STREEKAGENDA NOARDWEST FRYSLÂN. 8 oktober 2013

STREEKAGENDA NOARDWEST FRYSLÂN

8 oktober 2013

1

2

3

4

INHOUD

Bildts gedicht (Bouke Oldenhof)

3

Toespraak burgemeester van Franekeradeel, op startconferentie

6

Leeswijzer

7

DEEL A: GEZAMENLIJKE AGENDA 2014-2020

10

1

HET 1.1 1.2 1.3 1.4

GEBIED Een bijzondere streek met een rijk verleden Verleden: voorspoed en achteruitgang Heden: economie, bereikbaarheid en leefbaarheid Toekomst: uitdagingen en trends

11 11 12 13 15

2

ANALYSE TRENDS EN SWOT 2.1 Demografische ontwikkelingen 2.2 Economie 2.3 Bereikbaarheid 2.4 Leefbaarheid 2.5 Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen (SWOT)

19 19 21 `23 24 26

3

STREEFBEELDEN EN OPGAVEN STREEK 3.1 Keuze strategie en streefbeeld 3.2 Streefbeelden en opgaven per thema

29 29 31

DEEL B: HET UITVOERINGSPROGRAMMA

36

4

37 37 40 45 49

NAAR PROJECTEN PER THEMA 4.1 Inleiding 4.2 Economie 4.3 Bereikbaarheid 4.4 Leefbaarheid

DEEL C: ORGANISATIE

54

5

55

ORGANISATIE: UITGANGSPUNTEN EN OPZET

BIJLAGEN Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

I: Over de Streekagenda II: Samenhang met andere programma’s III: Organisatie totstandkoming Streekagenda IV: Relevante rapporten en documenten

5

65 71 76 79

Burgemeester van Franekeradeel, Fred Veenstra, op de Startconferentie Streekagenda 28 juni 2012 (delen uit toespraak) “Uitdagingen voor de streek zijn er op het gebied van bevolkingstransitie, leefbaarheid, woonomgeving, economie, taakverschuiving overheden, en bestuurskracht. Vragen zijn onder meer: hoe houden we gelet op de bevolkingstransitie de benodigde voorzieningen op een adequaat peil? Hoe houden we voldoende werkgelegenheid en arbeidspotentieel vast in de regio?” “We spreken m.i. te weinig over de essentiële dingen waarvoor we staan. Dat ligt, ik kan niet anders concluderen, vooral ook aan onze (en dus mijn) eigen bestuurskracht (en ambtelijke kracht). Zeggen dat we de zaak op orde hebben, is weglopen voor onze verantwoordelijkheid. We zien immers de voorzieningen verdwijnen, de woningen die worden gesloopt, de bezuinigingen die hun werk doen op groenonderhoud en wegenonderhoud. We zouden voortdurend de vraag moeten beantwoorden wat voor gemeente we willen zijn voor onze inwoners. Waar is de gemeente voor? De vraag is dus: hoe komen we tot het adequate denk-/besluitvormingsniveau om de echte problemen op te lossen.” “Werken met een streekagenda heeft vanuit gemeentelijk perspectief voordelen en kansen. Een schaalsprong is m.i. noodzakelijk. De streekagenda kan een start en een stap in de goede richting zijn. We moeten de streekagenda zien als kader voor het starten van processen voor nieuwe (gebieds)ontwikkelingen. Straks is er een innige samenwerking tussen gemeenten, de provincie en Wetterskip Fryslân. Daar zullen de maatschappelijke organisaties en de inwoners wel bij varen.”

6

Leeswijzer

De Streekagenda Noardwest Fryslân is de uitvoeringsagenda voor de streek op het gebied van economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. De Streekagenda is bedoeld om projecten die moeten bijdragen aan een sterke streek in samenhang uit te voeren. Het gaat om projecten van de overheid én projecten die door burgers, bedrijven en anderen worden aangedragen: de Streekagenda is van en voor de streek. Het gebied waar deze Streekagenda over gaat betreft de gemeenten het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Leeuwarden. Boarnsterhim valt binnen het gebied voor het deel dat na de herindeling van die gemeente binnen de gemeente Leeuwarden valt. De Streekagenda gaat over het platteland. De Streekagenda is voor Leeuwarden daarom vooral relevant voor de plattelandsdelen buiten de stad Leeuwarden. De (groot)stedelijke vraagstukken zijn geen onderdeel van de Streekagenda. De streek staat voor uitdagingen, maar heeft ook kansen. De uitdagingen en opgaven hebben te maken met bevolkingstrends, met ‘groen-blauwe’ opgaven, en met sociaal-economische ontwikkelingen. De streek zal zich moeten voorbereiden op wat er op haar afkomt. De streek moet mee veranderen en proberen in te spelen op de kansen die de veranderingen geven. Tegelijkertijd moeten ongewenste effecten van de trends en uitdagingen worden beperkt. In wezen gaat het om de vraag hoe aantrekkelijk de regio in de toekomst is voor werken, wonen en leven. In de provincie wordt al langer gewerkt met Plattelânsprojekten. De huidige aanpak van Plattelânsprojekten loopt door tot en met 2013. De aanpak wordt voortgezet in de streekagenda’s, waarbij het loket voor Plattelânsprojekten zich ontwikkelt tot een zogenoemd streekhuis. Meer nog dan bij de Plattelânsprojekten is het doel van de Streekagenda de samenwerking in de gebieden te versterken, de bestuurlijke en ambtelijke drukte te verminderen, maatwerk per streek te leveren, en integrale, kwalitatief goede projecten te realiseren. Het gezamenlijk optrekken van provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslan, private partijen en het maatschappelijk middenveld is cruciaal voor een slagkrachtige uitvoering en de kracht van de streek. Het gaat om de ‘mienskip’. De Streekagenda gaat over vragen over (dubbele) vergrijzing en zorg, economische ontwikkeling, leegstand van woningen, terugloop van het aantal schoolgaande kinderen, jongeren die lastig voor de regio te behouden zijn, duurzaamheid, leefbaarheid, toerisme, waterhuishouding, enz. Die onderwerpen zijn in Noardwest samengevat in drie centrale thema’s: economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. ‘Fan ûnderen op’ / bottom up De Streekagenda wordt opgesteld vanuit de gedachte dat de rol van de mienskip - inwoners, ondernemers en andere maatschappelijke actoren - van groot belang is. In de uitvoering moet de Streekagenda gevoed worden door maatschappelijke organisaties en burgers. De overheid zal vaker ontwikkelprocessen faciliteren in plaats van volledig bepalen. Bijvoorbeeld de Europese LEADER-aanpak past goed bij deze andere verhoudingen. Een voorbeeld uit de streek van hoe opgaven f an ûnderen op kunnen worden opgepakt is het burgerinitiatief Kening fan ‘e greide, waarin landbouw, natuur en plattelandsontwikkeling samengaan.

Het ligt voor de hand met de Streekagenda aansluiting te zoeken bij andere (beleids)programma’s. De programma’s, met uiteraard eigen doelstellingen, kunnen een belangrijke bron van financiering vormen voor de projecten in de streek. De samenhang komt aan de orde bij de verdere uitwerking en uitvoering van projecten. In de bijlagen is een lijst met relevante programma’s gegeven.

7

De Streekagenda is opgesteld vanuit een schets van de streek en van trends en uitdagingen die in de nabije toekomst op de streek afkomen. Op basis daarvan worden doelen geformuleerd over hoe de streek er in de toekomst uit zou moeten zien: streefbeelden. Door het naast elkaar zetten van streefbeelden en de trends en uitdagingen, worden de opgaven voor de streek zichtbaar: de agenda voor de streek. De opgaven moeten worden vertaald in projecten: wat gaan we er aan doen? De Streekagenda is een dynamisch document dat per jaar een uitvoeringsplan kent. De Streekagenda geeft de contouren weer in de vorm van trends, uitdagingen, streefbeelden en opgaven. Daar kunnen in de loop van de tijd veranderingen in komen als gevolg van bijvoorbeeld nieuwe ontwikkelingen. Dat betekent ook dat projecten verder ontwikkeld kunnen worden en dat er nieuwe projecten opgezet kunnen worden – binnen de aangegeven contouren. Met andere woorden: het staat op papier, maar is niet ‘in beton gegoten’. De Streekagenda gaat over bovenlokale projecten, die op streekniveau (moeten) worden uitgevoerd. Het gaat om projecten die gemeentegrensoverschrijdend zijn, een uitstraling hebben voor de hele streek, of die te complex en grootschalig zijn om door één gemeente of één lokale partij te worden opgepakt. Aan de bovenkant wordt het ‘domein’ van de Streekagenda afgebakend door het provinciale en nationale niveau. Immers, projecten en beleid op provinciaal en nationaal niveau worden in beginsel ook op dat niveau georganiseerd en gefinancierd. Voor de streek zijn wél projecten relevant die in aansluiting op de provinciale of nationale investeringen zorgen voor een goede inbedding en uitwerking op streekniveau. Aan de ‘onderkant’ is er het gemeentelijke en waterschapsdomein: beleid van en uitvoering door de gemeenten en Wetterskip Fryslân. Een meer uitgebreide toelichting op wat de Streekagenda is en waar de Streekagenda voor is bedoeld, staat in de bijlagen. Deel A van de Streekagenda betreft het beschrijvende deel, en begint met een schets van het gebied en haar inwoners (hoofdstuk 1). In hoofdstuk 2 wordt de analyse en onderbouwing die ten grondslag liggen aan de Streekagenda gegeven. Dat is gebaseerd op de onderzoeken en (SWOT-) analyses die eerder voor de streek zijn gedaan. De doelen – streefbeelden – van de Streekagenda staan centraal in hoofdstuk 3. Deel B van de Streekagenda vertaalt de opgaven naar projecten. Per thema wordt aangegeven welke projecten daarin worden genomen. Deel B moet worden gezien als een dynamische agenda, die in de loop van de tijd aangevuld en aangepast kan worden. Het is als het ware de momentopname – foto – van de stand van zaken nu. Deel C betreft de organisatie en uitvoering van de Streekagenda.

8

9

DEEL A: GEZAMENLIJKE AGENDA 2014-2020

10

1

HET GEBIED

1.1

Een bijzondere streek met een rijk verleden

Het gebied in het noordwesten van Fryslân, op de ‘hoek’ van Nederland en Noordwest-Europa, grenzend aan Wad en Noordzee, is een streek met een rijk verleden. Het rijke verleden en de lange tradities zijn nu nog steeds zichtbaar en voelbaar in de streek. In het verleden kende de streek tijden van voorspoed en achteruitgang. De kansen en uitdagingen waar de streek nu voor staat, komen voor een deel ‘van buiten’ maar hebben voor een deel ook met het verleden te maken. De tradities en het feit dat de streek veel moois heeft weten te behouden, geven kansen voor de toekomst. De eigenzinnige bewoners van de streek worden wel omschreven als mensen met nuchterheid, trots, en gevoel voor traditie en het eigen Friese. 1 In het gebied is de spanning tussen enerzijds het eigenzinnige individu, anderzijds de gemeenschappelijke belangen (waterbeheersing) en maatschappelijke samenhang (‘mienskip’) tot op de dag van vandaag voelbaar. Noardwest-Fryslân maakt onderdeel uit van het internationale Waddengebied - Werelderfgoed én het grootste natuurgebied van West-Europa - dat zich van Den Helder tot aan het Deense Esbjerg uitstrekt. Het bestaat uit de Waddeneilanden (die overal in de wereld Friese eilanden worden genoemd), de Waddenzee en het door de zee geschapen Waddenland, een 500 kilometer lange kleigordel die in breedte varieert van vijf tot dertig kilometer. Nergens is deze band van vruchtbare klei breder dan in Noardwest-Fryslân, waar ook de bewoning van dit door de zee opgeslibde Waddenland het eerst op gang kwam. Aan de landzijde vinden we het laagveengebied rond Grou, met zijn meren, het geografische hart van de provincie Fryslân. Water vormt de blauwe lijn in deze streek, zowel buitendijks de zee, als binnendijks het water van de talloze kanalen, vaarten, stadsgrachten, sloten en meren. De voormalige Middelzee, met de Slachtedyk als opvallend landschapselement, bepaalt nog steeds het landschap. Skaaimerken Noardwest-Fryslân  Noardwest Fryslân kent veel platteland en veel mooie dorpen. Het mooie landschap, de cultuurhistorie en de natuur maken de streek leefbaar en bieden kansen voor toerisme.  Harlingen en Franeker zijn op het platteland van de streek de twee steden en dragende kernen op het gebied van zorg, wonen, scholen en economie. Harlingen heeft een zeehaven en is de toegangspoort van Fryslân via het Wad. Daarnaast zijn St.-Annaparochie, Stiens en Grou grotere kernen met een bovenlokale functie.  Stad en platteland zijn nauw met elkaar verweven. Dat geldt voor het platteland en de kleinere steden in de streek, en voor de streek en de stad Leeuwarden. Leeuwarden heeft een belangrijke werkgelegenheidsfunctie voor de hele streek. Ook grootschalige onderwijs- en zorgvoorzieningen waar de inwoners van de streek gebruik van maken, zijn gevestigd in Leeuwarden.  Er zijn bijzondere plaatsen met oude binnensteden. Het Bildt kent een eigen cultuur en bijzondere geschiedenis van inpolderaars. Menameradiel, Leeuwarderadeel en Boarnsterhim zijn landelijke gemeenten met veel kleine dorpen; Littenseradiel is zelfs de meest landelijke gemeente van Nederland.  De landbouw heeft in de streek een vooraanstaande rol: naast veeteelt gaat het ook om akkerbouw (pootaardappelen) en tuinbouw (kassen). De streek kent daarnaast een stevige basis in de industrie.  De streek heeft een onmiskenbare relatie met water. Dan gaat het aan de ene kant om de ligging aan de Waddenzee. Harlingen heeft een sterke havenfunctie (handelshaven, industrie, scheepsbouw, visserij en toerisme). En het gaat aan de andere kant om de vele meren, vaarten en kanalen, zoals rond Grou en in de Âlde Feanen, die belangrijk zijn voor beroepsvaart en recreatie.  Noardwest is een ‘blauw-groene’ streek, waar belangrijke opgaven liggen rond klimaatverandering, duurzame landbouw, toekomstbestendig waterbeheer, weidevogelbeheer, en de gevolgen van bodemdaling door delfstoffenwinning.  1

Bron: rapport Waddenland van Overvloed.

11

1.2

Verleden: voorspoed en achteruitgang

Ontstaan en vroege bewoning Noardwest-Fryslân is geologisch een jong gebied - plaatselijk zelfs minder dan 500 jaar oud - dat is gevormd uit door de zee aangevoerde slib. Er wordt op de mineralenrijke en vruchtbare kleigrond al meer dan 2000 jaar gewoond en gewerkt. Van die oude bewoning getuigen de talloze op de hogere kwelderwallen gelegen terpen. Het is een land dat dankzij zijn vruchtbare grond en het alom aanwezig zijn van vis- en vogelrijke wateren al in de Romeinse Tijd tot de volkrijkste delen van Europa behoorde. De havenstad Harlingen en provinciehoofdstad Leeuwarden ontstonden langs en nabij het water, aan slenken (Ried) of zeearmen (Middelzee). De oude universiteitsstad Franeker was eeuwenlang het bestuurlijke hart ervan, door vaarten en kanalen met haar omgeving verbonden. Het vruchtbare, dichtbevolkte gebied werd vanaf de 12 de eeuw vestigingsplaats van een aantal grote abdijen: Ludingakerk, Lidlum, Mariëngaarde en Bloemkamp. Gouden Eeuw In de tijd van de Republiek (17e en 18e eeuw), toen Nederland, met Amsterdam als brandpunt, het economische centrum vormde van de wereld, speelde Noardwest-Fryslân daarin volop mee. In de periode die eraan voorafging was Leeuwarden uitgegroeid tot de hoofd- en hofstad van Fryslân, Harlingen tot de belangrijkste haven- en industriestad, terwijl Franeker dankzij de tweede universiteit (1585) van Nederland het intellectuele centrum was. In de monding van de voormalige Middelzee was in 1505 met de inpoldering van het Bildt, de meest succesvolle bedijking in de Nederlanden op dat moment voltooid. Samen met de andere grietenijen bloeide dit gebied als akkerbouwgebied (aanvankelijk graan, later aardappelen) naast de veeteelt die op de wat meer landinwaarts gelegen zwaardere klei, rond Winsum, Wommels en Wergea als leverancier van boter en kaas floreerde. De strijd tussen individueel belang en de ‘mienskip’ kwam op een heel bijzondere wijze tot uiting in de kustdefensie waarin omstreeks 1570 orde op zaken werd gesteld door de Spaans-Portugese landvoogd Caspar di (de) Robles, aan wiens nagedachtenis in 1576 een monument op de dijk ten zuiden van Harlingen werd geplaatst. ‘Centrale As’, zeehaven en universiteit De Harlingervaart tussen Harlingen en Leeuwarden (in 1646 van een trekschuitdienst voorzien) vormde de ‘Centrale As’ van die tijd. Hierlangs concentreerden zich de nijverheden van die tijd: talloze industriemolens naast vele tichel- en panwerken, scheepshellingen, kalkbranderijen en huidenbewerking. De oogsttijd in de akkerbouw en het melken in de veeteelt trokken eeuwenlang elk jaar duizenden seizoensarbeiders tot ver uit het Westfaalse achterland. Tegelijk bood de landbouw met de industrie werk aan talloze landarbeiders. In Harlingen en zijn buitenbuurten, toentertijd niet alleen dé haven van Noord-Nederland en zetel van de Admiraliteit, maar ook de grootste industriestad, bloeide de zelfstandige rederij, de zoutziederij, grof- en fijnkeramiek en het luxe ambacht (goud- en zilversmeden, glaswerk). De wellicht meest veelzijdige geleerde die ons land ooit voorbracht, Petrus Camper, doceerde aan de Franeker universiteit, woonde nabij die stad, was gehuwd met een Harlinger burgemeestersdochter en had een politiek en intellectueel netwerk dat nagenoeg het gehele kustgebied van de Republiek, van ’s-Gravenhage tot Groningen omspande. Aan dit intellectuele klimaat werd verder bijgedragen door autodidacten als Eise Eisinga, die te Franeker vanaf 1774 zijn wereldberoemde Planetarium bouwde en de amateur-astronoom Arjen Roelofs uit Hijum. Achteruitgang Aan de bloei kwam tegen het slot van de achttiende eeuw, in 1811 met het verlies van de Franeker academie, maar vooral en meer nog na 1860 een eind. Door de opening van het Noordzeekanaal verschoof de oriëntatie van Amsterdam van de Zuiderzee naar de Noordzee. Noardwest-Fryslân kwam bovendien afzijdig te liggen van de grote Europese handelsstromen en afzetmarkten, met de as Rijnmond (Rotterdam)-Ruhr als de belangrijkste. Daarbij kwam dat het vanouds hoge loonpeil Fryslân nu parten speelde, want veel van het werkvolk in en naar Fryslân was als los arbeider in de landbouw en de nijverheid gewend aan relatief hoge lonen. De vanouds belangrijke industrieën als de zoutziederijen en de steenfabrieken legden het af tegen hun moderniserende concurrenten in Twente en het rivierengebied. De in 1878 ingezette grote landbouwcrisis trof Noardwest-Fryslân veruit het hardst.

12

De stagnatie had ook zijn weerslag op de groei van de steden en de Harlinger haven. Enige mate van bestuurlijke vooroordelen en zelfgenoegzaamheid, plus een zeker fatalisme onder de achtergebleven bevolking maakten dat de opening van de Afsluitdijk in de dertiger jaren nauwelijks ten goede kwam aan de ontwikkeling van de streek. Een spoorwegverbinding over de Afsluitdijk naar Holland kwam er niet, en na de Tweede Wereldoorlog kwam de voornaamste wegenas (de huidige A7) zuidelijker door de provincie te liggen. 1.3

Bevolkingsontwikkeling na 1860 Meer dan welk ander gegeven onderstreept de ontwikkeling van het inwonertal de relatieve en soms absolute achteruitgang van Noardwest-Fryslân. Nergens was het vertrek door emigratie vanuit Nederland groter dan vanuit dit gebied. Van 1860 tot 2010 liep het aandeel van de bevolking van Noardwest in de totale Friese bevolking terug van 18,8% naar 11,3% (Noardwest is hier een gebied samenvallend met de huidige gemeenten Franekeradeel, Menameradiel, Het Bildt, Littenseradiel en Harlingen). Het aandeel van Noardwest in het totaal van de Nederlandse bevolking daalde van 1,6% in 1860 naar 0,4% thans. Gerekend over de periode 1796-2010 (ruim twee eeuwen) verachtvoudigde de bevolking van Nederland; de NoardwestFriese bevolking nam met een factor van slechts 2,3 toe, het geringste van alle regio’s in ons land.

Heden: economie, bereikbaarheid en leefbaarheid

Economie Bedrijvigheid kan worden gezien als de ‘onderlegger’ voor regionale ontwikkeling. Alleen als er werk is, blijft de regio aantrekkelijk om te wonen. Het aantal bedrijven in de streek is ongeveer 6.000.2 De werkgelegenheid betreft 33.400 banen.3 De economie wordt gekenmerkt door een hoog aandeel mkb. Het mkb is de ruggengraat van de economie en werkgelegenheid in de streek. Doorgaans kent dit mkb minder dan tien werknemers; het grootbedrijf (bedrijven met meer dan 100 werknemers) is nauwelijks aanwezig. Overigens is de kleinschaligheid niet iets specifieks voor Noardwest Fryslân; het geldt voor het mkb in heel Noord-Nederland. Grote werkgevers zijn vooral te vinden bij de overheid en in de zorg. De relatie met water is nog steeds duidelijk en onmiskenbaar aanwezig met de maritieme bedrijvigheid in de havenstad Harlingen en met de Waddenzee. Harlingen is nu de tweede zeehaven in Noord-Nederland naast Delfzijl/Eemshaven, en is economisch belangrijk door de bedrijvigheid in onder meer de visserij, goederenvervoer en passagiersvervoer, en logistiek. De Waddenzee is door UNESCO aangemerkt als Wereldnatuurerfgoed. Het Wad heeft een grote aantrekkingskracht op natuurliefhebbers en (andere) toeristen. De potentie van recreatie in relatie tot het Wad geeft nog volop kansen. De meren en vaarten rond Grou en Wergea, en de Âlde Feanen zijn belangrijk voor de recreatie. Warten en Grou beschikken over jachthavens en zijn de toegangspoort tot de Âlde Feanen. De Âlde Feanen is een nationaal park met bijzondere natuurwaarden en aantrekkingskracht voor toeristen (zowel land als water). De invloed van water betreft ook verzilting via het grondwater/kwel dat zeer bepalend is voor de landbouwactiviteiten en de landschapsontwikkeling. De streek heeft een bijzondere groen-blauwe karakteristiek. De aanwezigheid van delfstoffen en de bodemdaling, die door de delving daarvan ontstaat, heeft invloed op de ontwikkeling van het gebied en bepaalt ook het grondgebruik en het behoud van erfgoed en gebouwen. Op het platteland is de landbouw belangrijk: de regio is nog steeds een zuivelstreek met veel veeteelt en ook een belangrijke (poot)aardappelensector. Daarnaast is de laatste jaren ook (glas)tuinbouw in opkomst in relatie tot duurzaamheid en duurzame energie (Waddenglas). De plattelandseconomie kent echter ook relatief veel industrie. De kernen Harlingen en Franeker zijn economisch dragende kernen. Ook St.-Annaparochie, Stiens en Grou hebben een regionale centrumfunctie op het gebied van voorzieningen als winkels, cultuur en welzijn. Stiens, Dronrijp en Winsum zijn daarnaast bedrijvenconcentratiekernen. Een groot deel van de bewoners in Noardwest, werkt in Leeuwarden. Zo werkt rond de helft van de werkende inwoners van Leeuwarderadeel en Menameradiel, en ongeveer een kwart van de werkende inwoners van het 2

Exclusief Leeuwarden, inclusief Boarnsterhim. Bron: Handelsregister (Kamer van Koophandel), exclusief holdings e.d.; alleen private bedrijven. Ter vergelijking: in Leeuwarden gaat het om ongeveer 4.500 bedrijven. 3 Cijfers 2009. In Leeuwarden gaat het om ongeveer 66.000 banen. Bron: CBS Statline, Provinsje Fryslân - bewerkingen Partoer.

13

Bildt, Franekeradeel en Littenseradiel, in Leeuwarden. De regio kent ook een sterke verwevenheid op een aantal economische thema’s, zoals agrofood. Hoewel de noordelijke economie zich Werk en werkloosheid tegenwoordig in ongeveer hetzelfde tempo Ondanks de relatief minder goede structuurkenmerken van ontwikkelt als in Nederland in het algemeen, is de economie, heeft de werkgelegenheid zich de afgelopen er nog altijd een achterstand in de economische tien jaar goed ontwikkeld. De werkgelegenheid in de streek dynamiek tussen Noardwest Fryslân en de rest Noardwest Fryslân is tussen 2000 en 2009 toegenomen met 14% (+4.000 banen); hoger dan het landelijk gemiddelde. van Nederland. De regionale economie kent een De afgelopen jaren voelt de regio de invloed van de lagere arbeidsproductiviteit ten opzichte van het economische en financiële crisis en is de werkloosheid weer Nederlands gemiddelde.4 Het probleem daarvan sterk opgelopen. Tussen januari 2012 en augustus 2013 is is dat de concurrentiepositie daardoor slechter de werkloosheid in de streek (exclusief Leeuwarden) met is. Waar voorheen de streek door handel 1.000 mensen toegenomen tot ruim 4.120 (+33%; bron: UWV (inter)nationaal georiënteerd was, geldt nu over Werkplein). De toename van de werkloosheid is sterk, maar het algemeen dat bedrijven relatief minder sterk minder groot dan in Fryslân als geheel (+38%), en ook gericht zijn op innovatie en export. Zo biedt de minder groot dan in Nederland (+46%). In Leeuwarden was de stijging veel groter (67%). stuwende (= exporterende) bedrijvigheid in Noardwest een kleiner aandeel in de werkgelegenheid dan in Nederland als geheel. Op onderdelen zijn er deelsectoren; denk bijvoorbeeld aan de glastuinbouw, scheeps- en jachtbouw, zoutindustrie en – recent – water en energie (denk bijvoorbeeld aan mestvergisting en warmtekrachtkoppeling) waar innovatieve ontwikkelingen plaatsvinden. Bereikbaarheid De streek is gelegen rond centrale infrastructurele assen: - snelweg A31/Van Harinxmakanaal/spoor Leeuwarden-Harlingen; - snelweg A32/Prinses Margrietkanaal/spoor Leeuwarden-Zwolle. De regio is goed onderling verbonden met infrastructuur over de weg, water en spoor. Met de aanwezige verbindingen, en projecten als de Elfstedenvaarroute, de Haak om Leeuwarden en de recente aanpassingen aan de N31 bij Harlingen is het infrastructuurnetwerk redelijk compleet te noemen. Aandachtspunten liggen in digitale bereikbaarheid, optimaal woon-werkverkeer en een goed openbaar vervoer. Met name op het gebied van openbaar vervoer spelen er vragen over de bereikbaarheid van het platteland. Daarnaast is bereikbaarheid een belangrijke factor bij de vestigingsfactoren van bedrijven. In het bijzonder de bereikbaarheid voor zowel goederen- als passagiersvervoer van de zeehaven Harlingen is van belang voor de streek. Door de toegenomen (auto)mobiliteit van plattelandsbewoners is het belang van directe nabijheid van voorzieningen kleiner geworden, terwijl het belang van de bereikbaarheid van de voorzieningen is gegroeid. Met name de voorzieningen in Leeuwarden en in de grotere kernen zullen van grote betekenis blijven voor de leefbaarheid van het Friese platteland, en zeker de regio Noardwest. Een goede bereikbaarheid is dus cruciaal. Leefbaarheid Over het algemeen is Noardwest een goed leefbare regio. Het woonklimaat van de streek kent duidelijk positieve kenmerken in de vorm van de aanwezigheid van rust en ruimte, een bijzonder landschap en natuur, mooie dorpen en kwalitatief goede stedelijke bebouwing. Tegenover de positieve elementen staat dat over het algemeen de wat oudere woningen te klein zijn en te weinig kamers hebben om aan huidige woonwensen te voldoen, zowel in de dorpen als de steden. Het aandeel gebouwen van vóór 1945 is relatief groot. 5 De sociale cohesie kent in Noardwest Fryslân een stevige basis; de gemeenschappen zijn, met name op dorpsniveau, hecht en georganiseerd (mienskip). In veel dorpen zijn actieve verenigingen van dorpsbelangen die belangrijk zijn voor activiteiten en cohesie in het dorp. De verenigingsdichtheid is groot. Met name sport- en muziekverenigingen zijn er veel. De grotere kernen hebben duidelijk

4

Dit geldt voor heel Fryslân. Zie Broersma en Van Dijk, Arbeidsproductiviteit in Fryslân, Een analyse van het niveau en de groei van de arbeidsproductiviteit 1990-2000, RuG, Groningen, 2003. 5 Zie rapport Kansen Spreiden.

