Stichting MEC

nummer 03 – mei 2012 – 2de jaargang – www.rdmcampus.nl

Maritieme maakindustrie terug naar RDM

Maritieme innovatie

Door Ampelmann, Huisman Research Lab, Imtech Marine en Jules Dock/Stichting MEC

Concept House Village Prototype I staat als een huis, CHIBB in de steigers

ESFA Rotterdam

Scooterproject helpt studenten aan werkervaring

RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Inhoud

02 Made@RDM 04 Column De gouden driehoek en de keten 05 Fotografie: Marijke Volkers

ESFA Rotterdam 06 In ontwikkeling 08 Prototype I staat als een huis 10 Fotostrip Prototype I 12 Op Heijplaat schijnt altijd de zon 14 Volop ruimte voor innovatie 16 Gelijk oversteken bij RDM 18 De toekomstige stuurlui staan aan wal 19 Slimme steden 20 Tentoonstelling Onderzeebootloods

Contact RDM Campus Heijplaatstraat 23 3089 JB Rotterdam +31(0)10 794 9229 [email protected] www.rdmcampus.nl

Hoofdredactioneel

RDM Campus bruist Dit stuk schrijf ik in de eerste lentezon. Nieuw leven, nieuwe energie! Dat geldt ook voor RDM Campus. Kruisbestuiving werkt! Het bloeit en bruist. Op dit moment zijn meer dan 25 innovatieteams van studenten en bedrijven actief die samenwerken aan productinnovaties en onderzoek. Wat dat in de praktijk betekent is te lezen in de artikelen over de clusters bouw en maritiem en in de rubriek Made@RDM. In de tussentijd blijven we bouwen aan de campus, letterlijk en figuurlijk. In het bedrijvendeel van Innovation Dock wordt een hangende kantoorvloer gerealiseerd zodat de R&D van Research en Design in één ruimte te combineren zijn met de M van Manufacturing. Incubator Dnamo zal als eerste huurder van deze vloer zorgen dat de B van broedplaats ook vorm krijgt in de hal en dat de K van kruisbestuiving plaatsvindt bij de K van koffieautomaat. Koffie drinken kan deze zomer trouwens ook buiten, op het terras van het Dokkaffee of op het buitenmeubilair dat met medewerking van studenten ontworpen en geproduceerd is. Maar ook in de recent geopende Huiskamer op Heijplaat. Daar kunt u dan gelijk kennis maken met de laatste ontwikkelingen van Concept House Village: een stukje campus in de wijk. Daarmee dragen we bij aan de ambitie om Heijplaat te ontwikkelen tot meest duurzame wijk van Rotterdam. En bij duurzaamheid hebben we het niet alleen over zonnepanelen of slimme meters. Ook over gedrag, voorzieningen, cultuur, werkgelegenheid en sociale cohesie. Een ‘smart city’ gedijt niet bij techniek alleen. De Academie van Bouwkunst bestudeert het concept ‘slimme steden’ integraal. De resultaten daarvan zijn te zien op een tentoonstelling van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam. In april hebben Scheepsbouw Nederland en Nederland Maritiem Land het innovatiecontract van de topsector Water op RDM Campus gepresenteerd. Tijdens het seminar ‘Maritieme Innovatie: van Papier naar Praktijk’ maakten bedrijven en studenten duidelijk welke voordelen het biedt om het rijke maritieme verleden van RDM te benutten voor de innovaties van de toekomst in deze sector. De pioniersgeest en innovatiekracht waar de oude werf om bekend stond, is weer springlevend! We zij ervan overtuigd dat het ook u inspireert om mee te doen en samen met ons verder te bouwen aan de campus. Daarbij levert u dan gelijk een bijdrage aan het opleiden van de nieuwe ‘helden van techniek’, die zo hard nodig zijn om de economische motor van Rotterdam draaiende te houden. Gabrielle Muris Directeur RDM Campus

Colofon Redactie: Frank van der Zwan Grafisch Ontwerp: Studio Léon & Loes Fotografie: Marijke Volkers, Marcel Vogel Druk: Printvisie


01

RDM Campus is dé locatie voor het ontwikkelen en testen van productinnovaties. Om u een idee te geven welke mogelijkheden de campus biedt, lichten we er graag een aantal voor u uit.

02

Eind januari is in het kader van het project ‘Nieuwe bewerkingen in de maakindustrie’ een nieuwe lasrobot in gebruik genomen op RDM Campus. Door dit project kunnen Albeda College en Hogeschool Rotterdam beschikken over ‘state of the art’ apparatuur die aansluit bij de laatste ontwikkelingen in bedrijven. Het gaat om apparatuur en software van drie belangrijke processen waarmee in de staalverwerkende industrie wordt gewerkt: lassen, snijden en ‘material handling’ (flexibele productieautomatisering). Bedrijven in de regio Rotterdam verwachten de komende jaren een aanzienlijk tekort aan technisch goed opgeleid personeel op mbo+ en hboniveau. Het project wil bijdragen aan het oplossen van dit knelpunt door mbo- en hbo-studenten de mogelijkheid te bieden om kennis en ervaring op te doen met de laatste stand van de techniek in de robottechnologie. Deze technologie biedt een uitstekend alternatief om het tekort aan vakmensen op te vangen. Van januari tot juli 2012 worden 200 studenten techniek opgeleid om te kunnen werken met de nieuwe robotapparatuur.

Fotografie: Marijke Volkers

Fotografie: frank van der zwaN

Lasrobot

Lijmlab

RDM Campus heeft als eerste onderwijsinstelling in Nederland een lijmlaboratium. Het lab is ontstaan door een samenwerking van Albeda College, Hogeschool Rotterdam en de TU Delft in het Europese project The Port is Yours (POYO). Studenten en ondernemers kunnen er aan de slag met de verbindingstechniek van de toekomst. In onder meer de scheepsbouw, energie, petrochemie en constructiebouw worden steeds vaker lijmverbindingen gebruikt. Daarom worden docenten van Albeda College en Hogeschool Rotterdam opgeleid tot gecertificeerde lijmers. Zij kunnen dan zowel in het reguliere als in het private onderwijs de basisopleiding European Adhesive Bonder en de specialistenopleiding European Adhesive Specialist verzorgen, opleidingen die worden afgesloten met een examen en een diploma volgens de certificering van de European Welding Federation. De opleidingen worden in de toekomst ingebed in de opleidingen Autotechniek en Werktuigbouw van Albeda College en Hogeschool Rotterdam, en een minor voor hbo-studenten op het hoogste niveau, European Adhesive Engineer.


Voor MTI Holland, het researchinstituut van baggerschepenbouwer IHC Merwede, zijn studenten werktuigbouwkunde van Hogeschool Rotterdam bezig met een onderzoek naar het omzetten van de restwarmte van scheepsmotoren in elektriciteit. Bij de verbranding van diesel in een motor is het rendement laag; slechts ongeveer 25 procent komt ten goede aan de aandrijving van het schip. De rest van de geproduceerde energie, in de vorm van restwarmte, gaat nu verloren. De doelstelling van het innovatieteam is om deze restwarmte op te vangen en om te zetten in 5 tot 7 kW aan elektriciteit die gelijk weer aan boord gebruikt kan worden. De studenten hebben al onderzoek gedaan naar de verschillende manieren waarop dit gerealiseerd kan worden en zullen hier samen met MTI een aantal uit kiezen. Hiervan worden proefopstellingen gemaakt, die voor eind juni gerealiseerd worden. Ook in het nieuwe studiejaar gaan de studenten verder met dit voor de maritieme sector zeer relevante onderzoek.

