Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)

Taal als rode draad doorheen de kleuterschool

Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)

WOK • Taal Taal in in W.O. W.O.

• Taal Taalin inM.V. M.V.

•Taal Taalininwiskunde wiskunde

• Taal in in taal Taal taal

• Taal in L.O.

Wat is de WOK? Hoe de WOK gebruiken?

home

Wat is de WOK? Hoe WOK gebruiken?

Wat is de WOK?

Waarom?

Hoe het cahier WOK gebruiken?

Hoe verwerven kinderen taal?

home

Wat is de WOK? Kleuterleraren hebben de laatste jaren heel wat competenties (kennis, vaardigheden, attitudes) verworven om goed taalvaardigheidsonderwijs in de praktijk te brengen. Toch stellen we vast dat het taalaanbod van de leraar nog vaak te weinig doelmatig verloopt. Ook merken we dat er soms te weinig aandacht wordt besteed aan het verwerven van de noodzakelijke schooltaal1. Met dit cahier willen we kleuterleraren een instrument aanreiken dat hen in staat stelt om een gerichter en meer gekaderd taalaanbod in te bouwen in hun thema’s en activiteiten. De WOK is een instrument waarbij een aanbod aan woordenschat gelinkt aan leerplandoelen kleuteronderwijs van het GO! wordt aangeboden. Het geheel past in een duidelijke visie op woordenschatonderwijs, die in het cahier ook een hoofdstuk krijgt. In de Wok vindt men dus: 

De leerplandoelen kleuteronderwijs van het GO!, met aanduiding van de doelgroep (jongste/oudste kleuters) en de mate waarin de doelen worden aangezet of intensief nagestreefd.



Per leerplanthema een woordenlijst gelinkt aan de doelen. De woordenlijst moet steeds als een referentielijst gelezen worden : de kleuterleidster bepaalt het taalaanbod binnen haar activiteiten en kan de lijst raadplegen om haar aanbod af te toetsen en eventueel bij te sturen. Het betreft de minimum woordenschat die leerlingen best beheersen alvorens naar het eerste leerjaar te gaan. De woordenlijst is door de PBD van het GO! opgesteld. Als basis werd de BAK (Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters) gebruikt. Deze lijst werd aangepast aan de Vlaamse context en aan de leerplankeuzes. De keuze van woorden heeft zowel te maken met hoogfrequent gebruik als het belang om bij aanvang van de lagere school te bezitten. Er zit dus zowel schooltaal in als ‘wereldtaal’ (taal om de wereld rondom zich te leren beheersen).



Een passage met onze visie over woordenschatonderwijs en hoe de WOK hierbij een hulpmiddel kan zijn.

De WOK sluit aan bij het begeleidings- en nascholingsaanbod van de Pedagogische begeleidingsdienst rond het nieuwe leerplan Nederlands.

terug

1

Met schooltaal bedoelen we de specifieke taal die nodig is om op school de instructies van de leraar te begrijpen en om de specifieke begrippen van de verschillende leergebieden te verstaan. De schooltaal bevat in vergelijking met de thuistaal complexere begrippen, langere zinnen die grammaticaal complexer zijn, functiewoorden (bv omdat, ondanks, tenslotte), … Kinderen hebben de schooltaal nodig om complexe denkprocessen te verrichten en die in woorden uit te drukken, soms los van een concrete context.

home

Waarom dit cahier? Belang van WOordenschatverwerving in het Kleuteronderwijs – ‘WOK’ Dit cahier is ontstaan vanuit de zorg die kleuterleraren hebben voor taalverwerving en in het bijzonder voor die van taalzwakke kinderen. Deze kinderen blijken vaak een grote achterstand te hebben op het gebied van taalvaardigheid, waardoor ze niet in staat zijn succesvol te functioneren op school. Een belangrijke hefboom voor de taalvaardigheid en dus ook voor de verdere schoolloopbaan en het maatschappelijk functioneren is de woordenschatverwerving. Woorden zijn niet alleen belangrijke elementen van taal, maar ook van denken. Daarom speelt woordenschat een cruciale rol bij kennisopbouw en het schoolse leren. Woordkennis speelt een rol in alle leergebieden en vraagt voortdurende aandacht. Kinderen komen op school met een groot onderling verschil in de kwantiteit en de kwaliteit van hun woordenschat. Sommige kinderen met een andere thuistaal dan het Nederlands kennen een bepaald concept in hun eigen taal en dan moet er op school enkel een ‘label’ op het in de eerste taal geleerde concept gekleefd worden. Maar soms is ook het concept in de eerste taal nog niet verworven. Dat betekent dat een woord, de achterliggende betekenis én de verbindingen van nul af aan geleerd moeten worden. De woordenschatontwikkeling moet de hoogste prioriteit hebben in het kleuteronderwijs. In de WOK nemen we alle woorden op die tot de basiswoordenschat behoren, m.a.w. die basisset aan woorden waarover alle kinderen minimaal moeten beschikken om op school goed te kunnen functioneren. Woorden zijn geen doel op zich maar een middel om taalvaardiger te worden Woordenschatontwikkeling vertrekt vanuit talige activiteiten in alle leergebieden en in een rijke leeromgeving waar kinderen kansen krijgen om de woordenschat te oefenen, te verbreden en te verdiepen. De leraar zorgt er voor dat de basiswoordenschat expliciet en veelvuldig aan bod komt in verschillende natuurlijke situaties. De basiswoordenschat die opgenomen is in de WOK mag dus niet als doel-op-zich beschouwd worden. Het is niet de bedoeling dat leraren woorden uit de WOK selecteren om die op een geïsoleerde wijze aan te leren. Het digitaal cahier wil aan de leraar een overzicht bieden van welke woorden kleuters minimaal nodig hebben om in de klas talig te kunnen functioneren. Zo kunnen leraren gericht woorden in hun taalaanbod opnemen bij specifieke activiteiten, thema’s en hoeken. Centraal in het taalonderwijs staat immers de vraag wat kinderen met de Nederlandse taal moeten kunnen doen. De focus ligt dan op taalgebruik, op de vaardigheid om talige boodschappen (instructies, verhalen, mededelingen, vragen, …) in een communicatieve context te begrijpen en te produceren.

terug

home

Hoe kunnen we de WOK gebruiken? In de WOK gebruiken we bij de doelenlijsten de volgende codes:  een zwart doel is te intensifiëren in kleuteronderwijs;  een rood doel is aan te zetten in kleuteronderwijs en zal geïntensifieerd worden in de eerste graad;  een J voor het doel is aan te zetten bij de jongste kleuters;  de zwarte woorden in de woordenlijst verwijzen naar de GO4TY!, een basiswoordenlijst van 40 woorden voor anderstalige kleuters. Bij de woordenlijsten gebruiken we per woordenveld een andere kleur. De kleuren louter ‘esthetisch’ en dus niet van belang. Dit instrument kan op verschillende manieren gebruikt worden, afhankelijk van het uitgangspunt. We bespreken 5 situaties:

Situatie 1: De leraar vertrekt vanuit leerplandoelen Aanpak De leraar klikt het leergebied en het desbetreffende domein aan en zoekt vervolgens de inhoud van het geselecteerde leerplandoel. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste ‘wereldtaal - begrippen - schooltaal’. Voorbeeld 1 Jens toont in de kring een poppetje dat thuis op de ijskast ‘plakt’. Wanneer het poppetje ook op de radiator blijft plakken zijn de kinderen zeer gefascineerd. Meester Kim zoekt in de WOK op wat het leerplan verwacht m.b.t. magnetisme en wat de bijhorende woordenschat is en komt uit bij ‘natuurlijke verschijnselen’ als onderdeel van het domein ‘natuur’ binnen WO. Met de WOK-woordenschat ‘natuurlijke verschijnselen’ in het achterhoofd plant meester Kim enkele onderzoekjes en voorziet hij extra materialen in de bouwhoek. Tijdens één van die activiteiten onderzoeken de kleuters waar het poppetje van Jens nog blijft plakken en leggen ze hun bevindingen vast. Daarna geeft meester Kim aan een paar kinderen de ontdekdoos met de magneten en woorden als ‘magneet’ en ‘ijzer’ komen regelmatig in de interactie tussen de kleuters en met de leraar aan bod.

home

Voorbeeld 2 Juf Anna wil met de kinderen volgende vaardigheden oefenen m.b.t. ‘hoeveelheden ervaren en vergelijken’: de één-één-relatie. Hiervoor gaat ze in de WOK op zoek bij het domein getallen van het leergebied wiskunde. Ze selecteert volgend doel en bekijkt in de WOK welk taalaanbod erbij hoort. Daaruit selecteert ze de woorden die zeker aan bod moeten komen: 

handelend en verwoordend de ene concrete hoeveelheid dingen vergelijken met een andere hoeveelheid dingen. Bij het verwoorden gebruiken zij daarbij de passende hoeveelheidsbegrippen.

Juf Anna bedenkt volgende activiteit om dat doel te bereiken: ze zal de kinderen voor een rekenconflict stellen: “Oma’s jas mist enkele knopen!”. De kinderen gaan haar helpen en gebruiken de knopendoos. Tijdens de activiteit zal ze zorgen dat de geselecteerde basiswoordenschat veelvuldig en op verschillende manieren geactiveerd wordt. Juf Anna bedenkt dat de kinderen bij die activiteit ook knopen met elkaar gaan vergelijken en ordenen. Ze gaat kijken bij het domein meten, kwalitatief vergelijken. Juf Anita kiest volgend doel en selecteert enkele woorden uit de bijhorende basiswoordenschat: 

dingen kwalitatief vergelijken en samenbrengen op basis van één of twee gemeenschappelijke kenmerken. Taalaanbod bij woordenlijst: Meten: Kwalitatief vergelijken: ordenen

home

Situatie 2: De leraar vertrekt vanuit een inhoud Aanpak De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein en vervolgens naar de leerinhoud. Hij kiest leidinggevende doelen passend bij het thema en de gekozen inhoud. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste ‘wereldtaal - begrippen - schooltaal’. Voorbeeld Meester Kobe wil graag met zijn driejarige kleuters rond het thema ‘boerderijdieren’ werken. Hij gaat op zoek naar geschikte leerplandoelen voor zijn jongste kleuters en selecteert hierbij in de WOK de passende woordenschat.

home

Situatie 3: De leraar organiseert een onderzoekje Aanpak De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein en vervolgens naar de leerinhoud. Hij kiest leidinggevende doelen passend bij het onderzoek. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste ‘wereldtaal - begrippen - schooltaal’ Voorbeeld Er kruipt een slak tegen het raam van de klas. Paulo ziet het diertje meteen. Juf Melissa merkt de verwondering bij de kinderen. “Juffrouw, hoe komt het dat die slak zomaar omhoog kan lopen zonder te vallen?” vraagt Paulo. Juf Melissa organiseert een onderzoekje over hoe kriebeldieren zich voortbewegen. Zij selecteert hiervoor in de WOK de passende woordenschat.

home

Situatie 4: De leraar vertrekt van interesses van kinderen Aanpak De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein waarnaar de interesse uitgaat en vervolgens naar de leerinhoud. Hij kiest leidinggevende doelen passend bij het interesseveld. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste ‘wereldtaal - begrippen - schooltaal’. Voorbeeld Yinthe is opgenomen in het ziekenhuis omwille van een longontsteking. Alle kinderen in de klas zijn heel erg met haar begaan. Juf Shana besluit om een bezoek te plannen met de klas en dat te kaderen binnen een weekthema ‘ziek zijn’. In de WOK bekijkt ze de basiswoordenschat bij gezondheidseducatie (binnen het domein natuur van het leergebied Wereldoriëntatie). In de lijst ‘ziek of gezond’ selecteert ze de woorden waarvan ze weet dat die door veel kinderen nog niet actief gekend zijn. Ze zorgt er voor dat die woorden op heel veel verschillende manieren (voorlezen, vertellen, interactie in de poppenhoek, bezoek aan het ziekenhuis, …) en in verschillende contexten (ziek zijn thuis, ziek zijn in het ziekenhuis, …) actief en veelvuldig aan bod komen.

home

Situatie 5: De leraar verrijkt een hoek Aanpak De leraar heeft leidinggevende leerplandoelen geselecteerd voor deze hoek. De leraar gaat nu op zoek naar leerplandoelen en taalaanbod die bij de hoekverrijking horen. De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein waarnaar de hoekverrijking uitgaat en vervolgens naar de leerinhoud en kiest leidinggevende doelen passend bij de hoekverrijking. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste ‘wereldtaal - begrippen - schooltaal’. Voorbeeld Juf Chris wil samen met haar kleuters de winkel in een heuse groenten- en fruitkraam verbouwen. Ze bekijkt eerst in de WOK de lijst bij ‘WO-natuur-gezondheidseducatievoeding’ en selecteert die woorden die nog niet goed gekend zijn. Dan denkt ze na over de materialen die die woordenschat uitlokken en voegt die materialen toe aan de winkelhoek.

terug

home

Hoe verwerven kinderen nieuwe woorden? Kinderen zijn van nature wereldverkenners. In hun ontdekkende en onderzoekende interactie met de wereld rondom hen is taal in het algemeen en woordenschat in het bijzonder een belangrijk middel. Kinderen leren graag dingen over de wereld, omdat ze die belangrijk vinden. Door een rijke leeromgeving aan te bieden legt de leraar de basis voor goed woordenschatonderwijs. De leraar zorgt in zijn voorbereiding voor een passend aanbod van nieuwe woorden en organiseert samen met de kinderen activiteiten gelinkt aan de leerplandoelen. Op die manier gaan kinderen nieuwe woorden leren. Om een efficiënte en duurzame woordenschataanpak te garanderen, hanteren leerkrachten best een goede woordenschatdidactiek. Enkel impliciete aandacht, zoals voorlezen en praten is onvoldoende voor een effectieve woordenschatontwikkeling. Zeker voor kinderen met een beperkte woordenschat is meer aandacht voor een expliciete aanpak noodzakelijk. Maar uiteindelijk profiteren alle kinderen van die aanpak. De meest gebruikte didactiek voor zo een expliciete aanpak van woordenschatonderwijs is die van de Viertakt (Verhallen en Vermeer, 1994). Bij de viertakt gaat het om vier aandachtspunten/fasen die wezenlijk zijn voor efficiënte woordenschatuitbreiding: voorbewerken (introduceren), semantiseren (betekenis geven), consolideren ( herhalen en vastleggen) en controleren 1 Tijdens het voorbewerken wordt de aandacht gericht op de beginsituatie. Het gaat hier om een korte en krachtige introductie van de woorden die aangeleerd gaan worden. Dit moet gebeuren in een duidelijke context. De leraar verwijst naar een bekende gebeurtenis, biedt concrete materialen aan, laat beeldfragmenten zien, doet iets voor … Omdat vaak woorden in clusters of in het kader van een thema aan de orde komen, zullen de themaonderwerpen vaak de voorbewerking bepalen.. Voorbeeld van een introductie: Jarre vertelt tijdens de kring uitvoerig over zijn onderzoek bij de dokter, de andere kinderen herkennen deze situatie en luisteren met hoge betrokkenheid. Jarre is er vooral trots op dat hij weet hoe het ‘koortsding’ van de dokter heet : “termimometer”. Er volgt een geanimeerd gesprek over de “termimometer”. “Waarvoor dient dit, hoe voelt dat, wat moet je dan doen van de dokter …. en heet het eigenlijk wel zo …. ?” Sommige kinderen twijfelen. We gaan het opzoeken en komen erachter dat het juiste woord “thermometer” is. Ondertussen zijn er nog veel ‘dokterswoorden’ gevallen. De leerkracht zorgt ervoor dat alle woorden die niet begrepen zijn aandacht krijgen en probeert zoveel mogelijk kleuters te betrekken bij het gesprek om ervaringen te delen.

home 2 Tijdens het semantiseren wordt de betekenis van het woord of de woorden verduidelijkt. Dit gebeurt niet los, maar in de context waarin het woord aan de orde is. De leraar kan dit doen aan de hand van de drie ‘uitjes’: uitbeelden, uitleggen en uitbreiden.  



Het uitbeelden kan aan de hand van voorwerpen, met plaatjes of met foto’s, en door voordoen en aanwijzen. Het uitleggen is een korte betekenisomschrijving geven, zodat kraakhelder wordt gemaakt wat de woorden betekenen. Dit, in aanvulling op het uitbeelden, zorgt ervoor dat kinderen inzicht krijgen in de betekenis achter de woorden. Het uitbreiden houdt het kiezen van logische clusterwoorden in, die in relatie tot elkaar in het voetlicht komen. Niet alleen de woorden maar ook de logische betekenisverbindingen krijgen aandacht. Zo wordt gewerkt aan een effectieve woordenschatopbouw.

De leraar moet ernaar streven een woord met alle uitjes betekenis te geven. Voorbeeld van betekenis geven: Naar aanleiding van het kringgesprek wordt het dokterstasje uit de poppenhoek grondig bestudeerd. “Hebben wij ook een thermometer? Wat zit er nog in het dokterstasje … hoe heet dat allemaal en waarvoor dient dat allemaal? Zitten er nog dingen in die we niet kennen… ?” Het woord “thermometer” komt in ons woordenboekje (stempelen + afbeelding). Om te onthouden, spreken we af dat we zeggen: “dat ding waarmee de dokter jouw koorts meet = een thermometer”. Misschien moeten we nog woorden ‘vastleggen’ (warm, koorts, zweten, ….). Hier kan de leraar differentiëren …. Welke woorden zijn echt belangrijk (zie cahier), welke woorden MOETEN aan bod komen. Die woorden kunnen geselecteerd worden voor ALLE kinderen, de andere woorden zijn optioneel. De leraar zorgt ervoor dat hij dicht bij de beleving van de kleuter blijft (het verhaal van Jarre en de aanvulling van de andere kinderen). 3 Daarna komt het consolideren/ herhalen en vastleggen. Woorden die zijn uitgelegd moeten voldoende worden herhaald, zodat ze ook onthouden worden. Veel consolideringsoefeningen zijn ‘voordoen’–activiteiten. Belangrijk bij zulke activiteiten is dat de woorden en de clusterwoorden vaak gezegd worden. Leerlingen moeten ook de gesproken vorm nog goed inprenten. Het is aangeraden om afbeeldingen of representaties van de woorden die geconsolideerd moeten worden nog enige tijd in de klas aanwezig te laten. Prikborden, flip- overs en magnetische borden zijn daarbij erg behulpzaam. Ook tafels waarop de te consolideren voorwerpen uitgestald liggen. Voorbeeld van herhalen en vastleggen: De poppenhoek wordt een doktershoek. De nieuwe woorden worden (vastgelegd door kinderen) opgehangen in de doktershoek. We komen tot een thema. Er is aanbod in meerdere hoeken (leeshoek, wachtzaal bouwen, de automat wordt een ziekenhuiswagenpark, de winkel kan een apotheek worden, er is een alarmcentrale, er volgt een bezoek van de dokter in de klas, we gaan op uitstap naar het ziekenhuis … knutselen met gips ….enz) De leraar zorgt ervoor dat de nieuwe woorden regelmatig terugkomen in verhalen en gesprekken. Ook hier is differentiatie afhankelijk van de beginsituatie mogelijk.

home 4 Uiteindelijk gaat het consolideren over in het controleren. Bij het controleren is het de bedoeling dat leraren uitzoeken of de leerlingen de woorden echt kennen. Dat zal vaak spelenderwijs of terloops gebeuren bij het bezoeken van de hoeken. Vaak zullen leraren plaatjes en tekeningen en foto’s van de woorden van een thema bij de hand hebben. Op een collagevel aan de muur bijvoorbeeld. De leraar kan op verschillende tijdstippen van de dag enkele kinderen apart nemen en samen met hen voor dat vel gaan zitten en de woorden controleren. Voorbeeld van controleren: De leraar let erop of de kinderen de aangebrachte woordenschat spontaan gebruiken in hun spel. Om het proces van de viertakt als basis voor woordenschatverwerving te bekrachtigen en alle kansen te geven hebben we er bewust voor gekozen om geen alfabetische woordenlijst aan te bieden. Het digitaal cahier bevat woorden die gerelateerd zijn aan clusters van leerplandoelen. Deze woorden kunnen in verschillende leerinhouden opnieuw verschijnen. Zo wordt de leraar in staat gesteld om dezelfde woorden vanuit verschillende invalshoeken en in verschillende contexten te activeren (consolidering).

terug

home

Taal in LO

Zelfconcept Zelfconcept en sociaal en sociaal functioneren

gezonde en Gezonde veiligeen veilige levensstijl

functioneren

levensstijl

Motorische competenties

home

Motorische competenties Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties

Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties

grootmotorische vaardigheden

kleinmotorische vaardigheden

Voorkeurlichaamszijde Lichaams- en bewegingsbeheersing Complexe lichaams- en bewegingsorganisatie Opeenvolgende handelingen Bewegingsantwoorden Oplossen van kind-aangepaste bewegingsproblemen

Lichaamsopbouw Rustervaringen Complexe ruimte- en tijdsfactoren Handelend omgaan met betekenisinhouden Beweging als expressie- en ommunicatiemiddel Leerplandoelen

Sensorische prikkels Woorden lichaamsperceptie Leerplandoelen Woorden efficiënt leren bewegen

Woorden tijdsperceptie Woorden ruimteperceptie Woorden ritmisch en expressief bewegen

Leerplandoelen Woorden specifieke motorische vaardigheden Woorden spel en sportspelen

Leerplandoelen Woorden

terug

home

Motorische competenties (1) Complexe lichaams- en bewegingsorganisatie

Lichaams- en bewegingsbeheersing

J

J

J

J

•kunnen diverse ruimtelijke hindernissen nemen d.m.v. klimmen en klauteren stappen, lopen en springen. •kunnen de eigen bewegingsbaan stoppen, richten en wijzigen afhankelijk van statische en dynamische objecten: andere bewegers, obstakels, bewegende voorwerpen.

•kunnen vlot en spontaan de zijkanten van het lichaam gebruiken en zijwaarts bewegen.

J

•kunnen het evenwicht behouden in verplaatsingen en bij houdingen op diverse steunvlakken.

•kunnen het eigen lichaamsgewicht veilig opvangen d.m.v. landen en vallen.

J

•kunnen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig heffen, dragen en verplaatsen.

J

•kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen.

Opeenvolgende handelingen •kunnen een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uitvoeren binnen bewegingsactiviteiten.

Bewegingsantwoorden

•kunnen voor verschillende basisbewegingen de ledematen functioneel en gecoördineerd inschakelen. •voeren de voornaamste basisbewegingen uit zonder teveel overtollige meebewegingen.

J

terug

J

•kunnen een gepast bewegingsantwoord geven op eenvoudige speltaken, bewegingsopdrachten, afspraken en regels.

Oplossen van kind-aangepaste bewegingsproblemen

J

•kunnen geconcentreerd bezig blijven met een bewegingsprobleem.

J

•tonen belangstelling voor aangereikte oplossingsstrategieën.

J

•tonen pogingen tot verwoorden van gestelde acties.

•kunnen twee bewegingen aan elkaar schakelen.

J

•kunnen de armen en benen afwisselend bewegen.

J

•kunnen creatief verschillende oplossingen voorstellen.

Sensorische prikkels

J

•kunnen gerichte aandacht opbrengen voor verschillende sensorische prikkels en deze rustig laten inwerken.

•kunnen geleerde bewegingsprincipes toepassen in andere bewegings- situaties.

J

•kunnen zelfstandig en zoekend bezig zijn met het oplossen van bewegingsproblemen.

Woordenlijst: MotorischeLichaamsperceptie competenties

home

(1)

terug

personen

bewegingen

ik

signalen

klimmen

springen

lopen

spelen

liggen

stappen

staan

stilstaan

landen

zitten

omvallen

beginnen

vallen

hollen

rennen

doorgaan

kijken

heffen

huppelen

stampen

stoppen

voelen

dragen

opheffen

rollen

veranderen

het signaal

verplaatsen

stoten

kruipen

afmaken

het geluid

draaien

ronddraaien

botsen

omdraaien

zwaaien

stoppen

klappen

dansen

jij

horen

bewegen algemeen

hij

luisteren

zij

zien

rusten

evenwicht rust

het blok

de bank

de bal

de kegel

het touw

het klimrek de muur de hoepel

de doos

de mens de volwassene de man

de vrouw

de tik

het meisje

de klap

de jongen die/dat

lichaamsdelen

materialen de mat

het kind

het hoofd de borst het liefst

rechts

het best

links

de nek de buik

de hals het lijf

de rug

het gezicht

de bil

de wang

de schouder

de kin

de arm

het been

de neus

de knie

het oor

de voet

de teen

de vinger de poep

de hand

Woordenlijst tijdsperceptie

home

tijd

klein

het evenwicht

groot

de rust

terug

wanneer

altijd

steeds

soms

vaak

hoog

nooit

voor

voordat

na

nadat

laag

laat

later

nu

volgend

vorig

smal

lichaamsdelen

dadelijk

straks

meteen

later

snel

de nek

de hals

daarna

daarvoor

duren

even

breed

het hoofd

vlug

de buik

het lijf

eindelijk

al

bijna

reeds

dik

de borst

tegelijk

weer

opeens

plots(eling)

dun

de rug

het gezicht

de bil

het moment

het ritme

te klein

de wang

de schouder

de kin

even groot als

de arm

het been

de neus

de knie

het oor

de voet

...

de teen

de vinger

de poep

ineens

vergelijken en nadoen doen alsof

aanwijzen

meten

die

proberen

dat

verstoppen

bewegingen klimmen

springen

staan

auditieve signalen

lopen

spelen

liggen

zitten

horen

stappen

staan

stilstaan

liggen

luisteren

landen

zitten

zeggen

bekijken

tonen

het lukt

het signaal

vallen

hollen

rennen

wijzen

het lukt niet

het geluid

heffen

huppelen

stampen

de tik

dragen

opheffen

rollen

verplaatsen

stoten

kruipen

draaien

ronddraaien

zwaaien

botsen

omdraaien

omvallen

stoppen

dansen

klappen

doen

de klap

Woordenlijst: Ruimteperceptie

terug

bewegingen ruimte

klimmen

springen

lopen

spelen

liggen

waar

hier

daar

stappen

staan

stilstaan

ergens

nergens

overal

landen

zitten

voor

achter

vallen

hollen

rennen

beneden

op

heffen

huppelen

stampen

boven

opzij

hoog

dragen

opheffen

rollen

laag

bovenop

onder

verplaatsen

stoten

kruipen

opzij

zwaaien

de kant

midden

in

bij

naast

af

tussen

erbij

in het rond

draaien tegen

botsen stoppen

rondom

ronddraaien

wijzen

richting/ de weg

dichtbij

ledematen

ver naartoe

heen

over

langs

tot

kant

links

rechts

rechtdoor vooruit

acheruit

omlaag omhoog

naar

klappen

vooruit achteruit

kiezen

waarheen waar naartoe dichtbij

de zijkant

langs

omdraaien omvallen dansen

richting

proberen bedenken

de arm

die

het been

dit

het evenwicht de rust

dat

omhoog omlaag links rechts tot over naartoe waarheen

proberen

waar naartoe

bekijken

over

alleen

heen

samen

hier

het idee

daar

vinden

home

Motorische competenties (2) Complexe ruimte- en tijdsfactoren

Voorkeurlichaamszijde •tonen een duidelijke linker of rechter voorkeur voor éénhandige taken.

•kunnen in de ruimte snel een afgesproken plaats terugvinden en er rekening mee houden.

•kunnen hun voorkeurhand tonen, wanneer het expliciet gevraagd wordt

•kunnen tijdens het bewegen rekening houden met plaatsaanduidingen.

•tonen in taken waar tweehandigheid vereist is een duidelijke taakverdeling in gebruik van linker- en rechterhand (-voet).

•kunnen handelend rekening houden met een te overbruggen afstand. •kunnen in eenvoudige bewegings- en spelsituaties de meest efficiënte bewegingsrichting kiezen.

Lichaamsopbouw

J

terug

•passen de eigen beweging aan aan de snelheid en het tempo van bewegende objecten, of aan de tijdsduur van auditieve signalen.

•kunnen zelf actief omgaan met wijzigingen in de lichaamshouding rekening houdend met de omgeving.

•passen het eigen bewegingsritme spontaan aan aan een eenvoudig opgelegd ritme.

J

•tonen in het bewegen dat ze de opbouw van het lichaam aanvoelen en kennen en dat ze intuïtief rekening houden met de lichaamsopbouw en met lichaamsgrenzen en verhoudingen.

•kunnen twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen. •kunnen doelgericht een beweging onderbreken en laten opvolgen door een andere beweging.

Handelend omgaan met betekenisinhouden

J

•tonen in het handelend omgaan met betekenisinhouden een toenemend begrijpen, toepassen en verwoorden van: - spelideeën van kinderspelen - lichaams-, bewegings-, ruimte- en tijdsbegrippen, facetten van fysische kennis; - voorstellingen (fantasie); symbolen en hun interpretatie, begrippen.

•zoeken zelf een uitvoeringsvolgorde in een bepaalde opstelling van toestellen.

