Strategies and Places Tranchotmap

Strategies and Places Tranchotmap 123-124

Student: Martijn Schutte Maurice Korenblik Docent: J. Bosman

Strategies and Places Spa - Stoumont Historisch onderzoek 2 juli 2013 Eindhoven Student: Maurice Korenblik_784009 Martijn Schutte_784953 Begeleider: ir. Jos Bosman Technische Universiteit Eindhoven Faculteit Bouwkunde Master of Architecture, Building and Planning

Strategies and Places - SPA & STOUMONT

4

Voorwoord

Voor het vak “Strategies en Places” werd gevraagd onderzoek te doen naar een

specifiek gekozen Tranchotmap. Het doel is om de kaart te analyseren en onderzoek te doen naar specifieke wijzigingen ten tijde van de overname van Napoleon in de Franse periode. Belangrijke periode waar het onderzoek op gebaseerd is, is dus de Franse tijd van 1789 tot 1813. De map wordt bestudeerd en besproken voor, tijdens en na de Franse bezetting die van grote invloed is geweest voor het ontstaan van West Europa.

De Tranchotmap die wij hebben gekozen is nummer 124 op de overzichtskaart.

Een belangrijke stad gelegen op deze kaart is Spa. Verder in dit verslag wordt er diep ingegaan op de gebeurtenissen die hier hebben plaatsgevonden. Omwille van haar bekende zuiverende waterbronnen met heilzaam water heeft hier een transformatie plaatsgevonden, echter was dit niet het enige onderwerp dat speelde in Spa. Een belangrijk focuspunt van het onderzoek is de financiële invloed en die de waterbronnen – Spa’s – hebben gehad op de stad en de omliggende gebieden. Om deze reden is er gekozen om de tranchomap uit te breiden met nummer 123 waar de plaats Stoumont is gelegen. Hierin wordt onderzocht of de historisch rijke stad Spa invloed heeft gehad over een groter gebied. Verder wordt de architectuur belicht, zijn hier bijvoorbeeld Franse invloeden in terug vinden? juli 2013 Maurice Korenblik & Martijn Schutte

Voorwoord

5


6

Inhoudsopgave Voorwoord

p.

5

Inleiding

p.

9

Historisch onderzoek

p. 11

Franse Tijd

p. 13

Ontwikkeling Spa

p. 16

Analyse Spa

p. 19

Stadsontwikkeling 1789

p. 21

Groei 1789

p. 21

Architectuur

p. 23

Eglise paroissiale

p. 25

Casino Redoute

p. 27

Establissement des Bains

p. 29

Pouhon Pierre le Grand

p. 31

Slot

p. 33

Conclusie

p. 35

Bronnenlijst

p. 37

Inhoudsopgave

7

figuur 1 _Linksboven België - Spa / Stoumont (heden)

figuur 2 _Linksonder België - Spa / Stoumont (Ourthe - 1648)

figuur 3 _Rechtsonder België - Spa / Stoumont (Lüttich - 1789)


8

Inleiding

In het voor u liggende rapport wordt de stad Spa besproken. We zijn begonnen

met een reeks colleges waarin de algemene historische ontwikkeling van Nederland, België en Duitsland aan de orde kwam. Belangrijke gebieden in die tijd waren Ourthe (figuur 2) en Lüttich (figuur 3). Er is een duidelijke verandering van grenzen zichtbaar door de 150 jaar die verstreken zijn. De Franse Revolutie heeft als historische gebeurtenis hier grote invloed op gehad. Belangrijke aandachtspunten tijdens het onderzoek zijn geweest: •

De invloed van de bronnen in Spa op de ontwikkeling van de stad

•

Ontwikkeling in bebouwing (en openbare ruimten) door ontstaan van badhuizen

•

Ontwikkeling van financiële invloeden door ontstaan van badhuizen

•

Het uitgroeien van recreatief gebruik in de stad

•

Franse invloeden op de architectuur van de stad

Gebeurtenissen die aan de orde komen in het rapport staan in de hieronder

weergegeven tijdslijn. De focus ligt voornamelijk in de Franse Revolutie die tussen 1789 en 1813 plaatsvond. De Franse bezetting heeft er onder andere voor gezorgd dat er een grondwet is gekomen die vandaag de dag nogsteeds van kracht is. Uiteindelijk is België, na vele historische gebeurtenissen en een aantal opstanden van het volk, in 1831 een vrij land geworden. Maar waarom heeft het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden geen stand kunnen houden? In het eerste hoofdstuk zal op deze vraag een antwoord worden gegeven.

