STT-werkprogramma Hoofdlijnen

STT-werkprogramma 2015 Hoofdlijnen

2

Inhoud Voorwoord en samenvatting

3-4

1. Bestuur

5

2. Financieel kader

5

3. De toekomstverkenningen

5-7

4. STT Academy, STT-hoogleraren en NTV

7-8

5. Communicatie

8

6. Bestuurlijke samenwerking

8-9

7. Internationalisering

9

8. Personeel

9

Bijlagen 1. Informatie over STT

14

2. Bestuurslijst, STT-hoogleraren en staf

15

3. Publicaties sinds 2000

17

4. Verankering

18

5. Toelichting rolling agenda en verkenningenthema’s

20

3

Voorwoord en samenvatting Geachte lezer, Voor u ligt het STT-werkprogramma 2015 op hoofdlijnen. Als onafhankelijke stichting organiseert STT nu al 46 jaar brede, maatschappijgerichte toekomstverkenningen op het snijvlak van technologie en samenleving, in samenwerking met honderden enthousiaste stakeholders en belangstellenden uit bedrijfsleven, wetenschap, overheid en maatschappij. Vanuit de projecten worden gedurfde toekomstbeelden gemaakt met strategische en kennisvragen waarover wij ons nu al moeten buigen willen wij bijvoorbeeld tot duurzame investeringen komen en tijdig kunnen bijsturen. Ons motto is: to make our society future ready. De resultaten van projecten worden verankerd in onderzoek, innovatie, onderwijs en beleid. Een breed bestuur van bijna 60 leden ondersteunt de activiteiten. In bijlage 1 is meer informatie over de stichting opgenomen. 1

De stichting wordt in deze planperiode geconfronteerd met significante bezuinigingen op overheidssubsidies ; In de periode 2015-19 wordt de totale basissubsidie van de stichting verminderd met in totaal ruim € 100.000 waarvan € 70.000 in 2015. Zie paragraaf 2 voor een toelichting. In dit licht is het streven om via verbreding van het Algemeen Bestuur de structurele inkomsten uit financiële lidmaatschapsbijdragen van de bedrijven (AB-leden) en de projectsponsoring, ook in natura, geleidelijk verder te vergroten. Aan de uitgavenkant is op personeelsgebied sinds 2013 al een bezuiniging doorgevoerd op de vaste staf, waarvan de effecten in 2015 verder zichtbaar worden in de cijfers. Verder is een verlaging van personeelskosten met behoud van kwaliteit mogelijk door de inzet van post docs als projectleiders. Daarmee wordt in 2015 al een aanvang gemaakt. De effecten zullen pas in 2016 volledig zichtbaar worden. Bedrijfsprocessen zijn gerationaliseerd. In 2015 wordt een aantal lopende verkenningen afgerond te weten Toekomst van Zorgtechnologie (mei), Toekomst van Technologie in de Agrosector (begin april), en Toekomst van Water (najaar). Daarop aansluitend starten gefaseerd drie nieuwe verkenningen rond de thema’s Big Data, Toekomst van Energie, en De Mens van 2050 (inclusief robotica en arbeid en onderwijs). De werving voor de projectleiders vindt in het eerste kwartaal plaats. Eind 2015 zal worden bezien of naast de drie nieuwe verkenningen vanaf 2016 nog een vierde kan worden gefinancierd. De door het bestuur geselecteerde reservethema’s op de ‘rolling’ verkenningenagenda blijven daarvoor beschikbaar. In april wordt de tweede editie van het boekje Fraude Loont, een bijgestelde versie van het eindrapport van de succesvolle quick scan uit 2011 over ICT en Fraude, gepresenteerd tijdens een topconferentie in Den Haag. Een van de resultaten is een onderzoeksinstituut bij de UT en een nationaal platform ‘Dutch Fraud Initiative’. De STT Academy-activiteiten worden verder geïntensiveerd. Doel is de verdere ontwikkeling van STT als kennis- en expertisecentrum op het gebied van toekomstverkenningen en methodiekontwikkeling. Tot de activiteiten behoren de organisatie van leergangen (bijvoorbeeld over omgaan met onzekerheden) op basis van de uitkomsten van STT-studies, het faciliteren van het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV), het verrichten van onderzoek ter ondersteuning van verkenningen, en het faciliteren van stages. De Academy levert de basis voor een goede methodologische onderbouwing van STT-verkenningen. Zoals hiervoor vermeld, wordt het Algemeen Bestuur (AB) verder verbreed. Dat is enerzijds van belang voor de financiële basis van de stichting gezien de eerder genoemde financiële perikelen, en anderzijds belangrijk voor een betere dekking van maatschappelijke domeinen en disciplines, nodig als basis voor de domeinoverstijgende en interdisciplinaire benadering van de STT-verkenningen. De waarde van het AB als netwerk, denktank en adviserend 1

STT ontvangt in 2015 een basissubsidie van de ministeries van OCW (na korting 10%: 219.000) en EZ (na korting € 186.000).

4

orgaan en de bijdrage aan draagvlak voor toekomstvisies en de indirecte economische waarde van de stichting nemen hiermee ook verder toe. Het AB is ook een ontmoetingsplaats waar op informele wijze (innovatie)plannen kunnen worden besproken. Het bestuur bestaat aan het begin van de planperiode uit bijna 60 topmensen uit bedrijfsleven, overheid, wetenschap en maatschappelijke organisaties. Zie bijlage 2 voor de samenstelling. Wat betreft de verankering van resultaten van verkenningen wordt tegemoet gekomen aan de wensen van een veelheid aan bedrijven en organisaties die o.a. om presentaties over de Horizonscan 2050 en het eindrapport van de verkenning over superintelligent vervoer vragen. Het thema ‘omgaan met onzekerheden’ (risk assessment en risk management) staat ook hoog genoteerd bij AB-leden en wordt ook vanuit de STT Academy aangesneden. Naast de gebruikelijke verankering van resultaten van STT-verkenningen in innovatie, onderwijs en onderzoek, wordt de door de betrokken ministeries gewenste brede maatschappelijke exposure van resultaten van STTverkenningen vooral ook naar jongeren, om ze ook technologisch meer toekomst minded te maken, verder vormgegeven via een nieuwe communicatiestrategie. De exposure in de media was het afgelopen jaar al aanzienlijk. Actuele informatie over alle activiteiten is te vinden op de website www.stt.nl. In bijlage 1 staat compacte samenvattende informatie over STT, de werkwijze en de resultaten. Bijlage 2 bevat de bestuurslijst. In bijlage 4 zijn voorbeelden van verankering van de resultaten van STT-verkenningen opgenomen.