14

meer verenigingen. In de allerkleinste kernen (minder dan 200 inwoners) is het aantal verenigingen beperkt. 6 Op het gebied van zorg en welzijn (zoals ouderen en jeugd) is het aanbod van voorzieningen in de streek breed en gedifferentieerd. Er is een groot ziekenhuis (in Leeuwarden) met een locatie in de streek (in Harlingen), er is een ruime spreiding van verzorgingshuizen, en voldoende aanbod van opvang voor mensen met een beperking. Alle gemeenten kennen een vorm van jeugdbeleid. Wat betreft voorzieningen spelen de grotere kernen op het platteland en de stad Leeuwarden een cruciale rol spelen in het voorzieningenaanbod voor de hele streek. Buiten de grotere kernen zijn er nauwelijks complete dorpen die alle basisvoorzieningen in huis hebben. Het betekent ook dat mobiliteit en de bereikbaarheid van de voorzieningen belangrijke randvoorwaarden zijn voor het wonen buiten de grotere kernen. 

Grotere kernen vanaf ongeveer 750-1.000 inwoners hebben een breed scala van voorzieningen. Er zijn één of meerdere basisscholen, er zijn voorzieningen als kinderopvang en peuterspeelzaal, er is vaak een huisarts, en er is een supermarkt. Deze kernen worden wel aangeduid als complete kernen.7 Bij kernen met minder inwoners nemen de voorzieningen af: de huisarts en supermarkt vervalt; school en dorpshuis blijven vaak wel. Publieke voorzieningen zoals dorpshuis, basisschool, busverbinding, en in mindere mate ook peuterspeelzaal en een sportcomplex zijn redelijk goed verspreid over de kernen, ook de kleinere. De spreiding van publieke voorzieningen is beduidend groter dan die van private voorzieningen. Private voorzieningen zoals supermarkt, postagentschap en pinautomaat zijn nauwelijks in de kleinere kernen te vinden, en komen eigenlijk alleen maar in kernen vanaf 750-1.000 inwoners voor. Andere private voorzieningen, zoals winkels, zijn geconcentreerd in de grotere plaatsen, zoals Harlingen, Franeker, Stiens, Grou, St.-Annaparochie, Winsum en Wommels. Voor dergelijke voorzieningen gaan mensen dus naar de grotere kernen, of naar Leeuwarden. Een aantal voorzieningen uit de publieke sfeer zoals voortgezet onderwijs, bibliotheek en verzorgingshuis zijn nu al op een regionaal niveau georganiseerd met alleen vestigingen in de grotere plaatsen.

 



1.4

Toekomst: uitdagingen en trends

Anticiperen op veranderingen in de bevolking Veel van de uitdagingen waar de streek voor staat, hebben te maken met veranderingen in de bevolking.8 Noardwest Fryslân krijgt te maken met sterke vergrijzing en ontgroening; een deel van de gemeenten krijgt te maken met krimp. De bevolking zal meer ouderen kennen en minder jongeren. De samenstelling van de huishoudens verandert daardoor ook: er zal bijvoorbeeld een toename zijn van het aantal eenpersoonshuishoudens. De beroepsbevolking neemt af. De demografische veranderingen zijn niet tegen te houden. De bevolkingstrends hebben gevolgen voor de ontwikkeling van de vraag naar en het aanbod van wonen, zorg-, onderwijs- en andere voorzieningen. Bevolkingsdaling kan leiden tot een afnemend draagvlak voor voorzieningen in de dorpen en een verslechterende financiële positie van de gemeenten. Dat gebeurt in een tijd dat ook bezuinigingen bij de overheid de financiële positie van gemeenten verslechtert. Keuze Noardwest: realistische anticipatiestrategie Noardwest Fryslân heeft gekozen voor een strategie van (mee) veranderen en aanpassen aan ontwikkelingen (anticiperen). Noardwest Fryslân kiest daarmee voor een realistische strategie, die aansluit bij reële ontwikkelingen en die gericht is op het op tijd en effectief tegengaan van bedreigingen en het slim benutten van kansen. Dat betekent ook: niet afwachten, en nu iets doen. 6

Zie rapport Kansen Spreiden. Ze hebben minimaal een basisschool, een huisarts, een supermarkt en een dorpshuis. 8 Noardwest Fryslân telt, exclusief Leeuwarden en inclusief Boarnsterhim, ruim 100.000 inwoners. Harlingen (14.500 inwoners) en Franeker (13.000) zijn de grootste steden. Daarnaast zijn grotere kernen: Stiens (7.500), Grou (5.500) en St.Annaparochie (5.000 inwoners). Leeuwarden telt 96.000 inwoners. (Cijfers per 1-1-2013, voorlopig). De bevolking van Noardwest Fryslân is tussen 2000 en 2013 licht toegenomen; het beeld per gemeente is echter wisselend. In Leeuwarderadeel en Menameradiel daalde de bevolking licht; in met name het Bildt en Littenseradiel nam de bevolking toe. (Bron: CBS). 7

15

Anticiperen op groen-blauwe opgaven Grote uitdagingen waar de streek voor staat zijn de opgaven die ontstaan door bodemdaling, de Kaderrichtlijn Water, en de ontwikkelmogelijkheden voor de landbouw. Die hangen sterk samen met het inrichten van een toekomstbestendig watersysteembeheer. Projecten op het gebied van de Kaderrichtlijnwater en vismigratie tussen Waddenzee en de Friese wateren bieden perspectief voor een ecologisch duurzaam waterbeheer in het gebied. Er liggen kansen voor duurzame landbouwprojecten in het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Een voorbeeld uit de streek van hoe met groen-blauwe opgaven kan worden ongegaan is Kening fan ‘e greide, waarbij landbouw, natuur en plattelandsontwikkeling - interdisciplinair - samengaan. Sociaal-economische ontwikkeling en crisis De streek zal de kansen voor sociaal-economische ontwikkeling moeten grijpen. De sterke factoren van de streek, die het behoud en de vestiging van bedrijven in de streek mede bepalen (vestigingsfactoren), staan onder druk door globalisering en de trend naar meer kennis en innovatie. De Streekagenda hangt ook samen met de huidige economische laagconjunctuur en financiële crisis. De bezuinigingen bij de overheid leiden tot magere financiële perspectieven bij gemeenten, provincie en Wetterskip Fryslân. Daardoor komen voorzieningen extra onder druk te staan, en dat maakt de vraagstukken in de Streekagenda urgent en actueel. De Streekagenda levert niet direct een oplossing voor de crisis of het huidige verlies van banen. Wel is het zo dat het actief inzetten van middelen op projecten uit de Streekagenda een bestedingseffect in de regio kan hebben in de jaren vanaf 2014. Sterktes en kansen voor de toekomst Een rijk verleden is geen garantie voor een gouden toekomst, zoals Noardwest-Fryslân de afgelopen 150 jaar heeft bewezen. De relatieve achteruitgang in het verleden had wel als neveneffect dat er veel fraais op het gebied van landschap- en stedenschoon bewaard bleef in Noardwest-Fryslân. Het gebied telt twee monumentale steden, Harlingen en Franeker, naast vele beschermde dorpsgezichten en monumentale boerderijen. De kwaliteit van het landschap en de leefomgeving en biodiversiteit zijn sterke kenmerken van de streek. De streek profiteert bovendien – nog steeds van zijn ligging aan de natuurrijke Waddenzee en haar eilanden, als ook de aanwezigheid en nabijheid van de Friese meren, met name die rond Grou. De mogelijkheden voor recreatie – vooral rond en op het water – vormen een kans voor de regio. Daarnaast heeft de landbouw een stevige basis en zeer hoge kwaliteit, onder andere in de melkveehouderij (zuivel), de (glas)tuinbouw en de teelt van pootaardappelen. Alle drie kunnen bogen op een lange traditie: de veeteelt tot in de Oudheid, de tuinbouw tot in de Late Middeleeuwen (Berlikum) en de pootaardappelteelt tot de late 18e eeuw. Het rijke culturele verleden heeft een verbinding met het heden in de aanwijzing van Leeuwarden tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Leeuwarden - dat als grootstedelijk centrum formeel buiten het plattelandsbeleid valt - heeft als centrum van werkgelegenheid, detailhandel, onderwijs en cultuur een immense invloed op de streek. Daarnaast is het, het bij uitstek nationale innovatieve centrum op het gebied van de voor Noardwest-Fryslân zo belangrijke en typerende (denk aan Waddenzee, Afsluitdijk en meren) watertechnologie. Een andere pool is de haven van Harlingen. De traditie van kustvaart en winning en bewerking van grondstoffen wordt thans opgepakt in de industriehaven, waar innovatieve ontwikkelingen plaatsvinden op het gebied van de zoutwinning, het toerisme, scheepsbouw en afvalverwerking, waarbij met name de eerstgenoemde en laatstgenoemde activiteiten de samenleving tevens voor ecologische uitdagingen (m.n. bodemdaling, industriële activiteit op de grens van Werelderfgoed) stellen, maar ook de glastuinbouw in het aangrenzende gebied, waarvoor oplossingen en innovaties (moeten) worden ontwikkeld. Een kracht van de streek is de betrokkenheid van burgers bij de ‘mienskip’. Een kans vormt ook de open houding naar de wereld en de (inter)nationale verbondenheid, zoals die er in vroegere eeuwen ook waren. De regio mag ten opzichte van de Randstad perifeer liggen, toch is over de Afsluitdijk Amsterdam binnen anderhalf uur te bereiken. De regio is relatief congestievrij en biedt relatief lage woningprijzen. De regio is voor Nederlandse (en buitenlandse) toeristen de toegangspoort tot twee van de Waddeneilanden. Daarnaast zijn er verschillende bedrijven die op hun deelmarkt een

16

internationale positie hebben. Dat geldt voor bedrijven in allerlei marktniches, maar zeker voor de agribusiness (pootaardappelen, zuivel). Vanuit de haven van Harlingen vertrekken schepen naar bestemmingen over de hele wereld. De streek is ten slotte op verschillende manieren verbonden met ‘Europa’. LEADER en andere Europese relaties Als plattelandsregio kent Noardwest Fryslân een lange traditie in het werken met Europese programma’s, in het bijzonder het LEADER- programma, bedoeld voor plattelandsontwikkeling vanuit de basis. Het was in de jaren ’90 zelfs de eerste regio van Nederland die onder dit programma met Europese middelen kon gaan werken. LEADER bevat de actielijn ‘Transnationale Samenwerking’. Het betreft de verplichting tot grensoverschrijdende samenwerking met één of meer andere LEADER-regio’s in Europa (in aantal destijds 217, nu 2.301). Vanuit de LEADER Local Action Group, i.c. het Gebiedsplatform Noardwest Fryslân, zijn in de afgelopen jaren uitwisselingen tot stand gekomen met partnerregio’s in Schotland, Wales, Nordfriesland en Ostfriesland (Wesermarsch). Van 2012 tot eind 2013 werken drie Noardwest Friese dorpen met het Gebiedsplatform op het snijvlak van Cultuurhistorie en Recreatie en Toerisme samen in het project ‘Village Image’ met Ierse en Noord-Duitse partnerregio’s Avondhu-Blackwater, respectievelijk Uthlande. Ook onder het nieuwe LEADER-programma zal de mogelijkheid blijven bestaan om als burger- en bestuurlijke regionale vertegenwoordigers bij andere Europese regio’s in de keuken te kijken en de inspirerende voorbeelden, ‘best practice’s’, in eigen streek te implementeren. Daarnaast zijn nog andere internationale Europese verbindingen gelegd, onder meer op het vlak van Friese taal en cultuur. De regionale vertegenwoordiging bij het Europese Bureau voor Minderheidstalen, de Fryske Rie, is hierin een stuwende kracht. Samen met de provincie Fryslân zijn samenwerkingsprojecten geïdentificeerd die in het kader van de benoeming van Leeuwarden tot Kulturele Haadstêd 2018, ook voor het platteland een belangrijke economische impuls kunnen opleveren.

17

18

2

ANALYSE TRENDS EN SWOT

In dit hoofdstuk wordt een analyse gegeven van trends op het gebied van bevolking, economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. Op basis daarvan worden de belangrijkste uitdagingen en opgaven geformuleerd. Het hoofdstuk eindigt met een SWOT-analyse. 2.1

Demografische ontwikkelingen

Noardwest Fryslân kent krimp op het platteland, maar niet in de steden. 9 De meest recente provinciale prognose geeft het volgende aan. Bevolkingsprognoses  In Harlingen wordt tot 2020 nog bevolkingsgroei verwacht; De demografische ontwikkelingen per daarna vindt slechts een lichte daling plaats; per saldo is gemeente zijn ‘slechts indicatief’. Er zijn het inwonertal in 2030 hoger dan in 2010.10 bovendien naast de provinciale prognose ook  In Franekeradeel vindt alleen een beperkte daling plaats. andere prognoses (met name van het CBS  De bevolking van Boarnsterhim blijft nagenoeg stabiel. en van Abf Research), die verschillende  In Littenseradiel vindt een relatief grote bevolkingsdaling uitkomsten geven. Daar komt bij dat plaats pas na 2020. prognoses op basis van voortschrijdend inzicht in de loop van de tijd ook veranderen.  In het Bildt en met name in Leeuwarderadeel en Zie Provincie Fryslân, Prognoase 2013 en Menameradiel wordt in de periode tot 2020 en in de bijvoorbeeld het rapport ‘Kansen spreiden’. periode daarna wél een forse bevolkingsdaling verwacht. De absolute bevolkingsdaling is voor de gehele streek weliswaar relatief beperkt, de verschillende opgaven door de veranderingen binnen de bevolking zijn relatief groot. 11 De samenstelling van de bevolking verandert sterk door vergrijzing en ontgroening streek. Vooral de plattelandsgebieden vergrijzen en ontgroenen relatief zeer sterk. De bevolking zal meer ouderen kennen en minder jongeren. Het aandeel ouderen (65+) neemt tot 2030 in de meeste gemeenten in Noardwest Fryslân toe van tussen de 15-20% naar 25-30%; in Leeuwarderadeel zelfs meer dan 30%. 12 Het aandeel oudere ouderen (75+; de groep die met name veel zorg vraagt = dubbele vergrijzing) neemt nog sterker toe.13 Het aantal jongeren (0-14 jaar) in de streek neemt af. Het aantal schoolgaande kinderen (voortgezet en basisonderwijs) neemt daardoor ook af. In de meeste gemeenten wordt een afname van rond de 20% verwacht tussen nu en 2030; ook hier is de positie van Leeuwarderadeel het meest uitgesproken met een daling van het aantal jongeren met ongeveer 30%. 14 In Harlingen neemt het aantal juist minder sterk af: met ruim 10%. De samenstelling van de huishoudens verandert: er zal met name een toename zijn van het aantal eenpersoonshuishoudens. De relatieve dominantie van het huishoudenstype ‘gezin’ lijkt in de toekomst te worden ingeruild voor die van de (oudere) alleenstaande. Het aantal huishoudens stijgt echter nog wel in de regio. Dit komt door een stevige huishoudensverdunning. Pas na 2030 vindt er een daling plaats van het aantal huishoudens. 15 Op het niveau van de afzonderlijke dorpen en steden kan het beeld nog weer verschillen. Alhoewel bevolkingsprognoses op kernniveau nauwelijks betrouwbaar zijn, wordt wel verwacht dat over het algemeen de trend die de afgelopen tien jaar zichtbaar was, zich doorzet, waarbij de kleinere

9

Echte krimpgebieden zijn bijvoorbeeld de gemeenten in het noordoosten Fryslân, die krimpen met ruim 4% (Achtkarspelen, Dongeradeel), bijna 8% (Dantumadeel, Ferwerderadeel) of zelfs 12% (Kollumerland c.a.); bron: Provincie Fryslân. Voor Leeuwarden is de prognose dat de bevolking nog zal groeien (met bijna 12% tot 2030). 10 In de periode na 2030 vindt in Harlingen wel aanzienlijke bevolkingsdaling plaats, maar pas in 2040 is de bevolking in Harlingen lager dan in 2010. 11 Zie ook Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. 12 Bron: Provincie Fryslân, Prognoase 2013. 13 Bron: CBS Statline, Provinsje Fryslân - bewerkingen Partoer. Er is een groot verschil met Leeuwarden: in Leeuwarden neemt het aandeel 65+’ers toe naar ruim 20%. 14 Ter vergelijking: in Leeuwarden neemt het aantal jongeren juist toe (met bijna 20%). Bron: Provincie Fryslân, Prognoase 2013. 15 Bron: Provincie Fryslân, Prognoase 2013.

19

kernen moeite hebben om het bevolkingsaantal op peil te houden terwijl de grotere kernen (blijven) groeien.16 Ten slotte neemt de beroepsbevolking af – een proces dat nu al zichtbaar is. De afname komt door de demografische trend dat de groep tussen 20 en 65 jaar (de potentiële beroepsbevolking) afneemt. In de hele streek gaat het om een afname van de potentiële beroepsbevolking van 66.600 in 2009 naar iets minder dan 55.000 in 2030.17 De toename van de vraag naar arbeid (door economische groei) wordt dus niet langer gematcht met een toename van het aanbod.18

Leeuwarden

Bevolkingsprognose 2010-2030 per gemeente*

8%

6%

Boarnsterhim

Harlingen

4%

2%

-6%

2010-2020 -8%

2020-2030

Leeuwarderadeel

Littenseradiel

Menameradiel

-4%

het Bildt

-2%

Franekeradeel

0%

Bevolkingsprognoses Op gemeenteniveau zijn de prognoses onzeker (de provinciale prognose geeft aan dat de demografische ontwikkelingen per gemeente ‘slechts indicatief’ zijn). Er zijn bovendien naast de provinciale prognose ook andere prognoses (met name van het CBS – het Pearl-model – en van Abf Research – het Primosmodel). De prognoses verschillen in veronderstellingen over huishoudengrootte en (binnenlandse) migratie. Met name veronderstellingen over de relatieve aantrekkelijkheid van de (grote) steden ten opzichte van het platteland lijken een rol te spelen. Daar komt bij dat prognoses op basis van voortschrijdend inzicht in de loop van de tijd ook veranderen. Een en ander maakt dat een oordeel over de verwachte bevolkingsontwikkeling met enige voorzichtigheid moet worden bepaald. Zie hierover Provincie Fryslân, Prognoase 2013 en bijvoorbeeld het rapport ‘Kansen spreiden’.

-10%

* De prognose voor de gemeente Leeuwarden betreft de gemeente in de huidige vorm, en is hier ter vergelijking opgenomen. Bron: Provincie Fryslân, Prognoase 2013, maart 2013.

De demografische ontwikkelingen leiden tot verschillende uitdagingen op het terrein van wonen, zorg, onderwijs, economie en leefbaarheid.19 16

Provincie Fryslân, Krimp en Groei, Demografyske feroaring yn de provinsje Fryslân, januari 2010. Uitzondering op de trend dat de grotere kernen blijven groeien, is mogelijk Stiens, dat door de nabijheid van Leeuwarden waar veel woningbouw plaatsvindt, een minder positieve ontwikkeling doormaakt. Zie rapport Leeuwarderadeel. Gevolgen van demografische ontwikkelingen. 17 Exclusief Leeuwarden, inclusief Boarnsterhim. Bron: CBS Statline, Provinsje Fryslân - bewerkingen Partoer. 18 Ter vergelijking: in Leeuwarden blijft de potentiële beroepsbevolking, min of meer even groot (rond de 65.000). 19 Zie voor uitgebreide analyse het Werkdocument anticipeerregio Noardwest Fryslân.

20

2.2

Economie

Trends Er kan een aantal trends op economisch gebied worden aangegeven. 20 Onder invloed van globalisering kunnen ondernemingen hun activiteiten uitbreiden en nieuwe markten in het buitenland aanboren. Tegelijkertijd krijgen deze bedrijven te maken met concurrenten uit delen van de wereld waar de lonen een stuk lager liggen. Ook de arbeidsmarkt wordt internationaler. Met name de uitbreiding van de EU heeft extra aanbod vanuit Oost-Europese landen op gang gebracht. Aan de andere kant worden met name jongeren steeds mobieler. Het is niet vanzelfsprekend dat men ‘dicht bij huis’ blijft werken. Een andere trend is de verschuiving naar een kenniseconomie. Bedrijven moeten in technologisch opzicht sneller en innovatiever worden, willen ze succesvol zijn. Daarvoor is onder meer een intensievere samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven nodig. De kenniseconomie gaat gepaard met een verschuiving naar een meer op de diensten gebaseerde economie – denk bijvoorbeeld aan de zorgsector of aan de opkomst van call centers. Op sectoraal niveau mogen de volgende veranderingen worden verwacht:  In de landbouw zal de schaalvergroting en specialisatie verder doorzetten. Tegelijkertijd liggen in de meer kleinschalige landbouw kansen in combinaties met zorg en recreatie. De landbouw krijgt ook te maken met eisen vanuit waterbeheer en klimaatverandering.  In de industrie zal door innovatie en technologische ontwikkeling de productie blijven toenemen, maar zal de werkgelegenheid minder sterk stijgen of dalen. Dat heeft te maken met een relatief sterke arbeidsproductiviteitsstijging.  De commerciële diensten zullen groeien zowel in economisch belang als in werkgelegenheid. In termen van banen zal de economie verder ‘verdienstelijken’. Ook de gezondheidszorg zal een belangrijke sector blijven. De verwachte afname van de bevolking tussen 15 en 65 jaar, leidt tot een stagnatie of mogelijk zelfs daling van het arbeidsaanbod (de beroepsbevolking). Dat betekent dat concurrentie om arbeidskrachten, met name om hoger opgeleide jongeren, toeneemt. Dit is niet alleen een kwantitatief probleem maar raakt ook aan de kwaliteit – opleidingsniveau, competenties - van het arbeidsaanbod.21 Een dalend arbeidsaanbod en een kwalitatieve mismatch op de arbeidsmarkt leiden er toe dat bedrijven moeilijker aan goed geschoold personeel kunnen komen. Dat kan het vestigingsklimaat en de economie in de regio negatief beïnvloeden. 22 Uitdagingen De centrale vraag bij het thema economie is of de streek voldoende aantrekkelijk blijft voor bedrijven om er te blijven, uit te breiden, of zich te vestigen. Daarvoor is nodig dat de regio in verhouding tot andere gebieden goed blijft scoren op een aantal vestigingsfactoren (zie kader). Arbeidsmarkt Een grote uitdaging voor de streek ligt er op het gebied van de arbeidsmarkt. Een goed opgeleide beroepsbevolking en de aanwezigheid van hoger opgeleiden zijn belangrijk voor een kenniseconomie. Het is een uitdaging om voldoende aantrekkingskracht te behouden voor middelbaar en hoger opgeleiden ten opzichte van andere regio’s. Het wegtrekken van vooral jongeren is een probleem, omdat het de ontwikkeling van de beroepsbevolking (een voldoende groot arbeidsaanbod) belemmert. Uit onderzoek blijkt dat de brain drain van jongeren, vooral voortkomt uit carrièrevoorkeuren van hoger opgeleiden en uit een tekort aan banen in het Noorden die aansluiten bij de wensen van hoogopgeleiden.23 Acties om het arbeidsaanbod in de regio toch overeind te houden, zijn het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd (landelijke maatregel) en het verhogen van de arbeidsparticipatie; hier liggen voor de regio kansen, omdat de arbeidsparticipatie (van met name vrouwen) nu nog relatief laag is. Hogere arbeidsparticipatie en doorwerken tot 67 jaar verlichten het probleem 20

Zie rapport Kansen Spreiden. Zie bijvoorbeeld RuG/Cab, Hoofdrapport Noordelijke Arbeidsmarktverkenningen 2008-2009, Groningen, december 2008. 22 Zie ook Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. 23 Onderzoek over Westergozone, NHL (2010). 21

21

enigszins, maar lang niet helemaal. Om de daling verder te compenseren, zijn aanvullende acties nodig in de sfeer van langer werken (meer uren maken), werknemers van buiten de regio (of het buitenland) aantrekken, en investeringen in een hogere arbeidsproductiviteit. 24 Daarnaast zal de streek gebruik moeten maken van de ‘arbeidsreserve’ die nu nog werkloos of (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt is. Niet alleen vormen die groepen ook arbeidspotentieel, maar het is voor met name de gemeenten met een relatief hoog aandeel van deze groepen (‘de kaartenbak’) van belang om in te zetten op reïntegratie of bijvoorbeeld een instrument als social return.25 Vestigingsfactoren Min of meer ‘klassieke’ vestigingsfactoren hebben te maken met de nabijheid van grondstoffen, arbeid (beroepsbevolking) en afzetmarkten. Daarnaast spelen geografische ligging en bereikbaarheid een belangrijke rol. Ook de rol van de overheid (regelgeving, belastingen, subsidies) is een vestigingsfactor. Bedrijven vinden het (soms) prettig om in de nabijheid van soortgelijke bedrijven of instellingen uit de zelfde sector te zitten (clustervorming). Over het algemeen wordt aangenomen dat leef- en woonomgeving (quality of life) steeds meer een belangrijke rol gaat spelen, vooral voor hightech- en kennisintensieve bedrijven. De gedachte is dat er steeds meer bedrijven zijn die de vestigingskeuze laten afhangen van de woonplaats en het leefklimaat voor hun werknemers. Welke factoren van belang zijn, hangt af van: schaal: op welk ruimtelijk niveau wordt de vestigingskeuze gemaakt: (inter)nationaal, regionaal of lokaal; sector: sectoren hechten meer of minder belang aan verschillende factoren. In de tabel is een overzicht gegeven van verschillende vestigingsfactoren en het relatieve belang dat ze in het algemeen hebben op verschillende ruimtelijke schaalniveaus. Vestigingsfactoren naar ruimtelijk niveau

Bereikbaarheid (over de weg)* Ligging gebouw Grond/huurprijs Uitstraling gebouw Parkeren Uitbreidingsmogelijkheden vestigingslocatie Dienstverlening gemeente Mogelijkheden woon-/werkcombinatie Personeel Subsidies Nabijheid afnemers/afzetmarkt Overheid (regelgeving, economisch beleid) Lokale heffingen (zoals ozb) Aanwezigheid andere bedrijven (cluster) Leef- en woonklimaat regio Imago van de regio Nabijheid toeleveranciers Onderwijs/kennisklimaat

Internationaal/ Europees •

Nationaal •• ••

Regionaal ••• ••• •• ••

•••

•••

••• •••

•••

• • ••• ••• ••

••• •••

••• ••• ••• •• •••

•• •• • • •••

••• •••

Lokaal (gemeente) ••• ••• ••• ••• ••• ••• •• •• • • • • •

* Bereikbaarheid over water, per spoor en door de lucht zijn vooral op (inter)nationaal niveau van belang. Bron: BBO, Notitie vestigingsfactoren

1.

