zaken gewoon passief blijft en niet actief druk uitoefent opdat orthodoxe joden voor Rabbijnen zouden procedren en plots in een zaak van uit onverdeeldheidtreding een extreem standpunt inneeemt weet niemand en een vaste lijn is onbespeurbaar.

14. Zaak W. t./ S.

70


W. en S. zijn in een burgerlijke echtscheidingsprocedure gewikkeld en S. weigert de joodse echtscheiding aan zijn vrouw te geven. Als 'tegenprestatie' vordert hij US-$ 200,000.00. Aanvankelijk trachten de Rabbijnen de begoede vader van W. (zeer goed geïntroduceerd in Rabbinaatskringen, wat niet zonder belang is voor het vervolg) ertoe te overhalen in te geven en alle moeilijkheden te vermijden door deze betaling van US-$ 200,000.00 te doen. Wanneer de vader voet bij stuk houdt en aandringt op een Rabbinaal proces (Din Toïre) worden de echtelieden opgeroepen en verschijnen ze ook. Het Rabbinaat geeft een eerste tegensprekelijke uitspraak waarin gezegd wordt dat S. zijn vrouw naar joods recht moet scheiden. In een tweede uitspraak van 3 november 1989 wordt er een alimentatiegeld aan W. toegewezen. S. blijft weigeren de Get aan zijn vrouw te verlenen en wordt door het Rabbinaat tot drie maal toe tevergeefs schriftelijk aangemaand om de uitspraak tenuitvoer te leggen. Op 8 september 1989 spreekt het Rabbinaat een vonnis van Siroev uit, dit is een ban op de recalcitrante S. die weigert een Rabbinale uitspraak tenuitvoer te leggen. Vergeleken met andere lotgenoten in onze stad aan wie de echtgenoot evenzeer -en dikwijls sedert vele jaren- een Get weigert, mag zich W. nog bijzonder gelukkig achten door de prompte en standvastige houding -overigens geheel overeenkomstig de joodse wet- die het Rabbinaat in deze zaak innam.

71


Waar de zaak een vaudeville-wending nam is wanneer de Antwerpse Rabbijnen (wellicht uit overdreven ijver) de handtekening voor akkoord solliciteerden van Rabbi Nissim KARELITZ uit Israel, hoewel de in Antwerpen gegeven uitspraak afkomstig was van een Beis Din met drie leden en men niet inziet wat de goedkeuring van een vierde lid -weze het Mozes zelf- aan rechtskracht kon toevoegen. Hoe dan ook op 2 januari 1990 tekent Rabbijn Nissim KARELITZ op de Antwerpse Rabbinale uitspraak en brengt er zelf de stempel aan van zijn Rabbinaat in Bnei Brak. Wanneer de zaak voor het Israelische gerecht wordt gepleit i.v.m. een uitreisverbod aan S. opgelegd, produceert S. plots een tegenstrijdig schrijven van Rabbijn Nissim KARELIZ, waarin deze laatste in een brief van amper enkele dagen later (19 januari 1990) stelt dat naar joods recht beide partijen moeten worden gehoord en dat, na S. te hebben gehoord, hij zijn goedkeuring van de Antwerpse uitspraak opschort alsof deze bedreven Tamoedist op 2 januari 1990 niet wist dat het een essentiële rechtsregel is dat beide partijen gehoord dienden te worden. W. gaat zijn beklag doen bij de Antwerpse Rabbijnen die hem de raad hadden gegeven de goedkeuring van Rabbijn N. KARELITZ te vragen. Eén van de leden van het Rabbinaat stelt voor zelf naar Israel te gaan en Rabbijn N. KARELITZ tot betere gevoelens te bewegen. De reis naar Israel blijkt zijn vruchten af te werpen want reeds op 25 januari 1990 geeft diezelfde Rabbijn N. KARELITZ een derde brief vrij, waarin hij zijn tweede schrijven herroept en zijn eerste brief bevestigt…

72


Hoe plots de wezenlijke rechtsregel van het horen der twee gedingpartijen buiten dienst wordt gezet wordt in deze derde brief niet uitgelegd. Een dergelijke handelswijze is uiteraard niet van aard om de geloofwaardigheid in Rabbijnen te sterken en werpt een smet op hun vaardigheid om als Rechters op te treden.

