TaalTuin Inspiratiebron voor het basisonderwijs
Deelnemende Tilburgse basisscholen: De Bloemaert De Zuidwester De Wegwijzer De Alm Aboe el-Chayr Don Sarto Gesworen Hoek De Triangel Prins Bernhardschool De Cocon Jan Ligthartschool Rendierhof Cleijn Hasselt
Beste lezer, Inhoud
Als coördinator Schakelklassen Plein013 ben ik trots op alle TaalTuinen die in de afgelopen twee jaar in Tilburg actief zijn geweest. Ik ben net zo trots op dit mooie tijdschrift waarin twaalf TaalTuinleerkrachten enthousiast vertellen over hun TaalTuin en de positieve effecten daarvan op de leerlingen. Deze verhalen vormen een inspiratiebron voor alle basisschoolleraren die hun taalonderwijs
3
Schakelklassen en TaalTuin
willen verbeteren en vernieuwen. Hiernaast staat een artikel over de theorie
5
De Cocon
van de schakelklassen en de TaalTuin. Verder vind je verspreid over het tijd-
7
Cleijn Hasselt
8
De Alm
9
De Bloemaert
10 Tips om lezen te bevorderen 11 De Zuidwester
schrift veel tips op het gebied van woordenschat, mondelinge communicatie, lezen en het verbeteren van de Nederlandse taal. Kort zal ik iets vertellen over het ontstaan van de TaalTuin. De TaalTuin is ontstaan uit de schakelklassen. Schakelklassen zijn bedoeld voor leerlingen in het primair onderwijs die een grote achterstand hebben in taalontwikkeling. Een jaar schakelklas kan voldoende zijn voor deze kinderen om op hun eigen
12 De Triangel
niveau te kunnen deelnemen aan het reguliere onderwijs. De gelden voor de
13 Gesworen Hoek
schakelklas worden door het Rijk toebedeeld aan gemeenten. Tilburg heeft de
14 Tips voor leerkrachten bij het versterken van de Nederlandse Taal
organisatie en uitvoering van de schakelklassen uitbesteed aan Plein013. In Tilburg zijn schakelklassen schooloverstijgende taalklassen voor leerlingen
15 Prins Bernhardschool
van verschillende scholen uit min of meer dezelfde wijk. Uit onderzoek van
16 Aboe el-Chayr
Duerings, Rijzewijk en Van Zantvoort in 2014 is gebleken dat deze taalklassen
17 De Wegwijzer 18 Tips voor uitbreiding van woordenschat 19 Jan Ligthartschool Rendierhof 21 Don Sarto 22 Tips mondelinge communicatie
succesvol zijn. Helaas waren er te weinig taalklassen om te kunnen spreken van schoolnabij onderwijs voor alle leerlingen in Tilburg. Om de voorziening toegankelijk te maken voor zoveel mogelijk leerlingen met een taalachterstand is in het schooljaar 2013-2014 gestart met de pilot TaalTuin binnen het project Klemtoon op Taal. De afgelopen twee jaar is de TaalTuin op twaalf scholen in Tilburg van start gegaan en is gebleken dat met de juiste aanpak en onder de gestelde voorwaarden taalachterstand is weg te werken. We kunnen dus met recht spreken van een effectieve taalinterventie. Tot slot wil ik er graag op wijzen dat niet alleen leraren, kinderen en ouders enthousiast zijn over de TaalTuin, maar dat ook uit wetenschappelijk onderzoek uit Amsterdam en Nijmegen is gebleken dat schakelklassen een goed instrument zijn voor het bestrijden van onderwijsachterstanden. Veel leesplezier! Jet van Zantvoort coördinator Schakelklassen Plein013
2
De TaalTuin is een variant van de schakelklassen TaalTuinen lijken sterk op schakelklassen maar voegen daar nog iets extra’s aan toe. Hieronder volgt een vergelijking van de schakelklassen nieuwe stijl (zie Hoogeveen, 2014) met de TaalTuin.
Inhoudelijke focus Schakelklassen
De TaalTuin richt zich sterk op het technisch en begrijpend lezen in
• Uitbreiding van de woordenschat.
de tweede helft van groep 4. Daarnaast wordt spelenderwijs inzicht
• Mondelinge taalvaardigheid.
geboden in de taalstructuur van de Nederlandse taal en worden
• Begrijpend lezen.
Nederlandse taalverschijnselen onderwezen.
• Recreatief lezen.
Werkvormen De TaalTuin maakt gebruik van deze werkvormen.
Schakelklassen • Thema’s en projecten. • Gespreksvormen in kleine groepen en in kringgesprekken. • Samenwerkend leren. • Educatieve uitstapjes als verbinding tussen binnen- en buitenschools leren.
Bewuste keuzes van de leerkracht Schakelklassen
De TaalTuin heeft enthousiaste leerkrachten nodig die zicht
• Wat moeten leerlingen leren?
hebben op de leerlijnen van groep 1 tot en met 4, die goed
• Hoe kan ik dat het beste organiseren?
woordenschatonderwijs kunnen aanbieden en die weten hoe ze
• Waar baseer ik dat op?
de Nederlandse taal kunnen onderwijzen aan leerlingen met een
• Wat heb ik (hoe kom ik) aan bewijs dat het ook echt waar is?
taalachterstand.
De lat hoog leggen Schakelklassen
De TaalTuin omvat minimaal acht contacturen per week en heeft
• Leerlingen uitdagen en doelen stellen die net binnen het
als einddoel het niveau van kinderen van groep 3 en 4 op het gebied van woordenschat, technisch lezen en begrijpend lezen.
bereik van de leerlingen liggen. • Hoge verwachtingen hebben van de ontwikkelmogelijkheden
In de TaalTuin wordt opbrengstgericht gewerkt.
van leerlingen.
Ouders Schakelklassen
De TaalTuin vraagt ouders toestemming voor het werken met
• Educatief partnerschap.
hun kind in de TaalTuin en ook om hun kinderen te helpen met
• Pedagogisch partnerschap.
het inhalen van de achterstand. Ouders worden uitdrukkelijk uitgenodigd om deel te nemen aan bijeenkomsten op school.
Doelen TaalTuin heeft dezelfde doelen.
Schakelklassen Niet alleen cognitieve, maar ook sociaal-emotionele doelen: • Plezier in leren. • Zelfvertrouwen van leerlingen vergroten. • Motivatie verhogen.
Integrale aanpak Schakelklassen
De TaalTuin wordt opgenomen in het taalbeleidsplan van de school.
• Schakelklassen zijn onderdeel van een palet aan maatregelen
Er is een passend aanbod met betrekking tot de doorgaande lijn
die de school neemt om de ontwikkeling van leerlingen te
vanuit VVE (voor- en vroegschoolse educatie) en een goed netwerk
stimuleren, met name leerlingen met een taalachterstand.
moet worden opgebouwd. De directeur volgt de interventies die de TaalTuinleerkracht uitvoert, kritisch en neemt de TaalTuin op in de cyclus van klassenbezoeken. De coördinator van de Schakelklassen brengt minimaal één keer per jaar een bezoek aan de school om de leerkracht feedback te geven.
3
Ouders vinden het fijn dat hun kinderen worden ondersteund in de Nederlandse taal
4
Het belangrijkste resultaat van de TaalTuin is het plezier van de kinderen in taal en lezen
De leerlingen zijn zo fanatiek, zo enthousiast
De Cocon
‘Het belangrijkste resultaat van de Taal-
als ze over de individuele successen praat.
de ouders. Ik nodig hen uit om te komen
Tuin is het plezier van de kinderen’, vindt
Enthousiast vertelt ze over haar pareltjes.
kijken. Gedurende het schooljaar ga ik op
Anita Boons van basisschool De Cocon.
