Tekst Slachtoffer in Beeld. Vormgeving carta communicatie & grafisch ontwerp. Fotografie Fleur Wiersma (pag

jaarverslag 2010

Tekst Slachtoffer in Beeld Vormgeving carta communicatie & grafisch ontwerp Fotografie www.istockphoto.com, Fleur Wiersma (pag. 4) © SiB, september 2011 De personen op de foto‘s zijn modellen.

Inhoud

1

2

3

4

5

Voorwoord

5

Activiteiten Slachtoffer in Beeld Slachtoffer-dader gesprekken Bewustwording bij daders

7 7 8

Communicatie- en netwerkactiviteiten Netwerkpartners Communicatieactiviteiten

11 11 12

Onderzoek Onderzoek door SiB Onderzoek door externen

15 15 16

Organisatie Organogram

19 20

Cijfers Aanmeldingen slachtoffer-dadergesprekken Afgesloten zaken

23 23 24

Sandro en Gisella: slachtoffer en dader met elkaar in gesprek

Voorwoord van de redactie Het misdrijf De weg van de dader De gevolgen voor het slachtoffer De bemiddeling Nawoord van de redactie

6 7 8 11 14 16 20

4

jaarverslag 2010 slachtofferinbeeld

Voorwoord Het jaar 2010 gaf Slachtoffer in Beeld de bevestiging dat we goed op weg zijn. Het aantal aanmeldingen voor slachtoffer-dadergesprekken steeg wederom. Uit meerdere onderzoeken blijkt niet alleen een grote behoefte aan slachtoffer-dadergesprekken, maar ook dat deze gesprekken positieve resultaten opleveren voor de slachtoffers die eraan hebben deelgenomen. Uit het onderzoek ‘Impact in beeld’ blijkt dat de tevredenheid van bemiddelde slachtoffers en daders hoog is. Slachtoffers en daders gaan zich na bemiddeling anders tot elkaar en het misdrijf verhouden. Slachtoffers ervaren minder angst en woede en daders hebben meer inzicht in de gevolgen voor het slachtoffer. En dit blijkt hen te raken. De uitkomsten van dit onderzoek zijn tijdens het eerste, goed bezochte en inspirerende Slachtoffer in Beeld Symposium in oktober 2010 gepresenteerd. De onderzoeken geven ook handvatten om de kwaliteit en de aanpak van Slachtoffer in Beeld verder te verbeteren. Bureau Van Montfoort concludeert in haar onderzoek ‘Evaluatie slachtoffer-dadergesprekken, een onderzoek naar de landelijke implementatie’ dat Slachtoffer in Beeld “veel heeft bereikt en in een behoefte voorziet. De randvoorwaarden en de uitvoeringspraktijk zijn sinds begin 2009 sterk verbeterd.” De onderzoekers concluderen verder dat het percentage aanmeldingen vanuit dadergerichte organisaties de laatste jaren toeneemt, voornamelijk vanuit de Raad voor de Kinderbescherming. “Een groot aantal aanmeldingen vanuit de daderkant is niet per definitie ongunstig voor de andere partij (slachtoffers). Via deze daders krijgen namelijk even zoveel slachtoffers de mogelijkheid tot een gesprek met hun dader.” Slachtoffer in Beeld is ervan overtuigd, en daarin door onderzoek gesteund, dat meer bekendheid en beter bereik de aanmeldingen zal verhogen. In het jaar 2010 nam Slachtoffer in Beeld afscheid van haar directeur Jaap Smit. Vanaf december in dat jaar ben ik hem met plezier opgevolgd. Ik maakte kennis met een enthousiast team van professionele en betrokken mensen. Met deskundigheid en kwaliteit wordt gewerkt aan de bemiddeling tussen slachtoffers en daders. Zorgvuldig naar beide kanten toe. Er wordt scherp gelet op de serieuze beweegredenen van daders om deel te nemen aan deze gesprekken. Het belang van het slachtoffer staat daarbij voorop. Bij slachtoffers wordt gewerkt vanuit de kracht van het slachtoffer. Dit alles om weer gewoon als burger te kunnen functioneren, zonder angst en woede. En het werkt. Slachtoffer in Beeld moet dan ook een zonnige toekomst tegemoet zien. Daar zet ik me vol enthousiasme voor in. Harry Crielaars Directeur Slachtoffer in Beeld


5

Sandro en Gisella: dader en slachtoffer met elkaar in gesprek 6


Activiteiten Slachtoffer in Beeld Slachtoffer in Beeld (hierna SiB) begeleidt sinds 2007 slachtoffers en daders van mis-

1

drijven bij het leggen van contact met elkaar. SiB richt zich op het op gang brengen van een dialoog tussen beide partijen. Door onder begeleiding van een bemiddelaar met elkaar naar de gevolgen, de motieven en vragen rondom een misdrijf te kijken, kunnen zij zich anders tot elkaar en het misdrijf gaan verhouden. Daarnaast verzorgt SiB trainingen en cursussen aan daders om hen bewust te maken van hun eigen verantwoordelijkheid en van de gevolgen van hun daden voor hun slachtoffers. Tot slot geeft SiB ook cursussen aan professionals die met slachtoffers en(of) daders werken.

Slachtoffer-dadergesprekken In 2010 heeft SiB de aanbieding aan en bemiddeling bij slachtoffer-dadergesprekken met volwassen daders verder uitgebouwd. Door te netwerken en door diverse trainingen in Penitentiaire Inrichtingen te geven, melden steeds meer volwassen daders zich aan (37% van alle aangemelde daders).

