TAALPROGRAMMA S & TAAL-LEESMETHODEN NADER BEKEKEN

TAALPROGRAMMA’S & TAAL-LEESMETHODEN NADER BEKEKEN Joop Stoeldraijer (EDUX) Kees Vernooy (lector Hogeschool Edith Stein) Masterclass PO Raad najaar 2010

Vooraf: Wat werkt? Onderwijsonderzoek heeft de verplichting antwoord te geven op vragen van scholen, ouders en beleidsmakers over ‘wat werkt’ in het onderwijs (Slavin, 2004).

WAT KOMT ER AAN DE ORDE? De plus- en minpunten van gangbare en nieuwe programma’s en methoden voor: - groep 1 en 2 (goede leesstart); - (vlot)technisch leren lezen, methoden voor begrijpend lezen en - taalmethoden.

Curriculum, instructie, en toetsing centraal Programma’s en methoden

LEERLING RESULTATEN Instructie Verlengde instructie Klassenmanagement

Toetsing -vroegtijdig signaleren -methodegebonden -leerlingvolgsysteem

Scholen met risicolezers Juist voor scholen met veel risicolezers zijn goede programma´s en methoden die een wetenschappelijke basis hebben van cruciaal belang. Ze sturen namelijk de instructie van de leerkracht en onderwijseffectiviteit is instructie-effectiviteit.

De effecten van goed lesgeven (Bevindingen van een meta-analyse) Percentage of Achievement Variance

> 30% Teachers Students

Home Peers

~5-10%

Schools

Principal

~5-10%

Hattie (2003, 2005)

~50%

INFORMATIE PROGRAMMA’S EN METHODEN www.edux.nl Naast elkaar

www.jsw-online.nl Kijk bij archief.

Methode en de leerkracht ‘’Centraal moet hoge kwaliteit van de instructie staan — de leerkrachten zijn belangrijker dan de leesmethoden.” (Tivnan, Hemphill, & Ivins, 2002)

Expliciete Instructie voor zwakke leerlingen Ik doe het Jullie kijken Jullie doen het Ik kijk

Ik doe het Jullie helpen Jullie doen het Ik help

Wilhelm, J. D., Baker, T. D., & Dube, J. (2001). Strategic reading: Guiding students to lifelong literacy. Portsmouth, NH: Boynton/Cook.

Aan de andere kant ….. De methode stuurt de instructie van de leerkracht!

Vroege interventies veranderen leesresultaten Enschedese Leesverbeterplan

Leesniveau van de groep

5

Laag risico bij eerste screening

>AVI 9 AVI goede 9 Met een methode en met extra interventies

4

AVI 7 Met alleen maar een goede methode

3

AVI 5/6 2

Hoog risico bij eerste screening

1

3 4 5 Groep correspondeert met leeftijd

6

Vergelijking technisch lezen met landelijke taalpilots (AVI) 100 90 80 70 60 Enschede land.pilots

50 40 30 20 10 0 3

4

5

6

7

8

Resultaten Enschede Begrijpend lezen (juni 2010) 90 80 70 60 50 Enschede land pilots

40 30 20 10 0 4

5

6

7

8

Sbo de Tender capaciteiten - leerrendement 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Lezen Begr. Lezen Rekenen

2006 jan

2008 jan

2010 jan

ONTWIKKELINGEN NIEUWE TAAL-/LEESMETHODEN 1- Methoden worden steeds omvangrijker en gaan daardoor meer tijd vragen; aan de andere kant verschijnen er ook methoden die minder tijd aan taal besteden; 2- Bij taalmethoden: meer aandacht voor woordenschat. 3- De meeste methoden worden niet uitgeprobeerd. 4- Methoden verschillen sterk van elkaar m.b.t. de tijd die ze vragen. 5- Opkomst digitale methoden. 6- Niet alle methoden zijn even goed!

Wat wil de overheid? Onderwijsraad/OCW (2006): meer evidence-based methoden gewenst! Probleem: die methoden zijn er eigenlijk nog niet.

Evidence based methoden • Taal/-leesinhoudelijke aandachtspunten: - beginnende geletterdheid - leren lezen - vlot leren lezen - woordenschat - leesstrategieën - spelling - stellen

• Kenmerken van effectief onderwijs: - doelen - tijd - expliciete instructie - differentiatie - vroegtijdig signaleren - motivatie - monitoren resultaten

GEBRUIK VAN METHODEN IN DE PRAKTIJK Methoden worden niet goed in-/uitgevoerd Een groot probleem: het niet doorwerken van methoden. Met name een probleem bij het leren lezen.

Een vervolgprobleem: lage resultaten en geen goede afstemming tussen de groepen. Ander probleem: handleidingen worden niet gebruikt. Verklaringen: - Leerkrachten plannen de methode niet in; - Methoden zijn zeer omvangrijk geworden.

BETEKENIS GOEDE METHODEN • De leerkracht heeft goede methoden nodig. • Een probleem: niet alle methoden zijn even goed. • Veel methoden zijn zeker niet evidence based!

Linda B. Gambrell (2008) Alle leerlingen hebben tijdens hun schoolloopbaan kwalitatief zeer goed leesonderwijs nodig!

Programma’s groep 1 en 2

De leespiramide Begrijpend lezen Leesstrategieën (inferenties/monitoring) Vlot en vloeiend kunnen lezen

Fonemisch bewustzijn

Woordenschat

Letter-klankkoppeling

Mondelinge taalvaardigheid en begrijpend luisteren

Wat zijn met name harde voorspellers voor het toekomstig leren lezen? Mondelinge taal

Letterkennis (o.a. naam kunnen schrijven en benoemsnelheid)) Fonologische vaardigheden: de belangrijkste!

Dit betekent dat de tussendoelen Taalbewustzijn en Alfabetisch principe het belangrijkste zijn voor het toekomstig leren lezen.

Factoren die het leren lezen beïnvloeden spraak/taalontwikkeling



letterkennis (benoemsnelheid)

 LEREN LEZEN

 fonemisch bewustzijn

 systematische aandacht klank-letterkoppeling en

auditieve synthese

Onderzoek naar het voorkomen van Tussendoelen - Activiteiten opsporen

- Niet extra suggesties of algemene opmerkingen - Het meest van toepassing - Niet Boekoriëntatie, maar aspect van Boekoriëntatie

Boekoriëntatie 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Taalplezier Piramide Beg. Geltt. Ik & Ko Leeshuis Leessleutel Schatkist Kleuterplein Taalverhaal Taal op maat Leeslijn Wat zeg je

Verhaalbegrip 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Wat zeg je Taalplezier Piramide Beg. Gell. Ik & Ko Leeshuis Leessleutel Schatkist Kleuterplein Taalverhaal Taal o M Leeslijn

Functies geschreven taal 120 100 80 60 40 20 0


Relatie gesproken en geschreven taal 70 60 50 40 30 20 10 0


Taalbewustzijn (fonemisch bewustzijn) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Wat zeg je Taalplezier Piramide Beg. Gelett. Ik en Ko Leeshuis Leessleutel Schatkist Kleuterplein Taalverhaal Taal o M Leeslijn

Alfabetisch principe 30 25 20 15 10 5 0

Wat zeg je Taalplezier Piramide Beg. Geltt Ik & Ko Leeshuis Leessleutel Schatkist Kleuterplein Taalverhaal Taal o M Leeslijn