‘In mijn groep had ik een meisje dat extreem
huisbezoek en ik ga een keer met de ouders
Daar word ik helemaal blij van. Ze zijn zo
zwak was in lezen; ze moest elk woord eerst
naar de bieb. Natuurlijk ontvang ik hen ook
fanatiek, zo enthousiast.’ Anita werkt al
helemaal spellen voordat ze het kon lezen.
’s ochtends in de klas. Ik geef de ouders de
34 jaar op De Cocon. Bijzonder is dat Anita
Het kind is boeken gaan zoeken; ze nam
woorden mee die de kinderen moeten leren:
zelf als kind op De Cocon heeft gezeten.
steeds andere boeken mee naar school.
de themawoorden met plaatjes erbij en een
Anita vindt het een fijne school met leuke
Ze heeft echt plezier gekregen in lezen en
brief met suggesties over de spelletjes die ze
collega’s. ‘Het ‘milieu’ spreekt mij aan: heel
is enorm vooruitgegaan. Verder is het mooi
met hun kinderen kunnen spelen. Het con-
gevarieerd met Poolse, Marokkaanse en
om te zien hoe een Pools kind snel de
tact is gewoon goed; ze zijn geïnteresseerd
andere allochtone kinderen, maar ook met
Nederlandse taal leert met moeilijke
en vinden het fijn dat hun kinderen in de
kinderen van hoogopgeleide mensen.’
woorden als ‘ouderwets’, ‘ontroerend’ en
Nederlandse taal worden ondersteund.’
‘treurig’. Het gaat veel sneller bij dat kind De resultaten van de TaalTuin zijn goed:
dan ik had durven dromen.’
Netwerk
vooral bij de TAK-toets (Taaltoets alle
Het enthousiasme van de leerlingen en
Anita is blij met het netwerk rondom de
kinderen) zijn de leerlingen duidelijk
de pareltjes zorgen ervoor dat Anita de
TaalTuinen. ‘Het overleg met de andere
vooruitgegaan. De vooruitgang bij de
TaalTuin ontzettend leuk vindt. ‘Het is
TaalTuinleerkrachten is waardevol; het is
CITO-woordenschat is minder duidelijk en
gewoon een luxe baantje.’
prettig om ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren. Met de logopediste heb
er is een kleine vooruitgang bij rekenen en technisch lezen. Anita zegt dat zo’n kleine
Ouders
ik contact via de leerlingen, die door haar
vooruitgang normaal is omdat vooruitgang
Om de TaalTuin tot een succes te maken is
worden begeleid. Deze leerlingen gaan
niet meteen meetbaar is, maar zich pas op
een goede samenwerking met de ouders
volgend jaar naar de Taalklas. De Taalklas is
de langere termijn manifesteert. ‘Het is
essentieel. Anita steekt daar veel energie
vergelijkbaar met de TaalTuin, maar er zitten
belangrijk dat we onze doelen realiseren:
in. Op De Cocon is Anita verantwoordelijk
in de taalklas leerlingen van verschillende
de woorden die de leerlingen moeten
voor de Ouderkamer en daarom heeft ze
scholen.’
kennen, worden voor meer dan tachtig
met veel ouders al goede contacten. ‘Samen
procent gehaald.’ Anita begint te glunderen
met de onderbouwleerkracht informeer ik
5
Veel kinderen hebben een eigen aanpak nodig
Cleijn Hasselt
De mondelinge taalvaardigheid is enorm vooruitgegaan
6
Leerlingen en leerkracht hebben veel aandacht voor elkaar ‘Het fijne van de TaalTuin is dat de groep
is het sleutelwoord. Toetsen is en blijft heel
aandacht aan terugkoppelen: hoe zou het
klein is’, vindt Janette van Daesdonk van
belangrijk om na te gaan of de gestelde
verhaal aflopen? Hoe gaat het verhaal
basisschool Cleijn Hasselt. ‘Je krijgt als
doelen worden bereikt. En gelukkig
verder? Als leerlingen een tekst niet
leerkracht veel aandacht van de leerlingen
hebben de kinderen in de TaalTuin zichzelf
begrijpen, stimuleer ik hen om zelf uit te
en andersom krijgen de leerlingen veel
verbeterd. De mondelinge taalvaardigheid
zoeken hoe het zit. Pas als dat niet lukt,
aandacht van mij. Daardoor is de
wordt niet gemeten, maar ik ervaar dagelijks
help ik hen.’
betrokkenheid van de kinderen groot.
dat de mondelinge taalvaardigheid enorm is
Dat vind ik echt een pareltje. Ik haal veel
vooruitgegaan in de TaalTuin.’
Taalboost Janette is de taalcoördinator op Cleijn
uit ‘Met woorden in de weer’ en gebruik de methode ‘Staal’. Daar zitten veel
Individuele verschillen
Hasselt en als zodanig richt zij zich ook op de
spelvormen in en spelenderwijs leren
De resultaten komen niet vanzelf. Als
spin-off van de TaalTuin naar de rest van het
kinderen veel beter en veel sneller. Ook
leerkracht moet je ook stappen zetten om
team. ‘Dat is iets waar ik al langer mee bezig
ben ik heel trots op de ruimte waarin de
de gewenste opbrengsten te halen. Zo is het
ben. Sinds de TaalTuin loop ik met collega’s
TaalTuin is gevestigd: een aparte ruimte
belangrijk, vindt Janette, om oog te hebben
rondjes door de school. Ik begin bij de Taal-
achter de bieb die heel talig is ingericht.
voor de individuele verschillen tussen
Tuin en laat zien waar ik allemaal mee bezig
Het is een echte taalruimte.’
leerlingen. ‘Eenzelfde aanpak voor alle
bent. Door de TaalTuin is hier op school weer
kinderen werkt niet. Veel kinderen hebben
extra aandacht voor taal gekomen. Dat wil
In de Taaltuin is veel bedrijvigheid. Je
een eigen aanpak nodig. Als je een klas
ik graag vasthouden en verder versterken.’
kunt zien dat de leerlingen de TaalTuin
met dertig kinderen hebt, is dat vaak niet
Janette wil tot slot nog een boodschap
fantastisch vinden. Ze leren zich te uiten
mogelijk maar in de TaalTuin heb je de
kwijt. Ze vindt dat de TaalTuin voor alle
en zichzelf te presenteren en hebben daar
mogelijkheid om ieder kind te geven waar
scholen makkelijker toegankelijk zou moeten
zichtbaar plezier in. Janette vertelt dat ze
het behoefte aan heeft. Ik werk veel
zijn. ‘De voorwaarden moeten minder streng
veel haalt uit ‘Op woordenjacht’. ‘Alle
interactief. Daar steken de leerlingen het
zijn omdat alle kinderen wel een taalboost
klassen hier op school gebruiken ‘Op
meest van op. Ik doe veel voor in de klas;
kunnen gebruiken. De TaalTuin zou
woordenjacht’. Opbrengstgericht werken
daar leren leerlingen van. Ik besteed veel
structureel moeten zijn. Taal is zo wezenlijk!’
7
Ze merken dat ze het kunnen en krijgen daardoor meer zelfvertrouwen
Ik film boekbesprekingen en laat de voortgang aan de ouders zien
De Alm
Leerlingen zien en ervaren dat ze enorm vooruit zijn gegaan overbrengen naar de andere kinderen. In
leerlingen een boekbespreking houden.
het begin waren de ouders huiverig; ze
Als dat goed gaat, wordt de rest enorm
vonden het maar niks dat hun kind zo vaak
gestimuleerd en ze raken ervan overtuigd
uit de klas werd gehaald. Maar al snel
dat ze het ook kunnen. Ik vind het ook
hebben ze begrepen dat deze extra les goed
geweldig als tijdens het technisch lezen een
is voor de woordenschatontwikkeling van
leerling ineens roept: dat is een homoniem
hun kind. Als ze zien hoe goed hun kinderen
of dat is een synoniem. Dit soort succesjes,
presteren, worden ze echt enthousiast.
daar doe ik het allemaal voor!’