Kwaliteitsverbetering In 2010 werd het onderzoek van Van Montfoort naar de implementatie van slachtofferdadergesprekken afgerond (zie hoofdstuk 3, Onderzoek). Dit heeft veel tijd en energie van

Slachtoffer: “De dader werd

de bemiddelaars en medewerkers van het hoofdkantoor gevergd. De uitkomsten zijn direct aangegrepen om de kwaliteit van de slachtoffer-dadergesprekken te verhogen. Bijvoorbeeld

in mijn hoofd een steeds

organisatorische aanpassingen om te zorgen voor een goede verdeling van het werk en focus op bemiddelingen bij alle bemiddelaars. Vanzelfsprekend werkt SiB voortdurend aan

groter monster!”

het op peil houden van en daar waar nodig verbeteren van haar kwaliteit. Dit gebeurt onder andere door het doorontwikkelen van beleid ten aanzien van de uitvoering van de slachtoffer -dadergesprekken, door continue bijscholing van de bemiddelaars en door het (laten) uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek.

Sandro en Gisella hebben een slachtofferdadergesprek gehouden via Slachtoffer in Beeld. Daarna hebben zij een jaar na de bemiddeling meegewerkt aan een artikel dat op 11 juni 2011 in het Utrechts Nieuwsblad heeft gestaan. Delen van dit artikel zijn gebruikt in onderstaande tekst. Daarnaast

Voorwoord van de redactie

is gebruik gemaakt van stukken uit een nog ongepubliceerd boek dat Sandro aan het schrijven is. Sandro is de fictieve naam van de dader. Ook zijn de bevindingen van de bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld opgenomen in dit verhaal.


7

Verhogen bereik Slachtoffers nemen meestal deel aan

In 2010 heeft SiB veel geïnvesteerd in het onder de aandacht brengen van slachtoffer-

een slachtoffer-dadergesprek om:

dadergesprekken bij de vaste netwerkpartners in de justitieketen (zie ook hoofdstuk 2,

• vragen te stellen, zoals: ‘Waarom ik?’

Communicatie- en netwerkactiviteiten). SiB heeft afspraken gemaakt over de samenwerking

‘Hoe ben je precies mijn huis binnen-

en voorlichting gegeven aan potentiële verwijzers. Daarnaast kunnen slachtoffers en daders

gekomen?’;

zich sinds 2010 zelf aanmelden via een formulier op de website www.slachtofferinbeeld.nl.

• gevolgen delict te vertellen;

In totaal kreeg SiB 1073 aanmeldingen in 2010, een stijging ten opzichte van de 1003 aan-

• excuses te vragen;

meldingen in 2009. Meer informatie over de aanmeldingen en de resultaten van de bemid-

• uit de slachtofferrol te stappen;

delingen staat vermeld in hoofdstuk 5, Cijfers.

• beeld van de dader bij te stellen, te

Voortrajecten

normaliseren.

Sommige daders hebben extra ondersteuning nodig om hen voldoende toe te rusten voor contact met hun slachtoffer. Sinds 2009 biedt SiB jeugdige daders voortrajecten aan en sinds 2010 kunnen ook volwassen daders deelnemen aan een voortraject. Het voortraject heeft als doel om daders bewuster te maken van de gevolgen van hun daden voor het slachtoffer, de situatie te bezien vanuit het perspectief van het slachtoffer, inzicht te geven in de betekenis van een bemiddelingstraject en te oefenen met sociale vaardigheden. De inzichten die voortgekomen zijn uit de evaluatie van de voortrajecten in 2009 zijn meegenomen in de voortrajecten in 2010. Tevens zijn bemiddelaars bijgeschoold om de voortrajecten uit te voeren. In totaal hebben in 2010 zestien voortrajecten plaatsgevonden. Hiervan waren twaalf positief; de daders gingen door naar een slachtoffer-dadergesprek. De andere vier waren negatief; de bemiddelaar vond de dader ook na het voortraject nog onvoldoende geschikt voor een slachtoffer-dadergesprek of de dader stapte zelf uit de bemiddeling.

Bewustwording bij daders Cursussen binnen Penitentiaire Inrichtingen In de Penitentiaire Inrichting Nieuwegein wordt de cursus Puinruimen aan gedetineerden aangeboden. In deze cursus staan thema’s centraal als: gevolgen van criminaliteit, toekomst en herstel. SiB vervult hierin twee bijeenkomsten waarin het thema ‘slachtoffers’ centraal

1 Het misdrijf

Sandro pleegde een gewapende overval op de McDonalds in Woerden. Gisella werkte daar en moest onder dreiging van een vuurwapen een tas vullen met geld. Gisella: “Er zaten nog mensen in het restaurant. Een gezin met jonge kinderen. Ik stond wat schoon te maken, met mijn rug naar de kassa toe. Over een kwartier zouden we gaan sluiten. Ik hoorde opeens wat en dacht dat het een collega was die weer een geintje wilde uithalen, omdat hij dat wel vaker deed. Ik draaide me om en opeens sprong er iemand over de toonbank heen, met zo’n zwarte bivakmuts. ‘Maak je een grapje ofzo?’, riep ik nog. En: ‘Wie ben je?’ Maar het was geen grapje, want opeens richtte hij een wapen op me, hier,” wijst ze naar haar linkerbovenarm. “‘Geef me het geld, maak die kassa’s open en de kluis, zoiets riep hij. “Ik had geen sleutels en dus moest mijn collega erbij komen. Hij hield vol dat ik de kassa’s moest openmaken, maar dat lukte me voor geen meter met die kleine sleuteltjes. Ik was helemaal

