k l i m a a t
STORM
IN EEN GLAS 32
26 maart 2010 HP | de tijd
Doembeeld uit ‘The Day After Tomorrow’ (2004)
Gehannes bij het Intergovernmental Panel on Climate Change, de suggestie van gesjoemel rond onderzoeken: het zaaide twijfel over de vraag of de aarde opwarmt. Topwetenschappers van ’s werelds beste universiteiten maken daar een eind aan en spreken de onversneden eco-waarheid. door Gijs de Swarte
A
WATER HP | de tijd 26 maart 2010
lles lijkt een punt van discussie geworden in het debat over de opwarming van de aarde. In het bijzonder wie waar precies subsidies voor binnenhaalt, en welk deel van welke wetenschappelijke bewering wel of niet waar is, en in hoeverre. De twijfel wordt ten eerste veroorzaakt door een e-mailkwestie. November vorig jaar kraakten hackers de computer van de University of East Anglia. Uit vele duizenden e-mails werden er enkele gelicht waaruit viel op te maken dat directeur Phil Jones de publiek te maken data liever wat zwaarder aanzette dan lichter. Klimaatsceptici over de hele wereld blazen de blunder op als het bewijs voor een samenzwering. Medestanders zeggen dat Jones vooral kwalitatief minder deugdelijk onderzoek – dat opwarming van de aarde tegenspreekt – buiten het publieke domein wilde houden. Jones verklaart dat hij geen data heeft vernietigd en een inschattingsfout heeft gemaakt; hij treedt af. En dan is er de gletsjerfout. Het Inter- Ω
33
Ω governmental Panel on Climate Change (IPCC), een orgaan van de Verenigde Naties dat wereldleiders van de best mogelijke informatie moet voorzien, waarschuwde twee jaar geleden dat de gletsjers van de Himalaya in 2035 verdwenen zouden zijn. In januari van dit jaar werd bekend dat die voorspelling was gebaseerd op een artikel in het populair-wetenschappelijke tijdschrift New Scientist, geschreven door een betrekkelijk onbekende Indiase wetenschapper die zelf al toegaf dat het een speculatie betrof. Wetenschappers met verstand van gletsjers vinden de 2035-claim te bespottelijk voor woorden. Het IPCC noemt het gebruik van het artikel ‘een vergissing’, en schrijft die toe aan gebrekkige kennis bij de samenstellers van het rapport. Ook blijkt dat Rajendra Pachauri, de voorzitter van het IPCC, persoonlijk financieel belang heeft bij onderzoek naar ‘smeltende’ gletsjers. Hij is directeur van het Energy and Resources Institute (TERI) in New Delhi, een onderzoeksbureau dat veel subsidiegeld binnenhaalt.
Cambridge Robert White is hoogleraar geofysica aan het Earth Sciences Department in Cambridge. Hij is beroemd om zijn kennis en publicaties op het gebied van klimaatverandering en duurzaam leven. ‘Het milieu’, en vooral het idee van kli maatverandering, heeft opeens een ima goprobleem. Wat steekt daar achter? “Het wetenschappelijk bewijs voor klimaatverandering staat als een huis. Daar is niets aan veranderd door wat er ook gezegd is de afgelopen maanden. Slechts een heel klein groepje mensen is sceptisch, maar dat groepje maakt wel een hoop lawaai. De media hebben tegengestelde posities nodig, dus als 95 procent ergens van overtuigd is en 5 procent niet, zie je altijd beide kampen aan het woord. Anders is er geen drama. Dan punt twee. Mensen zeggen: die ozonlaag, die zure regen, dat waren toch ook zulke enorme problemen? Je hoort er nooit meer wat van, dus dit zal ook wel meevallen. Zure regen is goeddeels verdwenen door wetgeving in Europa over schone lucht. Het gat in de ozonlaag is opgelost dankzij het Montreal Protocol, waarin we besloten hebben de productie van cfk’s te reduceren.”