Beweging als expressie- en communicatiemiddel

Rustervaringen

J

•kunnen komen tot rustervaringen.

J

•tonen in hun vrije spel en in geleide opdrachten een spontaan aanwenden van beweging als expressie- en communicatiemiddel.

home

Woordenlijst: Efficiënt leren bewegen

terug

materialen

signalen

de mat

horen luisteren zien kijken voelen het signaal het geluid de tik

bewegen algemeen

het blok

beginnen

de bank

doorgaan

de bal

stoppen

de kegel

veranderen

het touw

afmaken

het klimrek

rusten

de muur

de hoepel

de klap

de doos

bewegingen lichaamsdelen

klimmen

springen

het hoofd

de nek

de hals

lopen

spelen

liggen

de borst

de buik

het lijf

stappen

staan

stilstaan

zitten

de rug

het gezicht

de bil

landen

de wang

de schouder

de kin

vallen

hollen

rennen

de arm

het been

de neus

heffen

huppelen

stampen

de knie

het oor

de voet

dragen

opheffen

rollen

de teen

de vinger

de poep

verplaatsen

stoten

kruipen

draaien

ronddraaien

zwaaien

botsen

omdraaien

omvallen

stoppen

dansen

klappen

de hand

home

Kleinmotorische vaardigheden J

• kunnen klein-motorische vaardigheden in verschillende situaties voldoende nauwkeurig gedoseerd en ontspannen uitvoeren.

J

• kunnen de functionele grepen gebruiken voor het hanteren van voorwerpen. • tonen een toenemende bedrevenheid in het functioneel aanwenden van klein- motorische vaardigheden.

terug

Woordenlijst: Kleinmotorische

home

terug

vaardigheden problemen oplossen bedenken

idee

bedoelen

begrijpen

nadenken

zoeken

vinden

makkelijk

moeilijk

vertellen

zeggen

vragen

proberen

vinden

ontdekken

beginnen

weten

nadenken

oplossen

zien

kijken

lukken

mislukken

kunnen

willen

de oplossing

het probleem

handelingen kneden knopen passen

toedoen openen nemen

opendoen bouwen steken

rijgen tekenen scheuren loslaten wrijven werpen vangen

knippen vasthouden vouwen tikken 'schrijven' gooien raken

kleuren schrijven grijpen duwen draaien rollen

de schouder

de pols

de rits

het blok

de knoop

de veter

de kraal

de puzzel

de schaar

het papier

de lijm

het potlood de stift

de pen

de vorm

het lint

de pittenzak

blij

de hand – de vinger de arm

de klei

gevoelens

het lichaam de duim

materialen

andere

gelukkig

vast

los

terug

tegen

in

op

uit

onder door

doorheen heen en weer

voorzichtig

tussen snel op en neer voor achter traag

leuk bang boos verdrietig vervelend alleen

het touw

Woordenlijst: Specifieke motorische vaardigheden

home

bewegingen

behendigheidsgrenzen durven

stoten

botsen

pas op!

doorgaan

stoppen

het lukt

het lukt niet

fout

goed langzaam

beginnen vast

voorzichtig los

gevaarlijk

vallen

de grond

pijn

proberen

kunnen

niet kunnen

willen

flink

dat is flink

dat is goed

opnieuw

klimmen

springen

lopen

spelen

liggen

stappen

staan

stilstaan

landen

zitten

vallen

hollen

rennen

heffen

huppelen

stampen

dragen

opheffen

rollen

verplaatsen

toten

kruipen

draaien

ronddraaien

zwaaien

botsen

omdraaien

stoppen

dansen

trekken

rollen

zwemmen

bewegen

durven tijdsbegrippen

durven

idee nadenken makkelijk zeggen vinden

bedoelen zoeken moeilijk vragen

omvallen

ontdekken nadenken kijken

beginnen oplossen lukken

weten zien

klappen

duwen

mislukken

kunnen

willen

glijden

tikken

de oplossing

het probleem

lichaamsdelen

pas op!

het lint

de schommel de ballon

het hoofd

de nek

de borst

het doek

de fiets

de hals

de buik

het lijf

de step de buis het blok

de loopklos de pittenzak

de rug

het gezicht

de bil

de schouder

de kin

de arm

de mond

het been

de hand

de duim

de knie

de voet

de poep

de vinger

dan

doorgaan

stoppen

de hoepel

het lukt

het lukt niet

fout

goed

het begin

de driewieler de kegel de mat

beginnen

voorzichtig

het einde

de bal

langzaam

vast

het klimrek

los

gevaarlijk

vallen

grond

klaar

bedenken begrijpen vinden vertellen proberen

de bank het touw

botsen

en

problemen oplossen

materialen

stoten

eerst daarna

terug

pijn

de muur

de doos

Grootmotorische vaardigheden

home

J

• tonen een toenemende bedrevenheid in basisbewegingen met betrekking tot de kind-eigen bewegingscultuur.

J

• tonen actieve bewegingspogingen om de eigen behendigheidsgrens volgens eigen aanvoelen te verleggen.

terug

home

Woordenlijst: Spel- en sportspelen andere regels en afspraken zintuigen en handelingen

de regel

ja

de afspraak

nee

verboden

niet goed

mag wel

goed zo

mag niet

de straf

winnen

verliezen

het oog

het oor

de neus

de mond

de hand

zien

horen

ruiken

voelen

ruimte waar

hier

daar

ergens nergens

overal voor

achter beneden boven

opzij

hoog

laag

op

midden bij

af tussen eraan rondom

boven onder naast

tegen

erbij

in het rond

proeven

de stilte

het licht

zacht

stop

de kleur

stil

de rust

het lawaai

pijn

rustig

hard

klaar

luid

het geluid

de klap

de tik

tikspelen tikken lopen weglopen rennen rusten verstoppen de tikker

terug

home

Woordenlijst: Ritmisch en expressief bewegen

lichaamsdelen

handelingen

het hoofd

de nek

de borst

de hals

de buik

het lijf

het ritme

de rug

het gezicht

het geluid

de bil

de schouder

de muziek

de kin

de arm

de beweging

de mond

het been

de dans/het dansje

de hand

de knie

de oefening

de vinger

de voet

de duim

de poep

andere

bewegen lopen dansen springen rollen kruipen vallen beginnen stoppen

materiaal Het springtouw de hoepel de bal het lint het doek de kegel de stok

terug

home

Gezonde en veilige levensstijl gezond en veilig bewegen

Aanzet tot fysieke fitheid Ontwikkeling van een optimale fysieke fitheid Effecten vanfysieke fitheid Hygiëne Leerplandoelen Woorden gezonde en veilige levensstijl Woorden hygiëne

terug terug

Gezonde en veilige levensstijl

home

Ontwikkeling van een optimale fysieke fitheid

Aanzet tot fysieke fitheid

J

• nemen zelf initiatief om groot-motorisch te bewegen.

J

• beleven zichtbaar plezier aan fysieke inspanningen.

terug

J

•ontwikkelen een correcte lichaamshouding.

•behouden hun natuurlijke lenigheid.

• behouden de natuurlijke vitaliteit en bereidheid om fysieke inspanningen te leveren.

J

Effecten van fysieke fitheid

J

• herkennen effecten van fysieke fitheid op het eigen lichaam en kunnen dat op hun manier verwoorden

J J

•kunnen in diverse spelsituaties de nodige kracht tonen om het eigen lichaamsgewicht en kleuter-aangepast spelmateriaal te verplaatsen en te dragen. (ontwikkelen van kracht)

•kunnen een fysieke inspanning een tijdlang volhouden. (ontwikkelen van uithouding)

•kunnen eenvoudige verplaatsingsvormen op snelheid uitvoeren. (ontwikkelen van snelheid)

Hygiëne

J

•ontwikkelen een goede hygiënische gewoonte en weten dat zij schoeisel en kledij moeten aanpassen aan de omstandigheden.

Woordenlijst: Gezonde en veilige levensstijl

home

terug

ontwikkelen van kracht/ bewegingen klimmen

klauteren

springen

lopen

lopen

hollen

rennen

heffen

huppelen

stampen

dragen

optillen

rollen

verplaatsen

stoten

kruipen

sluipen

botsen

omdraaien

omvallen

stoppen

aanlopen

fietsen

trekken

zwaaien

duwen

voortduwen

ontwikkelen van uithouding en snelheid/ bewegingen klimmen

springen

buigen

lopen

stappen

hollen

rennen

huppelen

rollen

het lukt niet

kruipen

fietsen

doorgaan

beginnen

afmaken

het lukt

struikelen

ademen

uitblazen

blazen

zweten

zwaaien

buiging

het spel

het hoofd

de nek

de hals

de borst

de buik

het lijf

de rug

het gezicht

de bil

de wang

de schouder

de kin

de arm

het been

de neus

de knie

het oor

de voet

de teen

de vinger

de poep

de hand

grijpen leunen

lichaamsdelen

de wedstrijd

lichaamstaal

tijd wanneer

altijd

steeds

soms

vaak

nooit

voor

voordat

na

nadat

laat

later

nu

volgend

vorig

dadelijk

straks

meteen

later

snel

vlug

daarna

daarvoor

duren

even

eindelijk

al

bijna

reeds

terwijl

tegelijk

weer

opeens

plots(eling)

ineens

home

Woordenlijst: Hygiëne

fysieke fitheid rusten doorgaan hijgen

zweten snel ademen kloppen (hart) uitblazen blazen afmaken moe rust het lukt het lukt niet

hygiëne

kledij

handen wassen

de pantoffels de t-shirt de broek de training

de loopschoen de sok de handdoek de regenjas de fluovest de trui de zwembroek het badpak de bikini

terug

nat aankleden

de doek

aandoen

de handdoek

opzetten

afdrogen

dragen

droog

uitdoen

vies

uitkleden

vuil

zich omkleden

proper de douche douchen het water de kraan de zeep

lichaamsdelen het hoofd

de nek

de hals

de borst

de buik

het lijf

de rug

het gezicht

de bil

de wang

de schouder

de kin

de arm

het been

de neus

de knie

het oor

de voet

de teen

de vinger

de poep

de hand

home

Zelfconcept en het sociaal terug

functioneren Omgaan met bewegingssituaties Zelfvertrouwen in bewegingssituaties

Functionaal en respectvol omgaan met de andere en het andere Afspraken

Bewegingslust Zich motorisch en emotioneel uiten leerplandoelen woorden Ik beweeg graag

leerplandoelen

woorden Afspraken maken woorden Omgaan met materialen

home

Zelfconcept en het sociaal functioneren (1)

Omgaan met bewegingssituaties

J

•kunnen speels bezig zijn met de eigen beweging en lichamelijkheid.

Bewegingslust

•tonen een persoonlijke stijl in spontane expressie.

J

•tonen in diverse bewegingssituaties een variatie aan innerlijk beleven.

•tonen in het experimenteergedrag dat ze de eigen mogelijkheden en begrenzingen aanvoelen.

J

terug

Zich motorisch en emotioneel uiten

•tonen een intrinsieke belangstelling om diverse nieuwe bewegingssituaties te verkennen.

J

•durven de eigen bewegingsvormen en behendigheden tonen.

Zelfvertrouwen in bewegingssituaties

•tonen een rustige aanwezigheid in het eigen lichaam, voelen de eigen grenzen en tonen een vertrouwdheid met de eigenheid van het lichaam.

J

•kunnen zich emotioneel uiten binnen aanvaardbare grenzen.

•vinden een evenwicht tussen de eigen handelingsstijl en de acceptatie door anderen.

Woordenlijst: Ik beweeg graag

home

terug

gevoelens

bewegingen klimmen

klauteren

springen

lopen

lopen

hollen

rennen

heffen

huppelen

stampen

dragen

optillen

rollen

verplaatsen

stoten

kruipen

sluipen

botsen

omdraaien

omvallen

stoppen

aanlopen

fietsen

trekken

zwaaien

duwen

voortduwen

lichaamsdelen

lichaamstaal

blij

gek

gelukkig

lief leuk

het hoofd

de nek

de hals

buigen

de borst

de buik

het lijf

de buiging

vrolijk

de rug

het gezicht

de bil

grijpen

bang

de wang

de schouder

de kin

leunen

boos

de arm

het been

de neus

struikelen

verdrietig

de knie

het oor

de voet

trillen

vervelend

de teen

de vinger

de poep

zwaaien

alleen

de hand

durven

probleem oplossen bedenken

het idee

bedoelen

begrijpen

nadenken

zoeken

vinden

makkelijk

moeilijk

vertellen

zeggen

vragen

proberen

vinden

ontdekken

beginnen

weten

nadenken

oplossen

zien

kijken

lukken

mislukken

kunnen

willen

durven

stoten

botsen

doorgaan

stoppen

het lukt

fout

goed

beginnen

als

zoals

langzaam

vast

los

hetzelfde

anders

vallen

afvallen

de grond

soort

alsof

voorzichtig

iemand anders iets anders

pas op!

het lukt niet

pijn

gevaarlijk

vergelijken

zoiets

Zelfconcept en het sociaal functioneren (2)

home

terug terug

Functioneel en respectvol omgaan met de ander en het andere

•kunnen in bewegingssituaties respectvol rekening houden met de veiligheid en de vermogens van andere kleuters en passen hun handelingen aan.

J

•kunnen kleuter-aangepast materiaal uithalen en weer opbergen op de afgesproken plaats.

•kunnen materiaal op de geëigende manier gebruiken.

Afspraken

J

•kunnen binnen een eenvoudige spelvorm één tot twee spelregels opvolgen.

•gaan spontaan over tot het maken van eenvoudige afspraken binnen het functioneren in subgroepjes.

Woordenlijst: Omgaan met materialen

home

omgaan met spullen afspreken

halen

zorgen

brengen

aankomen

nemen

aanraken

zetten

afblijven

de doos

voorzichtig

de kast

gevaarlijk

materialen de bank

de schommel

het touw

het lint

de ballon

de hoepel

de regel

het doek

de fiets

de driewieler

de afspraak

de step

de loopklos

de kegel

de buis

de pittenzak

de mat

het blok

de bal

het klimrek

de muur

de doos

afspraken en regels

oppassen

het rek

verboden

pas op!

de zak

mag wel

kapotmaken

de klas

ja

nee

breken

kapot

niet goed

goed zo

stuk

kwijt

netjes

jammer

vinden

opruimen

wegzetten het speelgoed

mag niet

terug

home

Woordenlijst: Afspraken maken om de beurt aan de beurt één voor één met twee met drie wachten! samen alleen iedereen allemaal (met) elkaar zelf meedoen nadoen doen alsof opletten in de rij staan willen helpen mogen moeten

afspraken en regels de regel de afspraak verboden mag wel

mag niet

ja

nee

niet goed

goed zo

terug

home

Taal in wiskundige initiatie

ruimte

ruimte

meten

meten

getallen

getallen

terug

home

Ruimte in wiskundige terug

initiatie lichaamsbeweging en perceptie

de ruimte beleven en zich oriënteren

de ruimte structureren

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Woorden

Ruimte: Lichaamsbeweging en -perceptie

home

De kleuters beleven en hebben kennis van j

• het eigen lichaam (via directe ervaring, waarneming of voorstelling).

j

• de positie van het eigen lichaam in de ruimte en van de lichaamsdelen onderling.

terug terug

terug

Woordenlijst: Ruimte:

home

terug

Lichaamsbeweging en -perceptie Handelingen (stil)staan

stoppen

zitten

liggen

lopen

spelen

kruipen

de lichaamsdelen

het hoofd

de nek

de borst

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorkant, de achterkant

stappen

springen

de hals

de buik

het lijf

huppelen

vallen

de rug

het gezicht

de bil

stampen

wijzen

de wang

de schouder

de kin

beginnen

(zich) stoten

de arm

de mond

het been

tegen, tegenaan, tegenover

opheffen

rollen

de lip

de hand

de tand

op, in, uit, naast, midden, tussen

gooien

doorgaan

de duim

de neus

de knie

ver-dichtbij

neerleggen

neerzetten

het oor

de voet

het oog

binnen-buiten

zien

luisteren

de teen

de poep

de penis

links - rechts, de linkerkant - de rechterkant

kijken

proeven

de vagina

voelen

verstaan

horen

doen

ruiken

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant

De ruimte beleven en zich oriënteren

home

j

j

j

terug terug

• ervaren de ruimte.

• in de ruimte verschillende plaatsen innemen

• in de ruimte een bepaalde richting volgen

• pictogrammen in verband met “richtingen” als symbolen hanteren.

j

j

• in de ruimte ervaren wat een afstand is

• handelend, in concrete situaties de begrippen “in, op, boven, onder, naast, voor, achter, eerste, laatste, tussen, schuin, op elkaar, ver weg, dichtbij, binnen, buiten, omhoog en omlaag” in hun juiste betekenis gebruiken. Dit zowel in de werkelijke ruimte, als in de verkleinde ruimte als in de afgebeelde ruimte.

terug

Woordenlijst: Ruimte

terug

home

beleven en zich oriënteren Ruimtebegrippen

richting/de weg waarheen?

langs

waar naartoe?

tot

waar?

rechtdoor

ver weg

vlakbij

naar/naartoe

de kant (overkant)

heen

onderdoor

hier

schuin

daar

over

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorkant, de achterkant, onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant, tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, in het midden, tussen links - rechts, de linkerkant - de rechterkant ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, verderaf, dichterbij, het dichtst het verst

binnen - buiten

Extra begrippen

Handelingen

ergens

omhoog

nergens

rondom

liggen

zitten

omlaag

(stil)staan

stoppen

overal

bovenop

lopen

spelen

vooruit

bij

kruipen

achteruit

eraan

stappen

springen

beneden

erbij

huppelen

vallen

boven

andersom

wijzen

beginnen

opzij

in het rond

opheffen

rollen

de ingang

de uitgang

gooien

doorgaan

ondersteboven

de verte

neerleggen

neerzetten

pictogrammen het toilet/ de WC de pijl de uitgang het pictogram

De ruimte structureren

home

IN DE WERKELIJKE RUIMTE

j

•ruimtelijke relaties leggen

•vanuit verschillende gezichtspunten die ze zelf concreet innemen, verwoorden hoe eenzelfde voorwerp, gebouw of patroon er telkens anders uitziet

•in een concrete situatie oplossingen vinden voor een ruimtelijk probleem.

IN DE AFGEBEELDE RUIMTE

j

• ruimtelijke relaties leggen

• in een concrete situatie oplossingen vinden voor een ruimtelijk probleem.

terug

terug

terug

IN PATRONEN •vanuit een patroon een rij of een reeks dingen verder zetten. In het patroon kunnen aantallen (beperkt tot vijf) en/of kwalitatieve kenmerken (beperkt tot twee gemeenschappelijke) voorkomen

Woordenlijst: De ruimte structureren

home

Ruimtebegrippen

Extra begrippen

vergelijken

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorkant, de achterkant,

ergens

omhoog

als

kort

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant, bovenste, onderste

nergens

omlaag

zoals

korter

overal

bovenop

hetzelfde

kortst

vooruit

bij

anders

lang

achteruit

eraan

groot

langer

beneden

erbij

groter

langst

boven

andersom

grootst

recht

opzij

in het rond

klein

krom

de ingang

de uitgang

kleiner

scheef

kleinst

die/dat

voorzijde, achterzijde, bovenzijde, onderzijde tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, in het midden, tussen links - rechts, de linkerkant - de rechterkant

ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, verderaf, dichterbij, het dichtst, het verst

ondersteboven

binnen - buiten denktaal bedenken

vinden

vragen

het probleem

het idee

gemakkelijk

tekenen

oplossen

bedoelen

moeilijk

schrijven

antwoorden

begrijpen

aanwijzen

kijken

de vraag

nadenken

gebruiken

doen

het antwoord

leggen zetten werken wijzen proberen

personen ik

iets

de jongen

iemand

het meisje

de mens

het kind het ding

ordenen het klopt bekijken uitkiezen zeggen vertellen

Op straat

eerst voor

het huis

de fabriek

de weg

de tuin

na

wonen

rijden

het appartement

de moskee

voordat

het bos

de speeltuin

leven

spelen

nadat

de school

het restaurant

het veld het dorp

zijn

dan

de winkel

de straat

het park de stad

zien

daarna

de kerk

het plein

de wei

de berg

wandelen

daarvoor

de berg

de zee

de rivier de beek

rondlopen

nu

werken

de volgorde

terug

home

Meten Grootheden ervaren

terug

Kwalitatief vergelijken

Kwantitatief vergelijken

Bewerkingen

Ordenen Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen

Seriëren Leerplandoelen Woorden

Woorden

Vergelijken van woorden en zinnen

Het meetonderzoek Leerplandoelen Woorden Plaatsen en meten van gebeurtenissen in de tijd

Leerplandoelen Woorden Gebeurtenissen plaatsen in de tijd Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen Woorden

Meten: Grootheden ervaren

home

j

terug terug terug

• ervaren dat dingen eigenschappen hebben en kunnen dat verwoorden

j

• ervaren dat er verschillende grootheden bestaan die we kunnen meten, nl. lengte, inhoud, gewicht, oppervlakte en tijd

j

• ervaren dat elke activiteit een bepaalde duur heeft en dat de duur wordt bepaald door een beginpunt en een eindpunt

j

• kunnen verandering, beweging, (snelheid) die ze met hun eigen lichaam ervaren of die ze bij voorwerpen, verschijnselen of bij andere mensen waarnemen, verwoorden

Woordenlijst: Meten: Grootheden ervaren

home

terug

belangrijke woordjes

vergelijken als

veel

kleinst

die

zwaarst

zoals

meer

dik

dat

licht

hetzelfde

meest

dikker

vol

lichter

anders

groot

dikst

voller

lichtst

de soort

groter

dun

volst

genoeg

weinig

grootst

dunner

groter dan

minder

klein

dunst

even groot

minst

kleiner

lang

even klein

hoog

kort

langer

evenveel

hoger

korter

langst

zwaar

hoogst

kortst

leeg

zwaarder

vraagwoorden

en

hoe

ook

hoeveel

of maar

meten precies

zolang

te kort

zover

hoe (groot, ver, lang ...)

te hoog

zoiets

waarom

te veel

zodra

wie

te groot

ongeveer

wat

omdat want dus

welk

te klein

toch

als

wanneer

eerst...dan

waar

eerst...daarna verder

meten attributen de weegschaal

de zandloper

de duim

de fles

de gieter

het touw

de beker

de kom

het glas

meten handelingen kiezen

doen

gieten

zetten

begrijpen

meten

het lijf

uitkiezen

wegen

vol doen

aanwijzen

beginnen

tekenen

de stok

de lat

denken

vergelijken

leeg maken

leggen

afmaken

schrijven

de pot

de voet

...

weten

ordenen

scheppen

proberen

doorgaan

zeggen

de emmer

de lepel

de arm

onderzoeken

sorteren

gebruiken

nadenken

lukken

lezen

de klok

het horloge

de hand

duren

kijken

vragen

antwoorden

schatten

Meten: Kwalitatief

home

terug terug terug

vergelijken: ordenen j

j

j

j

j

j

• vergelijkingen maken en eenvoudige onderlinge relaties beschrijven.

• handelend en verwoordend twee dingen op hun kwalitatieve eigenschap vergelijken. • dingen kwalitatief vergelijken en samenbrengen op basis van één of twee gemeenschappelijke kenmerken. • rekening houden met meer dan één eigenschap.

• het onderscheid tussen “sommige” en “alle” verwoorden.

• beschrijven waarin dingen gelijk zijn of verschillen

home

Woordenlijst: Meten: Kwalitatief vergelijken: Ordenen vergelijken

terug

handelingen

als

hierachter

voor

leeg

herkennen

zeggen

zoals

hieronder

kleur

vol

missen (ontbreken)

spreken

hetzelfde

iemand anders

vorm

hard

overblijven

zien

anders

iets anders

warm

zacht

uitzoeken

kijken

de soort

na (achter)

koud

hoog

proberen

doen

allebei/beide

nogal

groot

laag

verdelen

leggen

alsof

oud

klein

zwaar

vergelijken

zetten

donker

nieuw

dik

licht

groepjes maken

kiezen

licht

pas

dun

sterk

verzamelen

uitkiezen

flink

de stapel

lang

droog

vragen

antwoorden

gelijk

verschillend

kort

nat

opruimen

sommige - alle

gelijk- het verschil

home

Meten: Kwalitatief

vergelijken: Seriëren

terug terug

terug

• dingen rangschikken volgens de toenemende of afnemende mate van een welbepaald kwalitatief kenmerk. • personen (dieren) rangschikken volgens ouder-kind-relatie • personen rangschikken volgens drie generaties

Woordenlijst: Meten: Kwalitatief vergelijken: Seriëren

home

mensen

terug

vergelijken

de mens

de jongen

als

klein

donker

dat

zwaarst

zachtst

voor

de baby

het meisje

zoals

kleiner

dik

die

licht

warm

voordat

ik

de grootvader

hetzelfde

kleinst

dikker

vol

lichter

warmer

na

het kind

de grootmoeder de opa

anders

groot

dikst

voller

lichtst

warmst

nadat

de peuter

mama

de broer

de soort

groter

dun

volst

hard

koud

en

de kleuter

papa

de zus

laag

grootst

dunner

groter dan

harder

kouder

nieuw

de (oude/grote) mensen de volwassene

lager

oud

dunst

even groot

hardst

koudst

geboren

groeien

laagst

ouder

lang

even klein

jong

eerst

veranderen

blijven

hoog

kort

langer

evenveel

jonger

dan

groot worden

zijn

hoger

korter

langst

zwaar

zacht

daarna

worden

leven

hoogst

kortst

leeg

zwaarder

zachter

daarvoor

de oma

belangrijke woordjes

handelingen

dieren

en

maar

omdat de volgorde

het jong

het lam

de rups

onderzoeken

denken

kiezen

ook

toch

want

het ei

het schaap

...

vinden

rangschikken

kijken

of

dus

als

het kuiken

de kip

zeggen

rijtjes maken

vergelijken

duren

Meten: Kwalitatief

terug

home

vergelijken: woorden en zinnen j j

• een korte naam, zin, … opgeven. • een lange naam, zin, … opgeven.

• een naam opgeven waarvan het uitspreken langer, korter, even lang duurt.

home

Woordenlijst: Meten: Kwalitatief vergelijken: Woorden en zinnen Handelingen

de naam het woord de zin

het rijm(t) de tekst het versje het verhaal

terug

luisteren

duren

lang-langer-langst

horen

denken

kort-korter-kortst

kijken

nadenken

even lang

vergelijken

vinden

even kort

zeggen

kiezen

nazeggen

onderzoeken

vragen

antwoorden

Meten: Kwalitatief

terug terug

home

vergelijken: Gebeurtenissen

terug

plaatsen in de tijd • bij vergelijking van twee voor hen bekende activiteiten en bij voldoende duidelijke verschillen, verwoorden welke activiteit het langst en welke het kortst duurt • bepalen wat vlugger, trager of even vlug beweegt

j

j

• van een gebeurtenis aangeven of ze nog moet komen (straks, later, erna, …) of dat ze reeds voorbij is (gisteren, vroeger, ervoor, toen, …) • terugblikken op minstens twee voorbije activiteiten door deze in de juiste volgorde te rangschikken en te verwoorden

• gebeurtenissen (van een dag/week) chronologisch ordenen

• verschillende gebeurtenissen in een omgekeerde volgorde plaatsen.

home

Woordenlijst: Meten: Kwalitatief vergelijken:

terug

Gebeurtenissen plaatsen in de tijd dagelijkse tijd Dag ordenen

Week ordenen

vlug-vlugger-vlugst-even vlug traag-trager-traagst-even traag kort-korter-kortst-even kort

lang-langer-langst-even lang

Dag meten

Vraagwoorden

zeggen

missen (ontbreken)

spreken

overblijven

zien

gisteren

later

vroeger

erna

ervoor

vooruit

toen terug

handelingen herkennen

straks

ordenen duren

eerst voor na

hoe

welk

uitzoeken

kijken

voordat

waarom

waarom

proberen

doen

nadat

wie

waar

verdelen

leggen

dan

vergelijken

zetten

daarna

rangschikken

kiezen

daarvoor

verzamelen

uitkiezen

vragen

antwoorden

wat

nu de volgorde

home

Meten: Kwantitatief

terug terug terug

vergelijken: het meetonderzoek • kunnen de meest gepaste maateenheid kiezen.

• kunnen op basis van een gekozen (natuurlijke) maateenheid vooraf het resultaat schatten.

• kunnen bij benadering een voorwerp “meten” met een zelfgekozen maateenheid

• kunnen het resultaat van de meting verwoorden

• zien in dat het wisselen van de maateenheid een invloed heeft op het maatgetal en omgekeerd

• zien in dat je steeds dezelfde maateenheid moet gebruiken om te kunnen vergelijken

• kunnen verschillende meetresultaten vergelijken en interpreteren.