8


staat. Deze cursus vond in 2010 drie keer plaats. Daarnaast heeft SiB een bewustwordingstraining gegeven aan gedetineerde deelnemers van een gespreksgroep onder leiding van

Daders nemen meestal deel aan een

een Imam.

slachtoffer-dadergesprek om: • excuses aan te bieden;

Gezien het succes van deze cursussen wil SiB haar diensten aan meer Penitentiaire Inrichtingen aanbieden. SiB heeft daarom in 2010 contact gehad met de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en gesproken over de mogelijkheden van herstelgericht werken binnen de Penitentiaire Inrichtingen. Naar aanleiding hiervan heeft SiB het plan ‘Herstelgericht werken

• te vertellen hoe zij tot hun daad zijn gekomen; • te vertellen hoe zij van plan zijn hun leven te beteren;

binnen het programma Modernisering Gevangeniswezen’ opgesteld en ingediend bij DJI

• verantwoordelijkheid te nemen;

tezamen met een concreet cursusaanbod. In 2011 zal hierover bij DJI besluitvorming plaats-

• angst voor een toevallige ontmoeting

vinden.

weg te nemen.

Tenslotte heeft SiB bij Penitentiaire Inrichting De Geerhorst advies en ondersteuning gegeven bij het ontwikkelen van een plan om alle gedetineerden binnen De Geerhorst te informeren over de mogelijkheid van een slachtoffer-dadergesprek.

Module VASSST VASSST (Vertel Anderen Over Schuld, Schaamte, Slachtoffer en Toekomst) is een training die als pilot in twee groepen van de Justitiële Jeugdinrichting de Hunnerberg heeft gedraaid in opdracht van de landelijke stuurgroep YOUTURN. SiB heeft in beide groepen gast sprekers geleverd voor twee van de zes bijeenkomsten waarin de gevolgen voor slachtoffers en de mogelijkheden van slachtoffer-dadergesprekken centraal stonden. In 2011 wordt besloten of de module in alle Justitiële Jeugdinrichtingen ter beschikking wordt gesteld.

Exodus Exodus biedt opvang en ondersteuning aan ex-gedetineerden en gedetineerden in de laatste fase van hun straf die gemotiveerd zijn uit de criminaliteit te stappen. SiB heeft verschillende trainingen verzorgd voor begeleiders van bewoners van Exodushuizen om hen handvatten te geven om het thema ‘slachtoffers’ met bewoners bespreekbaar te maken. In 2010 hebben trainingen plaatsgevonden in de Exodushuizen in Rotterdam en Alkmaar.

aan het trillen en doodsbang. Ik dacht echt: een verkeerde beweging en hij schiet me dood.” “Daarna richtte hij het pistool even op mijn collega; zij moest die kassa’s maar openmaken. Vervolgens was ik weer het doelwit. Ik moest al het geld in de zwarte sporttas stoppen. Toen liep hij weg, maar hij kwam weer terug omdat hij de tas was vergeten. De politie was ondertussen stiekem gewaarschuwd door een paar jongens die in een auto bij de McDrive stonden en alles konden zien. Maar de politie kwam net te laat.” Sandro: “Met twee anderen wilden we de McDonalds overvallen. Dat hadden we al een paar keer gedaan op dezelfde manier. Eentje in de auto, een man bij de deur en ik zou naar binnen gaan om het geld te halen. Ik droeg een bivakmuts, sporttas en een wapen. Maar dat wapen was niet echt. Je weet nooit of het uit de hand loopt.’’ jaarverslag 2009 slachtofferinbeeld

9

Ik sprong over de toonbank. En hield het wapen gericht op het meisje dat het dichtst bij stond. Ze zei zoiets: wie ben je, maak je een grapje? Ik gebruikte geen geweld. Dat wilde ik niet. Ik wilde alleen maar dat geld. Daar was ik op gefocust. Je bent natuurlijk wel gespannen. Er kan altijd wat misgaan.” “Ik had op dat moment geen werk, deed niks. We wilden makkelijk en snel geld verdienen. Bij elkaar heeft het ons iets van een paar duizend euro opgeleverd. We hielden van een dure levensstijl en we wilden van alles kopen: auto’s, sieraden, enzo. En het was al een paar keer goed gegaan. Je staat wel stijf van de adrenaline. Zeker als de politie net die auto voor je controleert en jouw wagen niet. Een paar keer zijn we op het nippertje weggekomen. Ook na die overval in Woerden waren we net ontsnapt.”

10


2

Communicatie- en netwerkactiviteiten Slachtoffer in Beeld is in 2010 actief op zoek gegaan naar mogelijkheden om meer samen te werken met partners in de keten. Daarnaast is met behulp van communicatie een impuls gegeven aan de bekendheid van Slachtoffer in Beeld bij professionals en het bredere publiek.

Netwerkpartners Start pilot Slachtofferloket Utrecht

Dader: “dat mijn daad zoveel

In 2010 is gestart met een pilot waarbij SiB samenwerkt met het Slachtofferloket Utrecht. Doelstelling van de pilot is om via het Slachtofferloket meer slachtoffers en nabestaanden

gevolgen zou hebben, dát

te informeren over het bestaan van SiB en over de mogelijkheid van een slachtoffer-dadergesprek. De pilot duurt een jaar. Bij een positieve evaluatie is het voornemen om de pilot

had ik niet verwacht.”

landelijk uit te rollen.