Fotografie: Marcel Vogel


MTI

Drijfboei

Eerstejaars studenten Industrieel Product Ontwerpen (IPO) hebben in vijf weken tijd een drijfboei ontworpen. De drijfboei vormt een afbakening in binnenwateren om zo een route te creëren voor roeiboten. Studenten ontwierpen deze boei met de rotatiegiettechniek. Deze productietechniek wordt veel gebruikt bij grote kunststof producten die bijvoorbeeld in buitenruimtes gebruikt worden. De complexiteit van de opdracht schuilde in de vormvrijheid en de engineering van details zoals het bevestigingsoog. Studenten hebben in één dag een aantal conceptmodellen ontwikkeld en een prototype uit schuim gemaakt. Op deze manier zijn studenten uitgedaagd om de boei zo functioneel mogelijk te laten zijn en vooral ‘rotatiegietbaar’ te maken. Dragon Plastics heeft kennis gemaakt met de wijze waarop de IPO-studenten een probleem concretiseren en vertalen naar een realistisch te produceren voorstel. De studenten hebben gewerkt met een belangrijke productietechniek en een realistisch probleem van een echte opdrachtgever.

Hyperbody

Hyperbody is een onderzoeksgroep van de faculteit Bouwkunde aan de TU Delft die onderzoek doet naar vernieuwende fabricagemethodes voor de bouw. Met twee robotarmen worden in EPS mallen gemaakt waar beton in vormgegeven wordt. Dit leidt tot een aanzienlijke vergroting in vormvrijheid en vele nieuwe ontwerpmogelijkheden, terwijl de voorgestelde methode uiterst kosteffectief is. De robots zijn meer dan slechts gereedschap en stellen de onderzoeksgroep niet alleen in staat bouwcomponenten op volledige schaal te produceren, maar biedt studenten de mogelijkheid het ontwerpproces in een geheel ander licht te zien. Deze aanpak gaat verder dan fullscale prototyping, een gangbare praktijk in architectonisch ontwerp. De machines kunnen gebruikt worden tijdens het gehele ontwerpproces. Door middel van code als input voor de robots, kunnen gebouwen en producten worden bedacht, ontwikkeld en integraal gebouwd. Daarbij worden rekening gehouden met structurele, klimatologische en andere overwegingen, vanaf het begin van het ontwerpproces, in de fabricage en het in gebruik. Er ontstaat zo een voortdurende dialoog tussen ontwerper en product. Interessant is ook de kruisbestuiving met bijvoorbeeld FORZ van Van Gansewinkel Minerals die in Innovation Dock ontstaan is. www.hyperbody.nl


03

Nederland heeft vele dialecten. Eén daarvan is het ‘Haags’. In dat dialect hebben woorden opeens een andere betekenis. Maar als je ze begrijpt en zelf invult, zijn ze best leuk en effectief. Daarom iets over ‘de gouden driehoek’ en ‘de keten’.

BE DR IJV

EID

KU

KASSA

RH

DE

N

E OV

EN

Het afgelopen jaar zijn we als maritieme sector bijvoorbeeld druk geweest met het Topsectorenbeleid van Minister Verhagen. Daarin heeft het maritieme cluster een ambitieus ‘Maritiem Innovatiecontract’ neergezet met de titel: ‘Nederland: de Maritieme Wereldtop (Veilig, duurzaam en economisch sterk)’. Minister Verhagen heeft het over de ‘gouden driehoek’ waarin iedereen een eigen rol heeft: de overheid zorgt voor de goede randvoorwaarden, onderwijs en onderzoek en formuleert de vraagstelling vanuit de overheid en maatschappij,

INNOVATIES

KE

N

N IS

KENNISINSTELLINGEN

04

De gouden driehoek en de keten de kennisinstellingen zoeken naar nieuwe kennis en mogelijkheden en het bedrijfsleven kent de markt en ontwikkelt nieuwe producten en diensten. Als we er zo naar kijken, concentreren we ons op de zijden van de driehoek. En waar ze bij elkaar komen zijn dan soms scherpe punten, daar botst het weleens. Maar het gaat niet om de zijden, maar om wat er binnen die gouden driehoek gebeurt. En voor de maritieme sector kan dat niet beter worden gesymboliseerd dan met water in die driehoek. Dat water mengt, stroomt, drijft, golft en verfrist. En op dat water binnen die gouden driehoek ontstaan echte maritieme innovaties! Naast de gouden driehoek spreekt de minister graag over de keten. De keten van Fundamenteel onderzoek > Toegepast onderzoek > Valorisatie. Oftewel: van Kennis > Kunde > Kassa. Nu denk je bij een keten al snel aan één lange lijn. Maar dat beeld is te simpel. Het gaat meer om een netwerk. En met mijn maritieme kennis zeg ik: je hebt minimaal drie afmeerlijnen nodig om iets veilig op zijn plek te houden, ook als het stormt. Dat geldt op zee, dat geldt ook in de economie. En voor innovaties geldt:

die worden verankerd door kennis, kunde en kassa. En dan is onze boodschap: in het maritieme cluster zijn de kunde- en kassalijnen best sterk. Via Joint Industry Projecten (JIP’s) wordt veel onderzoek door het bedrijfsleven betaald. Maar we hebben ook een zorg: de lijn met kennisontwikkeling en onderwijs is dun en kort. Er is weinig geld voor fundamentele maritieme kennisontwikkeling en ook het aantal hoogleraren en onderzoekers die beschikbaar zijn voor maritiem onderwijs en onderzoek is te beperkt. De industrie betaalt bijvoorbeeld twee van de vier hoogleraren in Delft. Daar zit in de maritieme keten de zwakke plek en daarom is de ambitie binnen ons Maritiem Innovatiecontract: er wordt goed samengewerkt in projecten én er is ruimte/geld voor funderend (middel)lange termijn onderzoek. Zo ontwikkelen we de kennis en de specialisten die we nodig hebben voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van de toekomst. Goed onderzoek en onderwijs zijn essentieel voor het bereiken van de Maritieme Wereldtop! Bas Buchner President MARIN


Arbeidsvaardigheden leren in de praktijk

Elf studenten van de opleiding AKA Metaaltechniek van Albeda College, locatie Haastrechtstraat, lopen stage op RDM Campus bij de ESFA (Electric Scooter Factory) Rotterdam. Gedurende 10 tot 16 weken zetten zij moderne elektrische QWIC-scooters in elkaar en leren zij het proces van assemblage tot verkoop.

Scooterproject helpt studenten aan werkervaring

MAAS Leerfabrieken en de Nederlandse E-scooterfabrikant QWIC openden in 2011, in samenwerking met de gemeente Rotterdam, een e-scooterleerfabriek; ESFA Rotterdam. Een bijzondere samenwerking waarbij ook Hogeschool Rotterdam, Albeda College (Mobiliteit, Metaaltechniek en Maintenance) en RDM Campus nauw betrokken zijn. ESFA Rotterdam streeft twee doelen na: mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opleiden tot arbeidskrachten met goede kansen op de arbeidsmarkt en het produceren van hoogwaardige, milieuvriendelijke elektrische scooters voor zakelijke gebruikers en particulieren.

RDM Campus biedt tot de zomervakantie een leerzame en contextrijke leerwerkplek. De stage wordt afgesloten met een proeve van bekwaamheid. Nadat de studenten de proeve met een voldoende hebben afgesloten, ontvangen ze het AKA-diploma Techniek. Vervolgens kunnen de studenten hun studieloopbaan in de techniek binnen Albeda College vervolgen of kiezen om te werken.