Woordenlijst: Meten: Kwantitatief vergelijken: Het meetonderzoek

terug

home

meten handelingen onderzoeken

voelen

vinden

schrijven

weten

tekenen

proberen

lezen

kiezen

kunnen

doen

zeggen

kijken

nadenken

meten

vergelijken

gieten

passen

wegen

vragen

antwoorden

schatten

passen bij

meten attributen

vergelijken

de weegschaal

de hand

als

veel

kleinst

zwaarst

laat

het glas

de voet

zoals

meer

dik

licht

later

de beker

de duim

hetzelfde

meest

dikker

vol

lichter

laatst

de fles

de arm

anders

groot

dikst

voller

lichtst

laatste

de lepel

het lijf

de soort

groter

dun

volst

de gieter

de klok

weinig

grootst

dunner

groter dan

jong

de kom

de zandloper

minder

klein

dunst

even groot

nieuw

de stok

het horloge

minst

kleiner

lang

even klein

oud

de meter

het touw

hoog

kort

langer

evenveel

vroeg

de lat (meetlat)

hoger

korter

langst

zwaar

vroeger

het blok

hoogst

kortst

leeg

zwaarder

vroegst

het onderzoek

het plan

het idee

het stappenplan

de oplossing

de stap

Getallen belangrijke woordjes

één

zes

de eerste

en, ook, of, maar, omdat, want, dus, als , eerst...dan, eerst...daarna, verder

twee

zeven

de tweede

drie

acht

de derde

vier

negen

vijf

tien

het cijfer

die dat

Meten: Kwantitatief

terug terug terug

home

vergelijken: Plaatsen en meten van gebeurtenissen in de tijd • kunnen de dagindeling (weekindeling) chronologisch weergeven.

• kunnen in de dagindeling (weekindeling) gebeurtenissen onderbrengen • kunnen aan de hand van een kalender de dagen aftellen tussen het nu en een speciale gebeurtenis waarvan de dag is aangegeven binnen de periode van een week • kunnen de duur van een gebeurtenis meten met een gekozen (natuurlijke) maateenheid

Woordenlijst: Meten: home

terug

Kwantitatief vergelijken: Plaatsen en meten van gebeurtenissen in de tijd Dagelijkse tijd vlug-vlugger-vlugst-even vlug Dag ordenen

Week ordenen

traag-trager-traagst-even traag kort-korter-kortst-even kort lang-langer-langst-even lang

Dag meten

straks

gisteren

later

vroeger

erna

ervoor

vooruit

toen terug

handelingen

Vraagwoorden

herkennen

zeggen

missen (ontbreken)

spreken

overblijven

zien

hoe

welk

uitzoeken

kijken

waarom

waarom

proberen

doen

wie

waar

verdelen

leggen

vergelijken

zetten

ordenen

kiezen

verzamelen

uitkiezen

vragen

antwoorden

wat

Getallen één

zes

de eerste

twee

zeven

de tweede

drie

acht

de derde

vier

negen

vijf

tien

het cijfer

Meten: Bewerkingen

home

j

• in concrete situaties handelingen uitvoeren met vormen, grootheden en figuren, in functie van een kwalitatief kenmerk • ervaren de wezenlijke en niet-wezenlijke aspecten van een grootheid.

terug

Woordenlijst: Meten: Bewerkingen

home

iets vergroten gelijk maken

iets verkleinen

terug

het getal

bijdoen

bij

wegdoen

weg

het aantal

evenveel

even klein

samentellen

erbij

korter maken

minder

hoeveel

even groot

gelijk

langer maken

en

lager maken

af

de hoeveelste

even zwaar

gelijk maken

hoger maken

samen

lichter maken

eraf

welke

zwaarder maken

meer

kleiner maken

die

verdelen

dat

even lang

groter maken

Getallen één

zes

de eerste

twee

zeven

drie

acht

vier vijf

Handelingen

Vormen en kleuren het cijfer

blauw

paars

rond

de lijn

de tweede

bruin

rood

de bol

de stip

de derde

geel

wit

de driehoek

de vorm

negen

groen

zwart

het vierkant

de streep

tien

oranje

de kleur

de punt

denken

weten kijken tellen doen controleren

home

Getallen

terug terug

Hoeveelheden ervaren en vergelijken

Bewerkingen

Representeren

Tellen als vaardigheid

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Woorden

Woorden

Getallen: Hoeveelheden

home

ervaren j

j

j

terug terug

• ervaren hoeveelheden en kunnen passende hoeveelheidsbegrippen gebruiken

• ervaren verschillende verschijningsvormen van getallen • handelend en verwoordend de ene concrete hoeveelheid dingen vergelijken met een andere hoeveelheid dingen. Bij het verwoorden gebruiken zij daarbij de passende hoeveelheidsbegrippen. (evenveel/niet evenveel dingen, veel/weinig dingen, te veel/te weinig dingen, dingen over/dingen te kort, meer/minder dingen, meest/minst dingen) • kwantitatief vergelijken

• verzamelingen samenbrengen die evenveel elementen bevatten. • verzamelingen ordenen naar het aantal elementen. dozen met respectievelijk drie, zes, twee, vijf en vier knikkers ordenen van weinig naar veel en ook zeggen in welke doos de meeste knikkers en waar de minste knikkers in zitten

home

Woordenlijst: Getallen: Hoeveelheden ervaren hoeveelheidsbegrippen evenveel

te veel

geen

één

zes

de eerste

niet evenveel

te weinig

niks

twee

zeven

de tweede

gelijk

over (hebben)

nul

drie

acht

de derde

niet gelijk

te kort (hebben)

vier

negen

veel

meer

meest

vijf

tien

weinig

minder

minst

laatste

Handelingen tellen

denken

gelijk maken

vergelijken

kijken

groter maken

rekenen

weten

bijdoen

schatten

doen

kleiner maken

vragen

antwoorden

wegdoen

zoeken

vinden

verdelen

het cijfer het aantal hoeveel hoeveelste welke die dat

terug

Getallen: Bewerkingen

home

j

terug

• hoeveelheden groter en kleiner maken

• hoeveelheden gelijkmaken.

• hoeveelheden verdelen in gelijke/ongelijke delen.

j

• in concrete situaties rekenhandelingen uitvoeren met betrekking tot aantal en hoeveelheid. Zij kunnen deze handelingen verwoorden door de gepaste begrippen te hanteren. (evenveel maken, bijdoen, wegdoen, samentellen, vermeerderen, verminderen, verdelen) • ervaren de wezenlijke en niet-wezenlijke aspecten van een hoeveelheid door handelend en verwoordend te vergelijken, aangeven dat er een bepaalde hoeveelheid dingen dezelfde blijft, hoe ze ook geplaatst of geordend zijn in de ruimte.

home

Woordenlijst: Getallen: Bewerkingen iets vergroten Samentellen samen

gelijk maken/evenveel maken

bijdoen

bij

vermeerderen

erbij

evenveel

evenveel maken

samentellen

even groot

gelijk

en

bij elkaar

even klein

gelijk maken

meer

terug

iets verkleinen wegdoen

weg

kleiner maken

minder

verminderen

af

eraf doen

eraf

Hoeveelheidsbegrippen verdelen

die

met z'n tweeën allemaal

één

acht

verdelen

een paar

niks

dat

met z'n drieën

alles

twee

negen

gelijk

enkele

nul

het cijfer

allebei/beide

samen

drie

tien

niet gelijk

veel

het aantal

alle drie

achteraan

vier

de eerste

een stuk

weinig

hoeveel

berg (veel)

eerste

vijf

de tweede

een deel

geen

de hoeveelste

hoop (veel)

laatste

zes

de derde

welke

rest

nul

zeven

home

Getallen: Representeren • een hoeveelheid weergeven • een structuur weergeven

terug

home

Woordenlijst: Getallen: Representeren Handelingen schrijven tekenen lezen

het cijfer

terug

Getallen: Tellen als vaardigheid

home

j

terug terug terug

• de telrij correct opzeggen (bv. als een versje) • met aanwijzing vijf dingen correct (simultaan) tellen en daarna zeggen hoeveel dingen er geteld zijn (resultatief) • zonder aanwijzing vijf dingen correct tellen en daarna zeggen hoeveel dingen er geteld zijn • doortellen en terugtellen • een rangorde (tot vijfde) aanduiden en verwoorden (ordinaal tellen) als begin en richting zijn afgesproken

home

Woordenlijst: Getallen:

Tellen als vaardigheid Rangorde

het begin

achteraan

het einde

vooraan

één

voor

de laatste

twee

naast

de eerste

drie

achter

de tweede

vier

tussen

de derde

Tellen

vijf

de vierde de vijfde de zesde

tel door tel terug

Handelingen tellen op een rij zetten

terug

terug

Op straat

home

het huis

de rivier

het dorp zien

het appartement

de beek

de stad

de winkel

de zee

wonen

de kerk

de berg

leven

de moskee

het bos

zijn

de fabriek

het park

werken

het restaurant

het veld

spelen

de weg

de wei

rondlopen

de straat

de tuin

wandelen

het plein

de speeltuin

rijden

home

Taal in W.O.

Mens en maatschappij

Natuur

Tijd

Ruimte

Techniek

M&M

Natuur

Tijd

Ruimte

Techniek

home

Tijd

terug

Dagelijkse tijd Dag ordenen

Week ordenen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Dag meten

Week plannen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Dag Plannen

Historische tijd

Leeftijd

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Leerplandoelen

Woorden

Dag: Ordenen

home

terug

• De chronologisch geordende activiteiten van de dag associëren met de begrippen nu, (daar)voor, (daar)na.

• De chronologisch geordende activiteiten van de dag associëren met de begrippen nu, later, vroeger

j

• Delen van de dag associëren met al dan niet typische activiteiten

• Verwoorden hoe een dag (etmaal) is ingedeeld (ochtend, voormiddag, middag, namiddag, avond, nacht). • De duur van de verschillende activiteiten van de dag vergelijken met gebruik van de termen ‘lang, kort, heel kort, even, langer’. • Vergelijken en associëren van zonnestanden bij aanvang van de schooltijd, middagpauze, einde schooltijd door middel van zonnefiguurtjes. • Ervaren en verwoorden dat niet iedereen dezelfde tijdsinvulling, dagindeling, weekinde-ling … heeft; bijv. het daggebruik van anderen (een ouder, zus, broer …) beschrijven en dit vergelijken met eigen daggebruik. • De verschillende activiteiten van de dag beschrijven en chronologisch ordenen met behulp van een daglijn

home

Woordenlijst: dag ordenen

terug

Tijdsbegrippen

nooit, altijd, soms

Delen van de dag

overdag,

tijd

wanneer

straks

de ochtend, de voormiddag, de middag, de namiddag, de avond, de nacht, de dag

’s nachts

voor/voordat

na/nadat

alweer

de dag, de nacht

's avonds, 's morgens,'s middags,

daarnet

juist

wakker

halve dag

vanavond, vanmorgen, vannacht

slapen

volgend

vorig

het begin, het einde,

daarna

daarvoor

dadelijk

onmiddellijk

voorbij

later

Mijn dag op school en in de klas de hoek

de speeltijd

het huis

spelen

de (lievelings)pop mama

het eten

klaar

de dagklok

het kind

papa

de jas

de meester

de juf

het (keuze)bord de rij kaartje(s)

de afspraak

naar huis

de klas

de wijzer

de kring

de auto

de kalender

het boek

het spel(letje)

de daglijn

de boekentas

de tafel

de speelplaats

de WC

Handelingen en werkwoorden beginnen

wachten

naar huis gaan

weten

proberen

opruimen

stoppen

meedoen

drinken

duren

komen

eten

zoeken

lezen

komen

kiezen

zitten

rusten

willen

spelen

kunnen

verder doen

praten

leren

plassen/pipi doen

tonen

home

Dag: Meten

terug

• De duur van activiteiten met behulp van een meetinstrument (zandloper, de loop van de wijzers van een echte klok zonder kloklezen …) meten en deze vergelijken door gebruik te maken van de termen lang, kort, langer, korter, langst, kortst. • Aangeven dat de tijd op verschillende manieren kan worden gemeten: met behulp van zandloper, minutenteller, analoge klok, digitale klok, chronometer

• Een beperkt aantal wijzerstanden/digitale aanduidingen associëren met relevante, dagelijks terugkerende momenten van de dag

home

Woordenlijst: dag meten

terug

Tijdsbegrippen duurt even lang

daarna

voordat

op tijd

nu

te lang, te kort

daarvoor

nadat

laat

straks

alweer

even

voortaan

later

meteen

tegelijk

al

voorbij

laatst

onmiddellijk

om (tijdstip)

kort, lang

begin, eind(e)

te vroeg

bijna tijd

onder (tijdens)

vanaf

vroeger

te laat

dadelijk

lichtdonker de dagde nacht

Meten het uur

duren

vroeger dan

Extra tijdsbegrippen

de klok

wakker

later dan

ineens

eerder

de dag

slapen

tonen

vlug

opeens

de kalender

dromen

wijzen

snel

ondertussen

de tijd

opstaan

gauw

ooit

het horloge

beginnen

later

tussendoor

een moment

stoppen

direct

juist (net)

de zon

de ster

bijna

daarnet

de maan

de wijzer

Dag: plannen

home

j j

terug

• Een eenvoudig visueel voorgesteld plan zelfstandig uitvoeren • Terugblikken op minstens twee voorbije activiteiten door deze in de juiste volgorde te rangschikken en te verwoorden. • Minstens twee opeenvolgende activiteiten plannen (zelfstandig werk, contractwerk …).

home

Woordenlijst: dag plannen

terug

Extra tijdsbegrippen

Tijdsbegrippen eerst, dan, daarna, daarvoor

vroeg, vroeger, eerder op tijd, laat, later, te laat, later dan …,te vroeg, vroeger dan …,

het begin, het einde

nu, straks, meteen, onmiddellijk, bijna, dadelijk, binnenkort

even

af en toe

een tijdje

soms

klaar

lang-kort

nooit

ooit

te lang- te kort

altijd

al lang

een moment

dikwijls

het is tijd

Mijn dag op school en in de klas het uur

de hoek

de borstel

de plaats

de (lievelings)pop

het (keuze)bord

de kast

mama papa

kaartje(s) de klok

het kind

het rek

de meester

de juf

het huis

het horloge

de afspraak

de kist

naar huis

de namiddag, de avond, de nacht, de dag, overdag, 's nachts

de wijzer

de kring

de zak

de auto

de kalender

het boek

de mat

het spel(letje)

's avonds, 's morgens,'s middags,

de daglijn

het blok

de stoel

de boekentas

de winkel

de jas

de tafel

de refter

de kapstok

de gang

de muur

de speeltijd

de bel

de WC

de rij

de klas

de speelplaats

het speelgoed

de knuffel/de beer

Delen van de dag de ochtend, de voormiddag, de middag, de namiddag

Handelingen en werkwoorden plannen

rusten

eten

beginnen

wachten

drinken

weten

proberen

praten

stoppen

meedoen

leren

duren

tekenen

komen

zoeken

lezen

kunnen

kiezen

zitten

willen

spelen

verder doen

opruimen

plassen/pipi doen

tonen wijzen

Week: ordenen

home

j

• De dagen van de week benoemen • Onderscheiden, identificeren en vergelijken van de verschillende dagen van de week a.d.h.v. specifieke kenmerken (zwemdag = dinsdag) met behulp van een weeklijn. • De chronologisch geordende dagen van de week associëren met de begrippen: vandaag, morgen,gisteren overmorgen, eergisteren. • De onderlinge volgorde weergeven: na zondag komt maandag, voor dinsdag komt maandag … en gebruik maken van de termen nu, daarvoor, daarna, later en vroeger. • Gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen ordenen op een weeklijn

• Tellend met de tijd omgaan, zoals: nog 2 nachten slapen en dan …

j

• Vaardig en functioneel omgaan met een gevarieerd aanbod aan kalenders (verschillende soorten weekkalenders).

terug

home

Woordenlijst: week ordenen Dagen van de week

maandag, dinsdag, woensdag … zondag dinsdagmorgen, woensdagnamiddag, zondagavond

het begin, het einde

de dag, de week

het weekend

één twee vandaag, morgen, gisteren,overmorgen, eergisteren

drie

vier vijf zes zeven

terug

Week: plannen

home

j j

terug

• Een eenvoudig visueel voorgesteld plan zelfstandig uitvoeren • Terugblikken op minstens twee voorbije activiteiten door deze in de juiste volgorde te rangschikken en te verwoorden • Minstens twee opeenvolgende activiteiten plannen (zelfstandig werk, contractwerk …).

home

Woordenlijst: week plannen

terug

Tijdsbegrippen eerst, dan, daarna, daarvoor, tenslotte vroeg, vroeger, eerder

even, een tijdje

het begin, het einde

deze week, volgende week, vorige week

nog ... x slapen

op tijd, laat, later, te laat, later dan …,te vroeg, vroeger dan …,

toen, (lang) geleden

binnenkort

één twee dinsdagmorgen, woensdagnamiddag, zondagavond

drie vier vijf zes

Leeftijd

home

j

• Hun eigen leeftijd zeggen.

terug

home

Woordenlijst: leeftijd

terug

nul één twee

jarig zijn verjaren verjaardag

ik ben... jaar

drie vier vijf zes

home

Historische tijd

terug

• Eigen ervaringen situeren op een levenslijn, waarbij de chronologie gerespecteerd wordt.

home

terug terug

Woordenlijst: historische tijd het jaar vroeger, later, eerder, nu laat, later, laatst voor, voordat, na, nadat

eerst, dan, daarna, daarvoor

oud, ouder, jong, jonger

het begin lang geleden, toen

duren voorbij voortaan

Museum van mezelf mama

de tand

papa

naar school

de baby

de peuter

de zus

de kleuter

de broer

praten

de doos

babbelen

de (het) tut(je)/de fopspeen

stappen

de geboortekaart

kruipen

de verjaardagskaart

zitten

het schoentje

het museum

de fruitpap

de foto

home

Mens en maatschappij Ik en de anderen Zelfbewustzijn en weerbaarheid Leerplandoelen Woorden Empathie en zorg voor elkaar Leerplandoelen Woorden Conflicthantering Leerplandoelen Woorden

Ik en de groep Participatie, democratie en samenwerking

Ik en de samenleving Talenten

Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen Woorden Regels en afspraken Leerplandoelen Woorden Rechten en plichten

Omgaan met gelijkenissen en verschillen

Ik als consument

Ik en de media

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Leerplandoelen Woorden

Arbeid, vrije tijd en studiekeuze Leerplandoelen Woorden

Gezin en familie Leerplandoelen Woorden

Migratie Leerplandoelen Woorden

Ongelijke verdeling van welvaart Leerplandoelen

Leerplandoelen Woorden

Woorden

terug

Zelfbewustzijn en weerbaarheid

home

j

terug

• voor zichzelf opkomen door signalen te geven die voor anderen begrijpbaar en aanvaardbaar zijn • In concrete situaties voldoende zelfvertrouwen in eigen mogelijkheden tonen

Woordenlijst: zelfbewustzijn en weerbaarheid

home

Groeten

Afscheid

Welkom

dag

terug

opendoen

dag

straks

terug

kom binnen

laat

naar huis

hallo

wuiven

de hand geven

goedemiddag

tot ziens

heten

gaan

brengen

goedemorgen

de naam

halen

komen

tot straks

de kus/het kusje

meegaan

weg

welterusten

slaapwel Personen

Handelingen helpen

brengen

de juf

ik

je/jij

Begrippen

komen

halen

de meester

mij

jou

de eerste

werken

wuiven

de moeder

mijn

jouw

aan de beurt

kunnen

meegaan

mama/ma

hij

zij/ze

één voor één

gaan

haar/hem

haar/zijn

om de beurt

weten

de vader papa

we/wij

jullie

samen

die/dat

ons/onze

hun

alleen

zijn

last hebben van

Empathie en zorgen voor elkaar

home

j

terug

• gevoelens als bang, blij, boos of verdrietig zijn bij zichzelf onderkennen en die op een eenvoudige wijze uitdrukken

• Gevoelens van bang, blij, boos en verdrietig zijn bij anderen herkennen, dat gevoel verwoorden en meeleven in dit gevoel.

• In een eenvoudige taal een recent gebeurde situatie waarbij zij betrokken waren in dialoog met een volwassene, beschrijven en vertellen hoe zij zich daarbij voelden

• Tonen in hun omgang met anderen een gevoeligheid voor de behoeften van de ander • Met eigen woorden aangeven dat mensen eenzelfde situatie op een verschillende wijze kunnen ervaren en er verschillend kunnen op reageren.

• Tonen dat ze kunnen omgaan met uitgestelde aandacht. • Tonen in hun omgang met anderen respect en waardering

• Tonen in de dagelijkse omgang dat ze solidariteit en zorg opbrengen voor iemand anders

Woordenlijst: empathie en zorgen

home

voor elkaar Empathie en zorgen voor elkaar erg

benieuwd

kippenvel

vervelend

dapper

lui

alleen

deftig

moeite

samen

moe/doodmoe

zacht

gek

eerlijk

jammer

gewoon

koppig

kalm/rustig

mooi

spannend

griezelig

lief

fantastisch

eng

fijn/leuk

flink

grappig

goed zo!

graag

vreselijk

beleefd

dank u (wel)

alstublieft

smakelijk

ja/jazeker

nee

spijtig

saai

voor/met elkaar

gezellig

houden van

missen

Gevoelens

Verdriet hebben

blij

gelukkig

de traan

op schoot

alleen

bezorgd

troosten

zakdoek

bang

woedend

verdrietig

boos

eenzaam

triestig/droevig

verdrietig

kwaad

huilen

ongerust

tevreden

wenen

ongelukkig

verbaasd

verliefd

gelukkig

in de war

beschaamd

zich ... voelen

pech hebben

geluk hebben

zenuwachtig/nerveus

(iemand) missen

Handelingen zuchten

zich schamen

willen

doen alsof

schrikken

van plan zijn

beleefd zijn

zorgen voor

geloven

verstoppen

komen

troosten

lachen

(weg) gaan

mislukken

helpen

hopen

vervelen

missen

terug

Conflicthantering

home

j

• met eigen woorden uitleggen wat ruzie, pijn doen, geweld … betekenen

• In een eenvoudige taal een recent gebeurd conflict waarbij zij betrokken waren in dialoog met een volwassene, beschrijven en vertellen hoe zij zich daarbij voelden • Het verschil aangeven tussen geweldloze en gewelddadige oplossingen voor conflicten

terug

Woordenlijst: conflicthantering

home

terug

Handelingen

omgaan met elkaar de ruzie

stout

de mop/grap

slecht

pijn

de knuffel

met opzet

goed

nee

ok

de kus/het kusje ja

het is genoeg

lief

van (bezit)

niet lief

akkoord

de vriend(in)

klaar

stiekem

wacht even

per ongeluk

dat mag niet

geduld

bijten

slaan

Ruzie

duwen

de baas spelen

ruzie

trekken

verklappen

pijn doen

vechten

storen

plagen

weglopen

spuwen

foppen

roepen

knijpen

afpakken

storen

zeuren

liegen

klikken/overdragen

stelen

uitlachen

uitpraten

nemen

verwennen

vechten spijt hebben goed - fout lief-stout flink

Problemen oplossen

Personen

aankijken

kijken

de klas

iedereen

mama

hij/hem/zijn

stoppen

tegenhouden

de speelplaats

iemand

papa

zij/ze/haar

zwijgen

uitpraten

de gang

elkaar

de meester

wij/ons

goed maken

luisteren

de hoek

zelf

de juf

jullie/hen/hun

handen geven

spijt hebben

niet doen

het meisje

het kind

die/dat

gelijk hebben

helpen

ruilen

de jongen

de volwassene

teruggeven

terugbrengen

(samen)spelen

de mevrouw

ik/mij/mijn

knuffelen

nemen

geven

de meneer

jij/je/jou/jouw

home

Participatie, Democratie en terug

samenwerking • Een taak binnen de groep op een verantwoordelijke wijze oppakken • Samenwerken met anderen in de groep, zonder onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische origine

home

Woordenlijst: participatie, terug

democratie en samenwerking Handelingen meedoen

zwijgen

vinger opsteken

Samenwerking

opletten

aan de beurt

één voor één

luisteren

willen

om de beurt

iemand

opletten

meegaan

samen

alleen

in de rij staan

wachten

allemaal

iedereen

samen spelen

helpen

straffen

moeten

(met) elkaar

opgelet

zelf

gezellig

mogen

dat mag niet

dat mag wel

luister eens

goed zo!

kijk eens hier

let op niet doen dat is goed/flink

Personen

Afspraken

iedereen

mama

hij/hem/zijn

iemand

papa

zij/ze/haar

ja

elkaar

de meester

wij/ons

de school

nee

zelf

de juf

jullie/hen/hun

de speelplaats

goed

het meisje

het kind

die/dat

de refter

de fout

de jongen

de (oude/grote) mensen

de gang

de straf

de mevrouw

ik/mij/mijn

de meneer

jij/je/jou/jouw

de afspraak

de rij

de klas

de WC

Regels en afspraken

home

j

terug

• begrijpbare en uitvoerbare instructies van de leraar uitvoeren

• In concrete situaties met de hulp van een volwassene afspraken maken • Met eigen voorbeelden illustreren dat er school- en klasregels nodig zijn en dat er ook in de samenleving regels zijn. • Omgangsvormen, leefregels en afspraken die van belang zijn voor het samenleven in een groep verwoorden.

• De klasregels en de schoolregels die voor hen van toepassing zijn opsommen.

• Aangeven dat er binnen de eigen groep afspraken nodig zijn

• Afspraken maken over aspecten van het werk of het samenleven in de groep en deze vastleggen in pictogrammen of tekst. • Met hulp van de leraar gemaakte afspraken in een groep evalueren en zo nodig verfijnen of bijstellen

Woordenlijst: regels en afspraken

home

Handelingen doen

niet doen

maken

gaan

vinden

nemen

mogen

willen

niet mogen

straffen

moeten

opruimen

terug

Afspraken de regel

ja

de klas

de WC

de afspraak

nee

de school

de rij

verboden

niet goed

de speelplaats

de gang

mag wel

goed zo

de refter

de poort

mag niet

de straf

In de refter

In de klas

de klas

dat mag wel

de meester

zitten

dat mag niet

de juf

de speelplaats

de kring/zithoek

één voor één

de jongen

vinger opsteken

afspraak

om de beurt

Op de speelplaats

de refter

de vork

roepen

de rij

het mes

ruzie maken

duwen

eten

de lepel

het meisje

samen spelen

de gang

drinken

de stoel

stil zijn

het kind

de bel

de kapstok

roepen

de tafel

aan de beurt

roepen

samen

de rij

de jas

zitten

beleefd

naar elkaar luisteren

lopen

flink

vechten

het bord

netjes

de stoel

de tafel

winnen

verliezen

handen wassen koud

de hoek

rustig

warm

home

Rechten en plichten

terug

• Bij een activiteit of een spel in een kleine groep, controleren of de anderen zich aan de regels houden. • Voorbeelden geven van mensen die waken over het naleven van regels.

home

Woordenlijst: rechten en plichten

terug

Op straat de politie

de agent

uitkijken

wachten

het verkeer

oversteken

de auto

het zebrapad

de fiets

het voetpad

het verkeerslicht ik voorzichtig de gordel vlug/snel

verboden mag wel

Begrippen

Handelingen en werkwoorden

mag wel

ja

moeten

kunnen

mag niet

nee

niet moeten

niet kunnen

om de beurt

niet goed

mogen

willen

aan de beurt

goed zo!

niet mogen

niet willen

één voor één

samen

doen

spelen

niet doen

afspreken

wachten

mag niet

In huis

Op school

thuis

gevaarlijk

braaf

de school

de kring

mama

de afspraak

flink

de speelplaats

de hoek

papa

mag wel

luisteren

de gang

spelen

de broer

mag niet

de straf

de poort

de klas

de zus

ja

de kus

het spelletje

het kind

ik

nee

de knuffel

juist/goed-fout

afspreken

stout

voorzichtig

samen

luisteren

Talenten

home

j j

• Opsommen welke activiteiten en klastaken ze graag en niet zo graag doen en die waarderend vergelijken met klasgenoten.

