T H E M A Kiezen voor landschap

Zes woordvoerders uit de

Jaap Modder: “We hadden ook

Rondje bedrijventerrein:

Tweede Kamer over hun

de helft van het Groene Hart

kinderdagverblijf

landschap van de toekomst

kunnen kopen”

naast sloopbedrijf

Terra

jaargang 2 · nummer 7 · november 2006

THEMA

Kiezen voor landschap

opinieblad van stichting natuur en milieu

U een kans, zij een kans!

De Nationale Postcode Loterij is de

Natuur en Milieu voortvarend aan de

Meedoen is eenvoudig,

grootste Goede Doelen Loterij van

slag met onder andere de campagnes

bel 0909-0033 (15 cpm) of meld u aan

Nederland. Afgelopen jaar keerde zij

voor een mooi landschap en de strijd

via internet: www.postcodeloterij.nl.

ruim 212 miljoen euro uit aan meer dan

voor schone lucht.

Voor maar € 8,50 per lot speelt u al

50 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur.

Natuur en milieu een kans, maar u ook. Want tegenover uw steun staan grote prijzen. Zoals de PostcodeKanjer van

1996 in de opbrengst van de Nationale

22,7 miljoen euro en honderdduizenden

Postcode Loterij, dit jaar met een bij-

andere prijzen.

drage van 2 miljoen euro. Hiermee kan

uw deelname. Foto Natura

Stichting Natuur en Milieu deelt sinds

mee. Alvast hartelijk bedankt voor

Terra Claire De schemering is al overgegaan in diepe duisternis. Ik zit aan de rand van een veldje op de Veluwe in de hoop een glimp op te vangen van een wild zwijn. Mooi niet. Maar dan opeens stampt er vlakbij een groot beest. Onzichtbaar helaas. Net als ons landschap in de verkiezingscampagnes (zie p. 9 t/m 20). Als landelijke politici het al over landschap hebben, blijft het meestal bij vage verhalen. Ik heb dan altijd moeite me te blijven concentreren. Maar de volgende vertaaltip helpt: ‘sturing door het Rijk’ betekent: een stevige bescherming van groene gebieden. ‘Gemeenten maken zelf de afweging’ leidt in de praktijk meestal tot nieuwe bedrijventerreinen en huizen. Laat u dus niet misleiden door de saaiheid van beleidstaal. Lees vooral deze thema-Terra over landschap en verkiezingen. En laat de toekomst van ons landschap mede uw stem bepalen op 22 november. Want onze keuzes van vandaag bepalen waar morgen nog wel wilde zwijnen stampen in het donker en waar nooit meer.

foto omslag: herman wouters/hh

jaargang 2 nummer 7 november 2006

Landschap & Verkiezingen Hoewel het landschap nauwelijks een onderwerp is in de verkiezingscampagnes, heeft een keuze voor een politieke partij vrijwel altijd ook gevolgen voor de toekomstige inrichting van Nederland. Het kan geen kwaad daar bij stil te staan alvorens de gang naar de stembus te maken. Deze landschapsspecial van Terra helpt u op weg.

10 Politiek René Didde sprak met de landschapsspecialisten van de zes grootste fracties in de Tweede Kamer. Hoewel er tussen de partijen ogenschijnlijk alleen nuanceverschillen bestaan, hebben de verschillende politieke keuzes op langere termijn grote gevolgen voor het landschap.

13 Bedrijventerreinen Nieuwe bedrijventerreinen schieten uit de grond, oude blijven verwaarloosd achter. Dat kost onnodig veel ruimte. Leden van het O-team van Natuur en Milieu maken de balans op.

16 Aanmodderen ‘Mister ruimtelijke ordening’ Jaap Modder biedt hoop voor het Nederlandse beleid op het gebied van ruimtelijke ordening. “Burgers kunnen ook zelf stukken landschap opkopen. Waarom wachten op een overheid die het laat afweten?”

20 Waarde Ons landschap heeft een grote economische waarde die we door verstandig handelen kunnen benutten en versterken, betoogt Tom Bade.

En verder Nieuws 6 Frank van Pamelen en Matthias Giesen 8 Goed Leven 22 Uit! 23 Vis uit Alaska 24 Terra kijkt 26 Duurzame auto 27 Brieven aan Terra 28 Berichten van Natuur en Milieu 29 Mirjam de Rijk 31 Terra

3

Warmer, natter, heftiger Is dit een beeld dat we vaker gaan zien in Nederland? Wel als we er niet in slagen het klimaatprobleem aan te pakken. Het wordt dan warmer en natter in ons land en we krijgen te maken met heftiger buien. In november bespreekt de wereld in het Keniaanse Nairobi de aanpak van het klimaatprobleem na 2012, als het

huidige Kyoto-verdrag over het terugdringen van broeikasgassen eindigt. Het tij is nog te keren, maar alleen met zeer ingrijpende maatregelen. Meer weten over de klimaatproblematiek? Zie: www.natuurenmilieu.nl en kies als thema ‘klimaat en energie’.

Foto: Jean-Pierre Jans/Hollandse Hoogte

Terra

Gifcijfers openbaar

Terra is het opinieblad van Stichting Natuur en Milieu en verschijnt acht keer per jaar.

De Voedsel en Warenautoriteit (VWA) meldt sinds 1 oktober op zijn website (www.vwa.nl) op welke groente en fruit teveel resten van bestrijdingsmiddelen zijn gevonden. “Door deze belangrijke stap zullen winkeliers, producenten en importeurs de wet beter naleven”, verwacht Wouter van Eck van Vereniging Milieudefensie.

Hoofdredactie Claire Tielens Eindredactie Johan Nebbeling (BLADEN&CO, Utrecht) Redactie Pieter van den Brand Michel Robles Denktank Duco van Dijk, Eric van Kaathoven en Jeroen Winckers Bladconcept Media Partners, Amstelveen Vormgeving en productie Louis Nouws (BLADEN&CO, Utrecht)

Het vergt enig doorklikken op de VWA-site, maar in principe kan iedereen zien bij wie de VWA normoverschrijdende hoeveelheden gif heeft gevonden. Ook kunnen milieuorganisaties meetgegevens opvragen die onder de norm blijven, maar toch relevant zijn. Bijvoorbeeld doordat verschil-

sla daar niet onder te lijden”,

lende stoffen elkaar versterken

zegt Van Eck.

of doordat een importeur

Milieudefensie voerde samen

Supermarktmanagers waren

steeds net onder de norm blijft

met Natuur en Milieu en

tot voor kort huiverig voor het

voor een risicovolle stof.

Goede Waar campagne voor

namen en shamen van over-

De organisaties die samen-

de publicatie van de VWA-

treders van residuregels. “Nu

werken in de campagne ‘Weet

gegevens. “Het is nu helder

hoor ik uit de sector dat ze er

wat je eet’ zullen de resultaten

wie in de fout gaat. Als er

blij mee zijn.” In het Verenigd

zorgvuldig analyseren en hun

teveel gif op een partij sla zit,

Koninkrijk, waar meetgegevens

bevindingen publiceren op

hoeven verkopers van goede

al langer openbaar zijn, blijkt

www.weetwatjeeet.nl (CT)

Kort Nieuws

Drukwerk Hoontetijl, Utrecht Advertenties Bureau Recent Joop Slor 020 - 330 89 98 [email protected]

Fiat, Citroën en Renault het schoonst

Ook een gratis abonnement op onze tweewekelijkse e-mail nieuwsbrief? Kijk dan op onze website.

6

De grote automerken slagen er onvoldoende in hun auto’s zuiniger te maken. Dat blijkt uit een studie van Transport & Environment (T&E), de Europese koepelorganisatie voor verkeer en milieu waar Stichting Natuur en Milieu lid van is. T&E heeft als eerste de hand weten te leggen op cijfers van de auto-industrie over milieuprestaties.

Volkswagen daarentegen haalt de afgesproken doelstelling maar voor de helft. Mazda, Suzuki en Nissan

foto: bilderberg/hh

Stichting Natuur en Milieu werkt aan een rijke natuur, een divers landschap en een schone en groene leefomgeving. Wij dragen bij overheden en bedrijven constructieve oplossingen aan voor milieuproblemen. Dat doen we namens u. Telefoon: 030 - 233 13 28 E-mail: [email protected] Internet: www.natuurenmilieu.nl.

Terra

naleving van de wet.

foto: goos van der veen/hh

Redactieadres Postbus 1578 3500 BN Utrecht Telefoon: 030 - 234 82 11/213 E-mail: [email protected]

dat dit leidt tot een betere

scoren nog slechter dan Volkswagen. Deze drie Japanse automerken hebben hun uitstoot de afgelopen

T&E is het nu voor het eerst

jaren nauwelijks weten terug te

mogelijk een uitspraak te doen

dringen.

over de voortgang van het

Fiat, Citroën en Renault zijn

De autoindustrie beloofde

convenant per merk. Volgens

de koplopers. Renault - het

in een convenant met de

Natuur en Milieu laten de cij-

tweede automerk van Europa

Europese Unie in 1998 de

fers zien dat vrijwillige afspra-

- ligt precies op schema om

gemiddelde uitstoot van nieuw

ken niet werken en dat wette-

de afgesproken uitstoot te

verkochte auto’s terug te bren-

lijke maatregelen noodzakelijk

halen. De Europese nummer 1

gen. Door de vergelijking van

zijn. (CT)

jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

Klimaat

van het klimaatprobleem. We

pen in een huis spaarlampen.

hebben een bespaar-verjaars-

Er valt dus veel winst te beha-

Bijna alle organisaties die geld krijgen van de Nationale

kalender gemaakt met tips en

len. Uit onderzoek blijkt dat we

Postcode Loterij doen mee aan een gezamenlijk klimaatpro-

trucs om veel energie en geld

in het huishouden zo’n 30 pro-

gramma onder de noemer HIER. Wie doet wat? In deze afle-

te besparen. In september zijn

cent energie kunnen besparen.

vering: Greenpeace gaat zorgen dat er 1 miljoen spaarlampen

we gestart met de campagne

Dat scheelt een nieuwe elektri-

worden ingedraaid, vertelt Jan Willem Dol, campagneleider

voor 1 miljoen spaarlampen

citeitscentrale.”

klimaat en energie.

deze herfst en winter. De spaarlamp heeft een imago-

Wat levert het op?