Rapport per programma

Wat zeg je? 100

80 60 40 23 20 0

0

0

Boekoriëntatie Verhaalbegrip

0

0

Functies geschreven taal

Relatie gesproken geschreven taal

0 Taalbewust zijn

Alfabetisch principe

Taalplezier 100

80 61 60 40 22 20 7

11

8

8

0 Boekoriëntatie Verhaalbegrip



Taalbewust zijn


Piramide 100

80 65 60 40 19

20

11 5

0




0 Taalbewust zijn


Beginnende geletterdheid 100

80 60 40

30 24

20

12 6

10

5




Taalbewust zijn


Ik & Ko 98

100

80 60 40 29 16

20

13

9

6 0 Boekoriëntatie Verhaalbegrip



Taalbewust zijn


Leeshuis 100

80 60 40

20

14 7

14 3

5



11


Taalbewust zijn


De Leessleutel 100

80 60 39

40 23

27

29

25

20

9




Taalbewust zijn


Schatkist 105 100 84 80 69

65 60 40

32

30




Taalbewust zijn


Kleuterplein 35 30 25 20 15 10 5 0

Boekoriëntatie Verhaalbegrip Functies (8) Relatie (8) Taalbewu. (32) Alf. Princ. (16)

Taalverhaal 100

80 60 41 40

20

11

14 4

2

0


Taalbewust zijn




Taal op Maat 100

80 60 40 27 20

14 6

4

8 1




Taalbewust zijn


Leeslijn 100

80

79

84

60

60 40

64

33 21




Taalbewust zijn


Schatkist of Kleuterplein? • Tilburg • 2003 • Eerste aanschaf: € 2370,00 • Overige materialen: € 2400,00 16 ankers 26 observatiepunten

• Den Bosch • 2008 • Eerste aanschaf: € 2462,00

16 thema’s 52 observatiepunten

Schatkist of Kleuterplein? • Maan-ster-zon • Leerlijnen: mondelinge taal, woordenschat, beginnende geletterdheid, beginnende gecijferdheid, sociaal-emotionele ontwikkeling • Routines • 385 activiteiten tussendoelen (doel 5+6:114 activiteiten excl.Lettermuur)

• Stapje naar boven-stapje naar beneden • Leerlijnen: taal/lezen (incl. woordenschat), rekenen, motoriek, wereldoriëntatie, sociaalemotionele ontwikkeling, muziek • Routines • 114 activiteiten tussendoelen (doel 5+6: 48 activiteiten)

GEBRUIK PROGRAMMA’S OP 1112 SCHOLEN

Bron: Inspectie van onderwijs (april 2010) • • • • •

Schatkist Piramide Kleuterplein Puk & Ko Eigen programma

• • • • •

52% 12% 3% 3% 16%

Programma’s leren lezen

Wat vraagt leren lezen? • normaal ontwikkelde taalvaardigheid • kennis van fonologische structuren • kennis van het alfabetisch principe: hoe geschreven taal verbonden is met gesproken taal: • letter-klankkoppeling en vlot kunnen lezen • blootstelling aan geschreven taal

Kunnen alle kinderen leren lezen? Alle leerlingen zijn in staat om te leren lezen mits ze vroegtijdig adequate instructie en ondersteuning èn voldoende tijd krijgen.

Wat zegt de wetenschap? Technisch lezen en woordenschat zijn niet van biologische oorsprong. Beide leesdimensies zijn sterk afhankelijk van de omgeving - thuis, school - waarin kinderen opgroeien.

Professor Keith Stanovich

Er bestaat sterk en overtuigend bewijs dat kinderen die slecht starten met lezen zelden goede lezers worden.

Aanvankelijk lezen Prijzen: ongeveer gelijk

- Lang zullen ze lezen - Leeshuis - Leessleutel - Veilig leren lezen - Leeslijn

Lang zullen ze lezen • Toveren met woorden • Reanimeren • Aan het einde remediëren • Korte lesbeschrijving (één pagina) • Dunnetjes

Leeshuis beginnend lezen • • • • • • • • •

Ot en Sien-Leesbus-Leeshuis Compact (géén knippen/plakken) Ambitieus Indeling in letters Meerdere letters per les (oo, w.t.) Steuntje in de rug (+stapje vooraf) Iedere 14 dagen toetsen Computer structureel Één AVI-niveau voorsprong (4 maanden)

De Leessleutel • Véél aandacht voor vriendjeslezen, stimuleren leesplezier, van alles en

nog wat • Alles is mogelijk: directe instructie, ervaringsgericht, ontwikkelingsgericht, interactief!

• Thuisboekjes • Véél bijzaken • Aan het einde remediëren

Veilig leren lezen • Lange traditie

• Grotendeels wetenschappelijk onderbouwd, op praktijk gericht • Uitgebreide software, tv-programma’s

• Toetssite, actuele site • Aanbieding lettervolgorde • Woordenschat (weinig)

Leeslijn • Individualiserend • Saai • Selectie aan de poort (Leespad versus Leesweg) • Streefniveau groep 3: AVI 0- juni groep 6 AVI 9

AVI 1-maart groep 6 AVI 9 AVI 3-eind groep 5 AVI 9 • Leesweg: zeer gestructureerd • Speciaal basisonderwijs

Effecten nieuwe methode. Wat beїnvloedt methode vooral? • Systematische aandacht letter-klankkoppeling

• Heterogene aanpak • Volledig doorwerken methode

• Kenmerken effectief onderwijs (het HOE)

Essentiële verschillen tussen methoden voor leren lezen Onderzoek vindt dan een combinatie van de volgende elementen van effectief onderwijs belangrijk: - doelgerichtheid (minimaal AVI-2/AVI E3); - systematische aandacht voor de letter/klankkoppeling en auditieve synthese; - convergente differentiatie (heterogene aanpak); - expliciete directe instructie; - tijd (minimaal 400 minuten exclusief taalgedeelte) - monitoren leesontwikkeling Methoden die deze elementen bevatten zijn het meest effectief! De meeste elementen zijn kenmerken van effectief onderwijs!

Piramide van interveniëren 5% zal slagen met niveau 1, 2 en 3 ondersteuning. Minimum een dagelijkse sessie van 30 min

Voor 15 % van de leerlingen zal ondersteuning in niveau 1 en 2 voldoende ondersteuning geven Minimaal 3 x 20 minuten verlengde instructie sessies per week

Voor 80% van de leerlingen zijn problemen niet aan de orde bij: een goed curriculum en voldoende instructietijd

Passend leesonderwijs: convergente differentiatie

groepsinstructie

verlengde instructie

niveau 1

niveau 2

zeer intensieve instructie

niveau 3

continuüm van tijd en intensiteit

EFFECTIVITEIT METHODEN VOOR LEREN LEZEN Naam methode

Na te streven doelen

Systematische aandacht letter/klankkoppeling

Veilig Leren lezen

+

+

Leessleutel

+

+/-

Leeslijn

+/-[1]

Lang zullen ze lezen

Convergente differentiatie

Totaal

Tijd +

+

5

+/-

+/-

+

3,5

+/-

+/-

+/-

-

2

+

+

+

+

+

5

Leeshuis

+

+

+

+

-

4

ZWALUW

+

+

+

-

+

4

[1]

Voor zwakke lezers is AVI-1 een voldoende resultaat.

+

Directe instructie

Streefdoelen methodes Aanvankelijk lezen Methodes Lang zullen ze lezen Leeshuis De Leessleutel Veilig Leren Lezen Leeslijn

Tijdstip beheersingsniveau instructieniveau zwakke lezers meeste leerlingen beheersingsniveau minlijn beheersingsniveau instructieniveau Leespad (goede lezers) Leesweg Leesweg (zorgleerl.) onder

Tijdsbesteding per jaar AVI 2 228 uur AVI 3 AVI 2/3 120 uur AVI 4 AVI 3 240 uur AVI 2 AVI 2 304 uur AVI 3 AVI 3 AVI 1

AVI 1

198 uur

Tijd per jaar en methode (volgens Stoeldraijer) 350 300 250 200 Methode

150 100 50 0 LZL

LH

LS

VLL

LL

TIJD EN METHODEN per week! (volgens handleiding!) • Leeshuis • Leeslijn • Veilig leren lezen

• Leessleutel • Lang zullen ze lezen

• 200 minuten (exclusief taal) • 330 minuten • 405 minuten (hele groep) en 480 minuten met subgroep)(met taal) • 450 minuten • 350 minuten (met taal) en 280 minuten (zonder taal)

Tijd en methoden voor leren lezen (volgens handleiding) 500 450 400 350 300 250

methoden

200 150 100 50 0 Leeshuis Leeslijn

VLL

LS

LZL

Cruciaal voor methoden leren lezen Veel nadruk op automatisering!