Rein Willems, Voorzitter STT

RSIN 003014034

Pierre Morin, directeur STT

www.stt.nl Tel. (070) 3029830 E: [email protected] Bezoekadres: Prinsessegracht 23, 2514 AP Den Haag Postadres: Postbus 30424, 2500 GK Den Haag

5

1. Bestuur Het Algemeen Bestuur (AB) van STT is in de afgelopen vijf jaar gegroeid van 27 naar bijna 60 topmensen uit overheid, bedrijfsleven, wetenschap en maatschappij. In de planperiode vindt verdere verbreding plaats. Dat is, conform de statuten, nodig voor een betere dekking van de domeinen en disciplines waarop STT zich met haar activiteiten begeeft (STT werkt domeinoverstijgend en interdisciplinair). Verder is het van belang voor het draagvlak van de uitkomsten van verkenningen. De waarde van het Algemeen Bestuur als brede denktank en adviserend orgaan van de stichting neemt door de verbreding ook toe. Het is een ontmoetingsplaats waar op informele wijze (innovatie)plannen kunnen worden besproken. De leden waarderen deze functie. Daartoe wordt jaarlijks een diner-pensant met lezingen georganiseerd. Voor AB-leden of hun vervangers zijn er ook verdiepingssessies rond thema’s uit de STT-verkenningen. Verder worden voor bestuursleden vanuit de STTAcademy ook cursussen aangeboden. De verbreding van het AB draagt ook bij aan de noodzakelijke versterking van de financiële basis in het licht van een bezuinigende overheid. Zie paragraaf 2. Het Algemeen Bestuur zal, hieruit voortvloeiend, eind 2015 naar verwachting ruim 60 leden, adviserend leden en waarnemers tellen. De meest actuele lijst is bijgevoegd in de bijlage 2. Het plan is om in 2015, mede op verzoek van het AB, een ‘young STT’ met young high potentials te vormen. Het kan een schaduw-AB zijn dat zelfstandig bijeenkomsten kan organiseren, ervaring kan opdoen, als sparring partner van AB-leden kan optreden, en dat input kan leveren voor het STT-werkprogramma en kan meedenken op projectniveau.

2. Financieel kader De activiteiten van STT worden door overheid en bedrijfsleven gefinancierd. De stichting wordt voor 2015 en volgende jaren geconfronteerd met een significante reductie van overheidsbijdrage. Na een korting van 5% in 2014 voert het ministerie van OCW in 2015 een korting van de meerjarige basissubsidie van 10% door, op basis van het subsidieniveau van 2013. Ook het ministerie van EZ reduceert haar jaarlijkse bijdrage. Voor 2015 geldt al een reductie van 20% (i.e. € 50.000 op jaarbasis wat betreft het deel van EZ-agro). Daarnaast voert EZ-innovatie nog een korting door van 50.000 die gefaseerd wordt uitgevoerd in de periode tot 2019. In het licht van de subsidieperikelen is aan de inkomstenkant het eerste target de verdere verbreding van het Algemeen Bestuur, wat naast de hiervoor genoemde noodzakelijke betere dekking van maatschappelijke domeinen ook een toename van de jaarlijkse financiële bijdragen van leden en waarnemers oplevert. Daarnaast wordt er ook naar gestreefd de ad hoc projectsponsoring, ook in natura, geleidelijk verder te vergroten. Aan de uitgavenkant zijn door rationalisering van processen en heroverweging van bureautaken al besparingen gerealiseerd. Op personeelsgebied is sinds 2013 al een bezuiniging doorgevoerd op de vaste staf, waarvan de effecten in 2015 verder zichtbaar worden in de begrotingscijfers. Wat de tijdelijke staf, de projectleiders, betreft is een geleidelijke reductie van kosten mogelijk door de inzet van post docs vanaf 2015.

3. De toekomstverkenningen Kernactiviteit van STT blijft het uitvoeren van onafhankelijke domeinoverstijgende, interdisciplinaire participatieve langetermijntoekomstverkenningen, quick scans en horizonscans op het snijvlak van technologie en samenleving in samenwerking met honderden belanghebbenden. STT creëert een vrije ruimte waar grote aantallen enthousiaste belanghebbenden elkaar ontmoeten en via kennisfusie op creatieve wijze toekomstbeelden en inspirerende visies op de toekomst van techniek en maatschappij kunnen ontwikkelen en delen. De verkenningen met gedurfde toekomstbeelden kunnen bijdragen aan visievorming en strategische vragen en agenda’s voor de toekomst waarover wij ons nu al terdege moeten buigen, willen we bijvoorbeeld tot duurzame investeringen komen. Maar ze leiden ook tot onderzoeksprogramma's, netwerken, instituten en projecten, waarvoor de basis zo mogelijk al

6

tijdens de verkenningen wordt gelegd. De maatschappelijke benadering en bestudering van Human Factors, het menselijk gedrag, is cruciaal in de STT-benadering. Tussen verkenningen vindt ook kruisbestuiving plaats. De langetermijnbenadering is nodig voor duurzaamheid, omdat technologische ontwikkelingen door de samensmelting tussen nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie en cognitiewetenschap (NBIC convergentie) steeds sneller gaan. Voor je het weet, word je ingehaald door een ontwikkeling die nog slechts als een Weak Signal werd gezien, ver weg aan de horizon. Daarbij worden complementaire activiteiten ontplooid vanuit de STT Academy. Meer informatie in bijlage 1. Een belangrijke doorlopende activiteit is horizonscanning. Horizonscans zijn zeer brede complexe metaverkenningen die veel meer domeinen en disciplines dekken dan de afzonderlijke STT-verkenningen. De scans geven een staalkaart aan signalen, Weak en Strong (indeling volgens STEEP) en hun mogelijke invloed op Grand Challenges. In 2014 verscheen de Horizonscan 2050 waarvan de resultaten in 2015 gebruikt worden voor voeding van verkenningen en rolling agenda, maar ook voor presentaties over omgaan met onzekerheden, risk assessment en risk management. Voor de verkenningen worden in toenemende mate ook nieuwe instrumenten gebruikt, zoals online raadpleging van grotere groepen via bijvoorbeeld ‘Survey Monkey’, zonder dat daarbij aan kwaliteit, draagvlak en verankeringsmogelijkheden wordt ingeboet.

De rolling agenda van STT wordt mede bepaald door het Algemeen Bestuur. Voor de huidige rolling agenda zijn onder meer via een online sondering thema’s verzameld bij de AB-leden. Zij kregen daarbij als basis een groslijst met mogelijke thema’s die al eerder naar voren waren gebracht of uit verkenningen naar voren kwamen en technologische signals for change uit de STT Horizonscan 2050. Op basis daarvan werd in bestuursworkshops rankings gemaakt en thema’s voor 2014-15 en 2015-16 geselecteerd. Zie bijlage 5 voor achtergrondinformatie. Verkenningen in 2015 Vooraf wordt hier gemeld dat een belangrijk dwarsdoorsnijdend thema door alle verkenningen is ‘Waar verdient Nederland zijn geld mee in 2050.’ Over dat thema zal, op basis van uitkomsten van verkenningen, een apart seminar worden gehouden. Lopende verkenningen  Toekomst van Technologie in de Agrosector In 2015 worden de resultaten en het eindrapport gepresenteerd tijdens een conferentie.  Toekomst van Water, met een focus op oceanen. Afronding is voorzien in september 2015.  Toekomst van Zorgtechnologie: In het eerste kwartaal worden workshops gehouden die mede input vormen voor het eindrapport dat tijdens de slotconferentie, naar verwachting eind mei, wordt gepresenteerd tijdens een grote conferentie. Over deze verkenningen is meer actuele informatie te vinden op de website www.stt.nl. Nieuwe verkenningen Door het DB zijn op basis van de uitkomsten van sonderingen van AB-leden en de workshop in de oktobervergadering van 2014 de volgende drie thema’s voor 2015 vastgesteld:  Big Data  Toekomst van Energie  De Mens van 2050 (inclusief robotica en arbeid, en onderwijs)

