Stress, werk en de inrichting van het kantoor

Stress,  werk  en  de  inrichting  van  het   kantoor   Leonie  van  de  Kamer   Universiteit  van  Amsterdam     Abstract   Ziekteverzuim  is  een  belangrijk  probleem  binnen  organisaties,  werknemers  vervullen  minder  taken   en  het  kost  de  organisatie  veel  geld.  Eén  van  de  oorzaken  van  ziekteverzuim  is  stress.  Stress  kan   worden  ervaren  door  sociaal  psychologische  factoren  die  aangezet  worden  door  de  fysieke   elementen  van  een  inrichting.  Tevens  kan  de  omgeving  van  het  kantoor  ervoor  zorgen  dat  de   werknemers  productiever  werken  en  de  organisatie  dus  betere  resultaten  kan  behalen.  De   onderzoeksvraag  van  deze  thesis  luidt:  “Hoe  kan  de  inrichting  van  een  kantoor  leiden  tot  minder   stress  onder  werknemers  en  daarmee  tot  het  verminderen  van  ziekteverzuim?”  Er  wordt  onderzocht   welke  sociaal  psychologische  factoren  vanuit  de  omgeving  aangrijpen  op  de  biologische  en   cognitieve  processen  in  het  menselijk  lichaam  die  leiden  tot  stress.  Stress  wordt  ervaren  door     vermindering  van  controle  en  rechtvaardigheid  en  deze  kunnen  worden  verminderd  door  fysieke   elementen  als  een  groene  omgeving,  ventilatie,  daglicht  en  flexibele  kantoren  als  thuiskantoren  en   virtuele  kantoren.  Tevens  wordt  er  een  voorstel  gedaan  voor  vervolgonderzoek  voor  de   omgevingspsychologie  in  organisaties.             Begeleider:    

 

Dr.  R.  Hamel  

Studentnummer:    

6082858  

Datum:    

22  mei  2012  

 

Aantal  woorden:    

 

7898  

1  

Inhoudsopgave   1.  INTRODUCTIE  

3  

2.  WAT  HOUDT  STRESS  PRECIES  IN?   2.1  VERSCHILLENDE  INVALSHOEKEN  VAN  STRESS   2.2  HET  STRESSMODEL  

5   5   7  

3.  STRESS  IN  HET  BREIN  

9  

4.  DE  SOCIALE  PSYCHOLOGIE  VAN  STRESS   4.1  PSYCHOLOGISCHE  ACCEPTATIE   4.2  SOCIALE  STEUN  EN  MOTIVATIE   4.3  CONTROLE   4.4  DE  VOORSPELBAARHEID  EN  DE  NABIJHEID  VAN  DE  SITUATIE   4.5  AROUSAL   4.6  AANPASSING  AAN  DE  SITUATIE  

10   10   11   11   12   13   14  

5.  STRESS  IN  RELATIE  TOT  WERK   5.1  RECHTVAARDIGHEID  OP  DE  WERKVLOER  

15   15  

6.  FYSIEKE  STRESS-­‐VERMINDERENDE  ELEMENTEN   6.1  SICK  BUILDING  SYNDROME   6.2  NATUURLIJKE  OMGEVING   6.3  VERSCHILLENDE  WERKPLEKKEN  

18   18   18   20  

7.  DISCUSSIE  

21  

8.  ONDERZOEKSVOORSTEL   8.1  PROBLEEMSCHETS   8.2  ONDERZOEKSMETHODE   8.3  DATA  ANALYSE   8.4  INTERPRETATIE  VAN  MOGELIJKE  RESULTATEN  

23   23   25   26   26  

LITERATUURLIJST  

28  

             

 

2  

1.  Introductie      

Stress  is  één  van  de  meest  voorkomende  oorzaken  van  ziekteverzuim  onder  werknemers.  In  

2011  steeg  het  aantal  werknemers  dat  te  maken  kreeg  met  een  burnout  met  elf  procent  (Hovemann,   2012).  Gek  genoeg  meldde  acht  procent  minder  mensen  zich  ziek  op  het  werk.  Hovemann  stelt  dat   dit  zou  kunnen  komen  door  de  aanhoudende  economische  crisis.  Een  werknemer  die  kampt  met  een   naderende  burnout  is  onder  andere  sneller  geïrriteerd,  minder  flexibel,  gaat  zeer  traag  werken,   heeft  geen  motivatie  meer  en  heeft  moeite  met  concentratie.  Deze  verschijnselen  zorgen  ervoor  dat   de  werknemer  minder  productief  werkt  en  dit  kost  de  werkgever  veel  geld.    Wanneer  de  persoon   zich  ziek  meldt  in  verband  met  een  burnout  kost  dit  de  organisatie  nog  meer  geld  en  is  er  een   onzekerheid  over  de  terugkeer  van  de  medewerker  (Kuiper,  2003).        

Aan  ziekteverzuim  zijn  hoge  kosten  gekoppeld  en  wanneer  werknemers  zich  ziek  melden  

moet  het  werk  worden  overgenomen  door  collega’s,  bij  wie  de  werkdruk  ook  weer  oploopt.  Om   deze  reden  moeten  organisaties  zorgen  voor  preventie  van  stress  en  burnouts.  Preventie  van   burnouts  kan  op  vele  verschillende  manieren  en  één  daarvan  is  zorgen  voor  een  gezonde   werkomgeving.  De  focus  van  deze  thesis  zal  dan  ook  liggen  op  de  relatie  tussen  de  werkomgeving  en   het  verminderen  van  stress  onder  werknemers.  Stress  kan  worden  veroorzaakt  door  zowel  sociaal   psychologische  factoren  als  werkcontrole  en  werksfeer,  als  door  de  fysieke  elementen  uit  de   werkomgeving,  denk  aan  temperatuur,  licht  en  opstelling  van  bureaus.  De  onderzoeksvraag  van  deze   these  zal  luiden:   “Hoe  kan  de  inrichting  van  een  kantoor  leiden  tot  minder  stress  onder  werknemers  en   daarmee  tot  het  verminderen  van  ziekteverzuim?”      

Deze  onderzoeksvraag  zal  worden  beantwoord  door  middel  van  een  aantal  deelvragen.  Deze  

deelvragen  zullen  ingaan  op  de  volgende  onderwerpen:    

   

•

Wat  stress  precies  inhoudt;  

•

Wat  er  in  de  hersenen  gebeurt  wanneer  stress  wordt  ervaren;  

•

Welke  sociaal  psychologische  factoren  kunnen  bijdragen  aan  het  verminderen  van  stress;  

•

Wat  er  bekend  is  over  stress  onder  werknemers  in  organisaties;  

•

Welke  fysieke  elementen  van  het  interieur  kunnen  bijdragen  aan  het  verminderen  van  stress.   Na  het  beantwoorden  van  deze  deelvragen  zal  er  een  conclusie  worden  getrokken  waarin  

een  kantoorinrichting  wordt  omschreven  waarbij  stress  zoveel  mogelijk  voorkomen  kan  worden.   Tevens  zal  na  het  literatuuronderzoek  een  gedetailleerd  plan  worden  gegeven  voor  een  empirisch   onderzoek.          

 

3  

   

Binnen  deze  these  zal  het  stressmodel  van  Bell,  Greene,  Fisher  en  Baum  (2001)  centraal  

staan.  Dit  model  zal  in  de  verschillende  deelvragen  besproken  worden  en  er  zal  commentaar  op  het   model  worden  gegeven.  In  de  conclusie  zal  er  een  duidelijk  overzicht  worden  gegeven  wat  de   tekortkomingen  van  het  model  zijn  (onderbouwd  door  de  verschillende  deelvragen)  en  hoe  het   model  verbeterd  kan  worden  wanneer  het  gaat  om  stress  onder  werknemers  in  een  organisatie.      

                         

       

 

4  

2.  Wat  houdt  stress  precies  in?      

Stress  is  een  algemeen  begrip  dat  vaak  wordt  gebruikt,  alleen  is  over  de  betekenis  nog  veel  

discussie.  Tevens  is  het  voor  elke  persoon  verschillend  wanneer  stress  wordt  ervaren.  Binnen  deze   these  zal  niet  worden  ingegaan  op  de  persoonlijke  verschillen  die  van  invloed  zijn  op  het  ervaren  van   stress.  Deze  these  zal  wel  ingaan  op  de  fysieke  en  sociaal  psychologische  verschijnselen  van  stress.        

Wanneer  men  de  definitie  van  stress  opzoekt  in  het  woordenboek  komt  men  op  de  volgende  

definitie:  “de;  m  aanhoudende  geestelijke  druk;  spanning”.  Deze  definitie  is  nog  vaag  en  niet  alles   omvattend.  In  het  boek  van  Bell,  Greene,  Fisher  en  Baum  (2001)  wordt  stress  beschreven  als:  “Vele   elementen  uit  de  omgeving  kunnen  worden  gezien  als  stressoren,  zoals  geluid  en  drukte.  Stressoren   worden  gezien  als  de  aversieve  omstandigheden  die  het  welzijn  van  een  persoon  kunnen  bedreigen.   Stress  is  de  mediërende  variabele  op  deze  omstandigheden.”  Deze  definitie  beschrijft  een  stuk  beter   wat  stress  precies  is.  De  verschillende  omstandigheden  waaronder  stress  optreedt  zijn  nog  niet   duidelijk  en  worden  verder  in  deze  these  onderzocht.             2.1  Verschillende  invalshoeken  van  stress   Onderzoek  naar  stress  kan  worden  onderverdeeld  in  verschillende  invalshoeken  (Cohen,  Kessler   en  Underwood,  1997): •

De  omgevings  invalshoek  van  stress  gaat  ervan  uit  dat  stress  voortkomt  uit  verschillende   levensgebeurtenissen.  Hierbij  kan  worden  gedacht  aan  conflicten  in  relaties  of  dagelijkse   gebeurtenissen.  Onderzoekers  binnen  deze  invalshoek  bestuderen  de  invloed  van  stressvolle   veranderingen  in  de  omgeving  op  hartkwalen  en  dergelijke  aandoeningen  die  in  relatie   zouden  kunnen  staan  met  stress.  Volgens  Maddock  en  Pariante  (2001)  wordt  stress  al  een   lange  tijd  in  relatie  gebracht  met  ziekten  als  Astma,  MS  en  Reuma,  maar  de  meest  bekende   relatie  blijkt  volgens  hen  te  liggen  tussen  stress  en  Coronaire  Hartziekten  (CHD).  Mensen   met  een  type  A  persoonlijkheid  (overdreven  competitiedrang,  agressiviteit,  ongeduldigheid,   vijandigheid  en  een  dringend  gevoel  van  tijd)  ervaren  met  regelmaat  episoden  van  stress  en   dit  heeft  een  hoge  correlatie  met  het  ontwikkelen  van  CHD.    