Voor Spa is het ontstaan van het Thermalisme een belangrijke aanzet geweest voor

het groeien van een toeristisch centrum. Maar hoe heeft deze transformatie er daadwerkelijk

1773 - Ontstaan van Thermalisme

Herzien van de grondwet

Annexatie Luik Eerste grondwet

uitgezien en welke invloeden waren hiervoor belangrijk?

1830 - Onafhankelijk België

Franse revolutie

1774 - Eerste casino in Spa 1789

1795

1801

1813

Belangrijkste Toeristische Centrum van de Ardenne

Inleiding

9


Franse Tijd

De Franse Tijd is begonnen met de Franse revolutie van 1789. De grootste aanleiding

die de revolutie tot stand heeft laten komen was de economie. De Franse staat gaf in die tijd meer geld uit, dan dat er binnen kwam. Zes jaar later, in 1795, verklaarden dezelfde Fransen de oorlog aan de Republiek der Nederlanden en vielen ons land binnen. De stadhouder in die tijd, Willem V, vluchtte na deze inbraak naar Engeland. Veel patriotten kwamen terug wanneer de rust was wedergekeerd. Ze namen samen met de Fransen de macht over van de regenten. De Franse tijd is op te delen in drie periodes; •

1795-1806: Bataafse Republiek onder bestuur van Frankrijk

•

1806-1810: Koninkrijk o.l.v. de broer van Napoleon; Lodewijk Napoleon

•

1810-1813: Provincie van Frankrijk

De Franse Tijd hebben grote invloed gehad op de grondwetten van Nederland, die tot

de dag van vandaag nog van kracht zijn. In 1796 werd in de Bataafse Republiek een Nationale

figuur 4 Lodewijk Napoleon, broer van Napoleon Bonaparte

Vergadering (parlement) gekozen. Kiesrecht werd ingevoerd waarna Unitarissen (voorstanders van een eenheidsstaat) een jaar later een staatsgreep pleegden. De eerste Nederslandse grondwet was tot stand gekomen. Belangrijkste bepalingen van de grondwet waren; •

Wetgevende macht is in handen van een gekozen parlement

•

Uitvoerende macht in handen van een door het parlement gekozen regering

•

Autonomie van steden en gewesten werd opgeheven

•

Kiesrecht kregen alle mannen ouder dan 20 jaar, die konden elzen en schrijven, in eigen onderhoud konden voorzien

•

Burgers kregen gelijke rechten

•

Vrijheid van godsdienst, scheiding van kerk en staat, vrijheid van drukpers en vrijheid van vergadering

•

Niemand kan zonder proces gevangen worden gehouden

•

Afschaffing pijnbank

•

Iedere burger is onschendbaar in zijn woning

Deze bepaalde grondwetten zijn niet zomaar uit de lucht gegrepen. Ze zijn overge-

waaid uit het buitenland waar al eerder grondwetten waren vastgesteld. Zo is er in 1787 in de VS een grondwet ingevoerd die de burgers rechten gaf. In Frankrijk zelf was na de Franse Revolutie in 1791 een wet aangenomen, waarin de recht van de Mens en Burger voorop stond.