7

De werving van projectleiders voor deze verkenningen wordt in februari afgerond. Het gaat om post docs, gepromoveerden die ook ervaring hebben met de organisatie van (onderzoeks-)projecten en of ervaring in het bedrijfsleven. In 2015 wordt ook de tweede editie van de quick scan Fraude Loont (project ICT en Fraude) afgerond en gepresenteerd tijdens een topconferentie. De mooie resultaten sinds de vorige editie, waarvan drie drukken verschenen, worden dan ook gepresenteerd. Het gaat daarbij om een nationaal platform voor de bundeling van activiteiten en onderzoek tegen fraude met ICT en een onderzoeksinstituut dat bij de Universiteit Twente naar aanleiding van de quick scan is opgericht. Wat betreft de STT-Academy (zie paragraaf 4) worden hier twee activiteiten genoemd die o.l.v. een STT-hoogleraar door studenten worden uitgevoerd:  STT revisited; een terugblik op tien STT-verkenningen: analyse van aanpak en methodiek, stakeholders, toekomstbeelden, en verankering, gevolgd door een toets aan de Horizonscan 2050: moet er een revisited van bepaalde verkenningen komen. De uitkomsten worden meegenomen bij AB-discussies over de rolling agenda.  Horizonscan 2050 en de topsectoren: studie, publicatie en conferentie

4. STT Academy Doel van de Academy is de ontwikkeling van STT als kennis- en expertisecentrum op het gebied van toekomstverkenningen en methodiekontwikkeling, een ontmoetings- en ontwikkelplaats voor onderzoek, bedrijfsleven en maatschappij. Het gaat niet om een apart instituut maar om de realisatie van een meer samenhangend geheel via bevordering van synergie tussen de afzonderlijke STT-activiteiten – met als kern de toekomstverkenningen – en met een meerwaarde voor die verkenningen en de afnemers van STT-producten. Thema’s die bijvoorbeeld in het kader van de Academy-activiteiten aan de orde zijn: methodiek van toekomstverkenningen; good practice in verkenningen; toekomstgericht denken en (systeem)innovatie; omgaan met onzekerheden; inter- en transdisciplinariteit; technologische ontwikkelingen en absorptievermogen van de maatschappij. Onder de Academy valt een aantal activiteiten: a) Bijdragen van STT-hoogleraren aan STT-activiteiten (coaching STT-projectleiders, het geven van cursussen en masterclasses) b) Bijdrage STT-research fellows aan STT–activiteiten c) Stages van studenten d) Quick Scans door student-stagiaires onder toezicht van STT-hoogleraren e) Onderzoeksactiviteiten f) Facilitering Netwerk Toekomstverkenningen (NTV) Ad a en b: STT-hoogleraren en research fellows krijgen een jaarlijks stipendium vanuit de Academy. De formatieplaats wordt door de betreffende universiteit betaald. Studenten nemen regelmatig deel aan STT-verkenningen vanuit (afstudeer)stages en krijgen daarbij coaching van projectleiders en STT-hoogleraren. De STT-hoogleraren en de research fellow staan ten dienste van de STT-activiteiten. De hoogleraren dragen ook bij aan masterclasses en cursussen. STT-researchers geven ondersteuning bij projecten en door bijvoorbeeld coaching van projectleiders. Methodiekontwikkeling is een belangrijk element binnen het kenniscentrum van STT voor een goede kennisbasis

8

van projectleiders. Ten behoeve van disseminatie van kennis worden o.a. lectures en masterclasses georganiseerd voor bestuursleden en andere geïnteresseerde partijen. De hoogleraren en research fellows leveren ook de inbreng voor de STT leergangen, zoals de Winterschool 201415 waarvan de terugkomdag in januari plaatsvindt. In 2015 kent de stichting de volgende STT-hoogleraarschappen:  ICT en Governance ; Technische Universiteit Delft (TUD)  Onzekerheid en Adaptiviteit van Maatschappelijke Systemen; Radboud Universiteit (RU)  Human Factors; Universiteit Twente (UT);  Futurologie, bij de UT  ICT en gezondheidszorg, ICT en fraude, data-analytics; bij de UT Daarnaast is er sinds 2013 een STT-research fellow (TU Delft/Fontys) op het thema methodiek van verkenningen en verkenningen en innovatie. De namen van de hoogleraren en de research fellow staan in de bijgevoegde bestuurslijst in bijlage 2. Ad c: STT biedt de mogelijkheid van (afstudeer)stages voor studenten bij toekomstverkenningen en onderzoeksprojecten. Vaak wordt op basis van hun deelname aan een toekomstverkenning een rapport gepubliceerd. Ad d: Kortdurende quick scans of voorverkenningen zijn projecten waarbij Masterstudenten onder begeleiding van een hoogleraar, een STT-projectleider en een compacte begeleidingsgroep een korte studie doen, leidend tot een inventarisatie van huidige en toekomstige ontwikkelingen, vergezeld van een aantal schetsen van toekomstbeelden. In een tweede fase kan dan desgewenst met een grotere groep stakeholders een verdiepende verkenning plaatsvinden waarin toekomstbeelden worden verdiept. Een voorbeeld is de eerder genoemde succesvolle quick scan over ICT en Fraude waarvan na twee drukken van het oorspronkelijke eindrapport nu een tweede editie wordt opgeleverd met daarin opgenomen de resultaten van verankering van de uitkomsten. Ad e: Tot de onderzoeksactiviteiten behoort ‘STT revisited’. Voornemen van uitvoering ligt bij Masterstudenten onder de hoede van STT-hoogleraren. Doel is bestudering van werkwijze, uitkomsten en verankering van STTstudies uit de afgelopen 10 jaar. Deze worden tegen het licht van de uitkomsten van de STT Horizonscan 2050 gehouden om te zien of er een vervolgverkenning nodig is, bijvoorbeeld in verband met nieuwe Signals for Change en snelle technologische ontwikkelingen. STT-onderzoekers en projectleiders publiceren regelmatig in tijdschriften over toekomstonderzoek. Ad f: Tot slot wordt hier nog genoemd het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV) Het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV) is een open platform voor professionals die toekomstverkenningen zo wetenschappelijk mogelijk uitvoeren. Binnen het platform wordt kennis uitgewisseld over methoden en resultaten om de kwaliteit van het toekomstverkennen als professie te bevorderen. Het netwerk bestaat uit een kleine honderd geïnteresseerden in toekomststudies. In 2015 organiseert het NTV zes bijeenkomsten onder de koepel van de Academy. Behandeld worden methodiek en actuele verkenningsthema’s. Aansluitend vindt een netwerkborrel plaats. Sinds eind 2014 is prof. dr. ir. V.A.W.J. Marchau voorzitter. Het voorzitterschap rouleert 2-jaarlijks onder de STT-hoogleraren.

5. Communicatie STT werkt in de planperiode verder aan de verbetering van de communicatie en de zichtbaarheid van de stichting en de (uitkomsten van) de verkenningen in een breder veld dan alleen direct betrokken stakeholders, namelijk het

9

bredere kennislandschap. De mogelijkheden van de nieuwe website en social media worden op basis van het communicatieplan uitgewerkt en ingevoerd. Naast de gedrukte publicaties zal in toenemende mate het uitgangspunt van ‘content based online’ disseminatie gelden. Er wordt met inzet van een communicatiemedewerker (vacature) gestreefd naar intensivering van gebruik van social media en de brede online disseminatie van de STT-content.