34
zeespiegel. Dat gaat ook door als we direct helemaal stoppen met het verbruiken van fossiele brandstoffen, hetgeen we, zoals bekend, niet doen.” Wat is binnen uw vakgebied het belang rijkste dat we zeker weten over het mi lieu en de toekomst van de aarde? “Dat wij voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor het klimaat. Ons gedrag is bepalend voor de toekomst van de aarde. Om maar eens een aansprekend voorbeeld te geven: wij verplaatsen meer steen dan alle krachten in de natuur samen. De mensheid is nu de belangrijkste geologische kracht op aarde.”
Robert White
Wat is de onzinnigste milieuclaim die u tot dusver heeft gehoord? “Dat de halve wereld onder water zal komen te staan. De zeespiegel zal zeker stijgen maar hoeveel is niet duidelijk, en als je vasthoudt aan tientallen meters, zaai je onnodig angst. Al Gore laat in An Inconvenient Truth een foto zien van New York onder water. Dat gaat niet gebeuren. Het is gevaarlijk dat soort zaken te overdrijven, omdat het de algehele geloofwaardigheid van het klimaatbetoog ondermijnt. Voor de rest kloppen de feiten in die film wel.” Welke doemverhalen over het milieu en de klimaatverandering worden met recht in twijfel getrokken? “Als je kijkt naar de verschillende regio’s, zijn er veel onzekerheden. Hoeveel regen waar zal vallen, hoe hoog de temperatuur waar zal zijn, daar hebben we hooguit ideeën over. Je moet ook niet pretenderen dat dat anders ligt. Aan de andere kant focussen de sceptici juist op die onduidelijkheden, terwijl wat we wél weten erg genoeg is, en meer dan voldoende reden om direct actie te ondernemen.” Wat is het belangrijkste dat we zeker we ten over het milieu en de toekomst van de aarde? “Toename van CO2 in de atmosfeer verhoogt de temperatuur op aarde. Dat weten we al 150 jaar. Uitgaande van de CO2uitstoot tot nu toe zal de temperatuur de komende jaren blijven stijgen, net als de
Leveren uw uitspraken over het milieu u persoonlijk gewin op? “Ik heb er geen enkel voordeel van, maar het geeft me wel een goed gevoel dat ik mensen wat bij kan brengen en kan vertellen hoe er we ervoor staan.” Dus wat moeten we nu doen? “In praktijk brengen wat we allang weten. Stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen en onze manier van leven veranderen. Ja, gewoon fietsen als het kan in plaats van autorijden, minder afval produceren, afval scheiden, dat soort dingen. Wat ik ook belangrijk vind, is dat wij in de rijke landen wel grotendeels de problemen veroorzaken, maar relatief weinig last hebben van de directe gevolgen. De zwakkeren, de ouderen, de armen in de lagelonenlanden zullen sterven door honger, dorst, hitte en overstromingen. Hier zijn zwaarwegende ethische en morele vraagstukken aan de orde. Daar moeten we het over durven hebben.”
Princeton Daniel Sigman is hoogleraar geologie en geofysica aan Princeton University. Hij is klimaatexpert en een van de pioniers in het onderzoek naar grootschalige systemen die het leven op aarde mogelijk maken. In 2009 ontving hij voor onderzoek een half miljoen dollar van de MacArthur Foundation, ook bekend als de ‘genieënbeurs’. ‘Het milieu’, en vooral het idee van kli maatverandering, heeft opeens een ima goprobleem. Wat steekt daar achter?
26 maart 2010 HP | de tijd
“Mensen hebben vooral de weersveranderingen van de afgelopen twee jaar in het hoofd. En als je ze vraagt wat voor weer het dit jaar is geweest, spelen de afgelopen drie weken doorgaans een grote rol. Daarbij zijn we ons maar vaag bewust van het weer op andere locaties. Dus de perceptie van klimaatverandering hangt nauw samen met het recente lokale weer. Ook zien we nu opeens enorm veel wantrouwen, onder meer als gevolg van de gestolen e-mails van de University of East Anglia. Het is een bekend verschijnsel: een paar dingen gaan fout, en het vertrouwen in het veel grotere verhaal stort finaal in. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Tot slot: de sceptici zijn bijzonder actief in het genereren van publiciteit. Welbeschouwd is dat het enige dat ze doen.”
hoe zeker we van de opwarming zijn, en daarbij lopen we het risico al te overtuigd over te komen bij dit soort specifieke voorspellingen.”