Een elektrische scooter is goed voor het milieu

Jeano Roosje (17, op de foto) uit Zuidwijk (Slinge) is student metaaltechniek en sinds begin februari betrokken bij het scooterproject op RDM Camps. “Een elektrische scooter is goed voor het milieu, hebben we nu geleerd. En makkelijk in elkaar te zetten omdat de motor al is ingebouwd”, legt hij uit. “Het zijn mooie scooters. Er staan zes proefmodellen op de locatie. Daarop mogen we wel eens een ritje maken.” In totaal zijn er 110 scooters voor assemblage afgeleverd. “Die zijn voor de verkoop en daar moeten we dus voorzichtig mee zijn”, zegt Jeano serieus. Vervolgens voegt hij er aan toe “Ik heb zelf ook een scooter en die gaat veel harder; tot 130 km per uur!” Hoe dat kan, daar wil hij niet verder op ingaan. Maar dat hij handig is geworden met scooters is wel duidelijk. Volgend seizoen wil Jeano op niveau 2 verder. De opleiding Basislasser lijkt hem wel wat. Kijk voor meer informatie op:

www.deheldenvantechniek.nl | www.esfa.nl www.maasleerfabrieken.nl | www.qwic.nl

05


De scooteronderdelen worden door QWIC geleverd en door de Albeda studenten in elkaar gezet. De bedoeling is om de scooters voor de verkoop aan te bieden. Zo kunnen ze hun technische vaardigheden oefenen en worden ze tijdens de stage vooral voorbereid op de arbeidsmarkt. Ze leren, onder begeleiding van een praktijkleermeester, arbeidsvaardigheden en raken thuis in het ondernemen. Ook worden ze getraind in conflicthantering, sociale vaardigheden en communicatie. Werken met elektrische scooters levert ze ook meer begrip voor duurzaamheid en milieu op.

Kantoorvloer Innovation Dock

Op RDM Campus wordt op dit moment onder meer gewerkt aan de volgende innovaties

06

In Innovation Dock wordt aan de bestaande historische constructie een nieuwe kantoorvloer opgehangen, vanwaar de huurders en gebruikers ontwikkelingen en werkzaamheden op de kavels in de hal kunnen volgen. Een ontmoetingsruimte op de hoek van de vloer biedt gebruikers van de hal, ondernemers en studenten, een ‘bird’s eye view’ van de hal. Met het oog op startende ondernemingen en ter aanvulling op het bestaande aanbod in de hal worden relatief kleine kantoorunits (20 tot 200 m2) aangeboden met een volledig afwerkingsniveau. De huurders van de kantoorverdieping kunnen gebruik maken van gezamenlijke vergaderkamers. Doordat rondom de bestaande historische constructie vides gemaakt worden, blijft de bijzondere constructie ook vanuit de kantoorvloer goed zichtbaar. Incubator Dnamo zal zich, samen met haar ondernemers, als eerste vestigen op de kantoorvloer.


Shell Eco-marathon

Rotterdam is vanaf dit jaar de nieuwe thuislocatie van de Shell Eco-marathon Europa, een internationale wedstrijd waarin auto’s op zo min mogelijk brandstof zo ver mogelijk proberen te rijden. Van 17 t/m 19 mei rijden studententeams uit heel Europa op een geheel nieuw stratencircuit rond Ahoy dat speciaal voor deze wedstrijd is ontworpen. Het is de eerste keer dat deze zuinig-

Moleculair Modulair Meubilair

Op het RDM-terrein lopen diverse groepen rond: studenten van mbo en hbo, docenten, ondernemers, bezoekers van de tentoonstelling in de Onderzeebootloods en bewoners van Heijplaat. Hoe kan er tussen deze verschillende groepen ontmoeting en interactie ontstaan? Met die vraag zijn studenten van de opleiding In-

heidswedstrijd in Europa op de openbare weg plaatsvindt en daarmee toegankelijk is voor het grote publiek. Met zeventien teams van veertien verschillende universiteiten, hogescholen en middelbare scholen is Nederland één van de best vertegenwoordigde landen. Vorig jaar was Team Phidippides van Hogeschool Rotterdam het beste team van de Benelux. Met de Triga werd in de

prototypeklasse op 1 liter brandstof 1637 kilometer gereden. Dit jaar is 1750 kilometer hun doel. Het team doet ook in de urbanklasse mee, waarin het gaat om een volwaardig straatvoertuig. Met dit voertuig, de Quadriga (rechts), hopen zij 400 kilometer af te leggen. Team Phidippides bestaat uit 20 studenten uit de jaren 2, 3 en 4 van de opleiding Autotechniek.

dustrieel Product Ontwerpen (IPO) aan de slag gegaan en hebben meubels voor de buitenruimte ontworpen. Het team van ontwerpbureau Transformers heeft de twee beste ontwerpen doorontwikkeld tot het ‘Moleculair Modulair Meubilair’; een systeem waarmee met een aantal elementen (bank, plantenbak, chaise longue en

lichtelement) een eindeloze reeks buitenmeubilairsculpturen gemaakt kan worden. Samen met een oud-student IPO en de chef werkplaats van Albeda College worden er nu twee prototypes gemaakt. Nog voor de zomer worden een aantal elementen geproduceerd en in de buitenruimte geplaatst.


07

concept house village

Prototype I

staat als een huis Interview met onderzoeker Jaap van Kemenade

Concept House Village op Heijplaat wordt een experimenteel en energieneutraal dorp. Het is een initiatief van woningcorporatie Woonbron, de TU Delft en Hogeschool Rotterdam. Hier kunnen pioniers innovatief en duurzaam bouwen en wonen. De woningen zijn prototypen die uitgebreid worden getest en onderzocht. Het eerste huis is begin 2012 opgeleverd: het Concept House ‘Prototype I’ van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft en een consortium van meewerkende bedrijven. Gedurende het eerste jaar vinden hier onderzoeken plaats naar het comfort en gebruiksgemak. Er zijn rondleidingen voor relaties, onderzoekers en bewoners van Heijplaat. Daarna volgt nog vier jaar onderzoek naar dit appartement bij langdurige bewoning. Want hoe zou het zijn om er echt te wonen? door Suzanne Ketterings

“Hoe kunnen we energieneutrale of zelfs energieleverende gestapelde woningen realiseren? Dat was de achterliggende vraag bij de ontwikkeling van Prototype I”, vertelt Jaap van Kemenade, onderzoeker aan de faculteit Bouwkunde en projectleider van Concept House Prototype. Dit project bouwt voort op onderzoek naar duurzame bouwconcepten, met als aandachtspunten de productiesystematiek, flexibiliteit in toepassing en kostenoptimalisatie om dergelijke innovatieve gedachten praktisch toepasbaar te maken. “Het prototype is een appartement dat laat zien dat door functieintegratie van geprefabriceerde bouwcomponenten snel en efficiënt gestapelde energieneutrale woningen zijn te realiseren.” Rondleiding Concept House Als u het Concept House Prototype I wilt bezoeken, schrijft u zich dan in voor de rondleiding. Dat kan bij het informatiecentrum Heijplaat op de begane grond van de woontoren Heijse Blick aan de Heijsekade 1. Hier is ook een expositie over Concept House Village te bezichtigen. Bezoeken kan alleen op afspraak: 010 - 794 4853.