6. Bestuurlijke samenwerking Met de Ministeries die waarnemer zijn in het AB (OCW, EZ en SZW) zijn er behalve tijdens de bestuursvergaderingen ook periodieke gesprekken over de activiteiten en mogelijkheden tot inbreng voor beleid, zoals de topsectoren. Een aantal AB-leden is lid van topsectoren. Voor ministeries worden ook in 2015 weer cursussen gegeven en masterclasses over bijvoorbeeld horizonscanning, omgaan met onzekerheden en mogelijke strategieën in dat licht. Bij de STT-verkenningen is een veelheid aan bedrijven, onderzoeksinstellingen en maatschappelijke organisaties betrokken, waarmee vanuit de verkenningen wordt overlegd. Die betrokkenheid tijdens verkenningen is van belang voor de verankering van resultaten van projecten. Met het bedrijfsleven vindt, behalve bij de voorbereiding van het werkprogramma zoals beschreven bij ‘rolling agenda’ en op p. 12 van bijlage 1, ook bilataraal overleg plaats om de gelegenheid te geven input te leveren voor het werkprogramma en om te sonderen welke behoeften leden hebben t.a.v. bijvoorbeeld ondersteuning door STT en de Academy. De samenwerking met andere organisaties op bestuurs- en directieniveau is belangrijk, ook vanuit een oogpunt van complementariteit en synergie. Voorafgaande aan bestuursworkshops over de rolling verkenningenagenda wordt ook via online media zoals survey monkey bij leden gesondeerd welke thema’s zij prioritair achten. TNO is als organisatie lid van het AB. TNO is bij de meeste STT-verkenningen inhoudelijk betrokken via deelname aan stuur- en werkgroepen. Met KIVI wordt, mede uit een oogpunt van efficiency, complementariteit van activiteiten en vergroting van exposure, gewerkt aan een meer gestructureerde, intensievere samenwerking. Evenals in voorgaande jaren zal ook in de planperiode weer inhoudelijk worden samengewerkt. Stichting RoboNed is de koepel van samenwerkende organisaties op het gebied van robotica. STT is lid van het bestuur. RoboNed wordt betrokken bij verkenningen. NWO is zowel vanuit het AB als op projectniveau betrokken bij STT. Hierdoor kan de landing van onderzoeksvragen die vanuit de verkenningen naar voren komen, worden bevorderd. Experts van NWO nemen deel aan verkenningen. In de samenwerking met het KNAW is synergie tussen de wetenschapsintrinsieke verkenningen van de KNAW en de wetenschapsextrinsieke, maatschappijgerichte verkenningen van STT een van de doelen. Met het Rathenau Instituut vindt periodiek overleg plaats tussen voorzitters en directie. Voor projectleiders zullen in de planperiode sessies worden belegd voor uitwisseling van informatie. Met Acti wordt op bestuurlijk en directieniveau bezien op welke wijze STT-verkenningen input kunnen leveren voor Acti-bijeenkomsten. Met WRR vindt uitwisseling van informatie plaats via een raadslid dat lid van het AB is. Samen met de Nationale Denktank wordt bezien op welke wijze STT en de Denktank kunnen samenwerken.

7. Internationalisering Behalve vanuit de verkenningen wordt ook verder gewerkt aan bredere netwerken op het gebied van toekomstverkenningen en horizonscanning, ook in EU-kader. Evenals in voorgaande jaren zal een hoge Singaporese delegatie STT bezoeken. Er wordt voor die gelegenheid een seminar georganiseerd. Voor UNEP wordt een vervolgpresentatie georganiseerd vanuit de Horizonscan.

10

8. Personeel Na een rationalisering van taken in 2013-2014 zal het bureau van STT in 2015 uit de volgende functies bestaan: o Directeur (36 u) o Officemanager (32 u) o Twee parttime secretaresses o Drie tot vier, deels parttime, projectleiders. Na afronding van een lopende verkenning, wordt een nieuwe projectleider aangesteld. o Een parttime assistent-projectleider (tot 15 mei) o Ad hoc stagiair(e)s van instellingen voor hoger onderwijs o Een parttime communicatiemedewerker (vacature, 8 u) De loonadministratie en een deel van de financiële administratie zijn uitbesteed. De redactie van STT-boeken, die tot nu toe intern werd gedaan, is sinds 2014 deels uitbesteed.

11

Bijlage 1 Informatie over STT Wat is STT De Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) is een onafhankelijke stichting die gefinancierd wordt uit bijdragen van overheid bedrijfsleven. De stichting voert al 46 jaar brede toekomstverkenningen uit (domeinoverstijgend en interdisciplinair) op het snijvlak van technologie en samenleving. Het Algemeen Bestuur (AB), een denktank en adviserend orgaan, bestaat uit bijna 60 topmensen uit overheid, bedrijfsleven, onderzoekswereld en maatschappelijke organisaties. Het AB denkt mee over de STT-programmering, is betrokken bij verkenningen, en vormt een belangrijke denktank waarbinnen de leden praten over bijvoorbeeld toekomstige technologische ontwikkelingen, innovatie en risk management. De bijeenkomsten leveren ook aanknopingspunten op voor nieuwe netwerken buiten de verkenningen. Omdat de jeugd de toekomst heeft en hun visie voor draagvlak voor vergezichten belangrijk is, wordt ook een Young STT gestalte gegeven, met high potentials uit de deelnemende organisaties. Op verkenningenniveau is er ook intensieve betrokkenheid van jongeren.

De verkenningen De verkenningen zijn altijd interdisciplinair en gaan over de grenzen van sectoren of domeinen. Dat is complex maar noodzakelijk voor een solide basis van toekomstvisies of scenario’s en voor duurzaamheid. Interdisciplinair vanwege de convergentie tussen technologieën die elkaar versterken en die leiden tot een exponentiële groei van mogelijkheden. Vanwege de snelheid van die ontwikkelingen kijkt STT ver vooruit, ook naar ‘weak signals’ die mogelijkerwijs potentie hebben voor innovatie. De horizon van de verkenningen is meer dan 20 jaar. Er wordt gezocht naar nieuwe technologische ontwikkelingen aan de horizon en mogelijke invloeden op de maatschappij of de bijdrage aan de oplossing van problemen of ‘grand challenges’. Die technologieën hebben ook raakvlakken met vele maatschappelijke domeinen. De menselijke factor is wezenlijk in het geheel. Dat wordt onderstreept door de STT-hoogleraar die zich richt op human factors aan de Universiteit Twente. STT voorspelt de toekomst niet, maar creëert mogelijke gedurfde toekomstbeelden die stof tot nadenken geven. De lange termijnbenadering is ook nodig voor duurzaamheid, omdat technologische ontwikkelingen steeds sneller gaan en je voor je het weet wordt ingehaald door een ontwikkeling die nog slechts als een weak signal te zien was, ver weg aan de horizon.