Waarom doet Greenpeace mee

met de gevolgen van klimaat-

probleem: het zou een grote,

“Op de website

aan HIER?

verandering.”

lelijke jampot zijn. Maar dat is

www.1miljoenspaarlampen.nl

niet meer zo. Met de hulp van

kun je precies zien hoeveel CO2

de HIER-campagne een brede

Wat doen jullie precies?

bekende Nederlanders willen

we al vermeden hebben. We

coalitie is van organisaties

“We willen gewone mensen

we mensen een goed gevoel

praten ook met lampenfabri-

die aan het klimaatprobleem

betrekken bij het oplossen

geven over spaarlampen. Je

kanten en detailhandels, zoals

werken, ook internationaal.

kunt er schamper over doen,

Ikea. Als zulke grote bedrijven

Voor Greenpeace was het al

maar ze bieden een eenvou-

binnen deze HIER-campagne

veel langer een internationale

dige manier om heel veel ener-

aanbiedingen voor spaarlam-

prioriteit. Mijn collega’s in

gie te besparen zonder luxe in

pen gaan doen, wordt het echt

China bijvoorbeeld worden

te leveren. Nu zijn nog maar

groot. Dan halen we die 1 mil-

rechtstreeks geconfronteerd

vier van de gemiddeld 31 lam-

joen.” (CT)

“Ik ben heel blij dat er door

Ecologische Hoofdstructuur kwakkelt Het gaat niet goed genoeg met de Ecologische Hoofdstructuur, het landelijke netwerk van natuurgebieden. Dat rapporteert de Algemene Rekenkamer. Nog maar 38 procent van de EHS is klaar en zelfs deze gebieden worden bedreigd door de intensieve veehouderij of bebouwing.

nog veel gebeuren voor-

beleid, zoals provincies en

de Rekenkamer op onderdelen

dat Nederland in 2018 een

gemeenten, ondervinden dat

‘te somber’. Door afspraken

samenhangend netwerk van

het ministerie van LNV onvol-

met de provincies over inves-

natuurgebieden heeft. Zo is

doende sturing geeft. Het

teringen in het landelijk gebied

de aanleg van verbindingen

is vaak niet duidelijk welke

hoopt hij de meeste knelpun-

tussen de talloze versnipperde

gebieden precies bij de EHS

ten op te lossen. Ook gaat hij

natuurgebiedjes nog maar net

horen, hoe ze moeten worden

samen met VROM studeren

begonnen.

beschermd en hoe provincies

op een planologische bescher-

De Algemene Rekenkamer

en gemeenten moeten sturen

ming van de EHS.

had, zo meldt de Rekenkamer

op milieukwaliteit en samen-

Natuur en Milieu is niet onder

zelf, overigens grote moeite

hang van de EHS.

de indruk van deze eerste

de benodigde gegevens boven

reactie van LNV en pleit

De Ecologische Hoofd-

tafel te krijgen. Feiten en cij-

Minister Veerman van LNV

voor het instellen van een

structuur (EHS) is een goed

fers bleken niet altijd volledig,

reageerde mede namens

Rijksnatuurmeester, die de rea-

instrument om biodiversiteit

betrouwbaar en consistent.

VROM en V&W sussend op

lisering van de EHS vlot moet

te beschermen. Maar er moet

De uitvoerders van het natuur-

het onderzoek. Veerman vindt

trekken. (CT)


Terra

7

foto: erik van der burgt (verbeeld)

Frank van Pamelen Waardenloos

Matthias Giesen

Nederland is, zoals bekend, van de normen. Nederland is van de waarden. Nergens zijn de waarden zo hoog als in Nederland. Met name de stikstofoxidenwaarden. En de fijnstofwaarden. Die bereiken in Nederland onmetelijke hoogten. Vrijwel nergens in de westerse wereld is de lucht zo slecht als hier. De gevolgen zijn er dan ook naar: pakweg 1.700 doden per jaar, een lagere levensverwachting voor de meesten van ons en dat te korte bestaan moeten we dan ook nog eens door zien te komen met lastige luchtwegen, verzwakte longen en allerlei allergieën. En oh ja: er liggen hier en daar ook wat bouwprojecten stil. Kortom: tijd voor actie. Drastische actie. We hebben meer lucht nodig. En dus keken we vol verwachting uit naar de nieuwe Wet Luchtkwaliteit. Wat zou erin staan? Hogere accijnzen op brandstoffen? Lagere snelheden

op snelwegen? Minder vervuilend vervoer in stadscentra? Helaas. Niets van dat al. Geen woord over fijnstofdoden, kortere levens en gewonde ingewanden. De enigen die meer lucht krijgen, voorlopig, dat zijn de bouwers. Ruimtelijke activiteiten worden ‘flexibel ontkoppeld’ van milieugevolgen, staat er. Waarmee 97 procent van de bouwprojecten sowieso is vrijgepleit. En wat de overige 3 procent betreft: die wordt dankzij een ‘flexibele uitvoering’ ook meteen maar wat minder stringent aan de Europese normen getoetst. Normen die alle Europese landen trouwens, vanwege de gigantische gezondheidsproblemen, flink willen aanscherpen. Alle Europese landen, op één na. Nederland. Het land van de normen. Het land van de waarden. Maar als hoogste puntje bij bouwpaaltje komt, hebben de Europese normen hier voorlopig betrekkelijk weinig waarde.

Terra

8


THEMA

Illustratie Zoltan Korai

Kiezen voor het landschap Op 22 november kiest Nederland een nieuwe Tweede Kamer. In de aanloop naar de verkiezingen gaat het vooral over koopkrachtplaatjes, ‘bejaardenbelasting’, het ‘H-woord’ en integratie. Maar in het politieke debat is er nauwelijks aandacht voor onze directe leefomgeving, het landschap waarin we onze dagen doorbrengen van wieg tot graf. Toch bepalen we met onze stem ook de toekomst van de ruimte om ons heen. Kiezen we ervoor om willoos te blijven toekijken hoe die, door een gebrek aan visie en politieke daadkracht, steeds verder jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

verrommelt? Of keren we de trend en spreken we ons uit voor een andere koers? En welke zou dat dan moeten zijn? Natuur en milieu voert vanaf dit najaar campagne voor het behoud van open ruimte onder de noemer ‘Hoe ver laten we het komen’. In deze special besteedt Terra andacht aan de toekomst van ons landschap. Politici, deskundigen, betrokkenen en liefhebbers geven hun visie. Aan de lezer om daardoor al dan niet zijn stemgedrag te laten bepalen. De redactie

Terra

9

THEMA

6 x landschap Hoe zien politici de toekomst van ons landschap? Verslaggever René Didde sprak met de landschapsspecialisten van de zes grootste fracties in de Tweede Kamer. Co Verdaas (PvdA)

“De kunst om

“Drie keer per week moet ik de stad uit”

Terra

10

het mooi te

“Wat wonen, werken en plezier betreft, ben ik een stadsmens. Maar drie keer per week moet ik echt de stad uit, 10 tot 15 kilometer hardlopen langs de IJssel bij mijn woonplaats Zwolle. Al lopend versmelt ik met het landschap. Ik kom jubelend thuis als ik een zeearend heb gezien. Op vijf minuten van het centrum is die vogel het bewijs dat stad en natuur elkaar best verdragen.” “De PvdA maakt zich zorgen over de verrommeling en versnippering van het landschap. Nederland heeft een eeuwenoude traditie van zorg voor landschap en cultureel erfgoed. Dat wordt nu in hoog tempo verkwanseld door de laissez-faire politiek van de kabinettenBalkenende. Iedere gemeente mag het lekker zelf uitzoeken.” “De PvdA is niet tegen ingrijpen in het landschap, mits met visie en vanuit de gedachte dat een ingreep vele jaren zijn sporen nalaat. Regio’s zoals het Groene Hart en de IJsseldelta moeten hun plannen daarom onderwerpen aan een centrale regie. Het kabinet moet zich achter die plannen opstellen en ze financieel steunen. Het is vervolgens aan de regio om de details verder in te vullen.” “Een voorbeeld van wat de contouren kunnen zijn van zo’n landschapsvisie is de dubbelstad Amsterdam-Almere. Die heeft goede plannen: bouwen in het Markermeer, de natuurwaarden ervan verbeteren en een brug. Ik wil daar met een open oog naar kijken. Natuur- en milieuorganisaties reageren nog teveel met het sentiment van ‘tegen’.”

houden”

foto: hilz & verhoeff/hh


“Centrale regie moet terug”

Arie Slob (Christen Unie)

“Boer betalen voor beheer” “Ik woon in Zwolle en ben ook een hardloper. In de uiterwaarden bij Zwolle kan ik echt inspannend ontspannen. Nederland heeft nog prachtige landschappen. De kunst is om het mooi te houden. Dat is in toenemende mate een probleem doordat vele boeren stoppen. Boeren zijn de hoeders en verzorgers van het landschap en als ze wegvallen, dreigt verrommeling.” “Het tegengaan van deze verrommeling en versnippering van het platteland zie ik dan ook als een grote opgave voor de komende tien jaar. Plattelandsgemeenten moeten daar echt meer dan nu een visie op ontwikkelen. Ik ben niet bevreesd dat lokale bestuurders hun oor alleen laten hangen naar meer wonen en werken. Ik zie ook aandacht voor landschapsbeheer en natuurontwikkeling. Bij het ontwikkelen van zo’n integrale gebiedsgerichte visie zouden bestuurders wel meer steun mogen krijgen van Den Haag.” “Het kabinet heeft het de afgelopen vier jaar teveel bij mooie woorden gelaten. Nota’s als Vitaal Platteland van Veerman of de Nota


Ruimte van Dekker zijn in wezen niet slecht, maar ze helpen bestuurders niet om aan landschapsbeheer en natuurontwikkeling te doen. De regering laat het teveel aan de markt over en houdt zelf de hand op de knip.” “De Christen Unie wil de boeren meer betalen voor natuurbeheer en landschapsonderhoud. Helaas heeft mijn motie daarvoor geen meerderheid verworven in de Tweede Kamer.”


“Inpoldering Markerwaard onderzoeken” “’Hard en lang op de fiets”

“Veenwoude is de plaats waar ik ben opgegroeid, een klein dorp in Noord-Friesland waar je vanuit de bebouwde kom zo het open landschap in liep. ’s Nachts zag je er de vuurtorens. Nu woon ik Den Haag, maar als plattelandsmens móet ik naar buiten. Dat doe ik ’s avonds, op mijn fiets, hard en lang, kilometers maken door de duinen. Dan is het pikkedonker en rustig en hoor je alleen de kikkers brullen.” “De kabinetten-Balkenende hebben helemaal niets gepresteerd op het gebied van landschap, natuur en ruimte. Ze hebben alle centrale regie weggehaald en laten het de gemeenten uitzoeken. Dat kunnen die gemeenten helemaal niet, want zij laten zich door directe kortetermijnbelangen leiden. Maar als oppositie hebben we geen deuk in een pakje boter geslagen. VVD en CDA en LPF blokkeerden elk voorstel.” “Als het aan de SP ligt, draaien we nog in december alle shit van de laatste jaren terug: de Nota Ruimte, nieuwe industrieterreinen, de Tweede Maasvlakte. Allemaal nergens voor nodig. In plaats daarvan komen er duidelijke richtlijnen. In kwetsbare gebieden wordt niet gebouwd, elders wordt duidelijk vastgelegd hoe een nieuwbouwproject eruit komt te zien.” “Ik vind dat er meer toegankelijke natuur moet komen, een keiharde corridor, met duurzame landbouwgebieden eromheen. De boeren moeten worden betaald voor landschapsbeheer. We willen ook de inpoldering van de Markerwaard


“Ik zie mezelf foto: hilz & verhoeff/hh

Krista van Velzen (SP)

onderzoeken. Dat kan een mooi gebied worden met natte en droge natuur, nieuwe dorpen en nieuwe verbindingen tussen Flevoland en de Randstad.”

nooit buiten wonen”

Wijnand Duyvendak (Groen Links)

“Rijk moet visie vormen” “Ik ben een stadsmens en zie mezelf nooit buiten gaan wonen. Maar ik vind het wel belangrijk dichtbij huis de stad uit te kunnen. Aan de oostzijde van Amsterdam kan dat. In tien minuten ben je in Waterland.” “Meer gemeenten zouden, net als Amsterdam, groene gebieden net buiten de stad aantrekkelijker moeten maken. Ook boerenland en dijken van waterschappen mogen toegankelijker. Vandaar dat ik een wandeloffensief ben gestart. Er zijn prachtige plekken om overheen te lopen, maar geen mens die het ziet. Boeren en waterschappen moeten daarvoor worden betaald.” “We hebben de afgelopen jaren weinig bereikt. Sinds de Nota Ruimte van 2003 is er in de Kamer niet meer over landschap gesproken. Den Haag heeft de regie geheel losgelaten en het resultaat is zichtbaar in een verdere verrommeling. Een gemeente kiest nu eenmaal altijd voor nieuwe bouwgrond. Ze concurreren met elkaar om bewoners en bedrijven. Dus liever een stuk weiland aangesneden en verkocht voor een appel en ei dan bestaande bedrijventerrein hergebruiken.” “De Nota Ruimte moet worden verscheurd. Het Rijk moet een visie vormen waar verstedelijking plaats mag vinden en waar niet. Milieuorganisaties zouden daarbij kunnen