Innovatie en ‘nieuwe dragers’ De achterstand op het gebied van innovatie en productiviteitsontwikkeling vormt ook een grote uitdaging voor de streek. In elk geval is dit een aspect dat voortdurend aandacht verdient – niets doen is in dit geval achteruitgang, omdat de concurrentie in andere regio’s niet stil zit. De uitdaging zit in het verhogen van het innovatieve karakter van het bedrijfsleven. Naast het inzetten op het behoud en versterken van het bestaande regionale bedrijfsleven zou gezocht moeten worden naar nieuwe dragers van de regionale economie. Er kan dan bijvoorbeeld worden gedacht aan nieuwe ict-toepassingen (waarvoor glasvezelkabel nodig is), mede in relatie tot 24

Zie rapport Kansen spreiden. Reïntegratie betreft allerlei maatregelen op het gebeid van scholing en activering die zorgen voor terugkeer in het arbeidsproces; social return houdt in dat bij overheidsbestedingen werklozen bij een deel van de betreffende werkgelegenheid worden betrokken. 25

22

zorgdiensten voor een vergrijzende bevolking en kansen voor recreatie en toerisme. Verder liggen er belangrijke kansen in de transitie naar nieuwe (decentrale) energiebronnen, mogelijk in relatie tot het relatief grote glastuinbouwcomplex in de regio.26 Economie en ruimtelijke kwaliteit Een uitdaging is ook dat ontwikkelingen op het gebied van economie en bedrijfsleven druk kunnen leggen op (houdbaarheid van) de ruimtelijke kwaliteit. Tegelijkertijd zijn bedrijventerreinen, landbouw en recreatie belangrijk voor de economie. Een optimale balans hierin (waarbij het één niet ten koste gaat van het ander) is een opgave voor het gebied. Klimaatverandering en landbouw Een uitdaging voor met name de landbouw betreft klimaatverandering. Bij een duurzame ontwikkeling van Noardwest Fryslân is het belangrijk in te spelen op ontwikkelingen zoals klimaatverandering (extremere buien en langere droge perioden), zeespiegelstijging en bodemdaling. Door zeespiegelstijging en bodemdaling zal bovendien de zoute kwel in het gebied toenemen, waardoor de omstandigheden voor de landbouw zullen verslechteren als er geen verdere actie wordt genomen of alternatieven worden gevonden (zoals zilte teelt). Daarnaast ligt er in Noardwest Fryslân een opgave om de ecologische en chemische kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren. Deze opgave kan ten goede komen aan de kwaliteit van de regionale economie, en vooral de landbouw en de recreatiesector, mede gebaseerd op het bijzondere landschap met zijn rust en ruimte, bijzondere natuur en biodiversiteit. 2.3

Bereikbaarheid

Trends Wanneer mensen mobieler zijn of worden, zullen de afstanden tot voorzieningen relatief verkleinen. Dit geeft een nieuwe kijk op spreidingsbeleid voor voorzieningen. Het verdwijnen van voorzieningen hangt samen met de noodzaak van goede bereikbaarheid. Schaalvergroting kan ook betekenen dat kwalitatief hoogstaande voorzieningen in grotere kernen en een sterke stad geconcentreerd worden. Consequentie is wel dat de plattelander vaker en verder moet reizen. De meer (auto)mobiele dorpsbewoners zullen niet direct in termen van leefbaarheid er op achteruit gaan wanneer de lokale voorzieningen verder afnemen. Een goede (auto)bereikbaarheid vanuit het platteland van de voorzieningen in regionale centra en in Leeuwarden geeft voor deze bewoners waarschijnlijk voldoende alternatieven. Voor de minder mobiele bevolking kan het vertrek van voorzieningen uit de dorpen tot verschraling van hun directe leefomgeving leiden. Een grotere kans om tot de niet-mobiele bevolking te behoren, hebben ouderen, jongeren, minder validen, minder draagkrachtigen en sociaal zwakkere groepen. Het openbaar vervoer kan ten dele de geringere mobiliteit van de zwakkere groepen in de dorpen compenseren en is om die reden belangrijk. Maar openbaar vervoer kan het verlies van voorzieningen in de nabijheid nooit helemaal compenseren. 27 Een deel van de oplossing zit in digitale bereikbaarheid: niet-mobiele groepen kunnen wel gebruik maken van de mogelijkheden van internet en internetdiensten. Uitdagingen Infrastructuur De aanwezigheid van infrastructuur is een belangrijke vestigingsfactor. Dan moet die infrastructuur wel op orde zijn. Voor de streek is het met name van belang om een goede aansluiting te hebben op de centrale assen in de streek. Ook gaat het om het benutten van kansen rond infrastructuur(knooppunten). Daarnaast zijn er binnen de streek aandachtspunten bij (gebruik van) infrastructuur zoals verkeersveiligheid, toeristische netwerken en het gebruik van wegen door landbouwverkeer.

26 27

Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. Zie rapport Kansen Spreiden.

23

Openbaar vervoer Het wegvallen van voorzieningen houdt in dat openbaar-vervoernetwerken op termijn niet meer renderen. De houdbaarheid van met name de zogenoemde ‘haarvaten’ in het openbaarvervoernetwerk zal afnemen. Om de noodzakelijke mobiliteit te garanderen voor met name de minder mobiele groepen, betekent dit dat er gezocht moet worden naar alternatieve mogelijkheden en efficiënte en effectieve combinaties in bestaande structuren. Digitale bereikbaarheid Verder neemt het gebruik van digitale middelen een grote vlucht. Het is belangrijk om de streek met snel internet te verbinden met de digitale wereld. Internet en social media kunnen behulpzaam zijn bij het bepalen van de vervoersvraag, de manier waarop de vraag expliciet wordt, en hoe vraag en aanbod bij elkaar kunnen worden gebracht. Duurzaamheid Ten slotte ligt er vanuit overwegingen rond energiegebruik en milieu een uitdaging op het gebied van duurzaam vervoer. 2.4

Leefbaarheid

Trends Woningmarkt Wat er op de woningmarkt de komende jaren gebeurt, is nog onzeker en in belangrijke mate afhankelijk van (nationaal) beleid ten aanzien van huren, hypotheekrente-aftrek en woningbouw. De groeiende welvaart betekent dat woonwensen verschuiven naar meer kwaliteit en meer ruimte per woning.28 Verwacht wordt dat het huidige aanbod op het platteland in Noardwest niet aansluit bij de toekomstige vraag.29 Door vergrijzing komt er verder meer vraag naar woningen voor ouderen.30 De woonwensen verschuiven voor een deel in de richting van meer vraag naar woonzorgcombinaties, levensloopbestendige woningen en aanleunwoningen. Verder zal door verdere individualisering de vraag naar woningen voor alleenstaanden toenemen. De verwachting is dat vanaf 2016 nauwelijks meer uitbreiding van de woningvoorraad nodig is. Inbreiding (kwalitatieve toevoeging en herstructurering in de kernen) gaat daarbij voor veel gemeenten voor uitbreiding. 31 Ten slotte is ook de aandacht voor energiezuinig en duurzaam bouwen een belangrijk gegeven. Zorg De zorgvraag neemt in de regio per saldo de komende jaren toe. Aan de ene kant worden ouderen meer vitaal. Aan de andere kant neemt het aantal ouderen (vooral 75-plussers) fors toe. Zo zal het beroep op de psychogeriatrische zorg toenemen. Het organiseren van zorg op afstand en het benutten van de vrijwillige zorg is steeds meer van belang om aan de zorgvraag te kunnen voldoen. 32 De spreiding en concentratie van het zorgaanbod over de verschillende kernen binnen de gemeenten wordt een belangrijke opgave. Er is een dalend aanbod aan zorgpersoneel en ook zullen minder (huis)artsen zich in de perifere krimpregio’s vestigen. Daarnaast is het financieel niet rendabel om op veel locaties zorginstellingen te behouden, wat noodzakelijkerwijs tot een concentratie leidt.33 Transitie sociale domein Op het sociale domein vinden er de komende jaren grote veranderingen plaats. Het gaat om een verandering van de structuur of het stelsel met de daarbij horende wetten en regels. Kern daarvan is meer zelfredzaamheid. Ondersteuning zal daarop (moeten) worden afgestemd. De transitie zal grote gevolgen hebben voor de huidige hulp- en zorginstellingen. Nu is alles nog ingericht op doelgroepen passend bij de diverse regelingen waar burgers aanspraak op kunnen maken. Straks wordt de verantwoordelijkheid voor alle regelingen en bijbehorende financiering 28

Zie J. Rouwendal en W. Vermeulen, Vormt vergrijzing een bedreiging voor de woningmarkt?, Vrije Universiteit/Centraal Plan Bureau, 2007. 29 BBO, Enquête woningmarkt Noardwest, Bureau Beleidsonderzoek, Leeuwarden, 2010. 30 Dat komt door het groter aantal ouderen. Het effect daarvan wordt beperkt doordat vitale ouderen minder behoefte hebben aan aangepaste woningen. Zie bijvoorbeeld D. Brounen en P. Neuteboom, Vergrijzing en de woningmarkt, Erasmus universiteit Rotterdam, en Rigo, Senioren op de woningmarkt, 2009. 31 Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. 32 Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. 33 Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân.

24

ondergebracht bij de gemeente. De verkokering die er nu nog vaak is zal moeten worden omgebogen naar een integrale aanpak. Bij de AWBZ-begeleiding gaat het bijvoorbeeld om het organiseren van dagbesteding voor de verschillende doelgroepen en het vervoer van en naar deze dagbesteding. Bij de Participatiewet gaat het bijvoorbeeld om de herstructurering van de Wet sociale werkplaatsen. Bij zorg voor jeugd betreft het onder andere de positie van de jeugdbescherming, de jeugdreclassering en Jeugdzorg. Voorzieningen De beslissing over het wel of niet aanhouden van publieke voorzieningen is vooral een politieke en wordt ingekaderd door de beschikbaarheid van publieke middelen. Het aantal taken van de lokale overheid en de complexiteit ervan neemt toe; echter de financiële middelen om deze goed uit te voeren staan sterk onder druk. Enerzijds komt dit door de lagere uitkeringen vanuit het Rijk; anderzijds nemen de eigen inkomsten van gemeenten als gevolg van de crisis af. Door de forse terugloop in het aantal kinderen zullen kleine scholen verdwijnen of moeten ze gaan samenwerken. Tussen 2010 en 2020 daalt het aantal leerlingen in het basisonderwijs in Noardwest Fryslân met 20%. Hoeveel scholen als gevolg daarvan moeten sluiten, is niet bekend en afhankelijk van een aantal factoren. Binnen de gehele provincie Fryslân wordt geschat dat het aantal basisscholen tot 2020 met 10% zal afnemen.34 Daarbij moet worden aangetekend dat in Noardwest Fryslân de ontgroening boven het provinciale gemiddelde ligt. Samenwerking en afstemming binnen het basisonderwijs is een manier om het teruglopende aantal leerlingen, en daarmee gepaard gaande dalende inkomsten, te ondervangen. Ook in het voortgezet onderwijs speelt deze opgave, al is daar al een zekere mate van concentratie van scholen. Bij private voorzieningen zal door demografische ontwikkelingen het draagvlak in de kleinere kernen verder afnemen. Door het wegtrekken van winkels en kleine ondernemingen kunnen dorpen in een negatieve spiraal komen van afnemende voorzieningen en vertrek van bewoners, wat het draagvlak nog verder ondermijnt. 35 Relatie met Leeuwarden Het zal de komende jaren niet eenvoudiger worden het huidige voorzieningenniveau in stand te houden. Het voorzieningenniveau draagt echter bij aan de binding van de gemeenschap en het leefklimaat in het gebied. Toch kan niet worden gesteld dat zonder de voorzieningen een dorp (of wijk) niet leefbaar zou zijn. Met name Leeuwarden zal vanwege het aanbod van grootschalige en gespecialiseerde voorzieningen van grote betekenis blijven voor de leefbaarheid van de regio Noardwest. (Specialistische) winkels en onderwijs- en zorgvoorzieningen zijn in belangrijke mate in Leeuwarden geconcentreerd. Alhoewel schaalvergroting het draagvlak voor lokale voorzieningen in de kleinere kernen en dorpen vermindert, kan schaalvergroting ook betekenen dat kwalitatief hoogstaande voorzieningen in een sterke stad behouden blijven voor een regio of zelfs nieuw worden ontwikkeld in een regio. Uitdagingen Wonen, leegstand en kwaliteit van ruimte Er lijkt bij woningen in het buitengebied in de private sector een tweedeling te zijn in aantrekkelijke, vrijstaande woningen in een mooie omgeving die wel waarde behouden, en ,in of meer verkrotte huisjes die niet gewild zijn en sterk in waarde dalen. 36 In sommige gebieden dreigt leegstand in de woningvoorraad. Leegstand wordt vooral in de dorpen en het buitengebied verwacht; er wordt verwacht dat (veel van) deze woningen gesloopt moeten worden. In de (sociale) woningbouw zijn er (steeds) minder middelen beschikbaar, waardoor geplande projecten niet altijd kunnen worden uitgevoerd. Dit maakt dat de huidige focus met name ligt op herstructurering, verbetering van de huidige woningvoorraad en inbreiding. Zo moet de veranderende vraag leiden tot meer levensloopbestendig bouwen, meer woningen voor alleenstaanden, en voor sommige doelgroepen (bijvoorbeeld dementerende senioren) complexen voor kleinschalig beschermd wonen. In de dorpen is vaak behoefte aan starterswoningen. Samenwerking in de regio draagt bij aan de verwezenlijking hiervan: complementariteit van de woningvoorraad, gericht op een goede spreiding die aansluit bij de vraag naar (soorten) woningen. Een andere opgave is om in te spelen op particuliere en/of collectieve wensen rond de kwaliteit van woningen. (Collectief) particulier 34

Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân. Zie rapport Kansen Spreiden. 36 BBO, Enquête woningmarkt Noardwest, Bureau beleidsonderzoek, Leeuwarden, 2010. 35

25

opdrachtgeverschap en initiatieven rond collectief wonen en zorg kunnen leiden tot een besparing op de woonlasten, clustering van het zorgaanbod, meer variatie in het woningaanbod en grotere sociale cohesie in de kernen. Het gaat hierbij zowel om het beheer en onderhoud van de fysieke woon- en leefomgeving als om investeringen. Bij nieuwbouw en herstructurering is aandacht nodig voor de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid. Sociale domein De toenemende vraag naar zorg door vergrijzing en de groeiende opgave voor het lokaal bestuur als gevolg van de transitie op het sociale domein vragen om een stevige aanpak op lokaal én op bovenlokaal niveau. De gemeenten moeten werken aan efficiënte werkwijzen door onderlinge afstemming en organisatie op regionale schaal. Onderwijs In het onderwijs komt de vraag op naar de bestaanszekerheid van met name kleine basisscholen in de kleinere kernen. Deels gaat het hier om een financiële kwestie, deels gaat het om het waarborgen van de kwaliteit van onderwijs. Hierbij speelt een rol dat het onderwijs niet primair een verantwoordelijkheid is van overheden, maar van schoolbesturen. Gemeenten zijn er wel bij betrokken deels via financiën (groot onderhoud/nieuwbouw schoolgebouwen) en deels via de verwevenheid met leefbaarheid, die vraagt om afgewogen beslissingen over spreiding en concentratie van scholen. Voorzieningen Het wegvallen van bepaalde voorzieningen moet worden opgevangen door andere voorzieningen of door een andere organisatie van voorzieningen. De gevolgen van bedreigingen (en kansen) vallen voor verschillende groepen plattelandsbewoners verschillend uit. De opgave is hier (alternatieve) vormen te vinden waarin het voorzieningenniveau nog steeds een bijdrage levert aan de leefbaarheid in het gebied, maar wel met een optimale spreiding die binnen de kaders van inzet van de gemeenschap, draagvlak en financiën nog haalbaar zijn. 2.5

Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen (SWOT)

De beschrijving van de streek, trends en de uitdagingen die op de streek afkomen, kan worden samengevat in een overzicht van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen: een SWOT-analyse. In het schema is de stand van de regio weergegeven. Kansen en bedreigingen zijn geformuleerd op basis van het profiel van de regio Noardwest-Fryslân (huidige sterktes en zwaktes van de regio), de maatschappelijke context (zoals de financieel-economische crisis), inhoudelijke trends en ervaringen in andere regio’s die anticiperen op een veranderende bevolkingssamenstelling. STERKTES            

Leeuwarden heeft sterke werkgelegenheidsfunctie voor de streek Aanwezigheid zeehaven (in Harlingen) en jachthavens Sterke landbouwsector Rijk cultuurhistorisch verleden Positieve waarden van natuur, landschap en kustkwaliteiten Historische stads- en dorpsgezichten Redelijk complete infrastructuur; weinig congestie Landelijke kernen bieden aantrekkelijke woonomgevingen Betrokken bewoners, organisaties en bedrijfsleven Sociale cohesie en actief verenigingsleven Nabijheid van stad Leeuwarden met compleet voorzieningenniveau Eigenzinnige en trotse inwoners

ZWAKTES           

26

Gemiddeld laag inkomen van bewoners Kwetsbare economie met weinig kansrijke sectoren Achterstand op het gebied van innovatie, export en productiviteit Onvoldoende economisch profiel Laag opleidingsniveau bevolking Perifere ligging en aansluiting op centrale assen Weinig bekendheid, promotie en marketing Brain drain Slechte OV-bereikbaarheid op het platteland Kwaliteit woningen blijft achter Relatief veel niet-complete dorpen (weinig voorzieningen)

KANSEN 

              

Meer aandacht voor onderwijs en kennisinstituten en samenwerking ondernemers-onderwijs-overheid (O3) Ruimte voor uitbreiden bedrijven Benutten landschappelijke en cultuurhistorische waarden, ontwikkeling Waddenkust Benutten historische en landschappelijke kwaliteit dorpen en steden Innovaties in het havengebied van Harlingen Agrarische innovaties (Nij Bosma zathe, glastuinbouw/Waddenglas) Zilte teelt/aquacultuur landbouw Watertechnologie (Wetsus) Toepassingen duurzame energie Vaar-, wandel- en fietstoerisme Digitale bereikbaarheid Toenemende behoefte aan groen, rust en ruimte Aanbieden van nieuwe zorgcombinaties zoals zorgtoerisme en wellness Toenemende vraag naar (biologische) streekproducten Dorpskracht en sociale cohesie Sterke intergemeentelijke en regionale samenwerking voor clusteren van voorzieningen

BEDREIGINGEN               

Relatief en absoluut sterke toename van de (dubbele) vergrijzing Ontgroening en daling aantal schoolgaande kinderen Arbeidsmarkt: afname beroepsbevolking en toekomstig tekort goed opgeleide jongeren Ontwikkeling in twee tempo’s binnen de regio: groei vooral in stedelijk gebied Klimaatverandering en verzilting beperken ontwikkeling landbouw Gevolgen bodemdaling door delfstoffenwinning Ontwikkelingen openbaar vervoer op platteland Lange termijn trend van de woningwaarde is negatief Leegstand en verpaupering Positie kleine scholen Beleid en trends trekken een wissel op zorg- en welzijnvoorzieningen Jongeren en jonge gezinnen trekken weg van platteland Ontbreken adequate digitale infrastructuur Aanbod van voorzieningen in kleine kernen; leefbaarheid van de dorpen staat onder druk Financiële positie overheden en maatschappelijke organisaties

Bron: Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân, rapport Friese streken in beeld, bewerking BBO.

27

28

3

STREEFBEELDEN EN OPGAVEN STREEK

3.1

Keuze strategie en streefbeeld

In de analyse in het voorgaande hoofdstuk is een aantal thema’s en uitdagingen benoemd. Het aanpakken van de uitdagingen is urgent. Immers, de trends die de belangrijkste vraagstukken voor de streek oproepen, spelen nu en in de nabije toekomst. Inspelen op wat er op de streek afkomt, moet daarom ook zo snel mogelijk gebeuren. De strategie voor de streek is gebaseerd op een aantal uitgangspunten. 









Samenwerking. De strategie vraagt om de inzet van en samenwerking tussen overheden, bedrijven, onderwijs- en zorginstellingen, en inwoners. In de regio is daarom gekozen voor een strategie van regionale samenwerking om de vraagstukken te kunnen tackelen. Realisme. Er wordt realistisch gekeken naar de demografische trends. Er wordt geaccepteerd dat de demografische trends een gegeven zijn. De regio kiest voor efficiënte en effectieve acties waarmee de gevolgen van de demografische ontwikkelingen worden opgevangen. Kansen spreiden. De kern van de samenwerking is kansen spreiden. Daar waar het onvermijdelijk is dat voorzieningen meer geconcentreerd moeten worden, kan dat beter in onderlinge samenwerking en afstemming gebeuren. Met andere woorden, daar waar ontwikkelingen onvermijdelijk zijn, zullen deze moeten worden geaccepteerd, maar wel op een zo efficiënt mogelijke en ‘minst schadelijke’ wijze. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat op een aantal plaatsen in de streek leegstaande woningen worden gesloopt, voorzieningen worden geconcentreerd, en verhuizing van bedrijven naar andere gemeenten binnen de streek wordt geaccepteerd. Samenhang. In Noardwest Fryslân ligt de focus op de thema’s economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. Dat is de kapstok waar de verschillende projecten aan zijn opgehangen. Om effectief antwoord te kunnen geven op de uitdagingen, moet er wel samenhang zijn tussen woning- en voorzieningenbeleid (leefbaarheid), bereikbaarheid en economische beleid. In de praktijk zullen projecten zowel aan economie als aan bereikbaarheid of leefbaarheid raken. SWOT. De SWOT-analyse (uit het voorgaande hoofdstuk) wordt als startpunt gebruikt. Aan de ene kant zal de streek moeten inspelen op de kansen die er liggen en moeten voortbouwen op de aanwezige sterktes. Het gaat bijvoorbeeld om het benutten van kansen die vergrijzing geeft op het terrein van recreatie en zorgdiensten, of die rust en ruimte geven voor de kwaliteit van wonen en recreëren. Denken in kansen betekent bijvoorbeeld ook dat sloop en herstructurering van woningen wordt gebruikt om de kwaliteit van het woningaanbod te vergroten. Aan de andere kant zal de streek zich moeten richten op het versterken van de aanwezige zwaktes en het beperken van de gesignaleerde bedreigingen en risico’s voor de streek.

Kracht van de streek De kracht van de regio ligt daarbij in de eerste plaats besloten in de bewoners ervan. De samenleving in de dorpen kenmerkt zich, naast een actief gebruik van de Friese taal, door actief burgerschap en ondernemerschap, waardoor initiatieven van de grond komen. Daarnaast werken de gemeenten in de regio, ondersteund door de provincie, samen vanuit het besef dat alleen op die manier de opgaven die te maken hebben met de bevolkingsontwikkeling succesvol ter hand genomen kan worden. Het maatschappelijk middenveld (woningcorporaties, onderwijsinstellingen, zorginstellingen, maatschappelijke organisaties) en ondernemers ontplooien eveneens initiatieven en werken daarbij samen met de overheid.37 De kracht van de streek zit ook in het rijke verleden. Een rijk verleden is geen garantie voor een gouden toekomst, maar er is veel fraais op het gebied van landschap- en stedenschoon bewaard gebleven. De waardering voor het buitengebied, ook voor vrijetijdsbesteding van bewoners en toeristen is een sterk punt van de streek. De streek profiteert van zijn ligging aan de Waddenzee, 37

Zie ook Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân.

29

en de aanwezigheid van de Friese meren, met name die rond Grou. Daarnaast heeft de landbouw zuivel, (glas)tuinbouw, pootaardappelen - een stevige basis en zeer hoge kwaliteit. Het rijke culturele verleden heeft een verbinding met het heden in de aanwijzing van Leeuwarden tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Een kans vormt ook de open houding naar de wereld en de (inter)nationale verbondenheid, zoals die er in vroegere eeuwen ook waren. De regio kan op deze aspecten haar aantrekkelijkheid voor bedrijven en burgers behouden en versterken. De kracht van de regio ligt ook in de ligging ten opzichte van de groeigemeente Leeuwarden. Het versterken van de samenhang tussen de stad (met name Leeuwarden) en het omringende platteland is een opgave voor de streek. Voorzieningen en de werkgelegenheid zullen zich meer in de stad concentreren, tegelijkertijd is het buitengebied een belangrijke plek voor stadsbewoners om hun vrije tijd te besteden. Ook kan de economische relatie tussen bedrijven in de stad en cottage industry op het platteland worden ontwikkeld. Bij cottage industry, waarvoor ook het Friese woord ‘thúsbedriuwen’ wordt gebruikt, moet worden gedacht aan gespecialiseerde, kleinschalige bedrijven die vanuit woningen op het platteland (vaak boerderijen) produceren. 38 Een en ander vraagt om een goede afstemming tussen en samenwerking van de betreffende gemeenten. Bovendien is er aandacht nodig voor de bereikbaarheid in de regio (auto, langzaam verkeer en openbaar vervoer).39 De regio mag ten opzichte van de Randstad perifeer liggen, toch is over de Afsluitdijk Amsterdam binnen anderhalf uur te bereiken. Streefbeeld Noardwest Fryslân (2020) Op basis van de analyse hiervoor is voor de streek het volgende streefbeeld opgesteld. Noardwest Fryslân is een gebied waarin het aangenaam wonen is. De streek kent een goede kwaliteit van wonen, werken en leven voor jeugd, gezinnen en ouderen. Werk en een goede bereikbaarheid van voorzieningen zijn voorwaarden daarvoor. Noardwest Fryslân is een streek met een economie die sterk is in meerdere sectoren, die aansluit bij dynamische en innovatieve ontwikkelingen, en die aantrekkelijk is voor bedrijven vanwege relatief goede vestigingsfactoren en voldoende, goed opgeleide arbeidskrachten. Noardwest is een duurzame streek. Waterbeheer, landschapbeheer en landbouw zijn goed op elkaar afgestemd en verweven met economische kansen en duurzaamheid. De streek heeft de ruimtelijke kwaliteit, de cultuurhistorische identiteit en de aantrekkelijke woon- en leefomgeving behouden en versterkt en verbonden met verschillende opgaven. Er zijn voldoende geschikte woningen. In Noardwest Fryslân gaat de concentratie en spreiding van voorzieningen samen met versterking van de bereikbaarheid van die voorzieningen. Versterking van de bereikbaarheid gebeurt door efficiënte en effectieve mobiliteitsvormen te ontwikkelen en te organiseren, en de digitale bereikbaarheid te versterken. De streek kent grote kernen met een breed aanbod van werkgelegenheid en voorzieningen op gebied van onder meer onderwijs, zorg en welzijn, cultuur, sport en ontspanning. Voor de opgaven in onderwijs en zorg worden oplossingen gevonden voor een efficiënte en effectieve organisatie. De voorzieningen zijn van een goed niveau en voor iedereen bereikbaar. Er is een rijk gemeenschapsleven en de dorpen laten een grote organisatiekracht zien.

