JAARVERSLAG STICHTING LANDART CONTEMPORARY (LACDA) 2013 www.landartcontemporary.nl POSTADRES
Land Art Contemporary Hoofdstraat 47 7751 GB Dalen jaarverslag 2013
1
INHOUDSOPGAVE 1. ALGEMEEN 2. ACTIVITEITEN VOORGAANDE JAREN 3. ACTIVITEITEN VERSLAG 2013 4. BIJLAGEN
jaarverslag 2013
2
1. ALGEMEEN
jaarverslag 2013
3
Oprichting Stichting LACDA is in januari 2011 opgericht door de Familie Sanders -‐Ten Holte. Familie ten Holte heeft van oudsher een band met Drenthe en de familie Sanders is met drie generaties kunstverzamelaars actief in de hedendaagse kunstwereld. De familie wil de historische banden die zij met de regio heeft graag verbinden met haar interesse voor internationale hedendaagse kunst en besloot daarom tot de oprichting van stichting LACDA. Stichting LACDA is geworteld in Drenthe en opereert vanuit een programma waarbij ze steeds nieuwe allianties sluit met instellingen die passen bij de inhoudelijke agenda. De stichting maakt daarbij gebruik van de bestaande culturele infrastructuur in Drenthe en daarbuiten. Via deze samenwerking kan een ambitieus en vernieuwend programma rondom Land Art worden samengesteld.
Bestuur
Het bestuur bestaat uit: • Reyn van der Lugt, voorzitter • Albertine Zoetmulder-‐Sanders, secretaris • Roelie Lubbers-‐Hilbrands, penningmeester Het bestuur is in 2013 vier keer bijeengeweest, op: • 11 februari: Amsterdam • 26 april: Dalen, tevens bezoek aan Barbara Visser, AIR • 9 september: Dalen, tevens bezoek aan Stijn Verhoeff en Jasper Coppes, AIR. • 11 december: Drents Museum, Assen
Raad van Advies
De Raad van Advies bestaat uit: • Arno van Roosmalen, voorzitter (Directeur STROOM, centrum voor beeldende kunst en architectuur in Den Haag); • Jeroen Boomgaard (Lector Kunst en Publieke Ruimte bij de Gerrit Rietveld Academie / Universiteit van Amsterdam); • Harry Tupan (Adjunct-‐directeur en Conservator Hedendaags Realisme Drents Museum) De Raad van Advies is met het bestuur in 2013 drie keer bijeengeweest, op: • 11 februari: Amsterdam • 26 april: Dalen, tevens bezoek aan Barbara Visser, AIR • 11 december: Drents Museaum, Assen
jaarverslag 2013
4
Projectleiding en advies Carlijn Diesfeldt Linnaeusstraat 32 B 1092 CL Amsterdam BTW nummer: NL 1933.77.767.B01 KvK nummer: 34347465
[email protected] 06-‐42249222
Aansprakelijkheidsverzekering In 2012 is bij Interpolis een Aansprakelijkheidverzekering inclusief Bestuurdersaansprakelijkheid t.n.v. de Vereniging Lacda afgesloten.
Communicatie en PR
Nienke van Beers en Eveline Mulckhuyse / Bureau van Beers www.bureauvanbeers.nl
Grafisch ontwerp
Cobbenhagen Hendriksen www.cobbenhagenhendriksen.nl
Webrealisatie
Emanuel Nervo / Nervo Productions www.nervoproductions.nl
Meer informatie
[email protected]
jaarverslag 2013
5
jaarverslag 2013
6
2. ACTIVITEITEN VOORGAANDE JAREN
jaarverslag 2013
7
Land Art Contemporary is een meerjarig initiatief in Drenthe van Stichting LACDA dat hoogwaardige kunstprojecten in het landelijk gebied ontsluit en daar een eigentijdse, internationale programmering aan toevoegt.