figuur 5 De Franse Revolutie, 1789


13

De Wetgeving Der Nederlanden werd al gauw herzien, namelijk in 1801 kreeg de

regering meer en het parlement minder macht. In het zelfde jaar werd het kiesrecht beperkt voor alle mannen met een bepaald vermogen, de vrijheid van drukpers en vergadering verdween. Daarna eiste Napoleon, opnieuw een grondwetherziening in 1805. De macht kwam nu bijna volledig in handen van Rutger Jan Schimmelpenninck, hij was raadspensionaris. Na een aantal wijzigingen voegde het Koninkrijk Nederland zich uiteindelijk als provincie bij Frankrijk, waardoor de Franse grondwet ging gelden. In 1813 braken overal opstanden uit na de nederlaag die Napoleon had geleden. Karel van Hogendorp verzocht met een drietal anderen de zoon van de stadhouder Willem V naar Nederland te komen. Hij werd de latere Koning Willem I (Willem van Oranje) over de Nederlanden, waarbij besloten werd dat België bij Nederland toe werd gevoegd. Door het vaststellen van een grondwet werd Nederland een constitutionele monarchie. Dat wil zeggen dat het land bestaat uit een koninkrijk (monarchie) met een grondwet (constitutie). De nieuwe grondwet van 1815 bestond uit onder andere;

figuur 6 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, 1815

•

Het land is een monarchie en erfelijk

•

Wetgevende macht in handen van de koning en parlement

•

Leden van de Eerste kamer worden door de koning benoemd.

•

Leden van de Tweede kamer via getrapte verkiezingen door de Provinciale Staten

•

Uitvoerende macht in handen van de koning; ministers waren aan hem verantwoording verplicht

•

Provincies kregen weer bestuursfuncties

•

Diverse Vrijheidsrechten

Uiteindelijk bleek de toevoeging van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden te

mislukken. In het zuiden (heden België) was de bevolking in grote mate katholiek en waren voorstander van het Liberalisme, waarbij het parlement meer macht en de vorst minder macht had. Ook een grote barrière was de Franssprekende zuiderlingen. De industrie had de overhand in het zuiden (heden België) en de handel in het noorden (heden Nederland). Deze grote verschillen leidde ertoe dat België onafhankelijk werd in 1831.

figuur 7 Koning Willem I (Willem van Oranje)


14

Prinsbisdom Luik

Prinsbisdom Luik was voorheen een bisdom waarover bisschop Notger in 980 van

keizer Otto II, van het Heilige Roomse Rijk, de rechten kreeg. Naast de geestelijke macht ook de wereldlijke macht kon uitoefenen. Na vele honderden jaren komen we aan bij het tijdperk de Franse Tijd. De provincie Luik maakte geen deel uit van de Zeventien Provinciën en bleef min of meer onafhankelijk tot de annexatie van de Fransen in 1795. Evenals de omliggende provincies, kwam ook Luik in de stroom van de Franse Revolutie in 1789. De inwoners van Luik kwamen in opstand tegen het prinsbisschop. Uiteindelijk sloot de Luikse Republiek het verbond met de Verenigde Nederlandse staten.

figuur 8 Belgische revolutie, 1830

figuur 9 Prins Bisdom Luik, 1816


15

Ontwikkeling Spa bronnen

Spa wordt ook wel de Parel van de Ardennen genoemd, het is bekend van haar en

poules.