38

Cottage Industry kan worden omschreven als kleinschalige bedrijvigheid in perifere gebieden, die hun afzetmarkt (desondanks) vooral bovenlokaal of zelfs internationaal hebben. 39 Zie ook Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân.

30

3.2

Streefbeelden en opgaven per thema

Streefbeeld economie Noardwest Fryslân kent een brede, kennisintensieve en duurzame economie met een voldoende en goed opgeleide beroepsbevolking. De streefsituatie in 2020 is een economie in Noardwest Fryslân die sterk is in meerdere sectoren, die aansluit bij dynamische en innovatieve ontwikkelingen, die duurzaam is, en die aantrekkelijk is voor bedrijven vanwege aantrekkelijke vestigingsfactoren en voldoende, goed opgeleide arbeidskrachten. Opgave I: Zorgen voor voldoende arbeidskrachten en een goed opgeleide beroepsbevolking. Het belangrijkste onderwerp binnen het thema economie is de arbeidsmarkt. De opgave is om te zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende arbeidskrachten en een goed opgeleide beroepsbevolking. Daarvoor is een aantal veranderingen noodzakelijk. Zo zal de arbeidsparticipatie moeten worden vergroot, onder meer door de beschikbaarheid voor arbeid van ouderen en vrouwen te vergroten. Belangrijk daarbij is onderwijs, omdat opleiding dé sleutel is tot aansluiting op de arbeidsmarkt. Ook moet worden gezocht naar manieren om jongeren te behouden voor de regio. Dat kan door goede opleidingsmogelijkheden en bijvoorbeeld startersfaciliteiten voor jonge ondernemers aan te bieden, en na- en bijscholing aan te bieden aan werkenden. Bij acties op dit terrein zal intensieve samenwerking moeten worden gezocht tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid (O3). Opgave II: Behouden en verbreden van bedrijvigheid en werkgelegenheid. Een opgave is verder het behoud en het verbreden van bedrijvigheid. Het gaat om het behoud en de versterking van bestaande bedrijvigheid. Daarvoor zijn goed bereikbare, betaalbare en vergunbare locaties voor uitbreiding en vestiging van bedrijven nodig. Dat moet wel op een ‘slimme’ manier gebeuren die aansluit bij de versterking van kennis en innovatie. Daarom wordt gekozen voor thematische bedrijfslocaties en kantoorparken met name in Franeker (denk aan agribusiness en duurzame energie), en water gerelateerde en maritieme bedrijvigheid in Harlingen. De ruimte voor nieuwe grootschalige bedrijventerreinen is de komende jaren beperkt: het zal veelal gaan om inbreiding en herstructurering. Een belangrijke voorwaarde voor een evenwichtige ontwikkeling van bedrijfslocaties is samenwerking op regioniveau – inclusief Leeuwarden - m.b.t. de uitgifte van bedrijventerreinen. Concurrentie moet worden voorkomen; daarvoor gelden ook al regionale afspraken. Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het stimuleren van sterke economische sectoren en het kwalitatief afstemmen van de arbeidsmarkt hierop. Het gaat om het ontwikkelen van een economische koers voor de regio en het verbinden van de regionale economie met de economische motor van de provincie: Leeuwarden. Ook is het uitrollen van het O3 samenwerkingsconcept van de Campus Het Bildt van belang: het verbinden van de overheid, ondernemers en het onderwijs met het oog op het vroegtijdig afstemmen van onderwijs op de vraag van de regionale arbeidsmarkt.

Het gaat ook om verbreding van de economie naar kansrijke sectoren (marktniches), zowel in de stad als op het platteland. Er moet worden geïnvesteerd in kansrijke economische sectoren zoals watertechnologie, agribusiness, zorgeconomie en toerisme. Watertechnologie, waterbeheersopgaven in de streek, én het maritieme cluster in Harlingen sluiten aan bij de topsector water. Op het platteland wordt geïnvesteerd in de koppeling van landbouw en toerisme, en bijvoorbeeld Waddenglas. Een regionale uitvoeringsstrategie voor toerisme en recreatie voor Noardwest Fryslân moet in samenwerking plaatsvinden met Noordoost Fryslân en Leeuwarden, en moeten aansluiten bij de aanbevelingen uit het toeristisch gebiedsprofiel Noardwest Fryslân (Waddenland van Overvloed). De kansen voor uitbreiding van waterrecreatie in en rond de Friese meren rond Grou en in de Âlde Feanen kunnen nog beter worden benut, en de Harlinger haven kan nog meer een recreatieve functie krijgen. Ook in Franeker kan verder worden geïnvesteerd in bijvoorbeeld de plannen voor watersportkern Franeker. Ook is de zogenoemde cottage-industrie van

31

belang voor het platteland.40 De cottage-industrie kan een belangrijke motor zijn van behoud van werk en innovatie in de regio. Ten slotte kan ook de visserij worden genoemd als een sector die kansen beidt en bovendien van belang is voor lokale gemeenschappen. Opgave III: Stimuleren van kennis en innovatie en valorisatie. Een derde belangrijke opgave is kennis en innovatie. Belangrijk voor innovatie is een goede kennisinfrastructuur. Doel is een bedrijfsleven in Noardwest-Fryslân dat zich kenmerkt door een sterke innovatiekracht. Nieuwe producten, nieuwe methodieken en nieuwe organisaties moeten de bedrijvigheid en de dynamiek op een hoger niveau brengen. De opgave is hier om te zorgen dat kennis en innovatie ook daadwerkelijk tot meer omzet van bedrijven leiden (valorisatie). Op dit terrein zal intensieve samenwerking moeten worden gezocht tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid (O3). Er kan (nog meer) gebruik worden gemaakt van de kennisinstituten zoals University Campus Fryslân, Wetsus en de Dairy Campus in Leeuwarden. Opgave IV: Benutten van kansen rond duurzaamheid. Ook een thema als duurzaamheid kan bijvoorbeeld in de sfeer van landbouw/food en energie sterk worden gestimuleerd. Het aangaan van lokale samenwerkingsverbanden van burgers, bedrijven en/of gemeenten, om gezamenlijk duurzame energie te produceren of aan energiebesparing te doen, kan zowel bijdragen aan het milieu als impulsen geven aan de lokale economie. Dergelijke verbanden kunnen zich bezighouden met productie, levering en beheer van duurzame energie in eigen regio, financiering van en/of participatie in de duurzame energieprojecten, en energiebesparing. Opgave V: Investeren in behoud van de ruimtelijke kwaliteit, waterbeheer en landbouw. Er ligt een opgave op het gebied van waterbeheer, landschapbeheer en landbouw. Naast een goede afstemming tussen deze functies, liggen er kansen in combinaties met bijvoorbeeld recreatie en watertechnologie. Schaalvergroting van de (grondgebonden) landbouw is een randvoorwaarde voor de toekomst van de agrarische sector. Belangrijk daarbij is ruimtelijke inpassing. Zo zal de groei van de glastuinbouw moeten worden afgestemd wat betreft ruimtelijke inpassing en waterbalans. Ook is de verdere verduurzaming van de agrarische bedrijfsvoering een belangrijke opgave. Zeker als de agrarische sector daarbij ook kansen ziet om beheertaken voor natuur, landschap, groen en watergangen op zich te nemen. De kwaliteiten van het landschap – rust en ruimte, bijzondere natuur – zijn een belangrijke kracht van de streek. Veel van de wateropgaven voor de komende jaren in Noardwest zijn ondergebracht in de integrale gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen. Daarnaast zijn door Wetterskip Fryslân wateropgaven geformuleerd in het watergebiedsplan Âlde Feanen en worden deze in de periode 2013-2014 ook voor de Greidhoeke geformuleerd. Met name de KRW-opgave (inrichting natuurvriendelijke oevers, realisering waterberging, aanleg vispassages) biedt kans voor het meeliften van andere doelen (recreatie/toerisme, cultuurhistorie, landschap). Bij een duurzame ontwikkeling van Noardwest Fryslân is het belangrijk in te spelen op ontwikkelingen zoals klimaatverandering (extremere buien en langere droge perioden), zeespiegelstijging en bodemdaling. Door zeespiegelstijging en bodemdaling zal bovendien de zoute kwel in het gebied toenemen, waardoor de omstandigheden voor de landbouw zullen verslechteren wanneer er geen verdere actie ondernomen wordt of alternatieven gevonden worden. Wat betreft natuur is er door de landelijke ‘herijking’ de komende jaren per saldo minder overheidsgeld beschikbaar. Daardoor ligt er voor de streek een opgave ten aanzien van de continuïteit van het agrarisch natuurbeheer (met name weidevogelgrasland), en zal de koppeling van natuur met andere functies (zoals recreatie) versterkt moeten worden. Het gaat om een duurzame transitie van het landelijk gebied, gericht op het behoud en versterken van de landschapswaarde bij de agrarische productie en het agrarisch beheer. Opgave VI: Stimuleren recreatie en toerisme Er ligt ook een duidelijke opgave om de kansen te benutten die er zijn om recreatie en toerisme verder te ontwikkelen. Het geldt zowel het toerisme langs de Waddenkust dat voor een groot deel 40

Cottage Industry kan worden omschreven als kleinschalige bedrijvigheid in perifere gebieden, die hun afzetmarkt (desondanks) vooral bovenlokaal of zelfs internationaal hebben. Bedrijven in de cottage industrie hebben doorgaans minder dan 10 werknemers, zijn gelegen kleinere kernen in het buitengebied en halen een aanzienlijk deel van hun omzet van buiten de regio.

32

nog ontwikkeld moet worden, als het toerisme in het meren- en vaartengebied rond Grou, Wergea en Warten en nationaal park de Âlde Feanen waar de mogelijkheden voor recreatie nog verder versterkt kunnen worden langs de lijnen van het Fries Meren Project en door de aanleg van fiets- en wandelpaden. Recreatie kan zich verder ontwikkelen langs de Elfstedenvaarroute, Staande Mastroute, de Middelseeroute en andere vaarten en meren. Het gaat ook om de uitvoering van het Masterplan Watersportkern Franeker. Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het ontwikkelen van een regionale uitvoeringsstrategie voor toerisme en recreatie voor Noardwest Fryslân in samenwerking met Noordoost Fryslân en Leeuwarden, aansluitend bij de aanbevelingen uit het toeristisch gebiedsprofiel Noardwest Fryslân, Waddenland van Overvloed.

Streefbeeld bereikbaarheid De infrastructuur in de streek is ‘op orde’ en is veilig. Efficiënte en effectieve – ‘slimme’ - mobiliteitsvormen zorgen ervoor dat de balans tussen voorzieningen en bereikbaarheid optimaal is. De infrastructuur in de streek is in 2020 op orde. De streek is optimaal verbonden met de digitale wereld. Verder is er een goede samenhang tussen concentratie en spreiding van voorzieningen aan de ene kant en versterking van de bereikbaarheid door efficiënte en effectieve mobiliteitsvormen te ontwikkelen en te organiseren. De leefbaarheid blijft daarmee overeind. Opgave I: Versterken bereikbaarheid voorzieningen door slimme mobiliteitsvormen. Opgaven bij het vervoer in de haarvaten van Fryslân, zijn onder meer het meer integraal maken van openbaar vervoer: het bundelen van alles wat nu apart rijdt, en het verdwijnen van onderscheid tussen publiek en privaat vervoer.41 Verder zal er gezocht moeten worden naar nieuwe geldstromen, door bijvoorbeeld wat nu kosten zijn (namelijk ‘lege stoelen’) om te zetten in baten (door capaciteit inzichtelijk te maken en beter te benutten). Burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties kan de ruimte worden geboden om op het gebied van mobiliteit diensten te ontwikkelen en geld te verdienen. Opgave II: Uitrollen digitale bereikbaarheid Hier gaat het om het aansluiten van de streek op snel internet. Opgave III: Versterken bereikbaarheid door infrastructuur De opgave is om te zorgen voor een goede aansluiting op de centrale assen in en rond de streek. Kansen rond infrastructuur(knooppunten) moeten worden benut. Een opgave is ook om knelpunten rond verkeersveiligheid en het gebruik van wegen door landbouwverkeer op te lossen. Opgave IV: Stimuleren en ontwikkelen duurzaam vervoer Ten slotte is er een opgave om het vervoer duurzamer te maken. Streefbeeld leefbaarheid Streefbeeld: in de streek is het aangenaam wonen, met kwalitatief goede en bereikbare voorzieningen en een rijk gemeenschapsleven. De na te streven situatie voor Noardwest Fryslân in 2020 is een gebied waarin het aangenaam wonen is. Werk en een goede bereikbaarheid van voorzieningen zijn daarvoor voorwaarden. De streek heeft de ruimtelijke kwaliteit, de cultuurhistorische identiteit en de aantrekkelijke woon- en leefomgeving behouden en versterkt en verbonden met verschillende opgaven. De streek kent een sterke stad en andere, grotere kernen met een breed aanbod van werkgelegenheid en voorzieningen op gebied van onderwijs, zorg en welzijn, cultuur, ontspanning, sport en spel, kortom, die zaken die het leven een toegevoegde waarde geven. Het streven van de regio is om een bovengemiddelde kwaliteit van wonen aan te bieden aan huidige bewoners en vooral jonge gezinnen. De voorzieningen zijn 41

Ook volgens de Visie Duurzaam OV van de provincie Fryslân.

33

van een goed niveau en voor iedereen bereikbaar. Voor de opgaven in onderwijs en zorg worden oplossingen gevonden voor een efficiënte en effectieve organisatie. Er zijn voldoende geschikte woningen. Er is een rijk gemeenschapsleven en de dorpen laten een grote organisatiekracht zien. Opgave I: Versterken kwaliteit van woningen en wonen en afstemmen aanbod en vraag Op het gebied van wonen en ruimte ligt er een kwalitatieve opgave om de bestaande woningvoorraad te herstructureren. Daarbij gaat het ook om het verhogen van de duurzaamheid, zowel in termen van duurzame energie als levensloopbestendigheid. Leegstand en verpaupering moeten worden voorkómen. Dorpen hoeven niet per se meer nieuwbouw, maar willen dat verkrotting wordt voorkómen en een nette openbare ruimte blijft behouden. Ook moet worden ingezet op het verbeteren van openbare en onbebouwde ruimte in dorpen (inbreidingslocaties en niet afgewerkte nieuwbouwlocaties). Daarvoor is een oplossing nodig van de financiële problematiek rond (toekomstige) leegstand. De ruimtelijke opgaven worden uitgevoerd onder borging van de waardevolle landschappelijke, cultuurhistorische en stedenbouwkundige structuren en archeologische en cultuurhistorische elementen in de streek. De ruimtelijke kwaliteit van het gebied moet behouden en versterkt worden. Een bijzondere opgave ligt in het met elkaar verbinden van het buitendijks- en binnendijks gebied langs de Waddenkust. Het ‘kapitaliseren’ van de relatief verborgen kwaliteiten van landschap en cultuurhistorie is een kans om ruimtelijke, economische en maatschappelijke vitaliteit in de streek te behouden. Daarvoor is het onder meer nodig om samen te werken met andere partijen/functies die ook een beheerprobleem in het buitengebied hebben (zoals Wetterskip Fryslân, natuurorganisaties en gemeenten) en de inwoners/grondgebruikers in te schakelen en te betrekken. Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het ontwikkelen van een regionaal ontwikkelingsperspectief en een afsprakenkader voor de toekomst van de regionale woningmarkt. Het gaat daarbij niet alleen om de nieuwbouwprogrammering, maar vooral ook om de aanpassing van de bestaande woningvoorraad in de sociale huursector en particuliere sector, in het licht van de bevolkingsverandering.

Opgave II: Versterken samenhang en integrale ketens in zorg en welzijn De vergrijzing leidt tot een toenemende zorgvraag. Vooral zal het beroep op de psychogeriatrische zorg toenemen. De zelfredzaamheid van deze groep beïnvloedt de aard van de zorgvraag: meer faciliterend en ondersteundend. Zaken als goede informatie (via internet) en het benutten van de potenties van de vrijwillige zorg (vrijwilligers en mantelzorgers) worden daarmee steeds belangrijker. De Stichting Zorgcombinatie Interzorg geeft aan dat het mogelijk is vanuit het maatschappelijk werk een Eigen Kracht Conferentie te organiseren. De opgave is om mensen te stimuleren om samen met hun eigen netwerk oplossingen te vinden voor hun problemen. Het doel is om zelf de regie in het hulpverleningsproces te organiseren. 42 Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het komen tot een Regionale Zorgkaart: het bereikbaar en kwalitatief hoogstaand houden van de verschillende typen zorg voor de bewoners van de kleine(re) kernen door in te zetten op samenwerking en innovatieve diensten.

In het sociale domein is de opgave om te komen tot een samenhangende aanpak. De inwoner en zijn leefsituatie moeten centraal staan. Inwoners worden aangesproken op hun zelfoplossend vermogen. In termen van de transitie betekent dit dat de mensen zelf primair verantwoordelijk zijn voor het vinden van een baan, het opvoeden van kinderen, en zelfredzaamheid en regie. Op sommige momenten lukt dat niet op eigen kracht, dan is ondersteuning nodig. Voor sommige inwoners of gezinnen is de kortdurende ondersteuning voldoende. Voor die huishoudens waar kortdurende ondersteuning onvoldoende is, is er een vangnet, bijvoorbeeld voor mensen met een ernstige lichamelijke en/of verstandelijke beperking en anderen die het niet zelf redden. Dat vangnet is geen kwestie van generieke regels of criteria, maar van effectieve aanpak en voorzieningen, oftewel: maatwerk. 42

Zie Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân.

34

Dat vraagt om organisatie door een integrale keten van welzijn, wonen en zorg, en een daarbij passende personeelsontwikkeling in de zorg. Het gaat om het efficiënt en effectief combineren en afstemmen van sociale en zorgvoorzieningen in de toekomst. Er moet worden ingezet op het verstevigen van sociale steunstructuren. De organisatie moet worden ontwikkeld dichtbij en samen met de gemeenschap: mienskipssoarch. Een aanpak gericht op welzijn ‘nieuwe stijl’ is bijvoorbeeld het Amaryllis-project. Het gaat om het bereikbaar en kwalitatief hoogstaand houden van de verschillende typen zorg voor de bewoners, met name die van de kleine(re) kernen. Voldoende en voldoende gekwalificeerd personeel is daarbij belangrijk. Opgave III: Versterken sociale cohesie en gemeenschapszin Hier gaat het om het versterken van de gemeenschapszin, actief burgerschap, sociale netwerken en verbanden binnen dorpen. De opgave is het bevorderen van de sociale cohesie in de dorpen, onder meer door het faciliteren van verenigingen en aandacht voor ruimte voor sociale ontmoetingen in dorpshuis of café. Samen met bewoners moet worden gewerkt aan de verbetering van de eigen woon- en leefomgeving. Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het ontwikkelen van sterke dorpsgemeenschappen door het activeren en faciliteren van actief burgerschap zodat lokaal besef ontstaat voor het betrokken blijven en raken bij leefbare plattelandskernen.

Opgave IV: Bevorderen actieve en gezonde levensstijl door sport Projecten die onder deze opgave vallen, zijn gericht op een actieve en gezonde leefstijl en healthy aging – gezond ouder worden. Het gaat om investeringen in sportinfrastructuur, maar ook om het stimuleren van actieve sportdeelname, onder meer aan Friese sporten, en ‘ouderen in beweging’. Opgave V: Herstructurering onderwijs Uitgangspunt is een betaalbaar, kwalitatief goed en bereikbaar basis- en voortgezet onderwijs op het platteland. De opgave is om, samen met partijen die daar primair verantwoordelijk voor zijn (schoolbesturen en –koepels), te komen tot een een verantwoorde herstructurering van het basisonderwijs, waarbij zowel het handhaven van de kwaliteit als voldoende bereikbaarheid voorop staan, in relatie tot leefbaarheid. Bouwsteen uit Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân: Het komen tot een verantwoorde herstructurering van het basisonderwijs, waarbij zowel het handhaven van de kwaliteit als voldoende (eventueel deels digitale) bereikbaarheid voorop staan.

Opgave VI: Op peil houden goede en bereikbare voorzieningen De gemeenten willen het voorzieningenniveau zo goed mogelijk op peil houden. Daartoe is het voornemen een actief spreidingsbeleid te voeren, waarbij wordt ingezet op een goede balans tussen aanbod en bereikbaarheid van voorzieningen. Er ligt een opgave specifiek gericht op behoud van jongeren voor de regio. Dat kan door behoud van werkgelegenheid en goede scholings- en studiemogelijkheden. Daar hoort een goed aanbod op het gebied van (jeugd)cultuur bij. Ook is er aandacht nodig voor voorzieningen op het gebied van sport. Doel is het bevordering van een actieve en gezonde leefstijl door het stimuleren van Friese sporten en het verbeteren van de sportinfrastructuur. Opgave VII: Behouden van jongeren voor de streek Er ligt een opgave specifiek gericht op behoud van jongeren, jongvolwassenen en jonge gezinnen voor de streek. Dat kan door de streek voor die groepen leefbaar te houden. Opgave VIII: Behouden en versterken van breed en bereikbaar cultureel aanbod Ten aanzien van voorzieningen is het streven ook om een breed en bereikbaar cultureel aanbod voor alle inwoners te behouden en te versterken. Het gaat dan onder meer om het versterken van de streekculturen, zoals de Friese taal en de streektaal het Bildts. Het gaat om het versterken en verbinden van uitingen van culturele uitingen in de streek, en het afstemmen van gemeentegrens overschrijdende voorzieningen en cultuuraanbod.

35

DEEL B: HET UITVOERINGSPROGRAMMA

36

4

NAAR PROJECTEN PER THEMA

4.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de thema’s uitgewerkt richting concrete projecten: ‘Wat gaan we doen?’ Het hoofdstuk is (ook weer) ingedeeld naar de thema’s economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. Bij alle projecten is gekeken naar de volgende vragen:  Valt het project binnen het domein van de streekagenda (met andere woorden is het niet alleen lokaal, en is het niet vooral provinciaal/nationaal)?  Welke prioriteit heeft het project? (1/hoog, 2/midden; projecten met lage prioriteit zijn voorlopig hier niet opgenomen)  Op welke manier draagt een project bij aan het doel/streefbeeld voor de streek? Hierna wordt ingegaan op de projecten per thema en opgave. De Streekagenda is opgesteld vanuit een schets van de streek en van trends en uitdagingen die in de nabije toekomst op de streek afkomen. Op basis daarvan zijn streefbeelden geformuleerd over hoe de streek er in de toekomst uit zou moeten zien. Door het naast elkaar zetten van streefbeelden en de trends en uitdagingen, worden de opgaven voor de streek zichtbaar: de agenda voor de streek. De projecten zijn mede gebaseerd op de bouwstenen uit het Werkdocument anticipeerregio Noardwest Fryslân. Opbouw Streekagenda: streefbeelden, opgaven, acties en projecten

De opgaven moeten worden vertaald in acties: wat gaan we er aan doen? Een actie betekent hier het geheel van één of meer projecten die samen bijdragen aan de oplossing van een opgave en het het realiseren van een streefbeeld. Het gaat niet altijd om concreet uitgewerkte projecten. In de meeste gevallen gaat het om projecten die concreet zijn uitgewerkt op uitvoeringsniveau. Het kan daarbij gaan om zowel afzonderlijke concrete projecten, als om clusters van samenhangende (deel)projecten. Soms moeten die deelprojecten nog concreet worden uitgewerkt. Af en toe zijn projecten alleen globaal omschreven, waarvan de concrete acties nog ingevuld moeten worden op

37

uitvoerend projectniveau. Men zou ook kunnen zeggen, dat de acties leiden tot verschillende maatregelen, die (vervolgens) worden uitgewerkt in concrete projecten. (De precieze uitwerking van acties/maatregelen/projecten volgt later in de planning van de jaarschijven.) De Streekagenda geeft op die manier voeding voor zowel de korte termijn – de vertaling van het programma in de jaarschijf 2014 – als voor de verdere uitwerking in de volgende jaren. De projecten die hierna zijn genoemd zijn daarom niet alle, definitieve projecten voor de hele Streekagendaperiode. Er kunnen nog andere projecten ontwikkeld worden, waarvoor de Streekagenda het kader geeft. De prioritering die in de tabellen is aangegeven, is indicatief en kan in de loop van de tijd wijzigen. Van elk ‘cluster’ van projecten volgt hierna een korte, globale toelichting, en wordt aangegeven waarom de projecten op streekniveau passend zijn, en wat de prioriteit is. De meeste projecten hangen samen met andere projecten, thema’s en programma’s; er is per opgave ook aangegeven met welke projecten er een sterke samenhang is.

38

THEMA: ECONOMIE Opgave

I: Zorgen voor voldoende arbeidskrachten en een goed opgeleide beroepsbevolking.