2011
In 2011 stond het programma in het teken van het 40-‐jarig bestaan van het kunstwerk Broken Circle/Spiral Hill, van de Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson (1938-‐ 1973). Het 40-‐jarig bestaan van Broken Circle/Spiral Hill was aanleiding voor meerdere partijen om een aantal projecten te realiseren die door Land Art Contemporary werden samengebracht door middel van co-‐productie, financiële ondersteuning en presentatie. Naast een eigentijdse programmering maakte Land Art Contemorary een selectie bezienswaardige (bestaande) kunstprojecten in Drenthe en bijzondere accommodaties om een meerdaags bezoek aan Drenthe nog aantrekkelijker te maken. Deze selectie werd voortdurend aangevuld en uitgebreid. In 2011 vertrok Land Art Contemporary vanuit het 40-‐jarig bestaan van het kunstwerk Broken Circle/Spiral Hill, dat de Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson (1938-‐1973) in Emmen maakte op uitnodiging van Sonsbeek buiten de Perken in 1971. Broken Circle/Spiral Hill is Smithsons enige nog bestaande ‘earthwork’ buiten de Verenigde Staten. Het werk en de ideeën van Smithson zijn nog immer van groot belang voor (nieuwe) generaties kunstenaars en kunstliefhebbers. Het veertig jarig bestaan van Broken Circle/Spiral Hill was voor meerdere partijen dan ook aanleiding om hier aandacht aan te geven met een publicatie, een film een tentoonstelling en een serie kunstopdrachten.
2012 In maart 2012 is het boek “Art in continual movement” , dat gaat over de hedendaagse relevantie van het oeuvre van Robert Smithson, gepresenteerd tijdens het symposium Rethinking Robert Smithson in de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. jaarverslag 2013
8
The Ultraperiferic In 2012 verschoof het perspectief van Land Art Contemporary naar een verdere invulling van The Ultraperiferic. Een aantal kunstenaars kreeg de opdracht om nieuw werk te maken vanuit het gedachtegoed van Smithson. Kunstenaars werden uitgezonden naar perifere gebieden waar ze de dynamische wisselwerking tussen mens en landschap onderzochten. De plaats van bestemming werd in overleg met de kunstenaars bepaald en kon ver weg zijn of dichtbij. Op de website waren de expedities en de uitkomsten ervan steeds te volgen, als een digitaal archief. In 2012 zijn 5 kunstenaars (Susanne Kriemann, Jasmijn Visser, Paloma Polo, Jeremiah Day en Lara Almarcegui) uitgenodigd een schetsvoorstel te maken. De voorstellen van Susanne Kriemann en Jasmijn Visser zijn geselecteerd om uit te voeren in 2013. Data De kunstopdrachten werden gegeven vanaf 2012. Partner TAAK (Nils van Beek en Theo Tegelaers)
Artist in Residence
In 2012 werd het programma verder uitgebreid met een Artist-‐in-‐Residence-‐ programma in Dalen (nabij Coevorden) en een digitale wegwijzer voor cultureel erfgoed in samenwerking met CBK Drenthe en het Drents Archief.
Gift Stichting The Broken Circle
In de loop van 2012 heeft het bestuur van Stichting The Broken Circle contact met Stichting LACDA gezocht. De stichting The Broken Circle heeft als doel het ontwikkelen en in stand houden van land-‐art projecten en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. De doelstelling van deze stichting is van groot belang en sluit goed aan bij de doelstellingen van Stichting LACDA. Het bestuur van stichting The Broken Circle heeft besloten deze stichting op te heffen, daar de drie bestuurders van deze stichting een vergevorderde leeftijd hebben bereikt. Stichting LACDA heeft de doelstelling over genomen binnen de kaders van wat mogelijk is. Tevens zal Stichting LACDA erop toezien dat de twee kunstwerken Broken Circle / Spiral Hill van Robert Smithson in Emmen en Stele van Ulrich Rückriem in Amsterdamsche Veld (eerder onder ‘toezicht’ van Stichting The Broken Circle) worden beschermd voor zover dat binnen de mogelijkheden ligt. LACDA neemt de "ja maar" functie op ons, als onverhoopt vreemde beslissingen rondom die kunstwerken vallen. Het vermogen van Stichting The Broken Circle van ongeveer € 8.000 is na liquidatie van de stichting The Broken Circle overgemaakt op de rekening van Stichting LACDA. Het bestuur van Stichting The Broken Circle bestond uit: • • •
De heer Rensen, Emmen De heer Schaeffer, Emmen De heer Mikx, Eelde
jaarverslag 2013
9
In het jaarverslag van 2012 is achtergrondinformatie over de “Stele” van Ulrich Rückriem opgenomen.