Wat is de onzinnigste milieuclaim die u tot dusver heeft gehoord? “De veelheid aan claims die volkomen uit de lucht gegrepen zijn, vind ik nogal beangstigend. Een goed voorbeeld is het verhaal dat vulkanen de oorzaak kunnen zijn van toenemende CO2 in de atmosfeer. We kunnen meten hoeveel CO2 er is, hoe snel die hoeveelheid stijgt, en in hoeverre de stijging wordt veroorzaakt door fossiele brandstof. We kunnen namelijk de chemische handtekening vaststellen die de oorsprong van de extra CO2 aangeeft. Einde discussie, lijkt me. Verder: het idee leeft dat we de man in de straat naar zijn mening moeten vragen: denkt u dat er opwarming van de aarde plaatsvindt, ja of nee? Het goede antwoord zou negen van de tien keer moeten zijn: geen idee, ik weet er niet genoeg van. Dit is geen kwestie van meningen, maar van feiten. Ten slotte groeit de laatste tijd de overtuiging dat er een wetenschappelijke samenzwering gaande zou zijn. Wetenschappelijke carrières zijn gebaseerd op het aantonen dat collega’s het mis hebben. Dat zo publiek mogelijk te doen, is waar we allemaal mee bezig zijn.”
Wat is binnen uw vakgebied het belang rijkste dat we zeker weten over het mi lieu en de toekomst van de planeet? “Bij de grootste klimaatschommelingen in de afgelopen miljoenen jaren is CO2 altijd de drijvende kracht geweest. Dus is het verstandig om ervan uit te gaan dat we, als wij de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer verdubbelen of verdrievoudigen, met een dramatische opwarming te maken zullen krijgen.”
Welke doemverhalen over het milieu en de klimaatverandering worden met recht in twijfel getrokken? “Ik zie een grote wolk van onzekerheid boven de discussie hangen. Over de afgeleide effecten van de opwarming bestaat namelijk veel onduidelijkheid. Hoe zullen de golfstromen veranderen? Hoe hoog zal de zeespiegel stijgen? Hoe zullen de regenpatronen veranderen? Hoe beïnvloeden die factoren elkaar? We laten graag zien
HP | de tijd 26 maart 2010
Wat is het belangrijkste dat we zeker we ten over het milieu en de toekomst van de aarde? “Zowel eenvoudige berekeningen als complexe modellen laten zien dat de gemiddelde temperatuur stijgt door de toename van CO2 in de atmosfeer. Die CO2 komt in de atmosfeer terecht doordat we fossiele brandstoffen gebruiken. Als we daarmee doorgaan, zal er nog veel meer CO2 in de atmosfeer belanden. Wat er op dat gebied de laatste miljoen jaar is gebeurd, is klein bier vergeleken met wat ons deze en komende eeuw te wachten staat.”
Leveren uw uitspraken over het milieu u persoonlijk gewin op? “Het veronderstelde maatschappelijke belang van mijn werk neemt toe met de intensiteit van de discussie. In theorie is
Daniel Sigman
het misschien het beste voor me als er onzekerheid blijft. Als iedereen overtuigd is, wat ik toch wel probeer te bewerkstelligen, komt het probleem voornamelijk bij politici en techneuten terecht.” Dus wat moeten we nu doen? “De beschikbaarheid van fossiele brandstoffen is sowieso eindig. Het huidige verbruik ervan heeft naast opwarming van de aarde nog een boel andere nadelige consequenties. Denk aan luchtvervuiling, zure regen en verzuring van de oceaan. Kortom, minder of geen olie en gas gebruiken en fanatiek naar alternatieven zoeken is in alle opzichten een heel goed idee.”