II Behoud en versterking bestaande bedrijvigheid en werkgelegenheid

III Kennis en innovatie IV Benutten van kansen rond duurzaamheid

V Investeren in behoud van de ruimtelijke kwaliteit, waterbeheer en landbouw

VI Stimuleren recreatie en toerisme

Project

Trekker Trekker = één van de projectuitvoerders die verantwoordelijk is voor de voortgang I.1 Samenwerking bedrijfsleven, onderwijs en overheid voor de streek (overlegstructuur) O3 netwerk Noardwest I.2 Campus Middelsee en toepassen O3 in Noardwest Fryslân Campus Middelsee I.3 Stimuleren ondernemerschap Stuurgroep Streekagenda I.4 Versterken van de verbinding tussen bedrijven en werknemers O3 netwerk I.5 Ondersteunen uitvoering Participatiewet door werkgevers- en werknemersbenadering. Gemeenten I.6 Behoud jeugd door uitvoeren acties Jonge Friezen Foarút Streekhuis

II.1 Regionaal plan locaties bedrijfsvestigingen, met thematisering en uniformering prijsbeleid. II.2 Ontwikkeling cottage industrie II.3 Themapark Duurzaamheid II.4 Haven gerelateerde positie Harlingen (regiovisie, Monaco van het Noorden) II.5 Ketenversterking industriehaven Harlingen II.6 Aanleg nieuwe kades industriehaven Harlingen II.7 LNG haven Harlingen II.8 Aquacultuur/algenteelt II.9 Uitvoeren Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) III.1 Versterking innovatiekracht bedrijven in Noardwest Fryslan III.2 Verder ontwikkelen Dairy Campus en cluster Watertechnologie en spin off streek IV.1 Zonnepanelen op overheidsgebouwen en groene stroom voor gemalen, bruggen e.d. IV.2 Regionaal uitvoeringsplan voor inzet van duurzame energie en duurzaam ondernemen. IV.3 Verbinden van actoren die een bijdrage kunnen leveren aan duurzaam ondernemen. V.1 Gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen V.2 Uitvoeren provinciaal programma duurzaamheid V.3 Ontwikkeling groenblauwe diensten ten gunste van weidevogelbeheer. V.4 Glastuinbouw Berltsum/Sexbierum met innovatie door duurzame energieconcepten V5 Optimaliseren ondergronds waterbeheer kustzone Waddengebied. V6: innovatie en samenwerking in de visketen. VI.1 Promotie en vermarkting Noardwest Fryslân VI.2 Uitvoeren Toeristisch Actieprogramma Wadden VI.3 Uitvoeren Coast Alive VI.4 Harlingen Haven R&T, Cruise vaart en spin off VI.5 Benutten kansen Noordelijke Elfstedenvaarroute VI.6 Ict-toepassingen toeristische sector VI.7 Tallships Race 2014 VI.8 Sloepenroute Ljouwert/Fries merengebied VI.9 Beleef de Dijk VI.10 Uitbreiding en verbetering van fiets- en wandelmogelijkheden VI.11 Uitvoering Masterplan Watersportkern Franeker

39

Planning Algemeen

2014 U/O 2014 Uitvoering/ Ontwikkeling

2014-2018 2014- 2018 2014 2014 2104-2018 2014-2018 (deels in uitvoering) 2014-2018

ja ja ja ja ja ja

U U O O U U/O

ja

U

2

Gemeente het Bildt Gemeente Leeuwarden Gemeente Harlingen Havenschap Harlingen Gemeente Harlingen Gemeente Harlingen Gemeente Harlingen Gebiedsplatform EFMZV Povincie/bedrijfsleven Gemeente Leeuwarden/provincie Gemeenten/provincie Fryslan/Wetterskip Fryslan Provincie

2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018. 2014

ja ja ja 0 0 0 0 0 ja ja ja

O O U O O O O U O O U

2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 2

2014-2018

ja

O

2

Gemeenten Provincie Provincie Provincie Provincie/bedrijfsleven Provincies Fryslân en Groningen, Wetterskip Fryslân, bedrijfsleven Wetterskip Fryslân, bedrijfsleven Gemeenten Provincie Streekhuis Gemeenten Harlingen Gemeenten Bedrijfsleven Gemeente Harlingen Gemeente Leeuwarden Wetterskip Fryslân Gemeenten Gemeente Franeker

2014-2018 2014-2020 na 2014 2014-2018 2014-2018 2014-2018

ja ja nee 0 0 ja

O U O O O U

2 1 2 2 2 2

2015 e.v. 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018

nee ja 0 0 0 0 0 0 0 ja 0 0

O U O O O O O O O O O O

2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Provincie

Prioritering 1 = hoog (geel) 2 = ‘midden’ (licht geel) 1 1 1 1 1 1

4.2

Economie

De opgaven op het thema economie betreffen de volgende: I. Zorgen voor voldoende arbeidskrachten en een goed opgeleide beroepsbevolking. II. Behouden en verbreden van bedrijvigheid en werkgelegenheid. III. Stimuleren van kennis en innovatie en valorisatie. IV. Benutten van kansen rond duurzaamheid. V. Investeren in behoud van de ruimtelijke kwaliteit, waterbeheer en landbouw. VI. Stimuleren recreatie en toerisme De opgaven en projecten zijn samengevat in de tabel. Toelichting per opgave

Projecten

Algemene toelichting Dit betreft projecten gericht op de arbeidsmarkt, behoud van jeugd, scholing en met name de samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid (O3). Centraal staat de O3-samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid, omdat dat als de beste manier wordt gezien om de opgave te tackelen. Bovendien wordt het behoud van jeugd, onder andere door het bieden van goed onderwijs, als een belangrijke oplossing gezien.

Samenhang

Projecten onder deze opgave zijn: I.1 Samenwerking bedrijfsleven, onderwijs en overheid voor de streek (overlegstructuur). I.2 Campus Middelsee en toepassen O3 in heel Noardwest Fryslân. I.3 Stimuleren ondernemerschap. I.4 Versterken van de verbinding tussen bedrijven en werknemers. I.5 Ondersteunen uitvoering Participatiewet door werkgevers- en werknemersbenadering. I.6 Behoud jeugd door uitvoeren acties Jonge Friezen Foarút

Toelichting

ECONOMIE Opgave I: Zorgen voor voldoende arbeidskrachten en een goed opgeleide beroepsbevolking.

Prioriteit Omdat deze opgave heel belangrijk wordt gevonden, hebben alle projecten prioriteit 1 (hoog). Streek Er is hier gekeken naar projecten die, omdat de arbeidsmarkt in wezen ook regionaal is, eigenlijk alleen effectief op streekniveau kunnen worden opgepakt. Er zijn bovendien verbindingen met mbo- en hbo-scholen die bovenlokaal georiënteerd zijn.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven II en III, met opgaven op het gebied van bereikbaarheid, en met leefbaarheidsopgave rond jeugd. Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Samenwerking Leeuwarden - provincie Fryslân Stadsregio Leeuwarden Provinciaal economisch beleid Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân

40

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: II.1 Regionaal plan locaties bedrijfsvestigingen, met thematisering, uniformering prijsbeleid. II.2 Ontwikkeling cottage industrie II.3 Themapark Duurzaamheid II.4 Haven gerelateerde positie Harlingen (regio-visie, Monaco van het Noorden) II.5 Ketenversterking industriehaven Harlingen II.6 Aanleg nieuwe kades industriehaven Harlingen II.7 LNG haven Harlingen II.8 Aquacultuur/algenteelt II.9 Uitvoeren Europees visserijprogramma

Toelichting

Algemene toelichting Hier gaat het om projecten gericht op ondersteunen van het bestaande bedrijfsleven en aantrekken van nieuwe bedrijven. Ook gaat het om verbreding van de economie naar kansrijke sectoren (marktniches), zoals de cottage-industrie. Het gaat aan de ene kant om het ‘slim’ afstemmen van bedrijventerreinenbeleid, en aan de ander kant inzetten op niches waar de streek sterk in is of kan worden.

Samenhang

ECONOMIE Opgave II: Behouden en verbreden van bedrijvigheid en werkgelegenheid.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven I, III, V en VI, met opgaven op het gebied van bereikbaarheid.

Prioriteit De prioritering van deze projecten is aangegeven op niveau 2 (midden). Streek Afstemming op streekniveau is hier logisch en noodzakelijk. De inzet op nieuwe kansrijke sectoren vraagt - ook hier - om samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid, en dat kan het beste op streekniveau.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Samenwerking Leeuwarden – provincie Fryslân Stadsregio Leeuwarden Provinciaal economisch beleid Provinciaal plattelandsbeleid Duurzame innovatie Masterplan Toegangspoort Harlingen Regionaal bedrijventerreinplan Noardwest

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: III.1 Versterking innovatiekracht bedrijven in Noardwest Fryslân. III.2 Verder ontwikkelen Dairy-campus en cluster Watertechnologie en spin off.

Toelichting

Algemene toelichting Projecten bij deze opgave moeten bijdragen aan een groter kennis- en innovatiegehalte van de regionale economie. Het gaat aan de ene kant om projecten gericht op innovatiekracht van het mkb in brede zin. Daarnaast wordt ingezet op de spin off van specifieke kennisclusters rond watertechnologie en veeteelt.

Samenhang

ECONOMIE Opgave III: Stimuleren van kennis en innovatie en valorisatie.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven I en II. Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Samenwerking Leeuwarden – provincie Fryslân Stadsregio Leeuwarden Provinciaal economisch beleid Duurzame innovatie

41

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek De inzet gaat (ook weer) om samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid, wat het beste op streekniveau kan.

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: IV.1 Zonnepanelen op overheidsgebouwen en groene stroom voor gemalen, bruggen e.d. IV.2 Regionaal uitvoeringsplan voor inzet van duurzame energie en duurzaam ondernemen. IV.3 Verbinden van actoren die een bijdrage kunnen leveren aan duurzaam ondernemen.

Toelichting

Algemene toelichting Hier gaat het om projecten die bijdragen aan een duurzame energiehuishouding bij burgers, bedrijven en publieke sector. Het gaat in belangrijke mate om het uitvoeren op streekniveau van duurzaamheidsprogramma’s die door de provincie en door Wetterskip Fryslân zijn ingezet.

Samenhang

ECONOMIE Opgave IV: Benutten van kansen rond duurzaamheid.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven III en V, en met duurzame mobiliteit.

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 2 (midden). Streek Afstemming op streekniveau is hier logisch en noodzakelijk.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als Duurzame mobiliteit.

Projecten

Algemene toelichting Dit betreft projecten die bijdragen een ruimtelijke kwaliteit, agrarisch natuurbeheer, efficiënt waterbeheer en een sterke landbouw. Het gaat met name om projecten die ruimtelijke functies op een efficiënte en effectieve manier combineren. Centraal staat een levensvatbare landbouwsector die hand in hand gaat met waterbeheer en ruimtelijke kwaliteit. Het gaat om investeringen in de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied met aandacht voor en cultuurhistorisch belangrijke elementen.

Samenhang

Projecten onder deze opgave zijn: V.1 Gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen. V.2 Uitvoeren programma duurzaamheid gericht op transitie landelijk gebied. V.3 Ontwikkeling groenblauwe diensten ten gunste van weidevogelbeheer. V.4 Glastuinbouw Berltsum/Sexbierum met innovatie door duurzame energieconcepten. V.5 Optimaliseren ondergronds waterbeheer kustzone Waddengebied. V.6 innovatie en samenwerking in de visketen.

Toelichting

ECONOMIE Opgave V: Investeren in behoud van de ruimtelijke kwaliteit, waterbeheer en landbouw.

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 2 (midden), behalve voor de Gebiedsontwikkeling FranekeradeelHarlingen waarvan de prioriteit 1 (hoog) is. Streek Het gaat hier om gebiedsgerichte projecten die per definitie op streekniveau worden uitgevoerd.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven II en III, en met opgaven binnen leefbaarheid (met name wonen en sociale cohesie). Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Waterhuishoudingsplan provincie en Waterbeheerplan Wetterskip Fryslân Programma ruimtelijke kwaliteit Deltaplan Agrarisch Waterbeheer Duurzame innovatie

42

Projecten

Algemene toelichting Projecten bij deze opgave gaan over het versterken van de recreatieve sector en het aantrekken van meer toeristen naar de streek. Het gaat om een bredere set projecten die gaan over promotie, over productontwikkeling en over kwaliteitsverbetering. Het gaat deels om projecten die in de streek worden uitgevoerd en deels om uitvoering van toeristisch-recreatieve programma’s.

Samenhang

Projecten onder deze opgave zijn: VI.1 Promotie en vermarkting Noardwest Fryslân VI.2 Uitvoeren Toeristisch Actieprogramma Wadden VI.3 Uitvoeren Coast Alive VI.4 Harlingen Haven R&T, Cruisevaart en spin off VI.5 Benutten kansen Noordelijke Elfstedenvaarroute VI.6 Ict-toepassingen toeristische sector VI.7 Tallship Races 2014 VI.8 Sloepenroute Ljouwert/Fries merengebied VI.9 Beleef de Dijk VI.10 Uitbreiding en verbetering van fiets- en wandelmogelijkheden VI.11 Uitvoering Masterplan Watersportkern Franeker

Toelichting

ECONOMIE Opgave VI: Stimuleren recreatie en toerisme

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog), behalve voor promotie en vermarkting waarvan de prioriteit 2 (midden) is. Streek Het gaat hier om grootschalige projecten die veelal gemeentegrensoverschrijdend zijn, of waarvan de impact de hele streek betreft.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgave II. Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Provinciaal economisch beleid Toerisme en recreatie Masterplan Toegangspoort Harlingen

43

THEMA: BEREIKBAARHEID Opgave

Project

I: Versterken bereikbaarheid voorzieningen door slimme mobiliteitsvormen Uitrollen digitale II bereikbaarheid III Versterken bereikbaarheid door infrastructuur

I.1 Pilot Bildtdijken en Oude Leije (Kansen spreiden)

IV Stimuleren en ontwikkelen duurzaam vervoer

I.2 Pilot Easterein (Kansen spreiden) I.3 Verbindingen personenvervoer (o.b.v. provinciale inventarisatie knelpunten) I.4 Stimuleren alternatief vervoer II.1 Aansluiten van de streek op snelle internetverbinding III.1 Verbetering N393 in samenhang met maatregelen aanliggende kernen III.2 Benutten kansen aanleg Traverse N31 in relatie tot inrichting aanliggend gebied. III.3 Benutten kansen van aanleg Haak om Leeuwarden in relatie tot inrichting aanliggend gebied III.4 Verbreding/verdieping/opwaardering vaarklasse tussen Harlingen en Franeker III.5 Benutten kansen verbreding Van Harinxmakanaal in relatie tot inrichting aanliggend gebied. III.6 Uitbreiden recreatieve en utilitaire routenetwerken in samenhang met andere functies III.7 Oplossen problematiek landbouw- en vrachtverkeer op binnenwegen IV.1 Verduurzamen mobiliteit

44

Trekker Trekker = één van de projectuitvoerders die verantwoordelijk is voor de voortgang Vervoerder i.s.m. gemeente en lokale partijen Lokale partijen (dorpsbelangen) Provincie Provincie Provincie

Planning Algemeen

2014 U/O 2014 Uitvoering/ Ontwikkeling

2014-2018

ja

O

Prioritering 1 = hoog (geel) 2 = ‘midden’ (licht geel) 1

2014-2018 2014 2014 2014-2018

ja ja ja ja

O O O U

1 1 1 1

Provincie Gemeenten

2014-2018 2014-2018

0 0

U O

1 1

Gemeenten

2014-2018

0

O

1

2014-2018

0

Gemeenten

2014-2018

0

O

1

Gemeenten

2014-2018

0

O

1

Provincie Provincie

2014-2018 2014-2018

0 0

O U

1 1

4.3

Bereikbaarheid

De opgaven op het thema bereikbaarheid betreffen (samengevat) de volgende: I. Versterken bereikbaarheid voorzieningen door slimme mobiliteitsvormen. II. Uitrollen digitale bereikbaarheid III. Versterken bereikbaarheid door infrastructuur IV. Stimuleren en ontwikkelen duurzaam vervoer De opgaven en projecten zijn samengevat in de tabel. Toelichting per opgave

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: I.1 Pilot Bildtdijken en Oude Leije (pilot Kansen spreiden). I.2 Pilot Easterein (pilot Kansen spreiden). I.3 Verbindingen tussen ov en personenvervoer, o.b.v. provinciale inventarisatie knelpunten. I.4 Stimuleren alternatief vervoer.

Toelichting

Algemene toelichting Dit betreft nieuwe concepten en maatwerk voor bereikbaarheid van voorzieningen in de stad en op platteland. Het gaat om mobiliteitsvormen naast en aanvullend op het reguliere openbaar vervoer dat zich vooral concentreert op de zogenoemde ‘dikke’ lijnen. Daarnaast gaat het ook om alternatieve vromen van vervoer, meer fietsgebruik, carpoolen, en bijvoorbeeld ook om verandering van werktijden.

Samenhang

BEREIKBAARHEID Opgave I: Versterken bereikbaarheid voorzieningen door slimme mobiliteitsvormen.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die voor de opgaven II en III, met leefbaarheid (voorzieningen), en met economie (met name arbeidsmarkt). Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Provinciaal plattelandsbeleid Burgerparticipatie/Koöperaasje Fryslân Provinciaal economisch beleid

45

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek Het gaat hier om deels om pilotprojecten die een uitwerking naar de hele streek (en provincie) kunnen krijgen. Deels gaat het om de uitvoering op streekniveau van provinciale ontwikkelingen rond openbaar vervoer.

Projecten

Het project onder deze opgave is: II.1 Aansluiten van de streek op snelle internetverbinding.

Toelichting

Algemene toelichting Dit betreft het aansluiten van de streek op een snelle internetverbinding. Dit wordt breed gezien als een belangrijke voorwaarde voor economische ontwikkeling en leefbaarheid.

Samenhang

BEREIKBAARHEID Opgave II: Uitrollen digitale bereikbaarheid

Samenhang met andere opgaven Het project in deze opgave hangt sterk samen met die onder opgave I en met opgaven binnen de thema’s leefbaarheid (voorzieningen), en met economie (met name bedrijvigheid en arbeidsmarkt).

Prioriteit De prioritering van dit project is 1 (hoog). Streek Het gaat hier om een project dat zonder meer gemeentegrensoverschrijdend is.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Provinciaal plattelandsbeleid Provinciaal economisch beleid

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: III.1 Verbetering N393 in samenhang met maatregelen aanliggende kernen III.2 Benutten kansen aanleg Traverse N31 in relatie tot inrichting aanliggend gebied. III.3 Benutten kansen van aanleg Haak om Leeuwarden in relatie tot inrichting aanliggend gebied III.4 Verbreding/verdieping/opwaardering vaarklasse tussen Harlingen en Franeker III.5 Benutten kansen verbreding Van Harinxmakanaal in relatie tot inrichting aanliggend gebied. III.6 Uitbreiden recreatieve en utilitaire routenetwerken in samenhang met andere functies III.7 Oplossen problematiek landbouw- en vrachtverkeer op binnenwegen

Toelichting

Algemene toelichting Deze opgave omvat ten eerste infrastructurele projecten die een veilige en vlotte bereikbaarheid en doorstroming waarborgen. Ten tweede gaat het om het benutten van kansen rond aanleg of aanpassingen van infrastructuur(knooppunten).

Samenhang

BEREIKBAARHEID Opgave III: Versterken bereikbaarheid door infrastructuur

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave I en met opgaven binnen het thema economie (met name bedrijvigheid en arbeidsmarkt). Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met beleidsprogramma’s als: Provinciaal plattelandsbeleid Stadsregio Leeuwarden Regionaal bedrijventerreinenplan

46

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek Projecten horen gezien de aard van infrastructuur minimaal op streekniveau thuis.

Projecten

Het project onder deze opgave is: IV.1 Verduurzamen mobiliteit.

Toelichting

Algemene toelichting Dit betreft een bijdrage aan duurzaamheid van het vervoer. Het gaat om het uitvoeren van het provinciale programma duurzaamheid op streekniveau.

Samenhang

BEREIKBAARHEID Opgave IV: Stimuleren en ontwikkelen duurzaam vervoer

Samenhang met andere opgaven Het project in deze opgave hangt sterk samen met die binnen het thema economie (duurzaamheid).

Prioriteit De prioritering van dit project is 1 (hoog). Streek Het gaat hier om uitvoering op streekniveau.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s Er is een sterke samenhang met het beleidsprogramma Duurzame innovatie.

47

THEMA: LEEFBAARHEID Opgave

Project

I: Versterken kwaliteit van woningen en wonen en afstemmen aanbod en vraag

I.1 Toepassen uitkomsten onderzoek verhuismotieven 60-plus

I.2 Herstructurering woningvoorraad (inzet ISV-III i.s.v. corporaties en gemeenten) I.3 Uitvoering woonvisies, afstemming volkshuisvesting stadsregio/Noardwest Fryslân I.4. Pilot fondsvorming t.b.v. herstructurering private woningen I.5. Toepassen uitkomsten inventarisatie opgaven private sector en rapport 'Goed wonen' I.6 Inventarisatie toekomstige leegstand en verkrotting, en opstarten aanpak verkrotting I.7 Transformatie leegstaande monumentale panden/stadskern Harlingen I.8 Transformatie leegstand gemeentelijk vastgoed Harlingen I.9 Nieuwe financiële structuren (best practices woningverenigingen en banken). I.10 Toepassen van Grutsk/Handboek Landschap op cultuurhistorische en landschapselementen. I.11 Uitvoeren vervolg Waddenfondsproject 'Terpen en Wierdenlandschap in ontwikkeling' I.12 Ontwikkelen gemeentelijke monumentenlijsten en financiële regelingen I.13 Shared Grien Space II: Versterken II.1 Benutten ervaringen Mienskipssoarch en Amaryllisproject in Noardwest samenhang en integrale Fryslân ketens in zorg en welzijn II.2 Bewustwording veranderingen zorgaanbod (campagne) II.3 Onderzoek gevolgen rijksbeleid zorg-en welzijnsinfrastructuur II.4 Maatwerk om voldoende gekwalificeerd personeel te houden II.5 Project i.s.m. Venturaplus en de 3 O's II.6 Ontwikkelen pilotproject in kader van anticipeerregio Noordwest III Versterken sociale III.1 Faciliteren vrijwilligersnetwerken cohesie en III.2 Verzamelen en uitwisselen best practices wijken en dorpen gemeenschapszin III.3 Bevorderen informele buurtnetwerken en mantelzorg III.4 Ondersteunen fysieke maatregelen met sociale component (leefbaarheidsprojecten) IV Bevorderen actieve en IV.1 Uitvoering van projecten gericht op actieve en gezonde leefstijl en gezond gezonde leefstijl door ouder worden sport V Herstructurering V.1 Uitvoeren plan van aanpak anticiperen leerlingenkrimp basisonderwijs onderwijs V.2 Uitvoeren agenda voor de toekomst voortgezet onderwijs VI Op peil houden goede I.1 Realiseren en afstemmen regionaal voorzieningenplan en bereikbare VI.2 Actie herbestemming leegkomende publieke gebouwen. voorzieningen VII Behouden van VII.1 Uitvoeren agenda Jonge Friezen Foarút jongeren voor de streek VIII Behouden en VIII.1 Benutten kansen van inhoud Kulturele Haadstêd 2018 versterken van breed en VIII.2 Versterken en verbinden uitingen van de lokale cultuur (muziek, toneel) bereikbaar cultureel VIII.3 Afstemmen gemeenteoverschrijdende voorzieningen culturele aanbod aanbod VIII.4 Uitvoeren resultaten onderzoek Meertaligheid als kans (Fries en Bildts) VIII.5 Uitvoeren en versterken bestaand taalbeleid

48

Trekker Trekker = één van de projectuitvoerders die verantwoordelijk is voor de voortgang Partoer

Planning Algemeen

2014 U/O 2014 Uitvoering/ Ontwikkeling

2014

ja

U

Prioritering 1 = hoog (geel) 2 = ‘midden’ (licht geel) 1

Gemeente/corporatie/provincie

2014-2018

0

U

1

Gemeente/stadsregio/corporatie

2014-2018

0

U

1

Volkshuisvestingsregio's Volkshuisvestingsregio's

2014-2018 2014

0 ja

O U

1 1

Volkshuisvestingsregio's, gemeenten, provincie Gemeente Harlingen Gemeente Harlingen Volkshuisvestingsregio's, gemeenten, provincie Gemeenten

2014

ja

O

1

2014-2018 2014-2018 2014

0 0 ja

O O O

1

2014

ja

U

1

Gemeenten

2014

ja

U

1

Gemeenten Friese Miileu Federatie Gemeenten

2014 2014-2018 2014-2018

ja 0 0

O

1 1 1

Gemeenten Provincie Bedrijfsleven Kamer van Koophandel Streekhuis Gemeenten Gemeenten Gemeenten Gemeenten

2014-2018 2014 na 2014 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018

0 ja nee 0 0 ja ja ja ja

U O O O U O U U

1 1 1 1 1 1 1 1 1

Gemeenten

na 2014

nee

O

2

Besturen onderwijskoepels Besturen onderwijskoepels Gemeenten Gemeenten

2014-2018 2014-2018 2014 2014

ja ja ja ja

U U O O

2 2 1 2

Streekhuis

2014-2018

ja

U

2

Gemeenten Gemeenten Gemeenten Gemeenten Gemeenten i.s.m. provincie

2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018 2014-2018

ja ja ja ja ja

U U O U U

2 2 2 2 2

U

4.4

Leefbaarheid

De opgaven op het thema leefbaarheid betreffen (samengevat) de volgende: I. Versterken kwaliteit van woningen en wonen en afstemmen aanbod en vraag II. Versterken samenhang en integrale ketens in zorg en welzijn III. Versterken sociale cohesie en gemeenschapszin IV. Bevorderen actieve en gezonde levensstijl door sport V. Herstructurering onderwijs VI. Op peil houden goede en bereikbare voorzieningen VII. Behouden van jongeren voor de streek VIII. Behouden en versterken van breed en bereikbaar cultureel aanbod De opgaven en projecten zijn samengevat in de tabel. Toelichting per opgave

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: I.1 Toepassen uitkomsten onderzoek verhuismotieven 60-plus I.2 Herstructurering woningvoorraad (inzet ISV-III i.s.v. corporaties en gemeenten) I.3 Uitvoering woonvisies, afstemming volkshuisvesting stadsregio/Noardwest Fryslân I.4 Pilot fondsvorming t.b.v. herstructurering private woningen I.5 Toepassen uitkomsten inventarisatie opgaven private sector en rapport 'Goed wonen' I.6 Inventarisatie toekomstige leegstand en verkrotting, en opstarten aanpak verkrotting I.7 Transformatie leegstaande monumentale panden/stadskern Harlingen I.8 Transformatie leegstand gemeentelijk vastgoed Harlingen I.9 Nieuwe financiële structuren (best practices woningverenigingen en banken). I.10 Toepassen van Grutsk/Handboek Landschap op cultuurhistorische en landschapselementen. I.11 Uitvoeren vervolg Waddenfondsproject 'Terpen en Wierdenlandschap in ontwikkeling' I.12 Ontwikkelen gemeentelijke monumentenlijsten en financiële regelingen I.13 Shared Grien Space

Toelichting

Algemene toelichting Op het gebied van wonen en ruimte ligt er een kwalitatieve opgave om de bestaande woningvoorraad te herstructureren. Daarbij gaat het ook om het verhogen van de duurzaamheid, zowel in termen van duurzame energie als levensloopbestendigheid, en om ruimtelijke kwaliteit. Leegstand en verpaupering moeten worden voorkómen. Er moet ook een oplossing komen van de financiële problematiek rond (toekomstige) leegstand. Het gaat bij deze opgave ook om ruimtelijke kwaliteit.

Samenhang

LEEFBAARHEID Opgave I: Versterken kwaliteit van woningen en wonen en afstemmen aanbod en vraag

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave VI en met opgaven binnen economie (ruimtelijke kwaliteit). Samenhang met andere beleidsprogramma’s Stadsregio Leeuwarden Woonregio Noardwest Provinciaal plattelandsbeleid Programma ruimtelijke kwaliteit ISV-III (Integrale Stedelijke Vernieuwing) Duurzame innovatie

49

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek Deze projecten horen gezien de aard van de woningmarkt op streekniveau thuis.

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: II.1 Benutten ervaringen Mienskipssoarch en Amaryllis-project in Noardwest Fryslân. II.2 Bewustwording veranderingen zorgaanbod (campagne). II.3 Onderzoek gevolgen rijksbeleid zorg- en welzijnsinfrastructuur. II.4 Maatwerk om voldoende gekwalificeerd personeel te houden II.5 Project i.s.m. Venturaplus en de 3 O's II.6 Ontwikkelen pilotproject in kader van anticipeerregio Noordwest

Toelichting

Algemene toelichting Hier gaat het om projecten die bijdragen aan een samenhangende aanpak en organisatie van een integrale keten van welzijn, wonen en zorg. Een belangrijk aspect is een daarbij passende personeelsontwikkeling in de zorg. Het gaat om het efficiënte en effectieve combineren en afstemmen van sociale en zorgvoorzieningen in de toekomst.

Samenhang

LEEFBAARHEID Opgave II: Versterken samenhang en integrale ketens in zorg en welzijn

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave III, IV en VI, en met opgaven binnen economie (arbeidsmarkt).

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek Projecten passen gezien de schaal van zorg- en welzijnsinstellingen en het regionale karakter van de arbeidsmarkt logisch bij het streekniveau.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt - Naar een veerkrachtig sociaal domein (Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel)

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: III.1 Faciliteren vrijwilligersnetwerken. III.2 Verzamelen en uitwisselen best practices wijken en dorpen. III.3 Bevorderen informele buurtnetwerken en mantelzorg. III.4 Ondersteunen fysieke maatregelen met sociale component (leefbaarheidsprojecten)

Toelichting

Algemene toelichting Hier gaat het om het versterken van de gemeenschapszin, actief burgerschap, sociale netwerken en verbanden binnen dorpen. De opgave is het bevorderen van de sociale cohesie in de dorpen, onder meer door het faciliteren van verenigingen en aandacht voor ruimte voor sociale ontmoetingen in dorpshuis of café.