08

“We hebben een waanzinnige planning gehaald”, aldus Van Kemenade. “Dit eerste prototype is opgebouwd uit prefabcomponenten die veel verder zijn uitgewerkt dan in de traditionele bouw. Zo zijn alle kabelsleuven en -goten geprefabriceerd, zowel in de vloeren en gevels als in de Faay binnenwanden. Unica had het leidingwerk en de apparatuur al zo ver als mogelijk aangesloten, zodat dit in een middag kon worden gekoppeld. In de natte ruimte zijn alle sanitaire voorzieningen al aanwezig, evenals de aansluitingen voor

de keuken. De Icopal dakbedekking en de zonnepanelen op het dak zijn met de dakelementen meegeleverd. De prefabricage van het prototype duurde anderhalve maand. De feitelijke assemblage, de ‘plug & play’, aan de Corydastraat in Heijplaat, kostte VDM minder dan twee dagen. De afbouw en het installatietechnisch werk waren in minder dan twee weken gereed!” De bouwrouting was goed georganiseerd. Er liepen zo’n twintig mannen rond op de relatief kleine locatie tijdens de bouw. “We hebben de beschikbare informatie uitgetekend en gecontroleerd. Toch zijn er vlak voor en tijdens de bouw nog aspecten veranderd. We leren veel van deze ervaring, dat is praktijkonderwijs. We hebben gemerkt dat een gezamenlijk 3D-model van alle componenten van essentieel belang is om een goed simulatiemodel te maken. De communicatie tussen de verschillende partijen over de input die nodig is, kan nog veel beter. Met behulp van gebouwontwerpsoftware Autodesk Revit kan de grote complexiteit van tevoren goed worden uitgewerkt, maar de optimale toepassing is voor ons nog experimenteel. Bij dit prototype gaan we nu achterwaarts doorrekenen, zodat we bij volgende projecten direct met een perfect 3D-model kunnen werken.”

RDM RDMCAMPUS MAGAZINE campus MAGAZINE#03 #01

Fotografie: Frank van der Zwan


Verder onderzoek naar comfort en gebruiksgemak Vooral de samenwerking tussen de diverse ketenpartners, het gezamenlijk zoeken naar oplossingen voor bouwvraagstukken én de vertaling van ideeën naar praktijk spreken Van Kemenade aan. “Wij zijn erg tevreden over de brancheoverstijgende samenwerking. Dat is bijzonder, maar zó hard nodig om efficiënt te kunnen werken. Hierdoor sluiten de diverse disciplines beter op elkaar aan.” Duurzaamheid en recyclebaarheid zijn onderscheidende aspecten voor het prototype. “Het cradle-to-cradle principe komt in de natte cel van Raab Karcher duidelijk terug; de gekozen materialen zijn na hun technische levensduur zo veel mogelijk opnieuw te gebruiken of recyclen. Daarnaast heeft de natte cel bijvoorbeeld een drievoudig riool waarbij grijs water, urine en ontlasting verschillende wegen gaan. De uitdaging van de integratie van complexe installatietechniek, prefab in een zeer beperkte ruimte in de natte cel, is geslaagd.” Bijzonder is ook de vloer van het appartement, waarbij integraal in de geprefabriceerde vloerelementen een lage temperatuur vloerverwarming is aangebracht. “Itho Daalderop, de leverancier van de warmtepomp, was ervan overtuigd dat het lang zou duren eer de woning op temperatuur zou

zijn, omdat dergelijke verwarming langzaam haar warmte afgeeft. Het prototype blijkt echter zo geconstrueerd te zijn dat het appartement, vertrekkend van de buitentemperatuur in december, binnen een dag een comfortabele temperatuur had.” “Dit appartement heeft een luxe uitstraling”, vervolgt Van Kemenade, “en hiermee laten we zien dat duurzaamheid niet ten koste gaat van uitstraling en gemak. Er is veel aandacht besteed aan de architectonische vormgeving van het prototype. Kijk bijvoorbeeld naar de elektrisch bedienbare zonwering van Renson. Ook de grote buitenruimte, die met een hoogisolerende Solarlux vouwwand tussen de woonkamer en de buitenruimte de woonkamer verlengt, vergroot het gevoel van luxe. Deze woning is licht en heeft veel glas, maar is toch erg comfortabel.” “Op basis van het prototype ontwikkelen we samen met woningbouwcorporatie de Woonplaats een ‘nulserie’: een kleinschalig appartementengebouw met tien tot twaalf appartementen. Het product zal zich gaandeweg verder ontwikkelen, mede door de toepassing van de onderzoeks- en ervaringsresultaten. Na de nulserie willen we een innovatief concept op de woningmarkt introduceren.”

RDMcampus CAMPUS MAGAZINE #03 RDM MAGAZINE #01

Nu Prototype I gereed is, volgt komend jaar onderzoek naar comfort en gebruiksgemak. Freek den Dulk zet deze onderzoeken in gang. Hij is lector Duurzame Energie en Energieconcepten bij Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM van Hogeschool Rotterdam. “Veel minimum energieconcepten doen een vergaand beroep op aanpassing van bewonersgedrag. Denk bijvoorbeeld aan slapen met het raam open in de winter, dat is vaak niet mogelijk vanwege de afkoeling van het appartement. In de zomer is er een risico van oververhitting, zelfs met zonwering. Laag temperatuursystemen leiden er ook vaak toe dat bewoners de binnentemperatuur een paar graden hoger instellen dan waar vanuit is gegaan en in veel minimum energieconcepten schiet de capaciteit van de installatie voor verwarming en warmtapwaterbereiding voor bepaalde bewoners tekort. Daarom is onderzoek naar comfort, gebruikersgedrag en levensstijlen erg belangrijk. In de woningen in Concept House Village gaan we dergelijk onderzoek in gang zetten, onder andere met behulp van monitoring en feedback vanuit ons Niko Home Control systeem, zodat we meer weten over hoe we deze woningen in de toekomst optimaal kunnen afstemmen op de specifieke situaties van verschillende bewoners.”

09


fotostrip

07.11.2011 - 11:50:51

22.11.2011 - 13:20:03

24.11.2011 - 13:02:13

Prefabricage van de natte cel door timmermannen en

De eerste paal van 27 meter lang gaat op 22 november

Een vloerdeel van VDM, waarin de vloe

elektriciens in een fabriek in Duitsland.

de grond in.

geïntegreerd tijdens prefabricage.

07.12.2011 - 14:55:26

07.12.2011 - 16:05:46

08.12.2011 - 14:08:42

Het tweede vloerdeel wordt op zijn plek gehesen.

De sanitaire cel wordt geplaatst.

Een dakvloer, in de fabriek voorzien va dakbedekking, warmtecollectoren en binnen 20 minuten aangebracht.

12.12.2011 - 15:29:23

14.12.2011 - 13:43:27

14.12.2011 - 15:19:23

Montage van het kader van de driedubbel beglaasde

Droge montage van de keramische geveltegels.

Aansluiten van de zonnecellen gebeur

harmonicapui van Solarlux, de eerste van dit type die

Demontage later is mogelijk en de tegels zijn te recyclen.

uur; in de tweede week van de bouw sc

Fotografie: Jaap van Kemenade, Rutger Wirtz

geplaatst wordt in Nederland.

al op zonne-energie.

20.12.2011 - 11:59:37

21.12.2011 - 15:28:48

22.12.2011 - 13:34:29

Loodgieters van Unica sluiten de riolering aan en het

De glazen balustrade is bijna gereed.

Het Niko Home Control System waarm

water van beneden naar boven.

zonwering bediend worden en het ener

gemonitord. Er wordt energie teruggel

10



erverwarming is

30.11.2011 - 15:20:26

02.12.2011 - 10:59:01

06.12.2011 - 16:23:26

De put onder de meterkast. Een grondlus van 128 meter

De zeecontainer, die dient als stabilisatie-element in de

Studenten van Albeda College brengen de oplegbalken

lang wordt door Itho Daalderop versleept naar een

staalconstructie, wordt op zijn plek gehesen.

aan op de staalconstructie, waar de vloeren op

schacht onder het prototype.

an afschotisolatie,

vastgeschroefd worden.

08.12.2011 - 18:05:46

09.12.2011 - 14:15:36

Het dakvlak is dezelfde avond nog waterdicht.

De hemelwaterafvoer is ingewerkt, waardoor het hele dak De warmtepomp wordt uit het prototype gehaald; i.v.m.

zonnecellen wordt

waterdicht is, gerealiseerd door Icopal Dakbedekking.

