Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Preventie van - en omgaan met tekenbeten en de ziekte van Lyme 7 November 2015 Studiedag Oranje Kruis EHBO instructeurs Fedor Gassner Gassner Biologisch Risico Advies www.gassneradvies.nl
[email protected] T: 0614643333
Teken en andere kriebelbeesten
2
Teken zijn klein Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Ziekte van Lyme (kans ~ 3%) Vaak 1e signaal: Erythema migrans (~75%) +/- 24u
Bacterie: Borrelia burgdorferi sensu lato (~19 soorten) 3
RIVM CDC
4
1 mm Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
1
Levenscyclus schapenteken
De schapenteek Ixodes ricinus Gassneradvies.nl
Larve
Nimf
Mannetje
Gassneradvies.nl
Vrouwtje
2 tot 6 jaar
● 15 andere tekensoorten, maar de schapenteek veruit meest relevant i.v.m. lymeziekte 5
RIVM
RIVM
10
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
Muizen: reservoir van Borrelia afzelii en B. burgdorferi Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
G. Van Duijvendijk
7
15 mei 2012
Hans Smid, www.bugsinthepicture.com
8 11
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
2
Reproductiegastheren ( voorplanting van teken)
Vogels: reservoir van Borrelia garinii en B. valaisiana Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Groot wild: geen Borrelia, wel veel teken
Bron: copy paste
Ook egels, eekhoorns, fazanten, hazen, honden, katten, ratten etc
K. Van Kleef
9 12
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
1013
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
Waar kom je teken tegen?
>80% Luchtvocht
Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
>4°C
BOS
Strooisel of moslaag (weide en heide)
♀
Duin(bos)
♂
0-1,5 m Zzzzzzz
Park (bos) 0-50 cm
(bos) Tuin Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
0-20 cm 12
Bodem / Strooisel
12
3
Gassneradvies.nl
Varens
Waar zit de teek EXACT? Boom = strooisel / schaduw / schuilplaats
13
14
Bosbes
Gassneradvies.nl
Hoog gras
Blader / mos / strooisellaag 15 mei 2012
Teken vangen Gassneradvies.nl
15
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
Gassneradvies.nl
16
4
Gassneradvies.nl
17
17
15 mei 2012
Gassneradvies.nl
18
18
Vinkenpraat
Tekenstek Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
NIET UIT BOMEN!!
(bijna niet)
•Blader / humus / moslaag , Gastheren , Vochtige lucht, temperatuur, seizoen 19
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
20
15 mei 2012
5
Hoe grijpt de teek je vast?
Overstap op de mens Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Tekenneus
Klauwtje
Alekseef & Dubinina 2006
Kleding! 21
22
Een tekenbeet Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
Hypostoom
Palpen
Fragment RIVM filmpje Zie ook www.rivm.nl/tekenbeet Cheliceren (Snijdend) 23
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
24
Foto’s: Adriaan van Aelst
6
Bloedmaal
Borrelia bacterie overstap op mens Gassneradvies.nl
Dag 1
Dag 2
Dag 3
Dag 4
Dag 5
Dag 6
Gassneradvies.nl
Dag 7
• • •
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
Tekenradar.nl: “Weer recordaantal teken gevangen in 2014” Tekenvangsten 12 locaties
15% á 20% van teken besmet Lymeziekte in ongeveer 3% van de beten Niet iedere besmetting geeft ziekte
26
Lymeziekte: zie ook www.rivm.nl/tekenbeet Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
“Rode” ring
Tekenbeetmeldingen 2013
Rode ring~24.000 per jaar
1994
Bron: cdc
● Borrelia bacterie ● 1e verschijnsel in 70-90% van Lyme-gevallen ● Indien onbehandeld kans op ernstigere verschijnselen (late lymeziekte)
2009
1/3 in de tuin 27
www.tekenradar.nl
28
Bron: RIVM 2015
7
Erythema migrans – rode ring en meer
“Dé ziekte van Lyme bestaat niet” Gassneradvies.nl
Teken en andere Kriebelbeesten
29
Gassneradvies.nl
Mensen op het menu
30
Uit: “lyme onder de loep” Gezondheidsraad 2013
Waarom zoveel aandacht? (1)
Waarom zoveel aandacht? (2) Gassneradvies.nl
Ernst
Gassneradvies.nl
Onzekerheid
● 1400 keer per jaar “gedissemineerde lymeziekte (ernstiger) ● Plek 12 op lijst van ernst van Nederlandse infectieziekten* ● Ernstige klachten aan zenuwen, hart en gewrichten kunnen dagelijks leven aantasten ● Groep mensen met langdurige klachten wordt jaarlijks groter ● Een tekenbeet oplopen is erg eenvoudig en wordt vaak niet opgemerkt
• • • • •
Diagnostiek geeft nooit 100% zekerheid en is maatwerk Vele vormen van lymeziekte met aspecifieke klachten Experts zijn het niet altijd met elkaar eens Behoefte aan onderzoek diagnostiek & behandeling Actieve patiëntenverenigingen • www.lymevereniging.nl • www.tekenbeetziekten.nl
• Internet bron van informatie, maar bronnen vaak vaag. • Veel media aandacht, focus op zeldzame gevallen
• 31
*Staat van zoönosen 2014, RIVM
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
32
Belangrijk voor de EHBO-er: Preventie, correct verwijderen tekenbeet en nazorg Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
8
Richtlijnen lymeziekte