Samenhang

LEEFBAARHEID Opgave III: Versterken sociale cohesie en gemeenschapszin

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave II en VI, en met opgaven onder het thema bereikbaarheid (efficiënte en effectieve mobiliteitsvormen en digitale bereikbaarheid) en onder economie (ruimtelijke kwaliteit).

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 1 (hoog). Streek Het betreft projecten die een werking en zeggingskracht hebben voor de hele streek of voor samenwerkende dorpen.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Provinciaal plattelandsbeleid - Burgerparticipatie/Koöperaasje Fryslân - Naar een veerkrachtig sociaal domein (Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel) - Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân

-

50

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: IV.5 Uitvoering van projecten gericht op actieve en gezonde leefstijl en gezond ouder worden.

Toelichting

LEEFBAARHEID Opgave IV: Bevorderen actieve en gezonde levensstijl door sport

Algemene toelichting Het gaat hier om een actieve en gezonde leefstijl en healthy aging (gezond ouder worden).

Prioriteit Het project betreft alle inwoners van de streek en is van invloed zijn op het toekomstige gebruik van zorgvoorzieningen in de hele streek.

Samenhang

Streek De prioritering van dit project is 2 (midden). Samenhang met andere opgaven Het project in deze opgave hangt sterk samen met die onder opgave II, III en VI. Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Naar een veerkrachtig sociaal domein (Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel)

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: V.1 Uitvoeren plan van aanpak anticiperen leerlingenkrimp basisonderwijs. V.2 Uitvoeren agenda voor de toekomst voortgezet onderwijs.

Toelichting

Algemene toelichting De opgave is om, samen met partijen die daar primair verantwoordelijk voor zijn (schoolbesturen en –koepels), te komen tot een verantwoorde herstructurering van het basisonderwijs, waarbij zowel het handhaven van de kwaliteit als voldoende bereikbaarheid voorop staan, in relatie tot leefbaarheid.

Samenhang

LEEFBAARHEID Opgave V: Herstructurering onderwijs

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave VI, en onder het thema bereikbaarheid (slimme mobiliteitsvormen).

Prioriteit De prioritering van deze projecten is 2 (midden), omdat bevoegdheid primair bij schoolbesturen ligt. Streek Het gaat hier om projecten die een werking en zeggingskracht hebben voor de hele streek en betreft een gedeelde problematiek.

Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Provinciaal plattelandsbeleid - Fan mear nei better (project Demografische ontwikkelingen 2013-2015) - Burgerparticipatie/Koöperaasje Fryslân

.

51

Projecten

Algemene toelichting Hieronder vallen projecten die bijdragen aan het zo goed mogelijk op peil houden van het voorzieningenniveau. Het gaat om een actief spreidingsbeleid te voeren, waarbij wordt ingezet op een goede balans tussen aanbod en bereikbaarheid van voorzieningen. Daarnaast gaat het specifiek om de problematiek van het leegkomen van publieke gebouwen, zoals schoolgebouwen, kerken, gemeentehuizen, die een nieuwe (maatschappelijke) functie zouden moeten krijgen.

Samenhang

Projecten onder deze opgave zijn: VI.1 Realiseren en afstemmen regionaal voorzieningenplan. VI.2 Actie herbestemming leegkomende publieke gebouwen.

Toelichting

LEEFBAARHEID Opgave VI: Op peil houden goede en bereikbare voorzieningen

Prioriteit De prioritering van een regionaal voorzieningenplan is 1 (hoog); die van herbestemming publieke gebouwen 2 (midden). Streek Het betreft projecten die de hele streek aangaan en een gedeelde problematiek.

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave I, II, III, V, VII en VIII en onder het thema bereikbaarheid (slimme mobiliteitsvormen en infrastructuur en digitale bereikbaarheid). Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Provinciaal plattelandsbeleid

Projecten

Algemene toelichting Prioriteit Er ligt een opgave specifiek gericht op behoud van jongeren, De prioritering is 2 (midden). jongvolwassenen en jonge gezinnen voor de streek. Dat kan door de streek voor die groepen leefbaar te houden. De Streek projecten betreffen verschillende acties rond onder meer Het gaat hier om een project dat in de woningen voor starters, voorzieningen, mobiliteit en sociale hele streek speelt. veiligheid. Samenhang met andere opgaven Het project in deze opgave hangt sterk samen met die onder opgave I, III, IV, V, VI en VIII, en met die onder het thema bereikbaarheid (slimme mobiliteitsvormen en digitale bereikbaarheid) en onder economie (met name arbeidsmarkt).

Samenhang

Projecten onder deze opgave zijn: VII.1 Uitvoeren agenda Jonge Friezen Foarút

Toelichting

LEEFBAARHEID Opgave VII: Behouden van jongeren voor de streek

Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Provinciaal plattelandsbeleid - Provinciaal economisch beleid - Fan mear nei better (project Demografische ontwikkelingen 2013-2015) - Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt

52

Projecten

Projecten onder deze opgave zijn: VIII.1 Benutten kansen van inhoud Kulturele Haadstêd 2018. VIII.2 Versterken en verbinden uitingen van de lokale cultuur (muziek, toneel). VIII.3 Afstemmen gemeenteoverschrijdende voorzieningen culturele aanbod VIII.4 Uitvoeren resultaten onderzoek Meertaligheid als kans (Fries en Bildts). VIII.5 Uitvoeren en versterken bestaand taalbeleid.

Toelichting

Algemene toelichting Ten aanzien van voorzieningen is het streven ook om een breed en bereikbaar cultureel aanbod voor alle inwoners te behouden en te versterken. Hier vallen verschillende projecten onder die vooral gaan over het samenbrengen en afstemmen van culturele uitingen van onderop. Ook taal als onderdeel van cultuur valt hier onder.

Samenhang

LEEFBAARHEID Opgave VIII: Behouden en versterken van breed en bereikbaar cultureel aanbod

Samenhang met andere opgaven De projecten in deze opgave hangen sterk samen met die onder opgave III, VI en VII. Samenhang met andere beleidsprogramma’s - Provinciaal plattelandsbeleid

53

Prioriteit Prioriteit is 2 (midden). Streek Het gaat hier om projecten die samenwerking binnen de streek vergen.

DEEL C: ORGANISATIE

54

5

ORGANISATIE: UITGANGSPUNTEN EN OPZET

De organisatie van de Streekagenda is gericht op het efficiënt en effectief uitvoeren van de projecten. Bij de organisatie wordt een plaats gegeven aan maatschappelijke organisaties en de benadering fan ûnderen op. Nevendoel is het verminderen van de bestuurlijke en ambtelijke drukte in de streek. Uitgangspunten De uitgangspunten voor het vormgeven van de samenwerking in Noardwest zijn: 1. Samenwerking in de regio is noodzakelijk om opgaven te kunnen oplossen. De Streekagenda en de uitvoeringsorganisatie worden ontwikkeld als een uitwerking van de Koöperaasje Fryslân gedachte. 2. Er wordt gestreefd naar een integrale aanpak en samenhang bij de uitvoering (tussen projecten onderling én tussen projecten en bestaande beleidsprogramma’s). 3. Er wordt zoveel mogelijk aangehaakt bij wat er al is: geen nieuwe structuren. 4. Er wordt gekozen voor een pragmatische insteek in verband met onzekerheid over de bestuurlijke inrichting van Noardwest; daardoor is er ook een voorkeur voor tijdelijke samenwerkingsverbanden. 5. Inbreng vanuit de maatschappij en van stakeholders uit de streek - fan ûnderen op (bottom up) - is nodig en moet geborgd worden in de organisatie. De Streekagenda wordt opgesteld vanuit de gedachte dat de rol van inwoners, ondernemers en andere maatschappelijke actoren toeneemt. Het gaat om het benutten van het zelforganiserend vermogen van de streek. Samenwerken vergroot de kans dat resultaten beklijven, en leidt tot op lokaal en streekniveau passende oplossingen. 6. Net als bij Plattelânsprojekten zal de werkwijze laagdrempelig en herkenbaar voor maatschappelijke organisaties en burgers moeten zijn. 7. Er wordt gekozen voor een ‘lichte’ organisatiestructuur: een projectorganisatie en niet een vaste (lijn)organisatie. Een ‘zware’ structuur zoals een gemeenschappelijke regeling heeft niet de voorkeur, onder meer vanwege de complexiteit rond fiscale zaken (BTW). 8. Formele besluitvorming vindt plaats middels de reguliere Planning&Control-instrumenten van de daartoe bevoegde bestuurlijke organen: gemeenteraden, Provinciale Staten en het Algemeen Bestuur van Wetterskip Fryslân. Basisorganisatiestructuur De Stuurgroep bereidt deze besluitvorming voor en zorgt na vaststelling voor de uitvoering van het programma. Hiervoor kan de Stuurgroep rekenen op ondersteuning door het ‘streekhuis’. Verantwoordelijkheden  Verantwoordelijkheid voor de uitvoering van projecten (inhoud, proces en financiën) ligt bij de meest gerede partij, benoemd als projecttrekker. Deze draagt zorg voor het tijdig en zorgvuldig betrekken van de andere partners en direct betrokkenen, voor een voortvarende afhandeling van te doorlopen procedures (vergunningen), en voor een tijdige uitvoerbaarheid van projecten. Kortom, de individuele partners blijven verantwoordelijk voor de individuele projecten.  Verantwoordelijk voor de programmasturing, het proces van de Streekagenda Noardwest en de inhoudelijke kaders voor de uitvoering van de projecten is de Stuurgroep.  Het Streekhuis zorgt voor ondersteuning van het proces en de uitvoering van de projecten door de projecttrekkers.

55

Colleges/gemeenteraden, Gedeputeerde/Provinciale Staten, bestuur Wetterskip Fryslân Taken Wat betreft besluitvorming wordt uitgegaan van de bestaande bestuurlijke kaders. Dat betekent dat besluitvorming over programma en projecten uiteindelijk ligt bij Colleges/gemeenteraden, Gedeputeerde/Provinciale staten, bestuur Wetterskip Fryslân, en andere besturen voor zover die financieel betrokken zijn. Primair gaat het hier om het budgetrecht van de genoemde organen. De Streekagenda zal dus een nadrukkelijk punt zijn bij de Kadernota’s en begrotingsbehandelingen. Het wordt aan de betrokken partijen zelf overgelaten in welke mate besluitvorming alleen in Colleges/DB of ook in raden/Staten/AB plaatsvindt. Taken -

colleges/raden/staten/bestuur: besluit over Streekagenda (programmaniveau); besluit over jaarschijven (uitvoering projecten per jaar); besluit over ontwikkelbudget voor stuurgroep.

Stuurgroep Streekagenda Noardwest Taken De Stuurgroep is verantwoordelijk voor de voortgang van de uitvoering van de Streekagenda. Omdat de uitvoering per project zal verschillen en er verschillende partners bij betrokken zijn, wordt per project bekeken wat de meest passende projectorganisatie is. De Stuurgroep kan themagroepen/werkgroepen/projectgroepen instellen in overleg met gemeenten, provincie en Wetterskip Fryslân die de uitvoering voorbereiden of ter hand nemen. De thema-, werk- en projectgroepen zijn in beginsel tijdelijk en worden ad hoc ingevuld.

56

Voorgesteld wordt om de Stuurgroep het mandaat te geven om binnen gegeven budgettaire kaders en doelen, projecten aan te passen en eventueel te faseren als dat voor een efficiënte en effectieve uitvoering nodig is. M.a.w. de Stuurgroep hoeft niet steeds voor elke (kleine) verandering terug naar het besluitvormende niveau. (Dit is vergelijkbaar met de verhouding college– gemeenteraad in het duale stelsel.) Taken Stuurgroep: - bereidt Streekagenda voor en adviseert daarover aan colleges/raden/staten en bestuur Wetterskip Fryslân; - bereidt jaarschijven voor en adviseert daarover (jaarlijks) aan colleges/raden/staten en bestuur Wetterskip Fryslân; - is verantwoordelijk voor de voortgang van de uitvoering van de projecten; - kan themagroepen/werkgroepen/projectgroepen instellen in overleg met gemeenten en Wetterskip Fryslân die de uitvoering voorbereiden of ter hand nemen; - besluit over inzet ontwikkelbudget. Samenstelling De stuurgroep is als volgt samengesteld: - gebiedsgedeputeerde Noardwest (voorzitter); - één lid van het college van burgemeester wethouders per gemeente; - één dagelijks bestuurslid Wetterskip Fryslân. Aangevuld met ambtelijke ondersteuning: - programmacoördinator (secretariaat); - één gemeentesecretaris/directeur. Bij afwezigheid van één van de bestuurlijke leden wordt de betreffende partner geacht voor een vervanger te zorgen. Daar waar Europese of provinciale budgetten dat inzake besluitvorming voorschrijven, wordt de stuurgroep uitgebreid met maatschappelijke themaleden (vergelijkbaar met de huidige werkwijze). Bij de samenstelling van de groep maatschappelijke themaleden worden de betreffende richtlijnen van de Europese Commissie gevolgd. Werkwijze De stuurgroep komt in beginsel drie maal per jaar bijeen in primaire samenstelling (provincie, gemeenten en Wetterskip Fryslân), aansluitend bij de Planning & Control cyclus (Kadernota, begroting, jaarstukken). Daarnaast kan de stuurgroep naar aanleiding van actualiteit extra vergaderingen uitschrijven of in schriftelijke consultatie aanvullende besluiten nemen. Het Streekhuis voert het secretariaat voor de stuurgroep. Fan ûnderen op en themagroepen/werkgroepen/projectgroepen Naast een maatschappelijke vertegenwoordiging in de stuurgroep voor bepaalde onderwerpen, worden relevante partijen vanuit de maatschappij en stakeholders betrokken via de thema-, werken projectgroepen. Bij het instellen van thema-, werk- en projectgroepen wordt gekozen voor deelname van één of meer belanghebbenden, die betrokken zijn bij een thema, acties of projecten. Daarnaast krijgt een Local Action Group/Gebiedsplatform een plaats in de organisatie, en is er aandacht voor initiatieven vanuit de ‘mienskip’. 43 De aanpak ‘fan ûnderen op’ heeft in het organisatieschema een duidelijke plek; hieraan wordt nog nadere invulling gegeven. Directeurenoverleg en ambtelijke werkgroepen/teams De leden van het directeurenoverleg zorgen ervoor dat er een goede terugkoppeling naar de Streekagenda-partners die zij vertegenwoordigen. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor: - advisering aan stuurgroep; 43

En/of een Fisheries Local Action Group (FLAG).

57

-

toezien op een correcte besluitvorming en uitvoering daarvan; de inzet van hun eigen organisatie bij de voorbereiding dan wel uitvoering van de projecten; input leveren voor de integraliteit binnen het programma en de jaarschijf, het signaleren van verbindingen tussen thema’s en projecten; het bevorderen van de samenwerking tussen de partners.

Het directeurenoverleg bestaat uit: - provinciaal afdelingshoofd Streekwurk (voorzitter); - één directeur/secretaris per gemeente; - één MT-lid van Wetterskip Fryslân; - programmacoördinator (secretariaat). Het directeurenoverleg komt drie maal per jaar bijeen en volgt daarbij de agenda van de stuurgroep waar het gaat over de drie momenten in de P&C-cyclus: Kadernota, begroting, jaarstukken. Het directeurenoverleg adviseert daarbij over de stukken die voor besluitvorming naar de stuurgroep gaan. De stuurgroep kan daarnaast extra bijeenkomsten plannen als de situatie daarom vraagt. Het Streekhuis voert het secretariaat voor het DO. Voor ambtelijke terugkoppeling en advies blijven ambtelijke werkgroepen/teams bestaan. Organisatie Streekhuis Taken Er komt een uitvoeringsorganisatie – het Streekhuis - die de uitvoering van de Streekagenda door gemeenten, provincie en Wetterskip Fryslân in praktische zin ondersteunt. Taken Streekhuis: - ondersteunt de stuurgroep in al haar taken; - ondersteunt het directeurenoverleg; - adviseert over invulling ontwikkelbudget; - faciliteert ontwikkelprojecten (procesbegeleiding); - zorgt voor adequate informatievoorziening en communicatie voor alle betrokken partijen; - organiseert terugkoppeling naar gemeenten, provincie en Wetterskip Fryslân (onder meer via ambtelijke werkgroepen/adviesteams). Samenstelling In de beginfase van de Streekagenda wordt een relatief kleine organisatie ingericht. Al naar gelang de ontwikkeling van het programma kunnen er (tijdelijk) functies aan de organisatie worden toegevoegd. Het Streekhuis omvat in elk geval de volgende functies: - programmacoördinator; - projectadviseur; - programmeur; - officemanager. Werkwijze Onder de verantwoordelijkheid van de programmacoördinator valt onder andere: - eerste aanspreekpunt voor de stuurgroep het directeurenoverleg; - eerste aanspreekpunt voor projecten als het gaat om het regionale proces; - ondersteuning en secretariaat van de stuurgroep en het directeurenoverleg; - opstellen jaarplan en verantwoording aansluitend bij de P&C-cyclus van de partners; - aanjagen agenda op programmaniveau; het opstellen van de meerjarenplanning en in beeld brengen mogelijke financieringsstromen; - bevorderen projectmatige en integrale aanpak van projecten; - het leggen van verbindingen tussen projecten (synergievoordeel qua inhoud en financiën); - de dagelijkse gang van zaken en het functioneren van het Streekhuis. De programmacoördinator legt verantwoording af aan de stuurgroep. De formele en functioneel leidinggevende is het afdelingshoofd Streekwurk.

58

Stand van zaken Streekhuis Momenteel (oktober 2013) wordt de nieuwe uitvoeringsorganisatie voor de streekagenda’s geformeerd. Het gaat in de meeste gebieden om de functies programmacoördinator, adviseur/programmeur en officemanager. Per gebied staat momenteel één van deze functies (niet zijnde de officemanager) open voor sollicitanten van gemeenten en Wetterskip. Per gebied is er aanvulling mogelijk van de vaste kern van de streekhuizen met tijdelijke inzet van projectmedewerkers afkomstig van gemeenten en Wetterskip Fryslân (vanaf 1 januari 2014). Voor ontwikkelprojecten kunnen gemeenten en Wetterskip Fryslân hun cofinanciering ook inzetten in de vorm van menskracht. Er komt ook een kleine ondersteunende en coördinerende eenheid op het provinciehuis met daarin een vast aanspreekpunt per gebied. De afronding van de formatie van deze eenheid is in 2013. De naam van deze uitvoeringseenheid is ‘Streekwurk’. In december 2013 worden de streekhuizen betrokken. Er word gewerkt aan een projectenregistratiesysteem dat in 2104 operationeel is. Stadsregio Het samenwerkingsverband Stadsregio Leeuwarden is voor vijf van de acht Noardwest gemeenten de vorm waarin over belangrijke maatschappelijke beleidsthema’s als wonen, recreatie en toerisme, en landschap afstemming wordt bereikt. De opzet van de organisatie zoals die hiervoor is geschetst, vertoont overeenkomsten met die van de Stadsregio Leeuwarden. Bij de Stadsregio is er een bestuur (stuurgroep) en voor een deel van de activiteiten een eigen fonds. De Stadsregio Leeuwarden heeft in 2013 geconstateerd dat zij tot 1 januari 2015 in huidige vorm kan door gaan. In loop van 2014 vindt een evaluatie plaats. Er wordt door de Werkgroep Financiële en Juridische Zaken in het kader van de Streekagenda Noardwest Fryslân een verkenning gedaan naar de mogelijkheid om de samenwerkingsvorm Stadsregio te ‘verbouwen’ tot, dan wel samen te voegen met, de bestuurlijke en ambtelijke aansturing van de Streekagenda.

Europa De bijdragen vanuit Europa naar de regio’s nemen in omvang af. De provinciale ambitie is er op gericht om hier toch het maximale naar Fryslân toe te halen. Vergelijkbaar met toepassing van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP) en LEADER. Zodoende is het van belang in de organisatiestructuur van de Streekagenda Noardwest een voorziening te treffen die het mogelijk maakt om Europese middelen conform daarvoor geldende criteria te kunnen besteden. Richting gevend hierbij is het concept ‘Community Led Local Development’ (CLLD). Zonder daar uitputtend op in te hoeven gaan, kan worden gesteld dat burgerparticipatie, of wel fan ûnderen op – in LEADER de term ‘bottom up’ - processen vanuit de Streekagenda worden gefaciliteerd, als afzonderlijk project of als dynamiseringsproces. Uitgangspunt voor projecten fan ûnderen op is dat zij aansluiten bij de doelen en ambities van de Streekagenda Noardwest. Dergelijke projecten komen tot stand door initiatieven uit de streek. Voor deelname van een streek aan de CLLD-aanpak stelt de Europese Commissie de volgende spelregels.  Er ligt sterke nadruk op de CLLD-methodiek als doel op zich.  De streek stelt op een transparante manier een ontwikkelingsstrategie op, die mede gebaseerd is op een SWOT-analyse. Dit sterk integrale gebiedsplan is het toetsingskader voor projecten. Bij het opstellen daarvan is een duidelijke betrokkenheid van lokale gemeenschappen en regionale actoren.  De doelen moeten aansluiten bij de thema’s die voor het nieuwe POP3 en Visserijprogramma zijn gekozen: o Innovaties klimaat en energie, low carbon economy, circulaire economie o Sociale innovaties o Duurzame voedselketens o Versterken relatie stad-platteland o Krimp o Thema’s Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV)  Er bestaat de mogelijkheid om andere (Europese) fondsen in te zetten  De in te stellen lokale groep dient, wat haar samenstelling betreft, een weerspiegeling te zijn van de gestelde ambities. Daarbij is het aandeel private, lokale, maatschappelijke partijen in aantal groter dan het aandeel publieke partijen. Ook wordt er nadrukkelijk gekeken naar het aandeel jongeren en vrouwen. 59

Voor de inbedding in de organisatiestructuur van de Streekagenda zijn verschillende varianten denkbaar. Besluitvorming over een voorkeursvariant is in voorbereiding en voorzien in december 2013. Een project fan ûnderen op heeft uit de aard van de initiatieffase een eigen dynamiek. Voor de eenduidigheid kan vanuit het Streekhuis-secretariaat begeleiding plaatsvinden. ‘Projectbegeleider’ kan, naast de initiatiefnemer, een provinciale gemeentelijke of Streekhuismedewerker zijn die afstemt met gemeentelijke dorp- of wijkcoördinatoren. Werkwijze programmasturing en uitvoering projecten De projecten in de Streekagenda verschillen wat betreft aard en omvang. De ene keer zal het gaan om een relatief klein project en relatief kleine bedragen en kan de besluitvorming ‘licht’ zijn. Elk project krijgt een trekker die door de Stuurgroep wordt aangewezen. Het commitment in de Streekagenda kan dan voldoende zijn om met uitvoering te beginnen. In andere gevallen waar er sprake is van grote en complexe (investerings)projecten met een relatief groot beslag op financiën, zal de werkwijze meer formele lijnen volgen en gefaseerd plaatsvinden. Uitvoering De Streekagenda is een uitvoeringsagenda waarbij uit wordt gegaan van vastgesteld beleid. Het uitvoeringsprogramma is gebaseerd op de analyse van alle bestaande visies, beleidsstukken en andere relevante onderzoeken (deel A en B). Regionale meerwaarde is een belangrijk criterium bij het opnemen van projecten in de Streekagenda. Enerzijds kan de meerwaarde in het project zelf liggen. Het project heeft een bovenlokaal belang en is daarmee belangrijk voor de Noardwest Fryslân. Anderzijds kan het doel ook gebiedsbreed geformuleerd zijn, waarbij de realisatie via een aantal lokaal uitgevoerde projecten bereikt kan worden. Fan ûnderen op kan hierbij een belangrijke rol spelen. Onderscheid wordt nog gemaakt tussen uitvoeringsprojecten en ontwikkelprojecten. Om van ontwikkel- naar uitvoeringsproject te komen moet een aantal tussenstappen worden gemaakt. Deze tussenstappen kunnen ook afzonderlijk terugkomen in een jaarschijf van de Streekagenda. Samen werken de partners de Streekagenda Noardwest Fryslân uit in een meerjarenprogramma. Hierin wordt ook de prioritering aangegeven. Voor elk kalenderjaar wordt dit meerjarenprogramma vertaald naar een jaarplan dat aansluit op de P&C-cyclus van de partners. Voortgangsrapportage Door de Stuurgroep worden voortgangsrapportages vastgesteld waarin de partners elkaar over de voortgang van de uitvoering rapporteren. Daarbij wordt aangesloten bij de bestuurlijke rapportagesystematiek van de aangesloten partijen. Er wordt minimaal elk jaar voorafgaand aan de actualisatie van het meerjarenprogramma een voortgangsrapportage opgesteld. Indien ontwikkelingen binnen het meerjarenprogramma een hogere frequentie vereisen, dan kan de stuurgroep daartoe besluiten. Midterm review Er wordt een evaluatie gehouden van de hierna genoemde punten aan het eind van de uitvoeringsperiode van de Streekagenda (2017). De evaluatie gaat over de voortgang van de inhoudelijke samenwerking in de streek en de samenwerkingsrelatie zelf, onder de verantwoordelijkheid van de stuurgroep. Antwoord wordt gegeven op de vraag of de gevolgen van de samenwerking op streekniveau zowel bestuurlijk, organisatorisch, inhoudelijk als financieel in overeenstemming zijn met de ontwikkelingen die van belang zijn voor de streek. De evaluatie betreft een midterm review gerekend over de periode waarover de Streekagenda-visie en (Europese) programma’s gaan (tot 2020). Aan het einde van die periode wordt een eindevaluatie uitgevoerd. Communicatie De zorg voor een goede communicatie over alle facetten van de Streekagenda naar zowel interne als externe partijen, is een primaire taak van het Streekhuis.

