Streekstroom voor bedrijven die op een duurzame wijze (willen) werken in de provincies Groningen en Fryslân

Projektvoorstel in het kader van Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO; 3de tender)

Streekstroom voor bedrijven die op een duurzame wijze (willen) werken in de provincies Groningen en Fryslân Een uitwisseling van kennis, ervaring en relaties ten aanzien van energiebesparing en streekgebonden winning en toepassing van duurzame energiebronnen tussen bedrijven die op vergelijkbare wijze en in een aantal branches aktief zijn in het Waddengebied en in andere streken van de provincies Groningen en Fryslân. Dit projekt is ingediend door de Stichting Waddengroep in overleg met een 20-tal bedrijven die betrokken zijn bij het Waddengoud-keurmerk. Voor meer informatie: [email protected].

WADDENGOUD GENIETEN

-

GOUDEERLIJK

Waddengoud garandeert de herkomst van de grondstoffen uit de Waddenstreek; de be- en verwerking in de regio en de duurzame productiewijze. Waddengoud volgt de criteria van Streekeigen Producten Nederland, die landelijk door het Ministerie van Landbouw zijn erkend. Deze criteria zijn: regionale herkomst en verwerking, duurzame productiewijze en onafhankelijke controle. De uitgebreide criteria zijn te lezen op de website van Streekeigen Producten Nederland. Naast een label voor streekproducten positioneert Waddengoud zich als label voor andere duurzame producten, diensten en activiteiten uit het Waddengebied.

Heerlijk, eerlijk van de Wadden Juni 2006

Projektvoorstel “Streekstroom voor bedrijven die op een duurzame wijze (willen) werken in de provincies Groningen en Fryslân”, in het kader van Leren voor Duurzame Ontwikkeling 1. Aanleiding Het initiatief is van de Stichting Waddengroep, een Stichting die sinds 1996 duurzame economische initiatieven in de Waddenstreek ontwikkelt en ondersteunt. Zo beheert de Stichting Waddengroep het keurmerk Waddengoud voor duurzame produkten, diensten en aktiviteiten in het Waddengebied. Een 15-tal bedrijven uit het netwerk van de Waddengroep (branches: duurzame landbouw, streekprodukten producerende bedrijven en duurzaam toerisme) hebben een eerste bespreking op 30 maart jl. te Wirdum (Gr.) bijgewoond, waarbij een inleiding en een toelichting werden gegeven door MEA-adviesburo en firma H-energiesystemen over de mogelijkheden van het opwekken en toepassen van “streekstroom”. Daarnaast heeft nog een 5-tal bedrijven naar aanleiding van de mailing en de Waddengoud-nieuwsbrief aangegeven graag te willen meedoen aan aktiviteiten rond het onderwerp Streekstroom. De aanwezige ondernemers hebben te kennen gegeven te willen deelnemen in een (leer)trajekt op gebied van energiebesparing, duurzame energie en duurzaam ondernemen. De belangstelling is reeds groot te noemen en de intentie is om dit gedurende het projekt te vergroten. Tot op heden zijn Waddengoudrelaties uit Lauwersland en het Hoogeland aangeschreven. Het aantal deelnemers kan via het Waddengroep netwerk uitgebreid worden naar andere delen van het Waddengebied (b.v. Waddeneilanden en Noordwest-Friesland). Ook bieden de brancheverenigingen op het gebied van de landbouw, toerisme en streekprodukten de mogelijkheid om het aantal deelnemende bedrijven gedurende de rit de vergroten. Er zal gestart worden met een koplopersgroep van tenminste 15 deelnemende bedrijven, afkomstig uit tenminste drie branches (voorlopers op het gebied van duurzaam ondernemen) en verdeeld over de provincies Groningen en Fryslân. Momenteel zijn op basis van de eerdere bespreking en voorbereidingen de volgende bedrijven daarvoor in beeld: Streekprodukten: 1. Frytsjam Natuurlijk, Twijzel (fruitverwerkingsbedrijf + biol. fruitteelt) 2. Zuivelboerderij Den Hartogh, Meedhuizen (melkveehouderij en zuivelverwerking) 3. Us Heit, Bolsward (bierbrouwerij, mouterij in ontwikkeling en toeristisch) 4. Grootmoeders Keuken, Zijldijk (groothandel in streekproducten) 5. Wijnboerderij Venhuizen, Wirdum (fruitverwerking; zelfvoorzienend qua warmte en energie) 6. Mts. Vergeer, Oldehove (verwerking schapenmelk, biologisch landbouwbedrijf) Toerisme: 7. De Theefabriek, Houwerzijl (theepakker en toeristisch bedrijf) 8. Marenland, Winsum (recreatiebedrijf) 9. Camping Lauwersoog (groot recreatief bedrijf met zonne-energie en aardwarmte toepassingen) 10. Weister Klap, Wehe den Hoorn (gastenverbijf) Landbouw: 11. Hoorweg, Warfhuizen (agrarisch bedrijf met windenergie) 12. Havenga, Kloosterburen (landbouwbedrijf in omschakeling naar biologisch + rentmeesterskantoor) 13. Jan J. de Boer, Boelenslaan (innovatief advies- en praktijkbedrijf) 14. Mts. Wiersema, Godlinze (biologisch landbouwbedrijf) 15. De Eemstuin, Uithuizermeeden (biologisch landbouwbedrijf) 16. Lauwershof, Metslawier (biologisch fruitbedrijf) 17. De Fledder, Kloosterburen (biologisch fruitbedrijf) 18. De Keukentuin, Zuidbroek (biologisch kruidenbedrijf en horeca-funkties) 19. Gerbranda State, Pieterbierum (biologisch, gemengd landbouwbedrijf) Visserij 20. Internos, Lauwersoog (vissersbedrijf en verkoop op de Amsterdamse boerenmarkt)