Spa

ligt

in

de

Hoge

Venen,

dit

is

een

gebied

dat

grotendeels de Ardennen vormt en voor een kleiner deel als de Eifel geldt. Dit is een hoogvlakte en natuurreservaat in de provincie Luik (Wallonië) in het oosten van België, te samen met een stukje aangrenzend Duitsland. Het gebied ligt in het Natuurpark Hoge Venen-Eifel en heeft een omvang van ongeveer 4500ha. groot. Een groot deel van de regio bestaat uit hoogveen-afzettingen. Een deel hiervan is nog actief, wat wil zeggen dat er nog steeds veenvorming optreedt. In de bossen rondom Spa bevindt zich veel Esdoorn hout. Dit hout wordt veelal bewerkt en op de toeristische markt aangeboden. Eind 15e en begin 16e eeuw werden de bronnen van Spa staatkundig gemaakt. De magistraat van Spa had veel invloed en heeft de bronnen al vroegtijdig als marktproduct ingebracht. De Spamonopool ging het bronwater bottelen en begon met het distribueren van het product, al in 1558 begon met het exploiteren van het drinkwater uit de bronnen. Door de bekendheid van de bronnen en het heldere water ontstond een periode dat in het teken stond van heling. Vanaf de 16e eeuw werd Spa gezien als badplaats, men trok naar Spa vanwege het heilzame water. Door de trek naar Spa was er meer huisvestingscapaciteit nodig. Rondom de bronnen werd gebouwd. Door de heilzame werking ontstond de algemene term thermalisme in 1773, dit is bedacht door een plaatselijke apotheker die bedacht dat het bronwater in badkuipen kon worden gegoten. Dit was het eerste concept zoals men nu in recreatief gebruik bij wellnesscentra herkent. Het idee uit 1773 sloeg aan en kreeg zelfs een speciale plek binnen de ziekteverzekering. Een bezoek aan Spa voor helende doeleinden werd namelijk door de ziekte verzekering gedekt. Spa ontwikkelde zich als badplaats en de groei van de stad kenmerkte zich rond de 18e eeuw voornamelijk door bezoekersaantallen, dit verklaard de bouw van vele hotels. Door de vele bezoekers en onbekende in de stad ontstond er een recreatieve vrij markt vanuit de bewoners. Doormiddel van goksystemen op straat probeerde men een zakcentje bij te verdienen. Er werd bijzonder veel in het openbaar gegokt, hierdoor vervaagde het overzicht in inkomsten. De prins-bisschop heeft dit aan banden gelegd en zette de eerste casino’s van Europa op. Het casino was gebaseerd op een systeem waarbij de uitbater de helft van de opbrengst verdiende, de andere helft was staatsinkomen en werd geint door de prins-bisschop. In 1918 vestigde de Duitse keizer Willem II zich in Spa en ontving al zijn afspraken in de stad. Naast de huisvesting van alle bewoners, drie casino’s, de vele hotels ontstond een volgende uitbreiding. Er werden verschillende villa’s gebouwd zodat gasten van Willem II hier konden verblijven. In 1920 werd de conferentie van Spa georganiseerd, dit was een bijeenkomst waarbij hoge militaire ambten het onderwerp WOI bespraken. In de oorlog diende Spa als aansterk en ziekenboeg van de Duitsers. Door de gunstige ligging en de vele hotels waren er genoeg plekken voor alle gewonde en/of zieke oorlogsstrijders. Na WOI werden verbindingen met Berlijn en Parijs versterkt. De exploitatie van het gebottelde water werd toen internationaal opgezet.


16

figuur 10 Vogelvlucht Spa


17

Analyse Spa

figuur 11 Aanduiding stadsontwikkeling, Spa in Franse periode Kaart van 1789

figuur 12 Groei huisvesting richting Zuiden, Spa in Franse periode Kaart van 1789


20

Stadsontwikkeling

De ontwikkeling van Spa kent een fysiek en een economische element. Beide on-

derdelen hebben effect op de groei van de stad. Het fysieke element bepaalt de groei en uitbreidingskansen van de stad. Het economische element bepaalt de sterkte van de ontwikkeling te samen met het type en functie van de stedelijke invulling. Spa wordt ten Noorden begrenst door een berglandschap, waardoor uitbreiding in deze richting beperkt mogelijk is. De echte ontwikkeling begint net voor de Franse periode. Het karakter van Spa veranderd op dat moment van een besloten, ingetogen karakter naar een openbaar karakter. Deze ontwikkeling werd ingezet doordat de Spaoorden niet alleen meer voor adellijke stand toegankelijk was, maar ook toegankelijk werd voor een grotere doelgroep. Deze recreatieve instelling zorgde voor veel bezoekers van buitenaf. Samen met de groei van het casinowezen ontpopte Spa zich tot een aantrekkelijke ontspanlocatie in de Ardennen. Openbare functies met een luxe uitstraling vestigen zich in de stadskern, dit had ook effect op de ruimtelijke ordening. Er werden luxe openbare domeinen rondom de hotels gerealiseerd. Het openbare karakter in de stadskern van Spa zorgde er voor dat de woonfuncties uit het hard van de stad verdwenen. Er ontstond een lint met bebouwing langs het berglandschap dat de bewoners van Spa huisvest.