Unieke werkwijze De toekomstbeelden ontstaan niet door alleen desk research maar vooral door het bijeenbrengen van honderden stakeholders, experts en creatieve geesten. Jongeren spelen daarbij een steeds grotere rol, zowel op bestuurlijk als op projectniveau. Spil in het geheel zijn de STT-projectleiders. Zij verrichten als toekomstonderzoekers, onder begeleiding van een stuurgroep en ondersteund door werkgroepen, uitgebreid onderzoek naar bijvoorbeeld weak en strong ‘signals for change’ via deskresearch, zij modereren, organiseren en schrijven. Voor de organisatie van de verkenningen gebruiken ze methodieken voor toekomstonderzoek (Delphi, e.a.) en online survey instrumenten. Zij worden daarbij ondersteund door STT-hoogleraren vanuit de STT-Academy. De projectleiders verwerken alle gegevens die zijn verzameld via deskresearch en surveys onder honderden deelnemers in het onderzoek dat leidt tot een eindrapport in boekvorm.

12

De enthousiaste deelnemers aan een verkenning, worden door de projectleider gestimuleerd om ‘out of the box’ te denken en hun huidige uitgangspunten te verlaten. Gezamenlijk komt men, vanuit de vrije ruimte bij STT buiten de schuttersputjes, en via de STT-methode van kennisfusie tot creativiteit, en inspirerende visies op de toekomst van techniek in de maatschappij. STT beschikt over een breed netwerk aan stakeholders, waaronder de topmensen uit het bestuur (dat als een denktank fungeert) en honderden bij vroegere verkenningen betrokken experts die bijdragen aan de visievorming. De unieke werkwijze van STT helpt overheden, bedrijven, wetenschappers en burgers over de grenzen heen hun horizon te verbreden en toekomstgericht te denken, zonder kokervisie. De verre blik op de horizon maakt dat actuele invloeden en schuttersputjes vervallen en bereidheid ontstaat tot samenwerking tussen bedrijven, overheid, onderzoeksorganisaties en andere partners, op een manier die vanuit het hier en nu niet mogelijk is. STT zal in de komende jaren voor het raadplegen van grotere groepen mensen meer van nieuwe instrumenten zoals crowd sourcing gebruikmaken.

Horizonscan Belangrijke activiteit is de periodieke Horizonscan. Dit zijn zeer brede complexe metaverkenningen die veel meer domeinen en disciplines dekken dan de afzonderlijke STT-verkenningen. Het is een internationaal gehanteerde term die door buitenlandse partnerorganisaties zoals RAHS in Singapore wordt gehanteerd. Onder leiding van een stuurgroep die een projectleider aanstuurt, wordt via complexe analyses in speciale groepen het in de bijlage neergelegde schema doorlopen. De scans geven een staalkaart aan signalen, weak en strong (indeling volgens STEEP) en hun mogelijke invloed op grand challenges. Daaruit kunnen o.a. nieuwe inzichten komen over de noodzaak om zwakke signalen nader te analyseren of over white spots. Maar ook worden visies op mondiale ontwikkelingen, innovatie in andere landen en de positie van Nederland ontwikkeld. Het belang voor topsectoren van ‘cross overs’ tussen topsectoren wordt benadrukt. De scan worden regelmatig herhaald. Belangrijk is niet of een toekomstsignaal werkelijkheid wordt maar meer ‘what if’ en ‘are we future ready’. Het bestuur vindt deze activiteit van belang voor risk assessment en risk management.

Verankering Met de verankering van projectresultaten heeft STT al mooie resultaten behaald in de afgelopen decennia. Door de participatieve benadering en de betrokkenheid van veel personen en organisaties wordt tijdens de verkenningen al de basis voor de verankering en de vervolgactiviteiten gelegd. Het kan gaan om onderzoeksprogramma's of curriculumontwikkeling, maar ook de realisering van instituties die kunnen bijdragen aan systeemsprongen in de richting van bepaalde toekomstbeelden. Een boek met de resultaten van een verkenning is slechts de neerslag van al het werk. Vanuit de toekomstbeelden die uit de verkenningen ontstaan, wordt bezien welke aanknopingspunten er zijn voor (systeem)innovatie, beleid, onderwijs en investeringen in onderzoek. Het draagvlak voor veranderingen ontstaat al tijdens de verkenning door de betrokkenheid van een veelheid aan stakeholders. Door het brede bestuur wordt dat draagvlak nog versterkt. De wisselwerking tussen technologie en samenleving is een wezenlijk element, dat ook van belang is voor duurzaamheid. Maar vanuit de toekomstbeelden is er ook input voor risk assessment en risk management door bijvoorbeeld bedrijven; is een organisatie al ‘future ready’?

13

Rolling agenda en Horizonscan Op basis van een raadpleging van en discussie met bestuursleden stelt het bestuur jaarlijks de thema’s voor de rolling verkenningenagenda vast en bepaalt welke thema’s voor de korte termijn aan de orde zijn voor een nieuwe grote STT-verkenning of een quick scan, een voorverkenning om te zien of een grotere verkenning nodig is. De AB-discussie over de thema’s wordt allereerst gevoed vanuit de STT Horizonscan 2050, een zeer brede domeinoverstijgende metaverkenning met een scope van meer dan 40 jaar, die weak en strong signals en seeds of change verkent en hun invloed op grand challenges. STT werkt daarbij samen in internationaal verband. Deze exercitie wordt elke drie jaar herhaald. Het gehele STT-bestuur is actief betrokken bij deze exercitie die de ruggengraat is van STT. Verder is bij de discussie in het AB aan de orde of ‘oude’ STT-verkenningen in het licht van de uit de Horizonscan gebleken technologische en maatschappelijke toekomstvisies toe zijn aan een ‘revisited’. En tot slot kunnen ook AB-leden en sponsors zelf thema’s voor de discussie over de rolling agenda aandragen. Dat kan via bilaterale gesprekken maar ook via online sonderingen. De Horizonscan voedt behalve de verkenningenagenda ook innovatieagenda’s, onderzoekagenda’s en (methodiekontwikkeling voor) exercities m.b.t. risk assessment en risk management.

STT Academy De naam STT Academy wordt gebruikt voor STT als kennis- en expertisecentrum dat een ontmoetings- en ontwikkelplaats t.b.v. onderzoek, bedrijfsleven en maatschappij vormt. De Academy ondersteunt en versterkt de verkenningen en het onderzoek m.b.t. methodiekontwikkeling van toekomstonderzoek, toekomstverkenningen en innovatie, futurologie en gedrag. STT verstrekt vanuit een samenwerkingsverband met betrokken universiteiten in dit kader stipendia aan een aantal STT-hoogleraren en research fellows die bijdragen aan de doelstellingen. Zij begeleiden projectleiders, dragen bij aan leergangen t.b.v. bijv. STT-bestuursleden en andere stakeholders. Zij kunnen ook stagiaires (bachelors en masters) coachen die meedraaien en STT-projectleiders ondersteunen en die zelf in het kader van de verkenningen publicaties kunnen leveren. Het doel is ook om de samenwerking tussen wetenschap en andere partijen in de verkenningen te versterken. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld: methodiek van verkennen; toekomstverkenningen en innovatie; risk assessment; en human factors. Er worden vanuit de expertise van de Academy PAO-cursussen en masterclasses georganiseerd voor young high potentials uit de organisaties van bestuursleden, maar ook voor andere stakeholders. Young high potentials krijgen extra aandacht. Zij worden ook op bestuursniveau bij STT betrokken. Studenten worden via de Academy ook ingezet bij de verkenningen. Binnen de Academy speelt het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV), met ca. 100 leden onder de koepel van STT ook een belangrijke rol. STT beheert ook een nationale verkenningendatabase Toekomstverkenningen Online.