• Waardering uitdrukken voor wat klasgenoten goed kunnen.

terug

home

Woordenlijst: talenten graag doen, niet graag doen,

iets goed kunnen, iets niet goed kunnen

leuk, niet leuk, saai, fijn, plezant

willen, kunnen

terug

Arbeid, vrije tijd en studiekeuze

home

j

• op een eenvoudige wijze beroepen en bezigheden van volwassenen die ze kennen beschrijven

j

• Waardering uitdrukken en respect tonen voor het werk van mensen uit hun omgeving

terug

Woorden

terug

Op reis

Woorden

In de vrije tijd

Beroepen en werken

Woorden

Feest vieren

Woordenlijst: arbeid, vrije tijd en studiekeuze

home

Woorden

home

Woordenlijst: Beroepen en werken Beroepen de chauffeur

de kapper

de dokter

de muzikant/zanger

de directeur

de politieagent

de postbode

de bakker

de brandweerman

de schilder

de juf

de verpleegster

de kok

de meester

de tandarts

de poetsvrouw

de baas

de fotograaf

de soldaat

de metser

de presentator

de slager

de journalist

de tuinman

boer/boerin

de verpleger/verpleegster

De politie de politieagent de pet de politieauto de gevangenis het geweer de dief het verkeer

de winkeljuffrouw/winkelier De brandweer de brandweerman

de helm

blussen

De dokter de dokter

de verpleegster

de brandweerauto

redden

de dokterstas

de koorts

in brand staan

het touw

het ziekenhuis

ziek

de ladder

het zwaailicht

de ziekenwagen pijn

de (brandweer)slang

terug

home

Woordenlijst: Feest vieren

terug

De verjaardag de verjaardag

(uit)blazen

jarig

het pakje/het cadeau

het feest(je)

uitpakken/inpakken

feest vieren

klappen

de clown

vieren

krijgen

bellen blazen

de vlag

het circus

de kroon

de verrassing

geluk wensen

een feest geven dansen

versieren

bedankt

de uitnodiging

de kaart

de film

de versiering

uitdelen

trakteren

de brief

fijn

de slinger

de taart

de lichtjes

plezant

de ballon

de slagroom

het toneel

opblijven

Feest vieren

aansteken de (het) kaars(je)

Feesten

de feestdag

carnaval

Sinterklaas

het Offerfeest

Kerstmis

Nieuwjaar

Pasen

vaderdag

het Suikerfeest

moederdag

de Ramadan

het grootoudersfeest

het schoolfeest

home

Woordenlijst: In de vrije tijd

terug

Spelen de schommel

omver

de kassa

de glijbaan

de knuffel/de beer

de bal

de vormpjes

het boek

het springtouw

de schep

de bak

verstoppertje

het spel(letje)/het speelgoed de berg

de wieg

de fiets

de poppenkast

de winkel

de step

het poppenhuis

het geld

de auto

het bed

de puzzel

de (lievelings)pop

de kinderwagen

de boom

het blok

de toren

het kasteel

Handelingen spelen

fietsen

tekenen

glijden

springen

rijden

zwemmen

voetballen

bouwen

verstoppen

opruimen

zoeken

kijken

vinden

kopen

betalen

zingen

dansen

knutselen

toneel spelen

Plaatsen

Zwemmen

de speelplaats

de kermis

het park

het circus

het zwembad

de handdoek

de tuin

de bioscoop

zwemmen

de rand/kant

het bos

de muziek

het badpak

diep/ondiep

de speeltun

het liedje

de bikini

het water

de zandbak

het speelplein

de zwembroek

drijven

het theater

het museum

home

Woordenlijst: op reis

terug

Handelingen Vervoermiddelen

rijden

aankomen

meekomen

de fiets

fietsen

vertrekken

meegaan

de straat

de vijver

de auto

sturen

naartoe gaan

meerijden

de lucht

het bos

de trein

vliegen

wegbrengen

skiën

de berg

de rivier

de bus

stil zitten

wandelen

de zee

het land

het vliegtuig

instappen

spelen

de wereld

het strand

de boot

uitstappen

zwemmen

het station

varen

inpakken

Allerlei op reis

Op vakantie warm koud ver dichtbij

de vakantie

op reis

de tent

het pakje/het cadeau

waar

de zonnebril

de rugzak

waarheen

de koffer

het fototoestel de schoolreis

de kaart (post)

dag

logeren

het hotel de camping het huisje

naartoe

Gezin en familie

home

j

• opsommen wie er allemaal bij hen thuis woont en uitleggen dat die huisgenoten samen een gezin vormen • Bekende soorten gezinnen, grote gezinnen, kleine gezinnen, één-oudergezinnen, inwonende mensen, 2 mama’s, 2 papa’s, gezinnen met adoptiekinderen … inventariseren

terug

home

Woordenlijst: gezin en familie

terug

Familie Handelingen/werkwoorden wonen blijven de naam

dood leven

zijn worden veranderen trouwen scheiden/gescheiden

de moeder

de oom

de vader

de tante

mama

de neef

papa

de nicht

de broer

de zoon

de zus

de dochter

de oma

de tweeling

de opa

de ouders

de grootvader

de grootouders

de grootmoeder het kleinkind de familie

Andere personen de mens

de vriend(in)

de baby

de buren

het kind

de meneer

de jongen

de mevrouw

het meisje de man de vrouw de volwassene

home

Omgaan met gelijkenissen en

terug

verschillen • In concrete situaties verschillende manieren van omgaan met elkaar herkennen en erover praten. • Gelijkenissen en verschilpunten m.b.t. levenswijze tussen henzelf en mensen uit een andere cultuur verwoorden. • Verwoorden gevoelens bij eigen ervaringen m.b.t. waardering van anders-zijn, afwijzing en uitsluiting

home

Woordenlijst: omgaan met terug

gelijkenissen en verschillen

Verschillen groot - klein anders hetzelfde

dik - dun

donker - licht rijk - arm het meisje - de jongen

oud - jong

doof blind

home

Migratie

terug

• Met eigen woorden uitleggen wat verhuizen is (ook naar een ander land).

• Positieve (bijv. een nieuw huis, een nieuwe job …) en negatieve redenen (bijv. onveilige omgeving …) opsommen waarom mensen verhuizen.

• Met eigen voorbeelden illustreren dat leven in een nieuwe woonomgeving niet altijd gemakkelijk is (andere gewoontes, andere taal, andere mensen …).

home

Woordenlijst: migratie verhuizen wonen weggaan komen ergens anders nieuw

het appartement

het dorp de stad het land

het huis

de verhuiswagen het adres

terug

home

Ongelijke verdeling van de

welvaart • Verschillen en overeenkomsten tussen eigen leefwijze en leefwijze van mensen in ontwikkelingslanden verwoorden. • Zich inleven in de leefwereld van leeftijdsgenoten in ontwikkelingslanden.

terug

home

Woordenlijst: ongelijke verdeling terug

van de welvaart wonen arm - rijk

de jongen - het meisje

spelen eten werken

anders

hetzelfde

Geld

home

j

terug

• in concrete situaties het verschil aangeven tussen delen, ruilen, geven , krijgen , lenen, kopen en verkopen • Uitleggen waar geld vandaan komt (werken) en waar geld heen gaat (uitgeven, sparen)

home

Woordenlijst: geld

terug

Handelingen Geld

betalen

nemen

het geld

verdelen

kopen

de euro

ruilen

verkopen

(terug) geven

wegen

krijgen

tellen

de bankkaart de portemonnee de portefeuille

één twee drie

vier vijf

geld afhalen boodschappen doen/winkelen

Wiskundige begrippen tellen

meer

duur

hoeveel?

hoeveel meer? hoeveel minder?

allebei/beide

alletwee

te veel

alles

allemaal

te weinig

zoveel

weinig

goedkoop

minder

veel

prijs

een beetje

evenveel

wegen

leeg

vol

de weegschaal

een paar

heel (erg)

nog

het getal

Naar de winkel de winkel

de kassa

de supermarkt

de winkelkar

de winkelier

de tas

de winkeljuffrouw

het rek

de bank

de rekening

de prijs

home

Media-educatie

terug

• Het onderscheid verwoorden tussen fictie en non-fictie in media

home

Woordenlijst: media-educatie

terug

Media de TV

het fototoestel

de radio

de camera

de computer

de CD

de tablet

de DVD

de spelcomputer

de GSM

de e-mail

de smartphone

het computerspelletje

de SMS/het bericht

Beroepen de acteur de presentator de journalist de fotograaf

echt - niet echt alsof

Handelingen de film

de bioscoop

toneel spelen

de tekenfilm

het theater

optreden

de poppenkast de reclame

kijken

het toneel

foppen doen alsof

home

Ruimte Lichaamsoriëntatie

Oriëntatie in de ruimte Ruimtebeleving

Leerplandoelen

In de vertrouwde omgeving

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

In de klas Leerplandoelen

Woorden

terug

Woorden

In de school

Windstreken

Topografische kennis en landschappen

Te voet, met de wagen, met de fiets Leerplandoelen

Leerplandoelen Woorden

Pictogrammen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Verkeer

Woorden

Leerplandoelen Woorden Veilig in de schoolomgeving Leerplandoelen Woorden

Lichaamsoriëntatie

home

j

j

j

j

j

j

terug

• Uitgebeelde lichaamshoudingen en bewegingen nabootsen

• Beschreven lichaamshoudingen en bewegingen uitvoeren

• Lichaamshoudingen en bewegingen benoemen.

• De belangrijkste lichaamsdelen aanwijzen en benoemen • Een menselijke figuur tekenen met de belangrijkste lichaamsdelen op de juiste plaats (hoofd, romp, benen, armen, oren, ogen, neus en mond). • Inschatten hoeveel ruimte hun eigen lichaam inneemt (bijv. kledingstukken passen).

• Bij eenhandige taken een duidelijke voorkeur tonen voor de linker- of rechterhand

• Hun voorkeurhand tonen, wanneer er expliciet naar gevraagd wordt

• De begrippen links en rechts in de juiste context gebruiken

home

Woordenlijst: lichaamsoriëntatie Handelingen (stil)staan

stoppen

zitten

liggen

lopen

spelen

kruipen stappen

springen

huppelen

vallen

stampen

wijzen

beginnen

(zich) stoten

opheffen

rollen

gooien

doorgaan

neerleggen

neerzetten

de lichaamsdelen het hoofd

de nek

de borst

de hals

de buik

het lijf

klaar

de rug

het gezicht

de bil

stop

de wang

de schouder

de kin

fout

de arm

de mond

het been

goed

de lip

de hand

de tand

prima

de duim

de neus

de knie

knap

het oor

de voet

het oog

goed zo

de teen

de poep

de penis

de vinger

de vagina

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, onderkant, bovenkant tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, midden, tussen ver-dichtbij, dichterbij, verderaf binnen-buiten links - rechts, de linkerkant - de rechterkant

terug

Ruimtebeleving in de werkelijke

home

terug

ruimte j

• Ruimtebegrippen gebruiken om relaties te duiden tussen zichzelf en elementen in de werkelijke ruimte (bijv. ik zit tussen Joke en Stan, Joke zit links van mij …).

j

• Ruimtebegrippen gebruiken om relaties te duiden tussen elementen in de werkelijke ruimte (bijv. wie zit achter Joke en voor Stan? Wie zit links van de juf? …).

j

• Mits aanwijzingen (bijv. getekende silhouetten, foto’s, symbolen, verbale instructies …) orde brengen in een beperkte ruimte zoals hun tafel, de speelhoek, de klas …

j

• Een ruimte inrichten in functie van hun spel (bijv. plaats maken om een vloerpuzzel te leggen) en suggesties geven voor het (her)inrichten van een speelhoek (bijv. de winkelhoek wordt een dokterspraktijk). • Orde houden en brengen in een beperkte ruimte (bijv. de speelhoek; hun bank ordelijk houden …);

• Orde houden en brengen in de klas (bijv. de klas opruimen, turntoestellen terug op de afgesproken plaats zetten …) • Suggesties geven voor het (her)inrichten vande klas (bijv. de klasinrichting wijzigen, de stoelen schikken rond een tafel …)

home

Woordenlijst: ruimtebeleving in terug

de werkelijke ruimte Ruimtebegrippen: onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderste, de bovenste, de onderkant, de bovenkant

de school de speelplaats

de boom

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorste, de achterste, de voorkant, de achterkant

de refter

de bank

voorzijde, achterzijde, bovenzijde, onderzijde

de gang

het gras

in, op, uit, naast, in het midden, tussen

de turnzaal

links - rechts - linker - rechter - de linkerkant - de rechterkant ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, het dichtst bij, het verst af, dichterbij, verder af binnen - buiten

Personen Handelingen

de juf

liggen

staan

de meester

zitten

zijn

ik

leggen

zetten

het kind

opruimen

(op)hangen

de jongen

wegdoen

vegen

het meisje

terugzetten

nemen

de vriend de kleuter

In de klas

In huis

Oriënteren in de klas

home

j

j

j

j

j

• Zelfstandig hun weg vinden in een vertrouwde omgeving. • De werkelijke ruimte vrij verkennen en terugkeren naar een afgesproken, vooraf verkende plaats • Vanuit hun standpunt de richting naar een bepaalde locatie aanwijzen

• Een beschreven route afleggen

• Aan elkaar een route beschrijven

j

• Zelf een route zinvol uitstippelen en afleggen (bijv. zonder omweg, rekening houdend met hindernissen …)

j

• Mentaal een standpunt innemen (bijv. op basis van een foto de locatie en kijkrichting van de fotograaf achterhalen, wat zie je als je thuis uit het raam kijkt …)

terug

Woordenlijst: oriëntatie in de klas

home

terug

Ruimtebegrippen richting/de weg

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorkant, de achterkant,

waarheen?

langs

klaar

waar naartoe?

tot

stop

waar?

rechtdoor

fout

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant, bovenste, onderste

ver weg

vlakbij

goed

tegen, tegenaan, tegenover

naar/naartoe

de kant (overkant)

prima

op, in, uit, naast, in het midden, tussen

heen

onderdoor

knap

links - rechts, de linkerkant - de rechterkant

hier

schuin

goed zo

daar

over

ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, verderaf, dichterbij, het dichts bij, het verst binnen - buiten

Handelingen

Extra begrippen ergens

omhoog

liggen

zitten

(stil)staan

stoppen

nergens

omlaag

lopen

spelen

overal

bovenop

vooruit

bij

kruipen stappen

springen

achteruit

eraan

huppelen

vallen

beneden

erbij

wijzen

beginnen

boven

andersom

opheffen

rollen

opzij

in het rond

gooien

doorgaan

neerleggen

neerzetten

de ingang

de uitgang

ondersteboven

In de klas de bank

de klas

kloppen

de zak

de tafel

de juf

binnen

de mand

de kast

de meester

de rij

de mat

de zandtafel

het kind

stil

de plaats

de stoel

de kleuter

rustig

de muur

de gang

de bel

het raam

ophangen

het bord

de deur

de kapstok

het rek

de hoek

de doos

de kring

de wasbak (lavabo)

home

In de school • De werkelijke ruimte vrij verkennen en terugkeren naar een afgesproken, vooraf verkende plaats • Vanuit hun standpunt de richting naar een bepaalde locatie aanwijzen

• Een beschreven route afleggen

• Aan elkaar een route beschrijven • Zelf een route zinvol uitstippelen en afleggen (bijv. zonder omweg, rekening houdend met hindernissen …) • Mentaal een standpunt innemen (bijv. op basis van een foto de locatie en kijkrichting van de fotograaf achterhalen, wat zie je als je thuis uit het raam kijkt …)

terug

Woordenlijst: oriënteren op school

home

Handelingen

Op school de school

de speelzaal

richting/de weg

de kleuterschool

de poort

waarheen?

langs

schuin

de lagere school

de straat

waar naartoe?

tot

smal

de hal

de trap

de kant

rechtdoor

beneden

de klas

de gang

ver weg

vlakbij

de speelplaats

de refter

naar/naartoe

omheen

waar?

het toilet/de WC

heen

onderdoor

hier

de turnzaal

over

ondersteboven daar

de bureau van de directeur

(stil)staan

stoppen

zitten

liggen

lopen

spelen

rennen

kruipen

stappen

springen

huppelen

vallen

wijzen

beginnen

opheffen

rollen

gooien

doorgaan

neerleggen

neerzetten

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant

klaar

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant, bovenste, onderste

stop

voorzijde, achterzijde, bovenzijde, onderzijde,

fout

tegen, tegenaan, tegenover

goed

op, in, uit, naast, in het midden, tussen

prima

links - rechts, de linkerkant - de rechterkant

knap

ver, dicht, te ver, ve dicht, veraf, dichtbij, het dichtst bij, het verst, dichterbij, verderaf

goed zo

binnen - buiten

terug

home

In de vertrouwde omgeving • Zelfstandig hun weg vinden in een vertrouwde omgeving

terug

Woordenlijst: oriënteren in de

home

terug

vertrouwde omgeving thuis

op straat

thuis

de badkamer

in de buurt

het huis

de weg

wonen

het dak

de stoep

het appartement

het fietspad

de tuin

het hek

het zebrapad

de garage

de deur

het verkeersbord

de slaapkamer

het raam

het verkeerslicht

de keuken

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorkant, de achterkant

klaar stop

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderkant, de bovenkant

fout goed

tegen, tegenaan, tegenover

prima

op, in, uit, naast, midden, tussen

knap

links, rechts, de linkerkant, de rechterkant

goed zo

ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, het verst, het dichtst bij, dichterbij, verderaf

pas op

binnen - buiten Handelingen

liggen

rijden

(stil)staan

stoppen

zitten

neerleggen

lopen

spelen

rennen

Extra begrippen richting/de weg

ergens

omhoog

nergens

omlaag

waarheen?

langs

schuin

overal

bovenop

waar naartoe?

tot

smal

neerzetten

vooruit

bij

de kant

rechtdoor

beneden

kruipen

doorgaan

achteruit

eraan

ver weg

vlakbij

stappen

springen

gooien

beneden

erbij

naar/naartoe

omheen

waar?

huppelen

vallen

rollen

boven

andersom

heen

onderdoor

hier - daar

wijzen

opheffen

opzij

in het rond

over

ondersteboven

de ingang

de uitgang

beginnen

oversteken

home

Windstreken • De plaats van de zon aanwijzen gedurende de dag.

terug

home

Woordenlijst: windstreken de zon, de wind, de wolk

hier-daar eerst-daarnadan-nu-straks

de zon in de ogen de schaduw zien niet zien

terug

Pictogrammen

home

j

• Kennen de betekenis van de volgende pictogrammen: het toilet, de pijl, de uitgang

terug

home

Woordenlijst: pictogrammen

het toilet/de WC

de uitgang

de pijl

het pictogram

terug

De maquette van de klas

home

• De maquette oriënteren (richten) op basis van herkenningspunten in de werkelijke ruimte • Van de werkelijke ruimte een maquette maken (schaal- en schaalaanduidingen) j

• De relatie leggen tussen een symbool en datgene/diegene waar het symbool voor staat. (Legende)

terug

home

Woordenlijst: de maquette van de terug

klas (herkennen en lokaliseren) Klaslokaal de bank

Handelingen

de tafel klein - groot

binnen - buiten

de zandtafel de stoel het rek

Personen

zitten

de kast

Plaatsen de klas, de hoek, de kring,

de muur

staan

de juf

zijn

de meester

hangen

het kind

liggen

ik

plaatsen

het raam de deur

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorste, de achterste, de voorkant, de achterkant,

onder, boven, eronder, erboven, bovenaan, onderaan, de onderkant, de bovenkant, bovenste, onderste voorzijde, achterzijde, bovenzijde, onderzijde links, rechts, de linkerkant, de rechterkant ver, dicht, te ver, te dicht, dichtbij, veraf, verderaf, dichterbij, het dichtst bij, het verst af

In de verkleinde ruimte

home

j

j

j

j

j

j

j

• De voorgestelde elementen identificeren en benoemen

• Iets of iemand lokaliseren

• Aan elkaar een route beschrijven/een beschreven route aanduiden

• Zelf een zinvolle route uitstippelen

• Mentaal een standpunt innemen (bijv. Wat ziet het poppetje als het hier staat? Waar stond de fotograaf? …)

• De relatie leggen tussen een symbool en datgene/diegene waar het symbool voor staat (Legende) • Afbeeldingen en/of miniatuurweergaven van vertrouwde plaatsen en voorwerpen herkennen. (schaal en schaalaanduidingen) • Aangeven dat de werkelijkheid vergroot of verkleind kan worden voorgesteld (schaal en schaalaanduidingen)

• Ruimtebegrippen gebruiken om relaties te duiden tussen elementen in verkleinde ruimtes en/of maquettes.

terug

home

Woordenlijst: oriënteren in de terug

verkleinde ruimte Personen mama papa het kind

het huis

de garage

de broer de zus

de oma de opa de mens

Plaatsbegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, de voorste, de achterste, de voorkant, de achterkant, onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, de onderste,de bovenste, de onderkant, de bovenkant, in, op, uit, naast, in het midden, tussen links, rechts, de linkerkant, de rechterkant ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, verderaf, dichterbij, het dichtst bij, het verst af binnen - buiten

home

Het huis

terug

het huis

het gordijn

het appartement

de tafel

de brievenbus

zijn

de woonkamer

de stoel

de verwarming

staan

de slaapkamer

de trap

de deur

zitten

de badkamer

het bed

het slot

hangen

de sleutel

liggen

de keuken

wonen

de zolder

de koelkast

het raam

komen

de kelder

de gang

het dak

gaan

de garage

de kapstok

de zetel

de telefoon

de TV

de auto

plaatsen de tuin

spelen

home

De garage

terug

de garage

het verkeerslicht

oversteken

de auto

rood

gaan

de auto's

oranje

voorzichtig

groen

parkeren

gevaarlijk

het ongeval

kijken

botsen

de bestelwagen

wachten

de straat

het voetpad

stoppen

de weg

de vrachtwagen

rijden

de fiets

de bromfiets

botsen

Topografische kennis en

home

landschappen j

• Aan een bekende volwassene hun naam en de gemeente waar ze wonen zeggen • Eenvoudige landschapselementen in de eigen omgeving benoemen (bijv. weiden, bomen, woningen, straten, pleinen, bossen, fabrieken …). • Opvallende verschillen in landschappen en omgevingen, door mensen ingericht, verwoorden (bijv. veel huizen versus weinig huizen). • Hun adres meedelen (straat, huisnummer, gemeente/stad).

terug

home

Woordenlijst: topografische kennis terug

en landschappen Gebouwen het huis, het appartement, de hut, de school, de winkel, de fabriek, het restaurant, de kerk, de moskee

de straat, het plein, de weg, het adres

het bos, het veld, het park, de wei, de tuin, de speeltuin

het dorp, de stad

Handelingen wonen leven zijn wandelen zien rondlopen werken rijden spelen

de mens, het dier, de boom, de bloem

de berg, de zee

de rivier, de beek, de vijver

home

In huis

terug

het huis

de deur

het appartement

de tafel

de slaapkamer

de stoel

de woonkamer

het bed

de tuin

de kast

de gang

het rek

de trap

het raam

de straat

Verkeer

home

terug

TE VOET

j

MET DE WAGEN

•Aangeven dat zij op de stoep moeten stappen

j

•Onder begeleiding op de stoep stappen zonder zichzelf of anderen in gevaar te brengen

j

•Aangeven dat zij moeten oversteken op een zebrapad of bij een gemachtigd opzichter

j j

•Aangeven dat hun plaats in de wagen het kinderzitje of het verhoogkussen is.

•Aangeven dat iedereen in de wagen een gordel moet dragen.

OP DE FIETS

j

• Aangeven dat het veilig is om op de fiets steeds een valhelm te dragen.

j

• Met een loopfiets fietsen, sturen en remmen

j

• Met een driewieler fietsen, sturen en remmen.

j

• Aangeven dat ze beter opvallen met een vlaggetje aan de fiets

•Onder begeleiding veilig voorbij een hindernis op de stoep stappen •Veilig een straat oversteken met hulp van een gemachtigd opzichter •Onder begeleiding veilig een straat met verkeerslichten oversteken •Aangeven dat het veilig is om overdag fluorescerend materiaal te dragen.

j

•Onder toezicht met het openbaar vervoer/schoolbus meerijden zonder zichzelf en an-deren in gevaar te brengen.

•Aangeven dat het veiliger is om aan de stoepkant uit de wagen te stappen

• Met de fiets uit stilstand vertrekken, sturen en afremmen • Aangeven dat het veilig is om overdag fluorescerend materiaal te dragen.

Woordenlijst: te voet, met de wagen, met de fiets home

terug Handelingen gaan

stoppen

stappen

niet spelen

wandelen

wachten

oversteken

uitkijken

(goed) kijken

rijden

Vervoermiddelen

de weg vragen

zitten

de fiets, de driewieler, de step, de auto, de vrachtwagen, de bus, de trein, te voet, op de fiets, met de wagen, met de bus, de bestelwagen, de tram, de bromfiets, de vuilniswagen

de weg wijzen

instappen

weggaan

tonen

uitstappen

zien

Op straat het voetpad/de stoep

de politie

het verkeerslicht

de agent

in de buurt

het verkeersbord

de boete

rustig

ver, dicht, te ver, te dicht, veraf, dichtbij, verderaf, dichterbij, het dichtst bij, het verst, de verte

het zebrapad

het ongeluk/ongeval

onderweg

de straat

de botsing

weg

het plein

de overkant

rood

links - rechts, naar links, naar rechts, de linkerkant, de rechterkant

het fietspad

de weg

groen

druk

voorzichtig

oranje

gevaarlijk

de fluovest

het zitje

de pijl

de gordel

de wagen

Ruimtebegrippen

parkeren

voorbijsteken

remmen

sturen

(rond)draaien

in/uitladen

fietsen

trappen

bellen

botsen

de chauffeur

vooraan

pijn doen

vallen

de werken

achteraan

voor, achter, vooruit, achteruit

richting/de weg waarheen?

langs

schuin/scheef

waar naartoe?

tot

smal

de kant

rechtdoor

stevig

vlakbij

onderdoor

omheen

ver weg

ondersteboven

naar/naartoe

waar?

heen

hier

over

daar

met de fiets dat mag dat mag niet verboden niet doen pas op! let op!

met de wagen de wagen/de auto de chauffeur de gordel

de kinderstoel/het zitje

het stuur

de fiets

het zadel

zitten

de pedaal

rijden

de bel

sturen

de ketting

remmen

het wiel

trappen

de rem

Veilig in de schoolomgeving

home

j

• In de eigen omgeving plaatsen herkennen waar ze veilig kunnen spelen en waar niet • In de eigen omgeving gevaarlijke verkeerssituaties herkennen en veilige oplossingen aangeven voor het probleem

terug

home

Woordenlijst: Veilig in de

terug

schoolomgeving Vervoermiddelen

Handelingen

de auto

de bestelwagen

rijden

wachten

de weg vragen

de fiets

de step

wandelen

oversteken

de weg wijzen

de vrachtwagen,

de driewieler

stappen

vallen

(goed) kijken

de bromfiets

de vuilniswagen

lopen

sturen

gaan

de bus

de kraan

fietsen

omdraaien

spelen

de trein

de tractor

bellen

instappen

zien

de tram

de metro

stoppen

uitstappen

tonen

de wagen

de rolschaatsen

remmen

uitkijken

de taxi

Allerlei verkeer

Plaatsen

het ongeval

op weg

de strippenkaart

de straat

de weg

het ongeluk

onderweg

het ticket(je)

het plein

het spoor

het huis

naar huis

de rit

het park

het fietspad

de school

naar school

het speelplein

het voetpad

de pijl

in de buurt

de speeltuin

het zebrapad

voorzichtig

het wiel

het bos

de stoep

gevaarlijk

het verkeerslicht

de tuin

het verkeersbord

op straat

op de weg

Personen

de politie de agent de mens de meneer de mevrouw het kind de chauffeur

dat mag dat mag niet verboden pas op! opgelet!

home

Natuur Algemene vaardigheden

Levende natuur

Leerplandoelen

Woorden

Niet levende natuur Het weer

Planten

Leerplandoelen

terug

Gezondheidseducatie Voeding

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Hemellichamen

Lichaamshygiëne

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Woorden Dieren Leerplandoelen Woorden Mensen Leerplandoelen Woorden

Milieueducatie

Afval sorteren Leerplandoelen Woorden

Natuurlijke verschijnselen

Veiligheid Leerplandoelen

Leerplandoelen Woorden Woorden

Materialen

Omgaan met ziektes, handicap

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Planten

home

terug

• Veel voorkomende planten en zwammen uit hun omgeving herkennen en benoemen. • De belangrijkste delen van planten (wortel, stam/stengel, tak, knop, loofblad/naald, bol, knol) aanduiden, benoemen en in eigen woorden de functie ervan uitleggen.

• Planten met elkaar vergelijken op basis van minstens 1 zelfgekozen criterium.

j

• Bij planten eenvoudige verzorgingshandelingen uitvoeren en verwoorden.

• Aangeven dat planten en zwammen soms nuttig, soms gevaarlijk zijn voor de mens (giftige planten, giftige paddenstoelen …).

home

Woordenlijst: Planten Planten

terug

Handelingen

de planten

het blad

zaaien

de plant

de stam

de schaduw

de boom

de stengel

gieten

het water

de bijl

planten

de druppel

de bloem

de bloempot

plukken

nat

de paddenstoel de wortel

de tuinslang

omhakken

de modder

het bos

het (de) zaad(jes)

de kuil

de aarde

de tak

water geven spuiten

de grond

verzorgen

giftig gevaarlijk eetbaar

de naam van enkele veel voorkomende planten uit de directe omgeving (bv roos)

Dieren

home

j

• Veel voorkomende dieren uit hun omgeving herkennen en benoemen (bijv. huisdieren, vogels, boerderijdieren …).

j

• Met eigen woorden uitleggen dat de geboorte van een dier wordt voorafgegaan door een periode van gedragen worden van de moeder of door ontwikkeling in een ei.

j

• De verschillende stadia van de ontwikkeling van dieren vanaf de bevruchting tot volwassen dier verwoorden (bijv. ei-kuiken-kip, van ei tot vlinder …).