2. Projectomschrijving Met het projekt wordt beoogd om in de eerste plaats de aanwezige kennis, praktijkervaring en relaties van een koplopersgroep van bedrijven en deskundigen op het gebied van energiebesparing, toepassing van duurzame energie en andere vormen van maatschappelijk verantwoord ondernemen uit te wisselen, verder te ontwikkelen en te dokumenteren. In de koplopersgroep zitten een flink aantal voortrekkers zoals de wijnboerderij te Wirdum (hout en wind). Naast deze koplopergroep zal in de loop van het project een peloton van 30 à 50 bedrijven worden gevormd, waar de kennis, ervaring en relaties afkomstig uit het werken met de koplopers-groep zullen worden benut. Deze groep bedrijven (afkomstig uit diverse branches) zal afkomstig zijn vanuit de provincies Groningen en Fryslân en bestaan uit: • (duurzame) landbouwbedrijven in Fryslân en Groningen • (duurzame) toeristische bedrijven in Fryslân en Groningen • (duurzame) streekproduktenbedrijven in Fryslân en Groningen .Met name door de inzet van individuele dan wel collectieve duurzame energievoorzieningen zullen de produktieprocessen nog “groener” worden, waardoor naar alle waarschijnlijkheid de afzet groter dan wel de kosten kleiner worden. Door een hogere toegevoegde waarde bij de bedrijven kan de werkgelegenheid toenemen. De nadruk zal derhalve liggen op het organiseren van een ‘keten’ aan sessies waarbij in eerste instantie de koplopersgroep aan de beurt is en in de latere fase het peloton. De sessies (en de voorbereidingen daarop) zullen het karakter hebben van het uitwisselen van kennis, praktische ervaringen en relaties om daarmee de (reële) mogelijkheden op het gebied van milieuvriendelijker en energiezuiniger ondernemen te bevorderen. Om input te hebben voor de sessies (kennisuitwisseling) en meerwaarde te kunnen bieden aan de bedrijven uit de koplopergroep zal door deskundigen worden onderzocht welke mogelijkheden er lokaal per bedrijf zijn voor energiebesparing en voor het opwekken van elektriciteit en warmte uit duurzame energiebronnen. Om de leereffecten voor de ondernemers te vergroten zal bij ieder bezoek van de deskundige een collega-ondernemer meegaan, die optreedt als “co-adviseur”. De adviseursrol van de collega-ondernemer is er tijdens het bezoek maar later wordt de “co-adviseur” ook ingeschakeld door de deskundige als feedback voor het gezamenlijke schriftelijke advies aan de ondernemer in kwestie. De adviezen aan de bedrijven zullen worden besproken in een sessie in de vorm van een discussienota.