09.12.2011 - 15:48:05

de slechte weeromstandigheden bij geplande aanvang bouw kan de woning nog niet afgesloten worden.

19.12.2011 - 13:44:20

19.12.2011 - 18:03:22

20.12.2011 - 09:43:21

rde in slechts twee

Plug&play installatie van de prefab stopcontacten met

Aftimmering van de loggia met duurzaam robiniahout

De Niko schakelkast wordt geplaatst door een monteur

chalden de radio’s

platte vieraderige kabels.

door VDM.

van Unica.

11.01.2012 - 09:29:49

16.01.2012 - 11:57:24

31.01.2012 - 13:08:37

mee verlichting en

Leerlingen van de Schilder^sCOOL vullen naden tussen

Leerlingen van Zadkine stuken het plafond in de

De structurele zonwering van Renson wordt gemonteerd

ergieverbruik wordt

wandelementen en behangen en schilderen de Faay

woonkamer.

aan de zuidgevel.

leverd aan het net.

binnenwanden.


11


Op Heijplaat schijnt altijd de zon Minder werken, beetje schoffelen, de pure smaak van onbespoten groente van je eigen daktuin, wonen in een mediterraan klimaat, slapen onder de sterren, romantisch getik van de regen op de kas. Alles om je heen ervaar je sterker. Het Concept House CHIBB* is een extreem duurzaam huis met kantoor voor levensgenieters. Studenten Bouwkunde van Hogeschool Rotterdam maakten het ontwerp en rekenden zelfs uit wat op jaarbasis het rendement is van een vierkante meter sla op een eetbaar dak. Begin maart is het definitief ontwerp gepresenteerd. Nu begint de zoektocht naar geïnteresseerde bedrijven die een consortium vormen om huis en kantoor, met de inzet van derdejaarsstudenten, te bouwen. De kavel ligt in Concept House Village op Heijplaat, vlakbij RDM Campus. door Suzanne Ketterings

kas voor meer leefruimte door kas geen regen en wind; woning als meubel door kas groen in en om de woning kas als thermische buffer door kas minder infiltratie elektra-productie door pv banen op kas

woning op het zuiden voor passieve zon-energie atelier op noorden ter voorkoming oververhitting

eetbaar dak, voedselproductie voor bewoners regenwateropvang en hergebruik grijswater voor besproeiing

leemstuc op wanden in woning

flexibele indeling; aanpasbaar aan ander gebruik

heatpipes + paraffinebuffer t.b.v. verwarming/warmwater helofytenfilter t.b.v. natuurlijke zuivering

noordgevel met hergebruikte kunststofkozijnen

groengevel van hergebruikt materiaal, geeft CO2/fijnstof reductie

led-verlichting in woning en atelier hot-fill wasmachine douche met w.t.w. hout-c.v. (bijverwarming) in winterdag met weinig zon hergebruik openslaande glasdeuren als tuingevel tuin met wilgenhagen voor hout c.v. fruitbomen

12

windowfarming achter zijgevels kas bouwmaterialen biobased en/of hergebruikt, lokaal beschikbaar

vraag-gestuurde ventilatie op vocht/CO2 funderingsbalk: hergebruikte staalprofielen verplaatsbaar gebouw voor langere levenscyclus houten funderingspalen met betonnen opzetters

ventilatie met voorverwarmde aanvoer uit kas (winter) ventilatie met voor-gekoelde aanvoer met grondpijp (zomer)


“Studenten bewust maken van wat duurzaam inhoudt, is het leukste aan mijn vak”, vertelt Arjan Karssenberg (midden op de foto), associate lector Sustainable Building Technology aan Hogeschool Rotterdam. “Hoe combineer je bijvoorbeeld compact bouwen met flexibel en comfortabel wonen? Compact bouwen is heel duurzaam, omdat je minder materialen gebruikt. Tegelijkertijd is te compact ook minder flexibel en comfortabel, dus wat is een goed compromis? Met het idee van een kas op het dak ontstaat goedkope extra leefruimte. Het is een tweede huid die binnen en buiten verbindt en extra licht en lucht in huis brengt. Een paraplu waaronder de woning als een meubel wordt uitgewerkt. Hier kun je wonen in het groen, in een zonnig tussenklimaat.” “Op de laag boven het dakterras komt een eetbaar dak waar groente verbouwd kan worden”, vervolgt Karssenberg, “want waarom eet je voedsel dat duizenden kilometers moet afleggen voor het op je bord ligt, terwijl je het ook van je dak kan halen? Dat heeft natuurlijk consequenties voor de positionering van de woning ten opzichte van de zon. De ligging is pal op het zuiden. Dat is in Nederland de meest optimale situatie om zoveel mogelijk zon te krijgen en maximaal energieprofijt te hebben.”

Eetbaar dak

De voedselcyclus moet gesloten zijn en dus knagen de studenten op de vraag: hoeveel en welke mix aan groente heeft een standaard Hollands gezin bestaande uit vier personen op jaarbasis nodig? Dus sla, komkommers, tomaten, bonen, aardappelen. “Het eetbare dak blijkt zelfs een overschot op te leveren dat gebruikt kan worden voor de lunch op het aangrenzende kantoor. En dan rekenen we nog buiten de eetbare gevel voorzien van ‘window farming’.” Even praktisch: je komt dus thuis na een drukke werkdag en dan moet je groente gaan oogsten en de tuin schoffelen? “Moet? Mag! Duurzaamheid gaat er niet om wat er allemaal niet kan, maar juist om wat er allemaal mogelijk wordt. Sterker nog, als je zelf voorziet in je behoefte aan water, warmte, energie, elektriciteit en voedsel, dan kun je het op je werk wat rustiger aan doen en krijg je meer tijd om in de tuin te schoffelen.” Dachten maar meer mensen in Nederland zo duurzaam als Arjan Karssenberg. Zijn enthousiasme is aanstekelijk en hij weet een serieus onderwerp met humor te brengen. Hoe ziet de woning er verder uit? “Er zijn twee verdiepingen. Drie slaapkamers op de begane grond en op de eerste verdieping is de woonkamer. Hier is meer lichtinval en je loopt er zo het dakterras op. Comfort is niet alleen de fysieke ruimte, maar ook de mentale ruimte die ontstaat.”

Systemen sluiten

“Systemen proberen we zoveel mogelijk te koppelen en te sluiten. De watercyclus is bijna gesloten. Regenwater en al het afvalwater, met uitzondering van het toiletwater, wordt opgevangen en gezuiverd met een helofytenfilter. Dit water wordt gebruikt om het groen aan de gevel en op het dak mee te besproeien en om de wc mee door te spoelen. Drinkwater is aan zulke strenge regels gebonden dat je dit niet zelf kunt maken. De woning voorziet zelf




in warm water en elektriciteit. Voor warm water komt er een heat pipe collector. Dat is een vierkant frame met glazen pijpen die wel tweehonderd graden kunnen worden en warmte afgeven aan een warmtewisselaar. PV-panelen zorgen voor elektriciteit. Het overschot in de zomer wordt teruggeleverd aan het net en dat compenseert het tekort in de winter.” En hoe komt het kantoor er eigenlijk uit te zien? “Daar kan ik kort over zijn. Dat ligt op het noorden tegen de woning aan. Het heeft wel daglicht nodig, maar geen zon, want mensen en computers zijn net kleine kachels die voor voldoende warmte zorgen. Een huis en kantoor zijn complementair in behoefte en zijn dus heel goed te combineren.”

