Te voet door veelzijdig Vorarlberg

WANDELEN / ACTIEVE VAKA NTIES

Vorarlberg Special

Te voet door veelzijdig Vorarlberg Van hut naar hut door Montafon Happen en stappen in het Bregenzerwald

Gratis bijlage bij HIKE & trekking #1 2016

BRANDNERTAL  &  BLUDENZ

Berg en stad KLEINWALSERTAL

Verborgen paradijs LECH ZÜRS

De Groene Ring

Veelzijdige vakantiebestemming HIKE & trekking was de afgelopen jaren al vaker te gast in Vorarlberg. Want winter of zomer, mooi weer of slecht weer, er is altijd wat leuks te doen te doen en daarom komen we graag. De deelstaat Vorarlberg ligt in het uiterste westen van Oostenrijk, tegen de grens met Zwitserland, Liechtenstein en Duitsland. Het Bundesland is aangenaam klein en meet slechts 95 kilometer van noord naar zuid. Ondanks de compacte afmetingen is het een verrassend veelzijdige bestemming. Een autorit van een uur brengt je van de mediterraan aandoende oever van de Bodensee over glooiende heuvels naar het vergletsjerde hooggebergte. Behalve landschappelijk valt er ook op cultureel en culinair gebied een hoop te genieten. Voor deze special trokken we te voet door vijf verschillende regio’s en hopen je daarmee een goed beeld te geven van de veelzijdigheid van Vorarlberg.

Timo de Boer Redacteur HIKE & trekking

2

  Vorarlberg Special 

3

  Inhoud & Info 

Inhoud 6 Brandnertal & Bludenz 24 Montafon Naar de hoogste berg Montafoner van het Rätikon Hüttenrunde 12 Bregenzerwald Happen en stappen

30 Lech Zürs De Groene Ring

18 Kleinwalsertal Verborgen paradijs BODENSEE Bregenz

Bezau Bregenzerwald Kleinwalsertal Bodensee Vorarlberg

Arlberg Brandnertal – Alpenstadt Bludenz – Klostertal – Großes Walsertal Bludenz

Colofon

Schruns Montafon

REALISATIE HIKE & trekking Magazine Maruba Sports & Travel Publishers b.v. Winthontlaan 200 3526 KV Utrecht +31 (0)30-2891073 hikeandtrekkking.nl [email protected] REDACTIE Timo de Boer

OOSTENRIJK

MEDEWERKERS Simon Alderliesten, Robert van Heerde, Arjan Kruik en Heiko Mandl.

Vorarlberg

4

VORMGEVING Studio Pino

  Vorarlberg Special 

Vorarlberg Info Algemeen Bundesland Vorarlberg is aangenaam klein en meet slechts 95 kilometer van noord naar zuid, van de Bodensee tot aan de Arlberg. De deelstaat ligt in het uiterste westen van Oostenrijk, tegen de grens met Zwitserland, Liechtenstein en Duitsland. Op vorarlberg.travel vind je actuele informatie, tips voor evenementen, reistips, accommodatie en folders om te downloaden.

Alpenstad Bludenz vormen de charme van deze regio. alpenregion-vorarlberg.com/nl

Zes regio’s In Vorarlberg zijn zes verschillende regio’s te onderscheiden met elk hun eigen landschap en cultuur:

Kleinwalsertal 36 bergtoppen omringen het dal dat via de weg alleen vanuit Duitsland bereikbaar is. Door zijn geïsoleerde ligging is de natuur grotendeels nog ongerept. In het dal en in bergrestaurants wordt je verwend met regionale specialiteiten zoals rund en wild. kleinwalsertal.com

Arlberg In Lech Zürs am Arlberg vind je rust en ruimte. Idyllisch, aan de voet van de Arlberg, ligt Klösterle, omringd door de Lechtaler Alpen en de Verwall. Iedere gast krijgt vanaf de eerste overnachting gratis de Lech Card. lechzuers.com Bodensee-Vorarlberg Het beste uitgangspunt voor uitstapjes rondom de Bodensee en een bezoek aan Bregenz, de hoofdstad van Vorarlberg. Toneel van de Bregenzer Festspiele en veel andere festivals. Bekend vanwege de moderne architectuur en spannende musea. bodensee-vorarlberg.com Brandnertal – Alpenstad Bludenz – Klostertal – Großes Walsertal Drie indrukwekkende Alpendalen, het Brandnertal, het Klostertal, het Großes Walsertal en de

Bregenzerwald Dé regio voor liefhebbers van fijne gerechten en lekkernijen. Bekend om zijn uitstekende bergkaas en de KäseStrasse. De mix van oude en nieuwe architectuur is verrassend. Themaroutes vertellen boeiende verhalen. bregenzerwald.at

Montafon Dit 39 km lange dal is enorm veelzijdig. Je kunt er wandelen op historische paden, bergen beklimmen – waaronder de hoogste van Vorarlberg, de 3312 m hoge Piz Buin –, lekker eten in de hutten en avonturen in het bergbos beleven. montafon.at/nl Ernaartoe Bregenz, de hoofdstad van Vorarlberg, ligt op ongeveer 800 kilometer van Utrecht. De aanrijroute naar Bregenz is via Lindau of Ulm. Het Kleinwalsertal ligt in het noorden van Vorarlberg en is via de weg alleen bereikbaar via Duitsland. Vanuit Amsterdam, Rotterdam en Utrecht zijn er

5

treinverbindingen naar Bregenz. De dichtsbijzijnde luchthaven is Bodensee-Airport Friedrichshafen in Duitsland (35 km). Accommodatie In Vorarlberg vind je accommodatie voor elk budget. Er zijn zo’n 1.000 door families geleide hotels en pensions en circa 4.000 privéverhuurders (vakantiehuizen en kamers). vorarlberg.travel