Groei

De economische ontwikkeling van Spa zet ten tijde van de Franse periode door. Er

ontstaat een verbetering in de ontsluiting van de stad. Spa bevindt zich in de hoge venen. Dit is een gebied met, zoals de naam al aangeeft, een hoogveen-afzetting. Door de rug van Bois de Staneux zijn ontwikkelingsmogelijkheden beperkt in het berglandschap dat gekenmerkt wordt door de Spa bronnen. Enkele bronnen worden ten tijde van de Franse periode gebruikt voor thermalisme, hier vestigen zich een aantal bad locaties. De ontwikkeling in de Franse periode mond met name uit in de stadskern en de bebouwing die haar ruimte vindt richting het weid gestrekte landschap ten zuiden van de kern. Er is een duidelijk verschil in de dichtheid van de bebouwing, wat kenmerkend is van een stad die vanuit een stadskern verder uitgegroeid is. Het glooiende landschap kent verschillen in hoogte waardoor de woningen zich in een rijkelijk heuvelachtig, groene omgeving bevinden.


21

Architectuur

figuur 13 Straatbeeld Eglise


24

Eglise paroissiale_Parochie Kerk

Al in de Middeleeuwen werden al gebedshuizen gebouwd die te verdelen zijn onder

kerken, kathedralen, abdijen en kloosters. De parochiale kerk hoort bij één specifieke groep katholieken die ook alleen naar deze kerk behoren te gaan, dus niet naar andere religieuze gebouwen. De centraal gesitueerde kerk is vernoemd naar de Sint-Remacluskerk. Op de oorspronkelijke locatie hebben voorheen enkele andere gebedshuizen gestaan. Op deze resten is de huidige kerk gebouwd die stamt uit 1885, ontworpen door architect Eugène Charpentier. De parochie kerk is in de Rijnlands neoromaanse stijl ontworpen. Het geeft een indruk dat de kerk in een groter tijdperk is ontworpen, met een grotere anciënniteit. Het romaans uitte zich vooral bij de neoclassicistische gebouwen. Met name de romaanse voorgevels kwamen veel voor. Omdat er geen sprake is van nabootsing van een stijl wordt deze tot het eclecticisme gerekend. Hierin worden verschillende stijlen in één bouwwerk gebruikt, uit deze verschillende elementen

figuur 14 Vogelvlucht Spa

is te herleiden dat de parochie kerk een grotere anciënniteit kent.

Het gebruik van meerdere toren ontwerpen die allen duidelijk aanwezig zijn verklaren

het verschil in de bouwstijlen. Kerken uit de zelfde tijdsperiode hebben dezelfde kenmerken. Als voorbeeld kan gekeken worden naar de Nieuwe Mariadom in Hamburg. De Sint-Remacluskerk werd voor het eerst in gebruik genomen in 1886 door de bisschop van Luik. Binnen in de kerk zijn enkele werken op te merken: het altaar, de spreekstoel, hoog reliëf in het rechter transept van engelen, zes beelden van verschillende heiligen en verschillende geschilderde doeken. Momenteel is het meest bijzondere aan de kerk het orgel, geplaatst in 1992 tijdens een restauratie. Het orgel is van de wereldberoemde orgelbouwer G. Silbermann.

De centrale ligging van de kerk, met de geschiedenis van de voormalige religieuze

gebouwen, is mogelijk te danken aan de vestiging van Spa aan de voet van een berg. Hierdoor

figuur 15 Vooraanzicht Eglise

kon de stad door de jaren heen alleen van de berg af groeien tot wat het nu is, dit wordt ook omschreven in het hoofdstuk ‘Analyse Spa’. Het religieus gebouw is centraal in het dorp geplaatst voor de gelovige groep inwoners. Kerken, en alle andere religieuse gebouwen zijn niet gesloopt wegens de godsdienst- en historische waarden. Om deze reden is de Sint-Remacluskerk op veel historische prenten van Spa duidelijk weergegeven.