Terra

11

helpen, al is het moeilijk om lokale kwesties op een nationaal niveau te tillen. Zelfs in mijn eigen partij ligt het lastig, want mijn idee om op oude bollenvelden tussen Haarlem en Leiden een bollenstad te maken voor 150.000 mensen, is geschrapt op ons partijcongres.”

foto: ton poortvliet/hh

“Trots op kabinetsbeleid”

“Wonen waar veel ruimte is”

Terra

12

“Ik woon al 32 jaar in Flevoland, waar heel veel ruimte is. Onder meer de Oostvaardersplassen maken het landschap bovendien aantrekkelijk. Ik loop, wandel, fiets en trein. Flevoland kent een zorgvuldige mix van wonen, werken, groen, recreatie en landbouw, waaronder veel biologische landbouw. Lelystad heeft een bosareaal waar menige gemeente jaloers op is.” “Nee, de balans slaat de laatste jaren niet door naar wonen en werken. De Nota Ruimte spreekt van versteviging van de Nationale Landschappen, waarborgen van het cultuurhistorisch landschap, rust en recreatie. Ik erken dat er een zekere spanning is met wonen en werken. Als de oppositie echter verkondigt dat de Nota Ruimte een laat maar waaien-politiek van lokale overheden voorstaat, dan is dat niet alleen een karikatuur. Het is ook een diskwalificatie van lokale politiek, waarvan velen bestuurders zijn van diezelfde oppositiepartijen. Ik neem het niet voor mijn verantwoordelijkheid deze bestuurders als onnozel te bestempelen.” “Ik ben trots op het kabinetsbeleid. Niet alleen de Nota Ruimte, maar ook de Wet op de Ruimtelijke Ordening en de nota Vitaal Platteland. Het zijn betere stukken dan wat er de laatste tien jaar is gepresteerd. Het Rijk kan in duidelijke structuurvisies aangeven waar nog 400.000 woningen mogen gebouwd, waar bedrijventerreinen ontstaan. Hoe deze dan, samen met de opgave van de waterberging op een zorgvuldige manier in het landschap worden ingepast, is een zaak van lokale en regionale overheden.”

met Den Haag kan niet groter”


Bas Jan van Bochove (CDA)

“Het contrast

Janneke Snijders (VVD)

“Landschap verrommelt” “Ik ben geboren en getogen op het OostGroningse platteland, op de boerderij. Mijn man en ik hebben daar nog steeds een grote melkveehouderij. Ik houd heel veel van de natuur en van dieren. In de weekenden ben ik terug op ons honk en loop ik veel in het landschap; de weggetjes, de dorpen, de frisse lucht. Het contrast met Den Haag kan niet groter.” “Ik deel de kritiek dat we de laatste jaren niet zorgvuldig zijn omgegaan met bedrijventerreinen. Dat heeft inderdaad bijgedragen aan de verrommeling van het landschap. Voortaan moeten bedrijfsterreinen grondiger en strakker worden ingepast in het landschap. Regio’s moeten dat zorgvuldiger doen. “Datzelfde geldt voor woningbouw in het landelijk gebied. Het mag van de VVD, mits het verstandig gebeurt. Ik ga er vooralsnog van uit dat de Nota Ruimte daarvoor voldoende aangrijpingspunten biedt. En als uit de evaluatie het tegendeel blijkt, zullen we maatregelen bepleiten.” “Ik ga ervoor om aandacht te krijgen voor de rol van boeren in het natuur- en cultuurlandschap. De VVD is heus niet alleen een partij voor ondernemers. We moeten ook snel een goede regeling ontwerpen die boeren beloont voor de groene diensten die zij verrichten, ongeacht hun inkomen. Wel moeten boeren die in een moeilijk gebied wonen meer betaald krijgen dan boeren in een regio waar dergelijk landschapsbeheer makkelijker is.”


THEMA

O-team inspecteert bedrijventerreinen

“Eigenaardig en rommelig” Hoe groen, aantrekkelijk en zuinig met ruimte zijn bedrijventerreinen? Leden van het O-team, de ogen en oren van Natuur en Milieu, onderzoeken het. Een rondje over De Schaft in Houten met ‘inspecteur’ Mirjam Speksnijder. Mirjam Speksnijder, secretaresse, 42 jaar, staat al klaar bij de Kringloopwinkel. Mét paraplu. De hele dag is het prachtig weer geweest. Maar nu, aan het einde van de middag, miezert het en dat doet het bij vlagen behoorlijk hard. Speksnijder is ook waterschapbestuurder bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Houten en is naar eigen zeggen ‘behoorlijk groen’. Om die reden doet ze als lid van het Oteam mee aan de inspectie van De Schaft. Het terrein kent ze. Ze komt regelmatig bij de Kringloopwinkel: ‘veel halen en brengen’. En voorheen bezocht ze ook de naastgelegen Praxis, die inmiddels is verhuisd naar een plekje net buiten De Schaft.

Helemaal leeg De inspectrice loert door het raam van de oude Praxis naar binnen. “Echt helemaal leeg.” Aan

het raam hangt een briefje waarop we lezen dat dit al sinds 28 februari het geval is. Het gebouw ligt er verlaten en slordig bij. Gras groeit tussen de tegels. De Schaft is in de jaren tachtig aangelegd. Zo’n zeven jaar geleden is de gemeente aan dezelfde kant van Houten begonnen met de bouw van


Mirjam Speksnijder van het O-team

Terra

13

een nieuw bedrijventerrein, De Meerpaal. Sindsdien loopt De Schaft klaarblijkelijk leeg, zoals de rondgang duidelijk maakt. Gebouwen staan er genoeg. Aan de overkant rijst links een modern, hoog kantoorgebouw op. Maar afgaande op grote wervingsborden van de makelaar staat het gebouw voor de helft leeg. Even verderop doemt een groot, laag en zeer slecht onderhouden bedrijfspand op: voorheen een werkplaats voor caravans en campers: Frans Witte. Die is verhuisd naar De Meerpaal, weet Speksnijder.

Onderhoud Het terrein maakt een rommelige indruk. “Zo te zien zijn ze gestopt met het onderhouden van de groene stroken en perken”, zegt Speksnijder,

terwijl ze daar een aantekening van maakt op haar inspectieformulier. Tijdens onze ronde over het terrein maakt ze notities en foto’s van panden die leeg staan of er zo uitzien. Ze noteert beschikbare vierkante meters en telefoonnummers van makelaars en meet van stukken braakliggend terrein in stappen af hoe groot deze zijn. Bij de tweede invalsweg naar De Schaft zien we links de nieuwe Praxis sprankelend afsteken tegen de grijze lucht. Uitkijkend over het braakliggende knollenveld rechts zien we tussen de autobedrijven met grote garagedeuren, sloopbedrijven en aannemers met graafmachines, zomaar een woonhuis. Als we er langslopen, valt de grote trampoline in de kleine tuin op. Een supersoaker op een natgeregend tuintafeltje

Alle ruimte voor bedrijven Bedrijven krijgen in Nederland alle ruimte. Zelfs zoveel dat leegstand en vroegtijdige veroudering van bedrijventerreinen schering en inslag zijn. Natuur en Milieu maakt zich daar zorgen over. De gestage groei van het aantal bedrijventerreinen gaat ten koste van het schaarse landschap.

Terra

14

Gemeenten beroepen zich vaak op de werkgelegenheid die een bedrijventerrein met zich mee zou brengen. Maar uit cijfers van onder meer Natuur en Milieu blijkt dat nieuwe bedrijventerreinen nauwelijks meer werkgelegenheid creëren. De gemiddelde toename in werkgelegenheid bedraagt slechts

6 procent. Bestaande bedrijven trekken vanuit het (dure) centrum naar goedkope ruimte op een bedrijventerrein, waardoor steeds vaker tandartsen, sportscholen en kinderdagverblijven op bedrijventerreinen te vinden zijn. Ook verhuizen bedrijven nogal eens van een ouder naar

een moderner bedrijventerrein met betere voorzieningen. Vaak verrommelen de achterblijvende terreinen. Natuur en Milieu pleit er daarom voor bestaande bedrijventerreinen eerst op te knappen. De behoefte aan nieuwe bedrijventerreinen kan worden teruggedrongen door de beschikbare

ruimte intensiever te gebruiken en functies te combineren. Bestaande en nieuwe bedrijventerreinen moeten bovendien zo worden aangelegd, dat ze niet al binnen enkele jaren verouderd zijn en snel kunnen worden aangepast aan veranderende omstandigheden en nieuwe eisen.


Investeren in oude gebouwen ASN Bank is een van de weinige banken die investeert in het opknappen van vervallen bedrijfsgebouwen. “Kredieten aan vastgoed met een herbestemmingen zijn een prima belegging”, zegt senior relatiebeheerder Dorine Putman. De bank heeft nu ongeveer 3,5 miljard

euro onder beheer. Dit is grotendeels spaargeld en geld in beleggingsfondsen, bedoeld voor een duurzame investering. “Wie een goed idee heeft voor de herstructurering van een bedrijfsgebouw kan bij ons een verzoek indienen. Wij vragen ons dan allereerst af: maakt het spaarders

ligt te wachten op beter weer. Op de achtergrond rijzen de supermoderne urban villa’s op van de Vinexwijk pal naast De Schaft.

Werkgelegenheid Blijft De Schaft overigens bestaan nu De Meerpaal gereed is? “Ja”, zegt Speksnijder. Ze heeft voorafgaande aan de inspectie de website van de gemeente bekeken. Houten wil werkgelegenheid creëren. “Er was hier geen werkloosheid. Maar door de bouw van Houten-Zuid zijn er 15.000 mensen bijgekomen, dus nu liggen die cijfers waarschijnlijk anders. Bovendien pendelde tweederde van de werkenden naar Amsterdam en Utrecht. Het zou mooi zijn als er in Houten zelf meer werkgelegenheid komt, want al dat woon-werkverkeer geeft veel overlast.”

en beleggers blij als hun geld hierin zou zitten? Als het rendement twijfelachtig is, doen we het niet. Daarin zijn we net zo conventioneel als elke andere bank”, aldus Putman. ASN Bank heeft ondermeer de verbouwing van het voormalige badhuis de Badcuyp in Amsterdam gefinan-

cierd. Daarin zijn nu een muziekcentrum en een restaurant gevestigd. Ook heeft de bank geld gestoken in de herinrichting van watertoren Buitenlust, waar nu onder meer een ligfietsenmaker, een restaurant en een biologische winkel zijn gehuisvest.

We lopen een zijstraat in. Hier zien de gebouwen er plots een stuk moderner uit. En dan ontdekken we tussen de sloopbedrijven een kinderdagverblijf. Een vader zet zijn dochter achterop de fiets en een moeder loopt met een baby in een maxicosi in de ene hand en een kleuter aan de andere snel door de motregen naar haar auto. Slechts een heg scheidt het kinderdagverblijf van de Vinexwijk erachter, waarvan we zowat in de achtertuinen kunnen kijken. De conclusie van Mirjam Speksnijder: De Schaft is een rommelig en eigenaardig bedrijventerrein. Leegstand, verval en moderne dienstverlening wisselen elkaar af. Haar bevindingen zullen, samen met die van de andere rapporteurs, worden aangeboden aan plaatselijke en landelijke politici en beleidsmakers.