•

De  psychologische  invalshoek  van  stress  gaat  ervan  uit  dat  stress  voortkomt  uit  de   subjectieve  perceptie  en  evaluatie  die  een  persoon  heeft  van  een  bepaalde  gebeurtenis.   Wanneer  de  persoon  de  gebeurtenis  niet  onder  controle  heeft  en  zich  niet  kan  aanpassen   aan  de  situatie,  wordt  er  een  negatieve  emotie  ervaren  die  zich  op  den  duur  kan  uiten  in   stress.  Wanneer  een  persoon  zich  bijvoorbeeld  bedreigd  voelt  in  een  bepaalde  situatie  kan   dit  worden  ervaren  als  stress  en  kan  de  persoon  gedragingen  gaan  uitvoeren  die  negatief  zijn   voor  de  gezondheid,  zoals  roken  en  alcohol  drinken,  slecht  slapen  en  zich  anders  gedragen   binnen  interpersoonlijke  relaties.    

 

5  

•

De  biologische  invalshoek  van  stress  focust  zich  meer  op  de  lichamelijke  aspecten  van  stress.   Binnen  deze  invalshoek  worden  twee  systemen  aangeduid  als  indicatoren  van  stress:  het   Sympatisch  Adrenaline  Medullair  systeem  (SAM)  en  het  Hypofyse  Bijnierschors-­‐As  systeem   (HPA).  Het  SAM  systeem  wordt  ook  wel  het  ‘fight-­‐or-­‐flight’  systeem  genoemd  en  zorgt   ervoor  dat  de  hersenen  en  het  centrale  zenuwstelsel  in  paraatheid  worden  gebracht  voor   actie.  Dit  systeem  scheidt  de  hormonen  epinefrine  (adrenaline)  en  norepinefrine   (noradrenaline)  uit  en  dit  zorgt  ervoor  dat  de  hartslag  omhoog  gaat,  de  bloedvaten  wijder   worden  en  men  meer  gaat  zweten.  Dit  systeem  wordt  door  Bell  et  al.  (2001)  omschreven  als   het  toenemen  van  de  arousal.  Het  HPA-­‐systeem  werkt  in  de  volgende  drie  fases:   1. Een  alarmfase  waarin  de  neurotransmitter  ACTH  wordt  uitgescheiden  door  de   hypofyse,  die  zich  in  de  hersenen  bevindt.  Deze  neurotransmitter  zorgt  ervoor  dat   de  bijnierschors  begint  met  het  uitscheiden  van  verschillende  hormonen,  bij  mensen   is  dit  voornamelijk  cortisol.  De  cortisolspiegel  stijgt  zeer  snel  in  deze  fase.   2. In  de  tweede  fase  past  het  lichaam  zich  aan  op  de  verhoogde  cortisolspiegel,   waardoor  spiegel  hoog  kan  blijven.   3. In  de  laatste  fase  stopt  de  hypofyse  met  het  uitscheiden  van  ACTH  en  daarmee   wordt  ook  de  bijnierschors  gestopt.  Dit  komt  doordat  het  lichaam  zich  niet  meer  kan   aanpassen  aan  de  hoge  cortisolspiegel  en  uitgeput  raakt.  De  situatie  wordt  nu  gezien   als  te  ‘stessvol’  en  in  deze  fase  wordt  het  lichaam  dan  ook  kwetsbaarder  voor  ziektes.   Wanneer  de  eerste  twee  fases  te  lang  hebben  aangehouden  kan  er  in  deze  laatste   fase  een  zogenoemde  ‘breakdown’  plaatsvinden  die  zelfs  de  dood  als  gevolg  kan   hebben.  Maddock  en  Pariante  (2001)  geven  aan  dat  de  ‘breakdown’  plaatsvindt   wanneer  men  chronische  stress  ervaart.  Dit  zorgt  er  namelijk  voor  dat  het   immuunsysteem  onderdrukt  wordt.  Wanneer  dit  gebeurt,  kunnen  de   ontstekingsremmende  cytokines  die  het  immuunsysteem  normaal  uitscheidt  niet   meer  hun  werk  doen  en  dit  kan  resulteren  in  symptomen  van  een  depressie.    

Bell  et  al.  (2001)  geven  voor  een  ‘breakdown’  een  soortgelijke  benaming,  namelijk  overstimulatie.   Volgens  hen  valt  dit  begrip  meer  binnen  de  cognitieve  psychologie.  Overstimulatie  kan  volgens  hen   plaatsvinden  wanneer  er  een  ‘overload’  aan  informatie  vanuit  de  omgeving  tegelijk  het  individu   binnenkomt  en  het  individu  geen  adaptatierespons  op  deze  hoeveelheid  aan  informatie  kan  geven.   Het  individu  zal  dan  een  ‘directed  attention  fatigue’  ervaren,  dit  kan  resulteren  in  moeite  met   concentreren,  toename  van  het  maken  van  mentale  fouten  en  irritatie.  Dit  is  een  minder  erge   variant  van  ‘breakdown’  dan  door  Cohen  et  al.  (1997)  wordt  genoemd,  maar  wanneer  de  ‘overload’   van  Bell  et  al.  (2001)  te  lang  aanhoudt  zullen  de  gevolgen  voor  het  individu  ook  ernstiger  worden.  

 

6  

   

De  drie  verschillende  invalshoeken  zijn  niet  helemaal  verschillend  en  er  zit  in  elke  invalshoek  

wel  een  overlap  met  een  andere  invalshoek.  Zo  wordt  in  de  omgevingsinvalshoek  gekeken  wat  de   invloed  is  van  de  omgeving  op  de  lichamelijke/biologische  processen  en  omvat  daarmee  ook  de   biologische  invalshoek.  Psychologische  stress  komt  ook  niet  alleen  voort  uit  het  individu  zelf  en  zal   een  oorzaak  hebben  die  in  de  omgeving  ligt,  hiermee  omvat  het  ook  gedeeltelijk  de   omgevingsinvalshoek.     2.2  Het  stressmodel   De  definitie  die  Bell  et  al.  (2001)  geven  voor  stress  kan  dan  ook  niet  direct  in  één  van  deze   invalshoeken  worden  geplaatst  en  daarom  hebben  zij  een  ‘stressmodel’  opgesteld.  Dit  model  zal  een   rode  draad  vormen  binnen  deze  these  en  ziet  er  als  volgt  uit:  

  Dit  model  geeft  aan  dat  er  zowel  omgevings-­‐,  als  psychologische  en  biologische  elementen  van   belang  zijn  om  stress  te  veroorzaken.  Deze  zijn  respectievelijk  weergegeven  als  ‘environmental   stimulation’,  ‘individual  psychological  factors’  en  ‘cognitive  aspects  of  the  stimulus’  en  de  ‘alarm   reaction’  in  het  stressmodel.  Het  model  omvat  alle  invalshoeken  die  worden  gegeven  door  Cohen  et   al.  (1997)  en  laat  zien  dat  er  niet  zomaar  een  zwart-­‐witte  scheiding  tussen  de  verschillende  

 

7  

invalshoeken  zit,  maar  dat  ze  wel  degelijk  van  invloed  zijn  op  elkaar.  De  meeste  stressoren  zijn   factoren  vanuit  de  omgeving  en  daarom  niet  direct  aan  te  passen  door  een  individu.  Een  individu  kan   zich  wel  aan  de  situatie  aanpassen  door  bijvoorbeeld  beter  proberen  om  te  gaan  met  een  bepaalde   situatie.  Deze  factor  wordt  binnen  het  stressmodel  ‘coping’  genoemd  en  kan  worden  vergeleken  met   aanpassing  (‘adaptation’  in  het  stressmodel).  Omdat  het  begrip  ‘coping’  teveel  verschillende   aspecten  omvat  om  in  deze  these  te  omschrijven,  zal  alleen  aanpassing  worden  besproken  en  zal   ‘coping’  buiten  beschouwing  worden  gehouden.        

Zoals  te  zien  is  in  het  stressmodel,  is  de  factor  aanpassing  een  belangrijke  factor  en  deze  

factor  kan  men  helpen  beter  om  te  gaan  met  de  stressoren  vanuit  de  omgeving  of  stress  zelfs   helemaal  te  voorkomen.    

     

   

                         

 

8  

3.  Stress  in  het  brein      

Alle  processen  die  in  het  individu  plaatsvinden  wanneer  stress  wordt  ervaren  komen  voort  

uit  het  brein.  In  de  biologische  invalshoek  van  Cohen  et  al.  (2001)  worden  er  al  twee  systemen  van   stress  genoemd  die  vanuit  de  hersenen  gestuurd  zijn.  Over  de  exacte  definitie  van  stress  zijn  de   verschillende  invalshoeken  het  nog  lang  niet  eens,  maar  één  ding  is  zeker:  ”stress  is  alles  dat  de   secretie  van  cortisol  verhoogd”  (Heuser  en  Lammers,  2003).  Cortisol  is  het  hormoon  dat  wordt   uitgescheiden  door  de  bijnierschors,  deze  uitscheiding  wordt  aangezet  door  de  hypofyse  in  de   hersenen.  De  hypofyse  stuurt  namelijk  de  neurotransmitter  ACTH  naar  de  bijnierschors  die  dan   begint  met  het  produceren  van  cortisol.  Maar  zoals  niets  vanzelf  gaat,  zal  de  hypofyse  ook  input   nodig  hebben  om  de  bijnierschors  aan  te  sturen.  Deze  input  krijgt  de  hypofyse  vanuit  de   hypothalamus,  wanneer  er  meerdere  stressoren  door  het  individu  worden  ervaren  zal  er  vanuit  de   paraventriculaire  neuronen  van  de  hypothalamus  het  corticotropin-­‐releasing  hormoon  (CRH)  naar  de   hypofyse  worden  gestuurd.  Wanneer  dit  gebeurd  wordt  er  ACTH  uitgescheiden  door  de  hypofyse,   waardoor  er  cortisol  wordt  uitgescheiden  door  de  bijnierschors.        

Cortisol  heeft  op  zijn  beurt  ook  weer  invloed  op  de  hersenen  via  een  feedback-­‐systeem.  Dit  

systeem  bevindt  zich  voornamelijk  in  de  hippocampus.  In  de  hippocampus  bevinden  zich  twee  typen   receptoren:  receptoren  die  minder  gevoelig  zijn  voor  cortisol  en  een  belangrijke  rol  spelen  bij  het   ervaren  van  acute  stress  en  receptoren  die  de  basale  activiteit  van  het  gehele  HPA-­‐systeem  regelen.   Wanneer  de  hippocampus  chronisch  een  overschot  of  tekort  aan  cortisol  zal  ontvangen  zullen  er   structurele  veranderingen  plaats  vinden  binnen  de  hippocampus  waardoor  de  individu  anders  zal   gaan  reageren  op  stress  (Heuser  &  Lammers,  2003).          