Dat komt ook omdat de kinderen zelf zo betrokken en fanatiek zijn. Op deze manier
Minder faalangst
Op basisschool De Alm deelt TaalTuin-
betrek ik de ouders erbij. Ik ben met de
Het groepje leerlingen in de TaalTuin is klein;
leerkracht Leonie Sauer de leestas uit.
ouders naar de centrale bieb geweest en
er is veel interactie tussen de leerlingen en
In de leestas zit een lijst waarop staat
heb uitgelegd hoe belangrijk lezen voor
daardoor leren ze goed samenwerken. De
welke boeken de leerlingen hebben
kinderen is. Ik film de kinderen aan het
leerlingen maken een enorme groei door,
gelezen. De leerlingen vinden het prachtig
begin en aan het einde van het schooljaar.
vindt Leonie. ‘Ze hebben een vraaghouding
en beginnen direct met elkaar te praten
Ik bespreek de filmpjes met de kinderen
aangeleerd; ze vragen naar de betekenis
over welke boeken ze leuk vinden. Leonie
en op die manier kunnen ze zelf zien en
van woorden. Om de betekenis van
vertelt dat de kinderen van haar moeten
ervaren dat ze enorm vooruit zijn gegaan.’
woorden te achterhalen kijken ze naar de context en ze letten op logische verbanden.
kunnen uitleggen wat ze van een boek
8
vinden. ‘Ik streef ernaar dat de leerlingen
Verhaallijn
Ze groeien sociaal-emotioneel en hebben
echt het boek kunnen bespreken en dat ze
Leesbevordering is voor Leonie heel belang-
daardoor minder faalangst. Ze merken
weten wie de auteur is en iets over de
rijk en ze doet daar veel aan. ‘Ik geniet
dat ze het kunnen en krijgen daardoor
auteur kunnen vertellen. Spelenderwijs
ervan als een van de leerlingen vraagt:
meer zelfvertrouwen. Ook de CITO-scores
leren ze dat en ze doen het goed.’
wie heeft dit boek geschreven? Dan blijkt
laten een lichte verbetering zien, maar dat
dat ze dingen echt oppikken. Bij een boek-
vind ik niet het belangrijkste. De kinderen
‘Zo’n boekbespreking film ik en ik laat de
bespreking geniet ik ook als een leerling een
leren vertellen, ze leren zinnen maken met
film aan de ouders zien’, vervolgt Leonie
duidelijk opbouw in zijn verhaal laat horen;
moeilijke woorden, daar gaat het om. Als ze
haar verhaal. ‘Ouders kunnen zien hoe hun
het begin, het midden en het slot van het
een goede zin kunnen maken, begrijpen ze
kinderen het verhaal kunnen vertellen en
verhaal. Meestal laat ik één van de betere
het echt.’
Collega’s worden steeds nieuwsgieriger en tonen meer interesse
De grootste winst is de groei in sociaal-emotionele ontwikkeling
De Bloemaert
Op De Bloemaert blijft de TaalTuingroep de hele week bij elkaar De TaalTuin op De Bloemaert is vorig jaar
donderdag en vrijdag, maar twee dagen
sociaal-emotionele ontwikkeling. De
bemenst door twee docenten die elk een
achter elkaar bleek te zwaar voor de
leerlingen krijgen veel beurten omdat het
gedeelte van het jaar de TaalTuin hebben
kinderen. Nu is de TaalTuin op woensdag
een kleine groep is. Daardoor maken ze
gedraaid: Mary Peters en Ingeborg Hendriks.
en vrijdag.’
een snellere ontwikkeling door. Ik ben heel blij dat wij als ‘witte school’ hieraan
Behalve de pabo hebben beiden nog flink wat gestudeerd. Ingeborg studeerde Taal-
Wat doe je in de TaalTuin?
mee mogen doen. De woordenschatscores
en literatuurwetenschap met specialisatie
Ingeborg: ‘Ik ben meer een ontwikkelaar dan
waren verrassend laag. Dat komt omdat
jeugdliteratuur aan de Universiteit van
een docent. Maar in de TaalTuin kan ik mijn
woordenschat niet tot de pijlers van het
Tilburg. Behalve lesgeven op De Bloemaert
talenten als ontwikkelaar uitstekend kwijt.
basisonderwijs hoort. Daarom wordt het
runt ze haar eigen bureautje Zin voor Zin,
En andersom neem ik mijn lesgeefervaringen
door de leerkrachten misschien een beetje
waar ze zich bezighoudt met het ontwikkel-
mee in mijn ontwikkelwerk. Ik heb voor
verwaarloosd.’
en van methodes en met leesbevordering-
vandaag weer hele leuke dingen bedacht.
projecten. Na de pabo volgde Mary nog drie
Ik maak kaartjes met tekst en kaartjes met
Hoe is het contact met de ouders?
opleidingen: RT, gedragsspecialisatie en IB.
een plaatje. In groepjes van twee moeten ze
Ingeborg: ‘De ouders zijn heel betrokken.
de kaartjes en de plaatjes bij elkaar zoeken.
In het begin waren de ouders sceptisch; ze
Hoe is de TaalTuin op De Bloemaert
Dat levert prachtige gesprekken en discussies
waren bang voor een stigma dat hun
georganiseerd?
op. We spelen ook vaak de BOM door-
kinderen opgeplakt zouden kunnen krijgen.
Ingeborg: ‘Wij hebben de TaalTuin op eigen
geven.’ Ingeborg laat een mooi bommetje
Nu vinden ze het fijn en zijn de andere
wijze vormgegeven. Omdat De Bloemaert
zien dat tikt en steeds op een ander tijdstip
ouders jaloers.’
drie groepen 4 heeft, is er één TaalTuingroep
afgaat. ‘De leerlingen moeten een woord
geformeerd die de rest van de week ook
noemen dat hoort bij een bepaald thema.
Wat zijn de plannen voor de toekomst?
als groep functioneert; dus de hele week bij
Als ze een woord genoemd hebben, geven
Mary: ‘Een belangrijke taak staat ons nog te
elkaar blijft. Dat is uniek; op geen van de
ze de bom door. Het is zaak om snel te zijn
wachten: de verworven kennis delen met de
andere scholen is het zo geregeld. Elk jaar
want elk moment kan de bom afgaan.
rest van het team. In de taalwerkgroep heb
bekijken we opnieuw hoe we de TaalTuin
De kinderen vinden het spannend en zijn
ik al een presentatie gehouden. Collega’s
het beste kunnen vormgeven.’
heel actief en betrokken.’
worden steeds nieuwsgieriger en tonen meer interesse. Ze komen hier binnenlopen
Mary: ‘Nu hebben we twee groepen 4 met 25 kinderen en de TaalTuin met 14
Wat heb je bereikt?
om te kijken wat we doen. Volgend voorjaar
leerlingen. In het begin was de TaalTuin op
Mary: ‘De grootste winst is de groei in
wil ik daar intensiever aan gaan werken.’
9
Tips om lezen te bevorderen • Ben ook tijdens het lezen zoveel mogelijk een rolmodel voor de leerlingen. • Ben je bewust van het belang van boekpromotie: de leesbeleving, het voorlezen, met interesse leren lezen en het literaire aspect van de jeugdliteratuur. • Bekijk het filmpje ‘Meer lezen beter in taal’ van Stichting Lezen (youtube: https://www.youtube.com/watch?v=JbQcAskw3TE). • Zorg voor lees- en schrijfhoeken met veelsoortig materiaal: een vertelmuur, een woordmuur, posters met lees- en schrijfstrategieën, etc. • Lees regelmatig zelf voor en kies ook voortdurend voor een ander genre of type boek. • Laat leerlingen dagelijks minimaal 15 minuten in een eigen boek lezen zowel binnen het thema, als fictie en non-fictie. • Laat kinderen hardop lezen en gebruik kaartjes waarop ze woorden kunnen noteren die ze niet begrijpen. • Werk eens met de routine ‘het woord van de dag’ en gebruik daarbij woorden uit de lijstjes van de leerlingen. • Creëer vervolgactiviteiten bij deze woorden zowel op het gebied van woordenschat als op de andere taaldomeinen. • Laat kinderen vertellen wat ze hebben gelezen. • Maak schoolbrede afspraken over boekpromotie en jeugdliteratuur. • Maak gebruik van het aanbod van de bibliotheek.