figuur 16 Doorsnede Eglise


25

figuur 17 Vogelvlucht Casino Redoute


26

Casino Redoute

Het Casino Redoute, gelegen aan de Rue Royale, wordt beschouwd als het oudste

casino ter wereld. Het eeuwenoude casino is gebouwd in 1762, waardoor de stad Spa zijn bijnaam ‘Het Café van Europa’ (‘Cafe de l’Europe’) kreeg. Het ontwerp van architect Bartholomew Digneffe wordt nog steeds gekwalificeerd als het mooiste en best onderhouden gebouw van zijn tijdgenoten. Bartholomew richtte zich op de neoclassicistische architectuur waarbij met zich liet inspireren door de Griekse en Romeinse bouwkunst. Vooral de klassieke tempelbouw met zuilencolonnades zijn opvallende kenmerken. Ook het terugkeren van de elegante vormen van de barok en rococo-architectuur en klassieke tendensen zijn beiden goed terug te vinden bij het Casino Redoute. Deze bouwstijl is in hetzelfde tijdperk ook in Frankrijk terug te vinden in bijvoorbeeld Place de la Concorde en Ecole Militaire. Vergelijkbare gebouwen in België met deze bouwstijl zijn Opéra Royal de Wallonie te Luik, Bourlaschouwburg te Antwerpen en het

figuur 18 Straatbeeld Casino Redoute

Koningsplein te Brussel. Het Casino Redoute past zeker in deze prachtige reeks thuis.

Het eerste casino van Europa heeft haar locatie te danken aan de stadsontwikkeling

van Spa. Het ingetogen karakter van Spa veranderde vlak voor de Franse Tijd in een meer openbare karakter. De woongelegenheid aan de hoofdas verdween langzaam waardoor er plaats kwam voor openbare gelegenheden als casino’s, theater en hotels. Het nu nog bestaan van Casino Redoute is te danken aan de historische kwaliteit van het eerste casino van Europa en tevens de oudste ter wereld.

figuur 19 Casino Redoute

De combinatie van thermale baden, casino en hotels trok veel burgers naar de kleine

stad. De doorsnee burger kon dit zich niet veroorloven, alleen de welvarende burgers konden er vertier vinden. Het casino heeft tot de dag van vandaag, uiteraard samen met de vele baden, grote aantrekkingskracht op toeristen. Het eeuwen oude complex heeft veel te voorduren gehad. In 1909 woede er een hevige brand in het pand, waardoor de nieuwe balzaal die een jaar eerder voltooid was verwoestte. In 1910 was de zaal herbouwd zoals we die als vandaag de dag kennen. In 1929 is er een reconstructie gemaakt van het kleine theater, die in 1917 door Duitse bezetting was verwoest. Door de grote renovaties in het begin van deze eeuw is het casino weer geheel in oude staat teruggebracht. Bij het bezoeken ervan waant men zich in vervlogen tijden. Wel is het casino verkleind door de renovaties. Het ‘Kittel Theater Jacques Huisman’ met 450 zitplaatsen is toegevoegd aan het programma van het gebouw. Het casino is voor het laatst in 2010 gerenoveerd. Nieuwe gokkasten zijn over laten komen uit Las Vegas wat uniek is voor Europese casino’s. Verder is er een permanent open terras geplaatst en een nieuwe ingang om in het casino te komen.

figuur 20

Interieur Casino Redoute


27

figuur 21 Straatbeeld Badhuis


28

Establissement des Bains_Vestiging baden In dit eeuwen oude badhuis is het allemaal begonnen voor de stad Spa. Het gebouw staat ook wel gekend als “Establissement des Bains”, wat Vestiging voor Baden betekend. Burgemeester Joseph Servais was de initiatiefnemer en liet het eerste kuuroord van Spa bouwen van 1866 tot 1868. Architect Leon-Pierre Suys heeft het complex ontworpen. L.P. Suys was de zoon van TilmanFrançois Suys, die architect was van Koning Leopold I. Als architect was L.P. Suys een epigoon van zijn vader, maar brak vooral door met zijn stedenbouwkundige kwaliteiten. Het Establissement des Bains is een eclectisch badhuis. Verschillende bouwstijlen zijn terug te vinden in zijn werken tezame met decoraties uit vroegere stijlperioden. Vergelijkbaar is de Beurs van Brussel. Echter gaat de geschiedenis van Spa en het geneeskrachtige water nog veel verder ter-

figuur 22 Straatbeeld Badhuis

ug in de tijd dan de Sint Remacluskerk, Casino Redoute, Establissement des Bains en de Pouhon Pierre le Grand. Namelijk al in het jaar 1300 werden de bronnen bezocht, voornamelijk door pasgetrouwden. Omdat de Remaclus-bron de vruchtbaarheid positief zou beïnvloeden. Het begrip badkuip ontstond waardoor het begrip badhuis ontstond.