Het moet wel allemaal kloppen, want de woning gaan we echt bouwen “Duurzaamheid is een oneindig breed begrip. Alle verschillende facetten van duurzaamheid moeten de studenten integraal uitwerken en doorrekenen: compact versus flexibel en comfortabel, een tweede huid, de ligging ten opzichte van de zon, het comfort, de toepassing van materialen, het uit elkaar kunnen halen voor hergebruik. Ze onderbouwen waarom de gemaakte keuzes duurzaam zijn en ook bouwtechnisch goed. Hoe zet je een kas over een gebouw? Hoe maak je de fundering van het gebouw als je geen beton wilt gebruiken? Kun je alle vloeren en wanden van hout maken? Hoe maak je een groene gevel? Welke materialen gebruik je? Zijn deze natuurlijk en bio-based, zoals schapenwol voor isolatie en hout? Kunnen ze worden hergebruikt? En dan de duurzame installatie: hoe maak je ventilatie zonder energieverlies? Hoe maak je de meest efficiënte verwarming en warmwatervoorziening? De studenten moeten de juiste afwegingen maken. Het moet wel allemaal kloppen, want de woning gaan we echt bouwen. Naar verwachting al in 2012!” * CHIBB staat voor Concept House Instituut voor Bouw en Bedrijfskunde. Het is een initiatief van Hogeschool Rotterdam. Het ontwerp is gemaakt door vierdejaarsstudenten die de minor Duurzaam Integrale Bouwtechniek kozen. Nu werken derdejaarsstudenten binnen hun praktijkopdracht aan de voorbereidingstekeningen. CHIBB biedt ook talrijke stage- en afstudeerplekken voor de even talrijke onderzoeksvragen.

13

maritieme innovatie

Toonaangevende, innovatieve bedrijven op het gebied van bouwkunde en productontwikkeling, (e)mobility, maritiem & offshore zetten bij RDM Campus voet aan wal. Ze komen met specifieke opdrachten, willen kennis opbouwen om tot innovatie te komen en voelen de verantwoordelijkheid bij te dragen aan beter technisch onderwijs. Binnen het cluster maritiem & offshore zijn inmiddels vier bedrijven gevestigd in Innovation Dock: Ampelmann, Huisman Equipment, Vetus en een verzamelkavel onder regie van Stichting Mobiel Erfgoed Centrum. Het doel is dat aantal dit jaar nog te verdubbelen. Alle hens aan dek dus!


Maritieme maakindustrie terug naar RDM

Jouke Goslinga, Sales Manager Innovation Dock

14

Volop ruimte voor innovatie “Nederland heeft wereldwijd een sterke kennispositie in de maritieme sector”, steekt Marnix Krikke, adjunct-directeur Scheepsbouw Nederland, gelijk van wal. “Zo’n 65 procent van de productie van onze schepen en toeleveringen is bestemd voor de export. Wij zijn sterk in nichemarkten, zoals kleine transportschepen en bijzondere schepen voor baggeren en offshore activiteiten, maar ook superjachten, binnenvaartschepen, sleepboten en patrouilleboten. Er worden nu schepen en systemen ontwikkeld om de zeebodem te ontginnen, want er ligt een enorm potentieel aan zeldzame grondstoffen op de bodem van de zee. Ook de internationale regelgeving voor de uitstoot van schadelijke stoffen is een drive om innovatieve schepen te bouwen die slim omgaan met energie en de omgeving zo weinig mogelijk belasten. Om onze exportpositie te handhaven


door Suzanne Ketterings

hebben we kennis nodig, goed opgeleide mensen die producten ontwikkelen en tot innovatie komen. Maar die moeten wel beschikbaar zijn, want voorlopig is er een tekort aan technisch personeel. Daar ligt gelijk de kracht van RDM Campus: innovatieve bedrijven verbinden aan toonaangevende onderwijsinstituten, die samen met studenten hoogwaardige kennis opbouwen, innovatie stimuleren en maatschappelijke knelpunten oplossen.”

Huisman helemaal thuis op RDM

“Als het gaat om maritieme innovatie dan horen wij thuis op RDM Campus”, meent Cor Bakker, mechanical engineer bij Huisman Equipment in Schiedam. Huisman produceert wereldwijd boorinstallaties, installaties om pijpen op de zeebodem te leggen en ook complete boorschepen.


maritieme innovatie

Hans Visser (centrum) en Felix Moonen (rechts) in overleg met studenten

duurzame maritieme sector”, zegt Felix Moonen, projectmanager R&D op de kavel van Stichting MEC. “In Jules Dock heb ik alles verenigd wat ik leuk vind: de maritieme sector, innovatie, de combinatie klassiek en high tech. Naast de ontwikkelingprojecten voor Stichting MEC bouwen we met studenten van Albeda College, Hogeschool Rotterdam en de Katholieke Hogeschool Limburg (België) een prototype van een hybride vaartuig voor de recreatie. Dat is een nieuwe generatie waterfiets met elektrische trapondersteuning. Energie komt van trapenergie van mensen, zonne-energie en walstroom. Het vaartuig is schoon, stil en onderhoudsvriendelijk. Op de campus mag je gebruikmaken van alle faciliteiten, maar het mooiste is dat je elkaar versterkt doordat je met z’n allen aan het ontwikkelen bent. Je gaat eens kijken wat anderen doen, maakt een praatje en zo wissel je heel informeel informatie uit.”

Gunstig vestigingsklimaat

“Op zee staan er enorme krachten op constructies. Voor deze toepassing kunnen wij geen boutjes bij de Gamma halen. Deze uitrusting moet 100 procent betrouwbaar zijn. Sinds februari 2012 heeft Huisman een kavel van 100m² op RDM Campus en zodra die is ingericht, gaan we onder andere boutverbindingen testen. We vinden het belangrijk studenten te laten zien hoe theoretische rekenmodellen uitpakken in de praktijk. Zo kunnen we bijdragen aan beter onderwijs en tegelijkertijd goede ingenieurs enthousiasmeren voor de maritieme industrie.”

MEC combineert het oud en nieuw

“Stichting Mobiel Erfgoed Centrum (MEC) wil met techniek uit de nieuwe wereld de oude wereld duurzaam behouden”, zegt Hans Visser, programmadirecteur

van de stichting. “Het gaat om historische voertuigen voor weg, water, lucht of rail. Er zijn in Nederland zo’n 100.000 eigenaren van boten, stoomtreinen, brandweerwagens, oldtimers, bussen, trucks of zelfs zweefvliegtuigen. We willen de kennis die nodig is voor het behoud van deze voertuigen, zoals het conserveren van staal, bundelen en organiseren. Dat is best lastig, want het is een breed terrein en de kennis zit heel verspreid. Op deze kavel werken meerdere partijen, waarover Stichting MEC de regie houdt. Bijvoorbeeld Jules Dock ondersteunt ons met onderzoek naar hoe met behulp van nanotechnologie staal geconserveerd kan worden en passen dit toe op onder andere een stalen Punter.” “Jules Dock is een ontwikkelingsbedrijf in de maritieme sector. Wij willen een bijdrage leveren aan de transitie naar een


“RDM Campus biedt in meerdere opzichten een gunstig vestigingsklimaat”, vertelt Jouke Goslinga, verantwoordelijk voor het aantrekken van bedrijven. “Met de aanwezigheid van de TU Delft, Hogeschool Rotterdam en Albeda College is er veel kennis in huis. Met de studenten kun je snel en makkelijk innovatieteams opzetten die begeleid worden vanuit het onderwijs. RDM heeft een uitgebreid netwerk dat een creatieve kruisbestuiving bevordert tussen mensen met verschillende achtergronden. RDM Campus dicht de kloof tussen onderwijs en het bedrijfsleven. Het toegepast onderwijs en het werken aan concrete projecten motiveert jongeren in de techniek te gaan. Er zijn veel verschillende faciliteiten, zoals een 3D-printer en een groot machinepark. De bedrijven kunnen gebruikmaken van de aanwezige infrastructuur, waaronder een scheepslift, een golfbreker, kranen in het dak en last but not least heel veel water in de directe omgeving. Veel bedrijven vinden hier de ruimte die zij zoeken. De kavels, die variëren van 80m² tot 800m², zijn relatief betaalbaar. De flexibiliteit is groot, want bedrijven huren hier minimaal zes maanden maar dat kan ook vijf jaar zijn. Innovation Dock heeft ruimte voor zo’n 25 bedrijven en de vloer is nu voor de helft verhuurd. Er is dus nog volop ruimte voor maritieme innovatie. We willen de maritieme maakindustrie terugbrengen naar RDM.”