‘Ik heb veel steun gehad van collega’s in het TaalTuinnetwerk’
‘Ik vind het leuk er een eigen draai aan te geven’
10
De Zuidwester
‘Je wordt slimmer’ In de TaalTuinklas van De Zuidwester
en voor mij.’
waardevol, omdat je kunt delen waar je in de praktijk tegenaan loopt. Vooral tijdens de
ruimen de kinderen hun spulletjes op. TaalTuinleerkracht Claire Schilte roept
Plan van aanpak
opstart van de TaalTuin heb ik veel gehad
de kinderen bij elkaar voor een spelletje
Claire is trots op de TaalTuin en ze is blij dat
aan deze momenten. Ik was zoekende hoe
Memory. Één van de kinderen roept: ‘Ik wil
ze van de directie deze kans heeft gekregen.
ik de TaalTuin wilde vormgeven. Ook krijg ik
‘scheiteren’. Claire legt uit dat hij bedoelt
‘Ik vind het leuk om wat ik geleerd heb op
tijdens die bijeenkomsten input over allerlei
dat hij scheidsrechter wil zijn. Later tijdens
de pabo, bij masterSEN en op de netwerk-
verschillende aspecten: ouderbetrokkenheid,
het kringgesprek mogen de kinderen
bijeenkomsten, uit te puzzelen en daar
mondelinge taalvaardigheid, etc. Daardoor
zeggen wat ze van de TaalTuin vinden.
een eigen draai aan te geven. Ik zoek
wordt het onderwijsaanbod steeds rijker in
Ze vinden de TaalTuin fijn en kunnen ook
voortdurend naar toevoegingen en probeer
de TaalTuin. Ik krijg ook veel input uit het
vertellen waarom. Enkele uitspraken:
een goede mix van allerlei taalaspecten te
netwerk over hoe ik de onderwijstijd
‘Je leert meer woorden dan normaal in
bereiken. Ik heb alles geborgd op papier in
effectiever en efficiënter kan benutten.
de klas.’ ‘Als je in de klas zit leer je niet
een plan van aanpak. Dat is als voorbeeld
De ouderbetrokkenheid is dit jaar beter tot
zoveel, maar in de TaalTuin wel.’ ‘Je kan
naar mijn collega’s in het netwerk gegaan.
zijn recht gekomen dan vorig schooljaar
later naar een betere school.’ ‘Je wordt
Dat vind ik wel een pareltje. Het plan van
en is hierdoor beter geborgd. De ouders
slimmer’.
aanpak is goed onderbouwd. Het is fijn
krijgen een themabrief met de invulling
dat de TaalTuin maar uit een klein groepje
daarvan: een woordenlijst met betekenissen
Het is duidelijk dat de leerlingen enthousiast
leerlingen bestaat. Daardoor ben ik veel
en suggesties om in spelvorm te oefenen.
zijn. Claire merkt dat elke dag. ‘De kinderen
flexibeler om bijvoorbeeld uitstapjes en
Ik organiseer ook ouderactiviteiten. Niet
nemen steeds meer initiatieven. Ik zie dat
dergelijke te maken. Het komt mijn
alle acht ouders komen steeds, een aantal
ze het prettig vinden om in een kleine
creativiteit ten goede.’
werkt en kan hierdoor niet aansluiten bij de activiteit. De betrokkenheid van ouders is
groep te werken. Ze zijn onder andere met de CITO vooruitgegaan; ze hebben echt
Zoekende
een belangrijke schakel in de ontwikkeling
baat bij de TaalTuin. De groepsleerkrachten
In 2013 heeft Claire de pabo afgerond.
van het kind. Ouders komen naar mij met
merken dat de TaalTuinleerlingen beter mee
Daarna heeft ze ook nog de MasterSEN
vragen en uiten dat ze zien dat hun kind
kunnen doen in hun lessen. Daar krijgen ze
gedaan. Sinds bijna twee jaar doet ze de
vooruitgaat door deze extra taalstimulans.
de woorden nog een keer; dat is goed voor
TaalTuin. In het begin heeft ze veel steun
Ze raken meer betrokken en dat is waar je
hun zelfvertrouwen. De vooruitgang die ik
gehad van haar collega’s in het TaalTuin-
het voor doet.’
zie bij de leerlingen, vind ik belangrijk. Dat
netwerk. ‘Tijdens de netwerkbijeenkomsten
werkt immers motiverend voor de kinderen
is er altijd ruimte voor intervisie. Dat is zeer
11
Het mooie van de TaalTuin is dat ik elk kind maatwerk kan geven
TaalTuin geeft veel houvast en structuur
De Triangel
‘Het mooie van de TaalTuin is dat ik elk
gewoond en gewerkt; het milieu daar
Veilige plek
kind maatwerk kan geven’, vindt TaalTuin-
vertoont veel overeenkomsten met deze
Eefje is heel tevreden over hoe het gaat
leerkracht Eefje van Buel van basisschool
buurt. Daar heb ik mee leren omgaan.’
in de TaalTuin. ‘De leerlingen zijn heel erg enthousiast. De TaalTuin is een veilige
De Triangel. ‘Elk kind heeft een andere achterstand. Ik kijk dus goed naar de
Nauwelijks buiten spelen
plek die hen veel houvast en structuur
doelen die we willen halen voor elk kind.
Als het om taalachterstand gaat, kunnen
biedt. Ze zijn gemotiveerd; ze willen heel
Dat is een mooie manier van opbrengst-
drie categorieën kinderen worden onder-
graag. Kinderen leren zich uiten en ze leren
gericht werken.’
scheiden, vindt Eefje. ‘Kinderen met een
vertellen. Ze leren hoe ze iets aan anderen
andere moedertaal die hier zijn geboren,
moeten vertellen. Ze kunnen woorden
Eefje geeft voor het vierde jaar les. Voordat
kinderen met een andere moedertaal die
beschrijven. Ze kunnen het niet alleen
ze naar de pabo ging, zat ze een jaar op de
hier niet zijn geboren en kinderen die hier
maar ze durven het ook. Leerlingen komen
kunstacademie. ‘Dat komt omdat ik een
geboren zijn en Nederlands als moedertaal
vaak na een tijdje terug op dingen die ze
brede interesse heb. Ik wil graag les blijven
hebben. Bij de eerste twee groepen wordt
hebben geleerd. Meestal op dingen die ze
geven en daarnaast nog verder studeren. Ik
thuis vaak geen Nederlands gesproken en
leuk vinden. Hieruit blijkt dat ze het hebben
heb nog geen keuze gemaakt, maar ik denk
soms spreken beide of één van de ouders
onthouden. Ze verrassen mij vaak want ze
dat het psychologie wordt om iets te gaan
zelf geen Nederlands. De taalachterstand
komen met dingen waarvan ik het helemaal
doen met kinderen met leerproblemen.
van Nederlandse kinderen komt vaak door-
niet verwacht had. ‘
Ook denk ik aan Kunst & Educatie.
dat er thuis nauwelijks wordt voorgelezen
Eefje heeft nog een tip voor al haar
Het onderwijs bevalt heel goed, vooral de
en doordat ouders het lezen niet stimuleren.
collega’s. ‘Communiceer in de breedste zin
groep kinderen hier op school. Voor mij een
Een belangrijke andere oorzaak voor alle
van het woord met de ouders, met je
enorme uitdaging: deze buurt is een echte
drie de categorieën is dat kinderen vaak
collega’s en met de kinderen. Praten en
volksbuurt met een zwak sociaal milieu en
achter de computer zitten en nauwelijks
direct ook doen; daar steken kinderen het
een gemengd samengestelde bevolking met
buiten spelen. Daardoor leren ze niet om
meest van op. Duidelijk benoemen wat je
veel nationaliteiten. Het gevolg is dat veel
dingen te benoemen. Ik ben sterk voor het
doet. Laat alles zoveel mogelijk uit de
kinderen een zwak niveau hebben en lastig
inzetten van ICT en computers op school,
leerlingen zelf komen; daar steken ze het
gedrag vertonen. Dat geeft mij energie. Het
maar thuis worden computers vaak niet
meest van op en dat beklijft het beste.’
contact met de kinderen en ook hun ouders
goed gebruikt.’
gaat mij goed af. Ik heb op Sint Maarten
12
Praten en direct ook doen; daar steken kinderen het meest van op.