Monitoring • Leeslijn: twee wegen. Het gevaar dat de leerling er niet meer uit komt; • VLL: volgt met name op een protocolachtige manier de leesontwikkeling (herfstsignalering; wintersignalering; etc.). Verder: Toetssite • Leeshuis: elke 14 dagen toetsen; • Lang zullen ze lezen: les 8 van elk thema is een klassikale toets • Leessleutel: Elke les 9 van ieder thema is een toets. Kortom: alle methoden monitoren de leesontwikkeling; VLL doet dit het meest uitgebreid.

Veilig leren lezen • Lange traditie • Wetenschappelijk onderbouwd, op praktijk gericht • Uitgebreide software, tv-programma’s • Toetssite, actuele site • Aanbieding lettervolgorde • Woordenschat (weinig)

Analyse Stoeldraijer nieuwe VLL • meer nadruk op de elementaire leeshandeling; minder nadruk structureerwoorden; • meer aandacht automatisering (wisselrijtjes); • integratie lees-/taalonderwijs; • speelt in op de verschillen tussen leerlingen (maan-, zon- en sterkinderen); • na iedere kern controletaken (tijd); • woordenschatsuggesties; • toetsservice.

Basisleerlingmateriaal VLL • Leesboekjes maan 1 t/m 12 • Werkboekjes maan • Ankermaterialen • Structureerstroken • Woordendoos • Letterzetter • Woordzetter

• • • • • • • • • •

Instructiekalenders Computerprogramma Wandplaten Letterlijn Klikklakboekjes Ringboekjes maan Veilig en vlot Leesboekjes zon 1 t/m 12 Werkboekjes zon Lettermuur

´Overbodig´ leerlingmateriaal • • • • • • • • • • •

Speelleesset Kopieermap Letterdoos Reuzenwerkbladen Klikklakknieboek Ringboekje raket Feestneus Tip Top Stempeldoos Humpie Dumpie Leesseries

Belangrijke nieuw middelen voor interventies • Toetssite VLL • Vlot en Veilig: zeer belangrijk en effectief voor zwakke lezers • Leerkrachtassistent voor het digibord

GEBRUIK PROGRAMMA’S OP 1112 SCHOLEN Bron: Inspectie van onderwijs (april 2010)

• • • • •

Veilig leren lezen Leeslijn Leessleutel Leeshuis Lang zullen ze lezen

• 80% • 14% • 6% • 1% • 1%

Programma’s voortgezet technisch lezen

“Vlot lezen is de meest genegeerde leesvaardigheid”.

Richard Allington

“Nauwkeurig en snel kunnen lezen is zo fundamenteel voor het leessucces van leerlingen, dat het een recht voor leerlingen zou moeten zijn dat scholen daaraan aandacht besteden” (Kame’enui en Simmons).

Methoden vtl gekoppeld aan een taal/leesmethode, zoals: • Wie dit leest (geïntegreerd) • Taalleesland (aparte module Lees maar door) • Goed Gelezen! (aparte module). • Tekstverwerken (zowel aparte module als computerprogramma) • Ondersteboven van lezen (geïntegreerd) • Leeshuis

Specifieke methoden voortgezet technisch lezen Bijvoorbeeld: • Leestheater • Goed Gelezen versie 1 en 2 • Lees maar door • Estafette • Leesparade • Lekker Lezen

Nieuwe methode Strategisch Lezen en Spellen Een uitgave van: Gelling Publishing en Training

Waarom nieuwe methode? De gehele opzet en methodiek zijn voortgekomen uit de ervaringen die Jacques Hoek heeft opgedaan - in een periode van 30 jaar - als schoolbegeleider op het gebied van lezen en spellen en dan met name in achterstandssituaties. Mede daardoor is gekozen voor het neurologisch model en niet voor het gangbare talige interactieve activatiemodel. Dit laatste model werkt met name bij kinderen uit talige milieus en houdt dus onvoldoende rekening met ontwikkelingspsychologische aspecten.

Kenmerken methode • Een compacte en doelgerichte methode zonder overbodige oefeningen • Gebaseerd op recente neurologische inzichten • Stapsgewijs toewerken naar een hoger niveau • Visuele en auditieve vaardigheden worden stapsgewijs ingeoefend met behulp van leesstrategieën. • Elke stap wordt begeleid en voorgedaan • Leerlingen leren door nadoen en oefening • Veel flexibiliteit en ruimte voor differentiatie • Kinderen die sneller kunnen, kunnen zelfstandig verder werken

Doelgroep De methode is geschikt voor alle kinderen vanaf groep 2, die toe zijn aan het leren lezen en spellen. Tevens is de methode uitermate geschikt voor kinderen in het sbo. Het blijkt dat de methode, mede door zijn totaal andere opzet en uitgangspunten, heel goed werkt bij kinderen met leesproblemen en dyslexie. De methode is geschikt voor alle scholen in het primair onderwijs. Zowel reguliere basischolen als sbo scholen maken reeds gebruik van de methode.

Tekst verwerken • Teksten ongeschikt; opbouw • Veel verschillende lettercombinaties per les

Ondersteboven van lezen • 29 uur technische leeslessen groep 4 • 13 uur technische leeslessen groep 5

Leesparade • 16 weken AVI 2, 16 weken AVI 3

• Geen aandacht voor AVI 7, 8, 9 • Uitgangspunt: véél lezen als basis

Estafette Nieuw • Nieuwe AVI-indeling • Startniveau AVI M3-extra • Werkt vanuit CITO Leestechniek/Leestempo • Advies: nieuwe AVI-toetsen gebruiken • Veel leesmateriaal • Veel leestijd voor groep 7 en 8 • Toetssite

Goed Gelezen! • 3 leerjaren: 30 uur per leerjaar

• Geleidelijke opbouw (maar begin te moeilijk) • Gekoppeld aan BSL (begrijpend en studerend lezen) • Opdrachten voor zelfstandig werken te moeilijk

Leeshuis VTL • Groep 4: 72 uur (½ zw)

• Groep 5: 54 uur (½ zw) • Groep 6: 45 uur (½ zw) • Ook groep 7 krijgt aandacht • Ambitieus: vooral gericht op goede lezers

Lekker lezen • Een gemiddeld kind gaat per 12 weken 1 avi-niveau vooruit. • Heeft een kind meer oefening nodig op een avi-niveau, dan kan hij of zij 6 weken langer over een avi-niveau doen. Vertragen i.p.v. intensiveren dus. • Nergens wordt gewezen op het belang van automatiseren en herhaald lezen. • Het instructiedeel voor de risicolezers is beperkt (2x een half uur in de week). • Wel teksten voor zwakke lezers in de bovenbouw. • Aandacht van groep 4 t/m 8 (onderhouden leesvaardigheid in groep 7 en 8)

Streefdoelen methodes VTL Het bereiken van AVI 9 is het doel bij al deze methodes. Het tijdstip waarop de doelstelling bereikt moet zijn is verschillend. Methodes

Tijdstip

Leestheater Goed Gelezen! (nieuw) Lees maar door

eind groep 6 eind groep 6 eind gr.6 (minimaal AVI 6 voor zwakke lezers) eind groep 5 eind groep 6 eind groep 5 voor zwakke lezers eind groep 5: AVI 6 nieuwe AVIdoelen zwakke lezers Leespad groep 5 Leesweg maart groep 6 Leesweg zorg juni groep 6 nieuwe AVIdoelen

Tekst verwerken Ondersteboven van lezen Leeshuis Leesparade Estafette Nieuw Leeslijn