Contactpersonen bij Slachtofferhulp Nederland In 2010 zijn in alle regio’s van Slachtofferhulp Nederland contactpersonen aangesteld op uitvoeringsniveau. De contactpersonen krijgen de rol van intermediair en ‘ambassadeur’ van SiB binnen Slachtofferhulp. Met hun aanstelling beoogt SiB de samenwerking tussen beide organisaties te optimaliseren.

Tbs-klinieken SiB maakt deel uit van de werkgroep ‘Tbs en slachtoffers’, die door het Ministerie van Veiligheid en Justitie in 2009 is ingesteld. Eén van de thema’s is het verbeteren van de samenwerking tussen SiB en de Tbs-klinieken. SiB heeft verder bij de Van der Hoeven Kliniek een voorlichting verzorgd en is bij de Pompe Stichting op werkbezoek geweest.

Scholencompetitie Wie is de Vos? Samen met de Landelijke Stichting Tegen Zinloos Geweld heeft SiB in 2010 vorm gegeven

Sandro werd gepakt en door de rechter veroordeeld. Sandro: “In de gevangenis hield ik anderen en mezelf voor dat ik daar onterecht zat. Ik was toch onschuldig? Daarom ging ik ook in hoger beroep, maar dat duurde lang, waardoor ik tijd kreeg om na te denken. Uiteindelijk besloot ik om de waarheid te gaan vertellen.” Sandro vertelt in zijn boek dat een toevallige ontmoeting met een slachtoffer van een bank-

2 De weg van de dader

overval (niet van hem) dit proces in gang zette. Hij vertelt hoe hij na die ontmoeting op zijn cel zat: “Ik dacht al eerder spijt te hebben gehad voor de dingen die ik heb gedaan. Maar die avond betwijfelde ik de spijt die ik meende te hebben. Misschien had ik spijt omdat ik gepakt was. Of omdat ik mijn moeder heb teleurgesteld. Spijt betuigen kan iedereen, hetzelfde met jaarverslag 2010 slachtofferinbeeld

11

aan het project Wie is de VOS (Veiligste Op School)? Leerlingen van scholen voor voort-

Dader: “ Ik wil er nu eindelijk

gezet onderwijs hebben in competitie met elkaar plannen bedacht om hun school sociaal veiliger te maken. De plannen zijn beoordeeld door een jury en de prijs van €1000 is in

eens mee afrekenen, het

november uitgereikt aan de school met het beste plan. Dit was het Christelijk Lyceum in Zeist met het plan om leerlingen aan te zetten tot nadenken over het eigen gedrag en ver-

achtervolgt me al twee jaar.

antwoordelijkheid door onder andere spiegelposters op school te hangen. Met het bedrag kon de school het winnende idee daadwerkelijk gaan uitvoeren. Het project werd financieel

Ik wil aan iedereen

mogelijk gemaakt door Stichting Kinderpostzegels Nederland.

persoonlijk mijn excuses Communicatieactiviteiten

aanbieden.”

Symposium Op 12 oktober 2010 heeft SiB een symposium georganiseerd met als doelstelling: het informeren van netwerkpartners over de impact van slachtoffer-dadergesprekken en het vergroten van de bekendheid van slachtoffer-dadergesprekken binnen de justitieketen. Het uitnodigingstraject resulteerde in een goed gevulde zaal in de Gertrudiskapel in Utrecht met circa honderdtwintig belangstellenden uit de beoogde doelgroepen. Tijdens het symposium stonden de uitkomsten van het onderzoek ‘Slachtoffer-dadergesprekken: de impact in beeld’ centraal (zie verder hoofdstuk 3, Onderzoek).

PR en Media In 2010 heeft SiB landelijke media-aandacht verkregen door het uitbrengen van het jaar verslag 2009 en bij de bekendmaking van de resultaten van het onderzoek ‘Impact in Beeld’. Verder hebben diverse instanties een doorverwijzende link naar SiB geplaatst op hun website en in hun folders.

berouw tonen. Maar toen wist ik dat ik nooit spijt had vanwege de slachtoffers, want hun leed heb ik nooit gevoeld. Tot die avond. Op dat moment pas kon ik een gevoel geven aan de beelden en geluiden die ik nog meedroeg van de overvallen. Het gevoel van wanhoop, angst en machteloosheid overviel mij.” Hij vertelt hoe hij door twijfel werd overvallen: de waarheid vertellen na zo lang ontkend te hebben is niet eenvoudig. “Na een paar dagen begon het tot mij door te dringen dat het veel verder ging dan alleen de mensen die mij dicht bij staan. Ik moest ook rekening houden met mijn mededaders: wat zouden zij ervan vinden? Ik dacht ook aan mijn medegedetineerden, en vooral de jongens in het HvB die ik steeds vertelde dat ik nooit zou bekennen. Ik dacht aan de gasten op straat die mij kennen, ze zullen nu denken dat ik soft ben geworden. Ik zou er niet meer bij horen. Wat zou de rechter denken, dat ik een spelletje speel om minder straf te krijgen?” 12


Voorlichting Door SiB zijn voorlichtingen gegeven aan netwerkpartners in de strafrechtketen, onder

Slachtoffer: “Ik ben blij dat

andere bij Slachtofferhulp Nederland aan medewerkers van lokale en regionale bureaus en aan de casemanagers levensdelicten, bij een aantal regionale jeugdreclasseringinstellingen

ik hem heb gezien, nu hoef

en bij diverse teams van de Raad voor de Kinderbescherming. Met een Tbs-kliniek, een Justitiële Jeugdinrichting en een Penitentiaire Inrichting heeft afstemming over verwijzing

ik niet meer voor iedereen

naar SiB plaatsgevonden. Ook is in het kader van de pilot bij het Slachtofferloket Utrecht een voorlichting verzorgd.

bang te zijn.”