15

maritieme innovatie

Het is 2002 als Jan van der Tempel een congres in Berlijn verlaat na een lezing over een nieuw type schip waarmee je ook met veel deining op zee veilig kunt overstappen naar windturbine, schip of boorplatform. “Dat oversteken moet toch veel eenvoudiger kunnen?”, bedenkt Van der Tempel op een terrasje met een collega en een biertje. De Ampelmann is geboren, vernoemd naar het oversteekmannetje op de Berlijnse voetgangerslichten. Vijf jaar later is het prototype gereed en verdubbelt jaarlijks de productie. Net is nummer tien gepresenteerd en twintig staat gepland voor eind 2012. Ampelmann is de eerste en grootste huurder op RDM Campus, want met de productie verdubbelde ook het vloeroppervlak, inmiddels zo’n 2.000m².

Gelijk oversteken bij RDM

16


maritieme innovatie

Ampelmann zorgt vanaf het eerste uur voor maritieme innovatie Vanuit een pure passie voor techniek en een wetenschappelijke nieuwsgierigheid ontwikkelde Van der Tempel de Ampelmann. “Het moest ook commercieel haalbaar zijn. Sinds 2008 wordt de Ampelmann over heel de wereld verhuurd om offshore personeel veilig, makkelijk en snel over te zetten. Bedrijven als Shell, BP, Total, maar ook SMIT of windparken in zee huren de Ampelmann voor een aantal maanden of alleen voor een dag. De Ampelmannen die dit jaar in productie gaan zijn op voorhand al verhuurd.”

“De Ampelmann is een platform met een diameter van zes meter dat wordt vastgezet op een schip. Het compenseert de deining van golven door in tegengestelde richting mee te bewegen. Een stabiele loopbrug met een lengte van 25 meter vereenvoudigt de overstap”, vertelt Jan van der Tempel, CEO van Ampelmann en Hoofd Sectie Offshore Engineering aan de TU Delft. Hij studeerde Civiele Techniek aan diezelfde universiteit en promoveerde op vermoeiingsberekeningen voor de fundatie van windturbines op zee. “De Ampelmann weegt meer dan dertig ton en neemt 150m² in beslag. Waar vind je in de regio Rotterdam een ontwikkelomgeving met zoveel ruimte, zware hijskranen en een grote deur?” Het antwoord laat zich raden: RDM Campus? “In hele korte tijd is dit stuk industrieel erfgoed waar het tochtte en lekte, omgetoverd tot een high tech omgeving die ook echt werkt. Het is een mooi visitekaartje voor de bedrijven die er zitten. Er vindt hoogwaardige innovatie plaats en de snelheid van ontwikkelen is groot.”


Ampelmann is in vier jaar uitgegroeid tot een bedrijf met tachtig man: dertig op het kantoor in Delft, veertig op zee voor de bediening en tien man op RDM Campus voor de productie. “Op de Campus, maar wat mij betreft ook in het algemeen, hebben bedrijven een maatschappelijke verantwoordelijkheid om stage- en afstudeerplekken te bieden. We werken samen met de TU Delft, Albeda College en Hogeschool Rotterdam. Het aantal studenten dat meewerkt aan de ontwikkeling van de Ampelmann schommelt jaarlijks tussen de vijf en de twintig. De omgeving stimuleert een goede samenwerking tussen bedrijven, opleidingen en studenten. Het is de kracht om samen tot betere oplossingen te komen en dromen te verwezenlijken. Bij sommige studenten zie je direct vlammen in de ogen. Bij anderen begint dat als een waakvlammetje dat we weten aan te wakkeren tot Olympisch vuur. Ik wil mijn enthousiasme voor techniek overbrengen op anderen en het beste uit mensen halen.”

17


door Suzanne Ketterings

maritieme innovatie

Fotografie: Hans Hordijk

De toekomstige stuurlui staan aan wal

Onbemande scheepvaart: Imtech Marine gelooft er heilig in en onderzoekt en ontwikkelt op dit innovatieve terrein. Daarbij riepen ze de hulp in van twee innovatieteams op RDM Campus. Met een wedstrijd in een groot bassin daagden ze hen uit autonome, emissieloze schepen te ontwikkelen. door Edith van Gameren

De praktijkbegeleider

Mattijs Tol van Imtech’s R&D afdeling: “Bedrijven en opleidingen koppelen, zoals dat op RDM Campus gebeurt, spreekt ons erg aan. Eén van onze doelen was: kijken hoe zo’n samenwerking met het onderwijs loopt. Wij hebben de studenten begeleid met onze ‘bedrijfsmatige’ blik. Wat ik vooral erg leuk vond, was dat de studenten superenthousiast waren. We hebben veel geïnvesteerd in dit project, ook in de aantrekkelijkheid. Voor studenten is het een goede ervaring geweest, voor ons was het een mooie testcase. Er komen altijd frisse, nieuwe ideeën uit en uiteraard werkt het ook voor onze naamsbekendheid. Het was een heel positieve ervaring.”

De student

Bas Hermes, teamleider van team ‘Unmanned Ingenuity’ (UI) en vierdejaars student werktuigbouwkunde bij Hogeschool Rotterdam: “De belangrijkste leerervaring voor ons als studenten was toch wel het samenwerken. Je bent met een club van 12 verschillende mensen. Die komen met verschillende plannen en ideeën, waar-

uit je er uiteindelijk één moet kiezen. Het hele pakket moest een mooi geheel vormen: de techniek, de gebruiksvriendelijkheid, het moest duurzaam zijn en niet te veel kosten en het moest werken.”

De docent

Docent Werktuigbouwkunde Emile Jackson: “Door de professionele opdracht, maar ook door de betrokkenheid van Imtech, merkten de studenten: het is menens nu. De werkelijkheid blijkt dan een harde leerschool, maar ook een leuke. Het is regelmatig nachtwerk geweest, want in 20 weken moest er een ontwerp komen, de boot moest gebouwd zijn, getest en storingen verholpen. Maar het is ze gelukt.”

De coördinator

Maarten Ruyssenaers van RDM Campus: “Dit innovatieteam had echt alles: het was multidisciplinair, met elektro- en werktuigbouwstudenten. Het was multilevel, met mbo’ers en hbo’ers, én de opdrachtgever was heel betrokken. De combinatie van mbo’ers en hbo’ers in de twee teams kwam goed uit de verf. Beide groepen hebben een rol gehad in zowel de ontwerp- als de bouwfase van de boten. Dat leverde een mooie wisselwerking op. Mbo’ers hebben veel praktisch inzicht, en onze aanpak voorkomt dat hbo’ers in de papieren fase blijven hangen. Hbo’ers zijn wat meer thuis in planmatig werken en creatief problemen oplossen. Daar werden de mbo’ers dan ook weer in meegenomen. Dat werkte goed.” De eerste Imtech Zeeslag was een groot succes en krijgt een vervolg. Per half jaar gaan er nieuwe innovatieteams verder werken aan het concept. Voor team UI was er deze keer de kroon op het werk: zij wonnen de eerste Zeeslag. Bekijk een video over het project op www.hogeschoolrotterdam.nl/bedrijven/portfolio/257-zeeslag

18


Academie van Bouwkunst

Slimme steden Op initiatief van de Rotterdamse Academie van Bouwkunst is Hogeschool Rotterdam vanaf april aanwezig op de vijfde editie van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR): Making City. Op verzoek van de IABR heeft de Rotterdamse Academie samen met de vijf andere Academies van Bouwkunst in Nederland een internationale tentoonstelling samengesteld over ‘slimme steden’.