Gesworen Hoek
Taal spettert letterlijk van de muren Het TaalTuinlokaal van Gesworen Hoek
We hebben een naailes waarin de ouders
hangt vol met grafische modellen: trappen
elkaar helpen. De taalvaardigheid van de
en paraplu’s. Ook hangen overal posters
ouders wordt tijdens die lessen vergroot.
met tegenstellingen en synoniemen.
De kinderen van die ouders worden door
TaalTuinleerkracht Ineke de Jong heeft
andere ouders opgevangen. Tijdens de
een rijke werkomgeving gecreëerd. ‘Taal
naailes worden onder andere de kleren
spettert letterlijk van de muren. Dat willen
voor de musical gemaakt. Het is een echte
we in de hele school. De TaalTuin moet niet
win-winsituatie. Verder hebben we een
alleen ten goede komen aan de TaalTuin-
cursus ´Hoe help ik mijn kind op school´,
leerlingen, maar aan de hele school.’
onder meer door veel voor te lezen en je kind te stimuleren te praten en te vertel-
Directeur Manja Voogd is enthousiast.
len. De ouders van de kinderen in groep
‘We hebben 150 leerlingen; 88% heeft een
1 en 2 krijgen dezelfde les als de kleuters.
allochtone afkomst; veel kinderen hebben
Dat is een mooie wisselwerking; er komen
een taalachterstand. De TaalTuin geeft een
daardoor steeds meer gesprekken tussen de
extra impuls aan het taalonderwijs. Wij wil-
ouders en hun kinderen.’
len zo veel mogelijk meerwaarde genereren uit de TaalTuin: meer body aan het hele
Veilige omgeving
taalonderwijs en versterking van de rest van
Ineke prijst zichzelf gelukkig dat ze de
het team. We gaan het helemaal uitdiepen
TaalTuinklas mag doen. ‘Ik doe eigenlijk
met een spin-off naar het team.’ Ineke vult
alleen maar dingen die ik heel leuk vind.
directeur Manja aan. ‘De TaalTuinroutines
De TaalTuin is elke dag een feestje. De
gaan we implementeren in het hele team.
negen TaalTuinleerlingen hebben elke dag
Straks heeft elke leerkracht extra bagage. Ze
zin om naar school te komen en ik ook. We
gaan in eerste instantie met één routine aan
geven elkaar ’s ochtends een hand, om half
de slag, bijvoorbeeld met het woord van de
negen sturen we papa en mama weg en
dag. Of ze beginnen met de grafische
dan gaan we aan de slag. Het is een heel
modellen; we doen het in kleine stapjes.
veilige omgeving zowel voor de ouders als
We willen onze collega’s echt enthousias-
voor de kinderen. Ouders mogen altijd
meren. In elke bouw wordt een kartrekker
binnen komen en dat doen de meeste
aangesteld. Taal krijgt een plaats in het
ouders ook. Door de coöperatieve
vergaderschema en in de teamscholing.’
werkvormen is het nooit rustig in de klas;
Meer body aan het hele taalonderwijs en versterking van de rest van het team
de kinderen leggen elkaar dingen uit, ze Ouderbetrokkenheid
praten erover en brengen elkaar op ideeën.
De taalontwikkeling van kinderen begint
Het grote winstpunt van de TaalTuin is dat
thuis. Maar veel ouders van de leerlingen
de leerlingen durven te vertellen en dat ze
van Gesworen Hoek beheersen de Neder-
stevig staan als een boom. De doelen van
landse taal niet goed. ‘Daarom hechten
de kinderen zijn dat ze leren praten zodat
wij veel waarde aan ouderbetrokkenheid’,
iedereen ze kan verstaan en zo praten dat
legt Manja uit. ‘En dat lukt! Op een ouder-
iedereen ze kan horen. Doordat de leer-
bedankavond komen zo’n 250 ouders.
lingen met elkaar communiceren groeit
Dat is veel gezien de grootte van de school.
hun mondelinge taalvaardigheid.’
De TaalTuin is elke dag een feestje
13
Door de TaalTuin is de aandacht voor taal in hele school toegenomen.
Stimuleer het leesplezier!
Tips voor leerkrachten bij het versterken van de Nederlandse Taal • Bekijk het boek ‘Zien is Snappen’ van Coenen en Heijdenrijk (2010). Daarin is veel aandacht voor specifieke Nederlandse taalverschijnselen. Met eenvoudige, visuele middelen, met gebaren of met geluid worden korte lesjes beschreven voor anderstalige leerlingen vanaf 4 jaar. Hieronder volgen enkele tips uit het boek. • Oefen de tekens (letters) en klanken en leer ze correct uit te spreken en te schrijven. Leer de leerlingen de juiste klemtoon te gebruiken in woorden. Leer hen de melodie en de zinsintonatie in zinnen uit te spreken en te verstaan. • Bied tegelijk met de zelfstandig naamwoorden de lidwoorden aan en sticker de het-woorden. • Leer de leerlingen spelenderwijs hoe je zinnen kunt maken, met behulp van kubussen met plaatjes er op. • Benoem expliciet in korte lesjes de verschillende achtervoegsels voor verkleinwoorden en leer de eindklank aan. De uitspraak en het gebruik van verkleinwoorden kunnen vooral voor een anderstalige leerling moeilijk zijn. Omdat de uitgangen in hun eigen taal niet voorkomen, hebben ze daar geen steun aan. • Besteed vanaf groep 3 aandacht aan de zogenaamde knipwerkwoorden (bijvoorbeeld: aanbellen, hij belt bij de school aan). • Maak de leerlingen bewust van het juiste gebruik van verwijswoorden.
14
Extra aandacht helpt echt en werkt ook
Prins Bernhardschool
Op basisschool Prins Bernhard zijn de
Door de TaalTuin is de aandacht voor taal in
Ideale vorm van onderwijs
resultaten van de TaalTuin goed. Uit de
hele school toegenomen.’
Marloes begint te stralen als haar wordt gevraagd wat ze zelf van de TaalTuin vindt.
monitor is gebleken dat de woordenschat van de TaalTuinleerlingen met 100 procent
Bij elkaar kijken
‘Ik vind de TaalTuin ontzettend leuk om te
is gestegen, het niveau begrijpend lezen
Marloes knikt instemmend. ‘Hier op school
doen. Het is heerlijk om met nieuwe dingen
met 88 procent en de DMT met 50 procent.
ben ik de spil als het om taal gaat. Ik ben
bezig te zijn en om mezelf dingen eigen te
ook de taalcoördinator. Collega’s komen
maken. Dit jaar sta ik in groep 4 en 5 en ik
‘Vanwege de goede resultaten gaan we
met vragen over taal naar mij. Ik informeer
pas nu toe wat ik vorig jaar in de TaalTuin
stoppen met de TaalTuin’, legt TaalTuinleer-
de collega’s onder andere over RT en over
heb geleerd. Maar de TaalTuin is uniek. Het
kracht Marloes de Graaf uit. ‘Om de twee
toetsen en ik stuur relevante artikelen rond.
contact met de kinderen is heel intensief.
weken doe ik in de TaalTuin een taaltoets;
Ik denk mee en voer plannen uit om het
Zo’n contact krijg je meestal niet in normale
meestal kennen de leerlingen alle woorden.
taalonderwijs te verbeteren.
grote groepen. Het is leuk om de kinderen
Maar we zijn niet alleen in de TaalTuin
De samenwerking met de bieb wordt
te zien groeien. Het is bijna een ideale
met taal bezig. Bij de kleuters besteden we
steeds intensiever en ik ben bezig met het
vorm van onderwijs met de leeshoek en de
ook veel aandacht aan woordenschat. De
inrichten van een bibliotheekje hier op
thematafel. In zo’n kleine groep kun je de
ervaringen die ik heb opgedaan in de cursus
school. Gelukkig gaan al veel kinderen naar
kinderen echt geven wat ze nodig hebben.’