In november 2010 was SiB met een stand aanwezig op de informatiemarkt op het congres ’Samen voor het slachtoffer’, georganiseerd door het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Tevens verzorgde SiB op het congres ‘Jeugdstrafproces, toekomstbestendig?’ een workshop. Ten slotte is bij de Hogeschool Utrecht door SiB een gastcollege gegeven aan studenten die de minor ‘mediation’ volgden.

Langzaam komt het inzicht in zichzelf: “Toen zag ik in dat de vragen die ik mezelf steeds stelde, niet míjn vragen waren maar van de overvaller die ik ben geweest. Híj is het die vast zit. Híj zou zich schamen tegenover zijn mededaders en zijn medegedetineerden. Híj is bang voor de rechter want hij is onecht. Zolang ik hem dit soort vragen laat stellen, ben ik ook onecht, want hij huist in mij. Zulke vragen zouden mij niet moeten lastigvallen als ik echt wil veranderen. Dan hoef ik ook niet bang te zijn om soft gevonden te worden door mijn oude kennissen. Ik moest moedig zijn.” Sandro vraagt een gesprek aan met de geestelijk verzorger. Die steunt zijn wens om met zijn slachtoffers te praten en wijst hem op Slachtoffer in Beeld. Samen vullen zij het aanvraag formulier in. jaarverslag 2010 slachtofferinbeeld

13

3 De gevolgen voor het slachtoffer

Meteen na de overval was Gisella erg overstuur: “De agenten zetten meteen een zoektocht in, compleet met honden en een helikopter. Het was kennelijk niet de eerste keer dat er een McDonalds in de omgeving was overvallen. Ik belde meteen mijn moeder en riep verward, in de tegenwoordige tijd: ‘Ik sta onder schot’. “Buiten ben ik kort verhoord en daarna moest ik mee naar het bureau voor een uitgebreider gesprek. Ik wilde alleen maar mee in het busje dat geblindeerde ramen had. Ik was zo bang dat ze nog ergens zouden rondlopen en me alsnog wilden neerschieten. Mijn broertje was er ook bij. Hij werkte op dat moment ook bij de McDonalds. Hij heeft alles gezien, gezien hoe ik, zijn zus onder schot werd gehouden.” Ook op de langere termijn waren de gevolgen heftig: Gisella kreeg last van epilepsie en verloor haar baan. Ze was nog lange tijd erg angstig. “Via Slachtoffer in Beeld kwam de vraag

14


Onderzoek Ter verhoging van de kwaliteit van haar werk, verricht SiB regelmatig onderzoek. In

3

eigen beheer en door externe onderzoekers.

Onderzoek door SiB Impact in Beeld In februari 2009 is SiB gestart met de uitvoering van een wetenschappelijk onderzoek naar de impact van slachtoffer-dadergesprekken op slachtoffers en daders. Dit onderzoek werd in september 2010 afgerond. In totaal werden ruim 100 voor- en nametingen verricht onder daders en rond de 90 voor- en nametingen onder slachtoffers. Het onderzoek leverde drie centrale uitkomsten op: • slachtoffers ervaren minder angst en minder woede richting de dader na een slachtofferdadergesprek • het slachtoffer-dadergesprek geeft daders inzicht in de gevolgen voor slachtoffers en dit raakt hen persoonlijk • een grote meerderheid van de slachtoffers en daders zien de bemiddelde contacten als waardevol en zijn daar tevreden over. Op het door SiB georganiseerde symposium ‘Slachtoffer-dadergesprekken: de impact in beeld’ op 12 oktober 2010 stonden de uitkomsten van dit onderzoek centraal. Voor meer informatie over het onderzoek, klik hier.

Onderzoek bij Slachtofferhulp Nederland Omdat het aantal aanmeldingen vanuit slachtoffers achterblijft bij de verwachtingen is in 2010 een onderzoek gestart bij Slachtofferhulp Nederland. Onderzocht werd of de juridische dienstverlening een goed moment is om slachtoffers te informeren over de mogelijkheid van een slachtoffer-dadergesprek en of het moment van informeren invloed heeft op het aantal aanmeldingen bij SiB. Een belangrijke conclusie is dat vaker informeren leidt tot meer slachtoffer-dadergesprekken. Het onderzoek wijst uit dat ‘Voegingen’ en ‘Schriftelijke Slachtoffer Verklaringen’ goede momenten zijn om het slachtoffer te informeren over slachtoffer-dadergsprekken. Verder blijken bij medewerkers van Slachtofferhulp Nederland grote

of ik hem wilde ontmoeten. Ja, dat wilde ik wel. Ik had zoveel vragen aan hem. Ik wilde vooral weten waarom? En ik wilde dat hij wist wat hij mij had aangedaan. Ik heb er epilepsie aan overgehouden, ik zit nog steeds aan de medicijnen. Natuurlijk, ik wilde ook weten hoe hij eruit zag, hoe zo’n dader eruit ziet. Vorig jaar heb ik hem voor het eerst gezien, in de gevangenis van Lelystad.”