Voordelig vakantie vieren in Vorarlberg Een goedkope manier om Vorarlberg te verkennen is met de Inclusive-Card. Elk van de zes regio’s heeft zijn eigen kortingskaart. Afhankelijk van de regio geven de kaarten gratis toegang tot het openbaar vervoer, de bergbanen, musea en andere bezienswaardigheden en kun je deelnemen aan diverse activiteiten. In het Kleinwalsertal, in Brandnertal, in Bludenz, in Klostertal en in Lech am Arlberg zijn de cards bij de deelnemende accommodaties bij de overnachtingsprijs vanaf één nacht inbegrepen. In het Bregenzerwald vanaf drie nachten. In de regio BodenseeVorarlberg en in het Montafon (Montafon-Brandnertal-Card) zijn de kaarten verkrijgbaar voor een speciale, gereduceerde prijs. vorarlberg.travel/ inclusive-cards

  Brandnertal & Alpenstadt Bludenz 

6

  Vorarlberg Special 

BRANDNERTAL & ALPENSTADT BLUDENZ

Naar de hoogste berg van het Rätikon Tekst: Simon Alderliesten Fotografie: Robert van Heerde

Al in 1610 werd de hoogste berg van het Rätikon voor het eerst beklommen. Maar ruim vierhonderd jaar na dato is de beklimming van de Schesaplana (2965 m) nog steeds een hoogtepunt van een bezoek aan de Alpenregio Bludenz. Een soms drassig wandelpad langs groene almen, een kletterende waterval, dikke bomen met mos bedekte takken en stoïcijnse alpenkoeien, hebben ons gebracht naar waar we nu zijn: de Oberzalim Hutte. Andrea, de uitbater van de hut, kijkt ons bedenkelijk aan als we vertellen dat we morgen de Schesaplana willen beklimmen, met 2965 meter de hoogste berg van het Rätikon. Er is vandaag ongeveer 30 centimeter verse sneeuw gevallen, uitzonderlijk.

7

LINKS De goed beveiligde Leibersteig, die deels is uitgehakt in de rotswand, voert je naar de Mannheimer Hütte. ONDER Dankzij 400 km aan wandelpaden kun je in het Brandnertal alle kanten op.

  Brandnertal & Alpenstadt Bludenz  ONDER De Mannheimer Hütte is ideaal gelegen in het Rätikon; grenzend aan de Brandner gletsjer en aan de voet van de Schesaplana. MIDDENBOVEN In de hutten krijg je een warm onthaal met huisgemaakte schnaps. MIDDENONDER Vanaf de top van de Schesaplana heb je een fantastisch uitzicht op de Brandner gletsjer, de Seekopf, de Kirchlispitzen en de Drusenfluh.

Dit maakt sommige, toch al pittige stukken van de route, bijna onbegaanbaar. Met name het eerste stuk naar de Manheimer Hütte. Gelukkig trekken we morgen onze stoute schoenen aan samen met Gustl. Hij loopt al 35 jaar als gids door de bergen en heeft zelfs Koning Willem Alexander door het Rätikon gegidst. Dat voelt vertrouwd. Eerst laten we ons nog verwennen door Andrea met haar oma’s fritatten soep, een zondagse schnitzel die niet op het bord past, huisgemaakte schnaps en een tokkelende gitaar. SCHNAPS EN SUPERFOOD Na een pikzwarte, doodstille nacht begint de morgen al vroeg. Half acht zijn we bepakt en bezakt onderweg. Het is nog fris. Over smalle, gladde wandelpaden vinden

we onze weg naar boven. Regelmatig is het door de sneeuw zoeken naar de route. Op de spannendste stukken worden we ‘geholpen’ door verankerde staalkabels waar we ons aan vast kunnen houden. Op ongeveer 2000 meter hoogte raakt onze gids onwijs enthousiast als we johannesbessen vinden, een heuse superfood en erg ongewoon op deze hoogte. Halverwege de tocht besluit Gustl ons te zekeren aan een touw. Het is glibberen en we moeten onze hakken stevig in de sneeuw zetten om niet weg te glijden. Met knikkende knieën komen we aan bij de Mannheimerhutte waar we gastvrij worden ontvangen door Matthias. Bij enkel koffie blijft het niet, ook hier krijgen we een schnaps om ons te verwarmen en misschien ook wel om ons te voorzien van de broodnodige moed voor het laatste stuk.

Berggids Gustl heeft ooit Koning Willem Alexander door het Rätikongebergte gegidst. 8

Bludenz Stadtmarketing GmbH, Carola Eugster

Bludenz Stadtmarketing GmbH

Bludenz Stadtmarketing GmbH

  Vorarlberg Special 

Bezoek Bludenz Alpenstad Bludenz is de plek waar vijf dalen samenkomen. In de knusse straatjes en leuke steegjes vind je gezellige terrasjes, bijzondere boetiekjes en tal van winkeltjes met lokale producten. Het stadje staat bekend om vele festivals in de zomer; het Milka chocofeest in juli, het streetfood festival in augustus en de kloostermarkt in september.

9

Alpenregion Bludenz Tourismus GmbH, Christina Riedler

  Brandnertal & Alpenstadt Bludenz 

Zonsopkomst op de Mondspitze Na een dikke twee en een half uur lopen staan we op de top van de Mondspitze, terwijl de zon langzaam boven de horizon uit klimt. De koude dage raad maakt plaats voor de eerste warme zonnestralen en de omliggende dalen komen langzaam tot leven. Het beleven van deze zonsopgang op bijna 2.000 meter hoogte is het vroege opstaan meer

RECHTS Uitzicht op de Lünersee, een natuurlijk gevormd stuwmeer.

dan waard. Zodra de zon in volle hevigheid aan de hemel staat, dalen we af. Het is tijd voor ontbijt. Elke woensdag kun je bij het krieken van de dag deelnemen aan een begeleide wandeling naar de Mondspitze. Na de zonsopgang wordt de wandeling afgesloten met een bergontbijt in Bürserberg.