Woordenjacht, worden ook toegepast in
de bieb. Als taalcoördinator word ik van
Een belangrijk, moeilijk meetbaar resultaat
groep 2 en 3. Het blijkt dat extra aandacht
verschillende kanten gevoed. In het overleg
van de TaalTuin is dat het leesplezier van de
echt helpt en ook werkt.’ Directeur René
met de andere taalcoördinatoren van de
kinderen enorm vooruit is gegaan. Daarom
Los voegt eraan toe dat zijn school voor de
stichting Tangent worden ervaringen
geeft Marloes haar collega’s het advies:
TaalTuin vist uit een klein vijvertje. ‘Wij zijn
uitgewisseld. Dat vind ik prettig. Met de
‘Stimuleer het leesplezier! Zorg voor
een kleine school. In de hele groep 4 zitten
collega TaalTuinleerkrachten is er vier keer
informatieboeken, stripboeken en moppen-
25 leerlingen. Bovendien besteden we veel
per jaar een overleg. Omdat wij al verder
boeken. Dus niet alleen verhalenboeken.
aandacht aan taal in groep 2 en 3. Daarom
waren dan de rest, zijn enkele collega’s hier
Het is belangrijk om veel samen te doen
hebben we maar weinig kinderen met een
op school komen kijken. De TaalTuin heeft
en veel voor te doen. Dat hebben kinderen
taalachterstand in groep 4. Ik ben blij met
een platform op internet. We kijken bij
nodig.’
de initiatieven van Plein013 en Klemtoon op
elkaar en daarom hoeven we niet steeds zelf
taal om iets extra’s aan taal te doen.
opnieuw het wiel uit te vinden.’
15
Leren en direct toepassen is een prachtige combinatie
Ouders willen wel maar weten niet hoe
Aboe el-Chayr
Ouders houden hun kinderen te dicht bij huis Nirmala Padarath van Islamitische basis-
blijven binnen een kleine cirkel. Daardoor
eigen creativiteit in kwijt. Ik ben veel thuis
school Aboe el-Chayr is heel blij met de
ontwikkelt het Nederlands zich moeizaam.
bezig geweest met het ontwikkelen van
TaalTuin. ‘Veel leerlingen op onze school
Als school proberen we dit te doorbreken.’
materiaal: dobbelstenen, kaartenbakken, woorden plakken, etc. Ik geef de kinderen
hebben van huis uit al een achterstand. In het milieu van onze school slaan de
Betrokken
collageopdrachten en ouders kunnen
ouders vaak de peuterspeelzaal over.
Hoewel veel ouders niet goed weten
thuis hun kinderen meehelpen. Ik vind het
Op veel plaatsen wordt er thuis ook geen
hoe ze aan de taalontwikkeling van hun
fantastisch dat kinderen van woordenschat
Nederlands gesproken; helaas zijn veel
kinderen kunnen bijdragen, zijn ze wel
kunnen gaan houden. Je moet er wel heel
ouders onwetend.’
heel betrokken. Nirmala is daar blij mee.
hard voor werken door middel van spelletjes
‘De ouders zijn geïnteresseerd en heel erg
en speelse coöperatieve werkvormen. In de
Kleuters moeten als ze op school komen,
betrokken; ze komen elke week in de
TaalTuin voel ik me als een vis in het water.
eigenlijk al 1500 woorden kennen.
ouderkamer. De ouderraad is zeer positief;
De leerlingen zijn blij als ze bij mij in de
Volgens Nirmala kunnen veel kleuters op
daar genieten we van. Ouders helpen
TaalTuin komen en vragen bij binnenkomst
Aboe el-Chayr helemaal nog geen zinnen
elkaar, maar als het over taal gaat zijn
al enthousiast wat we vandaag weer gaan
vormen. ‘Het is heel hard werken voor de
sommige ouders onmachtig. Turkse en
doen. Ik ben trots en blij dat ze de TaalTuin
leerkrachten in groep 1 en 2. Ouders willen
Marokkaanse ouders zijn meestal goed
aan mij hebben overgelaten.’
wel helpen met de Nederlandse taal maar
opgeleid. Met hen kan ik goed het gesprek
weten niet hoe; ze praten of spreken zelf
aangaan. Er komen steeds meer kinderen
Tip
onvoldoende Nederlands. In de baby- en
van vluchtelingen; gelukkig spreken die
Volg de cursus ‘Op woordenjacht’; dat is
peutertijd wordt er vooral in de moeder-
vluchtelingen vaak heel goed Engels.’
een stevige basis, is de tip die Nirmala graag aan collega’s meegeeft. ‘Maak contact met
taal gesproken. Kinderen komen niet in
16
aanraking met kinderen die Nederlands
Als een vis in het water
de TaalTuinscholen. Ga daar kijken en pas
spreken omdat de contacten vaak binnen de
Als er gepraat wordt over de netwerkbij-
meteen toe wat je hebt geleerd. Maak alles
familie blijven. Ouders houden de kinderen
eenkomsten, is Nirmala heel positief. ‘Het is
zo visueel mogelijk. De ruimte vind ik ook
te dichtbij huis. Daar komt nog bij dat de
fijn om zo’n netwerk te hebben. We leren
heel belangrijk; je moet een eigen lokaal
meeste ouders financieel geen ruimte heb-
veel van elkaar. Leren en direct toepassen is
hebben. Ik heb een heel goed gevoel bij
ben om veel te ondernemen. De kinderen
een prachtige combinatie. Ik kan daar mijn
de TaalTuin.’
Aan het eind van het schooljaar waren de ouders unaniem enthousiast Doen we de goede dingen goed?
De Wegwijzer
Leesbevordering is enorm belangrijk In de TaalTuinklas van basisschool De
groepen 3 en 4 haalden de CITO-norm niet.
hebben we een plan gemaakt om op termijn
Wegwijzer valt Finley direct op. Hij is druk
In overleg met mijn directeur heb ik onze
de TaalTuin overbodig te maken.’
in de weer met een aantal boeken en wil
school direct aangemeld bij de TaalTuin.’ Wat kwam er uit de leesmonitor?
graag vertellen wat hij van de TaalTuin vindt. ‘Ik heb heel veel geleerd, vooral
Waar komt de taalachterstand vandaan?