60

Programmeringsystematiek Er wordt geprogrammeerd volgens een vierjarig, voortschrijdend uitvoeringsplan waarvan de eerst(volgend)e jaarschijf een concreet jaarplan is. Naarmate een volgend jaar nadert wordt de volgende jaarschijf getransformeerd in een concreet jaarplan. Financiën Op financieel gebied worden de volgende twee financieringsdelen uitgewerkt. Daarnaast is er vanuit de streek een voorstel om te komen tot een ontwikkelfonds. A. Verdeling organisatiekosten Streekagenda Uitgangspunt is een toerekening van kosten van het Streekhuis op basis van vaste bedragen: € 14.500,- per jaar per gemeente (prijspeil 2014); de gemeenten zijn vrij om in onderling overleg tot een andere verdeling van deze kosten te komen. B. Financiering van programma Uitgangspunt voor de financiering van het programma is een verdeling van: een derde gemeenten en/of Wetterskip Fryslân, een derde provincie, en een derde andere fondsen. De verdeling kan per project verschillen. Ad A. Organisatiekosten In het gebied Noardwest Fryslân wordt een Streekhuis opgericht. Het Streekhuis wordt bemenst door een vaste kern van (drie à vier fte) gebiedsmedewerkers en door een wisselend aantal projectmedewerkers die tijdelijk aan een project werken. De partners spreken af dat de bijdragen aan de uitvoeringsorganisatie worden gestort in een gezamenlijk werkbudget, dat de provincie beheert, waarbij verrekening met een bijdrage in menskracht mogelijk is. Vooralsnog gaat het om een gezamenlijke bijdrage aan de kernfuncties ter ondersteuning van de uitvoering van de Streekagenda, inclusief zaken als huisvestingskosten/overheadkosten en een communicatiebudget. De gemeenten en het Wetterskip Fryslân dragen bij aan de kosten van het Streekhuis. Het bedrag is vergelijkbaar met de bijdrage die gemeenten tot nu toe bijdroegen aan de personele lasten van de huidige projectbureaus van Plattelânsprojekten. De kosten die per jaar per gemeente worden toegerekend zijn € 14.500,- per gemeente. De gemeenten en Wetterskip Fryslân zijn vrij om in onderling overleg tot een andere verdeling van deze kosten te komen. Ad B. Financiering van programma/gebiedsbudget Financiering van het programma gebeurt uiteindelijk op projectniveau. De financiële verdeling voor projecten is maatwerk; het is een gedeelde verantwoordelijkheid van (een aantal) partners. Over de financiering van het programma en een gebiedsbudget zal in 2014 een besluit worden genomen door Gedeputeerde Staten. Het gaat daarbij om de intentie om de maatregelen en projecten te financieren aan de hand van de uitgewerkte plannen voor die maatregelen en projecten waarin budgetten zijn opgenomen. Een proef met een gebiedsbudget wordt uitgevoerd in het kader van de Streekagenda Súdwest. In deze verkenning wordt het werken met een gebiedsbudget gebaseerd op bestaande budgetten, financieel en juridisch uitgewerkt. Op basis van de evaluatie van de proef in Súdwest wordt in het najaar van 2014 besloten over de definitieve werkwijze in alle streken. Ontwikkelbudget Om tot een efficiënte en effectieve uitvoering te komen, stellen de gemeenten en Wetterskip Fryslân voor om naast bovengenoemde financieringsdelen een ontwikkelbudget voor de streek in te richten. Het voorstel voor een ontwikkelbudget is mede ingegeven doordat 2014 een overgangsjaar betreft waarin geen gebiedsbudget en nieuwe Europese middelen beschikbaar zijn; in 2014 wordt voornamelijk gewerkt op basis van ‘bestaande’ begrotingen. Het ontwikkelfonds is bedoeld om dit overgangsjaar te overbruggen en effectief voor te sorteren op de meer structurele situatie ná 2014. Uit het ontwikkelfonds worden projecten gefinancierd die dienen voor voorbereiding, verkenning, en ontwikkeling van projecten (procesgeld) waar geen reguliere (subsidie)budgetten voor beschikbaar zijn. De stuurgroep besluit over de besteding van de middelen uit dit ontwikkelingsbudget. De besluitvorming over de exacte besteding van deze gelden is daarmee gedelegeerd, met verantwoording achteraf door de stuurgroep aan colleges/raden/staten en

61

bestuur Wetterskip Fryslân. (Het ontwikkelfonds is vergelijkbaar met de huidige opzet binnen de Stadsregio Leeuwarden.) Uitgangspunt is een verdeling van: een deel gemeenten, een deel Wetterskip Fryslân, en 50% provincie Fryslân, waarbij het aandeel van de gemeenten kan worden versleuteld op basis van het aantal inwoners per gemeente. (Dit is in lijn met een vergelijkbaar bedrag en werkwijze bij ANNO/Noordoost Fryslân: € 500.000). Het ontwikkelbudget krijgt een revolverend karakter wanneer de ontwikkelkosten kunnen worden opgenomen in de uiteindelijke projectbegroting. Bij honorering van het project kunnen de gemaakte voorbereidingskosten ‘terugvloeien’ in het ontwikkelbudget.

62

BIJLAGEN

Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

I: Over de Streekagenda II: Samenhang met andere programma’s III: Organisatie totstandkoming Streekagenda IV: Relevante rapporten en documenten

65 71 76 79

63

64

Bijlage 1: Over de streekagenda

De Streekagenda Noardwest Fryslân is de uitvoeringsagenda voor de streek op het gebied van economie, bereikbaarheid en leefbaarheid. De Streekagenda is bedoeld om projecten die moeten bijdragen aan een sterke streek in samenhang uit te voeren. Het gaat om projecten van de overheid én projecten die door burgers, bedrijven en anderen worden aangedragen: de Streekagenda is van en voor de streek. De Streekagenda is ook een kader waarmee de financiering van de projecten kan worden geregeld, zoals bijvoorbeeld financiering uit provinciale en Europese fondsen. Het gebied waar deze Streekagenda over gaat – Noardwest Fryslân - betreft de gemeenten het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel, en Leeuwarden. Boarnsterhim valt binnen het gebied voor het deel dat na de herindeling van die gemeente binnen de gemeente Leeuwarden valt (zie de figuur). De stadsregio Leeuwarden en de Westergozone hebben eerder al eens een gezamenlijke regiovisie uitgebracht: Regiovisie Stadsgewest Leeuwarden en Westergo, februari 2004.

De Streekagenda gaat over het platteland. Bij Leeuwarden gaat het daarom vooral om het plattelandsgebied binnen de gemeente. De Streekagenda is voor Leeuwarden daarom vooral relevant voor de plattelandsdelen buiten de stad Leeuwarden. De gemeente Leeuwarden heeft voor de meer (groot)stedelijke opgaven een afzonderlijke samenwerkingsagenda met de provincie Fryslân. De (groot)stedelijke vraagstukken zijn geen onderdeel van de Streekagenda. (In de figuur is het stedelijke gebied van de gemeente Leeuwarden gearceerd weergegeven.) Van Plattelânsprojekten naar Streekagenda In de provincie wordt al langer gewerkt met Plattelânsprojekten. De huidige aanpak van Plattelânsprojekten loopt door tot en met 2013. De aanpak wordt voortgezet in de streekagenda’s, waarbij het loket voor Plattelânsprojekten zich mogelijk ontwikkelt tot een zogenoemd streekhuis. Meer nog dan bij de Plattelânsprojekten is het doel van de Streekagenda de samenwerking in de gebieden te versterken, de bestuurlijke en ambtelijke drukte te verminderen, maatwerk per streek te leveren, en integrale, kwalitatief

65

goede projecten te realiseren. Er wordt ook gestreefd naar het zo efficiënt mogelijk inzetten van middelen: ‘meer met minder’. De Streekagenda is bedoeld om de aanpak zoals die was rond Plattelânsprojekten, in relatie tot de nieuwe Europese fondsen, te verbreden en te verdiepen. De Streekagenda is het middel om de uitdagingen, die steeds complexer worden en een aanpak op een grotere schaal dan de gemeente vergen, effectief aan te kunnen pakken. Met de Streekagenda moet de focus effectief gericht worden op de kernproblemen waar de streek voor staat.

Fan ûnderen op De Streekagenda wordt opgesteld vanuit de gedachte dat de rol van inwoners, ondernemers en andere maatschappelijke actoren toeneemt en overheden meer ‘los laten’. De maatschappij is veranderd en er is meer behoefte om het denken en handelen van burgers, ondernemers en andere partijen het vertrekpunt te laten zijn. Het gaat om het benutten van het zelforganiserend vermogen van de streek. De overheid zal vaker ontwikkelprocessen faciliteren in plaats van volledig bepalen. Samenwerken aan ontwikkelingen in de streek vergroot de kans dat resultaten beklijven. Het voordeel van samenwerken is dat zoveel mogelijk op lokaal en streekniveau passende oplossingen gevonden worden. Bijvoorbeeld de Europese LEADER-aanpak past goed bij deze andere verhoudingen. In de organisatie van de uitvoering moet de Streekagenda gevoed worden door maatschappelijke organisaties en burgers. Een voorbeeld uit de streek van hoe opgaven van ‘fan ûnderen op’ kunnen worden opgepakt is het burgernitiatuief Kening fan ‘e greide, waarinj landbouw, natuur en plttelandsontwikkeling samengaan.

Samenhang en thema’s De gemeenten in Noardwest geven met de Streekagenda antwoorden op de vragen over (dubbele) vergrijzing en zorg, economische ontwikkeling, leegstand van woningen, terugloop van het aantal schoolgaande kinderen, jongeren die lastig voor de regio te behouden zijn, duurzaamheid, leefbaarheid, toerisme, waterhuishouding, enz. Die onderwerpen zijn in Noardwest samengevat in drie centrale thema’s: economie, bereikbaarheid en leefbaarheid (zie de figuur). Bouwstenen voor de Streekagenda op economisch gebied zijn onder andere landbouw, toerisme, arbeidsmarkt, innovatie en duurzaamheid. Realiseren van belangrijke wateropgaven voor een toekomstbestendig waterbeheer en compensatie van bodemdaling door delfstoffenwinning spelen daarbij ook een belangrijke rol. Bereikbaarheid is een belangrijke vestigingsfactor op zichzelf en hangt samen met het aanbod van voorzieningen: als voorzieningen niet fysiek aanwezig zijn, moeten ze wel binnen een redelijke afstand of digitaal bereikbaar zijn. Leefbaarheid, ten slotte, wordt bepaald door economie, bereikbaarheid, ruimtelijke en woonkwaliteit, aanbod van voorzieningen (met name onderwijs, zorg en welzijn), en sociale en culturele factoren, zoals sociale samenhang en netwerken. Onder leefbaarheid vallen factoren die – in relatie tot wonen/woonomgeving, vrije tijd en werken – de kwaliteit van het bestaan beïnvloeden. Het gaat dan voor een deel om voorzieningen, zoals winkels, onderwijs, zorg en welzijn, en voorzieningen voor vrije tijd/sociale omgeving (verenigingen, cultuur, recreatie). Het gaat zeker ook om sociale cohesie - uit onderzoek blijkt dat niet (alleen) de aanwezigheid van voorzieningen bepalend is voor de leefbaarheid, maar met name ook de sociale netwerken e.d. Samenhang thema’s

66

Samenhang met programma’s Het ligt voor de hand met de Streekagenda aansluiting te zoeken bij andere programma’s. De programma’s, met uiteraard eigen doelstellingen, kunnen een belangrijke bron van financiering vormen voor de projecten in de streek. Bij het zoeken naar verbindingen is de toets telkens in hoeverre tegemoet kan worden gekomen aan het verwezenlijken van de regionale opgaven verwoord in de Streekagenda. Recent is bovendien het initiatief van regionale inzet van de NUON-reserve. Bij de uitvoering daarvan vormen de streekagenda’s (en de samenwerkingsagenda’s) het instrument voor de samenwerking tussen provincie, gemeenten en andere partners. (Zie Provincie Fryslân, Wurkje foar Fryslân. Duurzaam investeren in tijden van crisis, 2013, p. 9.) Zie voor de relevante programma’s bijlage II. Doel en werkwijze Streekagenda In Fryslân worden per plattelandsregio streekagenda’s opgesteld. Er zijn nóg vier gebieden waarvoor een streekagenda zal worden opgesteld – in Noordoost Fryslân is al een agenda opgesteld (ANNO = Agenda Netwerk Noordoost). Bij de streekagenda’s gaat het om samenwerking op uitvoerend niveau en een benadering fan ûnderen op. De agenda’s worden gezamenlijk opgesteld door de provincie Fryslân, gemeenten, Wetterskip Fryslân, maatschappelijke organisaties en andere partijen. Dat moet uitmonden in gezamenlijke doelen, gezamenlijke projecten en gezamenlijke organisatie en financiering daarvan. Samen optrekken Het gezamenlijk optrekken van provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslan, private partijen en het maatschappelijk middenveld is cruciaal voor een slagkrachtige uitvoering en de kracht van de streek. De kracht ligt in de eerste plaats besloten in de bewoners ervan. De samenleving in de dorpen kenmerkt zich door actief burgerschap en ondernemerschap, waar initiatieven van de grond komen. Daarnaast werken de gemeenten in de regio, ondersteund door de provincie, samen vanuit het besef dat alleen op die manier de opgaven succesvol ter hand genomen kunnen worden. Het maatschappelijk middenveld (woningcorporaties, onderwijsinstellingen, zorginstellingen, maatschappelijke organisaties) en ondernemers ontplooien eveneens initiatieven en werken daarbij samen met de overheid. Bestuurlijke en ambtelijke drukte te verminderen De Streekagenda moet bijdragen aan een heldere afstemming en een effectieve regie rond regionale projecten, kortom: minder bestuurlijke en ambtelijke drukte. Er moet duidelijk zijn waar de aansturing efficiënt en effectief op streekniveau ligt. Gemeenten zullen een deel van hun taken en uitvoering moeten ‘overdragen’ naar het streekniveau. Zonder duidelijke afspraken over de aansturing en uitvoering op streekniveau, is er het risico van meer bestuurlijke drukte. De Streekagenda mag niet leiden tot extra bestuurlijke en ambtelijke overleglagen. Kader voor opgaven en besluitvorming In de Streekagenda worden per regio de opgaven gedefinieerd en een gezamenlijke ambitie en concrete (beleids)aanpak geformuleerd. De Streekagenda is er voor om gezamenlijke opgaven te benoemen en op te pakken. In de Streekagenda komen afspraken te staan over de uitvoering en financiering van gezamenlijke opgaven. De Streekagenda speelt een centrale rol in de bestuurlijke prioritering en besluitvorming over de projecten die in de streek zullen worden uitgevoerd. Streefbeelden, opgaven, acties en projecten De Streekagenda is opgesteld vanuit een schets van de streek en van trends en uitdagingen die in de nabije toekomst op de streek afkomen. Op basis daarvan worden doelen geformuleerd over hoe de streek er in de toekomst uit zou moeten zien: streefbeelden. Door het naast elkaar zetten van streefbeelden en de trends en uitdagingen, worden de opgaven voor de streek zichtbaar: de agenda voor de streek. De opgaven moeten worden vertaald in actie: wat gaan we er aan doen? Een actie betekent hier het geheel van één of meer projecten die samen bijdragen aan de oplossing van een opgave en het het realiseren van een streefbeeld. De projecten in de Streekagenda variëren: het kan gaan om kleine, afgebakende projecten, of om een groter geheel van meerdere projecten. Het kan gaan om concrete projecten met een duidelijke uitkomst op de korte termijn, het kan ook gaan om projecten waaruit op termijn andere concrete projecten uit voortvloeien. In deze Streekagenda wordt voor het gemak steeds de term projecten gebruikt. Uitvoering 2014-2017 De Streekagenda gaat om uitvoering van projecten over de vierjarige periode van 2014 tot en met 2017. De Streekagenda bevat echter ook een visie op de streek voor latere jaren (tot 2020). Ook andere programma’s betreffen veelal een langere periode. De streefbeelden in de Streekagenda betreffen de situatie vanaf ongeveer 2020; er wordt vanuit gegaan dat het een aantal jaren duurt voordat projecten volledig tot effect komen.

67

Dynamisch werkdocument De Streekagenda geeft de contouren weer in de vorm van trends, uitdagingen, streefbeelden en opgaven. Daar kunnen in de loop van de tijd veranderingen in komen als gevolg van bijvoorbeeld nieuwe ontwikkelingen. De contouren vormen als het ware de ‘kapstok’ waaraan projecten worden opgehangen. Niet alle opgaven zullen volledig door de Streekagenda gedekt worden, laat staan opgelost. Dat betekent ook dat projecten verder ontwikkeld kunnen worden en dat er nieuwe projecten opgezet kunnen worden – binnen de aangegeven contouren. Met andere woorden: het staat op papier, maar is niet ‘in beton gegoten’. Voor de eerste jaren – met name de jaarschijf 2014 – ligt er logischerwijs al meer vast dan voor latere jaren. De Streekagenda is een dynamisch document dat per jaar een uitvoeringsplan kent. Dynamische werkwijze: opzet en stappen Streekagenda

Kader voor (Europese) financiering De Streekagenda vormt ook een kader voor de financiering van projecten. Alle streekagenda’s zijn belangrijk voor onder meer middelen uit Europese programma's voor plattelandsontwikkeling (POP), regionale ontwikkeling (EFRO), samenwerking met andere Europese regio's (INTERREG), sociale ontwikkeling (ESF) en het Europese Visserijfonds. Eind 2013 lopen de huidige Europese, provinciale en Rijksprogramma’s voor het landelijk gebied af. In 2014 komen er nieuwe Europese fondsen voor het landelijk gebied en het platteland en de Streekagenda moeten daarop aansluiten. Afbakening Domein van de Streekagenda: bovenlokaal De Streekagenda gaat over bovenlokale projecten, die op streekniveau (moeten) worden uitgevoerd. Het gaat om projecten die gemeentegrensoverschrijdend zijn, een uitstraling hebben voor de hele streek, of die te complex en grootschalig zijn om door één gemeente of één lokale partij te worden opgepakt. Aan de bovenkant wordt het ‘domein’ van de Streekagenda afgebakend door het provinciale en nationale niveau. Immers, projecten en beleid op provinciaal en nationaal niveau worden in beginsel ook op dat niveau georganiseerd en gefinancierd. Voor de streek zijn wél projecten relevant die in aansluiting op de provinciale of nationale investeringen zorgen voor een goede inbedding en uitwerking op streekniveau. Aan de ‘onderkant’ is er het gemeentelijke en waterschapsdomein: beleid van en uitvoering door de gemeenten en Wetterskip Fryslân. In Noardwest wordt door een deel van de gemeenten op het terrein van wonen, economie en arbeidsmarkt al intergemeentelijk samengewerkt in verschillende samenwerkingsverbanden. Ook worden er nu al projecten uitgevoerd in het kader van gebiedsontwikkeling, waar gemeenten en onder meer Wetterskip Fryslân in samenwerken, zoals de Elfstedenvaarroute en gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen. De schaal van die projecten sluit logischerwijs aan bij het streekniveau.

68

Bestuurlijke herindeling Er zijn verschillende initiatieven in de streek om tot een andere gemeentelijk indeling te komen. Delen van Boarnsterhim, Leeuwarderadeel, en mogelijk ook delen van Littenseradiel) zullen bij Leeuwarden worden gevoegd. Ook bij andere gemeenten zijn er initiatieven om te komen tot een fusiegemeente in Noardwest Fryslân. Over de precieze uitkomst en het tijdspad is nog geen zekerheid. De Streekagenda kan worden gezien als een agenda die ook voor de gemeenten na een mogelijke herindeling relevant is.

Streek en (stad) Leeuwarden De Streekagenda gaat over het platteland en uitdagingen die te maken hebben met trends op het platteland. Die trends kunnen niet los worden gezien van wat er in de stad Leeuwarden gebeurt. Er is een sterke samenhang tussen stad en streek, bijvoorbeeld in termen van werkgelegenheidsfunctie. Omdat stedelijke en plattelandsontwikkelingen en uitdagingen verschillen, heeft de gemeente Leeuwarden voor (groot)stedelijke vraagstukken een afzonderlijke (samenwerkings)agenda met de provincie; die (groot)stedelijke vraagstukken zijn geen onderdeel van de Streekagenda. Er wordt door de gemeente Leeuwarden ook samengewerkt binnen de Stadsregio Leeuwarden. Vijf van de gemeenten in Noardwest werken samen in de stadsregio: naast Leeuwarden zijn dat Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Boarnsterhim. Ook de stadsregio gaat vooral over (groot)stedelijke vraagstukken. Over het algemeen geldt dat de uitdagingen en projecten uit de Streekagenda en die uit de Samenwerkingsagenda Leeuwarden / Stadsregio Leeuwarden elkaar aanvullen. Samenwerkingsagenda Leeuwarden / stadsregio Leeuwarden: ‘Kroon van Fryslân’ Doel van samenwerking tussen de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden is versterking van de economische, culturele en centrumpositie van Leeuwarden. De samenwerkingsagenda gaat om majeure en strategische projecten met een hoofdstedelijk én provinciaal belang. Het economisch beleid van de provincie sluit ook aan op de samenwerking tussen de zogenoemde F4 (Leeuwarden, Drachten, Heerenveen en Sneek). In de Stadsregio Leeuwarden werken gemeenten samen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, recreatie en toerisme, kennis en economie. Binnen de stadsregio zijn er afspraken over kwantiteit en kwaliteit van de woningbouw tot 2016/2020 en over kwantiteit en kwaliteit van bedrijventerreinen tot 2020. De Stadsregio wordt ook wel benoemd als de ‘Kroon van Fryslân’, waar het gaat om: het provinciale, Friese belang van de stadsregio; de aantrekkelijkheid van de hele provincie; het rijke verleden van de stad en de regio;

Samenwerking binnen en buiten streek In de streek wordt al langer samengewerkt op verschillende niveaus en met verschillende partners. De stadsregio Leeuwarden en de Westergozone hebben eerder al eens een gezamenlijke regiovisie uitgebracht: Regiovisie Stadsgewest Leeuwarden en Westergo, februari 2004. Zo is er de Stadsregio Leeuwarden. De stadsregio bestaat uit zes gemeenten, waarvan er vijf binnen Noardwest Fryslân samenwerken: naast Leeuwarden ook Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Boarnsterhim. Er is daarmee een duidelijke overlap tussen streek en stadsregio. De enige gemeente die niet in de streek Noardwest en wel in de stadsregio zit is Tytsjerksteradiel. Gemeenten die wel in de streek, maar niet in de stadsregio zitten, zijn het Bildt, Franekeradeel en Harlingen. In de Stadsregio Leeuwarden werken gemeenten samen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, recreatie en toerisme, kennis en economie. Er was ook ambtelijke samenwerking tussen de gemeenten het Bildt, Menameradiel, Leeuwarderadeel en Ferwerderadiel als de zogenoemde Middelsee-gemeenten. Een deel van de gemeenten valt nu nog binnen de Westergozone, die samen met de A7-zone, de economische kernzones van Fryslân vormt. De zonestructuur vervalt per 1 januari 2014. Met Noordoost Fryslân en de Waddeneilanden wordt de relatie met de Waddenzee gedeeld, die onder meer van belang is voor de ontwikkeling van recreatie en toerisme.

69

Verantwoording In het kader van de Streekagenda Noardwest Fryslân is al een aantal activiteiten uitgevoerd. De Streekagenda is gebaseerd op onder andere het Werkdocument Anticipeerregio Noardwest Fryslân, en diverse rapporten van de provincie Fryslân, de gemeenten, BBO en CMO Partoer. Ook zijn er werkbijeenkomsten geweest waarvan de resultaten in de Streekagenda zijn meegenomen. Daarnaast zijn in werkgroepen projecten en opgaven geformuleerd.44 Daarmee is in beginsel de benodigde informatie verzameld en zijn de kaders en uitgangspunten bediscussieerd. De Streekagenda betekent dus niet een nieuwe visie, maar brengt samen wat al bekend is, en formuleert op basis daarvan streefbeelden en opgaven. Werkdocument anticipeerregio Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties faciliteert provincies en regio’s bij het anticiperen op de transitie die door de bevolkingsverandering optreedt. Daarvoor worden krimpregio’s en anticipeerregio’s onderscheiden. Krimpregio’s zijn regio’s waar nu al bevolkingskrimp optreedt; anticipeerregio’s zijn regio’s waar krimp of in elk geval grote bevolkingsveranderingen verwacht worden. Het gaat er om in deze regio’s de gevolgen van de transitie inzichtelijk te maken, de ongewenste effecten te beperken, en kwaliteit aan het gebied toe te voegen. De anticipeerregio Noardwest Fryslân omvat de gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Harlingen, Leeuwarderadeel, Littenseradiel en Menameradiel. Leeuwarden en Boarnsterhim vallen buiten de anticipeerregio. De anticipeerregio heeft geen bestuurlijke status, maar is meer agenda-settend van aard. Op basis van de Streekagenda worden wél bestuurlijke afspraken gemaakt. Bij de anticipeerregio wordt er – net als bij de Streekagenda - van uitgegaan dat een integrale sturing en aanpak noodzakelijk zijn, omdat de verandering in de bevolking verschillende beleidsterreinen raakt. Voor de anticipeerregio Noardwest Fryslân is een werkdocument opgesteld, waarin de uitdagingen, een SWOT-analyse, en mogelijke projecten zijn opgenomen, in de vorm van zes bouwstenen. Het werkdocument is in de afgelopen periode opgesteld en vormt een bron van informatie voor de Streekagenda; de analyse in het werkdocument en de Streekagenda sluiten op elkaar aan. De bouwstenen vormen mede de basis voor de projecten in de Streekagenda. De ‘Transitie-atlas’ van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties kan voor een aantal bouwstenen een goed hulpmiddel zijn. Dit instrument maakt een breder afwegingskader voor woningbouw, zorg en welzijn, voorzieningen en economie in een oogopslag inzichtelijk.

44

Zie de bijlagen voor een overzicht van de organisatie voor de totstandkoming van de Streekagenda en betrokken partijen.

70

Bijlage II: Samenhang met andere programma’s

Voor de Streekagenda is relevant wat er in andere provinciale of regionale programma’s gebeurt. Regionale opgaven zoals verwoord in deze agenda kunnen samenvallen met doelen en streefbeelden uit andere programma’s. Vooral op het terrein van plattelandsbeleid en economisch beleid ligt dit voor de hand. Relevante programma’s zijn:  Samenwerking Leeuwarden – provincie Fryslân  Stadsregio Leeuwarden  Woonregio Noardwest  Provinciaal plattelandsbeleid  Provinciaal economisch beleid  Programma ruimtelijke kwaliteit  Fan mear nei better (project Demografische ontwikkelingen 2013-2015)  Duurzame innovatie  Toerisme en recreatie  Masterplan Toegangspoort Harlingen  Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt  Regionaal bedrijventerreinplan Noardwest  Burgerparticipatie/Koöperaasje Fryslân  Naar een veerkrachtig sociaal domein (Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel)  Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân  ISV-III (Integrale Stedelijke Vernieuwing)  Waterhuishoudingsplan provincie en Waterbeheerplan Wetterskip Fryslân  Deltaplan Agrarisch Waterbeheer  Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3)  Europees Fonds voor maritieme en Zaken en Visserij (EFMZV) Samenwerkingsagenda Leeuwarden – provincie Fryslân 2011-2021 De gemeente Leeuwarden en de provincie Fryslân hebben een aantal afspraken op het terrein van onder meer economie en cultuur. Doel van samenwerking tussen provincie en Leeuwarden is versterking van de economische-, culturele- en centrumpositie van Leeuwarden in Fryslân en Noord Nederland (Samenwerkingsovereenkomst Leeuwarden – provincie Fryslân 2011-2021, december 2009). De samenwerkingsagenda gaat concreet om de realisatie van een aantal projecten, die van economisch belang zijn voor stad én provincie en die onmiskenbaar een bovenlokaal karakter hebben. Het gaat om majeure en strategische projecten met een hoofdstedelijk én provinciaal belang die niet uit reguliere gemeentelijke middelen bekostigd kunnen worden, zoals: Watercampus Leeuwarden; Landbouwcampus Leeuwarden (o.a. Nij Bosma Zathe); WTC-EXPO en Westelijke kantorenhaak; Kulturele Haadstêd 2018; University Campus Fryslân; Energiepark Nieuw stroomland; WTC expo en westelijke kantorenhaak. Economische samenwerking F4 De gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland en Heerenveen (de ‘F4’) hebben de mogelijkheden verkend voor een effectieve onderlinge economische samenwerking (Verkenning economische samenwerking F4, april 2012). Het basisidee is dat intergemeentelijke samenwerking tussen de F4-gemeenten een krachtiger externe profilering en positionering geeft, waardoor de gemeenten beter in staat zijn ondernemers te bedienen en nieuwe werkgelegenheid aan te trekken. De belangen van het omringende platteland en de Friese economie worden daarmee gediend. Door samen op te trekken is de kans groter dat succesvol ingespeeld kan worden op de grote Europese programma’s, waarmee de investeringsmogelijkheden voor de regio als geheel groter worden. Kansrijke thema’s waar de F4 in kunnen samenwerken zijn water, agrofood, healthy aging en energie. De samenwerking zou zich ook moeten richten op bestaande economische pijlers als de vrije-tijdseconomie, financiële sector, innovatieve maakindustrie en logistieke dienstverlening. Naast deze thema’s gaat het ook om verbetering van de kwaliteit van ondernemerschap en innovatiekracht, en het versterking van het vestigingsklimaat, onder andere door investeringen in kennis en innovatie, betere bereikbaarheid, en effectieve marketing.