ALS SNEEUW VOOR DE ZON Vanaf de Mannheimer Hütte hebben we een prachtig uitzicht over de Brandner gletsjer die lijkt te smelten als sneeuw voor de zon. Gustl vertelt dat toen hij kind was, deze gletsjer tientallen meters groter was. Na het zetten van een grote stap lopen we over de gletsjer. Ondanks de uitgezette route besluit Gustl een nieuw pad te maken. Het is zoeken waar we onze voeten neerzetten. Stap voor stap gaan we verder, het enige dat we horen is onze ademhaling en de krakende, knarsende sneeuw, bijna meditatief. Het laatste stuk

10

van de klim naar de top is pittig. Het valt niet mee grip te houden in de smeltende sneeuw en modder. Ondanks de laaghangende bewolking zorgt bovenkomen op de Schesaplana voor euforie. Job done. Een overvliegend musje zorgt ervoor dat we onze prestatie in perspectief plaatsen. VALLEN EN WEER OPSTAAN De terugweg is een combinatie van wandelen, glibberen, glijden, vallen en weer opstaan. Onze wandelstokken zijn vandaag onze grootste vrienden. We lopen langs de Totalp Hütte en hebben onderweg

  Vorarlberg Special 

Moe, voldaan en met een onvergetelijke ervaring in onze rugzak maken we dankbaar gebruik van de sauna in het hotel.

Info

prachtige uitzichten op de Lünersee, een stuwmeer dat gebruikt wordt voor de stoomvoorziening. Met geschaafde benen, zere enkels en knieën komen we net op tijd aan voor de laatste gondel die ons naar beneden naar Brand brengt. Moe, voldaan en met een onvergetelijke ervaring in onze rugzak maken we dankbaar gebruik van onze sauna in het hotel.

In het zuiden van het Oostenrijkse Vorarlberg, in de onmiddellijke nabijheid van de Alpenstad Bludenz, ligt het Brandnertal. In het dal liggen de plaatsen Brand, Bürserberg en Bürs. Het landschap wordt gedomineerd door bergen, gletsjers, bossen, bergmeren en rivieren. Traditionele huizenbouw en gebruiken gaan hier in hand in samen met het leven anno nu. Dit is ook de plek waar het Rätikon uit het landschap omhoog rijst. Het Brandnertal is de ideale uitvalsbasis om dit bergmassief te ontdekken. Wandelpaden nemen je mee langs bruisende beken en watervallen, groene almen en blauwe berg-

11

meren. Maar voeren je ook door een hoogalpiene landschap met rotsen, steil aflopende graten en gletsjers. Dankzij 400 kilometer aan wandelpaden kun je hier alle kanten op, of je nu een recreatieve wandelaar of ervaren bergbeklimmer bent. Om te eten en te slapen kun je onderweg terecht in bemande berghutten. Twee comfortabele kabelbanen leiden je direct naar het beginpunt van je wandeling. Alle wandelpaden en routes in het Brandnertal en omgeving vind je op de interactieve kaart van de website van het Brandnertal. Met veel informatie en gastronomische tips. brandnertal.at/nl

  Bregenzerwald 

BREGENZERWALD

Happen en stappen Fotografie en tekst: Heiko Mandl

Op een lege maag kom je niet ver. Goed dat je in het Bregenzerwald culinaire wandelingen kunt maken waarmee je happen en stappen prima met elkaar kunt combineren. 12

  Vorarlberg Special 

LINKS Käsknöpfle, een typisch gerecht uit Vorarlberg waar je prima op kunt wandelen. RECHTS Uitzicht op de Bodensee.

GROEN HEUVELLANDSCHAP Na nog een hap bergkaas zijn mijn gids Conny en ik klaar voor vertrek en wandelen we richting Niedere Alpe. Het woord ‘alpe’ heeft hier dezelfde betekenis als ‘alm’ dat bergweide betekent. De zon zit verborgen achter de föhnwolken waardoor het niet zo tropisch warm is als afgelopen dagen. Bij het bergstation van de kabelbaan laten we de meeste mensen achter ons

13

13 dorpentocht Bregenzerwald Tourismus, Adolf Bereuter

De basis van een goede wandeldag begint met een stevig ontbijt. Dus schuiven we deze ochtend aan in Panorama Restaurant auf Baumgarten bij het bergstation van de Bezau kabebaan. Behalve van het eten en drinken genieten we hier ook van het uitzicht. Richting het westen ligt de Bodensee, in het oosten is de markante Hohe Ifen duidelijk zichtbaar. Daartussen ligt het Bregenzerwald met een zeer gevarieerd aanbod aan wandelroutes. Of je nu een ontspannen wandeling met je kinderen wilt maken of juist meer een uitdagende klim zoekt, iedereen komt aan zijn trekken. Ook op culinair gebied trouwens. Dat kan ik al op de tweede dag van mijn verblijf hier bevestigen.

Dertien dorpen in het Bregenzerwald kun je al wandelend ontdekken. Bij elk van de 108 informatiezuilen die je onderweg tegen komt, wordt je een vraag gesteld. Het antwoord daarop vind je de folder ‘Umgang-Bregenzerwald’ die je in je broekzak meedraagt. Het is een leuke manier om meer over de dorpen te weten te komen.

 Bregenzerwald 

Tijdens het happen stappen komen zowel wandelaars als lekkerbekken aan hun trekken.

Werkraum Bregenzerwald, Florian Holzherr

Vakmanschap Oude ambachten spelen in het Bregenzerwald anno nu nog altijd een grote rol. Omdat de bewoners in het verleden niet rücksichtloss zijn mee gegaan in de vaart der volkeren, bestaat hier nog een bloeiende gemeenschap van vaklui. Hun werk is bekend tot ver over de landsgrenzen. In Werkraum Bregenzerwald tonen 85 van deze creatievelingen hun werk. werkraum.at

14

  Vorarlberg Special 

en snel lopen we alleen door het groene heuvellandschap van het Bregenzerwald. Waarom deze streek zo heet? Duizend jaar geleden was het wald nog één groot aaneengesloten bos, dat ongeveer vanaf die tijd langzaam maar zeker vanuit de stad Bregenz ontgonnen werd. Ze zijn in het millennium daarna flink met de zaag tekeer gegaan, die Bregenzers, want van een aaneengesloten wald is geen sprake meer. Op laaggelegen delen vooral grazige LINKS Ooit vormde het Bregenzerwald één groot aaneengesloten bos, nu vind je er een aantrekkelijk mix van weilanden en bomen. RECHTS Op ieder alm vind je wel een hut of boerderij waar je je dorst kunt lessen. ONDER De kaas voor de Käsknöpfle komt van deze dames.