Het historische badhuis heeft een prachtige locatie naast het Casino. Doordat het

centrum een steeds meer openbare functie ontwikkelde was het een keuze die stedenbouwkundig logische paste om het badhuis ook centraal te situeren. De toeristen die in die tijd naar Spa kwamen konden op loopafstand alle voorzieningen van Spa bezoeken. Het nu nog bestaan van het historische complex is mede door de aanwezigheid van het ee-

figuur 23

rste Casino van Europa. Het aanwezige plein naast het badhuis hoort bij het stedenbou-

Entree Badhuis

wkundige plan van het gebouw ensemble. Door de historische waarde van het badhuis kent het gehele ensemble een karakteristieke uitstraling dat samen met het casino om een ruim opgezet plein ligt. Het plein biedt een mooie plek voor ontmoeting. Door het ruim opgezette parkstructuur ontstaat er een rust in het stadscentrum, door sociale cohesie.

figuur 24 Interieur Badhuis


29

figuur 25 Straatbeeld Pouhon Pierre le Grand


30

Pouhon Pierre le Grand_Peter de Grote Bron

De schepput uit de zestiende eeuw dankt haar naam aan Tsaar Peter de Grote.

In Nederland en Vlaanderen staat de bron bekend als de Peter de Grote Bron, maar in Spa heet de geneeskrachtige bron Pouhon Pierre le Grand. Voorheen was de bron slechts beschermd door een bescheiden nis. In 1717 dronk de Tsaar het bronwater en overwon zijn ziekte. Deze unieke gebeurtenis wilde hij met een marmeren herdenksteen vastleggen. Maar in de 19e eeuw wilde men de bron afschermen en bewaren. ‘Er werd een achthoekig paviljoen om de bron gebouwd met daar achter een grote wintertuin’. Het werk is van architect Victor Besne en dateert uit 1880. Het ‘beschermende’ paviljoen was een schenking van de toenmalige koning Willem van Oranje. Het paviljoen lijkt gebouwd te zijn in het classicisme. Hierin is de zuil een zeer belangrijk element geweest. Kijkend naar de St Paul’s Cathedral in London zijn er grote vergelijkingen te vinden, al is het paviljoen op een veel kleinere schaal. De kathedraal beschikt over een enorme koepel, ook toegepast bij het achthoekige paviljoen.

figuur 26 Achterzijde bron Pouhon

De Peter de Grote bron is de belangrijkste en beroemdste ijzerhoudende bron van Spa. Zij herbergt één van de overvloedigste en meest koolzuurhoudende bronnen van de stad. In de aangrenzende zaal ‘de Wintertuin’ hangt een monumentaal schilderij van Antoine Fontaine uit 1894. Hierop worden vele personages getoond die in de loop der eeuwen Spa hebben bezocht.

Het achthoekige paviljoen dient dus ter bescherming van de heilige bron waar het

heden ten dage nog steeds gesitueerd is. Door de jaren heen hebben er diverse gebouwen op en om de bron heen gestaan. Door de jaren heen is het paviljoen van functie gewijzigd. Het op smaak brengen van het geneeskrachtige water is één van de functie geweest. Het water werd op smaak gebracht door onder andere anijs, karwijzaad en andere natuurlijke smaakversterkers. Men dronk het water ook met een rietje, omdat men dacht dat het water het glazuur van de tanden zou aantasten.

figuur 27 Voorzijde bron Pouhon

Momenteel wordt het paviljoen, na een lange verbouwing, in gebruik genomen door het

plaatselijke VVV kantoor. De verbouwing duurde van september 2009 tot juni 2012, waarin renovatie en modernisering plaatsvond. Een luifel is toegevoegd voor het VVV-kantoor. De serre (Wintertuin) is gerestaureerd en herbergt nu een culturele tentoonstelling. De toerist die het VVV bezoekt wordt geconfronteerd met één van de historische elementen uit de stad Spa, de heilige bron.