Een  ander  belangrijke  structuur  in  de  hersenen  die  in  verband  wordt  gebracht  met  stress  is  

de  reticulaire  formatie  (Bell  et  al.,  2001)  die  zich  bevindt  in  de  hersenstam  (Gazzaniga,  2009).  Arousal   wordt  in  deze  structuur  gekenmerkt  door  een  verhoging  van  activiteit  van  de  neuronen.  Arousal   wordt  gezien  als  een  continuüm  met  aan  de  ene  kant  slaap  en  aan  de  andere  kant  opwinding.   Tevens  wordt  arousal  in  verband  gebracht  met  verschillende  typen  gedrag  en  is  een  belangrijk   begrip  binnen  de  omgevingspsychologie  en  stress  (Bell  et  al.,  2001).        

Alle  componenten  uit  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  beïnvloeden  de  hypothalamus,  

hypofyse,  hippocampus  en  reticulaire  formatie  in  de  hersenen.  Alhoewel  men  de  werking  van  deze   systemen  niet  zelf  kan  beïnvloeden  is  het  wel  mogelijk  om  de  input  van  deze  systemen  te   veranderen  door  bijvoorbeeld  beter  leren  om  te  gaan  met  stress.    

 

 

 

9  

4.  De  sociale  psychologie  van  stress      

In  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  staan  niet  alleen  biologische  elementen  of  

omgevingselementen  maar  ook  sociaal  psychologische  elementen.  Deze  vallen  binnen  de   psychologische  invalshoek  van  Cohen  et  al.  (1997)  omdat  deze  gaan  over  de  subjectieve  perceptie  en   evaluatie  die  een  persoon  heeft  van  een  bepaalde  gebeurtenis.  Binnen  het  stressmodel  gaat  het  ten   eerste  om  de  elementen  die  van  invloed  zijn  op  de  cognitieve  inschatting  of  de  omgeving  bedreigend   is  voor  een  individu.  De  meest  belangrijke  factoren  die  hierop  van  invloed  zijn,  staan  hieronder   weergegeven:   •

De  stimulatie  vanuit  de  omgeving.  Wordt  besproken  in  hoofdstuk  6;  

•

Psychologische  acceptatie,  deze  staat  niet  in  het  stressmodel  weergegeven  maar  is  wel   degelijk  van  belang.  De  reden  en  de  werking  hiervan  wordt  besproken  in  paragraaf4.1;  

•

De  individuele  psychologische  factoren  zoals  bijvoorbeeld  motivatie  en  sociale  steun.  Deze   worden  besproken  in  paragraaf  4.2;  

•

De  waargenomen  controle  over  de  situatie.  Wordt  besproken  in  paragraaf  4.3;  

•

De  voorspelbaarheid  van  de  situatie  en  nabijheid  van  de  situatie.  Wordt  besproken  in   paragraaf  4.4.  

Vervolgens  zal  de  invloed  van  deze  factoren  op  de  arousal  die  wordt  ervaren  en  de  aanpassing  aan   de  situatie  worden  besproken  in  de  paragrafen  4.5  en  4.6.   4.1  Psychologische  acceptatie       Om  het  gedrag  van  individuen  binnen  organisaties  te  onderzoeken,  wordt  er  door   organisatiepsychologen  al  lang  gekeken  naar  de  werkpatronen,  het  ontwerp  van  het  werk  en  de   rollen  die  de  individuen  innemen  binnen  organisaties.  Veel  van  deze  organisatiepsychologen  claimen   dat  zowel  de  manier  waarop  het  werk  is  ontworpen  als  individuele  karakteristieken  van  invloed  zijn   op  de  mentale  gezondheid  van  de  werknemers.  Psychologische  acceptatie  kan  voor  een  groot  deel   bijdragen  aan  de  mentale  gezondheid  van  werknemers  en  is  van  invloed  op  de  cognitieve   beoordeling  van  de  omgeving.  Om  deze  reden  is  psychologische  acceptatie  dan  ook  een  belangrijke   en  nuttige  toevoeging  op  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001).        

Psychologische  acceptatie  is  een  tweedelig  proces  waarbij  het  individu  eerst  in  staat  moet  

zijn  om  alle  psychologische  gebeurtenissen  te  ervaren  zonder  deze  gebeurtenissen  te  willen   veranderen,  ontwijken  of  controle  te  willen  hebben  over  deze  gebeurtenissen.  Wanneer  men  deze   gebeurtenissen  kan  accepteren  kan  men  ten  tweede,  zijn  energie  effectiever  gebruiken,  waardoor  er   minder  stress  hoeft  te  ontstaan.        

 

Tegenwoordig  wordt  de  acceptatietheorie  in  therapieën  gebruikt  waarbij  men  een  betere  

10  

mentale  gezondheid  kan  verkrijgen,  minder  stress  ervaart,  minder  depressies  optreden  en  men   innovatiever  gaat  denken  (Bond  en  Bunce,  2003).  Niet  alle  stressoren  kunnen  worden  voorspeld,   maar  wanneer  men  acceptatie  kan  vinden  in  de  meest  simpele  stressoren  als  bijvoorbeeld  de   dagelijkse  stressoren  (denk  aan  wachten  in  de  file,  wachten  op  telefoontjes  en  mailtjes)  kan  men  zijn   energie  op  andere  dingen  richten.  Wanneer  men  zich  van  tevoren  kan  neerleggen  bij  deze  dagelijkse   stressoren  kan  stress  vanuit  deze  simpele  dingen  worden  voorkomen.     4.2  Sociale  steun  en  motivatie       Tijdens  het  werk  speelt  de  sociale  steun  van  mensen  uit  de  directe  omgeving  een  rol  in  het   verminderen  van  stress.  Sociale  steun  kan  de  effecten  van  stressvolle  situaties  namelijk  verminderen   doordat  men  in  staat  is  stress  te  uiten  naar  andere  personen.  Wanneer  men  het  gevoel  krijgt  dat  zijn   of  haar  probleem  wordt  begrepen  en  anderen  ook  met  dit  probleem  rondlopen,  kan  men  er  samen   iets  aan  doen  en  dit  voelt  als  een  opluchting  (Bell  et  al.,  2001).  Tevens  kan  deze  opluchting  men  weer   motiveren  om  door  te  zetten  en  met  frisse  moed  aan  de  slag  te  gaan.  Men  kan  werkstress  dus   verlichten  door  met  anderen  te  praten  over  het  probleem  dat  stress  veroorzaakt  waardoor  het   minder  invloed  kan  hebben  op  de  fysieke  toestand  van  de  persoon.           4.3  Controle       Controle  is  de  meest  belangrijke  variabele  die  van  invloed  is  op  het  stressniveau  van  een   individu.  Controle  staat  recht  tegenover  psychologische  acceptatie,  maar  is  niet  te  negeren  binnen   complexere  problemen  die  zich  op  de  werkvloer  voordoen.  De  reden  dat  controle  gezien  kan   worden  als  het  tegengestelde  van  acceptatie  is  dat  bij  acceptatie  men  zich  neerlegt  bij  het  feit  dat   men  niets  aan  de  situatie  kan  veranderen  en  bij  controle  wilt  men  juist  de  touwtjes  in  handen   nemen  en  kan  zich  er  niet  bij  neerleggen.  Bij  complexe  problemen  op  de  werkvloer,  zoals   bijvoorbeeld  rollenconflicten  of  spanningen  tussen  medewerkers,  is  het  van  belang  dat  men  het   gevoel  heeft  inspraak  te  hebben  op  de  situatie  en  de  situatie  onder  controle  heeft.  Heeft  men  geen   controle  over  de  situatie  en  worden  alle  beslissingen  buiten  hem  of  haar  om  gedaan,  zal  dit  voor  een   gevoel  van  machteloosheid  zorgen  en  kan  men  meer  stress  ontwikkelen.  Tevens  kan  het  gevoel  van   controle  positieve  emoties  met  zich  meebrengen  en  kan  men  zich  daardoor  beter  weren  tegen  stress   (Verkuil  en  Van  Emmerik,  2007).      

Wanneer  men  het  gevoel  heeft  dat  men  controle  heeft  over  de  situatie,  kan  men  de  situatie  

aanpassen  naar  zijn  stemming  of  gevoel.  Controle  bestaat  volgens  Bell  et  al.  (2001)  uit  drie   verschillende  vormen:     •

Gedragscontrole,  waarbij  men  een  gedraging  kan  uitvoeren  waarmee  de  bedreigde  situatie   veranderd  kan  worden;  

 

11  

•

Cognitieve  controle,  waarbij  men  de  informatie  over  de  bedreiging  op  zo  een  manier   verwerkt  dat  het  minder  bedreigend  lijkt  of  men  het  beter  begrijpt;  

•

Besluitvormingscontrole,  waarbij  men  de  keuze  heeft  om  een  ander  alternatief  te  kiezen  dan   de  bedreiging.    

Binnen  deze  vormen  van  controle  hoeft  het  niet  altijd  te  gaan  om  werkelijke  controle,  het  gaat  er   namelijk  om  dat  men  in  ieder  geval  het  gevoel  heeft  controle  te  hebben.  Controle  wordt  daarom  ook   gezien  als  een  cognitief  aspect  van  een  stimulus  (Bell  et  al.,  2001).      

 Controle  in  de  relatie  tot  werk  wordt  gezien  als  de  waargenomen  mogelijkheid  om  enige  

invloed  uit  te  oefenen  over  de  werkomgeving  met  als  doel  het  werk  meer  belonend  en  minder   bedreigend  te  maken  (Bond  en  Bunce,  2003).  Dit  kan  op  alle  drie  de  manieren  van  controle  die  Bell   et  al.  (2001)  geven.  Steptoe  en  Willemsen  (2004)  onderzochten  de  invloed  van  een  lage   werkcontrole  op  de  bloeddruk  en  de  stress  die  wordt  ervaren  onder  mannen  en  vrouwen  uit  het   Whitehall  2  cohort.  Dit  is  een  database  bestaande  uit  gegevens  van  10.308  mannen  en  vrouwen  die   hebben  meegewerkt  aan  een  langdurig  onderzoek  over  de  sociale  determinanten  van  gezondheid.   De  resultaten  van  het  onderzoek  laten  zien  dat  men  zowel  een  hogere  systolische  bloeddruk  als  een   hogere  diastolische  bloeddruk  heeft  wanneer  de  werkcontrole  laag  is.  Wanneer  de  werkcontrole   hoog  is,  heeft  men  een  lage  systolische  en  diastolische  bloeddruk.  Tevens  wordt  er  vaker  stress   gerapporteerd  door  werknemers  wanneer  er  een  lage  werkcontrole  is  dan  wanneer  er  hoge   werkcontrole  is.  Deze  studie  zal  weer  perfect  kunnen  passen  binnen  de  omgevingsinvalshoek  van   Cohen  et  al.  (1997).  Deze  gaat  er  namelijk  van  uit  dat  stress  voortkomt  uit  verschillende   gebeurtenissen  in  de  omgeving,  verandering  van  controle  zou  één  van  deze  gebeurtenissen  kunnen   zijn.      