15

weiden met hier en daar een boerderij of een dorpje. Alleen op de hellingen van de glooiende heuvels staan nog bomen. Wat het landschap er overigens niet minder mooi op maakt, het is namelijk het betere ansichtkaartenwerk. DE ALLER-LEKKERSTE KÄSKNÖPFLE De Arlberg is hier niet ver vandaan. Deze 1793 meter pas markeert de grens tussen Vorarlberg en Tirol en is een belangrijke verbindingsroute in de Alpen. We wandelen verder bergafwaarts en via de Lingenaueralpe bereiken we het Schreiberersattel. Het landschap wordt langzaam wat ruiger en zo nu en dan doemen er rotswanden uit de almweiden omhoog. Kort voor Leopoldstobealpe buigen we naar rechts en klimmen over een steil pad omhoog naar de Hintereggalpe. De korte klim vraagt flink wat inspanning. Een slok drinken is hier gelukkig nooit ver weg. Achter elke bocht ligt een volgende hut of boerderij, waar je terecht kunt om je dorst te lessen. De alpenweiden worden bevolkt door koeien. Zij leveren het hoofdingrediënt waarmee de boeren hun kaas maken.

  Bregenzerwald 

Vrouwen aan de top

In het Frauenmuseum in Hittisau kun je tot oktober 2016 de tentoonstelling ‘Ich, am Gipfel’ bekijken, waarin ‘de vrouw in de bergen’ centraal staat. Je krijgt inzicht in het leven en werk van vrouwelijke bergbewoners en alpinisten en sagen en mythen waarin vrouwen een hoofdrol spelen. frauenmuseum.at

“Kijk daar”, zegt Conny terwijl ze op een houten hut beneden ons wijst. “Dat is Gasthaus Egeneder, onze volgende stop. Daar hebben ze de aller-lekkerste Käsknöpfle van de regio.” Ondanks het stevige ontbijt van vanochtend, doet dit typische gerecht – een soort aardapppelpasta met boerenkaas en gebakken uien – uit Vorarlberg me nu al watertanden. METERSLANGE KAASDRADEN In lange bochten dalen we richting dal, door bossen en weiden, met opnieuw heel veel grazende koeien. We passeren typische houten boerderijen – het bouwmateriaal groeit hier letterlijk voor de deur – uiteraard versierd met bloembakken aan de gevels. De tafels in Gasthaus Egeneder zijn druk bezet en buigen onder de zware houten pannen die gevuld zijn met Kasknöpfle. “Het geheim van een goede Kasknöpfle zit ‘m in het kaasmengsel”, aldus Conny. “Een kruidige bergkaas essentieel voor de smaak en een jonge, makkelijk smeltende kaas laat zich goed mengen met de pasta.” En dat is te merken want we trekken meterslange kaasdraden bij het opscheppen. De kaas

16

LINKS Proeven van de lokale sfeer… en producten. RECHTS Typische architectuur die je in het Bregenzerwald aan treft.

  Vorarlberg Special 

De Käsknöpfle gaat flink in de benen zitten.

gaat flink in de benen zitten. Gelukkig kunnen we hier in de bus stappen. Maar onze culinaire toer is nog niet voorbij. In Cafe Katerina in Bezau wacht nog het toetje: appelbeignets met ijs en slagroom. Grote kans dat ik vandaag meer calorieën naar binnen heb gewerkt dan verbrand. Lekker belangrijk, trouwens. Ik heb genoten van de dag, de wandelingen en de culinaire hoogstandjes. Het is tenslotte vakantie.

Info Naast culinaire wandeltochten kun je in het Bregenzerwald tal van andere thematische wandelingen maken. Wat te denken van huttentrektochten met

17

bagagetransport, summit tours, hiking met honden of speciale paden waar je met een kinderwagen kunt lopen. bregenzerwald.at

 Kleinwalsertal 

KLEINWALSERTAL

Verborgen paradijs Fotografie en tekst: Heiko Mandl

Een goed gemarkeerd pad leidt naar de top van de Widderstein. Wel zijn bergwandelervaring en een goede conditie vereist.

18

  Vorarlberg Special 

19

 Kleinwalsertal 

Het Kleinwalsertal ligt als een enclave in Oostenrijk en is alleen vanuit Duitsland bereikbaar.

BOVEN Hoogtevrees kun je bij de beklimming van de Widderstein niet gebruiken. RECHTSBOVEN Op de top van de Große Widderstein. Al in 1669 werd de berg voor het eerst beklommen. RECHTSONDER Minderaalwater stroomt hier gewoon van de berg.

Een van de mooiste hooggebergtedalen van de Alpen is het Kleinwalsertal. Het dal heeft wandelaars veel te bieden. Hoogtepunt is de beklimming van de Große Widderstein. De Große Widderstein is met 2533 meter de hoogste berg van het Kleinwalsertal. Vanaf de parkeerplaats in Mittelberg torent de berg hoog boven ons uit. Ik twijfel of we boven komen. Berggids Markus is echter zeker van zijn zaak: “Vandaag staan we op de top.” De eerste meters zien er nog relatief makkelijk uit. Althans vanaf beneden. Door de weilanden voert een steil pad naar een ogenschijnlijk onbeklimbare rotswand. Ervaren en goed uitge-

20

ruste bergbeklimmers zou ik nog wel een kans geven. Maar een touw is niet nodig verzekert Markus mij. “Achter die grote rots voert een wandelpad omhoog”, zegt hij terwijl naar boven wijst. “Heb je geen last van hoogtevrees?”, vraagt hij voor de zekerheid. OOSTENRIJKSE ENCLAVE Onze tocht voert via de Hochtannbergpass over de Große Widderstein naar het Klein-