15

verschillen te bestaan in kennis over en houding jegens slachtoffer-dadergesprekken en het informeren van het slachtoffer hierover. In september 2010 werd het onderzoek afgerond. Het managementteam van Slachtofferhulp Nederland heeft naar aanleiding van de uitkomsten een aantal actiepunten in haar beleid opgenomen met de intentie dat in de toekomst het aantal aanmeldingen vanuit slachtoffers zal groeien.

Afstudeerstudies SiB begeleidt regelmatig studenten bij hun afstudeeronderzoek. In 2010 hebben studenten van de Hbo-opleiding Rechten, van de Hbo-opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening en van de opleiding Maatschappelijk Werk & Dienstverlening hun (afstudeer)onderzoek met succes bij SiB gedaan. De onderzoeken hadden onder meer betrekking op het privacyreglement van SiB en op dossiervorming en –bewaring.

Onderzoek door externen Implementatieonderzoek Van Montfoort

Dader: “Ik wil dat het slacht-

In opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum) heeft bureau Van Montfoort de landelijke implementatie van

offer ziet in het gesprek dat

slachtoffer-dadergesprekken door SiB onderzocht. Het onderzoek is gestart in het voorjaar van 2009 en afgerond in november 2010. De onderzoekers concluderen dat sinds de start

ik besef wat ik hem heb aan-

van de uitvoering van slachtoffer-dadergesprekken door SiB al veel is bereikt. Het algemene oordeel hierover is dan ook positief. De externe implementatie bij de actieve verwijzers kent

gedaan!”

enkele verbeterpunten op het gebied van werkprocessen en bereik. Het onderzoek geeft aanbevelingen voor deze verbeteringen en doet suggesties voor vervolgonderzoek. Het volledige rapport staat vermeld op de website van het WODC, klik hier.

Deelname aan Internationaal Onderzoek In 2010 is SiB gevraagd om deel te nemen aan het door de Europese Commissie gehonoreerde project ‘Victims and Restorative Justice: An empirical study of the needs, expe-

4 De bemiddeling

Janet Dekker-Rodenburg, de bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld: “Dit was één van de meeste diepgaande zaken die ik voor SiB heb gedaan. Ik zag hoeveel impact de gevolgen van een delict heeft op slachtoffer en op dader. Mooi om te zien dat door met elkaar in gesprek te gaan in een veilige setting, het mogelijk is om gevoelens en gedachten met elkaar te delen. En dat is levensveranderend geweest voor zowel het slachtoffer als de dader. Ik vond de zaak ook best complex. Ik wilde er voor hen zijn om hen op een zo’n goed mogelijke manier door dat proces te leiden. Ik wilde een ieder tot zijn recht laten komen in het gesprek. Dat vraagt om afstand en nabijheid, juist omdat je met heftige emoties te maken hebt. Dat is een dilemma dat steeds terugkomt in ons werk. Dat maakt het spannend en mooi, maar nooit eenvoudig.”

16


riences and position of victims within restorative justice practices’. SiB vertegenwoordigt Nederland als bemiddelend vanuit het slachtofferperspectief. De andere twee deelnemers werken vanuit respectievelijk het daderperspectief en vanuit neutraal perspectief. Het project wordt getrokken door het Europees Forum voor Herstelrecht en onderzoeksinstituut Intervict voert het onderzoek in Nederland uit.

Slachtoffer in Beeld (SiB) vormt een brug tussen slachtoffers en daders. Dit doet SiB op verschillende manieren: • Slachtoffer-dadergesprek Slachtoffer en dader gaan begeleid door een bemiddelaar met elkaar in gesprek. • Briefwisseling Dader en/of slachtoffer schrijft een brief, deze wordt indien gewenst beantwoord. • Pendelbemiddeling De bemiddelaar brengt mondeling boodschappen over tussen slachtoffer en dader. • Herstelconferentie De sociale kringen van slachtoffer en dader worden betrokken bij een groepsgesprek. In de meeste gevallen vindt een slachtoffer-dadergesprek plaats. Een bemiddelaar van SiB neemt in alle gevallen een neutrale positie in.

“In de gevangenis ontmoette ik Sandro. Een man die berouw had over zijn daden en die het er zichtbaar moeilijk mee had. Anderzijds was hij een man die verantwoordelijkheid wilde nemen voor de gevolgen van zijn daden en daarmee geconfronteerd wilde worden en daar sprak ook kracht uit. Hij was bereid binnen zijn mogelijkheden tegemoet te komen aan de wensen van slachtoffers om hen het verdriet en de pijn die hij hen had aangedaan te helpen verwerken. “ “Gisella ontmoette ik bij haar thuis. Een volwassen bewuste jonge vrouw die getraumatiseerd was door de overval. Zij leefde nog dagelijks met de pijn die bepalend was geworden voor het doen en laten in haar leven. Deze gevolgen hadden haar een gevangene van haarzelf gemaakt. Ze had grote behoefte om de dader te spreken en te zien.” jaarverslag 2010 slachtofferinbeeld

17

De voorbereiding voor het slachtoffer-dadergesprek was intensief: “Ik had met twee gemotiveerde mensen te maken die behoefte hadden om met elkaar in contact te komen. De voorbereiding was voor beiden, naar mijn inschatting, een zwaar proces. Deze mensen moesten door de pijn heen die zij ervaren hadden. Ik heb daar veel respect voor. Beiden zagen op tegen hun eigen reacties op het moment van ontmoeting. Welke emoties zouden ze ervaren en hoe zouden zij daar in het gesprek mee om gaan? Ze hoopten beiden dat het hen verder zou helpen om het leven weer op te pakken.” Tijdens het gesprek zag de bemiddelaar respect over en weer. “Er werd naar elkaar geluisterd en emoties konden benoemd en ervaren worden. Er was erkenning. Ik zag dat de angstgevoelens van Gisella de-escaleerden waardoor ze aan het einde van het gesprek de 18


Organisatie Ter verhoging van de kwaliteit en de efficiency optimaliseert SiB ook de organisatie

4

van haar werk.