jaarverslag 2013
10
3. ACTIVITEITEN VERSLAG 2013
jaarverslag 2013
11
3.1 The Ultraperipheric The Utraperipheric ‘Here and Elsewhere’ Een artistiek onderzoek en veldwerk programma. Het idee van de ultraperiferie komt voort uit Smithson’s dialectische opvatting over centrum en periferie, site en non-‐site. Volgens deze theorie maken het centrum en de periferie deel uit van dezelfde processen en staan ze dus niet in tegenstelling tot elkaar maar is er juist een onderlinge samenhang. Ultraperifere gebieden is een term die gebruikt wordt om verafgelegen gebieden te duiden die nog wel vallen onder het Europese regime. Het zijn om verschillende redenen meestal precaire plekken die zich moeilijk in hun eigen autonomie kunnen handhaven. Wij hebben dit begrip geleend en gebruiken het voor plekken waar als gevolg van politieke of economische globale bewegingen een verandering of destabilisatie van het natuurlijke equilibrium plaats heeft. Een goed inzicht in de plaatselijke ecologie kan het verhaal vertellen over mondiale processen en de invloed daarvan op het gebruik van lokale, schaarse, natuurlijke bronnen. Smithson was ook geïnteresseerd in dit soort plekken omdat daar de processen goed zichtbaar worden die van invloed zijn op het ontstaan en de vorming van het landschap. Smithson wilde naar een kunstpraktijk waarbij hij zou samenwerken met de natuurlijke processen en het landschap als materiaal. Binnen het programma ‘The Ultraperipheric -‐ here and elsewhere’ hebben we een viertal kunstenaars gevraagd een plek te kiezen die wat hun betreft betekenisvol en precair is binnen de kaders van dit project. Deze plek, biotoop of gemeenschap kan in principe om de hoek zijn of aan de andere kant van de wereld. De kunstenaars zullen deze plek bezoeken, er research doen en de resultaten ervan omzetten in een kunstwerk dat een nieuw en ander perspectief biedt op het begrip van deze plek, de samenhang en achtergrond van de aanwezige processen en de gevolgen die dit heeft op het gebruik van het landschap. Wij denken dat de gekozen kunstenaars met hun sensibiliteit en manier van werken, die niet wetenschappelijk maar juist subjectief en speculatief is, in combinatie met een cross -‐ disciplinaire aanpak, een ander nieuw begrip kunnen geven over onze leefomgeving. Kunstenaars die met hun praktijk mogelijkheden laten zien die een andere toekomst van de omgeving voorstellen. Kunstenaars worden uitgenodigd voor de duur van tenminste 2 jaar naar perifere gebieden te reizen waar de dynamische wisselwerking tussen mens en landschap onderzocht kan worden. De plaats van bestemming wordt in overleg met de kunstenaars
jaarverslag 2013
12
bepaald en kan ver weg zijn of dichtbij. Kunstenaars krijgen de opdracht werk te produceren dat de eigenschappen van dat gebied (geografisch, politiek, sociaal) en de mechanismen die aan de perifere status ten grondslag liggen op eigen wijze te duiden en te representeren. Op de website van Land Art Contemporary worden de expedities en de uitkomsten ervan gevolgd, als een digitaal archief. In 2012 zijn 5 kunstenaars (Susanne Kriemann, Jasmijn Visser, Paloma Polo, Jeremiah Day en Lara Almarcegui) uitgenodigd een schetsvoorstel te maken. In 2012 zijn Jasmijn Visser en Susanne Kriemann geselecteerd om met hun onderzoek te starten en in 2013 konden vervolgens Paloma Polo en Jeremiah Day aan de slag gaan. We verwachten in 2014 en 2015 de resultaten van deze onderzoeken te kunnen presenteren. Partners TAAK (Nils van Beek en Theo Tegelaers) Mondriaanfonds SKOR
In het voorjaar 2015 verwachten we dat alle ‘resultaten’ van de 4 kunstenaars die aan het project The Ultraperipheric hebben deelgenomen zijn voltooid en willen we deze tonen in een groepspresentatie in Drenthe en in de randstad. Voor de presentatie in Drenthe willen we verkennen of we kunnen samenwerken met partners als Drents Museum, CBK Emmen of CBK Assen, afhankelijk van ieders planning en mogelijkheden. Wellicht dat we dan gekoppeld aan de presentatie een excursie programma kunnen aanbieden naar de Broken Circle / Spiral Hill en/of op andere wijze dit werk van Robert Smithson betrekken, aangezien The Ultraperipheric hiervandaan is ontstaan. Er is contact met De Hallen in Haarlem om te bespreken of de groepstentoonstelling in hun programma past. Daarnaast is er internationale belangstelling voor de projecten afzonderlijk.