De  resultaten  van  de  studie  van  Steptoe  en  Willemsen  (2003)  zijn  in  overeenstemming  met  

de  resultaten  van  het  onderzoek  van  Bond  en  Bunce  (2003).  Zij  laten  zien  dat  hogere  niveaus  van   controle  verband  houden  met  lagere  stressniveaus,  angst,  irritatie  en  burnouts.  Daarnaast  stellen  zij   dat  bemiddelen  tijdens  bijvoorbeeld  een  reorganisatie  een  perfect  middel  is  om  een  betere  mentale   gezondheid  onder  werknemers  te  behouden,  minder  afwezigheid  onder  werknemers  te  creëren  en   een  beter  zelfbeeld  onder  werknemers  te  ontwikkelen.  De  bemiddeling  stelt  medewerkers  namelijk   in  staat  om  meer  controle  te  ervaren  over  de  situatie  en  hun  eigen  doelen  te  bereiken.     4.4  De  voorspelbaarheid  en  de  nabijheid  van  de  situatie       De  laatste  twee  cognitieve  aspecten  van  een  stimulus  die  van  invloed  zijn  op  het   stressniveau  van  een  individu  zijn:  de  voorspelbaarheid  van  de  stimulus  en  de  emotionele  nabijheid   van  de  stimulus.  Deze  twee  staan  met  elkaar  in  verband  want  wanneer  de  stimulus  emotioneel  nabij  

 

12  

is  voor  de  persoon,  zal  de  persoon  de  reacties  van  de  stimulus  (wanneer  de  stimulus  een  persoon  is)   ook  beter  kunnen  voorspellen.     4.5  Arousal       In  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  hebben  al  deze  sociale  en  cognitieve  aspecten  een   belangrijke  invloed  op  de  cognitieve  beoordeling  of  de  omgeving  bedreigend  is.  Wanneer  al  deze   factoren  negatief  zijn  zal  de  omgeving  als  gevaarlijker  en  bedreigender  worden  ervaren  dan  wanneer   deze  factoren  positief  zijn.  Bij  een  bedreiging  zal  het  lichaam  een  automatische  alarmreactie   inschakelen  waarmee  het  lichaam  zich  voorbereidt  op  verschillende  mogelijke  reacties  als  vluchten,   aanvallen  of  een  compromis  zoeken.  Deze  automatische  alarmreactie  komt  voort  uit  het  brein  en   wordt  arousal  genoemd.  Een  hoge  arousal  kost  het  lichaam  veel  energie.      

Arousal  wordt  gedefinieerd  als  ‘activatie  van  het  centrale  zenuwstelsel  dat  verband  houdt  

met  de  graad  van  mentale  alertheid  en  bewustzijn  (Gazzaniga,  2009).  Gazzaniga  stelt  dat  een  lage   arousal  kan  worden  gezien  als  slaperigheid,  gemiddelde  arousal  is  de  normale  bewustzijnstoestand   waarin  men  zich  overdag  bevindt  en  een  hoge  arousal  houdt  verband  met  inspanning,  opwinding  en   wanneer  dit  langdurig  aanhoudt  kan  leiden  tot  stress.        

In  het  boek  van  Bell  et  al.  (2001)  wordt,  naast  het  stressmodel,  een  grafiek  gegeven  die  de  

mate  van  complexiteit  van  een  taak  vergelijkt  met  de  arousal  die  de  taak  met  zich  meebrengt.  Deze   grafiek  heeft  de  vorm  van  een  omgekeerde  ‘U’  en  is  in  onderstaand  figuur  weergegeven.  

     

Deze  grafiek  is  gebaseerd  op  de  Yerkes-­‐Dodson  wet  en  voorspelt  een  optimaal  niveau  van  

prestatie  voor  simpele  en  complexe  taken,  met  arousal  boven  of  beneden  het  optimum  zal  de   prestatie  verminderen.  Mocht  de  arousal  te  hoog  worden  zal  men  de  taak  niet  meer  aankunnen  en   daarmee  de  kans  op  stress  verhogen.  Voor  medewerkers  binnen  een  organisatie  zal  daarom  moeten   worden  gekeken  of  men  niet  boven  zijn  of  haar  macht  werkt  en  men  daardoor  een  verhoogde  kans   op  stress  heeft.  Voor  ieder  persoon  is  de  maximale  waarde  en  de  complexiteit  van  de  taken  die  men   aankan  verschillend  en  daarom  zal  er  een  goede  begeleiding  moeten  zijn  vanuit  de  organisatie.            

13  

 

Bij  deze  lichamelijke  reacties  horen  ook  emoties  die  pas  later  ervaren  zullen  worden,  

bijvoorbeeld  boosheid  of  angst.  Deze  lichamelijke  reacties  kunnen  weer  worden  teruggekoppeld   naar  de  biologische  invalshoek  van  Cohen  et  al.  (1997)  omdat  deze  stelt  dat  stress  voortkomt  uit  het   ervaren  van  (automatische)  lichamelijke  reacties  en  deze  bepalen  deels  de  mate  van  stress  die  de   persoon  uiteindelijk  zal  ervaren.     4.6  Aanpassing  aan  de  situatie       De  mate  van  stress  die  het  individu  ervaart  zal  afhangen  van  de  aanpassing  aan  de  situatie.   Kan  men  de  situatie  aanvaarden  of  niet?  Wanneer  de  situatie  aanvaard  kan  worden  zal  de  persoon   een  opluchting  ervaren  en  is  het  probleem  tijdelijk  opgelost.  Maar  omdat  de  oorzaak  van  het   probleem  niet  is  verdwenen  zullen  de  lichamelijke  reacties  op  den  duur  terugkomen  en  moet  de   persoon  zich  weer  aanpassen.  Deze  aanpassing  kost  het  individu  veel  energie  zoals  lagere  resistentie   tot  stress,  mindere  prestaties,  mentale  ziektes  en  snellere  frustratie  (Bell  et  al.,  2001).  Deze  gevolgen   zijn  ernstig  en  beïnvloeden  een  groot  deel  van  de  dagelijkse  prestaties  die  een  individu  kan  leveren.        

In  organisaties  kan  men  zich  niet  veroorloven  dat  de  werknemers  zich  teveel  moeten  

aanpassen  en  hierdoor  teveel  energie  kwijtraken.  De  werknemers  moeten  namelijk  voor  zichzelf  en   voor  de  organisatie  goed  kunnen  blijven  presteren.  Binnen  organisaties  moet  ervoor  gezorgd   worden  dat  er  zo  weinig  mogelijk  aanpassing  plaats  hoeft  te  vinden  voor  de  werknemers.  Want   wanneer  men  op    een  punt  komt  dat  het  zich  totaal  niet  meer  kan  aanpassen  zal  deze  persoon  in   een  stadium  van  uitputting  raken  en  dit  wordt  een  burnout  genoemd.                        

 

14  

5.  Stress  in  relatie  tot  werk      

Nu  er  bekend  is  waar  stress  vandaan  zou  kunnen  komen  kan  er  worden  gekeken  naar  wat  

het  werkelijke  verband  is  tussen  stress  en  ziekte  en  afwezigheid  in  organisaties.  Er  is  veel  onderzoek   gedaan  naar  de  relatie  tussen  stress  en  ziekteverzuim.  Zo  deden  Verhaeghe,  Mak,  Van  Maele,   Komitzer  en  De  Backer  (2003)  onderzoek  naar  de  relatie  tussen  stress  onder   gezondheidsmedewerkers  (o.a.  verpleegkundigen)  van  middelbare  leeftijd  en  hun  ziekteverzuim.  Zij   namen  een  vragenlijst  af  bij  de  experimentele  groep  en  een  controle  groep  over  de  ervaring  van   stress  in  relatie  tot  hun  werk  en  daarna  werd  een  jaar  lang  hun  afwezigheid  bijgehouden.  De  auteurs   konden  hieruit  concluderen  dat  er  een  positieve  relatie  was  tussen  werkstress  en  afwezigheid  van   werk  wegens  ziekte  onder  gezondheidsmedewerkers.  Binnen  dit  onderzoek  moet  er  wel  op  worden   gelet  dat  het  gaat  om  de  waargenomen  hoeveelheid  stress  en  niet  over  de  werkelijke  lichamelijke   stressreactie.  De  medewerkers  moesten  de  vragenlijst  namelijk  vanuit  hun  eigen  waarneming   invullen  en  er  werd  geen  meting  gedaan  naar  de  lichamelijke  reacties  als  bijvoorbeeld  de   hoeveelheid  cortisol.  Stress  wordt  door  iedereen  anders  ervaren  en  zo  heeft  de  ene  persoon   bijvoorbeeld  al  stress  wanneer  het  eten  aanbrandt  en  de  andere  persoon  pas  als  een  geliefde  in  zeer   kritieke  toestand  in  het  ziekenhuis  ligt.     5.1  Rechtvaardigheid  op  de  werkvloer         Tijdens  het  werk  spelen  vele  sociaal  psychologische  factoren  een  rol  in  het  welzijn  van  de   medewerkers.  Omdat  niet  alle  factoren  benoemd  kunnen  worden  in  deze  these  zal  alleen  de   belangrijkste  factor  ‘rechtvaardigheid’  behandeld  worden.  De  factor  rechtvaardigheid  is  in  vele   studies  uitgelicht  en  heeft  relaties  met  factoren  als  controle  en  acceptatie.  Deze  factoren  zijn   uitgebreid  beschreven  in  hoofdstuk  4.  Rechtvaardigheid  is  daarmee  een  belangrijke  factor  wanneer   men  kijkt  naar  stress  op  het  werk,  want  onrechtvaardigheid  kan  zorgen  voor  hoge  spanningen  die   kunnen  leiden  tot  stress  en  uiteindelijk  tot  burnouts.  In  deze  paragraaf  zullen  de  belangrijkste   onderzoeken  op  het  gebied  van  rechtvaardigheid  worden  besproken  en  met  elkaar  worden   vergeleken.        