Lekker lezen

Tijdsbesteding per jaar

146 uur 90 uur 102 uur 120 uur 63 uur 189 uur 132 uur 408 uur 568 uur

286 uur 268 uur

Tijd en methoden (volgens Stoeldraijer) 450 400 350 300 250 Methode

200 150 100 50 0 LT

GG LMD TV

OVL LH

LP

EST Lek

Tijdsbesteding Estafette nieuw Groep 4 en 5: 180 minuten

Per week 3 basislessen, 1 toepassingsles Groep 6, 7, 8: 135 minuten

Per week 2 basislessen, 1 toepassingsles

Leestheater

Goed Gelezen (oud), Lees maar door

Leesparade, Leeshuis

Tekst verwerken, Ondersteboven van lezen

Leesweg

Leespad, Goed Gelezen 2

Methoden voor voortgezet technisch lezen in groep 7 en 8 • Leesparade • Estafette nieuw • Leeshuis • Lekker lezen • Leeslijn • Tekstverwerken • Ondersteboven van lezen

• Geen-onvoldoende aandacht • Veel aandacht (158 uur): heel veel! • Groep 7: 63 uur • Geen onderhoud; ongeveer 10 uur • 24 uur • Geen expliciete aandacht • 11 uur

Belangrijk verschil Lekker lezen versus Estafette • Lekker lezen • Estafette

• Divergente differentiatie • Convergente differentiatie


• • • • •

Estafette Leesparade Lekker lezen Leestheater Goed Gelezen. Technisch lezen • Tekst verwerken. Technisch lezen

• 29% • 6% • 5% • 1% • 14% • 4%

Begrijpend lezen

Waar gaat het bij begrijpend lezen en lezen om te leren om? • Het betekenis verlenen aan een tekst en niet aan een serie individuele woorden en zinnen (Rapp e.a. 2007). • Het construeren van een samenhangend beeld of representatie van de inhoud van de tekst in het geheugen.

Het begrijpend lezen van leerlingen hangt af van: - Hoe goed ze technisch kunnen lezen - Hoeveel kennis ze hebben en hoe ze denken - Hoe gemotiveerd ze voor begrijpend lezen zijn

Wat is volgens de wetenschap belangrijk voor begrijpend lezen? • Vlot en vloeiend kunnen technisch lezen: kan als een signaal van goed begrijpend lezen worden gezien • Taal, woordenschat/begripsmatige kennis/begrijpend luisteren: op oudere leeftijd is er een hoge correlatie tussen beg. lezen en beg. luisteren. • Monitoring/metacognitie: leerlingen die hun begrijpend lezen monitoren weten wat ze begrijpen en wat ze niet begrijpen en wat ze moeten doen om wat ze niet begrijpen toch te begrijpen. • Kennis van tekststructuur (kennisgebieden)

Perfetti (2009) Het monitoren van het begrijpend lezen (zelfsturing, metacognitie) is de centrale strategie voor het controleren van het “begrijpen”.

Misverstand Het is een misverstand om te denken, dat het bij begrijpend lezen alleen om leesstrategieën gaat! Taal, woordenschat/kennis en vlot lezen spelen een belangrijke rol bij begrijpend lezen.

Hoe effectief zijn leesstrategieën? Cito (2007) over leesstrategieën: Onderwijs in leesstrategieën heeft geen faciliterend effect op het kunnen begrijpen of interpreteren van teksten of omgekeerd. Diverse onderzoeken laten zien, dat leesstrategieën zelden een aantoonbaar effect op begrijpend lezen hebben, terwijl dit wel duidelijk het geval is voor vlot lezen en woordenschat.

Het kunnen noemen van leesstrategieën in groep 8 (PPON 2007) - 20% van de leerlingen kan geen strategie noemen - 40% van de leerlingen kan 1 of 2 strategieën noemen - 40% van de leerlingen kan meer dan 2 strategieën noemen

Torgesen (2003) “Er is geen begrijpend leesstrategie die moeilijkheden met nauwkeurig en vlot lezen kan compenseren.”

Het belang van (achtergrond)kennis .

Begrijpend lezen vraagt van een leerling vooral woordenschat en achtergrondkennis. Instructie van begrijpend leesstrategieën kan het ontbreken van kennis niet compenseren. American Educator, “Building Knowledge”, Spring 2006

Overig onderzoek over het ontbreken van effecten • SCO Kohnstamm • Prof. Kris van den Branden (Leuven) en medewerkers van de Universiteit van Gent • Hirsch: The knowledge deficit • het Zweedse leesonderwijs • IES-onderzoek

Zweedse situatie (2006) • Onderzoekster Shiel (2006): Budapest, augustus 2006, IRA-conferentie • Zweden: heeft de beste leesresultaten! Maar: - Zweden besteedt geen aandacht aan leesstrategieën! - Vraag Shiel: Doen leerlingen het het beste bij leerkrachten die het minst begrijpend lezen onderwijzen? - In de praktijk: de Zweden laten kinderen veel lezen.

IES-onderzoek remediërende programma’s begrijpend lezen (februari 2010) • Vier speciale curricula voor begrijpend lezen werden op effectiviteit onderzocht • Dit onderzoek vond bij 5500 leerlingen plaats • De methoden waren goed geïmplementeerd. • De leerlingen die met zo’n aanpak werkten, scoorden lager dan de leerlingen van de controlegroep.

Amerikaans federaal onderzoek (mei 2009) • De vier onderzochte methoden voor begrijpend lezen laten geen positieve effecten op de leesprestaties van kinderen uit risicogroepen zien, soms zijn er zelfs negatieve effecten; • De kinderen deden het niet beter dan de kinderen van de controlescholen die geen methode hadden; • De methoden waren gebaseerd op onderzoek over begrijpend lezen.

OMVANG VAN LEZEN EN BEGRIJPEND LEZEN “Recent vonden we, dat de omvang van het lezen van leerlingen in de school één van de belangrijkste verschillen in ervaringen was in meer of minder effectieve klassen.” (Allington, 2003) Stilleesbeleid: een must!

Kerndoelen begrijpend lezen 9.

De leerlingen krijgen in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten.

10.

De leerlingen leren bij de doelen onder ‘mondeling taalonderwijs’ en ‘schriftelijk taalonderwijs ‘ strategieën te herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen.

Een groot knelpunt • Internationaal vergelijkend onderzoek: kinderen in Nederland en de Verenigde Staten hebben de meest negatieve instelling ten opzichte van lezen (Twist e.a. 2004). • In vergelijking met andere landen is in Nederland de groep kinderen die thuis nooit leest zeer hoog (42% versus internationaal gemiddelde van 32%) (PIRLS, 2007). • Het PPON-Leesvaardigheid op het einde van de basisschool (april 2007): het enthousiasme van leerlingen voor lezen gaat sinds 1993 achteruit. • Warde e.a. (2007) (Universiteit van Manchester): in Nederland en in Verenigde Staten treedt duidelijk ontlezing op, terwijl dit in Frankrijk, Noorwegen en GrootBrittannië niet het geval is

Evidence based begrijpendleesstrategieën Beantwoorden/ Stellen vragen

Activeren Voorkennis Componenten Instructie

Monitoren Begrijpend lezen (Naar Simmons, Rupley, Vaughn, & Edmonds, 2006)

Samenvatten Gebruik maken van visualiseringen (woordweb)

Een aantal kenmerken • Tijd die ze vragen Methoden verschillen van elkaar in de tijd die ze per jaar vragen: Leeshuis vraagt de meeste tijd; Lees je wijzer het minst. • Differentiatie Van klassikaal/convergent (Leeshuis, Goed Gelezen, Tekstverwerken) naar adaptief (Tussen de regels en Onderste boven van lezen)

vervolg • Instructietijd Ondersteboven voor lezen het meest; Lees je wijzer het minst • Extra-tijd zwakke lezers Leeshuis het meest; Tekstverwerken en Lees je wijzer het minst.

• Zelfstandig werken Goed gelezen het meest en Tekstverwerken en Lees je wijzer het minst.