Tekst Sandra Langendijk Foto’s Johan Nebbeling

Feiten en cijfers • 28.000 tot 40.000 hectare (ongeveer 40 procent) van de bedrijventerrein is verouderd • 8.300 ha bedrijfsruimte staat te koop of te huur • tot 2015 komt er ruim 32.000 ha aan nieuwe bedrijventerreinen bij

Terra

15

Twintig jaar

THEMA

‘Mister ruimtelijke ordening’ Jaap Modder ergert zich mateloos aan het Nederlandse beleid op het gebied van landschap en ruimtelijke ordening. “Met het geld voor de HSL-tunnel, hadden we ook de helft van het Groene Hart kunnen kopen.” De kennismaking is op de fiets. Jaap Modder trapt zijn zwarte Gazelle met de interviewer achterop door het stadscentrum van Nijmegen, op zoek naar een goed terras. Want de najaarszon is verleidelijk en Modder kan nog de hele winter binnen zitten op het kantoor van de stadsregio Arnhem Nijmegen, waarvan hij bestuursvoorzitter is. Liever nemen wij daarom plaats op het modern vormgegeven en intieme Mariënburg. Hier, in de oudste stad van Nederland, tekent zich het nieuwe stadslandschap af: trendy horeca, een bibliotheek, een bioscoop en een theater klonteren samen rond de terrazzo sierbestrating. De strakke vormen en de eeuwenoude Mariënburgkapel passen wonderwel bij elkaar. Het plein onderstreept dat de inrichting van de openbare ruimte het humeur van een mens kan maken of breken. Het thema ruimte en landschap lijkt in de verkiezingsstrijd geen rol van betekenis te spelen. Zijn inrichtingsvraagstukken te ingewikkeld voor politici en hun kiezers? “Ingewikkeld en abstract zijn de discussies over de nationale nota’s. Als het over ruimtelijke ordening en het landschap gaat, moet je juist debatteren over concrete projecten als uitvloeisel van die abstracte nota’s. Projecten als de HSL of de Betuweroute zijn natuurlijk heel geschikt voor het politieke debat. Hetzelfde geldt voor de A6/A9. In dat laatste debat vind ik het teleur-

stellend dat het alléén maar ging over het oplossen van files en dat het ruimtelijk ontwerp van de hele noordvleugel niet aan bod kwam.” Maar dan kom je dus weer terecht in een machtig complex van oorzaken en gevolgen waarin je als argeloze kiezer het spoor gauw bijster raakt. “Ruimtelijke ordening is nauwelijks een onderwerp voor landelijke discussies. Generieke maatregelen werken niet. Niet in onze bestuurlijke inrichting, waarbij gemeenten en regionale besturen met de uitvoering zijn belast. Bij het ministerie van VROM hebben ze jarenlang gedacht: als we een nota opstellen en we doen er een mooie kaart bij, dan gaan we kijken hoe de wereld verandert.” “Het is maar een paar keer gebeurd dat landelijke nota’s grote invloed hadden. Geslaagd was bijvoorbeeld de zogeheten ‘gebundelde deconcentratie’ uit de Tweede Nota Ruimtelijke Ordening in de jaren zestig. Het was een typisch Nederlandse antwoord op onze afkeer van grote steden. Later is daar het groeikernenbeleid uit voortgekomen. En het werkt nog steeds door, in de vorming van de stedelijke netwerken die nu groeien.”

Jaap Modder (1950) is voorzitter van het College van Bestuur van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Na zijn studie sociologie, met specialisatie planologie, vervulde hij functies in het openbaar bestuur en het bedrijfsleven. Zes jaar lang was hij wethouder in Ede, daarna werkt hij bij Arcadis en als directeur van het Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting (NIROV).

“Minder geslaagd in mijn ogen is de Vinex. Het is wel gelukt grote aantallen huizen te bouwen, maar in mijn ogen zijn het teveel uitbreidingslocaties geworden en is de bestaande stedelijke ruimte vaak onbenut gelaten. Uit

aanmodderen jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

Terra

17

Mijn idee: fuseer Verkeer en Waterstaat zo snel mogelijk met VROM. Dat zeg ik al jaren.” Paars heeft toch geïnvesteerd in het Groene Hart door een tunnel voor de HSL te bouwen? Infrastructuur en ruimtelijke ontwikkelingen gingen hand-in-hand. “Die tunnel heeft een miljard euro gekost. In plaats van een tunnel aan te schaffen om een van de hoekjes van het Groene Hart te redden, had het Paarse kabinet met hetzelfde geld misschien meer dan de helft van het Groene Hart kunnen kopen. Het was allemaal goedkope landbouwgrond.”

Uit onderzoek is gebleken dat Rotterdam zijn hele woningbouwtaak binnen de ring van autosnelwegen had kunnen volbrengen onderzoek is gebleken dat Rotterdam zijn hele woningbouwtaak binnen de ring van autosnelwegen had kunnen volbrengen. Toch wordt op uitgebreide schaal buiten de stad gebouwd. Is dat nou goed voor Rotterdam?” Ondertussen groeit half Nederland dicht, overal nieuwbouw, wegen, bedrijventerreinen... “Daar faalt het beleid. De landelijke overheid eist haar invloed niet op. We praten al twintig jaar over het Groene Hart. Dikke Rijksnota’s worden volgeschreven, maar er gebeurt helemaal niks. Gebrek aan daadkracht, zowel politiek als bestuurlijk. Zo lang de ministeries van VROM, Verkeer en Waterstaat en Binnenlandse Zaken zo langs elkaar heen werken blijft het bij mauwen. Bij VROM hebben ze best goede ideeën, maar zijn ze meestal afhankelijk van het vele geld dat bij Verkeer en Waterstaat ligt.

Terra

18

Die investering was dus eigenlijk een loos gebaar? “Ik neem de landelijke discussies over landschap en ruimtelijke ordening niet erg serieus. Twintig jaar praten zonder iets substantieels te doen, daar komt het op neer. Politieke partijen zouden eens moeten kijken naar het Engelse model. Daar worden grote gebieden beschermd en beheerd op grond van gebiedswetten. Waarom is er nog geen Wet op het Groene Hart, waarin precies staat waar overheden, bedrijven, burgers en buitenlui zich aan moeten houden? Zo’n wet zou een eind kunnen maken aan al het geneuzel over dit gebied. Een heel andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat burgers grote stukken landschap zelf opkopen, bijvoorbeeld via Natuurmonumenten. Waarom wachten we op een overheid als die het laat afweten?” Ik word niet vrolijker van uw verhaal. Is er nog hoop? “De bal ligt bij de stadsregio’s of de regiosteden zoals zich later zullen vormen. Gunstig is Europese concurrentie door de opkomst van stedelijke regio’s in heel Europa. Dat brengt het besef met zich mee dat Nederland een provincie in Europa aan het worden is. Nederlandse stedelijke regio’s moeten vooral scoren op zaken als arbeidsmarkt, bereikbaarheid en – zeker niet als laatste – een aantrekkelijke leefomgeving. Op die drie aspecten moet je optimaliseren. Met andere woorden: wie geen aantrekkelijke leefomgeving heeft, beschikt niet over de goede vestigingsvoorwaarden. Waar hoogopgeleide mensen niet willen wonen, zullen bedrijven zich niet vestigen. Landschap en leefomgeving gaan nu echt een economische waarde vertegenwoordigen. Daar mag je best hoop uit putten.” jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

De vraag is alleen of we daar bijtijds iets van zullen merken. Lukt het om het tij te keren, voordat het te laat is? “Je geloof het misschien niet, maar nu al gebeurt er meer dan je denkt. Bouwen zullen we moeten doen, omdat tot 2030 de bevolking nog toeneemt. Het gaat niet lukken om grote mobiliteit in de woningmarkt te stand te brengen. De miljoenen ouderen van straks blijven grotendeels in hun ruime huis wonen, daar hebben ze hun sociale omgeving en dat is prima.” “We moeten dus blijven bouwen. Dat doen we door contrast aan te brengen tussen de steden en de buitengebieden. In de buitengebieden wonen steeds meer mensen, Arnhem en Nijmegen hebben nu al minder inwoners dan de omliggende gemeenten samen. Er is een regiostad aan het ontstaan, waarin de steden en randgemeenten gezamenlijke belangen hebben. Het is gelukt af te spreken waar we nog duizenden woningen gaan bouwen, maar óók dat er tussen Arnhem en Nijmegen een 1.250 hectaren groot open gebied blijft, dat tegenwicht biedt aan de ontwikkeling van wonen, werken en infrastructuur.” “Het is het verhaal van rode contouren, lijnen waarbinnen in gemeenten en dorpen nog mag worden gebouwd, en groene contouren, lijnen die aangeven waar ruimte open en groen blijft. Hier geldt de metafoor van de oceaanstomer. We zijn al aan het roer aan het draaien, werken er hard aan, maar het duurt even voordat je ziet dat het schip van koers verandert.”

en Drenthe. Want die dreigen anders vol te lopen. Maar ook hiervoor geldt dat je gebiedswetten zult moeten maken, zeker omdat in de komende eeuw nieuwe ontwikkeling in de lage delen van de Randstad op veiligheidsbezwaren zullen stuiten in verband met klimaatsverandering en zeespiegelstijging. Want of we willen of niet: we zullen toch moeten opschuiven in de richting van de hogere zandgronden. Rond Zwolle, Deventer en Apeldoorn zullen dan ook stadsregio’s ontstaan, om waardevolle gebieden te ontzien.” “Je zou de ontwikkeling van de groene ruimte alleen veel krachtiger ter hand moeten nemen. Als overheid zou je bijvoorbeeld iets kunnen regelen, zoals het recht van overpad in groene gebieden. Waarom mag je niet over het land van een boer lopen? Ook dit is in Engeland zoveel beter geregeld. Engelsen mogen door hun eigen landschap lopen, alles is in principe toegankelijk. Als je hier in Nederland de uiterwaarden in wilt, moet je overal over hekken klimmen. Dat moet toch anders kunnen?”

En die groene ruimte gaan de gemeenten samen ontwikkelen? “Sterker nog: dat gebeurt al. In stadsregio’s hoeven de afzonderlijke gemeenten elkaar geen vliegen meer af te vangen omtrent bedrijfsvestigingen en woningbouwontwikkeling. De concurrentie valt weg en maakt plaats voor het besef dat je ook de aantrekkelijkheid van de omgeving samen ter hand moet nemen. Geen van de partijen kan dat in zijn eentje. Nu al zie je dat Nijmegen geld steekt in de ontwikkeling van groene voorzieningen in Ubbergen, omdat veel Nijmegenaren daar in het weekeinde wandelen en fietsen.” “In groter verband zie je dat deze ontwikkelingen in regiosteden de redding zullen zijn voor open gebieden als het Rivierenland, de Veluwe jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

Tekst Jos Steehouder Foto’s William Moore

We werken er hard aan, maar het duurt even voordat je ziet dat het schip van koers verandert

Terra

19

THEMA

Natuur is (ook) De economische waarde van landschap en natuur valt prima te berekenen, betoogt Tom Bade. Maar soms moeten we juist niet willen weten hoeveel euro’s de natuur waard is. “Sommige dingen doe je gewoon niet. Omdat ze ons te veel waard zijn.” Tom Bade (1962) is senior manager bij KPMG en voorzitter van de onlangs opgerichte vereniging ‘Vrienden van de Veluwe’. Hij is onder meer auteur van het boek ‘Van Betuweroute naar Veluweroute’, waarin hij de economische waarde van de Veluwe onder de aandacht brengt.