figuur 28 Interieur bron Pouhon


31

Slot

Eglise paroissiale Casino Redoute

Gebouwd na de Franse Periode Gebouwd voor de Franse Periode

Establissement des Bains

Gebouwd na de Franse Periode

Pouhon Pierre le Grand

Gebouwd na de Franse Periode

Er stond een andere kerk in het centrum van Spa tijdens en voor de Franse Periode De Stadskern van Spa ontwikkelde zich net voor, tijdens & na de Franse Periode van ‘woonkern’ naar ‘recreatieve kern’


34

Conclusie

Wat opvalt is dat de ontwikkelingen in Spa niet te vergelijken is met de algemene

ontwikkeling in de Franse periode. Omliggende gebieden die wij nu kennen als Nederland, Duitsland en België hebben belangrijke veranderingen doorgemaakt, met name in beleids- en bestuurlijke onderdelen. Doordat de provincie Luik geen deel uit maakte van de Zeventien Provinciën ten tijde van de Franse periode bleef het min of meer onafhankelijk. Dit verklaard waarom het haar eigen persoonlijke ontwikkeling heeft doorgaan. Uit het onderzoek blijkt dat de ontwikkeling van de stad Spa wordt gekenmerkt door een recreatieve- en economische impuls. Met een bewuste focus op de Franse periode werd al snel duidelijk dat kort ervoor de verandering zijn intrede had gedaan. Met name door de zuiverende bronnen met het heilzame water was Spa een oord waar veel mensen op af kwamen. Voordat men begon met het thermalisme in 1773 waren de bronnen alleen maar in gebruik door de vermogende adellijke families. Pas vanaf 1773 trok het een veel grotere groep van buitenaf aan. Nog voor de Franse periode is er een omslag ontstaan waardoor niet alleen de welgestelden in de maatschappij, maar ook de minder draagkrachtige bevolking gebruik kon maken van debronnen. Dit werd mogelijk door de dekking van de ziekte verzekering.

Door het selecteren van een viertal gebouwen in de kern van Spa is er gekeken naar

wat voor effect de ontwikkeling had in het karakter van de stad. Wat opvalt bij nader historisch onderzoek is dat de kerk, die centraal ligt binnen het stedelijk weefsel, na de Franse periode is gebouwd. Dit geldt ook voor het badhuis en de schepput dat als paviljoen de Peter de Grote bron beschermd. Het casino daarentegen is voor de Franse periode gebouwd. Het blijkt dus dat tijdens de Franse periode de woningen in de stadskern meer en meer ruimte maakten voor de openbare functies. Woningbouw ontwikkelde zich richting het zuiden, het open landschap in. Dit was ook de meest voor de hand liggende richting, omdat Spa ten Noorden tegen de rug van Bois de Staneux aan ligt. Wat benadrukt dient te worden is de situatie van de parochie kerk, deze Eglise paroissiale is namelijk na de Franse periode gebouwd. Uit historische tekening is te zien dat er hiervoor een andere kerk op dezelfde plek stond. De stadskern krijgt een openbaar karakter. Deze openbare functies zijn niet alleen te herleiden uit de functies van de gebouwen, maar ook uit het ruimtelijke domein. Naast de ontwikkeling van badhuizen, casino’s, theaters en musea werd de ruimtelijke ordening ook ruim en integraal meegenomen in het stedelijke ontwerp. Parken met een luxe uitstraling en veel groen kenmerkten het stadscentrum van begin 18e eeuw.


35


36

Bronnenlijst Teksten http://www.wikipedia.org

[zoekterm]

Franse revolutie

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Prinsbisdom Luik Spa (stad) Neoromaanse Architectuur Casino Redoute Neoclassicisme http://www.steden.net/spa/ http://www.naturpark-hohesvenn-eifel.de/ http://www.spa.nl/debron.html http://www.refdag.nl http://www.eglisesouvertes.be http://www.ardenneresidences.com

Afbeeldingen http://www.wikipedia.org http://adore.ugent.be http://www.spahistoire.info/docucaro.html http://www.sum.be


37

Strategies and Places Tranchotmap

Recommend Documents