Tijd methodes begrijpend lezen

totaal

waarvan ZW

230,5

0

Leeshuis

246

84

TLL

225

0

TV

125

0

TDR

261

96

GG!

307,5

112,5

OVL

Aantrekkelijker én effectiever • Neem de methode die het minst irritatie opwekt • Géén methode voor begrijpend lezen in groep 4 • Of helemaal geen methode meer….

• Vaak aandacht aan elementaire (evidence based) strategieën

Evidence-based strategieën voor begrijpend lezen (Volgens Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 2007)

voor

1. Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Ik voorspel 3. Wat weet ik al?

tijdens

4. Wat doe ik als ik het niet meer snap?

na

5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 7. Ik stel vragen over de tekst Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen?

Overzicht Evidence-based strategieën in Tekst Verwerken In hoeveel lessen van het totaal aantal lessen per leerjaar staat de evidence based strategie centraal? strategie evidence -based

groep 4

groep 5

groep 6

groep 7

groep 8

1. Waarom ga ik deze tekst lezen?

niet aan de orde

niet aan de orde

0/30

0/30

0/20

2. Ik voorspel

5/30

4/30

0/30

0/30

0/20

3. Wat weet ik al?

4/30

0/30

0/30

0/30

0/20


4/30

0/30

4/30

0/30

0/20

5. Ik visualise er de tekst (schema, web)

niet aan de orde

niet aan de orde

niet aan de orde

6/30

9/20

6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdged achte)

6/30

10/30

12/30

8/30

0/20

7. Ik stel vragen over de tekst

1/30

2/30

0/30

0/30

0/20

Evidence based strategieën in Tekst Verwerken • • • • •

De evidence-based leesstrategieën komen in de methoden Tekst Verwerken (2006) wel aan de orde, maar staan slechts in een gering aantal lessen centraal. Enkele strategieën staan vooral centraal in de lagere groepen, zoals voorspellen en voorkennis activeren. De evidence-based strategie die het sterkst in de methode aanwezig is, is samenvatten. De metacognitieve strategieën (Waarom ga ik deze tekst lezen? en Wat doe ik als ik het niet meer snap?) staan maar heel weinig centraal in de lessen. De methode besteedt veruit de meeste aandacht aan leerdoelen die te maken hebben met het interpreteren van de tekst. De vaardigheden die hierbij horen (bijvoorbeeld verwijswoorden, signaalwoorden, signaalzinnen) zijn volgens onze opvatting niet allemaal te relateren aan de evidence-based strategieën.

ë

Evidence based strategieën in Leeshuis • • • •

• • • •

De geformuleerde evidence-based leesstrategieën komen in de methode Leeshuis niet alle zeven aan de orde. In Leeshuis is geen aandacht voor strategie 1: Waarom ga ik deze tekst lezen en ook niet voor strategie 7: Ik stel vragen over de tekst. Ook strategie 4: Wat doe ik als ik het niet meer snap, komt slechts in een beperkt aan tal lessen aan de orde. Met name de metacognitieve strategieën die het lezen en denken sturen komen in Leeshuis onvoldoende aan bod. Voorspellen komt in alle groepen aan de orde. Hierbij is sprake van een doorgaande lijn. Gebruik maken van voorkennis zien we ook in alle groepen, behalve in groep 8. Het visualiseren van de tekst komt pas centraal te staan in groep 7 en 8. De methode besteedt veruit de meeste aandacht aan leerdoelen die te maken hebben met het controleren van begrip. Dit lijkt op het eerste gezicht een evidence-based strategie, namelijk wat doe ik als ik het niet meer snap?. De leerdoelen die de methode echter bij begripsvorming controleren formuleert, zijn zeer divers en lang niet allemaal te relateren aan de evidence-based strategieën.

Overzicht Evidence-based strategieën in Ondersteboven van lezen I

strategie evidence-based

lessen

groep 4

groep 5

groep 6

groep 7

groep 8


Totaal Begrijp end lezen

-

-

-

-

-

2. Ik voorspel


15/100 15/30

9/100 9/40

4/100 4/32

8/100 8/32

8/100 8/24

3. Wat weet ik al?


13/100 13/30

9/100 9/40

3/100 3/32

8/100 8/32

8/100 8/24



5/100 5/30

14/100 10/40

12/100 9/32

7/100 7/32

12/100 12/24

5. Ik visualiseer de tekst (schema, web)


-

-

-

17/100 8/32

4/100 4/24

6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte)


3/100 3/30

11/100 11/40

10/100 10/32

10/100 6/32

22/100 12/24



-

1/100 1/40

-

6/100 6/32

15/100 12/24

Evidence-based strategieën in Ondersteboven van lezen Minst voorkomende evidence-based strategieën: • ‘1. Waarom ga ik deze tekst lezen?’ is vertegenwoordigd bij de 8 strategieën van de methode, namelijk: ‘Leesdoel bepalen’. In de strategieën die per unit geformuleerd worden zien we deze strategie echter niet terug. • ‘1. Waarom ga ik deze tekst lezen?’ staat in geen les centraal. Er staan wel twee vragen op het hulpkaartje die aan deze strategie gerelateerd zijn, waardoor leerlingen er wel mee in aanraking komen (wat wil ik lezen? waarom wil ik dat?). • 7. Ik stel vragen over de tekst. Deze strategie komt in de hogere groepen aan de orde, in beperkte mate. • De andere strategieën komen redelijk gelijkmatig aan bod. • In groep 4 ligt de nadruk op ‘2. Ik voorspel’ en ‘3. Wat weet ik al?’ Doordat deze later ook regelmatig aan de orde komen, zijn dit de best vertegenwoordigde strategieën. • ‘5. Ik visualiseer de tekst’ is aan de orde vanaf groep 7. Dit gebeurt in de vorm van het maken van een schema bij teksten met verschillende structuren. Doordat de leerlijn Informatie verwerven door lezen hier veel aandacht aan besteedt, komt deze strategie in de hogere groepen veel aan bod.

Overzicht Evidence-based strategieën in Tussen de regels In hoeveel lessen van het totaal aantal lessen per leerjaar komt de evidence based strategie aan de orde?

strategie evidencebased

groep 4

groep 5

groep 6

groep 7

groep 8


niet aan de orde

niet aan de orde

niet aan de orde

niet aan de orde

niet aan de orde

2. Ik voorspel

1/30

3/60

1/60

2/60

4/60

3. Wat weet ik al?

1/30

3/60

3/60

2/60

4/60


2/30

8/60

4/60

3/60

4/60


niet aan de orde

niet aan de orde

niet aan de orde

10/60

10/6-

6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgeda chte)

2/30

10/60

10/60

8/60

8/60


niet aan de orde

niet aan de orde

3/60

2/60

4/60

Evidence-based strategieën in Tussen de regels De door ons geformuleerde evidence-based leesstrategieën komen in de methode Tussen de regels niet allemaal aan de orde. Strategie 1: Waarom ga ik deze tekst lezen komt in geen enkele van de leerjaren aan de orde. • Strategie 5: Ik visualiseer de tekst, komt alleen aan de orde in groep 7 en 8 in de leerlijn studievaardigheden. • Strategie 7: Ik stel vragen over de tekst is een twijfelgeval. Vanaf groep 6 wordt de leerlingen gevraagd emoties en gegevens in teksten te koppelen aan eigen ervaringen, eigen kennis en eigen verwachtingen. Dit komt in de richting van het stellen van metacognitieve vragen over de tekst om erachter te komen of de tekst je heeft gebracht wat je ervan verwachtte. • De overige evidence-based strategieën komen aan bod, maar staan slechts in een gering aantal lessen centraal. De evidence-based strategie die het sterkst in de methode aanwezig is, is samenvatten.

Overzicht Evidence-based strategieën in Goed Gelezen! In hoeveel lessen komt de evidence based strategie aan de orde:


groep 4

groep 5

groep 6

groep 7

groep 8


Komt bij iedere les terug.