“We moeten toch niet altijd alles in geld uitdrukken”, hoor ik vaak als ik een presentatie geef over de relaties tussen natuur en economie. En dat klopt. Het is helemaal niet nodig aan iedere boom, schelp of zeldzame diersoort een prijskaartje te hangen. Sterker nog: het is zelfs ongewenst. Een puur economische benadering van natuur en landschap kan immers tot merkwaardige conclusies leiden. Zo wordt in de discussie over de maatschappelijke kosten en baten van de Kaderrichtlijn Water de economische waarde van een mensenleven vastgesteld op 2,2 miljoen euro. Kennelijk zijn er dus huizen die meer waard zijn dan een mensenleven! We hoeven ook niet alles in geld uit te drukken. Waarom zouden we mensen vragen wat een walvis of een panda waard is?

Veluwe We kunnen beter gewoon onderzoek doen naar wat een natuurgebied aan opbrengsten genereert. Concrete opbrengsten, in de vorm van omzet, winst en werk. Het grote voordeel van deze aanpak is dat we het over écht geld hebben en over bestedingen die al hebben plaatsgevonden. Moeilijk? Welnee. We weten toch dat mensen veel meer willen betalen voor een huis in een natuurgebied dan voor dezelfde woning in een stedelijke omgeving? We weten toch ook dat de natuur ons water gratis zuivert en de samenle-

We weten toch ook dat de natuur ons water gratis zuivert en de samenleving daarmee miljoenen aan kosten bespaart

Terra

20

ving daarmee miljoenen aan kosten bespaart? Allemaal omzet, waardetoevoegingen of vermeden kosten die - in ieder geval deels - kunnen worden toegerekend aan de natuur. Dat wil nog niet zeggen dat we daarmee de waarde van de natuur echt in geld kunnen uitdrukken en dat na zo’n studie de natuur vogelvrij is, omdat zij veel geld waard zou zijn. We laten er alleen mee zien dat de natuur een heleboel maatschappelijke baten genereert. Naast ecologische en emotionele argumenten een extra argument om de natuur te beschermen tegen zogenaamde ‘harde’ economische en ruimtelijke claims op het gebied van wonen en werken. Sterker nog: het pleit juist voor méér natuur. De natuur rendeert immers vaak beter dan welk bedrijventerrein ook, zo blijkt uit eigen onderzoek vastgelegd in het boek ‘De Veluwe verdient beter’. Vanuit deze benadering is bijvoorbeeld de Veluwe het grootste bedrijventerrein van Gelderland. Daar wordt jaarlijks 535 euro omgezet in de toeristische sector. Maar omdat het vaak om kleine bedrijfjes gaat, valt dat minder op dan de omzet van die grote raffinaderijen op de Maasvlakte.

Benadering Dit uitgangspunt vraagt natuurlijk wel om een andere benadering dan wat we nu zien bij de totstandkoming van maatschappelijke kostenbatenanalyses. Die proberen meestal geforceerd alles in geld uit te drukken. Een voorbeeld daarvan is de kosten-batenanalyse voor de Westerschelde Container Terminal in Zeeland. De realisering van deze terminal zou betekenen dat de Kaloot voorgoed zou verdwijnen, nou net een van de twee stranden in Nederland waar fossielen aanspoelen.


geld waard Bij deze studie is gebruikt gemaakt van kengetallen uit een heel andere studie, die naar de cultuurhistorische, archeologische en geschiedkundige waarde van de Tieler- en Culemborgerwaard; een gebied 150 kilometer oostwaarts waarvan de populatie en context totaal niet representatief is voor de Zeeuwse situatie. In deze studie komt bovendien het aspect paleontologische waarde – waar het bij de Kaloot juist om draait – helemaal niet aan de orde. En dan wordt het getal ook nog eens gewoon door drie gedeeld. Dat maakt de economische waarde van de natuur op de Kaloot in de huidige WTC-studie praktisch onbruikbaar.

Wildbrug Dat het ook anders kan, bewijst de studie naar de maatschappelijke kosten en baten van een wildbrug in het Goois Natuurreservaat. De discussie spitste zich toe op de ‘hoge kosten’ van de grootste wildbrug. “14 Miljoen euro voor wat egels en konijnen” vonden de critici wel erg veel geld. Een simpele kosten-batenanalyse voor de wildbrug zou inderdaad wellicht tot de conclusie hebben kunnen leiden dat een investering van 14 miljoen euro ‘voor wat egels en konijnen’ niet zinvol was. Maar wij hebben gekozen voor een veel breder onderzoek, waarbij de regionale baten van de terreinen van het Goois Natuurreservaat in relatie met de bouw van de wildbrug werden gebracht. Uit deze studie bleek zonneklaar dat de baten van de terreinen van het Goois Natuurreservaat aanzienlijk zijn, zoals te lezen is in het boekje ‘Het groene geld onder de Gooise matras’. Alleen al de toegevoegde waarde van de natuur op de omliggende huizen bedraagt ongeveer 1,2 miljard euro!

Draagvlak Door deze baten keihard aan te tonen ontstaat draagvlak voor kostbare maatregelen die ogenschijnlijk geen meetbare opbrengsten genereren. De aanleg van een wildbrug in het Goois Natuurreservaat wordt in dat licht bezien als een gewenste investering in de kernkwaliteiten van een waardevol gebied, zonder dat een directe relatie wordt gelegd met het rendement van de investering zelf. Daarbij komt: we moeten de economische waarde van één wildbrug of één fossielenstand ook helemaal niet willen weten en meten. Het kan economisch lucratief zijn de Nachtwacht in stukjes te verkopen, het kan economisch lucratief zijn een weg langs het Naardermeer aan te leggen, het kan economisch lucratief zijn om het niet zo nauw te nemen met brandveiligheid – we kennen immers de waarde van een mensenleven. Maar sommige dingen doe je gewoon niet, omdat ze ons te veel waard zijn.


Illustratie Yvonne Kroese

Wilt u reageren op dit essay? Stuur dan uw bijdrage van maximaal 200 woorden naar: redactie@ natuurenmilieu.nl of naar Redactie Terra, Donkerstaat 17, 3511 KB in Utrecht.

Terra

21

Goed Leven

De rubriek Goed Leven wordt verzorgd door Claudia Dekkers. Tips of suggesties? Mail: [email protected]

Winkelen, uitgaan, thuis genieten

Netelige kleding Geen teelt zo vervuilend als de katoenteelt. Gelukkig zijn er alternatieven voor katoen. Ik wist dat je prima textiel kunt maken van hennep en vlas. Maar dat je ook stof kunt maken van brandnetels, was nieuw voor mij. Brandnetels gedijen prima zonder bestrijdingsmiddelen, zoals iedere tuinbezitter weet. De stof die je van de vezels kunt maken, is net zo sterk als katoen. Dat wisten ze al in de Middeleeuwen: dames van

stand verkozen brandnetelstof zelfs boven zijde. Brennels BV blaast de brandnetel als stofleverancier opnieuw leven in. De eerste winkel opende eind oktober aan het Gele Rijdersplein 28 in Arnhem. Er hangt een mooie lijn dameskleding, waarin naast biologisch katoen ook brandnetelstof is gebruikt. Daarnaast vind je er tassen en schoenen van Camper, boeken, kaarsen en brandnetelzeep. Ook leuk: potten gemaakt van gerecyclede autobanden. Meer informatie: 026-3709587 of www.brennels.nl

Wonderlamp

Normaal

We kenden natuurlijk al de spaarlamp, maar die verbleekt bij de Pharox-lamp. Twee telgen uit het geslacht Philips ontwikkelden de lamp die 90 procent minder stroom verbruikt dan een gewone gloeilamp. De lamp kan 50.000 (!) uur branden. Dat is vijftig maal langer dan een gloeilamp en acht maal langer dan een spaarlamp. Ik verbleekte echter bij de prijs: de wonderlamp gaat 40 tot 50 euro per stuk kosten. Maar, sussen de makers, je hebt ‘m binnen 2,5 jaar terugverdiend. En daarna gaat hij nog tien jaar mee. In dat licht gezien valt het dus mee. Hoe dan ook, het is geen lamp om uit je handen te laten vallen. Vanaf november is de Pharox-lamp op de markt. Philips brengt eind van het jaar een witte led-lamp op de markt met dezelfde technologie. Prijzen zijn nog onbekend. Meer informatie: 040-2787500 of www.philips.nl

Sinds kort ligt de dubbel-cd ‘Hier is Normaal’ van de Achterhoekse rockband Normaal in de winkels. Het is de allereerste klimaatneutrale CD van Nederland: zo energiezuinig mogelijk geproduceerd, met groene energie. De overgebleven uitstoot aan broeikasgassen (kun je uitrekenen) wordt gecompenseerd met een investering in een biomassaproject in India. Normaal ging nog een stapje verder: ook hun concerttournees worden komend jaar volledig klimaatneutraal uitgevoerd. De CD is onderdeel van de klimaatcampagne HIER. Informatie: 030-2348209 of www.hier.nu

Terra

22


Vrolijke sapjes Overgewaaid uit Engeland: innocent drinks. Het zijn lekkere drankjes gemaakt van 100 procent vers fruit. Wat er zo onschuldig is aan die sapjes? Ze bevatten geen suiker, geur-, kleur- en smaakstoffen. Ze worden niet gemaakt van geconcentreerd sap, maar van echt fruit. Geen biologisch fruit helaas, maar wel verstandig ingekocht, benadrukken de makers. Daarnaast knutselen ze voortdurend aan de flesjes, opdat die zo min mogelijk het milieu belasten. Dat loont, want ze verkopen wel 3500 flesjes per dag (met name in de UK). De combinatie van fun en verantwoord ondernemen waarmee de sapmakers Europa veroveren, doet sterk denken aan het befaamde Amerikaanse ijsmerk Ben & Jerry’s. In Nederland zijn de innocent drinks o.a. te koop bij de Bijenkorf en Coffee Company. Prijs: € 2,80. Informatie: 020-4894979 of www.innocentdrinks.nl

Biologische make-up In de filialen van De Tuinen is sinds dit najaar de volledig biologische make-up lijn Nvey ECO te koop. Natuurzuivere make-up bestond al langer, maar Nvey ECO claimt het enige biologische make-up merk te zijn. Het persbericht meldt bovendien dat een vrouw die make-up gebruikt, daarvan tot zo’n tien kilo per jaar opeet. Tien kilo? Ik ken niemand die zoveel make-up opsmeert, laat staan opéét. Zo’n boodschap maakt het lastig dit merk serieus te nemen. En dat is jammer, want Nvey ECO is gecertificeerd door The Organic Food Chain Pty Ltd. in Australië. En die zijn heus streng. De make-up is bovendien bijzonder goed. Meer informatie: 020-4167554 of www.face-ilities.nl jaargang 2 • nummer 7 • november 2006

IJsselpad

Uit!