Een  onderzoek  dat  de  sociaal  psychologische  invalshoek  belicht  is  het  onderzoek  van  De  

Boer,  Bakker,  Syroit  en  Schafeli  (2002)  over  rechtvaardigheid  op  werk  als  voorspeller  van   afwezigheid.  Dit  onderzoek  valt  binnen  de  sociaal  psychologische  invalshoek  omdat  het  ervan   uitgaat  dat  stress  voortkomt  uit  de  subjectieve  perceptie  en  evaluatie  van  de  omgeving.  Het  gaat  in   dit  onderzoek  over  de  individueel  psychologische  factoren  sociale  steun  en  motivatie  en  het   cognitieve  aspect  ‘controle’  uit  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001).  In  dit  onderzoek  werd  gesteld   dat  structurele  onrechtvaardigheid  op  de  werkvloer  kan  leiden  tot  afwezigheid  op  twee  manieren:  

 

15  

•

De  indirecte  manier,  hiermee  wordt  affectieve  betrokkenheid  bedoeld.  In  het  stressmodel   wordt  deze  aangegeven  middels  motivatie.  Wanneer  men  het  idee  heeft  dat  hij  of  zij   onrechtvaardig  behandeld  wordt,  zal  men  zich  meer  afzijdig  gaan  houden  van  de  situatie   (een  vluchtreactie).  Wanneer  vluchten  de  enige  manier  is  waarop  men  de  situatie  aankan,   zal  men  zich  op  den  duur  niet  meer  kunnen  aanpassen  want  blijven  vluchten  is  geen  optie   tijdens  het  werk.  De  situatie  kan  niet  meer  worden  ontweken  en  men  gaat  veel  energie   kwijtraken  aan  het  aanpassen.  Hierdoor  zal  men  minder  gaan  presteren,  sneller  gefrustreerd   zijn  en  stresssymptomen  kunnen  ontwikkelen  (Bell  et  al,  2001).  

•

De  directe  manier  wordt  in  het  onderzoek  van  De  Boer  et  al.  (2002)  omschreven  als  de   gezondheidsproblemen  die  men  op  den  duur  zal  ervaren  wanneer  men  te  lang  bloot  wordt   gesteld  aan  onrechtvaardigheid.  Deze  zouden  ook  op  kunnen  treden  als  een  reactie  op  het   te  lang  moeten  aanpassen  en  daarmee  teveel  energie  kwijtraken  in  de  indirecte  manier.  

Tevens  stelt  het  onderzoek  van  De  Boer  et  al.  (2002)  dat  bepaalde  factoren,  waaronder  verminderde   sociale  steun  in  verband  lijken  te  liggen  met  een  hogere  afwezigheid  van  het  werk.  Dit  is  ook  weer   terug  te  zien  in  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  onder  ‘social  support’.  Zo  is  te  zien  dat  de   verschillende  onderzoeken  elkaar  aanvullen  en  dat  blijkt  dat  rechtvaardigheid  een  belangrijke  factor   is  wanneer  er  wordt  gesproken  over  stress.      

Naast  de  twee  manieren  waarop  rechtvaardigheid  invloed  heeft  op  afwezigheid  worden  er  

door  De  Boer  et  al.  (2002)  nog  twee  belangrijke  verschillen  in  rechtvaardigheid  gegeven:     •

Verdelende  rechtvaardigheid  is  de  evaluatie  van  de  door  de  werknemer  ontvangen   tegenprestaties  vanuit  de  organisatie  in  vergelijking  tot  andere  werknemers;  

•

Procedurele  rechtvaardigheid  is  het  allocatieproces  van  eerlijkheid.  Dit  is  bijvoorbeeld  de   manier  waarop  de  leidinggevenden  beslissingen  maken  en  of  de  werknemers  het  hiermee   eens  zijn  of  niet  en  of  hun  stem  gehoord  wordt  door  de  leidinggevenden.    

In  het  onderzoek  van  De  Boer  et  al.  (2002)  wordt  gesteld  dat  procedurele  onrechtvaardigheid  op  de   indirecte  manier  zal  leiden  tot  ontwijkingsgedrag  (vluchten)  ten  opzichte  van  de  organisatie  en  dus   minder  affectieve  betrokkenheid.  Hierdoor  zal  men  sneller  afwezig  zijn  van  werk  en  zich  minder   willen  inzetten  voor  het  werk.  Het  onderzoek  concludeert  dat  beide  vormen  van  oneerlijkheid   kunnen  leiden  tot  stress,  alleen  dat  de  onderliggende  processen  van  elkaar  verschillen.  Zij  stellen  dat   verdelende  onrechtvaardigheid  kan  leiden  tot  spanningen  bij  individuen,  gebaseerd  op  de  ‘cognitieve   dissonantietheorie’.  Het  ervaren  van  deze  spanning  zal  leiden  tot  een  hoger  arousal  niveau  dat  hen   gevoeliger  maakt  voor  ziektes.  Bij  procedurele  onrechtvaardigheid  zal  men  de  onrechtvaardigheid   sterker  ervaren  en  zich  ervan  bewust  zijn  dat  de  leidinggevende  de  persoon  is  die  verantwoordelijk  is  

 

16  

voor  de  onrechtvaardigheid.  Dit  zal  leiden  tot  hopeloosheid  en  later  door  boosheid.  Men  zal  een   lagere  eigenwaarde  gaan  ontwikkelen  dat  op  den  duur  kan  leiden  tot  gezondheidsproblemen.      

Alhoewel  dit  onderzoek  stelt  dat  beide  vormen  van  onrechtvaardigheid  leiden  tot  

afwezigheid,  is  dit  niet  in  overeenstemming  met  de  voorspellingen  vanuit  het  stressmodel  van  Bell  et   al.  (2001).  In  het  stressmodel  kan  onrechtvaardigheid  namelijk  alleen  maar  vallen  onder   verminderde  sociale  steun.  Verminderde  sociale  steun  leidt  tot  een  bedreigende  omgeving  welke   leidt  tot  een  automatische  lichamelijke  reactie  waarbij  men  een  strategie  moet  bepalen.  In  dit  geval   zal  er  voor  de  strategie  vluchten  gekozen  moeten  worden  en  omdat  de  onrechtvaardigheid  zal   aanhouden  zal  de  persoon  steeds  minder  gaan  presteren  en  meer  stress  ervaren.  Door  deze  stress   zal  het  lichaam  uitgeput  raken  zal  men  ziek  worden.  Wanneer  alle  resultaten  vanuit  het  onderzoek   van  De  Boer  et  al.  (2002)  en  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  worden  samengevoegd  kan  er   worden  geconcludeerd  dat  de  rechtvaardigheid  die  een  werknemer  ervaart,  zowel  in  tegenprestaties   en  waardering  als  in  vergelijking  tot  andere  werknemers,  een  voorspeller  kan  zijn  voor  de  prestaties,   betrokkenheid  en  afwezigheid  van  het  werk.        

               

       

 

17  

6.  Fysieke  stress-­‐verminderende  elementen        

Niet  alleen  sociaal  psychologische  factoren  dragen  bij  aan  de  hoeveelheid  stress  die  een  

individu  ervaart.  Ook  de  fysieke  omgeving  kan  stimuli  bevatten  die  een  persoon  kan  ervaren  als   stressvol  of  de  persoon  juist  ontspannen  en  rustig  maken.  In  het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)   worden  deze  elementen  genoemd  als  stimulatie  vanuit  de  omgeving  en  hebben  invloed  op  de   cognitieve  beoordeling  van  de  omgeving.  Tevens  zou  het  mogelijk  kunnen  zijn  dat  de  fysieke   elementen  vanuit  de  omgeving  een  mediërende  werking  hebben  op  de  sociaal  psychologische   factoren,  maar  hier  zal  onderzoek  naar  gedaan  moeten  worden.   6.1  Sick  Building  Syndrome       Er  is  veel  onderzoek  gedaan  naar  welke  fysieke  elementen  uit  een  omgeving  stress  kunnen   opwekken,  denk  aan  daglicht,  kleuren,  geuren,  ventilatie  en  dergelijke.  Tevens  zijn  er  zelfs  ziektes   waarvan  men  denkt  dat  de  oorzaak  in  het  gebouw  ligt  waar  de  mensen  zich  bevinden,  één  voorbeeld   hiervan  is  het  Sick  Building  Syndrome  (Abdul-­‐Wahab,  2011).  Deze  ziekte  wordt  door  de  World  Health   Organization  gedefinieerd  als:  “niet-­‐specifieke  symptomen  als  oog-­‐,  neus-­‐,  en  keel-­‐irritaties,  mentale   vermoeidheid,  hoofdpijn,  misselijkheid,  duizeligheid  en  huidirritaties,  die  samen  lijken  te  hangen  met   het  leven  in  bepaalde  gebouwen.”  Al  deze  symptomen  zijn  te  relateren  aan  bepaalde  fysieke   elementen  zoals  bijvoorbeeld  te  weinig  zuurstof,  te  weinig  daglicht  of  giftige  stoffen  in  de   bouwmaterialen.  Zelfs  kleuren,  materialen,  temperatuur  en  opstelling  van  meubels  kunnen   bijdragen  aan  het  welzijn  van  mensen.     6.2  Natuurlijke  omgeving       Er  wordt  al  lang  gedacht  dat  de  natuurlijke  omgeving  zoals  bomen,  planten  en  dieren  kan   bijdragen  aan  de  gezondheid  van  mensen.  Frumkin  (2001)  onderzocht  of  contact  met  deze   natuurlijke  omgeving  kan  bijdragen  aan  de  algehele  fysieke,  mentale  en  sociale  gezondheid.  Hiermee   belicht  hij  alle  invalshoeken  van  de  omgevingspsychologie  die  Cohen  et  al.  in  1997  opstelden.  Deze   invalshoeken  zijn  namelijk  de  omgevings  invalshoek,  de  sociaal  psychologische  invalshoek  en  de   biologische  invalshoek.  Frumkin  (2001)  concludeerde  dat  contact  met  dieren,  planten,  landschappen   en  wildernis  allen  bijdragen  aan  de  gezondheid.        

Omdat  het  moeilijk  is  om  al  deze  natuurlijke  elementen  binnen  een  gebouw  te  krijgen,  

wordt  ook  gekeken  naar  de  werking  van  elementen  als  geurtjes,  licht,  ventilatie  en  kamerplanten  op   het  verminderen  van  stress.  In  het  onderzoek  van  Schweitzer,  Gilpin  en  Frampton  (2004)  worden   deze  elementen  onderzocht  op  hun  bijdrage  aan  de  gezondheid  en  het  verminderen  van  stress  in   een  ziekenhuis.  Deze  elementen  staan  hieronder  omschreven.  