Wijzigingen in de organisatiestructuur Op het hoofdkantoor wordt centraal het primaire proces van bemiddelen aangestuurd. Het bemiddelingswerk wordt verzorgd door ruim dertig bemiddelaars, met een landelijke dekking. In 2010 is toegewerkt naar een nieuwe organisatiestructuur, waarin SiB met een kerngroep van bemiddelaars werkt die op jaarbasis een groot aantal bemiddelingen uitvoeren. Uitgangspunt is verder dat zij maximaal één coördinerende of overstijgende taak naast hun bemiddelingswerk uitvoeren. Hierdoor zal een betere balans ontstaan tussen de kosten en de baten van de bemiddelaars. Daarnaast werkt SiB samen met een groep freelance bemiddelaars die meer incidenteel worden ingeschakeld. Eind 2010 is SiB gestart met een inventarisatie onder de bemiddelaars naar hun wensen en behoeften in relatie tot de beoogde nieuwe organisatiestructuur. In 2011 zal na afronding van de gesprekken met de bemiddelaars overgegaan worden tot het installeren van het kernteam.

Permanente deskundigheidsontwikkeling Alle bemiddelaars van SiB volgen jaarlijkse bijscholing. In 2010 zijn door SiB twaalf module dagen voor de bemiddelaars verzorgd. Bemiddelaars hebben daarnaast in subgroepen in hun regio intervisie gehouden. Belangrijke beleidspunten die hieruit naar voren kwamen, werden door de beleidsmedewerker nader onderzocht en hebben waar nodig geleid tot nieuw of bijgesteld beleid.

Nieuwe directeur Per 1 juni 2010 heeft SiB afscheid genomen van haar directeur Jaap Smit. Zijn functie is per 1 december 2010 overgenomen door Harry Crielaars, voormalig directeur van onder meer Greenpeace en de Alzheimerstichting.

dader een hand kon geven. Ik denk dat de ontmoeting een positieve bijdrage heeft geleverd aan het verwerkingsproces. Het heeft hen geholpen op een andere manier naar de gebeurtenis te kijken, zij hebben hun emoties ruimte kunnen gegeven. Dit heeft hen beiden een stap verder gebracht.”


19

Organogram Raad van Toezicht Raad van Advies Directeur

Nawoord van de redactie

Financiën

Secretariaat

Communicatie

Beleid en onderzoek

Coördinatie planning en registratie

Bemiddeling

Manager

Sandro is in hoger beroep tot zes en een half jaar veroordeeld. Hij is i nmiddels vrij en wordt begeleid door de reclassering. Gisella heeft sinds de ontmoeting met Sandro in de gevangenis onder begeleiding van de bemiddelaar van SiB alles beter een plek kunnen geven en geen epilepsieaanvallen meer gehad.

20


Toezicht en advies Voor een optimale kwaliteitsborging maakt SiB, naast de gebruikelijke organen als de Raad van Toezicht en de Raad van Advies, gebruik van de expertise van de Consultatiegroep en de Monitoringgroep. De Raad van Advies heeft zich in 2010 gebogen over de doorontwikkeling van de visie en focus van SiB, de uitbreiding van diensten en de positionering van slachtoffer-dadergesprekken ten opzichte van het strafrecht. De Consultatiegroep kwam op verzoek van SiB ad-hoc bijeen en bracht met name advies uit met betrekking tot de onderzoeken die plaatsvinden op initiatief van SiB. Met de monitorgroep besprak SiB de algemene voortgang van slachtoffer-dadergesprekken.

Leden Raad van Toezicht (2010): dhr. drs. J.H.H. Mans (voorzitter), dhr. prof. dr. W.H.G. Wolters, dhr. J.J. Stavast, dhr. drs. J. Post, mevr. H.L. Groen, dhr. mr. D.W. Steenhuis, dhr. mr. A. Wolfsen

Leden Raad van Advies (2010): dhr. prof. dr. I. Weijers (voorzitter), mevr. mr. J. Calkoen-Nauta, dhr. R. Nijhof, dhr. dr. J. van Vliet, mevr. mr. M. Rietbergen, dhr. prof. mr. dr. F. W. Winkel, mevr. mr. I. Mijnarends, dhr. drs. L. Tigges

Deelnemers Consultatiegroep (2010): de heer dr. A. Pemberton, de heer prof. dr. I. Weijers en de heer L. Van Garsse.

Deelnemers Monitorgroep (2010): vertegenwoordigers van veiligheid en organisaties als Ministerie van Veiligheid en Justitie, Parket Generaal, MO-groep, Raad voor de Kinderbescherming, Slachtofferhulp Nederland, Reclassering Nederland en SiB.