jaarverslag 2013
13
3.1.1 Jasmijn Visser: The Falklands Project
In maart 2013 heeft Jasmijn Visser een onderzoeksreis naar de Falkland Eilanden ondernomen en daar onderzocht hoe vanaf haar eerste ontdekking politieke wereldmachten deze eilanden zowel landschappelijk, politiek als sociaal, hebben beïnvloed. Dit onderzoek resulteert in een ‘Conflictatlas’ en een website onder de noemer The Falklands Project, in samenwerking met designduo Metahaven. De geschiedenis van de Falkland Eilanden is een verzameling van toevallige omstandigheden, van de bewegingen op grotere, globale schaal en de effecten daarvan op kleine schaal met betrekking tot dit gebied. Sinds de ontdekking van de eilanden door de Nederlander Sebald de Weert in 1600, lijkt het dat elke belangrijke verschuiving in de globale machtsverhoudingen zijn weerklank heeft op de Falkland Eilanden. Tijdens de onderzoeksreis van twee maanden heeft kunstenaar Jasmijn Visser samen met fotograaf Peter Lipton alle historische locaties op de Falkland Eilanden onderzocht en uitvoerig gedocumenteerd. Zij hebben een onderzoeksarchief aangelegd in samenwerking met de Stanley Archives en de Falkland Legislative Office (de lokale overheid).
Conflictatlas De atlas neemt de strategie van Vissers’ tekenwerk als uitgangspunt; die bestaat uit een kwantiteit aan objecten en elementen die samen een overkoepelend systeem vormen. Dit zal terugkomen in de atlas, een boek dat uit 800 pagina’s zal bestaan met een overrompelende hoeveelheid historische informatie van tekeningen, archiefmateriaal en essays. De kijker zal een route moeten bepalen door deze dichtheid en daarmee zelf bepalen wat het precieze narratief rondom het conflict nu eigenlijk is. Door de lezer op deze manier uit te dagen openbaart zich wat geschiedenis zelf is; een chaotische poel van toevallige omstandigheden die door de eindeloze mogelijkheden en variaties van contexten niet consistent is.
jaarverslag 2013
14
De atlas bestaat uit drie onderdelen; Tekeningen: door middel van door Jasmijn Visser ontworpen infographics worden de geopolitieke ontwikkelingen van de eilanden vanaf de eerste ontdekking rond 1600 in beeld gebracht. Door de nadruk te leggen op de eerder genoemde toevallige omstandigheden wil zij de haast literaire kwaliteiten van het conflict benadrukken. Archiefmateriaal; De archieven van Stanley, London en Rotterdam hebben ons toegang tot unieke stukken verschaft over gebeurtenissen op de eilanden en tot niet publiek toegankelijk gemaakte stukken uit de Falklandoorlog 1982. Daarnaast hebben we via het Maritiem Museum Rotterdam toegang tot een serie kaarten zoals de recent ontdekte ‘Sebalts Eylanden’. Essays; Op dit moment zijn we met de volgende personen in gesprek over een tekstuele bijdrage aan ‘de atlas’. Carne Ross, hoofd en stichter van ‘The Independant Diplomat, voor een essay over diplomatische conflicten rondom de Falkland Eilanden. Lawrence Freedman, schrijver van ‘The Official History of the Falkland Campaign’ voor een essay over de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk en hoe zij met de eilanden omgaan. Keller Easterling en Simon Fletcher, lokale politicus van de Falkland Eilanden die alle economische, logistieke en politieke ontwikkelingen rondom de eerste olieboringen overzien. Website Naast de publicatie wordt er ook een website ontwikkeld om een zo groot mogelijk publiek te kunnen bereiken. In de stijl van Wikipedia wordt de geschiedenis van de Falkland Eilanden in beeld en tekst gevolgd. Via hyperlinks worden tekst en beeld aan elkaar verbonden, als ook doorverwezen naar nieuwe sites en archieven. Zo willen wij de traditionele vorm van een atlas verbinden met de actuele manier van data structureren. Belang heroverwegen geschiedschrijving Geschiedschrijving wordt altijd gekleurd door het perspectief van het moment waarin het wordt geschreven. Huidige schrijvers nemen door de toenemende globalisering een steeds minder ingedamd perspectief aan. De opkomst van online encyclopedieën als wikipedia en zoekmachines als google earth zorgen er niet alleen voor dat wij de wereld anders gaan bekijken, maar dat wij steeds meer zelf actief bronnen moeten selecteren en beoordelen. The Falklands Project springt hier op in en daagt de lezer uit om een eigen route door de informatie te vormen en daarbij zelf het narratief van de geschiedenis te vormen.
jaarverslag 2013
15
Een groep Zimbabwaanse mijnruimers tijdens hun pauze © Peter Lipton.