3. Relatie met programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling Gelet op de in paragraaf 2 genoemde sessies, waarbij niet alleen aan kennisoverdracht (met name richting het “Peloton”) wordt gedaan maar waarbij vooral ook kennisuitwisseling en leerprocessen tussen de bedrijven op gang wordt gebracht (met de “koplopersgroep” als voorbeeld), bestaat er een duidelijke relatie met het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling. Het gaat er hierbij om dat de bedrijven van elkaar leren en dat de aanwezige kennis bij de bedrijven (met name uit de koplopersgroep), bij de stichting Waddengroep tezamen met kennis vanuit de deskundigen wordt overgedragen aan andere bedrijven in de provincies Groningen en Fryslân afkomstig uit een drietal branches. Er is uitdrukkelijk een inspanningsverplichting om middels een brede opzet ook bedrijven waar de Waddengroep geen relatie mee heeft enthousiast te maken. Dit resulteert in: • Energiebesparing (eventueel via de produktie van duurzame energie) • Produktie groene(re) streekprodukten of duurzamere toeristische diensten • Toename van de toegevoegde waarde bij bedrijven, wat goed is voor de werkgelegenheid Zo kunnen bijvoorbeeld. een streekgebonden wijnbedrijf, bierbrouwerij of vissersbedrijf via het traject in contact met elkaar komen, maar ook met toeristische bedrijven die een horecafunctie hebben, zodat er naast kennisuitwisseling over “streekstroom” er ook interactie zal plaatsvinden over de productie en afzet van “groenere” streekgebonden produkten en diensten. Dit leerproces zal tot meerdere initiatieven en tot vervolgaktiviteiten en investeringen op dit gebied leiden, hetgeen in het voordeel is van de duurzame ontwikkeling in het Waddengebied en andere streken in Fryslân en Groningen.

4. Projectuitwerking 4.1 Doel en doelgroep Doel is zoveel mogelijk bedrijven in een aantal geselecteerde branches binnen de provincies Groningen en Fryslân te informeren over, te betrekken bij en van elkaar te laten leren over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen waarbij het accent zal liggen op energiebesparing en het opwekken/aanwenden van elektriciteit en warmte uit duurzame energiebronnen. Het gaat daarbij om de overdracht aan en onderlinge uitwisseling van aanwezige kennis en het initiëren van individuele dan wel collectieve projekten op energiegebied, met name energiebesparing en de toepassing van lokaal aanwezige duurzame energiebronnen, en de produktie van “groenere” (lees energievriendelijker) produkten. In aanvang gaat het om de kennisverbreding- en uitwisseling bij een 15 tot 20-tal bedrijven die de Waddengroep te kennen hebben gegeven dat zij met elkaar aan de slag willen met energiebesparing en duurzame energie. Zij vormen de koplopersgroep. Gedurende de rit wordt er naar gestreefd om nog eens 30 tot 50 bedrijven uit drie branches (streekprodukten, landbouw en toerisme) bij het initiatief te betrekken. Het gaat om bedrijven die belangstelling hebben voor een zo maatschappelijk verantwoorde manier van produceren c.q. diensten verlenen. Daartoe zullen sessies worden georganiseerd waarin ook de reeds aanwezige kennis van betrokken bedrijven uit de koplopersgroep en deskundigen zal worden