  Vorarlberg Special 

Vitaal in het Kleinwalsertal Lichamelijke en geestelijke stress, slapeloosheid en een gevoel van onbalans worden door steeds meer mensen ervaren in onze hectische wereld. Even tijd voor je zelf in de natuur is dan iets wat een ieder kan gebruiken. Het Kleinwalsertal is de eerste levensvuurregio van de wereld, met een breed aanbod aan programma’s om meer te leren over je lichaam en de omgeving waarin je leeft. Als deelnemer aan het Lebensfeuerprogramma wordt gedurende de eerste dag van je vakantie, 24 uur lang, de hartslag gemeten. Deze wordt geanalyseerd en geeft antwoord op vragen zoals ‘Beweeg ik genoeg?’, ‘Hoe snel regenereer ik lichamelijk en geestelijk? ‘ en ‘Hoe belastbaar ben ik?’. Aan de hand van de resultaten krijg je persoonlijke adviezen, met welke maatregelen en activiteiten je je persoonlijke ritme kunt herstellen. Hiervoor zijn onder andere acht wandelroutes uitgezet die een juiste balans bieden van inspanning en ontspanning. kleinwalsertal.com

walsertal. Al in 1300 lieten de bergboeren hun vee grazen op de bergweiden van dit dal, dat veel van zijn vroegere charme heeft behouden. Nog steeds hoor je het geklingel van koeienbellen, ruik je de geur van gemaaid gras en zie je de zonverbrande gevels van de houten huizen. Rond de dorpen kun je ontspannen wandelen langs bergbeken en door frisgroene naaldbossen. Op ongeveer 1500 meter hoogte doorkruisen Höhenwege het dal. Hoe hoger je komt, des te mooier worden de uitzichten. De Große Widderstein sluit het dal naar het zuiden toe af waardoor het als een soort enclave in Oostenrijk ligt. Met de auto is het Kleinwalsertal alleen vanuit Duitsland te bereiken. Juist deze geïsoleerde ligging maakt het dal en zijn bewoners zo bijzonder.

21

  Kleinwalsertal 

Rondje Widderstein

In plaats van het beklimmen van de top kun je ook een wandeling om de Widderstein maken. Een gemakkelijke, maar zeer mooie tocht. Van Mittelberg op ongeveer 1150 meter hoogte leidt de weg naar het fraaie Gemsteltal. Aan het einde van het dal begint de klim via de Obergemstelhütte door rotsachtig, maar goed begaanbaar terrein naar de Widdersteinhütte op 2009 meter. Van boven heb je uitzicht over de toppen van Vorarlberg. Na het passeren van een hoge bergpas, daal je af naar het groene Bärgunttal en de gelijknamige hut. Eindpunt van de zes uur durende wandeling is Baad.

STAIRWAY TO HEAVEN De Große Widderstein is letterlijk een hoogtepunt van deze regio. Ik heb mij laten vertellen dat het uitzicht vanaf de top op het Kleinwalsertal uniek is en dat wil ik niet missen. In alle vroegte zigzaggen we in steile bochten omhoog. De zon is net boven de horizon uit en laat de natuur langzaam ontwaken. Na een klein uur bereiken we de toegangspoort tot de top. De groene weiden liggen nu bijna loodrecht onder ons en stap voor stap gaan we door het blokkenterrein verder. Alsmaar hoger. Het is een heel geklauter over deze stairway to heaven. Een touw is niet nodig, maar uitglijden kun je maar beter niet doen hier. Een blik op mijn hoogtemeter maakt duidelijk dat de top niet ver meer kan zijn.

22

  Vorarlberg Special  SHANGRI-LA Op de top opent zich een groots panorama: de bergen van de Karwendel, Wetterstein (Zugspitze), Zillertaler-, Stubaier- en Ötztaler Alpen, de Ortlergruppe, de Silvretta (Piz Buin) en het Rätikon. In de verte glinstert het water van de Bodensee en daarachter de bossen van het Schwarzwald. En onder ons de groene weiden en ruisende beken van het Kleinwalsertal dat als een ShangriLa verborgen ligt tussen de bergen. Om dit paradijs te bereiken, moet ik eerst nog naar beneden zien te komen. Het rotsige pad vraagt om uiterste concentratie. Maar met hulp van Markus sta ik weer snel en veilig onderaan de voet van de stenen bergreus. Markus wijst mij hier nog even op een klimroute naar de top. De wandelroute heeft mij voorlopig even genoeg adrenaline bezorgd. Doe mij maar een ontspannen wandeling door het dal.

LINKSBOVEN Het Kleinwalsertal staat bekend om zijn grote aanbod aan natuurproducten. LINKSONDER De Oostenrijkse variant van een broodje kaas tussen de middag. RECHTSBOVEN Hogerop maken bergweiden plaats voor rotsen en stenen.

Hoe hoger je komt, des te mooier worden de uitzichten.

Info

Een met de natuur Andi Haller is de permacultuur expert van het Kleinwalsertal. Andi’s doel is om zo onafhankelijk mogelijk van de industriële landbouw te leven en legde hiervoor zo’n vier jaar geleden een tuin aan. De inmiddels ruim honderd soorten groenten en fruit in zijn tuin fungeren als één groot ecosysteem. Bezoekers geeft hij graag een rondleiding en nuttige tips. kleinwalsertal.com

Wanneer je vanuit Duitsland de Walserschanze oversteekt en Oostenrijk binnenrijdt, kom je in een van de mooiste hooggebergtedalen van de Alpen: het Kleinwalsertal. Riezlern, Hirschegg, Mittelberg en Baad zijn de vier dorpen die in het dal gelegen zijn. Er ligt een netwerk van 185 kilometer aan wandelpaden en de hoogste bergen reiken tot 2500 meter boven zeeniveau. De Kanzelwandbahn en de Walmendingerhornbahn brengen je direct in

23

het hart van het hooggebergte. Voor meerdaagse tochten kunt je terecht in een van de vele berghutten. kleinwalsertal.com ALLGÄU-WALSER CARD Met deze kaart kun je kosteloos gebruikmaken van tal van faciliteiten (onder andere de Walserbus en gegidste wandelingen) of krijg je een flinke korting. Je ontvangt de kaart gratis bij een van de deelnemende hotels tegen een borg van € 5,–.