71

Stadsregio Leeuwarden De gemeenten Boarnsterhim, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Menameradiel, Littenseradiel en Tytsjerksteradiel werken in de Stadsregio Leeuwarden samen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, recreatie en toerisme, kennis en economie. Binnen de stadsregio zijn er afspraken over kwantiteit en kwaliteit van de woningbouw tot 2016/2020 en over kwantiteit en kwaliteit van bedrijventerreinen tot 2020. Met de gemeenten Harlingen en Franekeradeel zijn door de provincie afzonderlijke afspraken over woningbouw gemaakt. Verder gaat het om gebiedsgerichte ontwikkeling van het stedelijk bundelingsgebied (stadsregio). Woonregio Noardwest In de streek zijn woningplannen gemaakt. Deze zijn vastgesteld in samenwerking met de provincie. Het gaat onder andere om woningbouwafspraken die zijn gemaakt voor de gemeenten Franekeradeel en Harlingen, en woningbouwafspraken in het kader van de stadsregio Leeuwarden. Provinciaal plattelandsbeleid De Streekagenda hangt samen met het plattelandsbeleid van de provincie Fryslân. In 2012 is de Beliedsnota Plattelân 2012-2017 vastgesteld. Het plattelandsbeleid gaat over wat de provincie wil doen om het platteland van Fryslân leefbaar te houden en verder te ontwikkelen en hoe de provincie dat samen met anderen wil vormgeven. In het plattelandsbeleid staan leefbaarheid, sociale samenhang, en de bereikbaarheid van voorzieningen centraal. Die thema’s sluiten goed aan bij de thema’s uit deze Streekagenda. De provincie koerst op ‘kwaliteitsprojecten’ die bijdragen aan de versterking van de streek, en die een groot draagvlak hebben. Concreet beleid is de komende jaren gericht op: dorpsvernieuwing; bereikbare voorzieningen en afstemming van voorzieningen tussen dorpen; (energie neutrale) dorpshuizen in elk dorp; nieuwe bedrijfsvestigingen in de kleine dorpen en op het platteland van kleine ondernemingen met stuwende werkgelegenheid (vrouwelijke en jonge ondernemers krijgen daarbij extra aandacht); een ict-netwerk met voldoende capaciteit beschikbaar in de zogenoemde onrendabele gebieden; versterking van de streekproductensector; versterking van de Friese visserijgemeenschappen; energie en duurzaamheid; ruimtelijke kwaliteit van het landelijke gebied; aandacht voor het Fries (it Frysk eigene) Provinciaal economisch beleid De provincie Fryslân heeft recent een economische beleidsvisie neergelegd (Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012, september 2012). De beleidsvisie kent drie centrale uitgangspunten, namelijk: duurzaamheid, kennis en innovatie, en netwerken. Met duurzaamheid wordt gedoeld op de biobased economy. Gezien de economische structuur van de provincie gaat het bij kennis en innovatie juist ook om hbo- en mbo-niveau. Met de hogescholen, de Dairy Campus en Wetsus in Leeuwarden beschikt de regio over een sterke kennispositie. Netwerken zij ook belangrijk; voorbeelden zijn de University Campus Fryslân en de Water Alliance. In de provinciale beleidsvisie worden vijf speerpunten voor economisch beleid benoemd: duurzame energie; toerisme en recreatie; watertechnologie; agrofood; zorgeconomie. Alhoewel de maakindustrie niet wordt benoemd als op zichzelf staand thema, heeft de maakindustrie wel een belangrijke bijdrage aan de economie. Alle vijf speerpunten worden uitgewerkt in (zie hierna). Ook de andere speerpunten worden in de loop van 2013 op deze manier uitgewerkt. De provincie houdt zich ook bezig met arbeidsmarktbeleid. Met betrokken partijen wil de provincie inzetten op behoud van uitvoeringsprogramma’s. Zo is de speerpunt duurzame energie uitgewerkt in het programma Duurzame innovatie jonge mensen voor de Friese economie en het aantrekken van nieuw talent naar de provincie. Het gaat vooral om hoogopgeleide kenniswerkers en (technisch) geschoold personeel op mbo-niveau. Een ander beleidsonderwerp is bereikbaarheid. Het doel is het realiseren van een duurzaam verkeer- en vervoersysteem in Fryslân, dat ook bijdraagt aan de versterking van de economie. Digitale bereikbaarheid is daar een onderdeel van. De Streekagenda kijkt ook naar de genoemde thema’s als richtingen voor de regionaal-economische ontwikkeling; de hogescholen en kennisinstituten in Leeuwarden vallen binnen de streek Noardwest en hebben een bovenregionale betekenis. De provincie stelt budgetten beschikbaar op diverse thema’s in de vorm van cofinanciering. Daarnaast voert de provincie een aantal eigen subsidieprogramma’s uit, zoals Fryslân Fernijt en het Waddenfonds. Er komen twee

72

nieuwe financiële instrumenten: het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en het Doefonds (leningen, garanties en deelnemingen voor innovatieve initiatieven). Recent is aangegeven dat een deel van de zogenoemde NUONgelden worden vrijgemaakt voor stimulering van de regionale economie. 300 miljoen NUON-gelden De provincie ziet zichzelf als een laag tussen de rijksoverheid die vooral bezuinigt en gemeenten die hogere uitgaven hebben vanwege oplopende werkloosheid en bijstandsuitkeringen. Ze ziet het als ‘onomstreden taak’ om de regionale economische situatie te bevorderen. Met de gelden moet worden bijgedragen aan verbetering van het vestigingsklimaat, een sterke economische basis in de provincie, meer mensen aan het werk, en het tegengaan van armoede en sociale uitsluiting. Doelen zijn het:  versterken van de structuur van het bedrijfsleven;  ontwikkelen van nieuwe sectoren;  stimuleren van productie van schone energie;  versterken van de structuur van de toeristische sector;  versterken van de culturele infrastructuur,  stimuleren van de woningbouw;  stimuleren van de kennisinfrastructuur;  versterken van de zichtbaarheid van Fryslân. De besteding van de gelden is aan voorwaarden gebonden en loopt via een investeringsagenda. Bij de investeringsagenda wordt onder andere gekeken naar de streekagenda’s. De projecten moeten sterk onderscheidend zijn ten opzichte van de reguliere projecten, kunnen niet worden opgelost binnen de bestaande “reguliere” provinciale middelen en moeten zoveel mogelijk verleiden tot grote financiële (private) inspanningen van anderen.

Programma ruimtelijke kwaliteit Het programma ruimtelijke kwaliteit is er op gericht om, samen met anderen, te werken aan een mooier en duurzamer Fryslân. Er wordt niet alleen ingezet op behoud van landschappelijke en cultuurhistorische waarden en kwaliteiten, maar ook op ontwikkeling en versterking en op toevoeging van nieuwe waarden en kwaliteiten. Het gaat ook om het karakter en de identiteit van het Friese landschap en de dorpen en de steden te versterken.

Fan mear nei better (project Demografische ontwikkelingen 2013-2015) Dit is het provinciale programma bedoeld om het transitieproces rond demografische veranderingen te begeleiden. Essentie is een planmatige aanpak van de demografische veranderingen in de verschillende plattelandsregio’s. Zie Provincie Fryslân, Projectplan Fan mear nei better. Demografische ontwikkelingen 20132015, Leeuwarden/Ljouwert, april 2013. Duurzame innovatie De provincie is bezig met een uitvoeringsprogramma Duorsume Ynnovaasjes 2013-2020. Het uitvoeringsprogramma is een uitwerking van het thema duurzame energie uit de economische beleidsvisie. De doelstelling is om te komen tot een 16% -aandeel van duurzame energie in het totale energieverbruik in 2010. Er wordt ingezet op zonne- en windenergie en het gebruik van restwarmte en geothermie. Bij woningen moet 20% minder energieverbruik worden gerealiseerd, door bij 3.000 woningen per jaar energiebesparende projecten door te voeren. In de landbouw moet 16% van het aardgas worden vervangen door groen gas (o.a.. mestvergisters); de landbouw moet ook 20% energiezuiniger worden. In de transportsector geldt een doel van 16% aandeel alternatieve brandstoffen. In 2020 moet er veel meer gebruik worden gemaakt van duurzame kringlopen, waarbij afvalstromen beperkt worden en afval zoveel mogelijk gerecycled wordt. Toerisme en recreatie In de provincie Fryslân wordt programmatisch gewerkt volgens de drie USP’s (Unique Selling Points): Wadden, Friese Meren en Elf Steden. De laatste wordt een aantal accenten gelegd, zoals duurzaam toerisme, verbreding naar landrecreatie, meer focus op dagrecreatie, verbinding van toerisme met andere thema’s en programma’s, en bundelen van kennis, krachten en middelen op regionaal niveau. Rond de Wadden wordt een nieuw programma ontwikkeld. Er zijn verschillende rapporten verschenen die de basis vormen voor een Toeristisch Programma Friese Wadden. Binnen de kustgemeenten liggen de specifieke accenten grofweg op het handhaven en versterken van de positie als watersportbestemming met ontwikkelings- en groeiperspectief voor Harlingen en Lauwersmeer. Daarnaast is de regio een aantrekkelijke plek voor de meer rust zoekende recreanten (onder meer fietsen, museum- en braderiebezoek). Onderdeel van de Wadbeleving is ook de verkoop van streekproducten. Als toeristische hotspots kunnen de vier eilanden, Harlingen en Lauwersoog worden aangewezen. Holwerd in

73

principe ook, echter daarvoor zal er eerst het nodige ontwikkeld moeten worden (de plannen daartoe zijn er al). Zwarte Haan, Marrum en Paessens Moddergat zijn vervolgens de pleisterplaatsen in de verbindingen tussen voornoemde locaties. De plaatsen aan de kust worden verder ontwikkeld tot aantrekkelijke bestemming voor activiteiten gericht op Wad-beleving. Masterplan Toegangspoort Harlingen Het doel is om extra bestedingen aan de Friese vaste wal te stimuleren. Het gaat daarbij om het optimaliseren van de bevaarbaarheid, toegankelijkheid, aantrekkelijkheid en functionaliteit. Duurzaamheid is eveneens een belangrijke invalshoek. Daarbij kan gedacht worden aan het uitdiepen en verbreden van geulen vanaf de Waddenzee, het verbeteren van de bereikbaarheid via de binnenwateren, het verhogen van de capaciteit van sluizen en bruggen, het creëren van voldoende opvang voor passanten, verbeteren van voorzieningen en het vergroten van de bereikbaarheid en toegankelijkheid van de historische (aan het water gelegen) centrum van Harlingen. Actieplan aansluiting economie en arbeidsmarkt Op het gebied van de arbeidsmarkt is er een Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt 2013 (november 2012). Daarin staan projecten voor versterking van de regionale (arbeidsmarkt en economie. De maatregelen zijn onder meer gericht op kennisontwikkeling en betere werkgeversdienstverlening/benadering. In samenwerking met het onderwijs wordt gekeken naar de aansluiting van opleidingen op de arbeidsmarkt (zogenoemde macro-doelmatigheid). Dit kan bijvoorbeeld leiden tot sluiting van bepaalde opleidingen, uitruil van opleidingen, of zelfs uitbreiding van bepaalde opleidingen. Specifieke, sectorale aandachtspunten liggen er in de zorg, technisch beroepsonderwijs, jachtbouw (Kenniscentrum jachtbouw), water (Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water), en voedingsmiddelensector. Ook is er een kenniscentrum sociale innovatie, dat gericht is op nieuwe ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, zoals bijvoorbeeld de relatie met duurzaamheid. Regionaal bedrijventerreinplan Noardwest Op ruimtelijk-economisch terrein zijn in Noardwest Fryslân afspraken gemaakt over bedrijventerreinen (Regionaal Bedrijventerreinplan Noordwest 2010-2020, juli 2011). Onder noordwest valt in dit geval ook Ferwerderadiel. Het gaat om de regionale invulling van de aanpak via de zogenoemd ‘SER-ladder’. De regio Noordwest wil een marktgericht en voldoende gedifferentieerd aanbod van terreinen. De regio vindt daarbij een duurzaam ontwerp en beheer van bedrijventerreinen van belang. Voor regio Noordwest is een behoefte tot 2020 geraamd van 209 hectare. De huidige voorraad bedraagt 107 hectare (cijfers 1 januari 2010), exclusief de haven van Harlingen. De regio streeft ernaar om de onbebouwde leegstand op de bestaande terreinen zoveel mogelijk te benutten. Dat gebeurt zoveel mogelijk in onderlinge afstemming van plannen. Om vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen, is binnen vier gemeenten een deel van de plannen doorgeschoven.De netto planningsruimte tot 2020 is 95 hectare. De regio Noordwest kent 31 verouderde terreinen. Van deze 31 zijn 16 te revitaliseren en/of te herprofileren. In de planvoorraad tot en met 2020 is verder relatief veel oppervlakte hoogwaardig terrein opgenomen. Deze zijn gesitueerd in de gemeente Leeuwarden die hoogwaardig terrein wil ontwikkelen passend bij kennisintensieve bedrijvigheid. Burgerparticipatie/Koöperaasje Fryslân Volgens de Beliedsnota Plattelân 2012-2017 worden de gebiedsplatforms vervangen door streekcoöperaties. De betrokken streekcoöperatie is verantwoordelijk voor het opstellen van het uitvoeringsprogramma en de vertaling naar een jaarplan. Met de Streekagenda wordt ook invulling gegeven aan de Koöperaasje Fryslân. Uitgangspunt bij de streekcoöperaties is dat ze beperkt zijn van omvang, slagvaardig, en dat de maatschappelijke organisaties alleen vertegenwoordigd zijn als dat echt nodig is. Het werken met streekagenda’s is één van de kansen om in de nieuwe periode efficiënter en effectiever te werk te gaan. Het teruglopen van beschikbare financiële middelen is één van de belangrijkste redenen om efficiënter en effectiever te willen werken. Dat kan door financiële en personele middelen te bundelen en te snoeien in de wirwar aan gebiedscommissies, stuurgroepen, overlegorganen en platforms (minder bestuurlijke en ambtelijke drukte). Bewoners en maatschappelijke organisaties uit het gebied worden nadrukkelijk betrokken bij het opstellen van de streekagenda’s, bij de ontwikkeling en beoordeling van initiatieven fan ûnderen op en bij de uitvoering van de brede gebiedsgerichte projecten en processen. Naar een veerkrachtig sociaal domein (Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel) De Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel hebben een gezamenlijk visiedocument opgesteld over het sociale domein. De drie transities op het gebied van werk, Wmo en jeugd hebben een grote overlap in

74

doelgroepen en een sterke overeenkomst in doelstellingen: het vereenvoudigen van het stelsel en het verbeteren van de effectiviteit van de ondersteuning en hulp. De gemeenten krijgen door deze transities de kans een ontkokerd stelsel van maatschappelijke ondersteuning in te richten voor alle leefgebieden van de burge r. Daarom is het van belang om de drie transities in samenhang te bezien en zo integraal mogelijk op te pakken. Gezamenlijk vormen zij een belangrijke impuls voor transformatie van het maatschappelijk domein. Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân De Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân voert voor de gemeenten het Bildt, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Menameradiel, Terschelling en Vlieland een aantal wetten uit. Het gaat om: de Wet werk en bijstand (WWB), de Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte werkloze Werknemers (IOAW), de Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ), het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (BBZ), de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Wet Inburgering (WI). ISV III Verbetering van de bestaande woningvoorraad is een speerpunt van het provinciale Integrale Stedelijke Vernieuwingsbeleid (ISV). Met het vaststellen van de verordening ISV-III kunnen middelen ingezet worden voor projecten in de Friese gemeenten (m.u.v. Leeuwarden die rechtstreeks ISV-geld krijgt van het Rijk). Er si voor 2013 en 2014 een subsidieplafond van ruim 14 miljoen euro. De verordening ISV-III richt zich op het volgende: de bevordering van de kwaliteit van en differentiatie van de woningvoorraad, mede gericht op de veranderingen in de bevolkingssamenstelling; de bevordering van de fysieke kwaliteit van de leefomgeving; de bevordering van een gezonde en duurzame leefomgeving in het algemeen en meer in het bijzonder ten aanzien van bodem, water en geluid. Waterhuishoudingsplan provincie en Waterbeheerplan Wetterskip Fryslân Het Waterhuishoudingsplan van de provincie staat centraal in de provinciale besluitvorming. Het Algemeen Bestuur van Wetterskip Fryslân ontvangt dit provinciale plan als kader voor het waterbeheer in Fryslân. Het plan geeft ook de kaders aan voor het rioleringsbeheer van gemeenten en het eigen provinciale beleid. Het waterhuishoudingsplan is de verbindende schakel tussen het ruimtelijke en economische beleid van de provincie en het waterbeheer. Bovendien is het een structuurvisie voor het ruimtelijke beleid. Deltaplan Agrarisch Waterbeheer De klimaatsverandering heeft invloed op de waterkwantiteit. De weerpatronen worden extremer, perioden van wateroverlast en langdurige droogte zullen vaker voorkomen. Voor de Kaderrichtlijn Water zijn extra waterkwaliteitsmaatregelen nodig. In het – nationale - Deltaplan Agrarisch Waterbeer (DAW) staat beschreven hoe de land- en tuinbouw kan bijdragen aan het oplossen van de wateropgaven, in combinatie met het versterken van de land- en tuinbouw. Het DAW is een initiatief van LTO Nederland en wordt samen met de waterschappen en met betrokkenheid van de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken, de provincies en drinkwatersector tot uitvoering gebracht. Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3) Programma gericht op het versterken van de landbouwsector, het verbeteren van de natuur en het milieu, de leefbaarheid op het platteland en de diversificatie van de plattelandseconomie, en LEADER. Europees Fonds voor maritieme en Zaken en Visserij (EFMZV) Dit fonds moet bijdragen aan de hervorming van het gemeenschappelijk visserijbeleid en moet vissers en kustgemeenschappen helpen bij de overgang naar duurzame visserij en een diverse economie.

75

Bijlage III: Organisatie totstandkoming Streekagenda

Werkwijze inventarisatie projecten

Er is fan ûnderen op met betrokken gemeenten, Wetterskip Fryslân en maatschappelijke organisaties geïnventariseerd welke projectideeën er zijn. Dat is gedaan in drie stappen. 1. 2.

3.

Om te beginnen is vanuit het gemeenteniveau gedurende een half jaar een eerste inventarisatie van projecten gedaan (mondelinge en schriftelijke consultaties). Dat heeft geresulteerd in een eerste overzicht van projecten, waarin ook al een voorlopige prioritering was aangegeven. Daarna zijn drie werkgroepen (economie, leefbaarheid, bereikbaarheid) in de periode februari-april aan de slag gegaan om de projecten nader in te vullen en te structureren. De werkgroepen hebben gewerkt op basis van de eerste inventarisatie. De projecten zijn uitgewerkt aan de hand van een in de werkgroepen ontwikkeld format. Het totaal aan projecten is vervolgens door gemeenten, provincie en Wetterskip Fryslân beoordeeld op volledigheid (‘mist er nog iets’) en samenhang (april).

Organisatie 

Stuurgroep - Hans Konst (voorzitter) - Harrie Siegersma (secretaris) - Khoji Wesselius/Ger Bosklopper (secretariaat) - Harry Boon (Wetterskip Fryslân) - Henk Deinum (Leeuwarden) - Johanneke Liemburg (Littenseradiel) - Fred Veenstra (Franekeradeel) - Gerrit Krol (Het Bildt) - Roel Sluiter (Harlingen) - Meine Scheweer (Boarnsterhim) - Tom van Mourik (Menameradiel) - Joop Boertjens (Leeuwarderadeel) - Klaas Zwart (Projectleider Streekwurk Provincie Fryslân) - Arjen Lobstein (prov.afd.Plattelânsprojekten) - Gemeentesecretarissen (zie hieronder)



Directeurenoverleg - Klaas Zwart (Provincie Fryslân, voorzitter) - Khoji Wesselius/Ger Bosklopper (Plattelânsprojekten, secretariaat) - Hans Hiemstra (Wetterskip Fryslân) - Harrie Siegersma (Leeuwarderadeel) - Hugo de Jong (Franekeradeel) - Ruud Goeman (Het Bildt) - Ger Heeringa (Boarnsterhim) - Jeroen IJkema (Menameradiel) - Jan Folkerts (Littenseradiel) - Jornt Ozenga (Harlingen) - Reindert Hoek/Piet Meerdink (Leeuwarden)



Werkgroepen/commissies Procesteam - Harrie Siegersma (voorzitter) - Khoji Wesselius/Ger Bosklopper (secretaris) - Arjen Lobstein (wgr.Financieel-Juridische Zaken) - Oene Krist (Gemeente Het Bildt) - Piet Meerdink (Gemeente Leeuwarden) - Remko Zijlstra (Wetterskip Fryslân) - Klaas Zwart (Provincie Fryslân)

76

Ambtelijk adviesteam - Tineke Cazemier (provincie Fryslân) - Piet Meerdink (Gemeente Leeuwarden, voorzitter) - Khoji Wesselius/Ger Bosklopper (Plattelânsprojekten, secretaris) - Lize Cnossen (Littenseradiel) - Roland Dijkstra (Franekeradeel) - Oene Krist (Het Bildt) - Gerben Rouwenhorst (Menameradiel) - Harmen Stellingwerf (Harlingen) - Jellie Broersma (Leeuwarderadeel) - Jildau Wiersma (Boarnsterhim) - Remko Zijlstra (Wetterskip Fryslân) - Arjen Lobstein (Plattelânsprojekten) Werkgroep Economie (bestuurlijk trekker Tom van Mourik) - Hugo de Jong (voorzitter) - Khoji Wesselius (secretaris) - Oene Krist (Gemeente Het Bildt) - Piet Meerdink (Gemeente Leeuwarden) - Carolien de Pee (Provincie Fryslân) - Remko Zijlstra (Wetterskip Fryslân) Werkgroep Bereikbaarheid (bestuurlijk trekker Fred Veenstra) - Ruud Goeman (voorzitter) - Arjen Lobstein (secretaris) - Harmen Stellingwerf (Gemeente Harlingen) - Wieger Feddema (Gemeente Menameradiel) - Hannelore Strik (Provincie Fryslân) Werkgroep Leefbaarheid (bestuurlijk trekker Johanneke Liemburg) - Jan Folkerts (voorzitter) - Khoji Wesselius (secretaris) - Gerben Rouwenhorst (Gemeente Menameradiel) - Tineke Cazemier (provincie Fryslân) - Geke Walsma (Provincie Fryslân) - Sjoerd Ydema (Partoer) Commissie voorbereiding Werkconferentie - Hugo de Jong - Jornt Ozenga - Ruud Goeman - Oene Krist - Harmen Stellingwerf - Gerben Rouwenhorst - Khoji Wesselius - Arjen Lobstein - Ger Bosklopper Commissie financiële en juridische zaken (bestuurlijk trekker Gerrit Krol) - Jeroen Ijkema (voorzitter) - Arjen Lobstein (secretaris) - Benri Bolscher (Provincie Fryslân) - Durk Kemper (Provincie Fryslân) - Remko Zijlstra (Wetterskip Fryslân) - Khoji Wesselius (Plattelânsprojekten) Interne werkgroep (Beleidsafdelingen Provincie Fryslân) - Femke van Akker (recreatie en toerisme) - Ybeltje Bandstra (zorg en welzijn) - Geert Boesjes (A7-Westergoa zone) - Rudolf-Tjitte Botma (A7-Westergoa zone) - Tineke Cazemier (provinciaal krimpteam) - Marina Fermo (landschap) - Bertus de Jong (landschap) - Hilde Kloosterziel (landschap) - Geert Knobbe (landbouw)

77

-

Willem Meerdink (plattelânsprojekten) Rene Monnikhof (team strategie) Caroline de Pee (economie) Jantsje van der Spoel (plattelandsbeleid) Truus Steenbruggen (landbouw) Hannelore Strik (verkeer en vervoer) Jitze Tadema (plattelânsprojekten) Gerwin (programma duurzaamheid Jan de Heer (programma duurzaamheid) Catrien de Vries (provinciaal krimpteam) Geke Walsma (zorg en welzijn)

78

Bijlage IV: Relevante rapporten en documenten

Noardwest  BBO, Kansen spreiden - om maatschappelijke armoede te vermijden. Gevolgen van demografische ontwikkelingen in Noardwest Fryslân, Leeuwarden, november 2010.  BBO, Kansen spreiden - achtergrondrapport, Leeuwarden, november 2010.  BBO, Leeuwarderadeel. Gevolgen van demografische ontwikkelingen, Leeuwarden, december 2010.  Partoer CMO Fryslân, Friese streken in beeld, SWOT analyse als basis voor de streekagenda’s, maart 2012.  Public Result, Werkdocument anticipeerregio Noardwest Fryslân, bouwsteen Streekagenda, 2013.  TNR Advies, Noardwest Fryslân, Waddenland van Overvloed, mei 2011.  BVR, Regiovisie Stadsgewest Leeuwarden en Westergo, Rotterdam, februari 2004.  Fact sheets:  Bereikbaarheid voorzieningen  Bijlage bij Bereikbaarheid voorzieningen: Pilot Voorzieningen bereikbaar  Demografie en Leefbaarheid Noardwest Fryslân  Economie Algemeen/provincie  Provincie Fryslân, Fan mear nei better, 2010.  Provincie Fryslân, Beliedsnota Plattelân 2012-2017, augustus 2012.  Provincie Fryslân, Actieplan Aansluiting economie en arbeidsmarkt 2013, november 2012.  Provincie Fryslân, Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012, september 2012.  Agenda Netwerk Noordoost 2011-2030, februari 2011.  Provincie Fryslân, Prognoase 2013, maart 2013.  Samenwerkingsagenda Gemeente Leeuwarden – Provincie Fryslân, december 2009.  Provincie Fryslân, Streekplan Fryslân 2007. Om de kwaliteit fan de romte, december 2006.  Gemeenten Súdwest Fryslân/Littenseradiel, Naar een veerkrachtig sociaal domein, 2012.  Gemeenten Dantumadeel, Dongeradeel, Achtkarspelen, Kollumerland c.a., Tytsjerksteradiel, Agenda Netwerk Noordoost 2011-2020 (ANNO), februari 2011. Overige  Indicatieve prioritering Opgaven Streekagenda  Verslag + presentaties startconferentie 28 juni 2012  Presentaties werkconferentie 3 december 2012 Omschrijvingen input EU  Fiche 1: Strategic Choices for CLLD in the Partnership Contract  Fiche 2: CLLD implementation options  Fiche 3: Coordination and simplification of management of CLLD  Fiche 4: Selection of Local Development Strategies  Fiche 5: The different types of support for CLLD

79

80