Yale Jeffrey J. Park is hoogleraar geologie en geofysica en directeur van het Yale Institute for Biospheric Studies. Tot voor kort was hij voorzitter van het Yale Environmental Studies Program. ‘Het milieu’, en vooral het idee van kli maatverandering, heeft opeens een ima goprobleem. Wat steekt daar achter? “Als ik sceptische studenten de feiten voorleg, knikken ze en vragen ze niet verder. Ik vind het zorgwekkend dat zoveel mensen de mening van een autoriteit aannemen zonder zelf naar de feiten te kijken. Vervolgens: het staat vast dat de aarde opwarmt, maar in onze maatschappij draait alles om de jacht op kortetermijnwinst. Dus voor iemand die in de olie-industrie werkt of gewoon geen zin heeft om zijn manier van leven aan te passen, is de verleiding groot om de werkelijkheid te ontkennen. Verder geloof ik dat we netjes de vijf stadia van rouwverwerking doorlopen zoals de psychiater Elisabeth Kübler-Ross die heeft beschreven. Al Gore vertelt dat er vreselijke dingen staan te gebeuren en dat je je leven moet veranderen om dat te voorkomen. De stadia van ontkenning en boosheid volgen automatisch. De fase van onderhandelen is nog niet begonnen. Zelf zit ik al in de depressieve fase; hoe sneller we bij acceptatie zijn, de laatste fase van het model, hoe beter.” Wat is de onzinnigste milieuclaim die u tot dusver heeft gehoord? “Een man gaat naar de dokter, want hij voelt zich niet best. De dokter zegt: u heeft kanker en nog een jaar te leven. De man Ω
35
Ω kan dat niet geloven. De dokter zegt: ik zou maar om een second opinion vragen. De tweede dokter constateert kanker en geeft hem nog twee jaar te leven. De man loopt de praktijk uit en zegt tegen zichzelf: ik ben bij twee dokters geweest. Ze zijn er niet over uit hoelang ik nog te leven heb, dus ik heb geen kanker. Dat is het soort logica dat we momenteel horen over het klimaat, en mensen slikken het.” Welke doemverhalen over het milieu en de klimaatverandering worden met recht in twijfel getrokken? “Dat de mensheid zal uitsterven. Van wetenschappers zul je het niet horen, maar wel van klimaatactivisten en soms ook van sceptici. Dan is het meer van: we sterven toch uit, dus het hoort erbij. Dat is helemaal niet aan de orde, maar als we ons gedrag niet aanpassen, kunnen we met veel minder mensen op aarde leven. Er zullen massaal mensen moeten verhuizen omdat de kustgebieden onder water zullen lopen, en er zal niet genoeg eten zijn. Al met al zal het leven op aarde er dan vrij ellendig uitzien.” Wat is het belangrijkste dat we zeker we ten over het milieu en de toekomst van de aarde? “De ijskappen liggen er niet voor eeuwig. Als ze smelten, zoals dat al eerder is gebeurd, stijgt de zeespiegel en lopen de kustgebieden onder. Tijdens het laatste interglaciaal, zo’n honderdduizend jaar geleden, lag de gemiddelde temperatuur op drie tot vijf graden Celsius boven het huidige niveau. Recent geologisch onderzoek levert sterke aanwijzingen op dat dit gepaard ging met een zeespiegelstijging van zes meter. We hebben intensieve internationale samenwerking nodig, en vergaande wetten, om de gemiddelde stijging van de temperatuur onder de twee graden Celsius te houden.” Wat is binnen uw vakgebied het belang rijkste dat we zeker weten over het mi lieu en de toekomst van de planeet? “Ik heb veel werk gedaan op het gebied van climate sensitivity. Dan stel je simpele vragen, bijvoorbeeld: als het CO2 in de atmosfeer verdubbelt, hoeveel loopt de temperatuur dan op? Kijkend naar de afgelopen 420 miljoen jaar concludeer ik dat verdubbeling van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer leidt tot een stijging van circa drie graden Celsius. Dat bevestigt wat an-
36
goprobleem. Wat steekt daar achter? “Het is een gerichte campagne van de fossiele-brandstofindustrie om twijfel te zaaien. Dat is een bekende oude techniek die ook is gebruikt door de tabaksindustrie en de producenten van giftig industrieel afval. De olie-industrie probeert nu de winsten veilig te stellen, en internationale samenwerking en wetgeving te voorkomen. Het is waar dat een paar wetenschappers sommige dingen hebben overdreven, maar dat doet niets af aan de feiten. Wie dat probeert te ontkennen, neemt een loopje met de nachtmerrie waar een instabiel klimaat toe leidt. En dat vind ik enorm verontrustend.”