15. Zaak P. t./ L. P. en L. zijn eveneens een koppel dat uit mekar is gegaan in nog meer dramatische omstandigheden voor de vrouw P., maar die niettemin niet heeft kunnen bogen op dezelfde solide banden met het Rabbinaat als in de vorige zaak W. t./ S. Sinds jaren poogt P. een Get te krijgen van haar echtgenoot die stelselmatig weigert voor het Rabbinaat te verschijnen. In dit geval -en in flagrante tegenstelling tot het andere echtscheidingsgeval- blijft het Rabbinaat passief en komt het niet eens tot een uitspraak dat L. zijn vrouw moet scheiden . Evenmin is het Rabbinaat bereid om een Siroev-uitspraak te doen. Precies gelet op de machteloosheid van P. in het algemeen en haar invloedloosheid in Rabbinale kringen, heeft zich een comité gevormd dat ijvert voor een Get voor P. Dat comité wordt door de Rabbijnen op een schouderophaal ontvangen en als excusegrond voor hun houding voegt een Rabbijn eraan toe dat er in de wereld wel 35.000 vrouwen zijn die op een Get wachten en dat Rabbijnen daar niets aan kunnen veranderen.

73


Een bekentenis van machteloosheid door het Rabbinaat die schril afsteekt tegen de militante houding in de zaken W. t./ S. (zaak 10) en B. t./ P. (zaak 9).

16. Zaak N. t. L. e.a. N. betaalt bf. 2.500.000.- aan L. voor diens bemiddelingspoging bij de verkoop van een huis en L. aanvaardt deze som als 'zwart'. Onmiddellijk na de transactie rijzen moeilijkheden en de rol van de tussenpersonen worden door de verkoper dermate betwist dat deze ook een klacht met burgerlijke partijstelling neerlegt tegen deze tussenpersonen (L. en ene H.). De koop dreigt ontbonden te worden en de koper zal wellicht zijn koopsom terugkrijgen, doch zonder de bf. 2.500.000.- aan L. betaald (omdat de verkoper niets afwist van deze betaling bovenop de koopsom).

N. ziet het gevaar in en daagt L. en H. voor het Rabbinaat, dat echter zelf de Din Toïre weigert indien ook H. erbij wordt betrokken. Immers heeft de zuster van H. een echtscheidingszaak voor het Rabbinaat achter de rug en deze H. heeft op oneerbiedige wijze bepaalde tekortkomingen van het Rabbinaat aangeklaagd. Het dilemma van N. is ofwel enkel L. voor het Rabbinaat dagen ofwel geen van beiden. Waarop het Rabbinaat steunt om selectief te beslissen wie wel en wie niet kan gedaagd worden mocht toen Joost weten.

74


Hoe dan ook N. daagt enkel L., wat voor hem het gevaar inhoudt dat hij dan ook enkel een uitspraak tegen L. en niet tegen H. krijgt. Op de inleidingszitting daagt L. op, doch weigert ronduit zich te verplichten om de uitspraak na te leven. Na enkele maanden aandringen vanwege N. roept het Rabbinaat andermaal L. op. Deze laatste verschijnt niet maar laat zich ter zitting vertegenwoordigen door zijn gevolmachtigde … H. Op de terechtzitting verklaart H. dan niet gemandateerd te zijn om enige verplichtingen op te nemen namens L. en de zaak wordt andermaal uitgesteld. Vervolgens verklaart L. wel te zullen komen en tekenen voor aanvaarding van het Psak Din, wanneer ook de Opperrabbijn (uitermate goed bevriend met familie L.) deel zal uitmaken van de Beis Din. Op zondag 25 november 1990 is het zover en verschijnt L. voor het voltallige Rabbinaat, inclusief de Opperrabbijn. L. blijft echter onder alle mogelijke voorwendsels weigeren te tekenen, waarop de Opperrabbijn hem tracht te overreden met volgend argument dat L. zich er 'enkel' toe verplicht de Psak-Din (uitspraak) uit te voeren, maar indien hij tijdens de Din Toire van mening verandert en op een van de volgende zitting verstek laat gaan, zal het Beis Din toch geen Psak-Din uitvaardigen in zijn afwezigheid…. L. tekent uiteindelijk het document, met de overtuiging dat hij blijft beschikken over een ontsnappingsroute hem door de Opperrabbijn gesuggereerd. De eerstvolgende zitting wordt op woensdag 5 december 1990 vastgelegd. Op 3 december krijgt N. echter een telefoonoproep van één der Dajanim, die hem meldt dat L. van gedachte was veranderd en uiteindelijk koos voor een Din-Toïre bij de andere Gemeente, m.n. de Shomrei Hadass.