Idem

Idem

Idem

Idem

2. Ik voorspel

1

-

-

-

-

3. Wat weet ik al?

Komt bij iedere les terug.

Idem

Idem

Idem

Idem


-

1

-

-

-


5

7

3

6

6


14

3

-

13

8


2

-

2

1

-

Evidence based strategieën Goed Gelezen! •

•

•

• • •

Goed Gelezen! heeft een uitgebreid doelstellingenoverzicht. In de lessen zijn nog een fors aantal doelen aangetroffen die niet in het schema van Barrett passen, maar die wel behandeld worden in de lessen. Uit het schema blijkt duidelijk dat, op de een of andere manier, visualiseren aan bod komt en het samenvatten, behalve in groep 6, ook. Goed Gelezen! besteedt aan een heleboel zaken aandacht die een rol zouden kunnen spelen bij het lezen van teksten. Door de enorme diversiteit is het voor te stellen dat leerlingen niet meer weten wat er toe doet bij het lezen van een tekst. Er wordt bij Goed Gelezen! veel aangeleerd wat de goede begrijpende lezer niet nodig heeft. Daar gaat veel tijd inzitten. Onderzoek heeft laten zien dat de methode die de meeste tijd aan begrijpend lezen besteedt (Goed Gelezen!) nog niet tot de beste resultaten leidt op de Cito-toetsen voor begrijpend lezen. Bij alle lessen van Goed Gelezen! wordt aandacht gevraagd voor het leesdoel en het activeren van de voorkennis. Daarnaast moeten de leerlingen steeds letten op de leesvraag. Evidence based doel 1 en 3 komen altijd ter sprake.

Overzicht Evidence-based strategieën in Taalleesland In hoeveel lesdoelen van het totaal aantal lesdoelen komt de evidence based strategie aan de orde:


groep 4

groep 5

groep 6

groep 7

groep 8


niet

4/96

niet

9/104

niet

2. Ik voorspel

6/85

Niet

10/97

niet

niet

3. Wat weet ik al?

niet

niet

6/97

niet

niet


niet

Niet

Niet

Niet

niet


18/85

6/96

6/97

13/104

18/90


23/85

28/96

13/97

18/104

11/90


Niet

Niet

6/97

7/104

4/90

Evidence based strategieën in Taalleesland De methode Taalleesland heeft een stevige relatie gelegd tussen de leerlijn stellen en begrijpend lezen. Doelen van begrijpend lezen komen aan de orde bij stellen en omgekeerd. Voorbeeld: Bij Leesbegrip staat als lesdoel: De tekstsoorten gedicht, verhaal, weettekst, doetekst en brief/briefje onderscheiden. Bij stellen staat als lesdoel: Een weettekst en een doetekst schrijven. De lesdoelen komen dus twee keer aan de orde, een keer bij stellen en een keer bij begrijpend lezen. • Een aantal evidence based strategieën komen niet of nauwelijks aanbod. Taalleesland biedt veel strategieën aan die niet vallen onder de categorie evidence based.

Taaltrapeze Overzicht Evidence-based strategieën in Taaltrapeze In hoeveel lessen van het totaal aantal lessen per leerjaar komt de evidence based strategie aan de orde?

strategie evidencebased

Deel 4

Deel 5

Deel6


niet

niet

niet

2. Ik voorspel

niet

niet

niet

3. Wat weet ik al?

niet

niet

niet


niet

niet

niet


niet

3

17

6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedac hte)

niet

niet

niet

7.Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst

niet

niet

7

Deel 7

Evidence based strategieen Taaltrapeze • •

• • • •

Taaltrapeze is geschreven voor het speciaal basisonderwijs en is bijna niet te vergelijken met andere methodes voor begrijpend lezen. Wat opvalt is de aandacht voor elementaire taalkundige aspecten als een punt, een komma, de hoofdletter enz. Deze aspecten komen bij methodes voor begrijpend lezen nooit of slechts terzijde aan bod. Wel is er aandacht voor dergelijke onderwerpen binnen een taalmethode. Taaltrapeze heeft ervoor gekozen om ze op te nemen bij het begrijpend lezen. Daarnaast is het opmerkelijk dat er veel aandacht is voor tekstsoorten. Of je daar een betere begrijpend lezer van wordt, valt te betwijfelen. De methode biedt de teksten aan op verschillende AVI-niveaus. Dat is handig en verstandig. Deel 7 is in de analyse niet meegnomen, maar uit de bestudeerde delen blijkt dat de o.i. belangrijke strategieën wel heel weinig aan bod komen. Gelukkig is er wel veel aandacht voor woordenschat.

Overal tekst Leesstrategieën • Een eenduidige definitie over wat een leesstrategie is bestaat niet. De term strategie kent veel raakvlakken met termen als vaardigheden, doelen en aandachtspunten. • Overal tekst! gebruikt de term leesmanieren. Met leesmanieren worden zowel (lees)strategieën als (lees)vaardigheden bedoeld. Ze kunnen worden samengevat onder de noemer: hulpmiddelen om teksten beter te begrijpen. In Overal tekst! komen zeven leesstrategieën aan bod. • Vooraf • Waarom ga ik deze tekst lezen? (doel) • Ik voorspel op basis van het vluchtig doorkijken van de tekst. (inhoud) • Wat weet ik al? (voorkennis) • Tijdens • Ik stel vragen over de tekst. (vanuit het doel) • Ik visualiseer de inhoud van de tekst. (schema, woordveld, onderstrepen, aantekeningen maken) • Wat doe ik als ik het niet meer snap? (herlezen, enzovoort) • Na • Ik vat samen. (Heb ik mijn doel bereikt? Kan ik de verkregen informatie gebruiken?)

Vervolg Overal Tekst • De zeven strategieën worden verbreed naar 25 leesmanieren. De 25 leesmanieren vormen samen een gereedschapskist, het zijn (deel)instrumenten die helpen de zeven overkoepelende leesstrategieën goed te behandelen én daarnaast de kerndoelen te dekken. • In groep 4 komen 12 van de 25 leesmanieren aan bod. • In groep 5 tot en met 8 worden 25 leesmanieren geleerd, verdiept, geoefend en toegepast. Daarnaast worden in groep 7 en 8 in elke laatste les van een blok de zeven bewezen effectieve leesstrategieën bevraagd. • Er is sprake van een doorlopende, concentrische leerlijn. De leesmanieren komen elk jaar terug, met een opbouw in moeilijkheid. Soms zit die opbouw in een uitbreiding of verdieping van een leesmanier, soms in de toepassing op complexere teksten.

25 leesmanieren Vooraf

Tijdens

1. Bedenk je leesdoel 2.Kies hoe je leest 3.Herken de tekst 4.Verken de tekst 5.Onderzoek de tekst (ook ‘tijdens’) 6.Gebruik wat je al weet

7. Herken het doel en de doelgroep van de schrijver 8. Bepaal het onderwerp en de hoofdgedachte 9. Stel jezelf steeds vragen 10. Zie de volgorde in de tijd 11. Zie het probleem en de oplossing 12. Zie het doel en het middel 13. Zie de overeenkomst en het verschil 14. Zie de oorzaak en het gevolg 15. Bedenk wat een feit en wat een mening is 16. Lees tussen de regels door 17.Lees kritisch (ook ‘na’) 18. Kijk naar het taalgebruik (ook ‘na’) 19. Vat samen in een schema (stukje tekst) 20. Herken waar het woord naar verwijst 21. Vind de betekenis

Na 22. (Bedenk wat je aan de tekst hebt gehad) 23. Trek een conclusie 24. Vat samen in een korte tekst of in een schema (hele tekst) 25. (Vergelijk teksten met elkaar)

Lezen in beeld • Lezen in beeld is een methode voor strategisch leesonderwijs. • Zes leesstrategieën vormen de basis van de leerstof. Maar voor kinderen is het werken met strategieën vaak lastig. Daarom vertaalt Lezen in beeld de leerstof in zes sleutels. Met deze zes sleutels kunnen leerlingen elke tekst openen.