Links en rechts van het betonnen paadje over de IJsseldijk liggen weilanden. Aan de rivierkant lopen groepjes paarden in brede uiterwaarden. Aan beide zijden grazen schapen, de meeste met een gele vlek op hun achterhand. Teken dat de ram heeft gedaan waar hij voor kwam. De schapen grazen zich vet voor de winter en de groei van hun net verwekte nakomelingen. Intussen blijft het een wonder, deze conische hoop klei die miljoenen liters water zal tegenhouden, straks als de uiterwaarden weer vol lopen. Het IJsselpad gaat over in de tichelgatenroute. In vroeger eeuwen groeven ijverige Overijsselaars de vette rivierklei uit. Ze bakten er tichels van om huizen te bouwen. De gaten werden vanzelf meren, omzoomd door struiken en bomen. Tientallen vogelsoorten voelen zich er prima thuis, maar als ik via het gladde trapje de vogelhut ben ingegleden, is van daaruit weinig te zien. Boven de uiterwaarden is meer te beleven. Schreeuwende ganzen maken zich op voor hun reis naar zuidelijker landen. Volgegeten zullen ze terugkomen om hier hun jongen groot te brengen. In het café in Windesheim staat de anders zo chagrijnige waardin heimelijk glimlachend achter de bar. Haar buikje zwelt licht. Zou zij…? Er is in ieder geval genoeg te eten in deze streek. Overal zijn pompoenen te koop, appels, walnoten. Het bos staat vol paddestoelen. En ook de komende lente zal het voor ieders jongvolk goed toeven zijn, op de vruchtbare klei langs de IJssel. Wat? Tichelgatenroute, terrein Staatsbosbeheer Waar? Windesheim (bij Zwolle), einde Krabbenwinkelweg, bewegwijzerde route rond de tichelgaten. Hoeveel? Gratis Tekst en foto Wilmie Geurtjens

Terra

23

Klimaatverandering raakt Alaska

Kleine vissers in de knel

Onder invloed van de klimaatverandering veran-

keer gebeurde dat in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw, waarschijnlijk door een temperatuursstijging in de noordelijke pacific en de Golf van Alaska. Zalm en andere vissoorten namen toe, krab en garnaal juist af.” Nu dient zich volgens Johnson een nieuwe verschuiving aan: terwijl andere soorten (wit)vis op hun retour zijn, groeit Alaskan pollock stevig. De vis is zelfs de dominante soort geworden in de Beringzee. Over de oorzaak van de verschuivingen verschillen de meningen.

deren ook de rijkste visgronden ter wereld, die in de Beringzee en in het noorden van de Stille Oceaan. Captain Iglo heeft er baat bij: de vissoort Alaskan pollock – basis van de befaamde visstick – gedijt. Maar andere soorten komen in de knel. Het stadje Homer op het schiereiland Kenai in Alaska is levendig. De nabijheid van zalm, heilbot en forel en de grote gletsjers aan de overkant van de baai trekken veel toeristen. Homer huisvest bovendien een handvol onderzoeksinstituten, zoals het adviesprogramma van de ‘School of Fisheries and Ocean Sciences’ van de University of Alaska Fairbanks. Het programma onderzoekt de invloed van de klimaatverandering en overbevissing op het maritieme ecosysteem. Oud-wetenschapsjournalist en zeekundig adviseur Terry L. Johnson geldt als een deskundige op dit gebied. “Elke kwart eeuw verschuift het maritieme ecosysteem”, vertelt hij. “De laatste

Terra

24

Klimaatverandering Maar voor Rolf Radinger, biologisch oceanograaf aan de UAF, staat vast dat de groei van de Alaskan pollock in de Beringzee voor een groot deel is te wijten aan klimaatverandering. “Er is een duidelijke link tussen de seizoenen en de productiviteit in de arctische oceaan”, meent hij. “Het zomerijs aan de noordpool heeft zich in de periode 2002–2005 zeer sterk teruggetrokken. Dat verandert de voedselketen. De pollock profiteert daarvan, maar andere soorten hebben er juist last van.” Een bijkomend probleem is dat er in het gebied grootschalig en weinig duurzaam wordt gevist. Misschien niet zo’n probleem voor een vissoort


die op dit moment overvloedig aanwezig is, maar wel nadelig voor soorten die het toch al moeilijk hebben, zegt Stacey Marz van Alaska Oceans Program (AOP). Samen met andere organisaties maakte AOP bezwaar tegen de toekenning van het MSC-label voor duurzaamheid aan Alaskan pollock uit de Beringzee en Golf van Alaska (zie hiernaast).

Terry L. Johnson: “Elke kwart eeuw verschuift het maritieme ecosysteem”

Zorgen Ondertussen maken de kleine vissers op Kenai zich meer zorgen over hoe ze hun hoofd boven water kunnen houden dan over klimaatverandering of de uitputting van de zee. Op de steiger van de Homer Spit, het schilderachtige uiteinde van het vissersplaatsje, heeft een jonge knaap – baseball pet, smoezelige sweater – geen enkel probleem met de klimaatverandering. “Vorig voorjaar zaten we bijna een week vast in het ijs. Een beetje warmer zou leuk zijn”, zegt hij, terwijl hij doorgaat met het uitladen van een lading verse heilbot. Hij werkt op een van de laatste vissersboten van Homer. Sommige schepen liggen hier alleen

om verder te verroesten. In andere plaatsen is het al niet anders. “Vroeger kleurde de baai lichtrood van de krab”, zegt Scott Pegau, een sportvisser die werkzaam is als research coördinator bij de staat Alaska. “Nu is de baai wit van de kwallen. En die genereren geen inkomsten.”

Tekst Tseard Zoethout Foto’s Jan van der Woning

Duurzame vissticks Met een jaarlijkse vangst van ruim anderhalf miljoen ton is Alaskan pollock de meest gegeten en gevangen vissoort ter wereld. De witvis is zo vetarm dat hij wel ‘de popcorn van de zee’ wordt genoemd. De neutrale smaak en het lage vetgehalte maken de vis zeer geschikt voor verwerking in allerlei visproducten, van imitatiekrab tot de vissticks van Captain Iglo. Sinds 2004 draagt Alaskan pollock het MSC-certificaat. Dit certificaat wordt toegekend door de

Marine Stewardship Council, een onafhankelijke organisatie die in 1997 door het WWF en Unilever werd opgericht om de consument een duurzaam zeeproduct te garanderen. Tegen de verlening van het MSC-certificaat aan Alaskan pollock is vergeefs geprotesteerd door drie grote milieuorganisaties. “Vanaf het begin is grootschalige visvangst van Alaskan pollock door buitenlandse partijen gedomineerd”, zegt Stacey Marz van milieuorganisatie AOP. “Enerzijds door de

Japanners, anderzijds door visverwerkers uit Seattle in de VS. Hun claim is dat ze bijzonder weinig bijvangst hebben. Dat klopt ook, in procenten. Maar bij de enorme volumes waarmee de vangst van Alaskan pollock gepaard gaat, betekent een bijvangst van minder dan 1 procent bijvoorbeeld al snel meer dan een half miljoen zalmen.”

Overvloed Maar de vissers bestrijden bij monde van Karen Gillis, directeur van de At Sea Bering Street Fishermen’s


Association, de kritiek van de milieubeweging. “Een direct verband tussen het verdwijnen van soorten en de commerciële vangst van Alaskan pollock is wetenschappelijk niet aangetoond. Het probleem is juist de enorme overvloed vis. De grootste natuurlijke bedreiging is op dit moment de volwassen pollock. Die eet de jonge vis op. Wij vissen niet meer dan er bij komt.” Unilever is niet over een nacht ijs gegaan voor het ‘duurzame vissticks’ op de markt introduceerde. Enkele jaren geleden wei-

gerde de veeleisende consument een soortgelijk product, gebaseerd op Australische vis. Dat smaakte volgens velen ‘te vissig’. Unilever ging daarop voorzichtig op zoek naar een vis die, net als de Australische, in grote hoeveelheden te bemachtigen was maar wel bij een breed publiek in de smaak zou vallen. Dat lukte met Alaskan pollock. De lancering van de nieuwe MSC-visstick vond begin dit jaar in Artis plaats. Sinds die tijd heeft de visstick de weg naar vele huishoudens gevonden.

Terra

25

Terra kijkt Nieuwe films besproken

Een ongemakkelijke waarheid Maak een boeiende documentaire over een man die een lezing houdt. Voor die niet geringe uitdaging stond regisseur Davis Guggenheim toen hij besloot om de lezingen van Al Gore over klimaatverandering te verfilmen. Dat het hem is gelukt, komt mede omdat het klimaat zelf gaandeweg de hoofdrol overneemt. An inconvenient truth, regisseur Davis Guggenheim, Paramount Classics, draait in Nederlandse bioscopen. Bij Uitgeverij Meulenhof verschijnt de Nederlandse vertaling van het boek “An Inconvenient Truth” van Al Gore. (325 pagina’s, euro 26,95, ISBN 0 7475 89062).

In schitterende beelden toont vooral het klimaatprobleem zelf zich indrukwekkend. Enorme ijswanden die in de oceaan storten, het volslagen uitgedroogde Aralmeer, de diepe wanhoop van het overstroomde New Orleans. Dat neemt niet weg dat Gore, ex-vice-president van de VS, sterk is in zijn nieuwe rol als brenger van een ongemakkelijke waarheid. De bevlogen Gore stort een massa grafieken, onderzoeken en beelden uit over zijn toehoorders. Bijzonder imponerend is de uitleg over het smeltende landijs op Groenland en het schiereiland van Antarctica.

Glijmiddel Nieuw voor mij was het feit dat smeltwater een soort glijmiddel vormt, waardoor het ijs sneller afglijdt naar zee. Dat kan grote gevolgen hebben, zoals mogelijk een wereldwijde zeespiegelstijging met maar liefst zes meter. Niet van vandaag op morgen, maar toch. Daar is geen dijk tegen opgewassen. Dreigend spoelen de donkerblauwe vlekken over Nederland, tot ver in Duitsland. Ook Manhattan verdwijnt onder water, evenals Bangladesh. “Stel je eens een vluchtelingenstroom van 100.000 mensen voor”, zegt Gore. “En stel je nu een vluchtelingenstroom van 100 miljoen mensen voor.” Koude rillingen.

Maar in de populaire pers zaait meer dan de helft van de artikelen twijfel. Guggenheim haalt natuurlijk filmtrucs uit de kast om zijn boodschap te ondersteunen. Zo zien we Gore eenzaam in een vliegtuig stappen, op weg naar een van de meer dan duizend lezingen die hij over klimaat gaf. Daartussendoor zijn er flitsen van zijn politieke opponenten die hem voor volle zalen uitmaken voor milieufanaat. Pas na de film vraag je je af waarom die arme man eigenlijk niet meer deed tegen klimaatverandering, toen hij vice-president was. De breed uitgemeten tragedies in Gores persoonlijke leven zijn een tikkeltje doorzichtig, maar toch een verademing temidden van de eindeloze stroom wetenschappelijke feiten.

Enthousiasme De boodschap van Gore laat geen ruimte meer voor twijfel: de aarde is onontkoombaar aan het veranderen en dat komt door ons. Maar voor fatalisme biedt hij geen ruimte. Integendeel: Gore steekt zijn publiek een hart onder de riem. Gelardeerd met enthousiasmerende beelden over het overwinnen van nazisme en apartheid, houdt hij de kijkers voor dat de mensheid ook deze grote uitdaging aankan. Maar dan moeten we wel wat gaan doen. En snel wat. Tips wat iedereen zelf kan doen, verschijnen tijdens de aftiteling. Waaronder de aanmoediging om anderen op te roepen om ook deze film te gaan zien. Bij deze. Claire Tielens

Twijfel Ook imposant, maar op een andere manier, zijn de pogingen om twijfel te zaaien aan het bestaan van het door mensen veroorzaakte broeikaseffect. Welgeteld nul van honderden wetenschappelijke publicaties twijfelt daaraan.