75


Om deze reden wordt de zitting van woensdag afgelast. Hierop neemt N. onmiddellijk contact met het Rabbinaat van de Shomrei Hadass, dat echter weigerachtig staat tegenover een Din-Toïre van twee niet-leden. Uiteindelijk wordt er contact gelegd tussen beide Rabbinaten en dat van de Shomrei Hadass aanvaardt het geding op voorwaarde dat L. vrijwillig verschijnt of door de Machsike Hadass tot verschijning wordt verplicht. L. verschijnt, de zaak wordt gehoord en een vonnis wordt geveld. L. weigert dit echter tenuitvoer te leggen en het Rabbinaat maant hem een ultieme keer aan. Nadien geeft het aan N. de toestemming om het Psak Din via de Rechtbanken te laten tenuitvoer leggen. Hiervoor legt het Rabbinaat van de Shomrei Hadass, overeenkomstig artikel 1702. van het Gerechtelijk Wetboek, het origineel van de uitspraak neer op de Griffie van de Rechtbank van Eerste Aanleg (een formaliteit zonder dewelke de tenuitvoerlegging niet mogelijk is).

17. Zaak N. t./ C. N. is huisbaas en de echtelieden C.-L. huurders. Deze laatsten krijgen hun opzeg van de huisbaas, doch weigeren het pand op de voorziene datum te verlaten. L. daagt C. voor het Rabbinaat dat in een uitspraak een uitstel verleent aan C. en een datum vastlegt waarop C. het appartement dient te verlaten. Op de nieuwe datum weigert C. de uitspraak na te leven en verlaat het appartement niet. N. dagvaardt C. voor de Rechtbank in uitdrijving, achterstallige huurgelden en intresten.

76


Wanneer de zaak bij de Rechtbank ver gevorderd is en er geen heil van kan verwachten, keert zich C. tot het Rabbinaat en maakt er zijn beklag over de handelswijze van N. die zich tot de Rechtbanken heeft durven wenden. Het Rabbinaat toont begrip voor de echtelijke moeilijkheden die er zich inmiddels bij de echtelieden C.-L. hadden voorgedaan en verbiedt N. bij de Rechtbanken verder te procederen. Wanneer N. dan noodgedwongen van het Rabbinaat eist dat dit op zijn minst C. zou dwingen het Psak-Din tenuitvoer te leggen, repliceert het Rabbinaat dat het geen geding aanvaardt van iemand die zich tot de Rechtbanken heeft gekeerd. N. komt dus in de onmogelijke situatie dat hij zich door het Rabbinaat verbod hoort opleggen om voor de Rechtbanken verder te procederen en het Rabbinaat tevens weigert zijn eigen uitspraak op te leggen aan C.

*** ** *

Dit kleine staaltje aan anecdoten die een orthodoxe advocaat in zijn praktijk kan tegenkomen zullen voldoende belichten dat realiteiten -en vooral rechtsgedingen- een te complexe materie zijn om zich als buitenstaanders een objectief beeld te vormen. Dit is des te waar, wanneer men maar ingelicht wordt door één der gedingvoerende partijen.

De Thora en de Rechtsgeleerden hebben dit maar al te goed beseft en daarom gebiedt de Bijbel "hoort de geschillen tussen uw broeders aan en (pas dan) oordeelt rechtvaardig tussen de een en de andere" (Deuteronomium I, 16). De Wijzen voegen eraan toe

77


"Beoordeel niet uw naaste vooraleer zelf in zijn situatie te hebben gestaan" (Avot II, 4).

Geen enkele joodse advocaat heeft het ooit in zijn hoofd gekregen om morele oordelen te vellen over zakenlieden, wanneer deze individueel of collectief- een loopje nemen met de waarheid, met 's lands wetten of met de religieuze voorschriften op bijvoorbeeld intrest (Ribes) of gebiedsroof (Hassogas Gvoel). Sommige diamantairs die zich onterecht inbeelden dat hun intelligentie en integriteit recht evenredig staat tot hun kapitaalkrachtigheid, matigen zich evenwel het recht toe om als handhavers van recht en moraal aan de ene kant van de joodse advocaat te eisen dat hij zich nauwgezet zou houden aan de letter van de joodse wet zoals zijzelf deze interpreteren en aan de andere kant deze advocaat publiekelijk te schandvlekken indien hij dit, naar hun oordeel, niet correct zou doen.

Hier precies nijpt het schoentje, omdat de sociale groep zijn leiders kiest onder de (dikwijls analfabete) kapitaalkrachtigsten en deze laatsten steunt in hun illusies dat rijkdom rijmt met 'wijsdom': "Die rijk is is alles: zonder wijsheid is hij wijs; hij heeft, zonder iets te weten, de wijsheid in pacht" (N. Boileau).

78

Those were the days: over toen en nu

Recommend Documents