De sleutels van Lezen in beeld 1. Verken de tekst. • Letten op de plaats van de tekst.. • De illustraties bekijken. • Letten op de titel. • De eerste zinnen van de tekst lezen. • Voorspellen waar de tekst over gaat. 2. Lees de tekst. Denk vooruit bij het lezen. Vragen bedenken over het onderwerp. • Bij het lezen vooruit denken. • Letten op signaalwoorden.

Vervolg sleutels 3. Controleer of je begrijpt wat er staat. • De betekenis van woorden en zinnen uit de tekst bepalen. • Bepalen waar verwijswoorden naar verwijzen. • Een tekstdeel opnieuw lezen als dat nodig is. • De tekst in drie zinnen navertellen. • Jezelf een voorstelling van de tekst maken. • Antwoorden op vragen uit de tekst halen.

4. Bepaal de bedoeling van de schrijver. • De tekstsoort bepalen. • Het onderwerp van de tekst of de alinea bepalen. • De hoofdzaak van de alinea bepalen. • Bij verhaalteksten: bepalen wie de hoofdpersoon is en wat het plan of het probleem van de hoofdpersoon is. • Bepalen wat de bedoeling van een tekstdeel is.

Vervolg sleutels 5. Verwerk de informatie uit de tekst. • Informatie uit een schema halen. • Informatie uit een tekst in een schema plaatsen. • De opbouw van een tekst in alinea's bepalen. • Waarom-vragen stellen n.a.v. de informatie in de tekst. • Een samenvatting maken. 6. Kijk terug. Trek conclusies. • Na het lezen van de tekst conclusies trekken. • De tekst beoordelen. • Jezelf de vraag stellen: Heb ik zoiets zelf ook meegemaakt? Kan ik dit herkennen? • Bedenken wat je van de tekst hebt geleerd. • Bedenken wat je nog meet over het onderwerp zou willen weten: meer informatie. • Na het lezen van de tekst bedenken wat je zult gaan doen.

Enkele opmerkingen • Lezen in beeld leert de sleutelstrategieën stap voor stap aan. • In elk blok komt één sleutel aan bod. En dezelfde sleutel komt elk jaar in hetzelfde blok terug. • Blok 3 is standaard gereserveerd voor de sleutel 'Lees de tekst. Denk voor uit bij het lezen.'

Nieuwsbegrip De leerlijn van Nieuwsbegrip bestaat uit de volgende vijf strategieën: voorspellen, ophelderen van onduidelijkheden, samenvatten, vragen stellen en relaties/verwijswoorden. Elke strategie staat eens in de vijf weken centraal. Er zijn zeven blokken van vijf weken per jaar, zodat elke strategie zeven keer aan bod komt in dat tijdsbestek.

Leerlijn Nieuwsbegrip Basis • Leerlijn bestaat uit evidence based strategieën: 1. 2. 3. 4. 5.

voorspellen ophelderen van onduidelijkheden vragen stellen samenvatten relaties en verwijswoorden

• Deze strategieën vormen de basis van het stappenplan van Nieuwsbegrip • Zeven blokken van zes weken, iedere strategie staat één keer per vijf weken centraal. De zesde week worden de strategieën geïntegreerd aangeboden in een Blokles.

Complete, interactieve aanpak voor begrijpend lezen…

… door toevoeging van: - actuele lessen met andere tekstsoorten - strategielessen - actuele woordenschatoefeningen - functionele schrijfopdrachten Nieuwsbegrip Basis + XL dekken de kerndoelen voor begrijpend lezen

Materialen van Nieuwsbegrip Basis  algemene informatie  veelgestelde vragen  actuele teksten, opdrachten, handleidingen  algemene handleiding  stappenplannen  archief  toetsen  forum  aanmeldknop alle lesmaterialen in Pdf+ in Word-bestanden  leerlingen werken met papieren materiaal

Nieuwsbegrip XL: actuele lessen met andere tekstsoorten

- Nieuwsbegrip Basis biedt informatieve teksten aan. Nieuwsbegrip XL biedt alle andere tekstsoorten (gedicht, brief, mening, instructie, verhalend etc.) - de thema’s sluiten aan bij de lessen van Nieuwsbegrip Basis - op de computer te maken, met het digibord behandelen (of uitprinten)

Effecten Nieuwsbegrip • Vernooy en Mijs (2009): VMBO leerlingen gingen op de Cito VAS vooruit; • Egbertsen (2009): Cluster IV leerlingen gingen in een maand een AVIbeheersingsniveau vooruit en meerdere instructieniveaus. • Mijs (2010): VMBO leerlingen gingen vooruit.

Effecten • Utrecht VMBO: • Begin: ambitieuze doel gesteld om de leerlingresultaten gedurende het schooljaar met 10 procent te verbeteren.

• Na: In alle klassen is sprake van een gemiddelde leerwinst en in een aantal gevallen werd het leerwinstpercentage van 10 procent benaderd tot zo’n 7 tot 8 procent.

vervolg •

VMBO Delden: In de BK-klas ligt het

•

Aan het einde van het schooljaar zit het gemiddelde BLN op het landelijke niveau. Ook bij de KTklas ligt het gemiddelde BLN bij de start van het schooljaar onder het landelijke VMBO startniveau. Aan het einde zit dit het gemiddelde BLN er ruim boven. In beide klassen is dus leerwinst geboekt van respectievelijk 12 en 14 %. Landelijk ligt het leerwinstpercentage op 7 %.

•

Aan het einde van het schooljaar scoort nog maar 12 % van de leerlingen op D-niveau en geen leerlingen meer op E-niveau. Het aantal leerlingen in de A- en Bniveaus is ook flink gestegen

gemiddelde BLN bij de beginmeting onder het landelijke startniveau van een VMBOleerling.

•

Aan het begin van het schooljaar scoorde nog 30 % van alle leerlingen op D- en E-niveau.

Avi Niveau Beheersing

Naam

Beginsituatie

Streefdoel

Behaald resultaat

Leerling 1

4

5

5

Leerling 2

5

6

6

Leerling 3

3

4

3

Leerling 4

3

4

4

Leerling 5

2

3

3

Avi Niveau Instructie Naam

Beginsituatie

Streefdoel

Behaald resultaat

Leerling 1

6

7

9

Leerling 2

7

8

9

Leerling 3

5

6

9

Leerling 4

6

7

9

Leerling 5

4

5

6

Voldoende dekking Nieuwsbegrip • Gebruik vooral de basisversie • Pas de strategieën toe op de beste teksten uit je oude methode voor begrijpend lezen • Heel veel zaken uit de taalmethode dekken ook de kerndoelen voor begrijpend lezen • Pas de strategieën toe bij teksten van de kennisgebieden • Gebruik voor zeer zwakke lezers het Cito Hulpboek Begrijpend lezen

Kidsweek

Lezen = weten • … richt zich op informatieve teksten die al aanwezig zijn in de klas (bijvoorbeeld teksten bij zaakvakken). • …maakt gebruik van coöperatieve werkvormen. • …maakt gebruik van non-verbale representatie (schema’s, modellen…)

Lezen = Weten De leerlijn van Lezen = Weten bestaat uit de volgende zeven strategieën: Voor: - Verken de tekst door te kijken naar tekstkenmerken - Voorspel wat er in de tekst staat - Wat weet ik al (achtergrond/voorkennis) Tijdens: - Ik bedenk en beantwoord vragen over de tekst - Ik visualiseer de tekst - Wat doe ik als ik het niet meer snap? Na: - Ik vat de gelezen tekst samen

Lezen = weten Materialen: • algemene informatie • algemene handleiding • strategiekaarten (leesstrategieën en woordenschat) met uitgewerkte voorbeelden en suggesties voor; - coöperatieve werkvormen - hardop denkend voordoen - toepasbaarheid bij tekstsoorten. • cd-rom met leerlingmateriaal.