Jeffrey Park
dere wetenschappers hebben geconstateerd, en komt overeen met de uitkomst van de meeste computermodellen.” Leveren uw uitspraken over het milieu u persoonlijk gewin op? “Om te beginnen word je al niet rijk van onderzoek. Daarvoor ga je niet de wetenschap in. Verder kan ik hier zo’n beetje onderzoeken wat ik wil. Dus nee, ik word er niet beter van.” Dus wat moeten we nu doen? “Het gebruik van fossiele brandstof terugdringen. Je kunt halfzacht gaan aanrommelen met kolen en oliewinning uit teerzand, waarbij nog meer CO2 in de atmosfeer zal komen per eenheid energie dan met olie al het geval was. We kunnen het ook goed doen. Zet liever alles op alles om nieuwe technologie en alternatieve brandstof te ontwikkelen. En doe het snel.”
Wat is de onzinnigste milieuclaim die u tot dusverre heeft gehoord? “De laatste dertig jaar zijn de winters een dag of twintig korter dan daarvoor, en de temperaturen schommelen meer door veranderingen in de Stille en Atlantische Oceaan. Wie zegt dat klimaatverandering niet bestaat omdat het niet koud is, verkoopt nonsens en begrijpt niet waar het om gaat. Klimaatverandering uit zich in opwarming van de aarde en afwijkingen van de norm; in veranderingen van bestaande weerpatronen.” Welke doemverhalen over het milieu en de klimaatverandering worden met recht in twijfel getrokken? “Het is verstandig om onzeker te zijn over de toekomst. We gaan doorgaans uit van geleidelijke veranderingen, maar het is ook
Paul Epstein
Harvard Dr. Paul R. Epstein is directeur van het Center for Health and the Global Environment aan Harvard University. Hij onderzocht met het IPCC en de NASA de gevolgen van klimaat verandering voor de gezondheid. Hij publiceert regelmatig in The New York Times over het milieu. ‘Het milieu’, en vooral het idee van kli maatverandering, heeft opeens een ima
26 maart 2010 HP | de tijd
heel goed mogelijk dat we met abrupte veranderingen te maken krijgen.”
Welke doemverhalen over het milieu en de klimaatverandering worden met recht in twijfel getrokken? “We zijn onzeker over een aantal zaken die moeilijk te berekenen zijn. De exacte snelheid waarmee grote ijskappen smelten bijvoorbeeld. Dat is een van de belangrijkere zaken, omdat die invloed heeft op de stijging van de zeespiegel.”
Wat is het belangrijkste dat we zeker we ten over het milieu en de toekomst van de aarde? “De afgelopen tien jaar zijn de ijskappen twee keer zo snel geslonken als was voorspeld. Dat proces wordt versneld door warmere zeeën. Het gevolg is dat de aarde minder warmte van de zon terugkaatst. Dus door minder ijs krijg je een nóg snellere opwarming. Een abrupte klimaatverandering kan het gevolg zijn.” Wat is binnen uw vakgebied het belang rijkste dat we zeker weten over het mi lieu en de toekomst van de planeet? “Klimaatverandering en instabiel weer hebben veel invloed op de gezondheid van de mens. De belangrijkste gevolgen van klimaatverandering zijn de aantasting van regenwouden, koraalriffen en de landbouw. En dat heeft weer gevolgen voor de hoeveelheid zuurstof, water en voedsel. Kortom, de systemen die onontbeerlijk zijn voor het leven op aarde en voor onze gezondheid worden bedreigd.” Leveren uw uitspraken over het milieu u persoonlijk gewin op? “Nee, behalve dan ik het belangrijk vind dat andere mensen weten wat er aan de hand is. Want ik beschouw klimaatverandering als een groot gevaar.” Dus wat moeten we nu doen? “De twee belangrijkste stappen: onze verslaving aan fossiele brandstof overwinnen en het economisch aantrekkelijk maken om de bossen in de wereld te behouden. Verder moeten we zorgen dat het aantrekkelijk wordt voor de handel om groen, gezond en energiezuinig te zijn. Samengevat: we moeten mondiaal een schone en duurzame economie ontwikkelen.”