• Dieren met elkaar vergelijken op basis van minstens 1 zelfgekozen criterium.

• Voorbeelden geven van producten die afkomstig zijn van dieren (bijv. melk, wol, leder …).

j

• Eenvoudige verzorgingshandelingen bij dieren uitvoeren en verwoorden.

terug

Woordenlijst: Dieren

home

Huisdieren

Producten van dieren

Dieren

Kriebeldieren

terug

Handelingen rond verzorgen verzorgen zorgen voor

het vlees de melk

Tuin en park

de wol

Dierentuin

eten geven drinken geven voeren

het leder het ei

kammen

Bos

Boerderij

hokken/stal/kooi schoonmaken

Ontwikkeling het jong het ei het kuiken de kip de rups de vlinder geboren worden uit het ei komen

Delen van het lichaam de poot

de vleugel

de kop

het lijf

de staart

de pluim/veer

de bek

de pels/vacht

de snavel

het vel/de huid

de snuit

één twee

drie vier vijf zes

Woordenlijst: Kriebeldieren

Kriebeldieren

home

terug

de vlieg

de kop

het slakkenhuis

vliegen

de spin

de poot

het spinnenweb

kruipen

de mug

de vleugel

steken

de mier

het lijf

zoemen

de vlinder

het dier

wegjagen

de wesp de rups de slak de worm de bij het lieveheersbeestje

ontsnappen

Woordenlijst: Dierentuin

Dierentuin

home

terug

de giraf

de zeehond

het aquarium

de slurf

grommen

de tijger

de dolfijn

de kooi

de poot

bijten

de krokodil

de kameel

de stal

de kop

ontsnappen

de leeuw

de kangoeroe

de wei/weide

de staart

opeten

de aap

de neushoorn

het hok

de bek

eten geven

de omheining

de snavel

zorgen voor

de olifant de slang

het lievelingsdier

de snuit

de papegaai

het dier

de vleugel

de beer

de dierentuin

de pels/vacht

de ijsbeer

pas op!

de schildpad

gevaarlijk

Woordenlijst: Dieren in het bos

Bos

home

het hert

het bos

de poot

ontsnappen

de eekhoorn

de boom

de kop

opeten

de vos

het nest

de staart

voeren

de haas

het hol

de vleugel

klimmen

het konijn

de bek

vluchten

de vogel

de snavel

jagen

de uil

de snuit

wegjagen

de pels/vacht

schieten

de pluim

de jager

de veer

terug

Woordenlijst: Dieren op de Boerderij

Boerderij

home

de koe

de boerderij

de stal

de poot

knorren

de ezel

de kinderboerderij

de wei/weide

de kop

kakelen

de geit

de boer

de prikkeldraad

de staart

blaffen

het schaap

de boerin

de omheining

de snuit

miauwen

het lam

het hok

de bek

zorgen voor

het paard

de mand

de snavel

voeren

het hek

de pels/vacht

eten geven

het konijn

de melk

het varken

het ei

de vleugel

pikken

de kat

het vlees

de veer

opeten

de kip

de wol

het stro

de pluim

snuffelen

de haan

het leder

het hooi

vliegen

het kuiken

de mest(hoop)

het gras

lopen

terug

Woordenlijst: Dieren in Tuin en park

Tuin en park

home

de vogel

het nest

het ei

de poot

kwaken

de mus

het hol

het gras

de kop

piepen

de gans

het hok

de omheining

de staart

kakelen

de eend

de vijver

de bek

springen

de duif

de beek

de snavel

vliegen

de kip

de snuit

zwemmen

de haas

de pluim

lopen

het konijn

de veer

opeten

de muis

de vleugel

pikken

de pauw

de egel

graven

de mol

de kikker

de slak

de vis

springen

terug

Woordenlijst: Huisdieren

Huisdieren

home

de hond

het hok

de snuit

blaffen

de kat

de kooi

de bek

miauwen

de poes

de mand

de snavel

snuffelen

het konijn

het aquarium

het vel/de huid

aaien

de vogel

de mand

de poot

bijten

de staart

zorgen voor

de pels/vacht

eten geven

het dier

de vleugel

voeren

lievelingsdier

de kop

de vis

terug

home

Mensen j

• M.b.t. de voortplanting van mensen verwoorden dat de geboorte voorafgegaan wordt door een periode van gedragen worden door de moeder.

j

• M.b.t. de voortplanting van mensen verwoorden dat de geboorte het verlaten van het moederlichaam betekent.

• Illustreren met enkele voorbeelden dat elke mens een aantal ontwikkelingsfases (bijv. baby, kind, volwassene, ouderling …) doormaakt.

j

j

j

• De lichaamsdelen bij zichzelf en anderen aanduiden en benoemen.

• De functie van de belangrijkste zichtbare lichaamsdelen benoemen. • Aangeven welke lichaamsdelen instaan voor het horen, zien, ruiken, proeven en voelen en een aantal zintuiglijke waarnemingen verwoorden en benoemen.

terug

home

Woordenlijst: mensen

terug

van baby tot ... de baby

de lichaamsdelen

Handelingen

de peuter

het hoofd

de nek

de borst

liggen

luisteren

wenen

de kleuter

de hals

de buik

het lijf

lopen

ruiken

huilen

het kind

de rug

het gezicht

de bil

kruipen

spelen

werken

de mens

de wang

de schouder

de kin

zitten

bewegen

sterven

de volwassene

de arm

de mond

het been

praten

stil staan

geboren worden

de (oude/grote) mensen

de lip

de hand

de tand

voelen

groeien

proeven

de jongen

de duim

de neus

de knie

eten

stampen

het meisje

het oor

de voet

het oog

drinken

bijten

de man

de teen

de huid/het vel de poep

kijken

knijpen

de penis

horen

zien

de vrouw

de vagina

dood

Ontwikkeling

één

geboren

groot worden

twee

geboren worden

dikke buik

drie

in de buik

mama

vier

groeien

baby

leven klein

vijf tien

home

Het weer j

terug

• Dagelijks eenvoudige weerselementen benoemen en noteren a.d.h.v. symbolen en voorbeelden geven van gevolgen van het weer voor zichzelf. • Dagelijks eenvoudige weerselementen benoemen en noteren in een tabel met conventionele tekens (bijv. een weerkalender).

j

• Met voorbeelden illustreren dat het weer invloed heeft op het gedrag van de mens (aangepaste kledij …).

home

Woordenlijst: Het weer Regen

Overige het weer de lucht

de wind

het waait

bevriezen

het vriest

glad

het ijs

smelten

bewolkt

de mist

het onweer

de bliksem

de storm

de weerman

de weerkalender

het regent

het hagelt

koud

het ijs

de sneeuw

de sneeuwvlok

de kap

de trui

de sjaal

de plas

de jas

de muts

de regenjas

nat

het weerbericht het weer

de laars

de warmte

Sneeuw het sneeuwt

de regen de paraplu

de donder de weervrouw

terug

de handschoen de wanten de verwarming de laars

De zon de zon schijnt

verbranden

warm

insmeren

de zon

de bikini

aankleden

rillen

schijnen

zonnig

de zwembroek

aandoen

zweten

regenen

het T-shirt

het badpak

uitdoen

zwemmen

sneeuwen

de short/korte broek

de sandaal

schuilen

glijden

de schaduw

het kleedje

Handelingen

home

Hemellichamen j

• Zon, maan en sterren als dusdanig correct benoemen en verwoorden: dat de zon licht en warmte geeft, dat we sterren zien als lichtjes aan de hemel, dat we de maan niet altijd in dezelfde vorm zien en dat we zon en maan niet altijd op dezelfde plaats zien.

terug

home

Woordenlijst: Hemellichamen Dag de zon

de zon

de hemel

de maan

warm

de lucht

de ster

licht

de dag

de zon schijnt

Nacht de maan

de hemel

de maan schijnt rond donker

vorm

de ster

de nacht

de lichtjes

terug

home

Natuurlijke verschijnselen • Enkele natuurlijke verschijnselen beschrijven: sneeuw smelt, water bevriest, een magneet trekt ijzer aan …

terug

home

Woordenlijst: natuurlijke

terug

verschijnselen

smelten, koken, (be)vriezen, drijven, zinken, roesten

het vriest

het sneeuwt

het water

de sneeuw

het ijs

de hagel

koud

warm smelten

het water het vuur heel warm/heet

de magneet

koken

het ijzer

verbranden de damp

home

Materialen j

• In hun omgeving veel voorkomende grondstoffen en materialen benoemen en beschrijven (bijv. nat en droog zand / droge klei is vast, wol is zacht, een kei is hard …).

• Aan de hand van een al dan niet zelf gevonden eigenschappen (bijv. sterkte, hardheid, brandbaarheid, weerbestendigheid, veerkracht, gewicht, absorptievermogen, drijfvermogen, stroomgeleiding, warmtegeleiding, oplosbaarheid, mengbaarheid) veel voorkomende grondstoffen en materialen ordenen.

terug

home

Woordenlijst: Materialen Grondstoffen

Eigenschappen

het zand

zacht

droog

de klei

hard

sterk

de wol

de steen

zwaar

warm

het leder/leer

het hout

licht

koud

het ijzer

nat

Vergelijken sterker

warmer

zachter

kouder

harder

droger

lichter

natter

zwaarder

terug

Handelingen voelen

breken

wegen

kneden

zien

mengen

zijn

drijven

ruiken

zinken

plooien

Materialen (het) plastic (het) papier (het) karton (het) glas (het) stof

Voeding

home

j j

terug

• Een aantal belangrijke voedingsmiddelen benoemen (bijv. groenten, fruit, brood, water, melk, vlees …). • Voedingsgedrag verwoorden als gezond of ongezond.

Woordenlijst: Eten algemeen

Eten algemeen

home

terug

het ontbijt

het brood

de aardappel

de frituur

opeten

het middageten

de boterham

de soep

het restaurant

eten

de maaltijd

de choco

de pudding

het tussendoortje

de kaas

de yoghurt

vies

honger hebben

het dessert

de gelei

de mayonaise

heerlijk

tafel dekken

de confituur

de koek

lekker

smeren

het ei

de pannenkoek

het vlees

de frietjes

het gehakt

de pizza

de worst

de couscous

de drinkbus

de rijst

de spaghetti

de brooddoos

de pasta

de kebab

(niet) lusten

Woordenlijst: Fruit

Fruit

home

terug

de appel

vers

schillen

de banaan

rijp

plukken

de sinaasappel

rot

snijden

de peer

de schil

opeten

de kiwi

het sap

eten

de citroen

de moes

(niet) lusten

de meloen

de fruitsla

de aardbei

gezond

de kers

lekker

de druif de mandarijn

het fruit

Woordenlijst: Groenten terug

Groenten

home

de groente

de kool

snijden

de sla

de ajuin/ui

schillen

de tomaat

rauw

koken

de wortel

vers

eten

de spinazie

gezond

opeten

de boon de komkommer de erwt

(niet) lusten

Woordenlijst: Zoet terug

Zoet

home

de snoep

de suiker

zoet

het snoepje

de honing

lekker

de lolly

de choco

ongezond

het ijsje

de confituur

eten

de wafel

de siroop

opeten

de koek/het koekje

de pudding

(niet) lusten

de chocolade

de slagroom

likken

de cake

snoepen

de taart

kauwen

de pannenkoek

het dessert

Woordenlijst: koken terug

Koken .

home

de keuken

koken

de pan

de damp

het fornuis

eten maken

de zeef

lekker

de oven

bakken

de kookpot

pas op!

de microgolfoven

snijden roeren

de lepel het mes

warm

mengen

de schep

scheppen

de schort

de peper

proeven

het zout

ruiken

Woordenlijst: Drinken

Drinken

home

terug

de drank

het water

drinken

vol

dorst

de melk

opdrinken

leeg

de slok

de chocomelk

dorst hebben

de drinkbus

het sap

gieten/ingieten

de fles

de koffie

slurpen

de beker

de thee

schudden

het glas

de cola

morsen

de kop

het fruitsap

zuigen

het rietje

de limonade

het brik

het café

het brik

het terras

het blik

het terras

home

Woordenlijst: voeding

terug

Eten en drinken Groenten

gezond

Zoet

Koken

ongezond

Smaken

Drinken

Eten algemeen

lekker

zoet

niet lekker

zout

vies

zuur

Fruit

Handelingen en werkwoorden Aan tafel

eten

koken

drinken

klaarmaken

de refter/eetzaal

proeven

snijden

aan tafel

de tafel

de schotel

smaken

(op)smeren

smakelijk

de stoel

het tafelkleed

opeten

dorst hebben

het bord

netjes

de hap/het hapje

honger hebben morsen

het mes

beleefd

het stuk/stukje

tafel dekken

likken

de lepel

de mond

honger

tafel afruimen

scheppen

dorst

de maaltijd

de brooddoos

snoepen

kauwen

de drinkbus

het middageten het glas

de vork

de kom

home

Lichaamshygiëne j

terug

• Goede gewoonten tonen in hun dagelijkse hygiëne en eenvoudige handelingen uitvoeren die daarvoor nodig zijn (bijv. wassen, toiletgebruik, haarverzorging, handhygiëne, tandhygiëne, hygiëne eigen aan de puberteit …).

home

Woordenlijst: lichaamshygiëne

terug

Lichaamshygiëne

Lichaamsdelen het hoofd

de nek

het oog

de buik

de hals

de neus

de borst

het lijf

het oor

de rug

het gezicht

de tand

het haar

de mond

de huid/het vel

de schouder

de lip

de knie

de arm

de hand

de poep

het been

de nagel

de penis

de voet

de vinger

de vagina

de teen

de duim

de bil

vies

de zeep

de kam

vuil

de shampoo

de borstel

schoon

het schuim

de tandenborstel de wasdraad

proper

het washandje

de tandpasta

de wasmachine

het bad

de spons

de WC

de wasmand

de douche

nat

het WC-papier

de wasknijper

het water

de doek

de kaka

de kraan

de handdoek

de plas/pipi

koud

droog

het potje

warm

de luier

heet

de spiegel

Handelingen zich wassen

afvegen

wassen

kaka doen

handen wassen

plassen/pipi doen

de haren kammen/borstelen

doorspoelen

de tanden poetsen uitspoelen afdrogen

ophangen

de was

de wasbak (lavabo)

home

Veiligheid • Signaleren wanneer er gevaar dreigt of iemand in gevaar is. (bijv. als iemand bloedt, bewusteloos is, met lucifers wordt gespeeld …).

• In een noodsituatie adequaat reageren door hulp van volwassenen in te roepen.

• Gangbare pictogrammen in verband met gezondheid en veiligheid herkennen (bijv. nooduitgang, chemische producten, medicijnkastje …).

terug

home

Woordenlijst: Veiligheid gevaar gevaarlijk

help!

voorzichtig

kom hier!

let op!

kom mee!

pas op!

kom helpen!

pijn

de uitgang de pijl het pictogram

terug

Handelingen

Personen

opletten

mama

oppassen

papa

komen

ik

helpen

de volwassene

afblijven

de meneer

niet aankomen

de mevrouw

niet eten

de juf

niet drinken

de meester

Omgaan met ziektes,

home

terug

handicap en verslaving j

• Bij zichzelf en bij anderen het verschil tussen ziek, gezond en gewond zijn herkennen • Verwoorden dat ze door inname van en/of contact met sommige producten en planten ziek kunnen worden. • Met voorbeelden illustreren dat sommige mensen met een handicap leven.

Woordenlijst “omgaan met ziektes, handicap en verslaving”

home

Ziek of gewond

ziek - gezond ziek zijn gewond zijn

pijn

misselijk

de bult

het pilletje

verkouden

de hik

de pijn

gezond

de koorts

het bloed

de buikpijn

de zakdoek

de prik

de traan

de hoofdpijn

de zweetdruppels

de oorpijn

de neusdruppels de spuit

dood -levend

Pijn

de pleister

de thermometer het verband

de keelpijn

de wond

beter

de adem

de tandpijn

de zalf

de bloedneus

de siroop

Handicap doof blind de rolstoel de kruk de wandelstok

Handelingen

Lichaamsdelen het hoofd

het been

het lijf

het oog

de borst

de knie

het gezicht

het oor

hoesten

thuis blijven

zien

de dokter

niezen

verzorgen

horen

voelen

ruiken

Bij de dokter

de buik

de voet

de wang

de tong

de dokterstas

overgeven

de rug

de teen

de mond

de penis

het ziekenhuis

spuwen

ademen

proeven

de bil

de vinger

de tand

de vagina

de ziekenwagen

insmeren

jeuken

slapen

de schouder

de nek

de lip

de verpleegster

bibberen

krabben

zweten

het hart

het vel/de huid de neus

de apotheker

rusten

luisteren

bloeden

snuiten

kijken

de arm

de keel

de poep

terug

Afval sorteren

home

j

terug

• Afval sorteren aan de hand van eenvoudige, gangbare criteria (bijv. glas, papier, karton …). • Afval deponeren in de daarvoor bestemde opslagmogelijkheden in de klas en de school (bijv. papier, karton, glas, gft, pmd, batterijen, inktpatronen …).

home

Woordenlijst: afval sorteren

Afval sorteren

Materialen

het afval

het papier

de fles

de vuilnisbak

het karton

de doos

de papiermand

het glas

de zak

de vuilniszak

het plastic

het blik

de vuilniswagen

het brik(je)

de container

de batterij

vuil vies rot slecht proper netjes

terug

Handelingen weggooien oprapen kuisen/poetsen opruimen sorteren opnieuw gebruiken

Algemene vaardigheden

home

j

• Met hulp van een volwassene, eenvoudige bronnen hanteren om meer te weten te komen over de natuur

j

• Een explorerende en experimenterende aanpak tonen om meer te weten te komen over de natuur

j

j

• Verschillen onderscheiden in geluid, geur, kleur, smaak en voelen • Een houding van zorg en respect voor de natuur.

terug

home

Woordenlijst: algemene vaardigterug

heden en attitudes natuur De smaak

proeven

Het gehoor

lusten

het oor

zin hebben

horen

Het zicht

voelen

nat

lekker

klinken

het oog

de huid/het vel

droog

vies

het geluid

kijken

de vinger

koud

zoet

het lawaai

zien

de pijn

warm

zout

stil

de kleur

zacht

ruw

zuur

luid

hard

glad

de tong

luisteren

De tast

De reuk de neus ruiken stinken lekker

de geur

de mond

Handelingen en werkwoorden

Respect voor de natuur

uitzoeken

vragen

kunnen

proberen

herkennen

vertellen

willen

bekijken

hoe?

verzamelen

luisteren

doen

uitkiezen

waarom?

ontdekken

nodig hebben

onthouden

uitleggen

wie?

controleren

(terug)vinden

op zoek gaan

vergissen

wat?

denken

raden

begrijpen

welk?

weten

bedenken

bedoelen

begrijpen

geloven

vergeten

het gerief/de spullen

pas op!

afspreken

kapot maken

zorgen

kapot/stuk

aanraken

weg

afblijven

verloren

voorzichtig

kwijt raken

oppassen

kwijt

opruimen

netjes

home

Techniek Algemene vaardigheden

terug

Techniek begrijpen

Onderdelen van technische systemen

Techniek hanteren

Techniek duiden

Leerplandoelen Woorden Grondstoffen en materialen Technische systemen maken Leerplandoelen Leerplandoelen Woorden

Woorden Onderhouden van technische systemen Leerplandoelen Woorden Functioneren van technische systemen Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen Woorden Technische systemen gebruiken Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen Woorden

Algemene vaardigheden en

home

attitudes techniek • Bij een technisch probleem creatieve oplossingen bedenken en toelichten.

j

j

• Een explorerende en experimentele aanpak tonen om meer te weten te komen over techniek. • Hygiënisch, veilig en zorgzaam werken. • Hygiënisch, veilig, zorgzaam en nauwkeurig werken.

j

• Systematisch onderhouden van technische systemen.

terug

home

Woordenlijst: algemene vaardig-

heden techniek het probleem het idee

Handelingen proberen

uitleggen

oplossen

maken

luisteren

opruimen

willen

kijken

aanzetten

zien

voelen

horen

graag doen

zoeken

uitzetten

kunnen

denken

onderzoeken

gebruiken

werken

ontdekken

vinden

weten

uitleggen

opbergen

tonen

wijzen

de oplossing gelukt het werkt het werkt niet klaar goed zo die/dat

pas op! gevaarlijk voorzichtig veilig

terug

De onderdelen van technische

home

terug

systemen j

j

j

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen de functie benoemen.

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen een aantal zichtbare onderdelen benoemen.

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen de functie van verschillende onderdelen verwoorden.

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen de specifieke functie van verschillende onderdelen onderzoeken en verwoorden via hanteren, monteren en demonteren.

Woordenlijst: onderdelen van een technisch systeem

home

terug

Mogelijke gereedschappen en handelingen de hamer

kloppen

de nagel de schroef de schroevendraaier Handelingen

de sleutel

de machine

onderzoeken

afbreken

het toestel

proberen

uit elkaar halen

een deel

maken (herstellen)

in elkaar steken

een stuk

zien

gebruiken

waarvoor dient het? hoe werkt het?

kijken

Onderdelen en functie de knop drukken aanzetten uitzetten

het wiel draaien de bol rollen

draaien

vast (maken)

de vijs

los (maken)

de sleutel op slot

toe doen/open doen

de zaag

zagen het hout

de schaar

knippen

het mes

snijden

de lijm

(dicht) plakken/lijmen

de plakband

kleven hangen

Mogelijke technische systemen, onderdelen, functie, eigenschappen (enkele voorbeelden)

het blok bouwen

Ruimtebegrippen

de rits

de fiets

de GSM

de klink

de voorkant

voor

vooraan

open doen

fietsen

telefoneren

de deur

de achterkant

achter

achteraan

opzij

dicht doen

het zadel,

de knopjes,

dicht doen

de onderkant

onder

onderaan

links

het stuur...

het scherm,...

open doen

de bovenkant

boven

bovenaan

rechts

zitten, sturen,...

drukken, kijken, . ...

de zijkant

Grondstoffen en materialen van

home

technische systemen j

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen of van hun onderdelen aangeven of ze gemaakt zijn uit metaal, steen, hout, glas, papier, textiel of kunststof.

terug

home

Woordenlijst: grondstoffen en

materialen

het zand het karton

het hout

het papier

de steen

de stof

de klei

het plastic

het ijzer

het glas

het water de wol

terug

home

Onderhouden van technische

systemen • Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen illustreren dat sommige moeten worden onderhouden: Aantonen dat materialen nodig zijn om technische systemen te onderhouden.

j

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen illustreren dat sommige moeten worden onderhouden: Aantonen dat technische systemen op de juiste manier moeten opgeborgen worden.

terug

home

Woordenlijst: onderhouden van

technische systemen

terug

Handelingen opruimen

open doen

opbergen

toe/dicht doen

wegsteken

afzetten

de machine

wegzetten

weg doen

het toestel

oprollen

onderstoppen

het instrument

opvouwen

kuisen/poetsen

die/dat

wassen

afwassen

afstoffen

afdrogen

het stof (vuil)

voorzichtig

vuil

opgelet!

het water

de handdoek

kapot

let op!

de zeep

de borstel

proper

rustig!

de doek

netjes

omdraaien

de kast

de bak

het rek

de pot

de doos

de zak

Wassen

de vod

home

Het functioneren van technische

systemen • Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen onderzoeken hoe het komt dat ze niet of slecht functioneren.

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen de stappen van het technische proces herkennen in concrete ervaringen.

• Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen de kerncomponenten (technische systemen, het technisch proces, hulpmiddelen en/ of keuzen) herkennen binnen de verschillende toepassingsgebieden van techniek.

terug

home

Woordenlijst: functioneren van terug

technische systemen Functioneren

Het lukt niet

het werkt

kapot

het werkt niet

mislukt

het lukt

spijtig

het lukt niet

jammer

kunnen

opnieuw

niet kunnen

nog

Het lukt gelukt! goed zo!

het plan

het stappenplan de stap

leuk

eerst

fijn

dan

klaar

Handelingen en werkwoorden proberen

ontdekken

controleren

vinden

maken (herstellen)

zoeken

zien

weten

kijken

onderzoeken

daarna

home

Technische systemen maken

DOORLOPEN VAN EEN TECHNISCH PROCES

ONTWERPEN VAN EEN TECHNISCH SYSTEEM

j

j

•In eenvoudige situaties nagaan welk technisch systeem best tegemoet komt aan een behoefte. •“De behoefte” en “het probleem” voor het maken van een technisch systeem expliciteren.

j

•Voor een technisch systeem dat ze willen gebruiken of realiseren eigen criteria verwoorden.

•Technische systemen in verschillende toepassingsgebieden van techniek gebruiken en/of realiseren.

ONTSTAAN VANUIT EEN BEHOEFTE OF EEN PROBLEEM

REALISEREN VAN EEN TECHNISCH SYSTEEM

•Voor een technisch systeem dat ze willen ontwerpen rekening houden met aangereikte criteria: •grootte, dikte, gewicht, beschikbare ruimte, hoogte, sterkte, waterdichtheid, duurzaamheid, eetbaarheid, veiligheid, …

•Een probleem, ontstaan vanuit een behoefte, technisch oplossen door verschillende stappen van het technisch proces te doorlopen.

•Door gebruik nagaan of het doel werd bereikt met een zelfgemaakt technisch systeem. •Aangeven hoe het zelf gerealiseerd technisch systeem kan onderhouden worden.

•Na evaluatie, op het einde van het technisch proces, eventueel criteria verfijnen

j

terug

•Ideeën voor een ontwerp van een eenvoudig technisch systeem bedenken via “trial and error”.

EVALUEREN VAN HET TECHNISCH SYSTEEM •Ideeën voor een ontwerp van een eenvoudig technisch systeem verzamelen via een probleemoplossende denkwijze. •Na evaluatie of tussentijds evalueren, op het einde van het technisch proces, het ontwerp aanpassen.

j j

•Uit verschillende ontwerpen kiezen en deze keuze realiseren door rekening te houden met beschikbare grondstoffen en materialen •Een eenvoudig technisch systeem al dan niet aan de hand van een stappenplan realiseren •Uit verschillende ontwerpen kiezen en deze keuze realiseren door rekening te houden met hanteerbare en beschikbare machines/ gereedschappen •Uit verschillende ontwerpen kiezen en deze keuze realiseren door rekening te houden met inzetbare personen (taken – opdrachten)

home

Woordenlijst: Technische systemen maken

terug

Algemene handelingen proberen

nadenken

zoeken

controleren herstellen

de machine het toestel

Tijdsbegrippen

vinden

oplossen

onderzoeken

zien

het idee

ontdekken

kijken

het plan

een plan maken

voelen

het stappenplan

maken

horen

de stap

doen

wijzen

het probleem

gebruiken

lukken

de oplossing

(uit)kiezen

mislukken

beginnen

kunnen

weten

willen

werken

graag hebben

tekenen/schrijven

bedenken

nodig

eerst dan daarna nu straks en het begin het einde

het werkt Het lukt niet

gelukt!

goed/beter/best

kapot

goed zo!

het lukt

mislukt

leuk

het lukt niet

spijtig

fijn

kunnen

opnieuw

klaar

niet kunnen

klaar

tonen

Mogelijke grondstoffen en materialen

Het lukt

het werkt niet

Mogelijke gereedschappen en handelingen

nog

Technische systemen gebruiken

home

HET ONTSTAAN VAN EEN BEHOEFTE EN/OF PROBLEEM

j

• In eenvoudige situaties kiezen welk technisch systeem best tegemoet komt aan een behoefte.

HET TECHNISCH SYSTEEM GEBRUIKEN EN ONDERHOUDEN j

•Een probleem, ontstaan vanuit een behoefte oplossen door een gepast technisch systeem correct te gebruiken. •Technische systemen in verschillende toepassingsgebieden van techniek correct gebruiken.

j j

•Aangeven hoe je het technisch systeem gebruikt. •Correct gebruiken van het technisch systeem al dan niet a.d.h.v. een stappenplan, handleiding, werktekening … •Correct onderhouden van het technisch systeem al dan niet a.d.h.v. voorschriften.

terug

HET GEBRUIK VAN HET TECHNISCH SYSTEEM EVALUEREN

• Bespreken welk technisch systeem het meest gepast is.

• Onderzoeken waarom het gebruikte technisch systeem niet of onvoldoende functioneert.

• Aangeven of het gebruikte technisch systeem correct en/of voldoende onderhouden is.