Marie-José: ‘Het is belangrijk dat een
moeilijke woordjes. De spelletjes die wij
Marie-José: ‘Dat is een goede vraag! In
schoolbibliotheek is uitgerust met de juiste
doen, zijn erg leuk en op zo’n manier leren
deze tijd van digitalisering bestaat het
boeken en dat de boeken op een aantrek-
is heel fijn.’ TaalTuinleerkracht Marie-José
gevaar dat lezen in een leesboek en voorge-
kelijke manier worden gepresenteerd. Een
Goorhuis voegt daaraan toe dat Finley
lezen worden uit een lees- en prentenboek
leesconsulent heeft daarop met de ouders
thuis de tuindeuren had volgehangen met
naar de achtergrond verdwijnt. Kinderen
die de bibliotheek beheren, een screening
woorden, synoniemen, homoniemen en
zijn steeds vaker met een tablet, i-pad of
van het boekenbestand gedaan. Ouders
tegenstellingen. ‘Dat vertelde zijn moeder
laptop in de weer. Uit onderzoek blijkt dat
zouden meer betrokken moeten zijn bij het
mij. Finley is sowieso razend enthousiast.
juist voorlezen en het lezen in een leesboek
lezen van hun kinderen. Veel ouders lezen
Vorig jaar heb ik een les gegeven over
erg belangrijk zijn voor de taalontwikkeling
niet meer voor zodra hun kind in groep 3
eb en vloed en daarbij verteld over Mont
en het vergroten van je woordenschat. Dit is
zit. Ouders praten weinig met hun kind over
Saint-Michel. Vorige week kwam Finley
bijvoorbeeld ook weer van invloed op
de gelezen boeken of over boeken die de
enthousiast vertellen dat hij in de vakantie
begrijpend lezen. Vandaar dat we behalve
ouders zelf lezen. Verder blijkt dat niet alle
op Mont Saint-Michel was geweest.’
door het inzetten van de Taaltuin ook
leerkrachten regelmatig tijd vrijmaken om
inzetten op leesbevordering. Zo nemen we
voor te lezen. Vaak beperkt zich dit tot de
Waarom een TaalTuin op De Wegwijzer?
onder andere deel aan het leesbevorderings-
onderbouwleerkrachten.’
Marie-José: ‘In tegenstelling tot de andere
traject ‘Kwartiermakers’. Dit houdt in dat er
TaalTuinscholen zitten er bij ons vooral
iedere dag op hetzelfde tijdstip door de hele
Wat vinden de ouders van de TaalTuin?
kinderen met een Nederlandse afkomst in
school een kwartier wordt gelezen in
Marie-José: ‘In het begin waren de ouders
de TaalTuin. Hier heerste ook het idee dat
zelfgekozen boeken. We doen dus al een
huiverig: mijn kind heeft geen achterstand;
een TaalTuin niet nodig was, omdat wij
heleboel, maar de vraag was: doen we de
mijn kind heeft een voldoende woorden-
nauwelijks anderstalige kinderen hebben.
goede dingen goed? Daarom hebben we
schat. Aan het eind waren ze unaniem
Maar ik wist wel beter omdat ik de
vorig jaar de leesmonitor ingevuld in samen-
enthousiast. Ik ga dit schooljaar de ouders
opbrengsten bijhield. De resultaten op de
werking met de ‘bibliotheek op school’.
van vorig jaar inzetten bij de voorlichting
toets woordenschat waren in de groepen
Leerkrachten en leerlingen vullen een
aan de ouders van de nieuwe lichting
3 en 4 zorgelijk. Teveel leerlingen in de
vragenlijst in en op basis van de uitkomsten
TaalTuinkinderen.’
17
Tips voor uitbreiding van woordenschat • Gebruik de ‘Viertakt’ van Verhallen en Van den Nulft (2002) bij het aanleren van essentiële begrippen: voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren. • Laat leerlingen behalve de drie uitjes (uitbeelden, uitleggen, uitbreiden) een vierde gebruiken: uitspreken. Laat leerlingen klanken voelen en ervaren. Gebruik het gebarenalfabet als ondersteuning bij het aanleren van de letters en klanken! • Hanteer themawoorden en maak woordclusters. Oefen zelfstandige naamwoorden mét lidwoorden en gebruik ook andere woordsoorten als werkwoorden, bijwoorden en woordcombinaties (zie www.digiwak.nl). Geef de samenhang in een thema weer in een verzamelplaats. Voorbeelden vind je in ‘Op woordenjacht’ van Duerings, Van der Linden, Schuurs & Strating (2011). • Oefen school- en vaktaalgerichte woorden met de kinderen. Benut de kracht van de visuele modellen en zet deze bewust en gevarieerd in. • Stimuleer het gebruik van zoveel mogelijk zintuigen, de ‘VAKT aanpak’: visueel, auditief, kinetisch en tactiel. • Zorg bij het consolideren voor een veelzijdige en gevarieerde inoefening. • Werk bij de uitleg van woorden liever met omschrijvingen dan definities. Het woord kan in de omschrijving meerdere malen terugkeren. • Stimuleer het gebruik van woordstrategieën en ontwikkel woordbewustzijn en woordeigenaarschap naast het leren en begrijpen van woorden en begrippen. • Laat kinderen elke dag 15 minuten lezen; ze pikken dan minimaal 1000 woorden op, blijkt uit onderzoek (Verhoeven & Vermeer, 1992) Dat is meer dan een taalmethode doet met 600 tot 800 woorden. Bekijk ook het filmpje van Kees Broekhof op https://www.youtube.com/watch?v=JbQcAskw3TE. • Oefen de woorden die ertoe doen en gebruik daarvoor de zesstappenaanpak uit ‘Wijs met woorden’ (Marzano, 2011). Dit werkt vooral goed bij allochtone kinderen. • Maak ook buiten de taallessen zoveel mogelijk gebruik van de woorden die je tijdens de woordenschatinstructie hebt aangeleerd. Dit kan in een rekenles maar bijvoorbeeld ook tijdens het buitenspelen. Op deze manier maak je een actieve verbinding tussen de expliciete en impliciete woordenschatdidactiek.
18
De leerlingen bedenken samen steeds het woord van de dag
De TaalTuin is superleuk om te doen
Jan Ligthartschool Rendierhof
De kinderen worden taliger! Op verschillende plaatsen in het TaalTuin-
belangrijk dat de kinderen deze woorden
materialen en middelen. Kortom: we
lokaal van Jan Ligthartschool Rendierhof
leren, want dan kunnen ze zich ook beter
worden gevoed. De ouders komen
hangen woorden. Het Woordmonster heeft
uiten. In de seizoenboom hangen de
’s ochtends in de TaalTuin. Vaak beginnen
een prominente plaats in de klas en wordt
woorden van het seizoen en elke dag
we al met spelletjes als de ouders er nog
voortdurend gevoed met woorden. Trots
bespreken we het weer met elkaar. De
zijn. Ik stel ze op de hoogte van het thema
laat Sabine Wolfs de TaalTuin zien. ‘De
kinderen leren ook wie-, wat- en waar-
waarmee we bezig zijn. Ik mail ze de
leerlingen komen uit drie verschillende
woorden. De leerlingen moeten plaatjes
woorden die we in de Taaltuin aan het
groepen 3 en hebben allemaal hun inbreng
uitknippen en bespreken samen of het een
leren zijn van het komende thema van de
in de TaalTuin. Ze bedenken samen het
wie-, wat- of waar-woord is. We praten
methode Veilig Leren Lezen. De ouders zijn
woord van de dag; ze komen allemaal
en bespreken heel veel in de TaalTuin. Ik
enthousiast en tonen een grote betrokken-
met voorstellen.’
probeer woorden zo veel mogelijk in een
heid wat essentieel is voor de kinderen.’
netwerk aan te bieden. Dan blijven ze veel In de TaalTuin zijn de kinderen de hele
beter hangen.‘
Structuur Bij de vraag wat de leerlingen van de
tijd bezig met coöperatieve spelletjes. ‘We spelen vaak het spel: Wie of wat ben ik?’,
We worden gevoed
TaalTuin vinden, begint Sabine te glunderen.
vertelt Sabine. ‘Met een woordweb stimu-
Op Jan Ligthartschool Rendierhof maken ze
‘De leerlingen vinden het prachtig. En de
leer ik de voorkennis van de kinderen over
gebruik van een webbased taalcomputer-
resultaten zijn ook goed. Ik ben daar positief
een bepaald thema. Tweetallen krijgen een
programma en veel leerlingen hebben hun
over; de leerlingen worden taliger. Een
briefje en mogen daar woorden opschrijven
eigen account om thuis de taalvaardigheden
logopediste begeleidt een van de TaalTuin-
om het woordweb aan te vullen, uiteraard
te oefenen. Sabine kan achter haar
leerlingen en ze is zeer tevreden over zijn
met lidwoord. We spelen tweetalcoach:
computer precies zien wat elke leerling
resultaten. In het algemeen kan ik zeggen
leerlingen leggen elkaar de betekenis van
heeft geoefend en het blijkt dat de
dat de kinderen heel graag willen leren; dat
woorden uit. We doen Mix & Koppel:
leerlingen daar heel actief mee bezig zijn.
komt omdat het aanbod gewoon erg leuk is.
iedereen krijgt een kaartje en een woord.