 Montafon 

MONTAFON

Montafoner Hüttenrunde Fotografie en tekst: Arjan Kruik

Afgelopen zomer maakte redacteur Arjan Kruik voor het eerst een meerdaagse huttentocht met zijn gezin. Samen met ega Simone, zijn vijftienjarige zoon Sebastiaan en negenjarige dochter Berber liep hij een deel van de Montafoner Hüttenrunde. 24

  Vorarlberg Special 

LINKS De Heinrich Huetter hut, eindpunt van de eerste wandeldag. Met op de achtergrond de 2643 m hoge Zimba in het Rätikon-gebergte.

Het Vorarlberger dal Montafon wordt omgeven door drie bergketens. In het noordwesten de opvallende kalkrotsen van de Rätikon. In het zuiden de deels vergletsjerde Silvretta, met als hoogste top de beroemde Piz Buin. En in het noordoosten het idyllische Verwall-gebergte. En heen en weer, omhoog en omlaag, loopt meer dan 1.130 kilometer aan bewegwijzerde wandelwegen. Geen gekke bestemming dus voor een wandelvakantie. Hét uithangbord van het Montafon is de Montafoner Hüttenrunde. Dat ‘rondje’ om het dal langs en over de Rätikon, het Silvretta-massief en het Verwall-gebergte is zo’n 144 kilometer lang, met bijna 8.835 hoogtemeters omhoog en 10.019 omlaag.

En kost zo’n tien dagen. Niet echt iets dat je doet zonder ervaring, vooral niet de langste etappes, die door het hooggebergte voeren en om minimaal negen tot tien uur stug doorlopen vragen. Maar de Montafoner Hüttenrunde kent ook een aantal korte etappes. En één daarvan gaan wij lopen, met als start- en eindpunt het dorpje Vandans in het noorden van het Montafon.

MIDDEN De Heinrich Huetter hut draagt het keurmerk ‘Mit Kindern auf Hütten’ en is speciaal gericht op een verblijf met de hele familie.

nemen we in Vandans de wandelbus om de eerste hoogtemeters te overwinnen. Fijn, want het is heel erg warm onderin het dal. Hoger op de berg is de temperatuur een stuk aangenamer. En als we uit de bus zijn gestapt lopen we daarom monter een smalle grindweg op die ons in een uurtje naar de Heinrich Huetter berghut brengt.

RECHTS Kaiserschmarnn. Daarmee maak je niet alleen kinderen blij.

25

RELAXTE START Doel van de eerste wandeldag is de Heinrich Huetter berghut op 1766 meter hoogte. De hut ligt heel idyllisch aan de voet van de Zimba in het Rätikongebergte. In plaats van de benenwagen

 Montafon 

Het is prachtig weer, de route is goed gemarkeerd en er zijn onderweg genoeg plaatsen om even uit te rusten.

Uurtje lopen maar? Tsja, voor een diehard bergwandelaar is dat natuurlijk niks, maar het is onze eerste meerdaagse huttentocht en willen eerst ’s kijken of we onze niet bepaald enthousiaste dochter zonder al te veel gedoe boven krijgen. Dat lukt verrassend goed, vooral als we de hut in het vizier krijgen. Met het eindpunt in zicht gaat ze als de brandweer omhoog. DE EERSTE KEER Het is even wennen, voor de eerste keer overnachten in zo’n berghut. Je zit toch met heel veel mensen bij elkaar op een kluitje. Maar het is een gezellige bende en het bier is heerlijk fris, het eten smaakt voortreffelijk en het uitzicht wonderschoon. Als de zon zich achter de bergen terug trekt, gaan we onder de wol.

De volgende ochtend genieten we eerst van een ontbijtje op het terras, met zuidwaarts uitzicht op de eindbestemming van vandaag: de Drei Türme, een drietal zeer markante steenklompen op de grens van Oostenrijk en Zwitserland. Aan de voet daarvan, op 1744 meter hoogte, ligt de Lindauer Hütte. Vanaf de Heinrich Huetter hut zou het een uur of vier lopen zijn. Dat lopen gaat verrassend soepel. Wat wil je; het is prachtig weer, de route is goed gemarkeerd en er zijn onderweg genoeg plaatsen om even uit te rusten. En, wellicht het belangrijkst: het is hier werkelijk prachtig, zo midden in de bergen. De dag vliegt voorbij en voor we het weten komt de Lindauer Hütte in zicht. En wat licht ‘ie mooi, op een heuveltje in het dal, omringd door bomen en overschaduwd door immense steenklompen.

26

LINKS De Montafoner Hüttenrunde voert je in 144 km over de Rätikon, het Silvretta-massief en het Verwallgebergte. MIDDEN Geen gehaast. Onderweg is er alle tijd om rustig te genieten. RECHTS Met meer dan 1.130 km aan bewegwijzerde wandelwegen is het uitzetten van een leuke route kinderspel.

  Vorarlberg Special 

Montafon app Gps-routes voor wandelingen, bergtochten, mountainbike- en e-mountainbiketrajecten en wandel- en nordic walking-routes in de zomer. In de winter routes voor winter- en sneeuwschoenwandelingen en skitoer- en langlaufroutes. Met de Montafon app vind je de allermooiste tochten. Verder kun je met de Montafon app alle interessante plekjes, plus evenementen, webcams, weerberichten en accommodatie vinden. Daarnaast heeft de app allerlei

handige tools zoals een bergtopzoeker, een hoogtemeter, een hellingmeter en een route-tracker. Belangrijk: Alle toeren kunnen offline opgeslagen worden. Om kosten voor roaming te vermijden, biedt de app de mogelijkheid om toeren en interessante bezienswaardigheden offline op te slaan, inclusief kaarten. Zo kan je thuis of in het hotel al de gewenste routes markeren. montafon.at/nl/app

FRIS OP STAP Het is genieten in de Lindauer Hütte. Fijn terras op het zuiden, lekker kopje thee, boek er bij en laat de boeren maar dorsen. De hut is veel groter dan de Heinrich Huetter hut, meer een gasthof dan een berghut; met meer gasten maar ook veel meer ruimte. We hebben hier dan ook een eigen kamertje. Het eten is heerlijk, maar dan kan ook komen omdat je na zo’n dag lopen flink trek hebt. Na de maaltijd bekijken we de botanische Alpentuin naast de hut, waar vele tientallen soorten Alpenplanten zijn samengebracht. En ja, de

27

 Montafon 

Zo’n huttentocht gaan we zeker nog eens doen, maar dan langer.