Woordenlijst: Technische systemen gebruiken

home

Handelingen

Onderhouden

Handelingen onderhouden opruimen

open doen

het stof (vuil)

opbergen

toe/dicht doen

voorzichtig

wegsteken

uitzetten

het vuil

opgelet!

wegzetten

weg doen

kapot

pas op!

oprollen

onderstoppen

proper

rustig!

opvouwen

kuisen/poetsen

netjes

zeep

wassen

afwassen

het water

de doek

afstoffen

opheffen

de handdoek

de vod

omdraaien

tonen

de borstel

terug

controleren proberen

uitleggen

oplossen

draaien

maken

luisteren

helpen

trekken

herstellen

zien

drukken

willen

kijken

aanzetten

ruiken

graag hebben

voelen

horen

...

graag doen

zoeken

uitzetten

kunnen

denken

onderzoeken

gebruiken

werken

ontdekken

vinden

weten

uitleggen

(uit)kiezen

het probleem

het idee

het stappenplan

de oplossing

het plan

de stap

die/dat

eerst dan daarna

Mogelijke onderdelen/stukken afhankelijk van het te gebruiken technisch systeem de knop de afstandsbediening het wiel

het deksel

de draad

...

het werkt de machine

anders

het werkt niet

het toestel

goed

het lukt

een deel/een stuk

beter

het lukt niet

best

kunnen niet kunnen

Het lukt Het lukt niet

gelukt!

kapot

goed zo!

mislukt

leuk

spijtig

fijn

opnieuw

klaar nog

home

Techniek duiden

j

• Aangeven dat een technisch systeem dat ze gebruiken nuttig, gevaarlijk en/ of schadelijk kan zijn.

• Aan de hand van eigen voorbeelden uit verschillende toepassingsgebieden van techniek illustreren dat technische systemen nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kunnen zijn voor henzelf, voor anderen of voor natuur en milieu.

terug

home

Woordenlijst: Techniek duiden

terug

gevaarlijk ik

giftig ongezond

gezond

de mens

kapot

veilig

het dier

opgelet!

goed zo!

de plant

pas op!

voorzichtig

de natuur

home

Taal in muzische vorming

Beeld

Muziek

Drama

Beweging

Beeld

Muziek

Drama

Beweging

home

Beeld

terug terug

Woordenlijst materialen en gereedschappen Woordenlijst technieken en handelingen Impressie

Maken - productief

Beschouwen - reflectief

Leerplandoelen Woorden

Expressie: exploreren en experimenteren Leerplandoelen Woorden

Leerplandoelen

Expressie: imiteren Leerplandoelen Woorden

Expressie: creatieve vormgeving Leerplandoelen Woorden

Woorden

Beeld maken: Impressie

home

j

j

j

j

• vertonen belangstelling voor hun omgeving. • ondergaan en verwerken indrukken uit de omgeving tot een intense beleving.

• nemen bewust de typische eigenschappen waar.

• verwoorden hun beleving.

j

• kunnen visuele waarneming en beeldend geheugen versterken en vergroten door beeldelementen te herkennen.

j

• kunnen ervan genieten bezig te zijn met de dingen die hen omringen om hun expressiemogelijkheden te ontdekken.

terug

terug

home

Woordenlijst: Beeld - Impressie

terug

Vergelijken mooi - lelijk groot - klein vlug - traag lang - kort recht - krom hoog - laag dik - dun breed -smal ver-dichtbij in-uit

de tekening

Vormen

het schilderij

Handelingen

de vorm

De kleuren

de foto

kijken

de kleur

roze

rond

de film

zien

blauw

bruin

plat

de tekenfilm

voelen

rood

grijs

de bol

het beeld

vinden (mening)

geel

zwart

de cirkel

het standbeeld

willen

oranje

wit

de hoek

het kunstwerk

maken

paars

groen

de driehoek

het werk/werkje

het vierkant

lijnen het punt de stip de lijn de dikke lijn de dunne lijn de kromme lijn de streep

binnen-buiten

dit die dat deze

welke? waar? wat?

textuur

licht

compositie

Gevoelens

voor-achter-vooraan-achteraan-ervoorerachter-voorste-achterste- voorkantachterkant

bang

hard

donker

zacht

licht

glad

veel,... minder licht

stekelig

de schaduw

scherp

de maan

het vuur

grof

de zon

de ster

naast-tussen-midden

gelukkig

fijn

de bliksem

de lamp

op

zich ... voelen

boven-onder-bovenaan-onderaan-erboveneronder-bovenste-onderste-bovenkantonderkant

boos

verdrietig blij kwaad

Beeld: Expressie: Exploreren en experimenteren

home

j j

• kunnen materiaalgevoeligheid ontwikkelen door exploreren. • kunnen materiaalgevoeligheid ontwikkelen door experimenteren

terug

terug

home

Woordenlijst: Beeld -Expressie: exploreren en experimenteren

terug

opruimen morsen

opkuisen

onderzoekende handelingen

vuil

wassen

proberen

onderzoeken

opruimen

wegzetten

zien

ontdekken

vuilnisbak

doos

kijken

vinden

rommel

deksel

voelen

zoeken

weggooien

uitspoelen

maken

kunnen

blik

netjes

lukken

mislukken

borstel

proper

Materialen en gereedschappen Technieken en handelingen

zo anders hetzelfde opnieuw

Beeld: Expressie: imiteren

home

j j

• herhalen een succesvolle ervaring (zelfimitatie). • imiteren anderen.

• aanvaarden technische suggesties van de kleuteronderwijzer(es) en werken ze uit.

terug terug

Woordenlijst: Beeld - expressie: Imiteren terug

home

Beschouwen

Handelingen proberen

uitproberen

kijken

lukken

zien

mislukken

nadoen

kunnen

oefenen

niet kunnen

zo/zoals

gelukt!

ook

anders

mislukt!

of

hetzelfde

jammer

prima

opnieuw

spijtig

knap

nog eens

beter

bravo

goed zo!

en

applaus

samen eerst

alleen

dan

ik

daarna

de juf

tenslotte

de meester

klaar

het kind die/dat

Beeld: Expressie: Creatieve vormgeving

terug terug

home

•hebben een mentaal beeld van hetgeen ze willen weergeven

•kunnen verschillende beeldende, technische middelen aanwenden en samen gebruiken om tot beeldend werk te komen

j

•kunnen de volgorde van een reeks voorwerpen en beelden vaststellen, veranderen, schikken, herschikken en er een nieuw verhaal rond vertellen.

•zoeken naar een eigen en oorspronkelijke vormgeving

•kunnen impressies uiten in een persoonlijke, authentieke creatie en plezier scheppen in het zoeken en vinden.

•verwoorden hun werkwijze, oplossing en resultaat.

•kunnen vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen.

•evalueren hun resultaat in functie van hun doelvoorstelling (reflecteren op hun handelen)

j

•kunnen vaststellen dat klanken, beelden en bewegingen elkaar wederzijds beïnvloeden.

•kunnen samenwerken

j

•kunnen respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot de eigen en de andere culturen.

Woordenlijst: Beeld - Expressie: Creatieve terug

home

vormgeving eerst

het idee

zo/zoals

dan

het plan

omdat

beschouwen vinden (mening) goed

daarna

het stappenplan want

tevreden

beter

en

de stap

daarom

niet tevreden

niet goed

tenslotte

het probleem

ook

klaar

de oplossing

dus

nodig

toch

anders

slecht

hetzelfde

nog eens

Materialen en gereedschappen Technieken en handelingen

opnieuw

Vormen

Mogelijke beeldende resultaten

de vorm

het werk/werkje

rond

het kunstwerk

plat

het schilderij

de bol

de tekening

de cirkel

het beeld

de hoek

de foto

de driehoek

de film

het vierkant

licht donker

lijnen het punt de stip de lijn de dikke lijn de dunne lijn de kromme lijn de streep

De kleuren

licht

de kleur

roze

veel,... minder licht

blauw

bruin

de schaduw

rood

grijs

de maan

geel

zwart

de zon

oranje

wit

de ster

paars

groen

de bliksem het vuur de lamp

compositie textuur hard zacht glad stekelig scherp grof fijn

voor-achter-vooraanachteraan-ervoor-erachtervoorste-achterste- voorkantachterkant

Gevoelens

boven-onder-bovenaanonderaan-erboven-eronderbovenste-onderstebovenkant-onderkant

verdrietig

naast-tussen-midden

gelukkig

op

bang boos blij kwaad

Beeld: Beschouwen

home

j

j

terug terug

• kunnen openstaan voor nieuwe dingen uit hun omgeving.

• kunnen alert omgaan met voor hen bestemde audiovisuele boodschappen.

j

• kunnen bewuster luisteren en kijken naar de hoeveelheden geluiden en klanken en zeer eenvoudige audiovisuele boodschappen.

j

• kunnen visuele waarneming en beeldend geheugen versterken en vergroten door beeldelementen te herkennen. • kunnen kleur, lijn, vlak, ritme, vorm en versiering onderscheiden en de ontdekking van beeldelementen verwoorden.

j

• kunnen respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot de eigen en de andere culturen.

j

• kunnen genieten van de fantasie, de originaliteit, de creativiteit en de zelfexpressie in “kunstwerken”.

Woordenlijst: Beeld: Beschouwen

home

terug

Vormen Mogelijke resultaten de tekening

het standbeeld

het schilderij

de foto

het kunstwerk

de film

het werk/werkje de tekenfilm het beeld

Handelingen

Gevoelens

luisteren

bang

kijken

boos

zien

verdrietig

horen

blij

voelen

kwaad

ruiken

gelukkig

Mening vinden (mening)

donker

compositie

rood

licht

geel

veel,... minder licht

voor-achter-vooraanachteraan-ervoor-erachtervoorste-achterste- voorkantachterkant

paars

de maan

roze

de zon

bruin

de ster

boven-onder-bovenaanonderaan-erboven-eronderbovenste-onderstebovenkant-onderkant

grijs

de bliksem

naast-tussen-midden

zwart

het vuur

op

wit

de lamp

groen

plat de bol

de stip de lijn de dikke lijn

anders

de cirkel

hetzelfde

de hoek

de dunne lijn

de driehoek het vierkant

de kromme lijn de streep

Vergelijken

blauw

de schaduw

rond

niet goed

slecht

licht

oranje

lijnen het punt

goed

beter

De kleuren de kleur

de vorm

mooi - lelijk textuur

groot - klein

hard

vlug - traag

zacht

lang - kort

glad

recht - krom

stekelig

hoog - laag

scherp

dik - dun

grof

breed -smal

fijn

ver-dichtbij in-uit binnen-buiten

Materialen en gereedschappen Technieken en handelingen

gereedschappen

materialen en

Woordenlijst: materialen en gereedschappen

het papier het krantenpapier het tijdschrift het tekenpapier het karton het hout de plank de lat het blad het zand de steen de schelp

de tak de vrucht de pluim de plakband het glas de fles de spiegel de klei het deeg de lijm de koord het touw

de stof de draad de nagel het blik de spons het plastic de kraal de (vinger)verf de stift het krijt het (kleur)potlood de gom

het penseel de kwast de verfborstel de (water)beker de schildersezel het mengpotje de naald de priknaald de mat de verfrol het palet de stempel

terug

de hamer de zaag de schroevendraaier de wasknijper de schaar de slijper de rits de knoop de lepel

handelingen

Technieken en

home

Woordenlijst: Technieken en handelingen

drukken plakken snijden strooien knippen vouwen scheuren verfrommelen kneden vullen versieren (uit)knippen

wassen drogen wrijven prikken krassen (over)tekenen (in)kleuren schilderen verven mengen boetseren kleien

(op)hangen (op)bouwen afbreken in-aan elkaar zetten hameren zagen draaien blazen smelten gieten inpakken (op)rollen

terug

stempelen

home

Muziek Ritmiek

Stemvorming en zingen

Stemvorming Leerplandoelen Leerplandoelen Woorden

Woorden Zingen

terug terug

Muziek beluisteren

Luisteren en onderscheiden Leerplandoelen Woorden Luisteren en beleven

Werken met instrumenten

Improviseren

Impressie Leerplandoelen Woorden Expressie

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Woorden

Leerplandoelen Woorden

Ritmiek

home

terug

BASISBEWEGINGEN

j j j

• ritme in beluisterde muziek en liedjes ervaren, herkennen en nabootsen

• vaststellen dat klanken, beelden en bewegingen elkaar wederzijds beïnvloeden.

RUIMTE • verkennen de ruimte.

j

• op een speelse manier de beluisterde ritmes omzetten in de juiste beweging.

EXPRESSIE

j

• vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen

j

• respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot de eigen en de andere culturen

BEWEGEN MET MATERIAAL • ervaren dat bewegen op muziek met diverse materialen telkens anders is

j

MUZIKALE TEGENSTELLINGEN EN MUZIKALE VORM

j

• nemen muzikale tegenstellingen waar en zetten ze om in beweging. • herkennen nieuwe en gekende melodieën en drukken dit uit met beweging.

Woordenlijst: Ritmiek

home

lichaamsdelen

Handelingen

de muziek het lied/liedje het ritme het geluid de klank het lawaai

terug

luisteren

klinken

klappen

het hoofd

de nek

horen

fluiten

stampen

de borst

de hals

Tegenstellingen

kijken

zingen

tikken

de buik

het lijf

hevig - rustig

zien

meezingen

kloppen

de ballon

de doek

voelen

neuriën

draaien

de bal

de stok

springen

het lint

...

huppelen

het touw

bewegen dansen

praten

lopen

Mogelijke materialen

de rug

het gezicht

de bil

de schouder

luid - zacht hard - stil langzaam/traag - snel/vlug

de kin

de arm

botsen

de mond

het been

lang - kort

de hand

de duim

puntig - gebonden

stappen

fluisteren

gooien

wandelen

vangen

kruipen

rollen

op de tippen lopen

de knie

de voet

de poep

de vinger

hoog - laag

Plaatsen de zaal de klas

Ruimtebegrippen ik

jij

de juf

nieuw

de speelplaats

mezelf

die/dat

de meester

anders

de kamer

eigen

het kind

iemand

hetzelfde

de gang

van mij

van jou/hem/haar

kennen

overal

één

meer

andere

herkennen

plek/plekje

alleen

samen

of

en

ook

hier daar ergens

Wel of niet

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant

kennen

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, onderkant, bovenkant

durven willen doen

tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, midden, tussen

wel

ver-dichtbij

niet

binnen-buiten links - rechts, linkerkant - rechterkant

home

Stemvorming ADEMHALING

j j

• komen tot een meer beheerste uitademing

terug

STEMBEWEEGLIJKHEID, ARTICULATIE EN SPRAAKORGANEN

j

•kunnen lippen en tong bewuster aanwenden om te sissen, klakken en klanken pittig en scherp uit te spreken.

• kunnen een klank “aanhouden”.

j

j

j

j

•luisteren naar (herkennen of herinneren zich) geluiden en bootsen ze na.

•kunnen met plezier een toenemend vermogen tot experimenteren en improviseren ontwikkelen met klank, stem of instrument.

•bootsen geluiden na met glissando-karakter.

•bootsen meertonige geluiden na. •􀂊 een ziekenwagen, klokken

•luisteren naar een voorgezongen eentonig geluid en nemen het over.

•ontwikkelen een toenemende stembeheersing.

RESONANS j

• ervaren steeds meer bewust lichte en donkere resonans.

home

Woordenlijst: Stemvorming

terug

Handelingen de muziek

Tegenstellingen

het lied/liedje

de mond

hevig - rustig

het ritme

de tong

luid - zacht

de klank

de lip

hard - stil

het geluid

de tand

langzaam/traag - snel/vlug

het woord

de adem

hoog - laag

de stem

de lucht

lang - kort

het muziekinstrument

puntig - gebonden

horen

spreken

nadoen

luisteren

praten

kunnen

zingen

fluisteren

kennen

nazingen

sissen

durven

neuriën

klakken

willen

fluiten

voelen

vertellen

klinken

ademen inademen uitademen blazen

Onderzoeken proberen

het idee

uitvinden

het plan

ontdekken

de oplossing

onderzoeken

oplossen

doen verbeteren

Zingen

home

j

j

• komen tot het zingen van heel eenvoudige naar meer uitgebreide muziekpatronen. • komen tot het aanvoelen van de ééndelige naar de twee- en driedelige (meestal ABA) liedvorm. • kunnen inwendig lieddelen zingen.

• komen tot het samen aanzetten en zingen van een lied.

• ontwikkelen een toenemende stembeheersing.

terug terug

home

Woordenlijst: Zingen de muziek

terug

Handelingen klinken

ademen

kennen

willen

luisteren

praten

kunnen

ontdekken

het woord

horen

fluisteren

weten

vinden

het lukt niet

het ritme

voelen

roepen

proberen

voelen

gelukt!

de stem

zingen

spreken

onderzoeken

het geluid

neuriën

het lied/liedje de klank

ik alleen het kind samen

de klas de groep ook en of

mislukt!

Beschouwen

Tegenstellingen hevig - rustig luid - zacht hard - stil langzaam/traag - snel/vlug hoog - laag lang - kort puntig - gebonden

het lukt

plezant de klank

klaar

mooi

bravo

klinken

stop

prima

het applaus

anders

goed

knap

of

goed zo!

nog eens

opnieuw

beter

niet goed

fout

verkeerd

maar

ook

gelijk

hetzelfde

die/dat

home

Beweging Lichaam

Impressie

terug

Ruimte

Impressie

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Expressie

Expressie

Tijd

Impressie Leerplandoelen Woorden Expressie

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Woorden

terug

Beweging: Lichaam: Impressie

home

j j

• tonen belangstelling voor klanken en geluiden, bewegingen en kindgerichte bewegingsthema’s. • nemen precies en gedetailleerd waar.

j

• kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van lichaamsexpressie van kinderen en volwassenen

j

• kunnen genieten van de fantasie, de originaliteit, de creativiteit en de zelfexpressie in “kunstwerken”

terug

Woordenlijst: Beweging: lichaam: home

Impressie

terug

Lichaamsdelen

Bewegingswerkwoorden bewegen

huppelen

spelen

de klank

het hoofd

de nek

het gezicht

de mond

hinkelen

stoppen

stappen

rollen

vallen

tikken

het lawaai

wachten

de dans/het dansje

de buik

de hals

de borst

het lijf

het verhaal

de rug

het gezicht

het woord

de bil

de mond

de oefening

de schouder

de lip

de opdracht

de arm

dansen

draaien

springen

stampen

duwen

lopen

wandelen

trekken

kruipen

wuiven

gooien

(zich) stoten

doorgaan

zitten

zingen

neuriën

klappen

de lip

het been

fluiten

de knie de hand Beschouwen Handelingen bewegen

horen

voelen

durven

luisteren

afmaken

kijken

zien (mening)

vinden

de voet

als

gelukt

leuk/niet leuk

zoals

mislukt

fijn

anders

mooi

plezant

hetzelfde

lelijk

rustig/kalm

goed

opnieuw

wild

beter

bijna

vlug

(na)doen

(uit)kiezen

zeggen

fout

prachtig

hevig

proberen

herhalen

wijzen

genieten

mislukken

beginnen

lukken

snel

willen

vergelijken

kunnen

bang

verbeteren

traag

gelukkig boos

de poep

Beweging: Lichaam: Expressie

home

EXPERIMENTEREN

j

•bewegen spontaan mee met het totale lichaam, uitgelokt door geluiden, klanken, verhalen, gebeurtenissen, …

•ervaren bewegingsplezier.

j

IMITEREN

j j

•tonen belangstelling om een getoonde beweging of houding zo nauwkeurig mogelijk na te bootsen.

•voeren bewegingen uit.

CREATIEVE VORMGEVING j

•worden zich bewust van de beweging en gaan ze bewust aanwenden

j

•stemmen hun bewegingen af op de muziek, op de geluiden, ...

j

•voeren (na een gegeven opdracht) alleen of samen met anderen bewegingen en houdingen uit

j

j

•worden zich steeds meer van het eigen lichaam en de eigen lichaamsdelen bewust en gaan bewegingen bewuster aanwenden.

j

•bootsen houdingen na.

terug

j

j

j

•kiezen bewegingen of houdingen.

•stellen bewegingen en houdingen voor

•spelen in op de beweging van een andere kleuter

•kunnen zelfgevonden bewegingsscenario uitvoeren

j

•kunnen ervaren dat ze een persoonlijke stijl kunnen ontwikkelen

j

•kunnen vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen

Woordenlijst: Beweging: Lichaam: home

terug

Expressie (1/2) Lichaamsdelen Gevoelens/uitdrukkingen

het hoofd

de nek

het gezicht

de mond

de muziek

fijn

bang

wild

het lied/liedje

leuk

gelukkig

kalm

het ritme

de hals

niet leuk

boos

vlug

het geluid

de borst

het lijf

rustig

traag

hevig

de klank

de rug

het gezicht

plezant

snel

genieten

de bil

de mond

de schouder

de lip

de lip de buik

het lawaai de dans/het dansje

de arm

het verhaal

het been

het woord

de knie

de oefening

de poep

de opdracht

de hand de voet

Vergelijken hetzelfde

eerst

daarvoor

het einde

zo

dan

toen

klaar

anders

en

nu

gedaan

verschillend

daarna

straks

af

ja

tenslotte

duren

nog een keer

nee

laatst

lang

juist

het lukt

kort

fout

het lukt niet

het begin

bijna

home

Woordenlijst: Beweging: Lichaam: terug

Expressie (2/2) Bewegingswerkwoorden

extra begrippen

bewegen

huppelen

spelen

nergens

hinkelen

stoppen

stappen

ergens

rollen

vallen

tikken

ergens anders

dansen

draaien

wachten

hier

springen

stampen

duwen

daar

lopen

wandelen

trekken

kruipen

wuiven

gooien

overal

(zich) stoten

de plek(je)

zingen

doorgaan neuriën

zitten klappen

fluiten

Handelingen bewegen

horen

voelen

durven

luisteren

afmaken

kijken

zien

vinden (mening)

(na)doen

(uit)kiezen

zeggen

proberen

herhalen

wijzen

mislukken

beginnen

lukken

willen

vergelijken

kunnen

verbeteren

Omgaan met elkaar

ik

jij

het kind

de juf

niemand/iemand

mezelf

van jou/hem/haar

die/dat

de meester

iemand anders

eigen

iets

van mij

de klas

iets anders

één

meer

andere

niets

alleen

of

en

ook

samen

met twee

met drie

met elkaar

Beweging: ruimte: impressie

home

j j

• nemen de ruimte waar (waarin ze zullen bewegen). • nemen de gebruikte ruimtelijke begrippen in zich op.

terug terug

home

Woordenlijst: Beweging: Ruimte: terug

Impressie Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant

Waar?

de muziek

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan

het lied/liedje het ritme

hoog, laag, omhoog, omlaag, hoger, lager

overal

ik

jij

het kind

de juf

niemand/iemand

de plek/het plekje

mezelf

van jou/hem/haar

die/dat

de meester

iemand anders

hier

eigen

iets

van mij

de klas

iets anders

daar

één

meer

andere

niets

ergens

alleen

of

en

ook

nergens

samen

met twee

met drie

met elkaar

het geluid

tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, midden, tussen

de klank het lawaai

ver-dichtbij

Omgaan met elkaar

binnen-buiten links - rechts, linkerkant - rechterkant

Bewegingswerkwoorden bewegen

huppelen

spelen

Handelingen

hinkelen

stoppen

stappen

bewegen

horen

voelen

rollen

vallen

tikken

durven

luisteren

afmaken

dansen

draaien

wachten

kijken

zien

vinden (mening)

groot - klein

springen

stampen

duwen

(na)doen

(uit)kiezen

zeggen

smal - breed

lopen

wandelen

trekken

proberen

herhalen

wijzen

kruipen

wuiven

gooien

mislukken

beginnen

lukken

(zich) stoten

doorgaan

zitten

willen

vergelijken

kunnen

zingen

neuriën fluiten

klappen

verbeteren

home

Beweging: Ruimte: Expressie EXPERIMENTEREN

j j

• zichzelf situeren in de ruimte (bewust worden van de plaats van het eigen lichaam in de ruimte). • zichzelf situeren t.o.v. anderen in de ruimte.

IMITEREN j

terug terug

CREATIEVE VORMGEVING

• bootsen een beweging of houding na in de ruimte. • gebruiken en verwoorden de ruimtebegrippen correct.

j j

• kennen en herkennen de ruimte.

• bewegen zich vlot, zelfzeker en aangepast (aan de spelinhoud) in de ruimte.

• de ruimte inschatten en indelen.

• richten zelf de ruimte efficiënt in in functie van de beweging.

home

Woordenlijst: Beweging: Ruimte: terug

Expressie (1/2) Bewegingswerkwoorden bewegen

huppelen

spelen

hinkelen

stoppen

stappen

rollen

vallen

tikken

dansen

draaien

wachten

springen

stampen

duwen

lopen

wandelen

trekken

tegen, tegenaan, tegenover op, in, uit, naast, midden, tussen

kruipen

wuiven

gooien

ver-dichtbij

(zich) stoten

doorgaan

zitten

zingen

neuriën

klappen

Ruimtebegrippen voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan

binnen-buiten links - rechts, linkerkant - rechterkant

fluiten

Extra begrippen ergens

omhoog

wie

nergens

omlaag

hoe

overal

bovenop

ver weg

waar

vooruit

bij

naar/naartoe

wat

achteruit

eraan

heen

welk(e)

beneden

erbij

langs

andersom

tot

opzij

in het rond

rechtdoor ondersteboven

gelukt

idee

zoals

mislukt

bedenken

anders

het lukt

vinden

wanneer

hetzelfde

het lukt niet

kant

waarheen

goed

opnieuw

denken

hier

waar naartoe

fout

oplossing

beter

nog eens

afspreken

daar af

Beschouwen als

bijna

begrijpen

afspraak regel

home

Woordenlijst: Beweging: Ruimte: Expressie (2/2)

terug

Handelingen bewegen

Plaatsen

ideehoren bedenken luisteren

voelen

de school

de hoek

durven

de speelplaats

de speelzaal

kijken

de refter

het podium

(na)doen

begrijpen (uit)kiezen

zeggen

de gang

voor de spiegel

proberen

vinden zien

afmaken vinden (mening)

denken herhalen

wijzen

de turnzaal

mislukken oplossing beginnen

lukken

de klas

willen

afspreken vergelijken

kunnen

verbeteren afspraak

regel

Omgaan met elkaar ik

jij

het kind

de juf

niemand/iemand

mezelf

van jou/hem/haar

die/dat

de meester

iemand anders

eigen

iets

van mij

de klas

iets anders

één

meer

andere

niets

alleen

of

en

ook

samen

met twee

met drie

met elkaar

Beweging: Tijd: Impressie home

terug terug

j j

• nemen eenvoudige ritmes en ritmische motieven waar.

• herkennen en reageren op klanken en geluiden van verschillende duur, sterkte, tempo, ritme en maat. • vergelijken duur, sterkte, tempo, ritme en maat.

Woordenlijst: Beweging: Tijd: home

terug

Impressie Tijdsbegrippen de tijd

na

meteen

pas

af en toe

moment

tussendoor

stoppen

wanneer

nadat

later

bijna

weeral

eventjes

voorbij

gedaan

het geluid

altijd

laat

snel

terwijl

begin

wachten

voortaan

klaar

de klank

steeds

nu

vlug

tegelijk

meemaken

een poosje

vroeg

soms

volgend

daarna

weer

daarnet

om (uur)

vroeger

het lawaai

dikwijls

vorig

daarvoor

nog eens

onmiddellijk

rust

ondertussen

het ritme

nooit

dadelijk

duren

opeens

eerder

tellen

hoe lang

de muziek

voor

straks

even

plots(eling)

het eind(e)

tijdens

het begin

voordat

gauw

eindelijk

ineens

juist

totdat

beginnen

het lied/liedje

Bewegingswerkwoorden bewegen

huppelen

spelen

hinkelen

stoppen

stappen

rollen

vallen

tikken

dansen

draaien

wachten

Handelingen

Beschouwen als

gelukt

bewegen

horen

voelen

zoals

mislukt

durven

luisteren

afmaken

anders

het lukt

kijken

zien

vinden (mening)

springen

stampen

duwen

hetzelfde

het lukt niet

(na)doen

(uit)kiezen

zeggen

lopen

wandelen

trekken

goed

opnieuw

proberen

herhalen

wijzen

kruipen

wuiven

gooien

fout

mislukken

beginnen

lukken

(zich) stoten

doorgaan

zitten

beter

willen

vergelijken

kunnen

klappen

bijna

zingen

neuriën fluiten

nog eens

verbeteren

home

Beweging: Tijd: Expressie: EXPERIMENTEREN

j

• kunnen spontaan meebewegen op muziek

terug

IMITEREN

CREATIEVE VORMGEVING

•bootsen eenvoudige tijdstructuren na.

•stemmen hun bewegingen af op ritmes die dicht bij hun natuurlijke bewegingsritme liggen.

j

•voeren eenvoudige kleuterdansjes uit in de juiste bewegingsvolgorde.

•kunnen afwisselende bewegingen uitvoeren.

j

•kunnen waargenomen klanken omzetten in beweging. (O.D. 4.4.)

•creëren, door een gegeven ritme ondersteund, een beweging in de ruimte.

j

j

•bewegen in groep door rekening te houden met eenvoudige afspraken.