Smart Cities - Parallel Cases 2 is tot en met zondag 12 augustus te zien in het Nederlands Architectuurinstituut (NAi). De 8th International Architecture Summer School Rotterdam vindt plaats van 9 tot en met 20 juli op RDM Campus.

Hollandstad van de Academie in Tilburg

Slimme steden creëren meer banen, zijn schoner, flexibeler, efficiënter en veiliger. Ze dragen bij aan een duurzame wereld, ook in sociaal en economisch opzicht. Bij slimme steden of ‘smart cities’ wordt vaak gedacht aan een beperkt aantal nieuwe, door technologie gedomineerde supersteden, zoals die sinds het begin van dit millennium met wisselend succes worden ontwikkeld in met name Azië en het Midden-Oosten. In een daadwerkelijk slimme stad is technologie echter alleen maar een middel, en dan nog slechts één van de middelen om een stad succesvol te maken. Echt slimme steden zijn veelzijdig en zetten in op: • smart economy: de succesvolle positionering van de stad ten opzichte van omringende steden en de regio • smart infrastructure: een slimme omgang met mobiliteit en ICT • smart environment: het optimaal gebruikmaken van natuurlijke hulpbronnen en de omgang met klimaat • smart people: het zo goed mogelijk inzetten van menselijk kapitaal • smart living: het bevorderen van de leef- en verblijfskwaliteit in steden • smart coalitions: nieuwe samenwerkingsverbanden tussen burgers, bedrijven en overheden

Pas wanneer deze elementen op succesvolle wijze gekoppeld worden aan bestaande ruimtelijke en economische strategieën voor stedelijke ontwikkeling is er daadwerkelijk sprake van een slimme stad. De Academies tonen naast eigen projecten ook voorstellen van 17 architectuur- en stedenbouwopleidingen elders uit de wereld. Tezamen levert dit een beeld op van hoe de jongste generatie architecten en stedenbouwers op dit moment aankijkt tegen de ‘intelligente stad’. De geselecteerde projecten zijn afkomstig van architectuurscholen en universiteiten uit Australië, Brazilië, Canada, Duitsland, Groot-Brittannië, Italië, Japan, Nederland, Oostenrijk, Polen, Taiwan, de VS en Zuid-Afrika.

Veerkrachtig Feijenoord

De Rotterdamse bijdrage aan Smart Cities bestaat uit een presentatie van het atelier Resilient Feijenoord (Veerkrachtig Feijenoord), dat onder leiding stond van Duzan Doepel, lector Sustainable Solutions in Architecture and Urban Design, en Jeroen de Willigen, voormalig coördinator stedenbouw van de Academie. De Rotterdamse wijk Feijenoord staat de komende jaren voor een dubbele uitdaging. De eerste is sociaaleconomisch: de werkloosheid piekt, de scholingsgraad is laag, armoede rukt op. De tweede is fysiek: er is teveel water, te weinig groen, de infrastructuur is verouderd. Kan een klimaatstrategie succesvol aansluiten op een ruimtelijk en sociaaleconomisch plan voor de wijk? Het positieve antwoord op deze vraag is de centrale hypothese van Veerkrachtig Feijenoord. De strategie om Feijenoord veerkrachtig te maken is een vijftrapsraket. Verbeterde mobiliteit, waterhuishouding en energievoorzieningen verzekeren de leefbaarheid van morgen. Sociale en economische impulsen zorgen vandaag alvast voor een snelle start!

Slimme regio

Xx


Eveneens onder leiding van Duzan Doepel organiseren de Academie en het Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM in juli een internationale summer school. In alweer de achtste editie van deze summer school gaan studenten en jonge professionals gedurende twee weken op zoek naar een aantrekkelijk en duurzaam vestigingsklimaat in de zuidelijke Randstadregio. De summer school gaat vergezeld van diverse openbare lezingen en presentaties.

19

Fotografie: tot en met ontwerpen

Deze zomer vindt voor de derde keer op rij een bijzondere tentoonstelling plaats in de Onderzeebootloods op het RDM-terrein. Op uitnodiging van Museum Boijmans Van Beuningen en het Havenbedrijf Rotterdam creëert de TurksArmeense kunstenaar Sarkis hier een installatie van bijna 5000m2. Sarkis (1938), geboren in Istanbul en momenteel woonachtig in Parijs, maakt in de Onderzeebootloods een poëtische totaalinstallatie, genaamd ‘Ballads’. Geïnspireerd door zeventiende-eeuwse kerkinterieurs van de Nederlandse schilder Pieter Saenredam transformeert hij de loods tot een sacrale ontmoetingsplek. Het formaat van de loods, de speciale verlichting en het geluid van een carillon met 43 klokken creëren een gewijde sfeer.

Sarkis - Ballads 2 juni - 30 september 2012

Tentoonstelling Onderzeebootloods Poëtische kunsttentoonstelling in de haven van Rotterdam

‘Ballads’ is een ‘gesamtkunstwerk’ van Sarkis waarmee hij − met licht, muziek, video, sculpturen, een carillon en een bibliotheek − een geheel laat ontstaan. De muzikale compositie ‘Litany For The Whale’ van componist John Cage, die permanent te horen is, vormt de leidraad voor de bezoeker. Het refereert aan de functie van de Onderzeebootloods en herinnert aan de vorm van de duikboten die hier werden gebouwd. Alle elementen van het kunstwerk van Sarkis staan in het teken van het muzikale verhaal waarin de bezoeker de hoofdrol speelt. De tentoonstelling is een totaalervaring in kleur en muziek, die letterlijk begint bij betreding van de Onderzeebootloods. Sarkis’ oeuvre omvat vele installaties waarin hij een oriëntaalse, mystieke invloedsfeer combineert met een westers georiënteerde conceptuele kunst. Tijd en

20

herinnering spelen hierin een belangrijke rol. Sinds begin jaren zeventig wordt het werk van Sarkis internationaal geëxposeerd op de Biënnales van Venetië en Istanbul, de Documenta in Kassel en recentelijk in een solotentoonstelling in het Centre Pompidou in Parijs. In Museum Boijmans Van Beuningen is gelijktijdig een satelliettentoonstelling te zien met nieuw werk van Sarkis: een interpretatie in aquarel op 96 vellen van de partituur ‘Ryoanji’ van John Cage. Iedere zondag is er live muziek op het carillon door Frank Steijns en andere musici. Museum Boijmans Van Beuningen biedt elke zaterdag rondleidingen aan in de tentoonstelling. Daarnaast vinden er tal van activiteiten plaats, zoals combinatierondleidingen met Innovation Dock van RDM Campus, voorstellingen en meer.

Zie voor meer informatie

www.onderzeebootloods.nl

Aanbieding Speciaal voor lezers van RDM Campus Magazine: 2,50 korting op bezoek Museum Boijmans Van Beuningen én de Onderzeebootloods. Combineer deze zomer uw museumbezoek, een mooi boottochtje over de Maas én een bezoek aan de Onderzeebootloods! Tegen inlevering van deze bon bij de kassa van het museum betaalt u slechts 18,50 i.p.v. 21,00 voor uw combi ticket. (entree beide locaties + ticket Aqualiner). Geldig t/m 30 september 2012, niet in combinatie met andere acties of kortingen en maximaal voor 2 personen. www.boijmans.nl



Stichting MEC

Recommend Documents