Jasmijn Visser blogte tijdens de reis op Volkskrant.nl in het dossier Expeditie Falklands: Zie voor de blogs, de bijlagen bij dit verslag.
© PETER LIPTON. Mijnenvelden en pinguïns op het strand ten noorden van Stanley. Voor het plan heeft Jasmijn Visser in 2012 een bedrag van € 700 ontvangen van LAC. Jasmijn Visser heeft een toezegging van €15.000 voor haar project ontvangen van LAC. Dit bedrag is in 3 delen betaald in 2013. Van het Mondriaanfonds heeft Jasmijn een bedrag van € 22.000 toegekend gekregen.
jaarverslag 2013
16
3.1.2 Susanne Kriemann: Texas, The Absence of Darkness De specifieke betekenis die Robert Smithson toekende aan het begrip entropie in natuur en landschap leidde tot een bijzondere aandacht voor gebieden waar de mens de aarde armer heeft gemaakt door er delfstoffen uit te winnen. In correspondentie met opdrachtgevers geeft hij aan interesse te hebben in mijnbouw, en dat hij graag meer in groeves zou willen doen. Broken Circle, Spiral Hill is hier een sprekend voorbeeld van. Ook Susanne Kriemann richtte haar blik op een voormalige mijn, te weten de locatie Barringer Hill in Texas. In het begin van de vorige eeuw werd hier zgn. ‘rare earth’ gedolven, waarvan men de eigenschappen nog niet direct doorgrondde. In veel van haar werken refereert Kriemann aan de geschiedenis van de fotografie. Niet alleen kunsthistorisch, maar ook vanuit de technische evolutie van optische instrumenten die ons anders naar de wereld hebben doen leren kijken. De mineralen van Barringer Hill werden door Kodak gebruikt voor de productie van de eerste synthetische lenzen. Vandaag de dag wordt ‘rare earth’ o.a. toegepast in plasma schermen. Het landschap ter plaatse is nog ingrijpender aangetast; vandaag de dag ligt de mijn op de bodem van een groot stuwmeer. Kriemann richtte zich aanvankelijk op het maken van onderwateropnamen en een archiefonderzoek dat een nieuwe fotografische iconografie van de mijnwerker zou opleveren. Bovendien wilde ze de link onderzoeken tussen Smithson en het Texaanse landschap aan de hand van zijn earth work Amarillo Ramp, waar hij bij het filmen (!) ervan verongelukte. Het bezoek aan de site leverde een rijkdom aan materiaal op, maar zorgde ook voor een koerswending. De focus verplaatste zich naar wat de sluiting van Barringer Hill inluidde: de grote radioactiviteit. Het bracht nieuwsgierigen destijds naar de mijn, maar vele mijnwerkers en bezoekers (die soms brokken steen als souvenir meenamen) werden op onverklaarbare wijze ziek. De radioactiviteit werd aangetoond doordat celluloid sporen van belichting liet zien in een verder donkere mijn. Er is nog een poging ondernomen om uit het gevonden materiaal een nieuwe gloeilamp te ontwikkelen. In een aantal natuurhistorische musea bleken nog stenen uit Barringer Hill aanwezig, die zoveel jaar na dato nog even radioactief zijn. Onder strenge condities liet Kriemann deze gesteentes opnieuw fotogevoelig materiaal belichten en maakte zo een fotoserie die het hart vormt van haar onderzoek. Daarnaast fotografeerde zij in het stuwmeer, en legde zij onder meer de verweerde steen vast die ter nagedachtenis aan Smithson is geplaats bij Amarillo Ramp. De foto’s vertonen een opvallende gelijkenis met surrealistische fotografie van Man Ray, Boiffard en anderen, die, parallel aan het radioactieve materiaal, een onzichtbare/onbewuste wereld zichtbaar maken. Op dit moment werken drie auteurs, Eva Schmidt, Dieter Roelstraete en Vanessa Joan Mueller aan een aantal essays die de verschillende lijnen die door Kriemann’s onderzoek en selectie werden aangereikt van context voorzien. De planning is dat het boek in februari naar de drukker zal gaan. De fotoserie van Kriemann, die bovendien goed aansluit bij haar eerdere werk dat een parallel legde tussen steengroeves en archieven (het werk…), leent zich voor verschillende manieren van verwerking in een presentatie/installatie, waarover zij op dit moment nadenkt. Op 9 december a.s. komt een issue van het gerenommeerde fototijdschrift Camera Austria uit, waarin aandacht aan dit project is gewijd. jaarverslag 2013