Lezen = Weten • De 7 strategieën komen aan bod in alle jaargroepen. Elke les staat één strategie centraal. • De leerkracht kiest een strategiekaart die past bij de te lezen tekst. Elke strategiekaart kan vaker aan bod komen. • De methode is concentrisch van opbouw: in groep 5 komt een set strategiekaarten aan bod, in de daaropvolgende jaren kunnen dezelfde strategiekaarten worden ingezet en er komen per jaargroep nieuwe kaarten bij.

Overzicht evidence-based strategieën in Lezen = Weten Strategie evidence-based

Groep 5 Groep 6 Groep 7

Groep 8

1. Ik verken de tekst door te kijken naar de tekstkenmerken

2

4

5

6

2.Ik voorspel wat er in de tekst staat

1

2

4

5

3. Wat weet ik al?

2

4

6

8

4. Ik bedenk en beantwoord vragen over de tekst

2

4

6

7

5. Ik visualiseer de tekst

3

5

7

9


5

12

22

27

7. Ik vat de gelezen tekst samen

2

5

9

14

Woordenschat

6

6

6

6

Au (2009) • Lijsten van strategieën moeten niet in een korte tijd behandeld worden. • Het verdient aanbeveling om je als leerkracht op één á twee strategieën te richten in plaats van op heel veel strategieën. Dat is niet effectief; bovendien zijn al die strategieën niet effectief. • Plan meerdere lessen aan de hand van één of twee strategieën die vervolgens aan de orde komen. • Leg in die lessen een sterk accent op het toepassen. (Begeleid) oefenen is essentieel voor de ontwikkeling van een vaardigheid. Bijvoorbeeld een complexe strategie als ‘monitoren van het begrijpend lezen’ kost de leerlingen veel tijd om zich deze eigen te maken. Bij de meeste leerlingen zie je na 2 á 3 lessen geen resultaat

DE LEERKRACHT ALS HARDOP DENKEND MODEL van een goede begrijpende lezer. Ik doe het voor. Wij doen het samen. Jullie doen het (in duo’s).

Jij doet het zelf.

Fisher, Frey & Lapp (2008) Hersenonderzoek laat het belang van modeling zien bij het verbeteren van het begrijpend lezen in het voortgezet onderwijs. Modeling is een strategie die werkt!

Maar ook belangrijk …. Zorg voor actieve betrokkenheid van de leerlingen bij teksten!


• • • •

Goed Gelezen Tekst verwerken Tussen de regels Leeszin

• 48% • 25% • 4% • 3%

Taalmethoden Belangrijkste overeenkomsten en verschillen : Nauwelijks bekend wat de resultaten zijn Allemaal thema’s Evenveel tijd voor spelling Veel ballast moderniteiten: adaptief,routines, interactief

Taalmethoden • Véél differentiatiemogelijkheden • Toets: taalbeschouwing, woordenschat

Verhouding leerlijnen Taalverhaal: spreken/luisteren: 18,75% woordenschat: 37,5% taalbeschouwing: 25% stellen: 12,5% lezen: 6,25%

Percentage Spreken en luisteren in taalmethoden 35 30 25 20 15 10 5 0

Taalverhaal Taal actief Taaljournaal Taal op Maat Taalleesland Taal in beeld Zin in Taal 2

Taal actief • Voorlezen, lezen, vertellen: 14% • Luisteren, spreken, gesprek: 21% • Stellen: 14% • Informatiemiddelen: 7% • Taalbeschouwing: 42%

Taaljournaal • • • • •

Lezen 24% Luisteren 18% Schrijven 28% Spreken 15% Taalbeschouwing 15%

Taal op maat • • • •

Spreken en luisteren 25% Woordenschat 25% Stellen 25% Taalbeschouwing 25%

Taalleesland • • • • • • •

Woordenschat Luisteren/spreken Taalbeschouwing Toepassing Stellen Leesbeleving Toets, herhaling/ verdieping, afsluiting • leesbegrip

15% 8% 17% 8% 17% 6% 12% 17%

Taal in beeld • • • •

spreken/luisteren schrijven taalbeschouwing woordenschat

25% 25% 25% 25%

Taaltrapeze deel 4 en 5 • woordenschat 43% • begrijpend lezen 14% • informatieverwerking en schriftelijke taal 14% • strategisch schrijven 14% • taaltaak en luisteren of taalbeschouwing 14%

Zin in taal (nieuw) • • • • • • • • • • • • • • • • • •

kernmodel spreken/luisteren woordbouw zinsbouw woordenschat schrijven woordenschatmodel spreken/luisteren woordbouw zinsbouw schrijven woordenschat taalbeschouwingsmodel spreken/luisteren woordbouw zinsbouw schrijven woordenschat

22% 22% 22% 22% 12% 15% 15% 15% 9% 46% 23% 15% 23% 15% 23%

Woordenschat Taalverhaal: 3000 woorden Taal actief: 3750 woorden Taaljournaal: 5400 woorden Taal op maat: Diepte van woordkennis is belangrijker dan hoeveelheid Taalleesland: 1720 woorden Taal in beeld: 3200 woorden Zin in taal: 1800/2550/4050 woorden Taaltrapeze: 3168 woorden (deel4-7)

Percentage Stellen/schrijven 30 25 20 15 10 5 0

Taalverhaal Taal actief Taaljournaal Taal op Maat Taalleesland Taal in beeld Zin in taal 2

Woordenschat 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

Taalverhaal Taal actief Taaljournaal Taal op Maat Taalleesland Taal in beeld Zin in taal 2 Taaltrapeze


• • • • • • • • • •

Taal actief (versie 2) Taal actief (versie 3) Taaljournaal (editie 1) Taaljournaal (editie 2) Taal op maat Taal in Beeld Taalverhaal Zin in Taal (editie 1) Zin in Taal (editie 2) Taaltijd

• • • • • • • • • •

15% 21% 6% 12% 13% 7% 6% 5% 1% 4%

Inspectie en toetsen De inspectie stopt met waarderen van verouderde toetsen. De Brus-1 minuuttest, de begrijpend lezen toets van Aarnoutse en de AVIkaarten worden met ingang van schooljaar 2009-2010 niet meer beoordeeld. Met ingang van het schooljaar 2010-2011 beoordeelt de inspectie de resultaten op oude Cito leerlingvolgsysteemtoetsen van 2002 niet meer. Voor de nieuwe Cito toetsen heeft de inspectie normen voor de vaardigheidsscores bepaald aan de hand van de gegevens op schoolniveau uit de toetshandleidingen en niet zoals gebruikelijk op basis van eigen empirische gegevens. Op basis van het beschikbaar komen van empirische gegevens kunnen deze normen te zijner tijd worden aangepast.

Ideale methodelijn?

Goede methodische taal-/leeslijn in groep 1 – 8 (mening Vernooy) • Groep 1 – 2: Schatkist en voor kinderen met mondelinge taalvaardigheidsproblemen CPSmap Fonemisch bewustzijn • Groep 3: Veilig leren lezen • Groep 4 – 8: nieuwe Estafette • Groep 4 – 8: Taalverhaal (voldoet ook aan kerndoelen begrijpend lezen)(is wel een oude methode!) of Taal in Beeld • Groep 4 – 8: Nieuwsbegrip

Tot slot: Implementatie niveaus

Leerling

Klas School Schoolleiding Algemeen directeur

Cruciaal voor effectieve implementatie • Goede (begeleide) invoering in het eerste jaar. Invoeren zoals de methode voorschrijft. • Het eerste jaar bepaalt het al of niet succesvol zijn van de methode. • Instructie en klassenmanagement centraal. • Snel succes in het eerste jaar: betere resultaten.

ADVIEZEN STOELDRAIJER 1. Kies een goede methode. 2. Voer de methode op de voorgeschreven wijze uit. 3. Sta niet boven de methode!

TAALPROGRAMMA S & TAAL-LEESMETHODEN NADER BEKEKEN

Recommend Documents