Functie AB en opbrengst voor leden Het Algemeen Bestuur van STT vergadert 2 x per jaar ’s avonds. Daarnaast wordt er halverwege het jaar nog een STT-diner pensant georganiseerd voor de leden, de sponsors en STT-hoogleraren. In de AB-vergaderingen worden actuele thema’s via lezingen gepresenteerd, bedrijfsvisies van AB-leden getoond alsmede presentaties van projectleiders of STT-hoogleraren. De vergaderingen hebben de vorm van workshops. Rond de toekomstverkenningen worden speciale verdiepingssessies georganiseerd waaraan AB-leden dan wel strategen of experts namens de leden of sponsors kunnen deelnemen. De leden worden ook intensief betrokken bij het nieuwe, eerder genoemde project, de periodieke brede Horizonscan die input levert voor de rolling agenda waarover eenmaal per jaar uitgebreid wordt gesproken in het AB en waarvoor leden ook zelf thema’s voor discussie kunnen aandragen. Voor bestuursleden of strategen uit de deelnemende bedrijven en organisaties organiseert STT cursussen, masterclasses en PAO-leergangen. Het kan gaan om thema's uit de verkenningen, maar ook om methodiek van verkennen en toekomstonderzoek, risk assessment (omgaan met onzekerheid) en innovatie.

14

Het AB-lid kan ook deelnemen aan aparte lezingen over actuele thema’s en kan daarvoor ook suggesties doen. De bijeenkomsten van het NTV zijn gratis toegankelijk voor AB-leden.

De waarde van STT STT heeft een unieke positie in Nederland opgebouwd. Allereerst door de in de afgelopen 46 jaar opgebouwde inhoudelijke en methodologische expertise op het gebied van domeinoverstijgende, interdisciplinaire langetermijn toekomstverkenningen. De expertise en de ‘body of knowledge’ uit de meer dan 80 toekomstverkenningen blijft voor de stichting toegankelijk en kan gebruikt worden als input voor nieuwe verkenningen. De stichting kan daarbij een beroep doen op het enorme netwerk van de bij eerdere en nieuwe verkenningen betrokken stakeholders, experts, (voormalige) bestuursleden en de (ex-)projectleiders, en ook het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV). Nieuwe expertise wordt ook geleverd via de STT-Academy met hoogleraren, research fellows en student-stagiairs. Daarmee wordt de basis versterkt voor methodologisch goede toekomstverkenningen en de analyse van voor de verkenningen belangrijke doorsnijdende materie, zoals de human factors, ICT en governance en het omgaan met onzekerheden. STT kan bogen op een grote impact van de verkenningen uit de afgelopen 46 jaar, leidend tot innovatieprojecten, onderzoeksprojecten, nationale netwerken en voeding van onderwijscurricula. Het brede bestuur van topmensen uit bedrijfsleven, wetenschap, maatschappij en overheid, draagt bij aan een brede basis voor innovatie en verankering. De kracht van STT zit ook met name in het continuüm van de samenhangende en elkaar versterkende gremia en activiteiten in de STT-Academy, de vanuit hun verkenningen samenwerkende projectleiders, het bestuur, en de vele stakeholders en hoogleraren. Dat geheel leidt tot een unieke meerwaarde, waarvan ook deelnemende bestuursleden en stakeholders kunnen profiteren. Meer informatie is ook via www.stt.nl te verkrijgen of via [email protected]. Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) tel. 070-3029830 E-mail: [email protected] Bezoekadres: Prinsessegracht 23, 2514 AP Den Haag Postadres: Postbus 30424, 2500 GK Den Haag Site: www.stt.nl

15

Bijlage 2

Samenstelling bestuur STT (januari 2015) Ir. R. Willems, voorzitter

Voormalig President-directeur Shell Nederland

Ir. C.C.J. Vincent MBA, vicevoorzitter

Managing partner PwC Consulting Indonesia, COO PwC South East Asia Consulting

Mevr. dr. ir. N. Buitelaar MBA, secretaris

Chief Business Officer, BiosanaPharma

Ir. J.H.J. Mengelers, penningmeester

Voorzitter College van Bestuur TU Eindhoven

Drs. M. Remerie, lid DB

Voormalig directeur Business Development Siemens Nederland

Prof. dr. E.H.L. Aarts

Decaan faculteit Wiskunde & Informatica, Hoogleraar TU Eindhoven

Drs. ir. J. van den Arend Schmidt

CEO Capgemini Consulting Nederland

H. Blokhuis

CTO & Director for Collaboration & Video, Cisco

Jhr. ing. M. Boreel

CTO Sogeti Group

Drs. J. van Breukelen

Voormalig Voorzitter Raad van Bestuur KPMG

Dr. E.E.W. Bruins

Directeur Technologiestichting STW

Dr. K.H. Chang

Algemeen Directeur Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW)

Drs. Ch. Evers

Lid Raad van Bestuur en CFO Atrium Medisch Centrum Parkstad

Ir. J.P. Fontijne MBA

Executive Vice President Power TIC, DNV GL - Energy

Mevr. prof. dr. V.A.J. Frissen

Hoogleraar ICT en Sociale Verandering Erasmus Universiteit; directeur Stichting SIDN Fonds

Ir. J.F.M.E. Geelen

Senior Vice President R&D Océ-Technologies BV

Drs. J.H. de Groene

Algemeen Directeur Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Drs. F.P.U. Haffmans

Head of Corporate Coverage Benelux, Country Executive Bank of America Merill Lynch The Netherlands

F. Herrebout

Senior Strategy Manager T-Mobile

Drs. A.J. van den Hoogen

Director R&D Products and Applications, Tata Steel Research, Development & Technology

Dr. H. van Houten

Executive Vice President, Philips Research

Ir. E.H.M. Hoving

CTO KPN Group

Ir. C.M. Jaski

CEO Grontmij

Dr. ir. C.P. Jongenburger

CTO & Lid van Raad van Bestuur Wuppermann Staal Nederland

Dr. T. Jongsma

Directeur Stichting Public Private Partnership Institute for Sustainable Process Technology (ISPT)

Mevr. dr. M.J. Jonkman

Corporate director R&D Koninklijke FrieslandCampina

Prof. dr. ir. J.T.F. Keurentjes

CSO, lid Raad van Bestuur TNO

Ir. G.A. Kroon

Algemeen directeur ARCADIS Nederland

Dr. B. Leeftink (waarnemer)

Directeur-generaal Bedrijfsleven en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken

Mevr. ir. M. van Lier Lels

Lid Raad van Commissarissen Reed Elsevier, Imtech en Eneco; diverse bestuursfuncties >> vervolg

16

Ir. P.C. Molengraaf MBA

Voorzitter Raad van Bestuur Alliander

P.W. Mollema MSc

Director Environmental Management, Port of Rotterdam Authority

Mevr. dr. I.D. Nijboer (waarnemer)