17
Untitled (crystal) II, 120 x 80 cm, 2013 (onderwaterbeelden van Barringer Hill op de bodem van het stuwmeer)
Untitled (solar), unique, solarized silver gelatin print, 50 x 60 cm, 2013
jaarverslag 2013
18
Untitled (nuclear) IV, 110 x 140 cm, 2013 in the process of long time exposure, the radioactive rare earth element gadolinite is laid on analogue film material
Untitled (cosmic), 2 4 x 36 cm, 2013 Steen die Nancy Holt bij Amarillo Ramp heeft geplaatst ter nagedachtenis aan Robert Smithson
Susanne Kriemann ondernam haar eerste reis van 26 maart -‐ 12 april 2013.
jaarverslag 2013
19
Een eerste presentatie van een greep uit het materiaal gaf zij in een tentoonstelling vanaf 2 oktober in Wenen en vanaf 9 november in Chicago/MoCA. Voor het plan heeft Susanne Krieman in 2012 een bedrag van € 700 ontvangen van LAC. Ze heeft een toezegging van € 15.000 voor haar project ontvangen van LAC. In 2013 zijn 2 delen ad 5000 euro betaald in 2013, totaal € 10.000. Van het Mondriaanfonds heeft Susanne een bedrag van € 17.300 toegekend gekregen.
jaarverslag 2013
20
3.1.3 Paloma Polo: Unrest, The Philippines
Het project Unrest is een historisch en sociaal-‐politieke reflectie op de hedendaagse conflicten rondom land-‐use en grondbezit en neemt daarbij de Filippijnen als casestudy. In de eerste fase brengt het onderzoek in kaart hoe de wereldwijde machtsstructuren bij de realisatie van de zogenaamde ‘ontwikkeling en hulpprogramma’s’ conflicten over grondbezit veroorzaken en het vermogen aan de plaatselijke bevolking ontnemen om in hun eigen bestaan te voorzien. Het grondbezit conflict vloeit voort uit het beleid van de Filipijnse regering om buitenlandse directe investeringen te vergemakkelijken en doet zich met name voor in de zo genaamde ‘Bijzondere Economische Zones’ die aangeprezen worden als ontwikkelingsprojecten met als doel landelijke gebieden in de armere regio's te hervormen tot geavanceerde , industriële , toeristische en financiële centra. Aurora Pacific Economic Zone en Freeport Authority ( APECO ) is een dergelijk project. Het is gelegen nabij het stadje Casiguran in de Aurora provincie aan de Stille Oceaan. Het onderzoek en de interviews door Polo met alle betrokken partijen in dit conflict heeft laten zien dat er op grote schaal illegale en ongrondwettelijke procedures, schendingen van mensenrechten en overschrijding van milieunormen plaatsvinden. En er zijn grote delen van het land toegeëigend en getransformeerd tot gebieden die ter beschikking staan van het monopolie kapitaal. Ondanks dat APECO werd gefinancierd met ongelooflijk grote sommen staatsmiddelen is er nauwelijks infrastructuur ontwikkeld, vinden er geen investeringen plaats en is de belangrijkste begunstigde van de aan APECO toegewezen budgetten de lokale politieke dynastie. De tweede fase heeft als doel de ideale denkbeelden die APECO en de huidige politieke macht verkondigen uit te werken tot een voorstelling. Dit zal gebeuren samen met een door Polo samengesteld team van multidisciplinaire experts. Zij zullen in een gezamenlijke dialoog en workshops een voorstelling ontwikkelen voor een nieuw politiek, sociaal, economisch, ecologisch en architectonisch model. Een model waarbij een productieve economie kan bestaan met respect voor de ecologie, de sociale behoeften en rechten van de oorspronkelijke gebruikers van het land. Het verzameld materiaal uit fase 1 en 2 zal worden gebruikt als het bronmateriaal om een script uit te werken voor een fictiefilm. De film toont de onmogelijkheid en de illusie van het huidige traject en verbeeld de idealen en realiteit van de betrokkenen. Bij het schrijven van het script worden Filipijnse schrijvers en dichters betrokken. De film zal worden opgenomen met lokale bewoners van Casiguran.
jaarverslag 2013
21
APECO as promoted in its website.