Terra

26


Internationale autotentoonstelling Parijs

Schone auto komt. Ooit In Parijs werd vorige maand de Mondial de Paris gehouden, met anderhalf miljoen bezoekers een van de grootste autobeurzen van Europa. Duurzaamheid is een hot item in de auto-industrie, maar de echt schone auto laat nog wel even op zich wachten, noteerde Duco van Dijk. In museum het Louvre moet je, voordat je bij het Italiaanse topstuk de Mona Lisa bent, eerst door een paar gangen met uitsluitend Franse meesters. Dit chauvinisme passen de Fransen ook toe op hun eigen autobeurs. In de eerste hal van de Mondial pakt Peugeot, met in het kielzog Renault en Citroën, meteen groots uit op ruim 4.000 vierkante meter beursoppervlak met tientallen auto’s, evenzoveel personeel en een vijver waarin ter plekke

stof rijdt. De hybride auto is in

Productie

stof. Tja.

waterstof wordt gemaakt.

Parijs dan ook in alle vormen

Onbeantwoord bleef de vraag

Al met al bood de Mondial

Als het aan Peugeot ligt, rijden

en maten te bewonderen. Als

waar al dat op zich brandscho-

de Paris nog geen concreet

we zorgeloos een duurzame

sportmodel, als SUV, als luxe

ne waterstof vandaan moet

zicht op een echt schone en

toekomst tegemoet. Het

zakenwagen, opengewerkt,

komen. Zuivere waterstof

duurzame auto. Hoopgevend

populaire Franse merk, na

automatisch inparkerend, met

komt in de natuur nauwelijks

is wel dat het onderwerp duur-

Volkswagen nummer twee in

diesel of met LPG: het duurt

voor en moet dus worden

zaamheid nu ook hoog op

Europa, ruimt ongeveer een-

niet lang meer of de Prius

geproduceerd. Dat kan bijvoor-

de agenda staat van de auto-

derde van zijn beursvloer in

krijgt op de weg gezelschap

beeld door het met elektrolyse

industrie. En dat betekent dat

voor milieuvriendelijke innova-

van veel meer hybride wagens.

aan water te onttrekken. Dat

we vroeger of later eindelijk de

ties. Zo staan er verschillende

Voor de wat verdere toekomst

kost stroom en hoe die wordt

echt schone auto krijgen die

modellen met roetfilters en

moeten auto’s die alleen op

opgewekt is dus medebepa-

we nodig hebben.

een samen met Citroen ont-

waterstof rijden uitkomst bren-

lend voor het duurzame gehal-

wikkelde hybride diesel.

gen. Behalve Peugeot heeft

te van de waterstofmotor.

In april 2007 presenteren

ook General Motors – moeder-

Maar dat probleem gingen de

Natuur en Milieu en de drie

Sportmodel

bedrijf van onder meer Opel,

meeste exposanten liever uit

technische universiteiten op de

Hét antwoord van de auto-

Chevrolet en Saab – een water-

de weg. Met uitzondering van

AutoRAI in Amsterdam hun

industrie op de duurzame uit-

stofauto ontwikkeld, hoewel

het Franse olieconcern Total,

Auto van de Toekomst en een

daging van vandaag is voorals-

er in Parijs nog niet van zulke

dat nadrukkelijk kernenergie

visie op duurzame mobiliteit

nog de hybride, een auto die

auto’s in levende lijve te zien

propageerde als energiebron

aan het publiek.

zowel op benzine als op water-

waren.

voor de productie van water-


Terra

27

Brieven aan Terra [email protected]

Compliment Wij, echtpaar van 70 en 80 jaar, complimenteren Thomas van Slobbe met het prachtige arti-

Verantwoorde soja?

kel over biodiversiteit! Sojacoalitie, waarvan

naar de geschetste

Wel hebben we moeite

diverse Nederlandse en

problemen. Samen met

met het lezen van de

Terra 6 gaat uitvoerig

de sojateelt, met

internationale organi-

WNF en Solidaridad

Top 10. Voor de rest

in op de productie van

name in Argentinië en

saties deel uit maken.

is een afspraak met

was Terra 6 weer een

gezonde melk door

Brazilië. Dat is aller-

Kortom, uw streven om

Campina gemaakt

prachtig nummer!

Campina en de rol

minst milieuvriendelijk!

samen te werken met

over het gebruik van

van soja daarbij. Het

Internationale bedrij-

het bedrijfsleven is niet

maatschappelijk verant-

desbetreffende artikel

ven bedreigen ook de

onjuist, maar wel heel

woorde soja volgens de

benadrukt dat soja

levensvatbaarheid van

gevaarlijk! Het vergt

zogeheten Baselcriteria.

milieuvriendelijk wordt

de bedrijfjes van de

grote voorzichtigheid.

Dit certificatiesysteem

De Baselcriteria bieden

geteeld. Dat verbaast

lokale bevolking.

Ik ben benieuwd naar

verbiedt het gebruik

naar onze mening de

mij. De grond voor de

Daarbij komt dat de

uw commentaar.

van genetisch gema-

beste – en tot nu toe

teelt van steeds meer

sojaplant genetisch

nipuleerde soja en het

enige – garantie voor

soja wordt gevonden

wordt gemanipuleerd,

L.P. Roegholt,

gebruik van ontboste

een maatschappelijk

door het kappen van

een bedreiging voor

Middelburg

gronden. Er worden

verantwoorde productie

tropisch bos en savan-

de biodiversiteit. Deze

ook eisen gesteld

van soja. Zie voor meer

ne. Jaarlijks verdwijnt

‘sojaproblematiek’ heeft

Naschrift redactie:

over het gebruik van

informatie ook www.

tot 2 miljoen hectare

inmiddels geleid tot

Natuur en Milieu heeft

bestrijdingsmiddelen

cert-id.com en www.

bos ten behoeve van

het oprichten van de

uiteraard goed gekeken

en sociale kwesties.

aidvironment.nl

notie van ons natuur- en

omgeving waarin ze

natuur ook aan univer-

Integratie

B. van Kempen-Baart

cultuurlandschap. En

tot bloei kwamen.

sele waarden. Iedereen

Onlangs bood de bijna

als volksgezondheid,

dat terwijl blijkt dat de

Een begrip van de

– jong of oud, natuur-

voltallige natuurbe-

integratie, sociale cohe-

groene omgeving een

Nederlandse cultuur is

liefhebber of stadsmens,

weging alle nieuwe

sie en jeugdbeleid vindt

belangrijke rol speelt in

simpelweg niet mogelijk

autochtoon of alloch-

Nederlanders die een

steeds meer gehoor.

de sociale integratie van

zonder een notie van de

toon – is wel eens ver-

inburgeringscursus

Waar de overwegend

mensen.

Nederlandse natuur.

rast door de sublieme

volgen een gratis excur-

‘witte’ natuur- en milieu-

Daarnaast is de

Maar nieuwe Neder-

schoonheid van een

sie in eigen regio aan,

organisaties voorheen

Nederlandse identiteit

landers brengen natuur-

zonsondergang of door

ter kennismaking met

vooral bezig waren met

en ons culturele erfgoed

lijk ook hun eigen cul-

een vlinder die voorbij

natuur en landschap in

de vraag hoe de alloch-

niet los te zien van de

turele identiteit en kwa-

fladdert en je voor even

Nederland. Dit vanuit

tone doelgroep binnen

natuurlijke leefomge-

liteiten mee. Afkomstig

verliefd maakt op het

de gedachte dat mensen

te halen als vrijwilliger,

ving. Ons poldermodel,

uit doorgaans minder

leven. De natuur biedt

hier niet kunnen aarden

sympathisant of lid,

de Nederlandse fiets-

geïndustrialiseerde

ons een gemeenschap-

als zij geen band aan-

onderzochten zij op een

cultuur, onze wereld-

samenlevingen staan

pelijke grond waarop

gaan met het land. Wie

recent symposium juist

beroemde landschaps-

zij relatief vaak dicht bij

al die verschillende

wil kennismaken met

hun mogelijkheden tot

schilders, de egalitaire

de natuur. En doordat

mensen uit verschil-

Nederland kan namelijk

een bijdrage aan het

Hollandse houding,

zij kijken met een frisse

lende culturen en met

niet om de Nederlandse

integratieproces.

onze nuchterheid en

blik naar zaken die voor

verschillende denkbeel-

natuur en het landschap

In Nederland komen de

georganiseerdheid,

ons vanzelfsprekend

den iets kunnen ervaren

heen!

meeste nieuwkomers

ons rotsvaste geloof in

zijn, kunnen zij ook

wat aan die verschillen

Het idee dat natuur een

terecht in een onbe-

maakbaarheid: al die

een nieuw perspectief

voorbij gaat.

belangrijke bijdrage kan

kende stedelijke omge-

typisch Nederlandse

op oude fenomenen

leveren aan maatschap-

ving, tussen beton en

eigenschappen hangen

bieden.

Annick de Witt, mede-

pelijke vraagstukken

stoeptegels en zonder

samen met de fysieke

Tot slot appelleert

werkster Stichting wAarde

Terra

28


Berichten van Natuur en Milieu

www.natuurenmilieu.nl

Zoektocht naar lelijkst verlichte plek De ‘Nacht van de Nacht’ was een groot succes. Nu gaan de organisatoren op zoek naar de lelijkst verlichte plek van Nederland. Iedereen kan meedoen.

21.039 lantaarns dimmen of doven. Dat komt neer op een energiebesparing van ongeveer 82.000 euro per jaar. Na deze succesvolle tweede Nacht van de Nacht gaan de organisaties op zoek naar de lelijkst verlichte plek van

Provinciale Milieufederaties

Nederland. Iedereen kan mee-

organiseerden op 28 oktober

doen door een plek te nomine-

voor de tweede keer de ‘Nacht

ren. Dat kan van alles zijn: van

van de Nacht’ met honderden

het fel aangelichte pand van

activiteiten in het hele land.

de plaatselijke makelaar tot

Torens, kerken, gemeente-

een reclamezuil die tot in de

huizen, provinciehuizen en

wijde omtrek te zien is.

foto: rob huibers/hh

Natuur en Milieu en de

monumenten in 27 verschil-

Maak er een (digitale) foto van

lende gemeenten doofden hun

en stuur die met een toelich-

lichten.

ting (waar is het? wat is er zo

het jaar, op 21 december,

Let op: de foto’s kunnen niet

Ook aan de oproep om per-

lelijk aan? uw adresgegevens)

maakt Natuur en Milieu de

worden teruggestuurd en u

manent een miljoen lantaarn-

voor 1 december 2006 naar:

winnaar bekend. Onder de

geeft met de inzending Natuur

palen te doven of te dimmen

lelijkverlicht@natuurenmilieu.

inzenders worden vijf bij-

en Milieu en de Provinciale

is inmiddels gehoor gegeven.

nl of Donkerstraat 17, 3511 KB

zondere diners voor twee bij

Milieufederaties toestemming

Na een maand staat de teller

Utrecht o.v.v. ‘lelijk verlicht’.

kaarslicht (of zelfs helemaal in

om ze te gebruiken op sites en

op: vijf gemeenten die samen

Tijdens de langste nacht van

het donker) verloot.

in publicaties. (EvK)

Groene belastingen Half november presenteerden

energie, verpakkingsmateriaal,

de organisaties winst voor

voor Nederland.

Natuur en Milieu en de FNV

batterijen, bestrijdingsmidde-

milieu, economie en schatkist.