28

  Vorarlberg Special 

MIDDENBOVEN De hittegolf van zomer 2015 ging ook niet aan het Montafon voorbij, maar hoog in de bergen is het prima toeven. MIDDENONDER Biobrandstof voor een lange dag buitenspelen.

beroemde edelweiß is er ook te zien. Wat slaapt dat lekker, na een lange dag buiten! De volgende ochtend zijn we allemaal weer heerlijk fris. Leuk hoor, dat huttengebeuren. De route van vandaag is niet zo’n zware. We gaan namelijk weer terug naar het startpunt. Omlaag dus. BIOLOGISCHE BERGHUT De wandeling loopt door het Gauertal, een werkelijk prachtige vallei als uit een prentenboek. In het begin is het pad nog steil en stenig, maar naarmate we lager komen wordt het breder en vlakker en kunnen we flink doorlopen. Maar natuurlijk niet zonder nog even een kleine pauze in te lassen. Halverwege het dal ligt het Gauertalhaus van Daniel en Andrea, een jong Duits stel dat drukte van de grote stad ontvlucht is om in het Gauer-dal een biologische berghut te runnen. Vlees, brood, kaas, eieren en groenten komen zo veel mogelijk van de Kristahof, een biologisch boerenbedrijf waaraan het

Gauertalhaus verbonden is. We genieten er op het terras van een heerlijke huisgemaakte bosvruchtentaart. En heb spijt dat we weer verder moeten, want als ik even binnen kijk, lijkt het Gauertalhaus ook een leuke plek om een nachtje te blijven. RODELEND NAAR BENEDEN Maar goed, dat zit er deze keer niet in. De laatste kilometers terug naar Vandans gaan over een verharde weg. Niet direct, maar via het plaatsje Golm. Daar heb ik een verrassing voor mijn kinderen in petto. Goms is niet alleen een tussenstation van de gondelbaan, maar ook het startpunt van de Alpine Coaster, de rodelbaan naar Vandans. Tweeënhalve kilometer lang, 40 kilometer per uur, tien minuten lang. Okay, niet bepaald ‘outdoor’, maar wel een leuke afsluiting van drie mooie wandeldagen. Dit gaan we zeker nog ’s doen, maar dan langer.

Info Montafon in het zuidwesten van Oostenrijk is een veertig kilometer lang dal dat de rivier de Ill heeft uitgesleten op weg naar de Rijn. Op de website van het Montafon vind je alles dat je wilt weten over de Montafoner Hüttenrunde en andere (meerdaagse) huttentochten. Met een goede wandelkaart en de uitstekende markering langs de wandelpaden is dat geen probleem. Wie vaardig is met de gps heeft het nóg makkelijker, die kan namelijk vele tientallen gpxroutes downloaden via de website van het Montafon. Of gebruik maken van de Montafon app. montafon.at/nl

29

Winterpool Montafon Brandnertal Card

LINKS De Lindauer Hütte ligt aan de voet van de Drei Türme.

Montafon Brandnertal Card Met deze voordeelkaart kun je op drie tot veertien op elkaar volgende dagen onbeperkt gebruik maken van talrijke aanbiedingen in het Montafon. Niet alleen van de kabelbanen en het openbaar vervoer, maar ook de toegang tot zwembaden en musea is gratis. montafon.at/nl/montafonsilvretta-card

  Lech Zürs 

30

  Vorarlberg Special 

LECH ZÜRS

De Groene Ring Fotografie en tekst: Heiko Mandl

De Groene Ring brengt je in een driedaagse wandeltocht langs alle highlights van de regio Lech Zürs.

31

LINKS De Groene Ring brengt je in drie dagen langs alle highlights van de regio Lech Zürs. RECHTS De Groene Ring is de zomervariant van de Witte Ring, een skiwedstrijd die de skigebieden Lech en Zürs met elkaar verbindt.

Lech Zürs Tourismus GmbH

De Witte Ring verbindt de skigebieden van Lech en Zürs en is een van de zwaarste skiwedstrijden in Oostenrijk. De 22 Streckenkilometer laten de kuiten van de deelnemers branden. De Groene Ring is de zomervariant van de Witte Ring waarbij niet naar beneden wordt gegleden, maar omhoog wordt gelopen. Tijdens deze driedaagse tocht trek je door een prachtig alpenlandschap, geniet je van de uitzichten op de toppen van het Arlbergmassief, klim je over bergkammen en duik je onderweg in kristalheldere bergmeren. Om hoogtemeters te besparen kun je op een paar plekken gebruikmaken van een kabelbaan. Voor de eerste etappe brengt de Rüfikopfbahn ons vanuit Lech zo’n duizend meter omhoog.

  Lech Zürs 

RECHTSONDER … en als de sneeuw gesmolten is, kruipt hij zijn hol uit en kun je zomaar oog in oog staan met Reus Taurin. RECHTSBOVEN Kunstwerk ‘Chluppa’ is een stenen muur waarin de namen van de inwoners van Lech staan gebeiteld en kom je tegen tijdens de afdaling van de Kriegerhorn.

