STRUKTUR SEMANTIS VERBA UJARAN BAHASA SIMALUNGUN SKRIPSI OLEH ROHFINTA OKTORIA SINAGA
NIM 100701024
DEPARTEMEN SASTRA INDONESIA FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS SUMATERA UTARA MEDAN 2014
Universitas Sumatera Utara
STRUKTUR SEMANTIS VERBA UJARAN BAHASA SIMALUNGUN
OLEH ROHFINTA OKTORIA SINAGA NIM 100701024 Skripsi ini diajukan untuk melengkapi persyaratan memperoleh gelar sarjana sastra dan telah disetujui oleh
Pembimbing I
Pembimbing II
Dr. Mulyadi, M. Hum NIP 196407311989031004
Drs.T.Aiyub Sulaiman, M.Hum NIP 195001011980031003
Departemen Sastra Indonesia Ketua,
Prof. Dr Ikhwanuddin Nasution, M.Si NIP 196209251989031017
Universitas Sumatera Utara
STRUKTUR SEMANTIS VERBA UJARAN BAHASA SIMALUNGUN ROHFINTA OKTORIA SINAGA (Fakultas Ilmu Budaya USU)
ABSTRAK Penelitian ini membahas struktur semantis verba ujaran bahasa Simalungun. Aspek yang dikaji adalah tipe-tipe semantis, makna, dan struktur semantis verba ujaran. Data yang digunakan adalah data lisan, data tulis dan data intuitif. Data dikumpulkan dengan metode cakap dan metode simak. Kemudian, data dianalisis dengan metode agih dan metode padan. Hasilnya disajikan dengan metode formal dan informal. Teori yang digunakan dalam penelitian ini ialah teori “Metabahasa Semantik Alami” (MSA). Hasil penelitian menunjukkan bahwa verba ujaran bahasa Simalungun digolongkan atas enam tipe semantis, MENGATAKAN/TERJADI, MENGATAKAN/MELAKUKAN, MENGATAKAN/MENGETAHUI,MENGATAKAN/MERASAKAN, MENGATAKAN /BERPIKIR, dan MENGATAKAN / MENGATAKAN. Makna verba ujaran memiliki ciri utama yang membangun makna verba ujaran, yaitu dari segi waktu (masa lalu, masa sekarang, masa mendatang, fungtual, dan duratif ) dan juga tindakan (baik dan buruk). Selanjutnya struktur semantis verba ujaran dibentuk oleh tiga komponen yang sama, yaitu diformulasikan ‘X mengatakan sesuatu kepada Y...’, ‘X mengatakan ini karena...’, X mengatakan sesuatu seperti ini...’. Komponen yang bisa menjadi ciri pembeda di antara anggota verba ujaran.
Kata kunci : Verba Ujaran, Komponen Semantis, dan Struktur Semantis
Universitas Sumatera Utara
DAFTAR ISI
Halaman LEMBAR PENGESAHAN ................................................................................................... PERNYATAAN ..................................................................................................................... ABSTRAK .............................................................................................................................. PRAKATA ............................................................................................................................. DAFTAR ISI .......................................................................................................................... DAFTAR TABEL .................................................................................................................. DAFTAR GAMBAR ............................................................................................................. DAFTAR LAMBANG DAN SINGKATAN ........................................................................
ii iii iv v viii xi xii xiii
BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang .................................................................................................................
1
1.2 Rumusan Masalah ...........................................................................................................
7
1.3 Tujuan Penelitian ..............................................................................................................
7
1.3.1 Tujuan Umum ........................................................................................................
8
1.3.2 Tujuan Khusus .........................................................................................................
8
1.4. Manfaat Penelitian ............................................................................................................
8
1.4.1 Manfaat Teoretis .....................................................................................................
8
1.4.2 Manfaat Praktis .......................................................................................................
8
BAB II KONSEP, LANDASAN TEORI, DAN TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Konsep .............................................................................................................................
9
2.2 Landasan Teori ...............................................................................................................
11
2.2.1 Makna Asali ...........................................................................................................
11
2.2.2 Polisemi Nonkomposisi .........................................................................................
13
2.2.3 Sintaksis Makna Universal .....................................................................................
14
2.3 Tinjauan Pustaka .................................................................. ..........................................