De belastingvergroening in

een door Natuur en Milieu

len, vliegtickets en het volbou-

De vijftien voorstellen voor

de EU vordert langzaam maar

opgesteld plan voor het ver-

wen van open ruimte. Ook het

belastingvergroening maken

gestaag, ondanks stagnatie

groenen van de belastingen.

verhogen van de dieselaccijns

een verlaging van de inkom-

bij enkele grote lidstaten. De

Ze zetten vijftien voorstellen

staat op hun verlanglijstje.

stenbelasting mogelijk van

ervaringen over het geheel zijn

op een rijtje, waardoor milieu-

Door groene belastingen te

ruim 10 miljard euro. Daarmee

positief; groene belastingen

vriendelijk produceren goedko-

heffen kan de loonbelasting,

verschuift 6 procent van de

leveren milieuresultaat en

per wordt.

die negatief uitwerkt op de

totale belastingopbrengst van

economische kansen op. Bijna

concurrentiekracht en de

de directe belastingen naar de

alle voorstellen in het groene

Natuur en Milieu en de FNV

werkgelegenheid, omlaag. Ook

groene belastingsfeer, zonder

belastingplan zijn reeds inge-

stellen voor om (meer) belas-

geeft een ‘groentax’ een impuls

dat dit leidt tot lastenverzwa-

voerd door één of meer andere

ting te heffen op onder andere

aan innovatie. Dat is volgens

ring en concurrentienadelen

lidstaten binnen de EU. (CT)


Terra

29

Top10 vriezers Consumenten kunnen veel

lijstjes (zie www.top10.hier.

energie besparen met de aan-

nu) blijkt dat de verschillen

koop van een energiezuinige

in energieverbruik tussen

diepvries. Uit het Top10-onder-

vergelijkbare apparaten fors

zoek van Natuur en Milieu en

kunnen oplopen. De normen

onderzoeksbureau Ecofys komt

voor energie-efficiency kun-

het merk Liebherr als kampi-

nen dan ook makkelijk worden

oen van de zuinigste vriezers

aangescherpt, vindt Natuur

naar voren.

en Milieu. De Europese Unie besloot daar onlangs toe. Op 19 oktober kondigde EU-com-

vriezers in de twee top10’s, die

missaris Piebalgs aan dat de

van vrieskisten en vrieskasten.

EU een maximum vast gaat

Het verschil in energieverbruik

stellen voor het energiegebruik

tussen zuinige en onzuinige

van veelgebruikte apparaten.

vriezers kan oplopen tot 300

Ook komen er normen voor

procent. Dat kan 60 euro

verwarming, koeling en verlich-

joen ton CO2. Dat is bijna vier

giezuinigere apparaten moe-

per jaar aan energiekosten

ting van gebouwen. Daarmee

maal de jaarlijkse uitstoot van

ten ontwikkelen. Ze creëren

schelen. Gedurende de hele

kunnen de energiekosten in

Nederland!

ook een kans voor Europese

levensduur van gemiddeld

Europa tot 2020 met liefst 100

Natuur en Milieu is blij met

bedrijven op de wereldmarkt.

vijftien jaar kan de besparing

miljard euro verminderen.

de aangekondigde scherpere

Door energieschaarste zal

oplopen tot 900 euro, meer

De voorgestelde maatregelen

normen. Ze scheppen heldere

wereldwijd de vraag naar zui-

dan de aanschafprijs van de

laten de jaarlijkse uitstoot van

randvoorwaarden, waarbin-

nige apparaten toenemen. De

vriezer zelf.

broeikasgassen fors dalen,

nen bedrijven op gelijke voet

Europese bedrijven hebben

Uit deze en eerdere Top10-

overeenkomend met 780 mil-

kunnen concurreren. Scherpe

straks een voorsprong in de

normen stimuleren innovatie

ontwikkeling daarvan. (CT)

Tuinders gaan afschermen In 2014 worden de Neder-

opstellen dat onder normale

foto: harry cock/hh

Liebherr scoort goed met tien

bij bedrijven die steeds ener-

Green4sure voor Nederland

landse nachten een stuk

omstandigheden een licht-

donkerder. Vanaf dan scher-

afscherming van 85 procent

men tuinders het licht van

bewerkstelligt. Deze afspraken

Milieuorganisaties en vak-

Ofwel: met welk beleid kunnen

hun kassen voor 100 procent

krijgen een wettelijke status

bonden gaan onder de titel

op zich technologisch haalbare

af. Natuur en Milieu en LTO

omdat ze deel gaan uitmaken

Green4sure gezamenlijk

scenario’s op een realistische

Glaskracht Nederland hebben

van het Besluit Glastuinbouw.

bedenken hoe Nederland de

en betaalbare wijze worden

dat afgesproken.

Nachtelijk licht van kassen is

uitdaging van de klimaatveran-

bereikt?

een bron van ergernis voor

dering het hoofd kan bieden.

Om hierop een antwoord te

De donkerperiode duurt in de

mensen en beïnvloedt het

De zes deelnemers zijn Natuur

geven ontwikkelen zes maat-

maanden van november tot

gedrag van dieren.

en Milieu, Greenpeace, Wereld

schappelijke organisaties geza-

april van zes uur ’s avonds

Overigens zijn nog niet alle

Natuurfonds, Vereniging

menlijk het groene energieplan

tot twaalf uur ‘s nachts. In de

technische problemen met

Milieudefensie, FNV en

Green4sure. Dat laat zien

maanden april, september en

afscherming opgelost. Vooral

ABVAKABO.

welke instrumenten en strate-

oktober gaan van acht uur ’s

de extra warmte die volledige

avonds tot twee uur ’s nachts

afscherming genereert, kan de

Milieuorganisaties hebben

2030 de uitstoot van broeikas-

de lampen uit. Ook buiten

teelt belemmeren. De verwach-

vaak gepleit voor meer ener-

gassen en het gebruik van fos-

deze afgesproken donkerperio-

ting is echter dat rond 2014

giebesparing en de inzet van

siele brandstoffen met de helft

des schermen de tuinders hun

deze problemen zijn opgelost

hernieuwbare energiebronnen.

te verminderen. Tegelijk moet

lichten zoveel mogelijk af.

en dus vrijwel elke tuinder 100

De vraag is echter altijd: hoe

het plan de zekerheid van de

De partijen gaan een protocol

procent kan afschermen. (JN)

verwezenlijken we dit streven?

energievoorziening verbeteren

Terra

30

gieën mogelijk zijn om rond


Rechtszaak verloren De eis van Natuur en Milieu

namelijk omdat de Tweede

en een gedupeerde boer om de

Kamer zich al over de regeling

stopzetting van de subsidies

heeft uitgesproken. Natuur

voor duurzame energie door

en Milieu vindt de uitspraak

minister Wijn ongedaan te

teleurstellend. “Een overheid

maken, is op 30 oktober door

mag kennelijk onbetrouwbaar

de rechter afgewezen. De recht-

zijn”, reageert algemeen direc-

bank is niet ingegaan op het

teur Mirjam de Rijk.

argument dat dit onbehoorlijk bestuur is.

Natuur en Milieu overweegt een hoger beroep. De rechter

Wijn maakte op 18 augustus

gaat volgens Natuur en Milieu

een einde aan de zogeheten

in zijn oordeel voorbij aan het

MEP-subsidie, subsidies voor

argument van onbehoorlijk

duurzame energie. Volgens

bestuur. “Een overheid is ken-

Natuur en Milieu tast Wijn

nelijk niet gehouden aan een

daarmee de investerings-

handelswijze die redelijk en

zekerheid van bedrijven aan.

billijk is in normaal handels-

De organisatie stapte naar

verkeer”, aldus De Rijk. Het

de rechter, ook omdat ze van

bestaan van een compensa-

mening is dat stopzetting van

tieregeling vindt de rechter

de MEP-subsidie strijdig is met

voldoende, ook al levert deze

de Elektriciteitswet en omdat de

rechtsongelijkheid op tussen

motivering van minister Wijn

ondernemers. (CT)

niet zou kloppen. De rechter heeft zich echter terughoudend opgesteld, voor-

met effectieve beleidsinstru-

Het onderzoek wordt uitge-

menten voor innovatie, ener-

voerd door een groep van

giebesparing en hernieuwbare

onderzoeksbureaus en univer-

energiebronnen.

siteiten onder coördinatie van

Gerenommeerde onderzoeks-

CE Delft. De ministeries van

bureaus rekenen alle instru-

Economische Zaken en van

menten door op nationale

Volkshuisvesting, Ruimtelijke

kosten, koopkrachteffecten

Ordening en Milieu zijn mede-

en werkgelegenheidseffecten.

financiers van het plan. De

Discussies met de politiek, het

eerste versie van Green4sure

bedrijfsleven en het publiek

is begin 2007 gereed.

moeten bijdragen aan het ont-

Zie ook: www.green4sure.nl.

staan van een brede coalitie

(CT)

Platte tijd Sommigen vinden het de meest enerverende, meest democratische tijd die er is, maar ik heb er eerlijk gezegd een beetje een hekel aan: verkiezingstijd. Een platte tijd, vind ik het. Politici uiten platte beledigingen naar andere partijen. En journalisten verplatten ieder serieus voorstel van politieke partijen tot ‘daar heb je weer zo’n verkiezingsstuntje’. Toch lijkt er, als het om milieu gaat, de afgelopen weken echt wat gebeurd te zijn in de Nederlandse politiek. De film van Al Gore heeft politici ontvankelijk gemaakt voor de ongemakkelijke waarheid. Gelukkig gaat het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) op de valreep toch de verkiezingsprogramma’s doorlichten op effecten voor het milieu. Ik ben benieuwd. Want het MNP geeft alleen punten aan echte, concrete maatregelen, en niet aan mooie maar loze woorden. Het zou kunnen dat een aantal partijen hevig door de mand gaat vallen. Want toen de partijen lijstjes met voorgenomen maatregelen (en het daarvoor benodigde geld) moesten leveren bij het Centraal Planbureau, (het CPB legt de partijen langs de economische meetlat) kwamen alle drie de grote partijen nauwelijks met milieumaatregelen. Is het goed nieuws dat alle partijen zich genoodzaakt voelen om wel mooie woorden over milieu te spreken? Of verhult dat slechts dat ze ondertussen nog steeds bar weinig doen? Ik ben benieuwd naar de aanvullingen op de verkiezingsprogramma’s! Hoe je het ook wendt of keert: het gaat in deze verkiezingscampagne in ieder geval veel meer over milieu dan in 2002 en 2003. En dat is altijd het begin.

voor een ambitieus klimaatbeleid.


Terra

31

Campagne Ruimte opent meldpunt Sluipenderwijs raakt Nederland steeds voller

Stichting Natuur en Milieu en de Provinciale

met nieuwe bedrijventerreinen, kassen en

Milieufederaties voeren campagne om de

bedrijfspanden. De natuur en het landschap

uitverkoop van de open ruimte te stoppen.

zijn de dupe. Terwijl er voldoende ruimte is in

Wij vragen u voorbeelden, liefst met foto*,

bestaande bebouwde gebieden!

te plaatsen op www.zuinigopruimte.nl De meldingen nemen we op in een zwartboek,

Komt het landschap bij u in de buurt in de knel?

dat we overhandigen aan de nieuwe minister van

Kent u leegstaande en verloederde

VROM en gedeputeerden van de provincies.

bedrijventerreinen? Meld het ons! * elke honderdste deelnemer ontvangt een digitale camera.

T H E M A Kiezen voor landschap

Recommend Documents