Oxford Dr. Richard Washington doceert klimaatwetenschap aan de University of Oxford. Hij is gespecialiseerd in klimaatverandering en adviseert de Wereldbank, milieuorganisaties en de Britse regering. ‘Het milieu’, en vooral het idee van kli maatverandering, heeft opeens een ima
HP | de tijd 26 maart 2010
Wat is het belangrijkste dat we zeker we ten over het milieu en de toekomst van de aarde? “Dat CO2 opwarming veroorzaakt. Hoe meer we ervan in de atmosfeer jagen, hoe warmer de aarde wordt. Dat betekent dat de mens de klimaatverandering veroorzaakt, en er dus ook wat tegen kan doen.” Richard Washington
goprobleem. Wat steekt daar achter? “Er zijn groepen die de klimaatwetenschap een slecht imago willen bezorgen. Dat zijn vooral mensen die geld verdienen aan de olie-industrie. Ze voeren een gecoördineerde aanval uit, hebben uit duizenden en nog eens duizenden e-mails een paar details gehaald die niets afdoen van de essentie van wat we weten, en maken daar op een criminele manier zo veel mogelijk lawaai over. Zelf dragen ze geen enkel bewijs aan, laat staan dat ze wetenschap bedrijven. Ze proberen het vakgebied alleen te ondermijnen. Voeg daar een koude winter aan toe in de VS en Europa, plus de serieuze zorgen over de mogelijke economische gevolgen van wetgeving die CO2-uitstoot beperkt, en we zijn tien jaar teruggezet in de tijd. We moeten maar zien hoe we ons daar uit vechten.” Wat is de onzinnigste milieuclaim die u tot dusverre heeft gehoord? “Dat CO2 niets te maken heeft met het opwarmen van de aarde. Wat opvalt, is de asymmetrie tussen de inspanning die het gekost heeft om dat bouwwerk van wetenschappelijke kennis te ontwikkelen, en de inspanning die het vergt om het af te breken. Duizenden wetenschappers hebben jarenlang duizenden onderzoeken gedaan. De sceptici lijken dat zomaar omver te blazen. Ik begrijp dat niet. Misschien komt het doordat de meeste mensen niet veel van wetenschap begrijpen, en er dus bij voorbaat wantrouwend tegenover staan.”
Wat is binnen uw vakgebied het belang rijkste dat we zeker weten over het mi lieu en de toekomst van de aarde? “Klimaatverandering zal problemen veroorzaken in bepaalde regio’s, en voordelen opleveren in andere. En het zal een van de belangrijkste politieke factoren worden. Dat zit zo: in sommige gebieden zullen gewassen beter gaan groeien, en er zullen gewassen gaan groeien waar dat eerst niet kon. En sommige gewassen zullen niet meer kunnen groeien waar we wíllen dat ze groeien. En daardoor zullen er mensen honger lijden, hoe de klimaatverandering zich ook ontwikkelt.” Leveren uw uitspraken over het milieu u persoonlijk gewin op? “Natuurlijk niet. Ik ben wetenschapper, en die verdienen sowieso al geen geld. Als ik dat had gewild, dan was ik wel in de Londense City gaan werken. Een milieufreak ben ik ook niet. Ik heb vier motorfietsen en drie Landrovers, allemaal oud schroot, hoor, of, zoals ik het zelf liever noem, verzamelobjecten. Maar hoe dan ook: mijn motivatie is het plezier dat ik erin heb om de natuur te begrijpen.” Dus wat moeten we nu doen? “We moeten goed beseffen wat de wetenschap de afgelopen driehonderd jaar betekend heeft voor de beschaving, en niet zo oerstom zijn om dat nu te gaan bagatelliseren. Ja, de wetenschap heeft ons de atoombom opgeleverd, maar het is ook de wetenschap die ons meer inzicht zal moeten bieden in dit fundamentele probleem.” |
37