benut. Er zal worden getracht om deze sessies verspreid over de provincies Groningen en Fryslân te organiseren. In kader van de kennis- en ervaringsuitwisseling hebben “gemengde” groepen (bedrijven afkomstig uit verschillende branches) de voorkeur. Ook hier zullen de ondernemers weer een rol krijgen bij de voorbereiding van de sessies (de bedrijfsbezoeken). Nu wordt echter slechts ca. 1/3 deel van de bedrijven bezocht met een extern adviseur en drie collega-bedrijven (co-adviseurs). De co-adviseurs worden ook weer betrokken bij het advies en vervolgens de discussienota voor de hele groep. De initiatiefnemer is Stichting Waddengroep, met als contactpersoon Henk Pilat, lid van het uitvoeringsorgaan van de Waddengroep, te bereiken via [email protected] of 0511542525 of 0654341610. 4.2 Aanpak en werkwijze De kern zal liggen op het organiseren van sessies. Daarbij zijn de voorbereidingen (de bedrijfsbezoeken, adviezen en de discussienota) essentieel, waar de ondernemers vanaf het begin in de rol van “co-adviseur” bij betrokken worden, zodat ze ook werkelijk in de keuken van een ander bedrijf kunnen kijken. Ook bij het uiteindelijke resultaat van een ieders inspanning, het plan van aanbeveling, spelen de ondernemers een belangrijke rol. Zij zijn als het ware mede-auteurs en tekenen mee voor het resultaat. In het hele traject vindt kennisuitwisseling en het van elkaar leren plaats op het gebied van energiezuinig en milieuvriendelijk (maatschappelijk verantwoord) ondernemen. Hierbij ligt de nadruk op energiebesparing en het zelf opwekken van elektriciteit uit duurzame energiebronnen en de toepassing hiervan voor de productie van duurzame landbouwproducten, streekgebonden produkten en duurzame toeristische diensten. Met betrekking tot het lokaal benutten van duurzame energiebronnen ten behoeve van de elektriciteits- en warmteproduktie kan worden gedacht aan: • Klein- en grootschalige windenergie • Passieve en aktieve zonne-energie • Grond-/aardwarmte en omgevingswarmte • Biomassa, incl. biogasproduktie • Evt. (gezamenlijke) inkoop van groene stroom Door de projectopzet kan gebruik worden gemaakt van de aanwezige kennis op het gebied van energiebesparing en benutting van duurzame energiebronnen bij de koploperbedrijven dan wel de bij het project betrokken deskundigen. Het gaat hierbij om een interaktief leerproces tussen de deelnemende bedrijven in de provincies Groningen en Fryslân. Door de projectopzet zitten de bedrijven zowel in de rol van geadviseerde als in de rol van de adviseur en gaandeweg het project kunnen ondernemers uit de koplopergroep als ze dat willen zelfs de rol van deskundige krijgen toebedeeld. Per groep zal het proces leiden tot individuele adviezen en acties, maar ook tot een collectief rapport dat wij “plan van aanbeveling” noemen. Enerzijds kunnen in dit plan individuele aanbevelingen worden opgenomen, zoals de inpassingsmogelijkheden voor bedoelde voorzieningen c.q. financieringsmogelijkheden per deelnemend bedrijf. Anderzijds kunnen collectieve aanbevelingen worden opgenomen, zoals het adviseren aan de regionale overheid om een regionale investeringsbijdrageregeling voor streekstroom te creëren of hoe de toepassing van streekstroom de verkoop van streekprodukten (ook landbouwprodukten) en duurzame toeristische diensten kan bevorderen.

Naast de leercontacten in kleinere verbanden wordt uitgegaan van het organiseren van meerdere sessies waar sprake zal zijn van een verspreiding van de aanwezige kennis en ervaringen van zowel de deelnemende bedrijven als de aanwezige deskundige. Er wordt daarbij gedacht aan kennisoverdracht binnen de koplopersgroep en binnen de genoemde branches van het peloton. Gedacht wordt aan de volgende activiteiten:. a. Aanschrijven en bellen van bedrijven voor bevestiging van deelname. b. Voorbereiding 1ste sessie door projektvoerder en deskundigen c. Uitnodigen bedrijven voor de 1ste sessie d. Uitvoeren 1ste sessie (incl. verslag) e. Bezoek alle deelnemende bedrijven door deskundige en een co-adviseur f. Discussienota in conceptvorm g. Voorbereiding en uitnodiging voor de 2de sessie waarin de discussienota aan de orde komt h. Uitvoeren 2de sessie waarin de discussienota voor de betreffende bedrijven wordt toegelicht, waarop men kan reageren en aanvullingen kan geven. en op welke sessie ook getracht zal worden één of twee werkgroepen in het leven te roepen voor ondersteuning bij het maken van het “Plan van Aanbeveling”. i. Uitwerking “Plan van Aanbeveling” in samenwerking met de werkgroep(en) met ideeën voor aanwending van streekstroom met aandacht voor de vermarkting van “groenere” streekprodukten en toeristische diensten; tevens aandacht voor opzet van financiering en exploitatie j. Slotsessie: presentatie (door bedrijven en deskundige), bespreking opgestelde “Plan van Aanbeveling”. De geschatte totale tijdbesteding van de ondernemers, deskundigen en de projectleiding ten behoeve van het leertraject van de koplopersgroep is vermeld in de bijlage. Naast de koplopersgroep zullen twee pelotongroepen worden gevormd (een voor Fryslân en een voor Groningen). Voor deze twee groepen van het peloton wordt dezelfde fasering gehanteerd. De tijdsbesteding zal naar verwachting minder hoeven te zijn (zie bijlage), als gevolg van de efficiency-voordelen bij het werk dat door deskundigen dient te worden gedaan. Wel zal er werving en selectie voor deelname aan het peloton dienen plaats te vinden. Dit zal bestaan uit het bespreken van het project met branchegroepen (o.a. LTO-Noord, Fryske Biologyske Landbouwferieniging, Noordelijke Biologische Landbouwvereniging, Recron, Netwerk Fryske streekproducten en Gegarandeerd Groningen), alsmede uit het rechtstreeks benaderen van bedrijven uit de doelgroepen. Tevens zal verspreiding van de beschikbare kennis uit de “Plannen van Aanbevelingen” richting genoemde branches en op internet een belangrijke plaats krijgen. Tot slot is er tijd nodig voor de projectorganisatie. Naast de gebruikelijke posten van de projektleiding/coördinatie, financiële administratie en het overleg met de diverse deskundigen, financiers en overige partijen is rekening gehouden met het klaarmaken van de de projektrapportages richting KNN en andere partijen . Het voorbereidend projektwerk (2de kwartaal 2006) is als p.m. meegenomen.