Sabine is blij met het netwerkwerk van
Bovendien bied ik veel structuur; ze weten
Leerlingen moeten combinaties maken en
TaalTuinleerkrachten en met de betrokken-
wat ze kunnen verwachten. Ze vinden al die
uitleggen waarom juist die combinatie.
heid van de ouders. ‘In het netwerk leren
spelletjes leuk en ze steken er veel van op.
Verder heb ik een muur van gevoelens
we echt van elkaar. De woordenschatcursus
Zelf geniet ik elke dag; het is superleuk om
waarop we de woorden die met emoties
is leerzaam geweest. We wisselen ideeën
te doen. Het is voor mij een echte uitdaging
te maken hebben categoriseren in ‘Ik voel
uit en leren van alles over achtergrond en
en ik blijf mezelf ontwikkelen. Dit schooljaar
me goed’ en ‘ik voel me niet goed’. Het is
theorie. We leren omgaan met de
werk ik weer nieuwe ideeën uit.’
19
Ouders zijn blij dat er extra wordt gewerkt aan de taalontwikkeling van hun kinderen
20
In al die ondeugende snuitjes zit zoveel moois
Don Sarto
De leerlingen leren van elkaar en van mij zoals een uitstapje.’
TaalTuinleerkracht Marijke Liu geeft al
aan lopen. Ook sociale vaardigheidsspellen
bijna 40 jaar les op basisschool Don Sarto.
komen vaak aan bod. In het kader van
Marijke kende de wijk niet en dacht vijf
passend onderwijs komt daar tegenwoordig
Wat vinden de ouders van de TaalTuin?
jaar en dan wisselen van school; het leek
heel wat bij kijken.’
Marijke: ‘De ouders zijn op bezoek geweest in de TaalTuin en zijn heel enthousiast. Ze
geen makkelijke buurt om in te werken. Al snel bleek dat ze hier niet weg wilde. ‘Als
Wat doe je in de TaalTuin?
vinden het leerzaam en ze zijn blij dat er
je iedereen in zijn waarde laat, accepteren
Marijke: ‘Ook in de TaalTuin houd ik van
extra gewerkt wordt aan bepaalde hiaten
ze je en gaan ze voor je door het vuur. Ik ga
afwisseling en die bied ik de kinderen.
in de taalontwikkeling van hun kinderen,
elk jaar op huisbezoek bij de kinderen in de
Het leren is sociaal; de leerlingen leren van
de woordenschat, begrijpend lezen, etc.
klas. Dat wordt gewaardeerd.’
elkaar en van mij. We zijn de hele ochtend
Ouders vinden het fijn als hun kind in de
‘talig’ bezig, met woordenschat, begrijpend
TaalTuinklas mag meedraaien.’
Wat is er bijzonder aan lesgeven in deze
lezen, we spelen rollenspellen, voeren kring-
buurt?
gesprekken, etc.; het is een sociaal gebeuren
Wat vind je van de resultaten?
Marijke: ‘Het is hier nooit saai! Elke dag is
waarin we erg op elkaar zijn gericht. Het is
Marijke: ‘De resultaten zijn bevredigend;
er wel een uitdaging. Ik ga elke dag met
een stimulerende leeromgeving met veel
ik constateerde een stijgende lijn in de
plezier. Ik zeg altijd: ik mag nog zeven jaar
uitdagingen. De leesrups vinden ze fantas-
prestaties afgelopen jaar en dat is winst.
werken. Ik houd van afwisseling en die heb
tisch; ze willen hem zo lang mogelijk maken.
Taal is in groep 4 pittig voor de leerlingen.
ik dan ook doordat ik zowel de TaalTuin
Dat bevordert het lezen: ze lezen hun boek
Dus eigenlijk ben ik al blij als de resultaten
doe en gedragsspecialist ben. Daarvoor
thuis, brengen het mee terug, bespreken het
niet achteruit gaan. Voor veel leerlingen
heb ik de cursus gedragsspecialist gevolgd.
en krijgen weer een stukje ‘rups’ erbij. De
is het al moeilijk genoeg om de stof bij te
We hebben hier nogal wat leerlingen met
leerlingen krijgen van mij twee mappen met
kunnen houden. De grootste winst voor
problematisch gedrag. Ik begeleid leer-
alle verzamelde taalspelletjes. Eén map gaat
mij is de groei in sociale contacten, in
krachten, observeer leerling en leerkracht en
mee naar huis en zo kunnen ze bijvoorbeeld
sociaal-emotionele ontwikkeling, in samen-
geef adviezen en handvatten om de leerling
thuis hun memoriespelletje of woordspel
werken en in zelfvertrouwen. Het is mooi
zo goed mogelijk te begeleiden. Ook voer
nog eens spelen. Dat is een ook een manier
om het enthousiasme van de leerlingen te
ik een op een gesprekken met leerlingen
om de ouders erbij te betrekken. Ouders
zien. Als ik ze op ga halen in hun klas zie
om ze te begeleiden in hun gedrag en te
zijn te allen tijde welkom in de TaalTuinklas
ik alleen maar blije gezichtjes. In al die
luisteren naar problemen waar ze tegen
en worden ook ingeschakeld bij activiteiten
ondeugende snuitjes zit zoveel moois.’
21
Tips mondelinge communicatie Belangrijk zijn de TAALSTIMULERINGSPRINCIPES van Constandse-van Dijk & Elzer (2007): Motiveer de leerlingen om te communiceren! Dat doe je door: • te zorgen voor positieve leerervaringen • informele leermomenten te benutten • interesse te tonen in leerlingen • in te gaan op hun bedoelingen • responsief te zijn, te reageren op uitingen • impliciet te verbeteren. Schep een taalvriendelijke situatie oftewel pas je taalaanbod aan door: • korte, niet te ingewikkelde zinnen te gebruiken • de tijd te nemen en je spreektempo te verlagen • te visualiseren • af te stemmen op het taalniveau van de leerling • te zorgen voor een boeiende inhoud • af te stemmen op de leefwereld van de leerling • veel te herhalen. Wees het taalmodel voor de leerlingen door: • te verwoorden • te expliciteren, uit te leggen • zelf communicatief te zijn.
Aanvullende tips: • Creëer een veilige leeromgeving waarin kinderen zich kunnen uiten en vragen durven te stellen. • Ben je bewust van je voorbeeldrol en denk zoveel mogelijk hardop. • Tel minstens tot vijf bij het wachten op een antwoord na een vraag. • Ben kritisch op jezelf en houd je eigen gedrag eens tegen het licht. • Organiseer spreeksessies en hanteer coöperatieve werkvormen. • Ben alert op de taalproductie van kinderen; veel allochtone kinderen hebben baat bij aparte lessen over klanken en letters en over het grammaticaal maken en uitspreken van zinnen.
22
Colofon Productie: Jet van Zantvoort (coördinator Schakelklassen Plein013), Anne Marie Klomp-Pardoel (projectleider Klemtoon op Taal) en Peter Hamers Teksten: Jack Duerings en Peter Hamers Vormgeving: Huub van Deijck Foto’s: Freekje Groenemans
23