•leggen zelf de ruimte-tijdsrelatie in hun beweging.

j

•kunnen improviseren op een afgesproken moment binnen een beweging. •kunnen vrij (op een thema) improviseren.

home

Woordenlijst: Beweging: Tijd: terug

Expressie (1/2) Afspraken

het einde

het geluid

de regel

ja

stoppen

de klank

de afspraak

nee

de rust

het lied/liedje

verboden

niet goed

doorgaan

het lawaai

mag wel

goed zo

het ritme

mag niet

de straf

de muziek

afspreken

beginnen gedaan

klinken

klaar

de dans/het dansje

Tijdsbegrippen lang

nadat

en

kort

tijdens

tenslotte

snel

daarna

begin

vlug

daarvoor

einde

traag

even

midden

voor

tegelijk

opnieuw

voordat eerst na

dan

Beschouwen als

gelukt

zoals

mislukt

anders

het lukt

hetzelfde

het lukt niet

goed

opnieuw

fout

beter

nog eens

bijna

Woordenlijst: Beweging: Tijd:

home

terug

Expressie (2/2) Handelingen bewegen

horen

voelen

durven

luisteren

afmaken

kijken

zien

vinden (mening)

(na)doen

(uit)kiezen

zeggen

proberen

herhalen

wijzen

mislukken

beginnen

lukken

willen

vergelijken

kunnen

het idee

wie

bedenken

wat

vinden

wanneer

begrijpen

hoe

denken

welk(e)

de oplossing

verbeteren

Bewegingswerkwoorden bewegen Omgaan met elkaar

hinkelen

huppelen stoppen

spelen stappen

ik

jij

het kind

de juf

niemand/iemand

mezelf

van jou/hem/haar

die/dat

de meester

iemand anders

eigen

iets

van mij

de klas

iets anders

springen

stampen

duwen

één

meer

andere

niets

lopen

wandelen

trekken

alleen

of

en

ook

kruipen

wuiven

gooien

samen

met twee

met drie

met elkaar

(zich) stoten

doorgaan

zitten

rollen

vallen

tikken

dansen

draaien

wachten

zingen

neuriën fluiten

klappen

Muziek beluisteren

home

terug

LUISTEREN EN ONDERSCHEIDEN

j j j

• aandachtig luisteren en zo verschillende geluiden waarnemen, benoemen en erover praten.

• klanken, geluiden, stilte en stemmingen in beluisterde muziek ervaren en herkennen

• ritme in beluisterde muziek en liedjes ervaren, herkennen en nabootsen

• verschillende muzikale elementen herkennen (tempo, toonhoogte, geluidssterkte, herkomst, maatsoort, timbre of klankkleur, articulatie, ritme en vorm

j

• signalen, functie en sfeer van beluisterde muziek of liedjes ervaren en herkennen, en alleen of in groep reproduceren.

HERKENNEN VAN EEN EXTRA MUZIKALE INHOUD j

• hun fantasiebeelden naar aanleiding van het beluisteren van muziek verwoorden.

Woordenlijst: Muziek beluisteren:

home

Luisteren en onderscheiden Wel of niet

de muziek het lied/liedje de klank

Gevoelens

kunnen

bang

durven

blij

willen

het geluid

het lawaai de stilte het muziekinstrument de stem

Handelingen

kennen

boos

doen

kwaad

weten

verdrietig

(na)doen

gelukkig

vinden (mening) wel

het ritme

niet

Materialen/instrumenten de radio

de TV

de telefoon

de knop

de gsm

de koptelefoon

de smartphone de computer

de microfoon

de tablet

horen

neurieën

drukken

luisteren

voelen

trekken

fluisteren

bewegen

opzetten

spreken

draaien

telefoneren

zingen

aanzetten

fluiten

meezingen

uitzetten

praten

vertellen

zeggen

verzinnen

denken (mening)

beluisteren

vinden

Beschouwen

het oor

het idee

de mond

het verhaal

de tong

klaar

mooi

bravo

stop

prima

het applaus

goed

knap

of

goed zo!

nog eens

opnieuw

beter

niet goed

fout

maar

ook

de CD

het scherm

verkeerd

de DVD

de muis

die/dat

klinken anders gelijk hetzelfde

Tegenstellingen

plezant het hoofd

de klank

hevig - rustig luid - zacht hard - stil langzaam/traag - snel/vlug hoog - laag lang - kort puntig - gebonden

terug

home

Muziek beluisteren: Beleven • bewegen op muziek, het muziekstuk dramatiseren, erbij tekenen of schilderen of het misschien zelfs begeleiden met muziekinstrumenten.

terug terug

home

Woordenlijst: Muziek beluisteren: terug

Beleven Mogelijke verwerking binnen beweging

dansen

draaien

bewegen

huppelen

springen

...

lopen rollen

Mogelijke verwerking binnen drama

Mogelijke verwerking binnen beeld tekenen

de tekening

het potlood

de gom

de pen

de stift

het penseel

de verf

het blad

het papier

uitbeelden

het woord

schrijven

toneel spelen

de zin

schilderen

vertellen

de tekst

verven

spreken

het verhaal

kleien

de klei

het mes

...

het versje/het gedicht

boetseren

de plasticine

de deegrol

het schilderij

het deeg

...

Beschouwen

Mogelijke verwerking binnen muziek horen

muziek spelen

de stilte

de trompet

luisteren

de muziek

de stem

de fluit

beluisteren

het lied/liedje

de gitaar

spreken

de klank

zingen

Algemene handelingen doen

onderzoeken

durven

maken

verbeteren

willen

de bellenkrans

proberen

kennen

voelen

het geluid

de tamboerijn

uitvinden

kunnen

neuriën

het lawaai

de piano

ontdekken

weten

fluisteren

het muziekinstrument

...

plezant klaar

mooi

bravo

stop

prima

het applaus

goed

knap

of

goed zo!

nog eens

opnieuw

beter

niet goed

fout

verkeerd

maar

ook

die/dat

Tegenstellingen hevig - rustig luid - zacht hard - stil langzaam/traag - snel/vlug hoog - laag lang - kort puntig - gebonden

home

Drama Bewegingen en handelen

Ruimtelijk en zintuiglijk bewustzijn vergroten

terug terug

Emotionele houding en gedrag

Rolneming: emoties

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Leerplandoelen

Woorden

Woorden Rolverdeling

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Rolneming: suggesties en leiding

Theaterbeleving

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Samenspelen

Leerplandoelen

Rolneming: kledij en attributen

Leerplandoelen

Verbale communicatie

Publiek

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Bewegingen en handelen

home

j

• kunnen alert omgaan met voor hen bestemde audiovisuele boodschappen

j

• kunnen vaststellen dat klanken, beelden en bewegingen elkaar wederzijds beïnvloeden.

j

• kunnen de volgorde van een reeks klanken en geluiden vaststellen, veranderen, schikken, herschikken en er een nieuw verhaal rond vertellen.

j

• kunnen zich inleven in personages en dingen uit de omgeving en deze uitbeelden. • voeren eenvoudige pantomime-activiteiten uit en begrijpen ze als toeschouwer.

terug terug

Woordenlijst: Drama: Bewegingen

home

en handelingen klank

Vergelijken luid - zacht

de klank

snel - traag

het beeld

hoog - laag

de beweging

rustig - hevig ...

het geluid

horen

de stem

het woord

luisteren

de mond

de zin

voelen

de tong

het verhaal

spreken

de lip

de foto

zien

het gezicht

...

de film

kijken

het hoofd

de tekening

voelen

het oog

...

...

...

het gedicht/het versje praten de muziek

zingen

het lied/liedje

neuriën

...

fluisteren

Beeld

roepen

beweging de beweging

het lijf

dansen

de dans(je)

het hoofd

springen

...

de hand

rollen

de arm

lopen

de voet

...

het been ...

ik

iemand

alleen

iets

het kind

iemand anders

de mens

iets anders

samen

anders

uitbeelden doen alsof nadoen proberen onderzoeken ontdekken

vinden veranderen verbeteren

wel of niet kennen kunnen weten begrijpen voelen willen niet wel

terug

Ruimtelijk en zintuiglijk bewustzijn

home

RUIMTELIJK BEWUSTZIJN j

• gebruiken correct ruimtelijke begrippen. (bv. voor, achter, naast, …)

j

• kunnen de ruimte indelen.

j

• kunnen zich vlot, zelfzeker en aangepast (aan de spelinhoud) bewegen in de ruimte.

ZINTUIGLIJK BEWUSTZIJN j j

• nemen zowel voorwerpen als situaties, handelingen, bewegingen, mimiek , ... precies en gedetailleerd waar (met zoveel mogelijk zintuigen). • letten op de verbale en non-verbale taal van andere kleuters en kunnen ze correct interpreteren. • kunnen uiterlijk, kleding, en attributen van personages gedetailleerd beschrijven. • kunnen de mimiek, lichaamshouding en bewegingen van een personage beschrijven.

terug terug

Woordenlijst: Drama: Ruimtelijk en zintuiglijk bewustzijn

home

terug

Handelingen liggen

zitten

(stil)staan

stoppen

lopen

spelen

kruipen

kijken

stappen

springen

huppelen

vallen

wijzen

beginnen

opheffen

rollen

gooien

doorgaan

neerleggen

neerzetten

bewegen

toneel spelen

Extra begrippen Ruimtebegrippen

ergens

omhoog

voor, achter, ervoor, erachter, vooraan, achteraan, voorkant, achterkant

nergens

omlaag

onder, boven, eronder, erboven, onderaan, bovenaan, onderkant, bovenkant

overal

bovenop

vooruit

bij

tegen, tegenaan, tegenover

achteruit

eraan

op, in, uit, naast, midden, tussen

beneden

erbij

ver-dichtbij, binnen-buiten

boven

andersom

voorzijde, achterzijde, bovenzijde, onderzijde

opzij

in het rond

links - rechts, linkerkant - rechterkant

ondersteboven

de uitgang

ik

de mama

Gevoelens

mezelf

de papa

bang

jij/je

de juf

boos

het kind

de meester

kwaad

de mens

die/dat

blij

iets

zien

het beeld

het woord

het oor

kijken

de film

de tekst

de neus

horen

de foto

het verhaal

de mond luisteren

het geluid

het gedicht/

de hand

ruiken

de klank

het versje

het lijf

voelen

de stem

het toneel

de muziek

het lied/liedje

de ingang

uitbeelden nadoen/doen alsof

iemand

Waarnemen het oog

deze

gelukkig verdrietig

Beschrijven

Eruit zien

Uiterlijk

Kleding Attributen

luid

vlug

mooi

zacht

snel

groot

hard

rustig

klein

stil

kalm

griezelig

traag

hevig

recht

langzaam

wild

krom

Emotionele houding en gedrag:

home

Rolneming: Emoties j

• de non-verbale taal van anderen begrijpen en correct interpreteren. • ervaren dat de juiste verhouding tussen woord en beweging de expressie kan vergroten. • emoties (bv. fragment van een verhaal) genuanceerd en precies verbaal en nonverbaal uiten

j

• zich inleven in personages en dingen uit de omgeving en deze uitbeelden

terug

terug

Woordenlijst: Emotionele houding en gedrag: Rolneming: Emoties

home

terug

Handelingen kijken

spreken

schrikken

missen (iemand)

zien

praten

huilen

verbergen

het geluid

horen

zuchten

vertellen

de beweging

luisteren

troosten

graag hebben

ontdekken

huilen

houden van

begrijpen

bewonderen

ik

iets

de klank

mezelf

iets anders

het beeld

iemand anders het ding

het woord

het kind

proberen

voelen

geloven

toneel spelen

het verhaal

de mens

vervelen

zich schamen

van plan zijn

nadoen

de muziek

hopen

pech hebben

geluk hebben

doen alsof

flauw doen

last hebben van

uitbeelden

Gedragingen Gevoelens

gek

grappig

moeite

bang

graag

bezorgd

op zijn gemak

zenuwachtig

raar

griezelig

onrustig

boos

liever

droevig

ongelukkig

zich ... voelen

gewoon

in de war

paniek

kwaad

liefst

doodmoe

ongerust

normaal

kalm

zacht

blij

vrolijk

eenzaam

tevreden

dapper

kippenvel

gelukkig

alleen

eerlijk

verbaasd

deftig

lach

verdrietig

samen

verliefd

woedend

de slappe lach

lol

flink

lui

Emotionele houding en gedrag:

home

Rolneming: Kledij en attributen j

• kiezen zelfstandig gepaste kledij en attributen.

terug terug

Woordenlijst: Emotionele houding

home

terug

en gedrag: Rolneming: Kledij en attributen Handelingen kiezen

proberen

dichtdoen

kijken

aandoen

opendoen

zien

uitdoen

knopen

gebruiken

aankleden

verkleden

voelen

uitkleden opzetten

toneel spelen

afzetten

uitbeelden

passen

nadoen

dragen

doen alsof

Kledij de broek

de onderbroek

de pantoffel

het hemd

de jeans

het onderhemd de jas

de mouw

de broekspijp

de pyjama

de regenjas

de pet

de rok

de sok

de mantel

de jurk

de kous

de veter

de schoen

de knoop

het T-shirt

de laars

de rits

de trui

de sandaal

de hak

Attributen de hoed

de hoofddoek

de ketting

de tas

de schmink

de bril

de pet

de helm

de armband

de handtas

de lippenstift

de zonnebril

de sjaal

de haarband

de ring

de boekentas

de nagellak

de paraplu

de muts

de elastiek

het juweel

de rugzak

de kam

de snor

de handschoen de speld

de strik

de zak

de borstel

de baard

de kap

de riem

de mand

de spiegel

de oorbel

Emotionele houding en gedrag: Rolneming: Suggesties en leiding terug

home

terug

• staan open voor suggesties vanwege de kleuteronderwijzer(es) of andere kleuters en passen ze toe. • vinden zelf gepaste suggesties voor de eigen rol of die van anderen. • controleren of alles klaar is om te spelen.

Woordenlijst: Drama: Emotionele home

houding: Rolneming: Suggesties Handelingen kiezen

vertellen

kijken

knikken

vragen

luisteren

schreeuwen

voordoen

zeggen

raden

nadoen

fluisteren

helpen

doen alsof

praten

geven

uitbeelden

roepen

stoppen

opletten

zien

klaar om te beginnen klaar

afmaken

slordig

beginnen

stoppen

prima

start

fout

lukken

einde

verkeerd

het lukt

bezig

goed

aan de beurt

doorgaan

goed zo

om de beurt

terug

denken Vraagwoorden

bedenken

volgens

vergeten

idee

eigenlijk

weten

bedoelen

natuurlijk

gemakkelijk

begrijpen

waar

moeilijk

wie?

snappen

zeker

oplossing

wat?

nadenken

vast en zeker

vinden

zomaar

doen alsof

in het echt anders hetzelfde als zoals

hoe? waarom?

welk?

doen (denktaal) aanwijzen

zetten

bijvoorbeeld

deze

leggen

bekijken

die

werken

uitkiezen

dat

wijzen

dit

proberen

gebruiken

het klopt

Emotionele houding en gedrag: Groepsfunctioneren: Samenspelen

home

• conflictloos met anderen samenspelen. • respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot de eigen en andere culturen.

j

• vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen.

terug terug

Woordenlijst: Emotionele houding:

home

Groepsfunctioneren: Samenspelen

terug

Beschouwen

Handelingen kijken

vinden

ophouden

klappen

horen

zoeken

aankijken

luisteren

spelen

wachten

doen alsof

voelen

hebben

meegaan

nadoen

bewegen

geven

meedoen

toneel spelen

doen

helpen

durven

uitbeelden

proberen

nemen

erbij horen

goed zo!

hoe

natuurlijk

mooi

normaal

fout

wat

waar (echt)

lelijk

het applaus

prima

wie

weten

knap

bravo

als

waarom

gemakkelijk

flink

het publiek

zoals

welke

moeilijk

leuk

hetzelfde

aanwijzen

knikken

fijn

anders

het klopt

zeggen

klaar

vergelijken

het klopt niet

vertellen

gewoon

omgaan met elkaar

Personen

ik

met z'n tweeën dank je wel

zelf

de juf

ik

je/jij

het kind

met z'n drieën

aan de hand

zich

de meester

mij

jou

samen

allemaal

de ruzie

van (bezit)

de moeder

mijn

jouw

alleen

iedereen

stout

terugbrengen

de mama/ma

hij

zij/ze

de pestkop

teruggeven

de vader

haar/hem

haar/zijn

ieder

de papa

we/wij

jullie

niemand iemand

de groep

aan de beurt

de klas

allebei/beide

om beurt

die

ons/onze

hun

aan

zonder

één voor één

de vriend

het kind

de mens

voor

alsjeblieft

elkaar

het meisje

de mevrouw

de volwassene

met

alstublieft

eigen

de jongen

de meneer

de oude/grote mensen

Emotionele houding en gedrag: Groepsfunctioneren: Rolverdeling

home

j j

• tonen een voorkeur voor een bepaalde rol (willen meedoen). • kunnen een eigen keuze maken.

• aanvaarden de rolverdeling

terug terug

Woordenlijst: Emotionele houding: home

Groepsfunctioneren: Rolverdeling

terug

Handelingen idee

in het echt

hoe

bijvoorbeeld

alsof

die

wie

graag

doen alsof

dit

wat

liever

vinden

nadoen

dat

waarom

akkoord

kiezen

weten

uitbeelden

welke

wanneer

ja

uitkiezen

zeggen

toneel spelen

verkleden

aankleden

schminken

aanwijzen

bedenken

willen

gebruiken

begrijpen

graag hebben

deze

wijzen

denken

vragen

proberen

nadenken

bekijken

nee

rolverdeling het masker

de koning

de tovenaar

iemand

de clown

de hoed

de postbode

rijk

het kind

de ridder

de koningin

de reus

in het echt

de cowboy

blind

de piraat

arm

de jongen

de directeur

de prins

de draak

alsof

de indiaan

doof

de zeerover

de helm

het meisje

de boef

de prinses

de dwerg

het sprookje

verkleden

de baas

de robot

de vreemde

de man

de dief

de kroon

het monster

het verhaal

omdoen

de kok

de tweeling

de pruik

de vrouw

de politie

toveren

het dier

het boek

aandoen

de kapitein

het zwaard

ik

de volwassene

de gevangenis

de fee

het ding

eruit zien als

schminken

de boot

goed

de mens

de oude mens

de kabouter

de heks

iets

lijken op

mooi staan met het schip

slecht

de baby

de juf

de papa

de mama

de meester

de spiegel

Emotionele houding en gedrag:

home

Groepsfunctioneren: Publiek j

• genieten van de fantasie, de originaliteit, de creativiteit en de zelfexpressie in “kunstwerken”.

j

• vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen.

terug terug

home

Woordenlijst: Emotionele houding: Groepsfunctioneren: Publiek

terug

Handelingen op bezoek gaan

fluisteren

willen

van plan zijn

worden

bezoeken

stil zijn

klappen

vervelen

veranderen

kijken

stil zitten

lachen

kiezen

blijven

luisteren

raden

huilen

uitkiezen

doen alsof

meedoen

begrijpen

wenen

vertellen

meespelen

vinden (mening) schrikken

durven

aanwijzen

knikken

vergelijken

mislukken

opletten

mogen

zuchten

lukken

voelen

moeten

bewonderen

zijn

ik

ander iemand anders

Beschouwen klappen

erg

droevig

in de war

tevreden

het applaus

bang

nieuwsgierig

kippenvel

klaar

bravo

verdrietig

bezorgd

kwaad

hetzelfde

deze

hoe

knap

eng

dapper

boos

anders

die

wie

mooi

griezelig

deftig

lach

als

dit

wat

lelijk

gek

de slappe lach

gelukt

zoals

dat

waarom

prachtig

gewoon

eenzaam

mislukt

welke

wanneer

graag

normaal

eerlijk

onrustig

liever

de traan

flink

op zijn gemak

liefst

de zakdoek

grappig

de paniek

home

Drama: Verbale communicatie: DIALOOG

j

•de verhaalinhoud beknopt en chronologisch verwoorden en/of weergeven. •dialogen onthouden en met gepaste intonatie reproduceren.

•zelf dialogen improviseren. •situaties uit de realiteit op een originele en oorspronkelijke manier ontwerpen (scenario en dialogen) en weergeven. •gefantaseerde situaties (scenario en dialogen) op een originele en oorspronkelijke manier weergeven.

STEM • met een creatief stem- en taalgebruik expressief reageren

terug terug

MENING UITEN •eigen belevenissen, ervaringen, gedachten, gevoelens, handelingen verwoorden.

Woordenlijst: Drama: Verbale communicatie

home

Handelingen dialoog vertellen

proberen

voorzeggen

zeggen

luisteren

voordoen

denken

verzinnen

tekenen

nadenken

bedenken

kiezen

onthouden

maken

uitkiezen

nazeggen

schrijven

beginnen

op je beurt wachten

wijzen

helpen

veranderen

opzeggen

terug

Tijdsbegrippen

het begin

vaak

nu

opeens

het einde

soms

vandaag

klaar

eerst

nooit

volgend

dan

altijd

straks

en

voor

later

daarna

voordat

duren

tenslotte

na

ineens

laat

nadat

plots(eling)

gedaan

het idee het probleem het lukt het lukt niet opnieuw

Omgaan met elkaar eerste

aan

iemand anders

aan de beurt

voor

niemand

om beurt

met

met z'n tweeën

allebei/beide

zonder

met z'n direën

samen

ik

voor/met elkaar

alleen

de ander

(doen) alsof in het echt

Beschouwen Handelingen stem fluisteren

vragen

hard

de klank

roepen

zingen

luid

het geluid

schreeuwen

mompelen

zacht

de microfoon

zeggen

snikken

stilletjes

het woord

lachen

zuchten

deftig

de zin

wenen

zeuren

geeuwen

nazeggen

stil

lang

kort

duidelijk

klappen

erg

droevig

in de war

tevreden

het applaus

bang

nieuwsgierig

kippenvel

klaar

Handelingen mening

bravo

verdrietig

bezorgd

kwaad

hetzelfde

willen

worden

blijven

knap

eng

dapper

boos

anders

kijken

mooi

griezelig

deftig

lach

als

vinden (mening) durven

denken

begrijpen

lelijk

gek

de slappe lach

gelukt

zoals

aanwijzen

vergelijken

mislukken

prachtig

gewoon

eenzaam

mislukt

fijn

opletten

mogen

lukken

graag

normaal

eerlijk

onrustig

leuk

moeten

bewonderen

zijn

liever

de traan

flink

op zijn gemak

gezellig

liefst

de zakdoek

grappig

de paniek

Drama: Theaterbeleving

home

j

• genieten van een gevarieerd aanbod van hedendaags en klassieke kinderliteratuur, en voor hen bestemde culturele activiteiten. (O.D. 3.5.) genieten van de fantasie, de originaliteit, de creativiteit en de zelfexpressie in “kunstwerken”.

terug terug

Woordenlijst: Drama: home

terug

Theaterbeleving het toneel

het podium

de dans

het licht

het poppenspel/de poppenkast

donker

Handelingen kijken

begrijpen

het orkest

de lampen

zien

weten

de voorstelling

het gordijn

horen

doen

de bioscoop

de plaats

luisteren

meedoen

de zaal

het geluid

voelen

toneel spelen

het theater

het verhaal

Beleven

Gevoelens

leuk

goed

die/dat

bang

plezant

prima

en

niet leuk

bravo

mooi

blij

het applaus

omdat

lelijk

gelukkig

het publiek

griezelig

ook

boos

raar

maar

verdrietig

kwaad

in de handen klappen

home

Uiterlijk

terug

het gezicht

het lijf

de vlecht

bloot

het hoofd

de arm

de krul

in je blootje

de ogen

de hand

blond

anders

de neus

het been

bruin

hetzelfde

de oren

de voet

zwart

schminken

de mond

de snor

ros

de tand

de baard

eruit zien

het haar

kaal

lijken op

home

Kleding ;

terug

de broek

het onderhemd

de schoen

zich verkleden

maat

de jeans

de pyjama

de sandaal

dragen

passen

de broekspijp

de mantel

de laars

aanhebben

te groot

de rok

de regenjas

de pantoffel

afzakken

te klein

de jurk

de jas

aandoen

knopen

een paar

het hemd

de sok

zich aankleden

de knoop

de T-shirt

de kous

uitdoen

de rits

de trui

de zwembroek

zich uitkleden

de kraag

de mouw de regenjas de onderbroek de slip

aantrekken

de bikini de pet

de stof

toedoen losmaken

veter hoofddoek

home

Attributen

terug

de hoed

de mand

de kam

de ring

de sjaal

de pet

de bril

de borstel

het juweel

de muts

de sjaal

de zonnebril

de haarband

de pruik

de want

de riem

de spiegel

de speld

de helm

de handschoen

de tas

aandoen

de elastiek

de hoofddoek

de paraplu

de handtas

opzetten

de strik

de schmink

de kap

de boekentas

meenemen

de ketting

de lippenstift

de rugzak

kammen

de armband

de nagellak

het masker

passen

de oorbel

het zwaard

Muziek: Werken met instrumenten: Expressie

home

j

j

j

j

j

• kunnen met plezier een toenemend vermogen tot experimenteren en improviseren ontwikkelen met klank, stem of instrument. • ervaren dat men veel instrumenten op meer dan één manier kan bespelen.

• kunnen een instrument correct hanteren door te imiteren. • kunnen vertrouwen op hun expressiemogelijkheden en durven hun eigen expressiestijl tonen. • proberen gevoelens, natuurfenomenen, verhaaltjes, … te verklanken.

terug

terug

Woordenlijst: Muziek: Werken met instrumenten

home

terug

ontdekken onderzoeken proberen/uitproberen

de muziek

maken

het lied/liedje

spelen (instrument)

Waarnemingen

nadoen

kijken

het ritme

opnieuw proberen

zien

de klank

verbeteren

horen

slaan (kloppen)

het lawaai

luisteren

duwen

de stem

blazen

voelen

het geluid

klinken

Gevoelens

zo/zoals

boos

hetzelfde

bang

anders

blij

gelijk

verdrietig

het idee

eerst

het plan

dan

het stappenplan daarna de stap

en

de oplossing

tenslotte klaar

drukken

fluiten bewegen

muziekinstrumenten en onderdelen

de fluit

de knop

de gitaar

de toets

de piano

de stok

de toeter

het muziekinstrument

de trompet

de tamboerijn

de trom

de bellenkrans

de trommel de bel

Tegenstellingen Lichaam als instrument de mond

zingen, fluiten, ...

de stem

zingen, neuriën, ...

de hand

klappen, kloppen, tikken, slaan,

de voet

stampen

...

Elementen uit de directe omgeving als instrument de deur

piepen, kraken, ...

de tak

tikken, kloppen, ...

het blad /het papier verfrommelen

ritselen, scheuren,

hevig - rustig luid - zacht hard - stil langzaam/traag - snel/vlug hoog - laag lang - kort puntig - gebonden

Muziek: Werken met instrumenten: Impressie

home

j

j

j

j

j

j

• kunnen openstaan voor nieuwe dingen uit hun omgeving. • kunnen ervan genieten bezig te zijn met de dingen die hen omringen om hun expressiemogelijkheden te ontdekken. • ontdekken dat de verschillende instrumenten anders klinken (klankkleur of timbre).

• kunnen gelijk en verschillend klinkende timbres van elkaar onderscheiden.

• kunnen diverse instrumenten benoemen en bespreken. • kunnen hun impressie i.v.m. het uiterlijk en het timbre van verschillende instrumenten verwoorden.

terug

terug

home

Muziek: Improvisatie TEKSTIMPROVISATIE

GEZONGEN IMPROVISATIE

j j j

• kunnen met plezier een toenemend vermogen tot experimenteren en improviseren ontwikkelen met klank, stem of instrument.

• improviseren één of meer woorden in een lied.

j

• improviseren zingend.

• uiten zich sprekend of zingend in klanken die geen betekenis hebben, maar waarvan de intonatie toch vraag-antwoordspel mogelijk maakt. INTSTRUMENTALE IMPROVISATIE

BEWEGINGSIMPROVISATIE

j

j

terug terug

• improviseren vrij bewegend op achtergrondmuziek

• nemen de vrije bewegingsimprovisatie van een kind over.

j

j

•kunnen met plezier een toenemend vermogen tot experimenteren en improviseren ontwikkelen met klank, stem of instrument.