 

18  

•

Geurtjes  wekken  de  sterkste  emoties  en  herinneringen  op  en  zijn  daarmee  van  groot  belang   op  het  stressniveau  van  individuen.  Er  moet  dus  binnen  een  organisatie  worden  gezorgd  dat   het  niet  stinkt  of  alarmerend  ruikt  (denk  aan  brandlucht).  

•

Geluid  is  ook  een  element  dat  stress  kan  veroorzaken,  hogere  frequenties  en  hard  geluid   kunnen  zorgen  voor  hoofdpijn  en  op  den  duur  tot  stress  en  burnouts.    

•

Ventilatie  kan  ervoor  zorgen  dat  men  meer  energie  krijgt  en  minder  lichamelijke  klachten  die   horen  bij  het  Sick  Building  Syndrome.  Het  is  dan  ook  erg  belangrijk  dat  gebouwen  een  goed   ventilatiesysteem  hebben.  Hierdoor  kunnen  de  medewerkers  goed  en  helder  nadenken  en   de  giftige  stoffen  worden  uit  de  lucht  gezuiverd  door  een  dergelijk  systeem.    

•

Het  ervaren  van  (dag)licht  is  een  factor  die  al  heel  lang  wordt  gezien  als  het  hebben  van   invloed  op  stemming,  fysieke  responsen,  visuele  behoeften  en    het  regelt  onze  biologische   klok.  Het  is  de  factor  die  het  meeste  van  belang  is  voor  het  bepalen  of  we  ons  goed  of  slecht   voelen  (Hedge,  2000).  Mensen  die  kampen  met  een  depressie  in  de  wintermaanden  wordt   ook  aangeraden  om  lichttherapie  te  doen.  Wanneer  men  een  gebouw  ontwerpt  moet  dus   ook  rekening  worden  gehouden  met  voldoende  lichtinval.  Het  licht  komt  via  de  huid,  waar   het  zorgt  voor  het  aanmaken  van  Vitamine  D  en  via  de  ogen  waar  het  aan  de  visuele   behoeften  voldoet.  Het  verschil  tussen  kunstlicht  en  daglicht  is  duidelijk  te  merken  en  vele   onderzoeken  hebben  aangetoond  dat  daglicht  ervoor  zorgt  dat  men  beter  presteert   (Schweitzer  et  al.,  2004).  Zo  scoren  studenten  25%  beter  in  een  ruimte  waar  veel  daglicht   naar  binnenvalt.  Wanneer  men  echt  afhankelijk  is  van  kunstlicht  is  het  belangrijk  dat  dit  licht   niet  al  te  fel  is  en  niet  flikkert,  dit  kan  namelijk  zorgen  voor  hoofdpijn  en  stress.  Kunstlicht  zal   ook  het  beste  werken  wanneer  het  indirect  schijnt,  dus  wanneer  bijvoorbeeld  geprojecteerd   op  een  muur  en  wanneer  het  links  van  het  individu  binnenkomt  (Hedge,  2000).  Dit  omdat   wat  links  in  het  oogveld  binnenkomt  in  de  rechter  hersenhelft  verwerkt  wordt  en  de  rechter   hersenhelft  verantwoordelijk  is  voor  het  verwerken  van  visuele  informatie  (Gazzaniga,  Ivry   en  Mangun,  2009).  De  indirecte  projectie  zal  zorgen  voor  een  egalere  verdeling  van  het  licht   en  een  minder  felle  projectie  naar  het  oog.  

•

Kamerplanten  zouden  volgens  Schweitzer  et  al.  (2004)  binnen  een  kantoorruimte  geen  grote   invloed  hebben.  Kamerplanten  kunnen  maar  in  een  beperkte  hoeveelheid  in  kantoorruimtes   voorkomen  en  daarmee  dus  niet  voldoende  zuurstof  bieden  die  de  werknemers  nodig   hebben.  Ook  kunnen  kamerplanten  volgens  Hedge  (2000)  niet  voldoende  schadelijke  stoffen   uit  de  lucht  halen  wanneer  ze  maar  in  beperkte  hoeveelheid  voorkomen.  Alhoewel  deze   tekortkomingen,  kunnen  planten  en  het  zien  van  groen  in  de  omgeving  er  wel  voor  zorgen   dat  men  een  positievere  stemming  krijgt.  Wanneer  men  vanuit  het  raam  van  zijn  kantoor  

 

19  

bijvoorbeeld  op  een  park  uitkijkt  kan  dit  zorgen  voor  vermindering  van  angst,  een  betere   stemming  en  een  verlaagde  bloeddruk  en  hartslag.  Kantoormedewerkers  zouden  hierdoor   dus  productiever  kunnen  werken  en  zijn  positiever  over  hun  werk.     Bij  het  ontwerpen  van  een  kantoorgebouw  moet  over  meer  worden  nagedacht  dan  de  architectuur   en  hoeveel  mensen  er  in  het  gebouw  kunnen  werken.  Er  moet  rekening  worden  gehouden  met  de   plaatsing  van  de  ramen,  het  uitzicht,  de  ventilatie  en  zelfs  de  projectie  van  het  licht.  In  de   bovenstaande  paragraaf  is  gezien  dat  vele  fysieke  factoren  kunnen  bijdragen  aan  een  beter   stemming,  minder  stress  en  betere  productiviteit  van  werknemers.     6.3  Verschillende  werkplekken       Men  kan  de  fysieke  factoren  soms  aanpassen,  maar  tegenwoordig  kan  ook  de  hele  omgeving   worden  aangepast.  Niet  iedereen  gaat  meer  elke  dag  naar  kantoor,  maar  veel  mensen  werken  ook   vanuit  huis  of  andere  plaatsen  en  hebben  contact  met  hun  leidinggevenden  en  collega’s  via  mail,   sms  en  telefoon.  Hill,  Ferris  en  Martinson  (2003)  hebben  een  onderzoek  gedaan  naar  de   productiviteit  per  werkomgeving.  Zij  hebben  gekeken  naar  het  verschil  tussen  traditionele  kantoren,   virtuele  kantoren  en  thuiswerken.  Onder  virtuele  kantoren  worden  online  werkplekken  verstaan   waar  men  vanaf  elke  plaats  ter  wereld  en  elk  tijdstip  toegang  kan  hebben.  Hierbij  kan  worden   gedacht  aan  GoogleDocs  en  software  waarbij  men  via  internet  toegang  heeft  tot  een  ‘online   kantoor’.  Binnen  het  onderzoek  van  Hill  et  al  (2003)  werd  er  gekeken  naar  de  invloed  van  deze  drie   verschillende  werkplekken  op  werkprestatie,  werkmotivatie,  werkbehoud  en  het  succesvol  omgaan   met  werklast.  Al  deze  factoren  staan  namelijk  in  relatie  tot  stress  en  carrièremogelijkheden.  Tevens   werd  gekeken  naar  de  werk-­‐privé  balans  en  het  familie  leven,  hierbij  moet  worden  gedacht  aan   echtelijke  conflicten,  controle  over  kinderen,  minder  last  van  depressie  en  dergelijke.  Het  onderzoek   toonde  aan  dat  werken  in  een  virtueel  kantoor  positief  is  op  werkaspecten,  maar  negatief  op  het   familieleven.  Thuiswerken  scoorde  hoog  op  beide  aspecten  omdat  thuiswerken  vanzelfsprekend  ook   een  hogere  flexibiliteit  met  zich  meebrengt  en  de  persoon  zich  in  een  omgeving  bevindt  die   vertrouwd  is  en  onder  controle  staat.  Ook  kan  men  zijn  afspraken  naar  zijn  tijd  indelen  en  dit  zorgt   voor  minder  stress,  het  werk  hoeft  namelijk  niet  in  de  kantooruren  af  te  zijn.  Traditionele  kantoren   blijken  negatief  te  zijn  op  beide  aspecten.        

Het  is  dus  aan  te  raden  om,  wanneer  de  mogelijkheid  er  is,  de  werknemers  flexibel  thuis  te  

laten  werken.  Wanneer  dit  al  twee  dagen  in  de  week  mogelijk  is,  zal  dit  waarschijnlijk  zorgen  voor   lagere  stressniveaus  bij  de  werknemers  en  betere  werkprestaties.      

 

20  

7.  Discussie      

In  deze  these  werd  de  invloed  van  kantoorinrichting  op  het  stressniveau  onder  werknemers  

onderzocht.  Niet  alleen  de  sociaal  psychologische  factoren  kwamen  ter  sprake,  maar  de  fysieke   elementen  van  een  inrichting  bleken  ook  een  zeer  belangrijke  functie  te  hebben.  Deze  twee  factoren   kunnen  nu  worden  gecombineerd  om  de  onderzoeksvraag  te  beantwoorden.  Deze  luidde:     “Hoe  kan  de  inrichting  van  een  kantoor  leiden  tot  minder  stress  onder  werknemers  en  daarmee  tot   het  verminderen  van  ziekteverzuim?”   Middels  het  stressmodel  dat  Bell  et  al.  (2001)  hebben  opgesteld  werd  de  onderzoeksvraag   beantwoord.  Naast  het  stressmodel  werd  er  ook  steeds  teruggegrepen  naar  de  verschillende   invalshoeken  van  Cohen  et  al.  (1997):  de  omgevingsinvalshoek,  de  biologische  invalshoek  en  de   (sociaal)  psychologische  invalshoek.  Stress  ontstaat  in  eerste  instantie  omdat  men  een  verhoogde   arousal  ervaart  als  reactie  op  stimuli  uit  de  omgeving.  Stress  kan  dan  worden  gezien  als  een   biologische  reactie  van  het  lichaam.  De  reactie  is  voor  elke  persoon  anders  en  hangt  af  van  de   manier  waarop  de  persoon  op  de  omgevingsstimuli  reageert,  dit  is  waarschijnlijk  een  meer  sociaal   psychologisch  proces.  Stress  onder  werknemers  ontstaat  vaak  doordat  zij  weinig  controle  ervaren   tijdens  hun  werk  of  oneerlijkheid  ervaren.  Dit  kan  tijdelijk  worden  opgelost  door  de  stimuli  die  deze   stress  veroorzaakt  te  ontwijken,  maar  wanneer  het  op  den  duur  terug  komt  zal  men  niet  meer   kunnen  vluchten  en  zal  de  stress  worden  opgebouwd.        