21

22


5

Cijfers Aanmeldingen slachtoffer-dadergesprekken Het aantal aangemelde zaken lag in 2010 iets hoger dan in 2009. In 2010 waren dit 1073 zaken tegen 1003 zaken in 2009. Het initiatief voor een bemiddeling kwam voor 11% vanuit het slachtoffer, voor 86% vanuit de dader en voor 3% vanuit anderen, bijvoorbeeld nabestaanden. Deze percentages zijn vrijwel gelijk aan die van 2009. Net als voorgaande jaren kwamen de meeste verwijzingen vanuit de Raad voor de Kinderbescherming, gevolgd door Bureau Jeugdzorg en Slachtofferhulp Nederland. In vergelijking met 2009 heeft er bij Bureau Jeugdzorg en de Justitiële Jeugdinrichtingen een kleine stijging in aanmeldingen plaatsgevonden.

Aanmeldingen per ketenpartner 600 500 400

Slachtoffer: “Pas toen ik

300

wist wie er onder de bivak-

200

muts had gezeten, kon ik

100 0

het loslaten.” Rvdk

BJZ

SHN

PI

JJI

Div

Bij de aanmeldingen op initiatief van daders ging het vooral om geweldsdelicten en vermogensdelicten. In 2010 nam het aandeel vermogensdelicten toe. Dit is een verschuiving ten opzichte van voorgaande jaren waarin geweldsdelicten de boventoon voerden. Bij slachtoffers die het initiatief namen, vond in 2010 een stijging in aanmeldingen van gewelds- en vermogensdelicten plaats en namen de verkeersmisdrijven en -ongevallen af.

Aanmeldingen per delict vanuit slachtoffer 42% Geweld

24% 5% 9% 20%

Aanmeldingen per delict vanuit dader

44%

44%

Geweld

Zeden

Zeden

Overig

Overig

Vermogen

Vermogen

Verkeer

Verkeer

4% 2% 6%


23

Afgesloten zaken Slachtoffer in Beeld sluit een zaak af als: • een bemiddeling tussen beide partijen heeft plaatsgevonden en resulteert in een gesprek, brief, pendelbemiddeling of herstelconferentie. Dit zijn geslaagde bemiddelingen, • de andere partij bereikt is maar deze wil of kan niet meewerken, • de andere partij niet bereikt is, bijvoorbeeld omdat deze niet reageert of geen adres achterhaald kan worden. In 2010 werden in totaal 1077 zaken afgesloten. Hierbij waren 1.296 slachtoffers en 1.157 daders betrokken. In totaal dus 2.453 deelnemers. Bij de slachtoffers is de meerderheid volwassen (58%) en bij de daders is de meerderheid jonger dan 18 jaar (59%).

Totaal afgesloten zaken

250 200 150 100 50 0

Gesprek

Briefwisseling

Pendel

Herstelconferentie

Van alle aanmeldingen, resulteerde 42% in een geslaagde bemiddelingen: een slachtofferdadergesprek, brief, pendelbemiddeling of herstelconferentie. Dit percentage bleef redelijk constant ten opzichte van de 46% in 2009 en de 41% in 2008. Van de zaken waarbij de andere partij bereikt is, ligt het percentage geslaagde bemiddelingen ruim boven de 50%. De bereidheid van zowel slachtoffers als daders om de andere partij te ontmoeten is blijkbaar groot. Opvallend is dat veel daders meewerken aan de bemiddeling wanneer het initiatief voor een slachtoffer-dadergesprek vanuit het slachtoffer uitgaat.

24


Daders benaderd op initiatief slachtoffer

41%

59%

Daders bereikt, bemiddeling tot stand gekomen

Slachtoffers benaderd op initiatief dader

45%

55%

Daders bereikt, bemiddeling niet tot stand gekomen

Slachtoffers bereikt, bemiddeling tot stand gekomen Slachtoffers bereikt, bemiddeling niet tot stand gekomen

Bij de geslaagde bemiddelingen in 2010 kwam, net als voorgaande jaren, een gesprek tussen slachtoffer en dader het meeste voor, gevolgd door een briefwisseling. Opvallend is dat als het slachtoffer het initiatief neemt, een geslaagde bemiddeling vaker resulteert in een gesprek (45%) terwijl bij de dader als initiatiefnemer een geslaagde bemiddeling even vaak resulteert in een gesprek (23%) als in een briefwisseling (25%). In 2010 is dit verschil tussen slachtoffer- en daderinitiatieven meer zichtbaar geworden.

Resultaat bemiddeling initiatief bij dader 25%

46%

Brief

1%

23% 5%

Resultaat bemiddeling initiatief bij slachtoffer 41%

5% 2% 45%

Brief

Herstelconferentie

Herstelconferentie

Gesprek

Gesprek

Pendel

Pendel

Poging

7%

Poging


25

De uitkomsten van de bemiddelingen verschillen in een aantal opzichten per doorverwijzende ketenpartner. Bij de Raad voor de Kinderbescherming ligt het percentage afwijzingen (30%) beduidend hoger dan het algemeen gemiddelde (23%). Bij doorverwijzingen vanuit Slachtofferhulp Nederland resulteert 39% van de geslaagde bemiddelingen in een gesprek ten opzichte van een algemeen gemiddelde van 19%.

Resultaat bemiddeling per ketenpartner

600

Afwijzing Poging Gesprek

500

Brief Pendel Herstelconferentie

400

300

200

100

0

26

RvdK


BJZ

SHN

PI

JJI

Overig

Slachtoffer in Beeld Pallas Athenedreef 27 3561 PE Utrecht Postbus 14208 3508 SH Utrecht T 030 - 234 00 45 F 030 - 231 76 55 www.slachtofferinbeeld.nl [email protected]

Tekst Slachtoffer in Beeld. Vormgeving carta communicatie & grafisch ontwerp. Fotografie Fleur Wiersma (pag

Recommend Documents