HUTTENBIBLIOTHEEK De Rüfikopf (2362 m) ‘waakt’ over Lech en Zürs en is vanuit de dorpen niet te missen. Als bewijs dat we daadwerkelijk op de top hebben gestaan, laten we in het Gipfelbuch onze namen achter. Vanaf de top daalt de route van de Groene Ring in haarspeldbochten af richting de Monzabonsee. Het bergmeer nodigt uit tot het nemen van een pauze, maar daar is het nu nog veel te vroeg voor. Bergmarmotten, die in holen op de berghellingen leven, verwelkomen ons met een fluitconcert. Door te fluiten waarschuwen ze elkaar voor gevaar. Iedere beweging van tweebenige indringers met wandelschoenen en rugzak wordt door de dieren scherp in de gaten gehouden. Via de vlakke Monzabonalpe lopen we verder en een klein stukje voordat we de Pazüelbaches oversteken, bereiken we de Hüttenbibliothek. Bezoekers kunnen hier een boek lenen en buiten in de groene weide of binnen op een comfortabele

32

zitzak in alle rust lezen. Het enige geluid dat je hier hoort is het ruisen van de wind en het water dat in de verte van de berg naar beneden stort. Naar Zürs is het nu niet ver meer. Voorbij Trittkopflift voert de weg geleidelijk omlaag en al snel kunnen we de daken van het bergdorpje ontwaren. ’s Winters is het hier een drukte van belang met skiërs uit hele de wereld die van de pistes omlaag stuiven. In zomer overheerst de rust. EUROPESE WATERSCHEIDING Niet ver van Zürs ligt de Europese waterscheiding; aan de ene kant van de Flexenpass stroomt het water uit de bergen naar de Zwarte Zee, terwijl aan de ander kant van de pas het water terecht komt in de Noordzee. Ook als wandelaar sta je in Zürs voor de keus: met de gratis wandelbus terug naar Lech of beginnen aan de tweede etappe die je naar Zug brengt. Met een afstand van tien kilometer en 800 hoogtemeters die overwonnen moeten worden,

Lech Zürs Tourismus GmbH

LINKSONDER Taurins Höhle is de grot waar volgens de legende Reus Taurin zijn winterslaap zou houden...

  Vorarlberg Special 

Lech Zürs Tourismus GmbH

Niet ver van Zürs ligt de Europese waterscheiding.

33

Lech Zürs Tourismus GmbH

Lech Zürs Tourismus GmbH

Geochaching op de Tannberg

Schatzoeken doe je anno 2016 met een gps. En in plaats van naar gouden munten ga je middels opgegeven coördinaten op zoek naar caches. In de regio Tannberg zijn er drie wandelroutes, elk met acht tot tien caches. De schatkaart is te verkrijgen bij de VVVkantoren in Lech, Warth en Schröcken. tannberg.info/geocaching-tannberg

Lech Zürs Tourismus GmbH

  Lech Zürs 

is de tweede etappe een stuk uitdagender dan de eerste waarbij je voornamelijk naar beneden wandelt. Bij de rotonde van Zürs beginnen we aan de tweede etappe van de Groene Ring. Het gaat direct steil omhoog. De eerste meters over een onverharde weg, aansluitend over een smal wandelpad dat over grashellingen naar de Zürsersee voert. Op warme zomerdagen biedt het kristalheldere water welkome verkoeling.

Overnachten in een bivak Wat is er mooier dan de zonsopkomst hoog in de bergen te beleven? Aan de voet van Stierlochkopfes, op meer dan 2300 meter, ligt een bivakhut waar je als wandelaar van de Groene Ring in kunt overnachten. Er is geen water en geen elektriciteit, het gebrek aan comfort wordt ruimschoots gecompenseerd door het uitzicht. Vergeet niet vooraf de sleutel op te halen op het VVV-kantoor in Lech. lechzuers.com/the-green-ring

34

GEGRILDE FOREL We lopen verder rond het meer en al snel komen we opnieuw tot stilstand. De Taurins Höhle is een grot waar volgens de legende de Reus Taurin zijn winterslaap houdt. Het Madlochjoch (2438 m), het hoogste punt van vandaag, biedt een perfect uitzicht op de omringende bergen. De Valluga (2809 m) kun je niet over het hoofd zien en richting het westen doemen de beboste heuvels van het Bregenzerwald op. Een klein stukje onder het Madlochjoch staat langs de route een bivakhut (zie kadertekst). Wie hier niet wil overnachten, gaat bergafwaarts waar we plotseling oog in oog komen te staan met de Reus Taurin,

  Vorarlberg Special 

Lech Zürs Tourismus GmbH

Het kristalheldere water van de Zürsersee biedt op warme zomerdagen welkome verkoeling.

die er blijkbaar in de zomermaanden ook graag op uit trekt. Een verharde weg leidt naar de visvijver in Zug, waar we onszelf verwennen met een gegrilde forel. Een mooie wandeling langs de rivier brengt ons vervolgens terug in Lech. ONTELBARE HAARSPELDBOCHTEN De derde etappe is weer heel anders dan de eerste twee. Doel is de bijna 2200 meter hoge Kriegerhorn, die we al vanaf het Madlochjoch konden zien liggen. Door weilanden en bossen komen we terecht op de Balmalp. In de winter gaat hier een lift omhoog. ’s Zomers klim je in ontelbare haarspeldbochten zelf naar boven. Het zwaarste deel van de tocht hebben we nu achter de rug en het duurt niet lang meer voordat we ook in het Gipfelbuch van de Kriegerhorn onze namen kunnen bijschrijven.

Kort na Oberlech, op de afdaling terug naar Lech wacht nog een laatste highlight: de Libellensee. Hier lassen we een laatste rustpauze in voordat we uiteindelijk over het bospad terug lopen naar Lech.

BOVEN De Zürsersee is een heerlijke plek voor een pauze.

Info Wintersportgebied Lech Zürs behoort tot een selecte groep van twaalf regio’s die lid zijn van ‘Best of the Alps’. Ook in de zomer heeft Lech Zürs veel te bieden: 350 kilometer aan gemarkeerde wandelpaden voeren je door een gebied met

35

bergen, bergen, alpenweides, bossen, beekjes en bergmeren. Kabelbanen en stoeltjesliften brengen je snel op hoogte. De hier beschreven Groene Ring is in totaal 27 km lang en wordt opgesplitst in drie etappes. lechzuers.com