Plv. Secretaris-generaal Ministerie van SZW

Ir. E. Oostwegel

Voorzitter Raad van Bestuur Royal HaskoningDHV

Mevr. prof. mr. A. Oskamp

Rector magnificus van het College van Bestuur van de Open Universiteit

Ing. M.C.J. van Pernis

President KIVI

Mevr. dr. J.W.A. Ridder-Numan (waarnemer)

Plv. hoofd Wetenschapsgebieden, directie OWB, Ministerie van OCW

Ir. P. van Riel

CEO Fugro

Ir. P.W.F. Rutten MBA

Partner McKinsey and Company

Mevr. drs. J.H. Scholten

Directeur VSNU

Ir. G.J.M. Schotman

Executive Vice President Innovation, R&D, CTO Projects & Technology Royal Dutch Shell

Mevr. ir. C.M. Sluis

Algemeen directeur Witteveen+Bos Raadgevende ingenieurs BV

Drs. ing. G.E.A. Smit

CTO IBM Benelux, IBM Distinguished Engineer

F. E. Smith

Director Public Affairs, ANWB

Dr. J.M.A. Verbakel

Vice President Global R&D Operations Unilever

Mevr. prof. dr. ir. M.P.C. Weijnen

Hoogleraar TU Delft, faculteit Techniek, Bestuur en Management, lid WRR

Drs. C. Willems

Manager New Energy, RWE/Essent.

Mevr. mr. J.S. van der Woude

Company Secretary and Legal Director Continental Europe, Reed Elsevier NV

Dr. M. Wubbolts

CTO Royal DSM

Prof. dr. A.N. van der Zande

Directeur-Generaal Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

Drs. R. Zandbergen

CEO USG People

Adviserende leden uit de STT-Academy STT hoogleraren Prof.dr.ir. M.F.W.H.A. Janssen

TU Delft: ICT en Governance

Prof.dr.ir. V.A.W.J. Marchau

Radboud Universiteit: onzekerheid en adaptiviteit van maatschappelijke systemen

Mevr. prof. dr. M.H. Martens

Universiteit Twente: Intelligent Transport Systems (ITS) en Human Factors

Prof. dr. W.J. de Ridder

Universiteit Twente: toekomstonderzoek

Prof.dr.ir. T. de Vries

Universiteit Twente: ICT en gezondheidszorg, ICT en fraude, data-analytics

Research fellow Dr. P. van der Duin

Directeur bureau

TU Delft: methodiek van verkenningen en innovatie; Lector Futures Research & Trendwatching bij Fontys Academy for Creative Industries Drs. P. Morin

www.stt.nl Tel. (070) 3029830 E: [email protected] Bezoekadres: Prinsessegracht 23, 2514 AP Den Haag – Postadres: Postbus 30424, 2500 GK Den Haag

17

Bijlage 3 STT publicaties sinds 2000 STT 80: Horizonscan 2050 Redactie Jacintha Scheerder, Rene Hoogerwerf en Silke de Wilde, 2014 STT 79: Aspirine op je brood; convergentie voeding en geneesmiddelen Ellen Willems, 2013 STT 78: Het vervoer van morgen begint vandaag; de toekomst van superintelligent vervoer in de maatschappij. Marie-Pauline van Voorst tot Voorst, Rene Hoogerwerf, 2013 STT quick scan: Fraude loont e Alex van Geldrop, Theo de Vries, 2012. 2 editie 2015 STT 77: Samen slimmer. Hoe de ‘wisdom of crowds’ onze samenleving zal veranderen Maurits Kreijveld en 25 coauteurs, 2012. Tweede druk via Vakmedianet 2014 STT 76: Serious Gaming: Vergezichten op de mogelijkheden (serie van 3 publicaties) Jacco van Uden, 2011 STT-NTV: De voorstelbare toekomst: praktijken van toekomstverkenning bij bedrijven, gemeenten en transitienetwerken. Redactie Paul Rademaker, Erik van de Linde, Cock Hazeu, 2011 STT 75: Future of Technology in Africa Jasper Grosskurth, 2010 STT Quick Scan: Robotica, onderwijs en arbeid Erik van de Linde, 2010STT 74: Bargaining Norms – Arguing Standards Redactie: Judith Schueler, Andreas Fickers, Anique Hommels, 2008 STT 73: Brain Visions: how the brain sciences could change the way we eat, comunicate, learn and judge Redactie: Ira van Keulen, 2008 Idem: Nederlandstalige samenvatting: Beelden van het Brein; vergezichten en toepassingen va hersenwetenschappen binnen voeding, mens-machine interfaces, onderwijs en justitie Red. Ira van Keulen, 2012 STT 72: Deus et Machina. De verwevenheid van technologie en religie Redactie: Michiel D.J. van Well, 2008 STT 71: Converging Technologies: Innovation patterns and impacts on society Edited by Maurits Doorn, 2006 STT 70: Genomics 2030: Part of Everyday Life Edited by Mark de Graef, 2005 STT 69: Techniek als menselijk ontwerp; nieuwe opleidings- en loopbaanroutes voor jongeren Redactie: dr.ir. Remke M. Bras-Klapwijk, 2005 STT 68: Beter bouwen en bewonen. Een praktijkgerichte toekomstverkenning Redactie: drs. Michiel D.J. van Well, 2004 STT 67: Zee in zicht, zilte waarden duurzaam benut Redactie: dr. Esther Luiten, 2004 De eindeloze ether; mobiel breedbandinternet en de toekomst van de omroep Frank Biesboer, Herbert Blankesteijn, Christan Jongeneel, 2004 STT 66: Zorgtechnologie, kansen voor innovatie en gebruik Redactie: dr.ir. Jessika van Kammen, 2002 STT 65: Dealing with the data flood, mining data, text and multimedia Edited by Jeroen Meij, 2002 STT 64: Betrouwbaarheid van technische systemen, anticiperen op trends Redactie: dr. Mark R. de Graef, 2001