Tevens  is  gezien  dat  men  door  middel  van  verschillende  fysieke  elementen  binnen  een  

kantoor  of  omgeving  minder  stress  kan  ervaren.  Het  is  dan  ook  aan  te  raden  tijdens  het  ontwerpen   van  een  kantoor  rekening  te  houden  met  deze  elementen.  Wanneer  het  mogelijk  is,  zal  de  keuze   voor  flexibel  thuiswerken  het  beste  zijn  voor  de  werknemers  omdat  zij  hier  zelf  controle  ervaren   over  de  taken  en  de  tijdsindeling.  Thuiswerken  zal  dan  ook  voor  veel  minder  stress  zorgen  en   daarmee  tot  minder  ziekteverzuim  en  productievere  werknemers.  Tevens  kunnen  zij  de  inrichting   van  hun  woning  zelf  bepalen  en  zullen  dan  ook  op  een  plek  gaan  zitten  waar  zij  zich  het  prettigst   voelen.      

Elementen  als  uitzicht  op  een  groene  omgeving,  veel  daglicht  en  frisse  lucht  door  middel  van  

een  goede  ventilatie  zijn  belangrijke  factoren  wanneer  thuiswerken  geen  mogelijkheid  is.  Tevens  is   het  belangrijk  dat  de  werknemers  binnen  het  kantoor  controle  hebben,  dit  kan  zijn  over  bijvoorbeeld   inspraak  bij  de  inrichting  of  indeling  van  hun  kantoor,  het  personaliseren  van  het  kantoor,  ramen  zelf   open  kunnen  zetten  en  het  kunnen  bepalen  of  er  muziek  opstaat  en  hoe  hard  deze  muziek  staat.   Wanneer  er  binnen  de  organisatie  dingen  moeten  veranderen  is  het  belangrijk  dat  de  werknemers   op  de  hoogte  worden  gesteld  en  hun  stem  kunnen  laten  horen,  wanneer  dit  niet  het  geval  is  zullen   zij  onrechtvaardigheid  ervaren  en  op  den  duur  kan  dit  leiden  tot  stress  en  ziekteverzuim.      

21  

   

Binnen  dit  onderzoek  is  er  rekening  gehouden  met  verschillende  invalshoeken  en  zijn  er  

bepaalde  aspecten  achterwege  gelaten,  zoals  de  persoonlijke  karakteristieken  die  van  invloed  zijn  op   stress  en  het  soort  organisatie.  Dit  zal  dan  ook  in  een  vervolgonderzoek,  onderzocht  kunnen  worden.          

Het  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  is  een  algemeen  model  voor  stress  en  niet  specifiek  

voor  stress  binnen  organisaties.  Binnen  dit  model  staat  eerlijkheid  niet  als  cognitieve  factor   aangegeven,  terwijl  deze  factor  zeer  belangrijk  is.  Deze  factor  kan  nu  vallen  onder  de  sociale  steun,   maar  in  de  these  is  gezien  dat  dit  niet  helemaal  klopt.  Ook  de  factor  psychologische  acceptatie  komt   niet  terug  in  het  model.  Psychologische  acceptatie  kan  stress  verminderen  door  acceptatie  te  vinden   in  de  kleine  dagelijkse  routineklusjes,  zodat  energie  effectiever  besteed  kan  worden  over   complexere  taken  die  meer  arousal  veroorzaken.  Het  model  zal  dus  aangepast  kunnen  worden  door   de  factoren  eerlijkheid  en  psychologische  acceptatie  toe  te  voegen.  Tevens  staan  in  het  model  ook   de  fysieke  elementen  niet  punt  voor  punt  aangegeven.  In  het  onderstaande  figuur  is  in  het  rood  een   aanpassing  gemaakt  op  het  bestaande  stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  voor  stress  in  relatie  tot   werk.  

 

 

22  

8.  Onderzoeksvoorstel   8.1  Probleemschets   Binnen  de  these  is  gezien  dat  veel  verschillende  elementen  stress  kunnen  veroorzaken.  Om   deze  elementen  te  analyseren  is  er  gebruik  gemaakt  van  het  stressmodel  van  Bell,  Greene,  Fisher  en   Baum  (2001).  Dit  model  is  te  zien  in  onderstaande  figuur.    

  Ter  verbetering  van  dit  model  zijn  enige  aanpassingen  gemaakt,  deze  zijn  te  zien  in  het  rood.  Deze   verbeteringen  zijn  gedaan  aan  de  hand  van  het  onderzoek  uit  de  these.  Dit  onderzoek  ging  dieper  in   op  de  elementen  die  stress  op  de  werkvloer  veroorzaken.  Er  is  een  onderscheid  te  maken  in  sociaal   psychologische  factoren  en  fysieke  elementen  uit  de  omgeving.  Beiden  kunnen  de  cognitieve   inschatting  van  de  situatie  beïnvloeden.  De  verschillende  sociaal  psychologische  elementen  zijn   aangevuld  met  rechtvaardigheid  en  psychologische  acceptatie.  Tevens  stonden  in  het  originele    

23  

stressmodel  van  Bell  et  al.  (2001)  de  fysieke  elementen  niet  allemaal  benoemd.  Deze  zijn  aangevuld   met  de  elementen  (uitzicht  op)  natuur,  geurtjes,  geluid,  ventilatie,  (dag)licht  en  kamerplanten.      

De  psychologische  factoren  en  de  fysieke  elementen  uit  de  omgeving  hebben  een  

gezamenlijke  invloed  op  stress  en  beïnvloeden  elkaar  mogelijk  ook.  Zo  kan  het  zijn  dat  wanneer  men   vind  dat  men  onrechtvaardig  behandeld  wordt  omdat  men  op  verouderd  meubilair  moet  werken  en   een  collega  dit  niet  hoeft.  Een  ander  voorbeeld  kan  zijn  dat  men  denkt  minder  controle  te  hebben   over  de  fysieke  omgeving.  De  interactie  tussen  deze  twee  factoren  is  nog  niet  veel  onderzocht  en   daarom  is  het  interessant  om  hiernaar  te  kijken.      

Dit  onderzoeksvoorstel  zal  de  interactie  tussen  de  fysieke  omgeving  en  de  sociale  elementen  

behandelen.  Uit  het  stressmodel  zijn  twee  factoren  gekozen  die  mogelijk  samen  kunnen  hangen  en   van  invloed  kunnen  zijn  op  stress:   •

De  sociale  factor  controle;    

•

De  fysieke  factor  ventilatie.  

Deze  factoren  zullen  worden  gemeten  voor  een  bepaald  beroep.  Karasek  en  Theorell  (1994)  stelden   een  lijst  op  voor  de  meest  stressvolle  beroepen:   •

Serveersters  en  obers;  

•

Arbeiders  aan  de  lopende  band;  

•

Verpleegsters;  

•

Werknemers  in  de  kledingindustrie;  

•

Datatypistes;  

•

Telefonisten;  

•

Caissières;  

•

Typografen.  

Volgens  Karasek  en  Theorell  zijn  dit  de  meest  stressvolle  beroepen  omdat  zij  bloot  staan  aan  hoge   eisen  van  buitenaf  en  zij  minder  controle  hebben  over  hun  eigen  werk.  De  beroepen  in  deze  lijst  zijn   daarom  interessant  om  te  onderzoeken  naar  de  factoren  controle  en  ventilatie.  Voor  dit   onderzoeksvoorstel  is  er  gekozen  voor  het  beroep  van  datatypistes.  Er  is  gekozen  voor  dit  beroep   omdat  dit  een  beroep  is  waarbij  men  gedurende  de  hele  dag  in  een  kantoor  zit  en  achter  een   computer  gegevens  verwerkt.  Men  zal  voor  dit  beroep  nauwelijks  contact  hoeven  te  hebben  met   collega’s  en  men  krijgt  een  hoge  werkdruk  van  bovenin  de  organisatie  op  zich  gelegd.  Het  werk  is   niet  heel  flexibel  en  wordt  door  werknemers  snel  als  saai  ervaren  omdat  men  gedurende  lange  tijd  

 

24  

hetzelfde  werk  zal  moeten  uitvoeren.  Door  de  lage  controle  bij  dit  beroep  en  de  hoge  orders  van   bovenaf  kan  dit  beroep  snel  als  stressvol  worden  ervaren.   De  onderzoeksvraag  voor  het  voorstel  luidt:   “Kan  het  zelf  openzetten  van  een  raam  ervoor  zorgen  dat  datatypistes  meer  controle  ervaren  tijdens   het  werk  en  daardoor  minder  stress  ervaren?”   Deze  vraag  zal  worden  beantwoord  aan  de  hand  van  een  experimenteel  onderzoek  dat  hieronder   beschreven  zal  worden.   8.2  Onderzoeksmethode     Het  onderzoek  naar  stress  onder  datatypistes  zal  worden  uitgevoerd  onder  twee   verschillende  groepen:   •

Groep  1  krijgt  vanaf  het  begin  dat  hij  of  zij  aan  het  werk  begint  de  mogelijkheid  om  het  raam   open  te  zetten  wanneer  hij  of  zij  dit  wil;  

•

Groep  2  krijgt  deze  mogelijkheid  niet  en  het  raam  zal  niet  zelf  open  gedaan  kunnen  worden.  

Er  is  gekozen  voor  twee  groepen  omdat  wanneer  er  een  effect  gevonden  zal  worden,  dit  dan  alleen   toegewezen  kan  worden  aan  de  variabele  ‘raam  openzetten’.  Onder  deze  twee  groepen  zal  er   gedurende  vier  weken  (twintig  werkdagen)  een  dagelijkse  vragenlijst  worden  afgenomen.  Op  deze   vragenlijst  zal  men  cijfers  kunnen  geven  aan  het  stressniveau  dat  men  ervaart,  de  controle  die  men   ervaart,  de  werkzaamheden,  de  sfeer  op  het  werk  en  een  algemene  beoordeling  van  de  dag.  Deze   vragenlijsten  worden  afgenomen  omdat  dit  de  individuele  perceptie  van  stress  zal  gaan  meten.   Tevens  is  er  gekozen  voor  twintig  werkdagen  omdat  er  hiermee  een  goed  gemiddelde  gemeten  kan   worden  en  er  ook  longitudinale  veranderingen  gemeten  kunnen  worden,  bijvoorbeeld  per  week.      