4.3 Resultaten De resultaten van de gehouden sessies en de daaruit voortvloeiende “Plannen van Aanbeveling” zullen in goed leesbare vorm worden opgeleverd en aan de betrokken partijen te beschikking worden gesteld. Ze kunnen de basis vormen voor verdere uitwerking dan wel aankoop van één of meerdere duurzame energievoorzieningen t.b.v. de opwekking van streekstroom bij de hiertoe aangemelde bedrijven. Tevens zullen de resultaten met betrekking tot het leerproces interessant zijn voor meerdere streken/regio’s. Ook de aanschaf van individuele dan wel collectieve voorzieningen om streekstroom op te wekken en evt. reststromen te benutten kunnen dit zijn. De gegevens zullen aan KNN te Groningen beschikbaar worden gesteld.

5. Projektuitvoering 5.1 Organisatie en planning De projektleiding zal berusten bij het uitvoeringsorgaan van de Waddengroep. Inhoudelijk zal de begeleiding van de sessies, het opstellen van de “Plannen van Aanbeveling” (PvA) en rapportages worden uitbesteed aan externe deskundigen. Het project zal worden uitgevoerd in de periode eind 2006 tot en met de herfst van 2007, met als tussenfases: a) Okt-dec 2006: voorbereiding diverse sessies en presentaties en overleg met meerdere bedrijven uit de koplopersgroep (start presentaties/sessies) b) Febr/maart 2007: uitwerking “dicussie-nota” en organisatie 2de sessie koplopersbedrijven tevens uitwerking tot “Plan van Aanbeveling” c) April/iuni 2007: presentatie/info 1ste sessie groepen van het peloton en opstellen “discussienota”, organisatie 2de sessie en uitwerking tot “Plan van Aanbeveling” d) Sept-okt 2007: afronding leerprojekt en eindrapportage + verspreiding van gegevens 5.2 Contactpersonen De communicatie gaat via Stichting Waddengroep, met als kontaktpersoon Henk Pilat van de Waddengroep, te bereiken via [email protected]. Hierbij wordt kortgesloten met Cor Kamminga van KNN te Groningen. 5.3 Samenwerking Er zal zoveel mogelijk worden overlegd met de betrokken bedrijven. Voor het inhoudelijk deel van de sessies en de presentaties, de inbreng van aanvullende kennis, het verzorgen van de “Plannen van Aanbeveling” en het inhoudelijk deel van de rapportages zal voor ondersteuning gebruik worden gemaakt van de diensten van externe deskundigen.

6. Begroting Er wordt uitgegaan van de volgende (minimale) tijdbesteding en aanschaf van materialen: • Leertraject koplopersgroep : € 22.070 • Werving deelnemers uit het peloton : € 2.840 • Leertraject peletonsgroep Groningen: € 14.590 • Leertraject peletonsgroep Friesland € 14.590 • Kennisverspreiding: € 3.040 • Projectorganisatie: € 6.910 Totaal: € 64.040,De genoemde bedragen zijn excl. BTW. Er wordt uitgegaan van een eigen inbreng van de betrokken partijen van 22% zijnde € 14.150,- en een LvDO-bijdrage van € 49.890,De onderbouwing van de begroting is in de bijlage weergegeven.