•improviseren aansluitend bij een extra-muzikaal gegeven met lichaams-, vind-, zelfgemaakte en bestaande instrumenten

home

Woordenlijst: Muziek: Improviseren: Gezongen improvisatie

terug

Vergelijken

Handelingen de muziek

horen

proberen

nadoen

luisteren

ontdekken

verbeteren

het geluid

zingen

onderzoeken

zien

de klank

neuriën

vinden

kijken

het ritme

spelen (muziek) uitvinden

voelen

het muziekinstrument

maken

verzinnen

rijmen

de stem

spreken

kunnen

schreeuwen

het lawaai

vertellen

willen

roepen

bewegen

fluisteren

het lied/liedje

lang - kort luid - zacht

de klank

hard - stil

het woord

hoog - laag

de zin

puntig - gebonden

de tekst

traag - snel

het gedicht/het versje

langzaam - vlug

het verhaal

zo/zoals anders - gelijk

hetzelfde - bijna

Beschouwen Wel of niet kennen

ik

kunnen

het kind

willen

alleen

doen

samen

durven

één

wel

meer

niet

Mogelijke instrumenten en handelingen naar gelang de gekozen instrumentale improvisatie

plezant klaar

mooi

bravo

de hand

klappen, kloppen, tikken, slaan, ...

stop

prima

het applaus

de tamboerijn

slaan, wrijven, tikken, krabben, ...

goed

knap

of

het papier

ritselen, scheuren, verfrommelen, ...

goed zo!

nog eens

opnieuw

de bellenkrans

bellen, rinkelen, ...

beter

niet goed

fout

verkeerd

maar

ook

...

die/dat

home

Taal in taal Schriftelijke taalvaardigheid

Mondelinge taalvaardigheid

Attitudes

Luisteren Technisch luisteren Leerplandoelen

Leerplandoelen

Begrijpend luisteren algemeen Leerplandoelen Begrijpend luisteren naar teksten Leerplandoelen Woorden

Spreken Technisch spreken Leerplandoelen Communicatief spreken algemeen

Gesprekken voeren

Leerplandoelen Woorden

Lezen

Schrijven

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden

Woorden

Overleggen, uitwisselen, gespreksconventies Leerplandoelen

Leerplandoelen Communicatief spreken: Praatsoorten

Attitudes

Woorden

Leerplandoelen

Attitudes mondelinge taalvaardigheid

home

j

j

j

j

• Bereid zijn zo veel mogelijk Standaardnederlands te hanteren, ondersteund door volwassenen. • Bereid zijn de eigen gevoelens en verlangens op een persoonlijke manier uit te drukken. • Bereid zijn om te luisteren en te spreken en zich in te leven in de boodschap. • Plezier beleven aan luisteren en spreken. • Bereid zijn na te denken en te reflecteren over het eigen luister- en spreekgedrag. • Bereid zijn om in communicatie met anderen respect en waardering op te brengen. • Bereid zijn om spontaan te spreken. • Bereid zijn de luister- en spreekconventies na te leven.

terug

Technisch luisteren

home

j

j

j

j

j

j

• Geluiden en signalen uit de omgeving opmerken en benoemen. • Richting en sterkte van geluiden bepalen en onderscheiden. • Duur en toonhoogte van geluiden bepalen en onderscheiden. • Geluiden vergelijken en rubriceren. • Auditieve signalen verklaren.

• Geluiden op basis van hun gevoelswaarde onderscheiden.

terug

Luistervaardigheden: Begrijpend luisteren algemeen

home

j

j

• Verschillende vormen van mondelinge communicatie herkennen.

• Zich vragen stellen over taal en taalgebruik in concrete luistersituaties. • Reflecteren op de functie van en de onderlinge relatie tussen lichaamstaal, gebarentaal, beeldtaal en gesproken taal. • Reflecteren op de standaardtaal Nederlands en andere taalvariëteiten.

• Vreemde talen en Nederlands onderscheiden en erover reflecteren. • In concrete luistersituaties reflecteren op de factoren van het communicatieproces: wie de zender en/of ontvanger is. • Reflecteren op woordbetekenissen in concrete luistersituaties.

• Reflecteren op normen, houdingen, vooroordelen en rolgedrag in concrete luistersituaties.

terug

Luistervaardigheden: luisteren naar Luisteren naar narratieveBegrijpend en atistiek-literaire teksten

home

teksten LUISTEREN NAAR INFORMATIEVE TEKSTEN

LUISTEREN NAAR PRESCRIPTIEVE TEKSTEN •Voor hen bestemde enkelvoudige instructies begrijpen en uitvoeren.

j

•Voor hen bestemde meervoudige instructies begrijpen en uitvoeren

j

terug

j

•Informatieve mededelingen begrijpen met betrekking tot het klasgebeuren.

•Op basis van voor hen bestemde informatieve boodschappen uit (multi)mediale bronnen: •de essentie van de boodschap begrijpen; •de informatie vrij letterlijk reconstrueren; •persoonlijke meningen over de informatie formuleren.

•Voor hen bestemde instructies waarbij hen gevraagd wordt mondeling te handelen, begrijpen en uitvoeren.

j

•Informatieve mededelingen begrijpen in verband met het brede schoolgebeuren. •Eenvoudige instructies bij opdrachten die opgebouwd zijn uit ten hoogste twee duidelijk onderscheiden stappen, begrijpen en uitvoeren.

LUISTEREN NAAR NARRATIEVE EN ARTISTIEK-LITERAIRE TEKSTEN

j j

•Op basis van op hun leeftijd afgestemde gesproken verhalen: •de essentie van het verhaal begrijpen, de verhaallijn volgen en begrijpen; •de verhaallijn vrij letterlijk reconstrueren; •de hoofdpersoon bepalen; •de bedoeling; •het plan en de handelingen van de hoofdpersoon bepalen; •persoonlijke gevoelens en meningen over het verhaal weergeven; •werkelijkheid en fantasie onderscheiden; •verhaalgegevens op juistheid beoordelen.

• Eenvoudige vragen begrijpen in verband met narratieve en artistiekliteraire teksten.

•Op basis van een uiteenzetting van de leraar of medeleerlingen: de hoofdgedachte van de uiteenzetting herkennen, hoofd- en bijzaken onderscheiden, de gedachtegang ontdekken.

LUISTEREN NAAR ARGUMENTATIEVE TEKSTEN •Op basis van voor hen bestemde beluisterde reclameboodschappen: •de essentie begrijpen; •de boodschap vrij letterlijk reconstrueren.

•Een door leeftijdgenoten geformuleerde oproep aan hen gericht begrijpen.

Woordenlijst: Luisteren Luisteren naarargumentatieve argumentatieve teksten Luisteren naar teksten

home

vergelijken gevoelens en emoties blij

leuk

boos

angstig

fijn

plezant

verdrietig

gelukkig

mooi

eng

graag

prachtig

gek

grappig griezelig kippenvel

liever

vrolijk

raar

kwaad

liefst

bang

gewoon

ongerust

heerlijk

schrikken

normaal

onrustig

woedend zich...voelen

kalm

rustig

gezellig

stemnuances zuchten

niezen

stil

huilen

hoesten

stilletjes

wenen

geeuwen

luid

snikken

mopperen

hard

schreeuwen

hijgen

zacht

roepen

duidelijk

fluisteren

hoog

snuiven

laag

als

deze

kort

daarna

iets anders

lang

en

vanaf

hetzelfde

korter

tenslotte

nog een keer

anders

voor

langer

tot

de soort

midden

even lang

het begin

die

achter

eerst

het einde

dat

na

dan

klaar

stop

tussen

zoals

hier

daar

(dicht)bij

ver(der)

of

want

naar

dus

af

ook

omdat

klinken

het ritme

denktaal communiceren

signalen het geluid

de telefoon

de klank het lawaai

de klok de muziek

stil

klinken

de stilte de sirene de melodie

kritisch luisteren

ja

roepen

horen

(ja)wel

schreeuwen

bedoelen

knikken

fluisteren

begrijpen

het klopt

mis

nee

(op)noemen

verstaan

het klopt niet

fout

zo

opsommen

betekenen

echt (waar)

juist

echt (waar)

(uit)spreken

weten

goed zo

akkoord

niet echt

zwijgen

raden

dat kan

niet akkoord

alsof

herhalen

merken

dat kan niet

niet goed

verder

(na)zeggen

opletten

lezen

vragen

waarschuwen

vertellen

antwoorden

nodig hebben

praten

luisteren

nodig zijn

terug

terug home mensen

kringconventies

de juf

ik/mij/mijn

de (grote/oude) mensen

vandaag

(na)vertellen

voordoen

de muur

de meester

jou/jouw/je

de baby

de mevrouw

gisteren

omhoog houden

voorlezen

de hoek

de moeder

hij/hem/zijn

het kind

de volwassene

morgen

praten

voorzeggen

de kring

mama/ma

zij/haar/hem

de jongen

zijn

kiezen

opschuiven

wiebelen

het (keuze)bord

de vader

wij/we/ons

het meisje

worden

naast

opsteken

zeggen

het symbool

papa

jullie/hen/hun

de man

blijven

de plaats

opzeggen

rangschikken

de prent

die

ze/hen/ hun

de vrouw

veranderen

de vraag

overslaan

leggen

om de beurt

de meneer

het ding

vragen

het hebben over

tonen

aan de beurt

het antwoord

stil zitten

wijzen

de vinger

antwoorden

wachten

dat

in het midden

spreekvormen/begrippen

denktaal

de klank

de foto

het woord

de prent

doen

bekijken

(aan)wijzen

bedenken

hoe

de zin

het geluid

de idee

kunnen

rangschikken

bedoelen

waar

het rijm(t)

het beeld

zetten

begrijpen

denken

hebben

het gedicht/het versje het verhaal

het plaatje

uitkiezen

nadenken

de volgorde

vinden

zijn

misschien

proberen

eigenlijk

vraagwoorden

wanneer wie

het deel (betekenis: woorddeel)

welke

het kruisje

de tekening

zeker

moeten

vergeten

mogen

waarom

het ritme

de radio

weten

willen

ontdekken

zullen

wat

het boek

de reclame

het prentenboek

de TV

moeilijk

hoeven

onderzoeken

geloven

het lied

het sprookje

waarmee

het raadsel

(ge)makkelijk natuurlijk het lukt/het lukt niet

snappen

home

Technisch spreken • Correct spreken door juist woordgebruik, juiste woordvorming en juiste zinsopbouw. • Verstaanbaar, vlot en begrijpelijk spreken.

terug

home

Communicatief spreken

terug

Praatsoorten Beraden

Leerplandoelen

Instrueren

Vertellen en voordragen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Verslag uitbrengen

Leerplandoelen

Telefoneren

Presenteren

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Communicatief spreken: Algemeen

home

j

• Zich vragen stellen over taal en taalgebruik in concrete spreeksituaties onder aansturing van de leraar.

• In concrete spreeksituaties reflecteren op de factoren van het communicatieproces: wie de zender en/of ontvanger is • Reflecteren op woordbetekenissen in concrete spreeksituaties. • Reflecteren op normen, houdingen, vooroordelen en rolgedrag in concrete spreeksituaties.

terug

Praatsoorten: Beraden

home

j

j

j

j

• Correct vraagzinnen formuleren.

• Spontaan om hulp vragen.

• Spontaan vragen stellen om informatie in te winnen.

• Bij een behandeld onderwerp binnen de verschillende leergebieden gesloten (janee)vragen stellen om de gewenste informatie te bekomen. • Bij een behandeld onderwerp binnen de verschillende leergebieden zowel gesloten, open als keuzevragen stellen om de gewenste informatie te bekomen.

terug

Praatsoorten: Instrueren

home

j

• Instructies herformuleren zodat de inhoud herkenbaar overkomt. • Met eigen woorden eenvoudige instructies geven.

terug

Praatsoorten: Vertellen en voordragen

home

j

• Hun spel en actie begeleiden met taal.

j

• Zich inleven in herkenbare rollen en situaties en vanuit de eigen verbeelding daarop inspelen.

j

• Op vraag over zichzelf en de eigen leefwereld vertellen.

j

• Op vraag vertellen over wat ze van anderen vernomen hebben.

j

• Op vraag vertellen over gevoelens.

j

• Spontaan vertellen over gevoelens. j j

•Spontaan een concreet voorwerp of een persoon volgens kleur, vorm, grootte of specifieke eigenschappen beschrijven. •Met eigen woorden een gelezen, beluisterd of bekeken verhaal navertellen met steun van illustraties. •Spontaan vertellen over gebeurtenissen, zowel in het hier en nu als buiten het hier en nu.

j

•Spontaan vertellen over zichzelf en hun leefwereld, hun interesses en intenties, de eigen taal en cultuur, zowel in het hier en nu, als buiten het hier en nu. •Met eigen woorden een gelezen, beluisterd of bekeken verhaal zonder steun van illustraties navertellen.

terug

Praatsoorten: Verslag uitbrengen

home

j

j

j

j

j

j

• Op vraag een relevant voorwerp of persoon in een concrete situatie beschrijven.

• Op vraag een gebeurtenis uit de eigen leefwereld beschrijven.

• Op vraag uitleggen hoe ze in concrete situaties hebben gehandeld of willen handelen.

• Uitleggen hoe ze bij een activiteit van plan zijn te werk te gaan of hoe ze te werk zijn gegaan.

• Eenvoudige en concrete mededelingen doorgeven aan leeftijdgenoten of bekende volwassenen.

• Relevante mededelingen herformuleren zodat de inhoud herkenbaar overkomt.

• Eenvoudige mededelingen doen over zichzelf aan leeftijdgenoten en bekende volwassenen. • Verslag uitbrengen over een gelezen boek, een onderzoek binnen een WO-thema, eigen belevenissen en ervaringen … : de essentie vertellen.

terug

home

Praatsoorten: Telefoneren • Eenvoudige mededelingen formuleren aan bekende leeftijdgenoten en volwassenen via de telefoon (gesimuleerd en niet-gesimuleerd). • Vragen stellen om informatie in te winnen via de telefoon bij leeftijdgenoten en bekende volwassenen (gesimuleerd en niet-gesimuleerd).

terug

home

Praatsoorten: Presenteren • Een presentatie geven over een gelezen boek, een project, een coöperatieve opdracht …: • de essentie vertellen; • passende visuele en auditieve ondersteuning gebruiken.

terug

Woordenlijst: Spreken en gesprekken voeren home

vraagwoorden hoe

taal

waarom

Nederlands

wie

Frans

wat

Engels

welk(e)

andere taal

wanneer

taal

wat waarmee

ordenen en

eerst

ook

dan

of

daarna

maar

verder

toch

deze

omdat die want

dat

dus

het lukt

als

het lukt niet

stemnuances zuchten

niezen

stil

huilen

hoesten

wenen

geeuwen

luid

snikken

mopperen

hard

schreeuwen

hijgen

zacht

roepen

duidelijk

fluisteren

hoog

snuiven

laag

stilletjes

spreekvormen/begrippen

kringconventies

de klank

de foto

het woord

de prent

de zin

het geluid

vandaag

(na)vertellen

voordoen

de muur

het rijm(t)

het beeld

gisteren

omhoog houden

voorlezen

de hoek

morgen

praten

voorzeggen

de kring

het gedicht/het versje het verhaal

het plaatje

kiezen

opschuiven

wiebelen

het (keuze)bord

het deel (betekenis: woorddeel)

naast

opsteken

zeggen

het symbool

het kruisje

de tekening

de plaats

opzeggen

rangschikken

de prent

het ritme

de radio

de vraag

overslaan

leggen

om de beurt

het boek

de reclame

vragen

het hebben over

tonen

aan de beurt

het prentenboek

de TV

het antwoord

stil zitten

wijzen

de vinger

het lied

het sprookje

antwoorden

wachten

in het midden

het raadsel

verder

terug

terug home emoties

mensen

bang

graag

bezorgd

op zijn gemak

boos

liever

droevig

ongelukkig

kwaad

liefst

doodmoe

ongerust

blij

vrolijk

eenzaam

tevreden

gelukkig

alleen

eerlijk

verbaasd

verdrietig

samen

verliefd

woedend

zenuwachtig

nieuwsgierig

de juf

ik/mij/mijn

de (oude/grote) mensen

de meester

jou/jouw/je

de baby

de mevrouw

de moeder

hij/hem/zijn

het kind

de volwassene

mama/ma

zij/haar/hem

de jongen

zijn

de vader

wij/we/ons

het meisje

worden

papa

jullie/hen/hun

de man

blijven

die

ze/hen/ hun

de vrouw

veranderen

de meneer

het ding

dat

denktaal

beoordelen/evalueren gek

grappig

moeite

raar

griezelig

onrustig

gewoon

in de war

paniek

normaal

kalm

zacht

dapper

kippenvel

klappen

deftig

lach

het applaus

de slappe lach

lol

bravo

flink

lui

knap

mooi

lelijk

prachtig

graag

liever

fijn

leuk

eng

erg

gelukt

mislukt

klaar

doen

bekijken

aanwijzen

bedenken

de idee

kunnen

rangschikken

bedoelen

zetten

begrijpen

denken

hebben

uitkiezen

nadenken

de volgorde

vinden

zijn

misschien

proberen

eigenlijk

zeker

moeten

vergeten

mogen

weten

wlllen

ontdekken

zullen

moeilijk

hoeven

onderzoeken

geloven

(ge)makkelijk natuurlijk het lukt/het lukt niet

snappen

denktaal communiceren ja

roepen

horen

(ja)wel

schreeuwen

bedoelen

knikken

fluisteren

begrijpen

nee

(op)noemen

verstaan

zo

opsommen

betekenen

echt (waar)

(uit)spreken

weten

niet echt

zwijgen

raden

alsof

herhalen

merken

(na)zeggen

opletten

lezen

vragen

waarschuwen

vertellen

antwoorden

nodig hebben

praten

luisteren

nodig zijn

Gespreksvaardigheden

home

OVERLEGGEN j j

• Onderhandelende gesprekken voeren om een taak gezamenlijk aan te pakken of een oplossing te vinden voor een probleem. • De eigen mening verwoorden in een kleine kring en hun standpunt verduidelijken. • De eigen mening verwoorden in een grote kring en hun standpunt verduidelijken aan de hand van voorbeelden. • De mening van een ander erkennen en erop reageren.

UITWISSELEN

• Reageren op radio- of tv-programma’s, actualiteit, boeken of eigen werk. GESPREKSCONVENTIES

• In een gesprek voldoende hoorbaar spreken. • In een gesprek aangeven dat zij zelf aan het woord willen komen.

terug

Attitudes schriftelijke taalvaardigheid

home

j j j

• Bereid zijn om te lezen en te schrijven. • Plezier beleven aan lezen en schrijven. • Bereid zijn spontaan voor hen bestemde boeken en andere informatiebronnen te raadplegen. • Bereid zijn hun waardering uit te spreken over schriftelijke producten.

terug

home

Schiftelijke taalvaardigheid: Lezen: Ontluikende en beginnende geletterdheid

Boekoriëntatie

Verhaalbegrip

Functies van geschreven taal

Relatie tussen gesproken en geschreven taal

Fonologisch en fonemisch bewustzijn

Alfabetisch principe

Technisch lezen

Begrijpend lezen

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

Leerplan-

doelen

doelen

doelen

doelen

doelen

doelen

doelen

doelen

Woorden: Lezen

terug

Boekoriëntatie

home

j

j

• Aangeven dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen.

• Aangeven dat boeken van voor naar achter worden gelezen.

• Aangeven dat bladzijden van boven naar beneden worden gelezen.

• Aangeven dat regels van links naar rechts worden gelezen.

• Aangeven dat verhalen in boeken een opbouw hebben. • Aan de hand van de omslag van het boek de inhoud van het boek al enigszins voorspellen.

terug

Verhaalbegrip

home

j

j

j

• Voorwerpen, dieren en gekende personages op prenten benoemen. • Gebeurtenissen op prenten beschrijven en interpreteren. • Visueel voorgestelde boodschappen begrijpen en verwoorden. • Een voorgelezen verhaal uitbeelden terwijl de leraar vertelt. • Een voorgelezen verhaal aan de hand van visueel materiaal reconstrueren. • Conclusies trekken uit een voorgelezen verhaal.

• Voorspellingen doen over de afloop van een verhaal. • Aangeven dat verhalen zijn opgebouwd uit een situatieschets (wie, waar, wanneer) en een episode (wat, hoe). • Een voorglezen verhaal navertellen of naspelen met steun van illustraties. • Een voorgelezen verhaal navertellen of naspelen zonder steun van illustraties.

terug

Functies van geschreven taal

home

j

j

j

• Aangeven dat geschreven taal een communicatief doel heeft. Taal dient om: gelezen te worden, iets te onthouden, een boodschap over te brengen, een verhaal weer te geven. • Aangeven dat geschreven taal tijd en afstand overbrugt.

• Aangeven dat symbolen, zoals logo’s en pictogrammen, een boodschap bevatten.

j

• Niet-gestandaardiseerde pictogrammen in de school herkennen en de betekenis ervan verwoorden.

j

• Gestandaardiseerde pictogrammen in en rond de school herkennen en de betekenis ervan verwoorden.

• Voor hen bestemde instructies bestaande uit prenten of symbolen begrijpen en uitvoeren.

terug

Relatie tussen gesproken en geschreven taal

home

j j

j

• Aangeven dat geschreven woorden kunnen worden uitgesproken. • Lettertekens van andere tekens onderscheiden.

• Voor hen belangrijke woorden als globale eenheden lezen (bv. de eigen naam).

terug terug

home

Fonologisch en fonemisch bewustzijn • Aangeven dat zinnen bestaan uit woorden. • Woorden in zinnen onderscheiden.

• Rijmwoorden herkennen en bedenken. • Woorden in klankgroepen verdelen. • Klankgroepen verbinden tot woorden. • Samengestelde woorden in afzonderlijke delen verdelen. • Verschillende klanken van elkaar onderscheiden. • Klanken in woorden onderscheiden. • Klanken in woorden in de juiste volgorde onderscheiden. • Afzonderlijke klanken tot een woord samenvoegen.

terug

home

Alfabetisch principe • Aangeven dat woorden zijn opgebouwd uit klanken. • Aangeven dat letters corresponderen met klanken. • Aangeven dat dezelfde lettertekens verschillende verschijningsvormen hebben.

terug

home

Technisch lezen • Minimaal tien leesletters met een eenduidige klank-letterkoppeling op een speelse manier herkennen en benoemen (bv. k, r …). • Reflecteren op de plaats van klanken in woorden: begin-, midden- en eindklank.

terug

home

Woordenlijst lezen

terug

vergelijken de klank

als

deze

korter

daarna

ook

de letter

iets anders

lang

langer

vanaf

of

het woord

hetzelfde

kort

tenslotte

nog een keer

maar

het geluid

anders

voor

en

tot

toch

de soort

midden

even lang

het begin

omdat

die

achter

eerst

het einde

want

dat

na

dan

klaar

dus

stop

tussen

zoals

het ritme

niet

het stuk/deel het rijm(t) de zin de vraag de naam

klinken

denktaal communiceren ja

roepen

horen

(ja)wel

schreeuwen

bedoelen

knikken

fluisteren

begrijpen

leesrichting

nee

(op)noemen

verstaan

links

zo

opsommen

betekenen

echt (waar)

(uit)spreken

weten

niet echt

zwijgen

raden

alsof

herhalen

merken

(na)zeggen

opletten

lezen

vragen

waarschuwen

vertellen

antwoorden

nodig hebben

praten

luisteren

nodig zijn

denktaal

rechts het begin het einde vooraan (in) het midden achteraan

verder

doen

bekijken

(aan)wijzen

bedenken

de idee

kunnen

rangschikken

bedoelen

zetten

begrijpen

denken

hebben

uitkiezen

nadenken

de volgorde

vinden

zijn

misschien

proberen

eigenlijk

zeker

moeten

vergeten

mogen

weten

wlllen

ontdekken

zullen

moeilijk

hoeven

onderzoeken

geloven

(ge)makkelijk natuurlijk het lukt/het lukt niet

snappen

terug home

teksten/lezen het verhaal

het plan

de titel

de naam

het geluid

het sprookje

de bladzijde

de zin

het beeld

de strip

de (prent)kaart

het woord

de foto

de krant

de brief

de letter

de prent

het tijdschrift

het lijstje

het cijfer

de plaat/het plaatje

het schrift

het verkeersbord

het teken

de tekening

het boek

de schrijver

het prentenboek

de SMS

de tekenaar

de affiche

de e-mail

de reclame

de GSM

gaan over omslaan

het symbool

de computer

de pijl

het toilet/de WC

de uitgang

het pictogram

Begrijpend lezen

home

j j j

• Verschillende vormen van schriftelijke communicatie in hun omgeving herkennen. • Zich vragen stellen over taal en taalgebruik in concrete leessituaties onder begeleiding van de leraar. • Zelfstandig prentenboeken lezen.

terug

home

Schiftelijke taalvaardigheid: Schrijven: Ontluikende en beginnende geletterdheid

terug

Verhaalbegrip

Functies van geschreven taal

Relatie tussen gesproken en geschreven taal

Alfabetisch principe

Handschriftontwikkeling

Communicatief schrijven

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Leerplandoelen

Woorden: Schrijven

Verhaalbegrip

home

j j

• Elementen uit een verhaal, gebeurtenis of activiteit met behulp van tekeningen, prenten … weergeven. • Een onvolledig verhaal met behulp van tekeningen, prenten … aanvullen. • Elementen van een verhaal door middel van ‘geschreven’ taal met behulp van een volwassene weergeven.

terug

Functies van geschreven taal

home

j

• Aangeven dat tekenen en tekens produceren de mogelijkheid biedt om persoonlijke boodschappen over te brengen. • Aangeven dat geschreven taal kan dienen als persoonlijk geheugensteuntje.

• In het spel gebruik maken van een eigen schrijftaal en aangeven waar die schrijftaal voor staat.

terug

Relatie tussen gesproken en geschreven taal

home

j

• Aangeven dat gesproken woorden kunnen geschreven worden.

terug

home

Alfabetisch principe • Aangeven dat klanken corresponderen met letters. • Letters aan klanken koppelen.

terug

Handschriftontwikkeling

home

j j j j j

terug

•Grootmotorische bewegingen uitvoeren die voorbereidend zijn op het schrijven. •Experimenteren met schrijfbewegingen op groot formaat. •Vanuit experimenten een voorkeurszijde ontwikkelen. •Fijnmotorische bewegingen uitvoeren die voorbereidend zijn op het schrijven. •Begrippen gebruiken die horen bij de schooltaal van het schriftonderwijs: duim, hand, hoofd …, onder, boven, midden …, rechtdoor, naar boven …, rond, gebogen, rechte lijn, lussen, schuin … . •Basisschrijfpatronen met materialen overtrekken.

• Basisschrijfpatronen met de ogen en het lichaam volgen. • Schrijfpatronen met elkaar verbinden. • Een goede schrijfhouding aannemen: een goede rughouding, voldoende afstand tussen ogen en schrijfhand en een correcte pengreep. • Hun blad in de voor hen juiste richting leggen. • Bij het schrijven aan de computer een gezonde lichaamshouding aannemen. • Zelfstandig en uit het hoofd alle regelmatig voorkomende schrijfletters reproduceren.

home

Woordenlijst: Schrijven de klank de letter

terug

vergelijken als

deze

korter

daarna

ook

het woord

iets anders

lang

langer

vanaf

of

het geluid

hetzelfde

kort

tenslotte

nog een keer

maar

anders

midden

en

tot

toch

de soort

achter

even lang

het begin

omdat

de zin

die

na

eerst

het einde

want

de vraag

dat

tussen

dan

klaar

dus

de naam

stop

voor

zoals

het ritme

niet

het stuk/deel het rijm(t)

denktaal

doen

bekijken

(aan)wijzen

bedenken

de idee

kunnen

rangschikken

bedoelen

zetten

begrijpen

denken

hebben

uitkiezen

nadenken

de volgorde

vinden

zijn

misschien

proberen

eigenlijk

zeker

moeten

vergeten

mogen

weten

willlen

ontdekken

zullen

moeilijk

hoeven

onderzoeken

geloven

(ge)makkelijk

natuurlijk

snappen

het lukt/het lukt niet

verder

schrijfrichting links rechts het begin het einde vooraan (in) het midden

achteraan

terug home

schrijven het papier

de naam

het kleurpotlood

het blad

de zin

de stift

de computer

het woord

het krijt(je)

schrijven

de letter

de (bal)pen

opschrijven

de hoofdletter

het penseel

tekenen

de kleine letter

het punt (potlood)

schilderen

het cijfer

de slijper

kleuren

het teken

de gom

drukken

het symbool

de lijn

schrijfmotoriek duim hand hoofd

stempelen typen

de streep

de tekening

de gebogen lijn de lus

vraagwoorden

onder

hoe

boven

waarom

midden

wie

rechtdoor

wat

naar boven

welk(e)

naar omhoog

wanneer

naar omlaag

wat

hoog

waarmee

laag rond gebogen schuin

teksten het verhaal

het plan

de titel

de SMS

het geluid

het sprookje

de bladzijde

de e-mail

het beeld

de strip

het prentenboek

de foto

de krant

de (prent)kaart

de prent

het tijdschrift

de brief

de plaat/het plaatje

het schrift

het lijstje

de tekening

het boek

het verkeersbord

de reclame

de affiche

Communicatief schrijven

home

j

j

j

j

• Zich vragen stellen over taal en taalgebruik in concrete schrijfsituaties onder aansturing van de leraar.

• Voor hen belangrijke woorden als globale eenheden schrijven (bv. de eigen naam).

• Ervaringen en gevoelens kenbaar maken door beeldtaal.

• Eigen boodschappen vastleggen door middel van symbolen met behulp van een volwassene.

• Zelf verschillende soorten teksten ontwerpen (bv. uitnodiging, gedicht …).

• Functionele teksten, door de leraar neergeschreven, letterlijk en verzorgd overschrijven..

• Zelf functionele teksten schrijven, zoals lijstjes, briefjes, opschriften en verhaaltjes.

terug