Naast  de  vragenlijsten  zullen  de  participanten  elke  dag  hun  stressniveau  moeten  laten  

meten  door  middel  van  wat  speeksel  te  laten  afnemen.  De  participanten  zal  worden  gevraagd  elke   dag  een  paar  minuutjes  op  een  watje  te  kauwen  en  dit  watje  in  een  steriel  bakje  te  doen.  Deze   methode  is  aangenamer  dan  de  alternatieve  methode:  bloed  prikken.  De  resultaten  van  de   cortisollevels  kunnen  worden  vergeleken  met  de  individuele  percepties  van  stress  verkregen  uit  de   vragenlijsten.      

Om  het  onderzoek  valide  te  maken  zal  er  getracht  worden  van  elke  groep  minstens  twintig  

participanten  te  vinden.  Het  is  van  belang  dat  alle  participanten  binnen  dezelfde  organisatie  werken,   op  dezelfde  tijden  werken  en  hetzelfde  worden  behandeld.  Zo  kunnen  de  mogelijke  verschillen   tussen  de  groepen  alleen  worden  toegeschreven  aan  de  variabele  raam  openzetten.  De  hypotheses   van  dit  onderzoek  luiden  als  volgt:    

25  

H0:  De  variabele  ‘raam  openzetten’  heeft  geen  invloed  op  het  stressniveau  van  datatypistes.   H1:  De  variabele  ‘raam  openzetten’  heeft  invloed  op  het  stressniveau  van  datatypistes.     8.3  Data  analyse     De  vragenlijsten  zullen  per  dag  worden  ingeleverd  met  daarbij  het  watje  met  speeksel.  Dit   watje  zal  in  het  laboratorium  worden  onderzocht  op  cortisolniveau.  Het  cortisolniveau  zal  worden   vergeleken  met  het  cijfer  dat  de  participanten  gaven  voor  de  verschillende  vragen.  Tevens  zal  er   voor  elke  participant  een  grafiek  worden  gemaakt  waarin  het  cortisolniveau  wordt  uitgezet  per  dag,   zodat  de  trend  te  zien  is.  Ook  kunnen  de  verschillende  vragen  in  een  andere  lijnkleur  worden   uitgezet  in  deze  grafiek  zodat  er  een  grafisch  verschil  te  zien  kan  zijn.      

Hiernaast  zullen  van  elke  groep  de  gemiddeldes  per  vraag  worden  berekend  aan  de  hand  

van  SPSS  Statistics.  Deze  kunnen  dan  door  middel  van  een  One  Way  ANOVA.  Deze  test  zal  dan  kijken   of  er  verschillen  in  de  gemiddelden  zijn  tussen  de  groepen  en  of  deze  verschillen  significant  zijn.  Er   zal  een  overscheidingskans  van  α  =  .05  worden  gekozen.  Daarnaast  zal  er  een  post-­‐hoc  test  gedaan   worden  om  alle  gemiddeldes  (het  zijn  er  minstens  twintig  per  persoon)  met  elkaar  te  vergelijken.   8.4  Interpretatie  van  mogelijke  resultaten       De  resultaten  kunnen  verschillend  zijn:   1. Geen  verschil  in  gemiddelden  tussen  de  twee  groepen,  H0  wordt  aangenomen;   2. Wel  een  verschil  in  gemiddelden  tussen  de  twee  groepen  maar  dit  verschil  is  niet  significant,   H0  wordt  aangenomen;   3. Wel  een  verschil  in  gemiddelden  tussen  de  twee  groepen  maar  niet  op  alle  variabelen,   bijvoorbeeld  wel  op  controle  maar  niet  op  stressniveau,  H0  wordt  verworpen;   4. Een  significant  verschil  in  gemiddelden  tussen  de  twee  groepen  op  alle  vragen,  H0  wordt   verworpen.   Resultaat  nummer  4  is  de  meest  ideale  en  hieruit  zal  de  conclusie  kunnen  worden  getrokken  dat  het   openzetten  van  ramen  de  controle  verhoogt  onder  datatypistes  en  daarmee  stress  vermindert.   Hiermee  wordt  H0  dus  niet  ondersteund  en  wordt  deze  verworpen.  Wel  moet  er  worden   gecontroleerd  voor  een  type  1  fout  (H0  wordt  ten  onrechte  verworpen).      

Wanneer  resultaat  nummer  1  plaatsvindt,  zal  H0  ondersteund  worden  en  wordt  deze  

aangenomen.  Er  kan  dan  verder  onderzoek  worden  gedaan  naar  de  betrouwbaarheid  van  het   experiment  en  of  er  geen  type  2  fout  (H0  wordt  niet  verworpen,  maar  er  is  wel  degelijk  een  effect)  is   gemaakt.  Tevens  is  het  niet  het  geval  dat  de  gegevens  dan  geheel  onbruikbaar  zijn,  want  wanneer  er   geen  verschil  wordt  gevonden,  kan  er  wel  worden  geconcludeerd  dat  ramen  openzetten  geen    

26  

belangrijke  factor  is  voor  het  verminderen  van  stress  onder  datatypistes.  Er  kan  dan  worden   nagedacht  over  andere  factoren  die  mogelijk  wel  van  invloed  kunnen  zijn  op  het  stressniveau  van   datatypistes.      

Wanneer  mogelijkheid  nummer  2  plaatsvindt,  zal  H0  worden  ondersteund  en  deze  moet  

worden  aangenomen.  Er  moet  wel  net  als  bij  mogelijkheid  nummer  1  worden  gekeken  naar  de   betrouwbaarheid  van  het  experiment  en  of  er  geen  type  2  fout  is  gemaakt.  Het  kan  namelijk  zo  zijn   dat  er  geen  onderscheidend  vermogen  is  tussen  de  gemiddeldes  maar  dat  er  wel  degelijk  een  effect   is  dat  niet  is  gemeten  met  het  experiment.      

Resultaat  nummer  3  zorgt  net  als  resultaat  nummer  4  voor  een  verwerping  van  H0.  Er  is  

namelijk  een  effect  gevonden  en  door  middel  van  de  eerdere  beschreven  Post-­‐Hoc  analyse  kan  er   worden  gekeken  hoe  groot  dit  effect  is  en  op  welke  variabelen  het  effect  werkelijk  plaatsvindt.  Er   moet  wel  worden  gecontroleerd  of  er  geen  type  1  fout  (H0  wordt  ten  onrechte  verworpen)  wordt   gemaakt.      

                 

         

 

27  

Literatuurlijst     Abdul-­‐Wahab,  S.A.  (2011).  Sick  Building  Syndrome:  in  public  buildings  and  workplaces.  Springer-­‐ Verlag  Berlin  Heidelberg,  2011.   Bell,  P.A.,  Greene,  T.C.,  Fischer,  J.D.  &  Baum,  A.  (2001).  Environmental  Psychology.  Harcourt  College   Publishers,  2001,  Orlando,United  States.   Bond,  F.W.  &  Bunce,  D.  (2003).  The  role  of  acceptance  and  job  control  in  mental  health,  job   satisfaction  and  work  performance.  Journal  of  Applied  Psychology,  88(6),  1057-­‐1067.   Cohen,  S.  Kessler,  R.C.  &  Underwood,  G.L.  (1997).  Measuring  stress:  a  guide  for  health  and  social   scientists.  Oxford  University  Press,  1997.   De  Boer,  E.M.,  Bakker,  A.B.,  Syroit,  E.J.,  Schafeli,  E.B.  (2002).  Unfairness  at  work  as  a  predictor  for   absenteeism.  Journal  of  Organizational  Behavior,  23,  181-­‐197.   Frumkin,  H.  (2001).  Beyond  toxity:  human  health  and  the  natural  environment.  American  Journal  of   Preventive  Medicine,  20(3),  234-­‐240.   Gazzaniga,  M.S.,  Ivry,  R.B.,  Mangun,  G.R.  (2009).  Cognitive  Neuroscience;  The  Biology  of  the  Mind.   W.W.  Norton  &  Company,  Inc.  New  York.     Hedge,  A.  (2000).  Where  are  we  in  understanding  the  effects  of  where  we  are?  Ergonomics,  43(7),   1019-­‐1029.   Heuser,  I.  &  Lammers,  C.H.  (2003).  Stress  and  the  brain.  Neurobiology  of  aging,  24,  69-­‐79.   Hill,  E.J.,  Ferris,  M.,  Martinson,  V.  (2003).  Does  it  matter  where  you  work?  A  comparison  of  how   three  work  venues  (traditional  office,  virtual  office,  and  home  office)  influence  aspects  of  work  and   personal/family  life.  Journal  of  Vocational  Behaviour,  63,  220-­‐241.   Hoveman,  M.  (2012).  Verdere  stijging  van  burnout:  stellen  van  grenzen  niet  de  oplossing.  Stichting   burnout  en  stress.  Geraadpleegt  op  maandag  2  april  2012  via:   http://www.burnoutenstress.nl/nieuws/44-­‐verdere-­‐stijging-­‐burnout-­‐stellen-­‐van-­‐grenzen-­‐niet-­‐de-­‐ oplossing     Karasek,  R.  &  Theorell,  T.  (1994).  Healthy  work:  stress,  productivity,  and  the  reconstruction  of   working  life.  Basic  Books,  1994.  

 

28  

Kuiper,  R.  (2003).  Werken  tot  je  erbij  neervalt.  Intermediair.  Geraadpleegt  op  maandag  2  april  2012   via:     http://www.intermediair.nl/artikel/werk-­‐en-­‐gezondheid/22577/werken-­‐tot-­‐je-­‐erbij-­‐neervalt.html     Maddock,  C.  &  Pariante,  C.M.  (2001).  How  does  stress  affect  you?  An  overview  of  stress,  immunity,   depression  and  disease.  Epidemiologica  e  psichiatria  sociale,  10(3),  82-­‐92.   Schweitzer,  M.,  Gilpin,  L.,  Frampton,  S.  (2004).  Healing  spaces:  elements  of  environmental  design   that  make  an  impact  on  health.  Journal  of  Alternative  and  Complementary  Medicine,  10(1).   Steptoe,  A.  &  Willemsen,  G.  (2004).  The  influence  of  low  job  control  on  ambulatory  blood  pressure   and  perceived  stress  over  the  working  day  in  man  and  women  from  the  Whitehall  2  cohort.  Journal   of  Hypertension,  22,  915-­‐920.   Verhaeghe,  R.,  Mak,  R.,  Van  Maele,  G.,  Komitzer,  M.,  De  Backer,  G.  (2003).  Job  stress  among  middle-­‐ aged  health  care  workers  and  its  relation  to  sickness  absence.  Stress  and  Health,  19(5),  265-­‐274.   Verkuil,  B.  &  Van  Emmerik,  A.  (2007).  Omgaan  met  stress  en  burnout:  informatie  voor  de  cliënt  en   directe  omgeving.  Psychopraxis,  9(6),  264-­‐269.                    

         

 

29