Volledige lijst sinds 1968 op www.stt.nl

18

Bijlage 4 Voorbeelden van verankering van resultaten van toekomstverkenningen in de afgelopen 10 jaar Verankering van resultaten van STT-verkenningen kan in veel vormen plaatsvinden. Bijvoorbeeld via presentaties die door projectleiders en directeur worden gehouden op verzoek van AB-leden en organisaties die niet aan STT verbonden zijn. Exposure in de gedrukte en online media, in de vorm van artikelen en interviews was in 2014 al aanzienlijk. Doel is daarbij brede disseminatie van resultaten. Verankering van resultaten van verkenningen vindt ook plaats in visieontwikkeling van de overheid, onderzoeksprogramma’s, netwerken, instituten, enz. De stichting heeft op dat punt een lange staat van dienst. Hieronder een kleine selectie.  Horizonscan 2050 (2012-14): onder andere input voor visievorming bij AB-leden via presentaties, input voor de STT Winterschool, een leergang over omgaan met onzekerheid, TV-presentatie bij Niehe, vier pagina’s in NRC Next en 2 pagina’s in NRC en De Morgen. De Horizonscan wordt mede gebruikt voor voeding van de rolling verkenningenagenda.  Het vervoer van morgen begint vandaag (2012-13): voorbeelden: op basis van het eindrapport van de verkenning is een casus mobiliteit als bijlage bij het AWT-advies Waarde Creëren uit maatschappelijke uitdagingen, over de topsectoren opgenomen. Het advies is in 2014 aan regering en Tweede Kamer gestuurd. Aanbeveling over pilots is door Minister IenM overgenomen. Er is sinds de slotconferentie een veelheid aan uitnodigingen voor lezingen in den lande ontvangen. Veel publiciteit in gedrukte media.  Convergentie Voeding en geneesmiddelen (2013-14): eindrapport vormt input voor aanpassing van curriculum bij hogeschool Vilentum waar projectleider als docent optreedt. Organisatie van manifestaties voor jongeren.  ICT en Fraude (quick scan, 2012): heeft in 2013-14 geleid tot een nationaal samenwerkingsplatform en de instelling van een onderzoeksinstituut bij de Universiteit Twente. Tweede, herziene editie van het rapport ‘Fraude loon’ verschijnt begin 2015 tijdens topconferentie.  Wisdom of the Crowd (2011-12): eindrapport genomineerd voor Managementboek van het jaar 2013 (top 5). Tweede druk van het boek is via de uitgever Vakmedianet gepubliceerd. Veelheid aan lezingen door exprojectleider. Gebruik van de inhoud van het boek als lesmateriaal in het hoger onderwijs.  Robotica, Educatie en Arbeid (2009): vormde de aanzet voor het strategisch plan van RoboNed, een samenwerkingsverband van bedrijven en instellingen die actief zijn in de robotica. STT is lid van het bestuur (RoboNed ontstond uit de Horizonscan 2007).  Beelden van het Brein (Brain Visons, 2008): o.a. basis voor een vijfjaars NWO-onderzoeksprogramma (maatschappelijk verantwoord innoveren); input voor Deltaplan-Bètatechniek; bijdrage totstandkoming van het Europese project Equal dat onder de naam De Glazen Muur door de ministeries van SZW en OCW werd uitgevoerd en in 2007 werd afgesloten; samenwerkingsverbanden tussen industrie (Unilever, Friesland Foods, Thieme Meulenhoff) en wetenschap; initiatie van Breinhuis Nederland (i.e. permanente expositie, belevings- en activiteitencentrum over de hersenen).  Toekomst van Infrastructurele Netwerken in Europa (Bargaining Norms, Arguing Standards, 2008): onder andere een permanent magazine, de oprichting van een normalisatiecentrum, en de kennisagenda voor de Stichting Next Generation Infrastructures.  Techniek en Religie (Deus et Machina), 2008: realisatie van een NWO thematisch onderzoeksprogramma Religie en Technologie, Centrum voor Technologie en Religie bij de Universiteit Twente.  Converging Technologies (2006): twee smart mix projecten; input voor een Rijksbrede Verkenning.  Genomics, part of everyday life (2005): input tweede fase van Regieorgaan Genomics.  Jongeren en Techniek nieuwe opleidings- en loopbaanroutes voor jongeren (rapport: Techniek als menselijk ontwerp, 2005): input voor Deltaplan Bètatechniek, bijdrage totstandkoming EU project; input Deltaplan; STTlustrummanifestatie in het teken van Jongeren en Techniek met bedrijfsleven en schooljeugd. Hieruit is een aantal ideeën gerealiseerd met IBM en AKZO Nobel. Bijdrage totstandkoming van het Europese project Equal

19

   



dat onder de naam van De Glazen Muur door de ministeries van SZW en OCW werd uitgevoerd en in 2007 werd afgesloten. Ocean Farming (Zee in zicht, 2004): ideeën die o.a. werden gerealiseerd: Sea Wing, Aquaproductieparken, herontwerp Afsluitdijk en IJsselmeer Friese zijde. Dealing with the dataflood; mining data, text and multimedia ( 2002): eindrapport gebruikt als lesmateriaal aan de UT en de UU. Betrouwbaarheid van technische systemen (2001): het eindrapport werd verplichte literatuur bij de studie Techniek en Management van de TU Eindhoven. Stroomversnelling; de volgende elektrische innovatiegolf (1999): het project heeft geleid tot de oprichting van het Innovatiegerichte Onderzoekprogramma (IOP EMVT) door het ministerie van EZ. Dit IOP loopt nog steeds onder AgentschapNL. Nanotechnology (1998): oprichting NanoNed (Nu NanoNext) door leden van de stuurgroep van de studie; het project leidde o.a. tot de oprichting van een MSC+ bij de Universiteit Groningen en MESA+ bij de Universiteit Twente.

20

Bijlage 5 Rolling agenda en verkenningenthema’s In 2013-14 werden via online sonderingen van AB-leden suggesties voor verkenningenthema’s op basis van een groslijst van onderwerpen die al eerder waren ingebracht of uit verkenningen naar voren kwamen. Op basis daarvan werd in een workshop in 2013 een ranking gemaakt en een top 10 bepaald. 1. Waar verdient Nederland zijn geld mee in 2040? 2. Big data and governance 3. Toekomst van technologie in de (persoonsgebonden) zorg 4. Smart grids en energie 5. Toekomst van het onderwijs 6. Nieuwe energiebronnen en -dragers, economische en geopolitieke gevolgen 7. 7 miljard monden en de toekomst van voeding en landbouw & voedselveiligheid 8. De mens in 2050 9. Technology in Asia 10. Toekomst van water Voor 2014-15 werd op basis daarvan de volgende lijst vastgesteld:  Toekomst van technologie in de agrifood sector, waarin het thema 7 mld monden. Afronding 9 april 2015  Toekomst van technologie in de zorg: slotconferentie 29 mei 2015  Toekomst van water: afronding eind 2015 e  ICT en Fraude: presentative 2 editie quick scan ‘Fraude loont’ tijdens topconferentie op 24 april In een vervolgworkshop met het AB werden voor 2015-16 gekozen: • Big Data en governance: start in april 2015 • De mens in 2050 (inclusief robotica en arbeid): start 2015 • Toekomst van energie (waarin ook opgenomen de thema’s ‘smart grids’ en ‘nieuwe energiebronnen’ die in eerdere wenslijstjes van AB’ers stonden: start in 2015)

Uit de AB-workshop kwam nog een aantal reservethema’s naar voren:  Toekomst van het onderwijs: staat genoteerd als voorkeursthema voor 2015-16  Cyberterrorisme: is deels in de tweede editie van de quickscan ICT en fraude opgepakt. Circulaire economie; wellicht ook als onderdeel van De Mens van 2050.  9 miljard mensen in 2050  7 miljard monden voeden en ethische componenten (is nu onderdeel van de verkenning van agrifood). Het door het AB gekozen thema Waar verdient Nederland zijn geld mee in 2015 wordt als dwarsdoorsnijdend beschouwd. Er zal een seminar worden georganiseerd op basis van de uitkomsten van lopende verkenningen, zoals Toekomst van zorgtechnologie, Toekomst van technologie in agrifoodsector, en De mens van 2050, waarin technologie en werkgelegenheid een component is. Over thema’s voor de agenda van 2016-17 wordt op 13 oktober 2015 in de najaarsvergadering van het AB in 2015 gesproken. Onderzoek vanuit de STT Academy (STT hoogleraren en studenten) in 2015:  STT revisited (analyse van 10 jaar STT-verkenningen en toetsing aan Horizonscan 2050  Horizonscan 2050 en de topsectoren: studie en conferentie in 2050