17
Universitas Sumatera Utara
BAB III METODE PENELITIAN 3.1 Lokasi dan Waktu Penelitian ............................................. ...............................................
23
3.2 Sumber Data ....................................................................................................................
26
3.3 Metode dan Teknik Pengumpulan Data ..........................................................................
27
3.4 Metode dan Teknik Analisis Data ...................................................................................
29
3.4.1 Metode Padan ...........................................................................................................
30
3.4.2 Metode Agih .............................................................................................................
30
3.5 Metode dan Teknik Penyajian Hasil Analisis Data ...........................................................
34
BAB IV STRUKTUR SEMANTIS VERBA UJARAN BAHASA SIMALUNGUN 4.1 Pengantar ...........................................................................................................................
35
4.2 Tipe-Tipe Semantis Verba Ujaran Bahasa Simalungun ....................................................
35
4.2.1 Tipe MENGATAKAN/TERJADI ...........................................................................
35
4.2.2 Tipe MENGATAKAN/MELAKUKAN .................................................................
37
4.2.3 Tipe MENGATAKAN/MENGETAHUI ................................................................
39
4.2.4 Tipe MENGATAKAN/MERASAKAN ..................................................................
40
4.2.5 Tipe MENGATAKAN/BERPIKIR ........................................................................
40
4.2.6 Tipe MENGATAKAN/MENGATAKAN .............................................................
41
4.3 Makna Verba Ujaran Bahasa Simalungun ........................................................................
42
4.3.1 Makna Verba MANGINDO ‘meminta’ ...................................................................
43
4.3.2 Makna MANURUH ‘menyuruh’ .............................................................................
46
4.3.3 Makna Verba PATUGAHKON ‘memberitahukan’ .................................................
49
4.3.4 Makna Verba MANURAI ‘memaki’........................................................................
51
4.3.5 Makna Verba MANGELEK ‘membujuk’ ................................................................
53
4.3.6 Makna Verba MANUKKUN ‘bertanya’ ...................................................................
55
4.4 Struktur Semantis Verba Ujaran ........................................................................................
57
Universitas Sumatera Utara
BAB V SIMPULAN DAN SARAN 5.1 Simpulan ............................................................................................................................
60
5.2 Saran ..................................................................................................................................
60
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................................................
61
LAMPIRAN-LAMPIRAN LAMPIRAN 1 : MAKNA VERBA UJARAN ..................................................................... LAMPIRAN 2 : LEKSIKON VERBA UJARAN ............................................................... LAMPIRAN 3 : DAFTAR KLAUSA VERBA UJARAN .................................................. LAMPIRAN 4 : DATA INFORMAN .................................................................................. LAMPIRAN 5 : SURAT PENELITIAN .............................................................................
63 68 70 74 75
Universitas Sumatera Utara
DAFTAR TABEL Halaman 2.1 Perangkat Makna Asali Bahasa Inggris dan Bahasa Indonesia .........................................
12
3.1 Pekerjaan Penduduk ..........................................................................................................
25
3.2 Verba Ujaran Berdasarkan Ciri Semantis ..........................................................................
28
3.3 Tipe-Tipe Semantis Verba Ujaran Bahasa Simalungun ....................................................
29
Universitas Sumatera Utara
DAFTAR GAMBAR Halaman 1.1 Relasi Semantis Verba Ujaran Bahasa Simalungun ..........................................................
4
2.1 Hubungan Makna Asali, Polisemi, Sintaksis Makna Universal, dan Makna ....................
17
3.1 Peta Lokasi Penelitian .......................................................................................................
24
3.2 Desa Tigaraja .....................................................................................................................
25
Universitas Sumatera Utara
DAFTAR LAMBANG DAN SINGKATAN
A. Daftar Lambang []
padanan bentuk
()
pengapit nomor data / kalimat
{ }
konstituen alternatif
‘’
makna / terjemahan
“”
penegasan bentuk/ bermakna khusus
?
konstruksi yang meragukan
??
konstruksi yang anomali
*
konstruksi yang tidak gramatikal
B. Daftar Singkatan Akt
aktif
Dem
demonstrativa
Ha
hektare
INTROG
introgativa
JM
jamak
KM
kilometer
KONJ
konjungsi
MSA
metabahasa semantik alami
PART
partikel
PREP
Preposisi
TG
tunggal
Universitas Sumatera Utara