Preventie algemeen Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
● Lymeziekte kan voorkomen worden ● CBO Lymeziekte 2013 (in lijn met IDSA richtlijn Amerika) – Controverse met ILADS richtlijn (Amerika)
– Door voorlichting – Door het controleren op tekenbeten
● LCI richtlijn lymeziekte voor de GGD praktijk, inlcusief arboparagrafen – RIVM voorlichtingstoolkit
– Door vermijden van de leefomgeving van de teek – Door vermijden van overdracht via kleding, uitrusting, dieren of
● Richtlijn Arbeid en Lymeziekte (2014)
plantaardig materiaal
Samenvatting, richtlijn en achtergronddocument: – www.rivm.nl/richtlijnen – www.nvab-online.nl/richtlijnen
– Door “repellents” toe te passen – Door bedekkende (broek in sokken!) en / of geïmpregeneerde kleding – Door maatregelen te combineren
Teken en andere Kriebelbeesten
33
Hoofdstuk 3 richtlijn arbeid en lymeziekte
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
34
Persoonlijke bescherming Gassneradvies.nl
● Overweeg voorafgaande aan werkzaamheden in een ‘groene werkomgeving’ om vast te stellen of er risico op tekenbeten is. Risicogebied (ecologisch / epidemiologisch)? Risicovolle periode? www.tekenradar.nl Aard werkzaamheden -> blootstelling? Eerdere tekenbeten onder college’s? (Registratie) Indirect contact? (Kleding, nestmateriaal, plantaardige materialen, (dode) dieren)
35
Gassneradvies.nl
● Met permetrine geïmpregneerde kleding – 90 tot 99% van de tekenbeten wordt voorkomen – Helpt ook tegen muggen en andere insecten Maar: – Controleren op tekenbeten blijft onmisbaar – Lange termijn effecten op gezondheid nog onduidelijk
of
– Onduidelijk hoe lang kleding werkzaam is
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
36
* Instructiefilm www.weekvandeteek.nl Meer informatie: www.stigas.nl
9
“Repellents”
Dekkende kleding & tekenchecks Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
● Beste middelen op basis van
● Broek in sokken; teken kruipen van nature omhoog
– DEET (>20%) Maar:
– Citriodiol (ook wel PMD)
● Teek kruipt door tot blote huid gevonden is
● Korte werkzaamheid (+- 3 uur) ● Alleen op plek van aanbrengen werkzaam Tekencheck: al tijdens of direct na blootstelling kleding controleren
● Irritatie ogen en slijmvliezen en aantasting kunsstof door DEET ● “Niet voor professioneel gebruik”
Zelfde avond hele lichaam controleren
● Combineren met andere maatregelen zoals tekenchecks Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
37
* Instructiefilm www.weekvandeteek.nl Meer informatie: www.stigas.nl
38
Uit: Een teek? Pak ‘m beet, RIVM
Controleren op tekenbeten Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
www.huidconsult.nl
Fragment RIVM filmpje Zie ook www.rivm.nl/tekenbeet
tacugama.wildlifedirect.org
● ● ● ● 39
Gebruik eventueel een spiegeltje voor de rug Goede verlichting Herinnering instellen op smartphone? Denk aan kleding: waar ophangen? Wassen 60 graden of in de wasdroger. Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
40
www.rivm.nl/tekenbeet
10
•Verwijder teken direct
Tekentrekken: Trekken draaien slepen?
•Met een puntpincet
Gassneradvies.nl
Gassneradvies.nl
•Bij commerciële producten de handleiding lezen
Puntpincet
•Dicht bij huid •Met beleid uittrekken (hoe ouder de beet, hoe vaster)
Lasso (diverse merken)
Tekentang /tekenpen (Diverse merken) Sleutelhanger (Enetropet)
Koevoetjes (O’Tom)
•Ná verwijderen ontsmetten
Lepels (diverse merken)
•Teek doodmaken
Kaartjes (Enetorpen en andere merken)
•Noteer plaats op het lichaam en datum 41
15 mei 2012 •3 maanden gezondheid in de gaten houden
42
Foto: M. Montizaan, KNJV
Teken & EHBO?
NA een tekenbeet de juiste nazorg Gassneradvies.nl
Risico voor personen algemeen
Bij iedere beet: •Houd de plaats rond de beet in de gaten (EM etc) •Houd de gezondheid tot 3 maanden in de gaten •Let op griep, gewrichtsklachten, huiduitslag, hangend gezicht etc etc.
Bij tekenbeet langer dan 24 uur •Overleg met (huis)arts de voor en nadelen van eventuele preventieve antibiotica Diagnostiek en behandeling zijn vaak maatwerk 43
Gassneradvies.nl
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
● Tijdens evenementen in groene omgeving ● Na evenementen in een groene omgeving ● In bedrijven of organisaties waar medewerkers in een groene omgeving werken
Risico EHBO’ers zélf ● Tijdens en na ingrijpen in groene omgeving – Bosachtige berm – Hoog gras in de buurt van bomen of struiken
● Zorg voor spits pincet en alcohol (etc) in EHBO-kit. ● Zorg voor de juiste informatie voor nazorg na verwijderen teek ● Zorg voor jezelf – tekencheck 44
Preventie van en omgaan met tekenbeten en lymeziekte
11
Vragen en meer info Gassneradvies.nl
RIVM.nl/tekenbeet • App tekenbeet • Toolkit met foto’s etc • Film Een teek? Pak ‘m beet • PC Game voor kids
http://www.kennislink.nl/ thema/ziekte-van-lyme
[email protected] Telefoonnummer: 0614643333 www.gassneradvies.nl LinkedIn: nl.linkedin.com/in/fedorgassner/
45
12