Voor haar plan heeft Paloma Polo in 2012 een bedrag van € 700 ontvangen van LAC. Het eerste voorstel overtuigde nog onvoldoende. Daarom heeft deze kunstenaar een bijdrage van € 2.500 toegezegd gekregen voor doorontwikkeling. Hiervan is € 1.250 betaald in 2012 en € 1.250 betaald in 2013. Deze fase is goed benut.
jaarverslag 2013
22
Zij heeft uiteindelijk een toezegging van € 7.500 voor haar project ontvangen van LAC. Dit bedrag is betaald in 2013. Voor het maken van de film zal ze met locale partijen samenwerken (Filippijnse film scene en universiteit Manilla). Voor de bekostiging van de productie van de film is Paloma Polo extra fondsen aan het werven. Ze kan haar onderzoek combineren met een aanstelling aan de universiteit in Manilla (Filippijnen) en is voor een jaar naar de Filippijnen verhuisd.
jaarverslag 2013
23
3.1.4 Jeremiah Day: Atlantic Wall, IJmuiden Het onderzoek van Jeremiah Day spitst zich toe op de constructie van de Europese gedachte, met name na de Tweede Wereldoorlog. Het economische euroscepticisme van tegenwoordig zorgt ervoor dat de onmiskenbare successen van de toenadering van Europese naties die tot de huidige EU hebben geleid uit het zicht raken. Op de eerste plaats de pacifistische motieven die er aan ten grondslag lagen, maar ook het uitbannen van honger en ziekte, waar veel verfoeide rationalisatie en subsidies voor de landbouw of regelgeving over voedselveiligheid op teruggaan. Tegen de stroom in pleit Day voor het oprichten van een monument voor de Europese gedachte. Een belangrijk onderdeel van zijn project is het onderzoek naar hoe zo’n monument er dan uit zou moeten zien; er is geen typologie om op terug te vallen, of het zouden de monumenten ter herinnering aan de laatste oorlog moeten zijn. Europa als antwoord op het ‘dit nooit meer’ dat deze monumenten uitdrukken. De oud-‐diplomaat en verzetsstrijders Stephane Hessel herinnerde jongere generaties eraan dat de Europese verworvenheden het waard zijn om voor te vechten en inspireerde daarmee direct Occupy en daaraan verwante bewegingen. Jeremiah Day is gefascineerd door de werelden die bijeenkomen bij het sluizencomplex in IJmuiden, dat grootschalig zal worden getransformeerd. Hij ziet hierin een metafoor voor Europa, en stelt voor om zijn monument voor Europa hier op te richten, dan wel een fragment van dit gebied als monument aan te wijzen. De metafoor is op verschillende manieren sluitend. Niet alleen vormen de Hoogovens een ietwat apocalyptisch decor dat de Gemeenschap van Kolen en Staal in herinnering brengt, waarmee de EU ooit begon. Wie zijn blik draait ziet restanten van de Atlantikwall: oorlog en vrede. De sluizen vormden een opening in de oude verdedigingslinie, en zouden ook gelezen kunnen worden als opening in het metaforische Fort Europa, dat door economisch protectionisme en strenge immigratie-‐eisen voor sommigen onneembaar is. Het plan van Jeremiah Day is om het voornemen tot een monument publiek te maken en daaromheen een of meerdere townhall-‐meetings te organiseren, waarin met het publiek en met experts over het beeld van Europa wordt gesproken. Daarnaast onderzoekt Day de vormentaal die bij een dergelijk monument zou passen. Het monument wordt als een stip op de horizon geplaatst, als referentiepunt voor theoretische en beeldende reflectie. Dit materiaal kan in een installatie worden verwerkt. Onlangs heeft TAAK een gesprek gevoerd met het V-‐fonds, dat zich zeer geïnteresseerd toonde om dit project te gaan ondersteunen. Het fonds richtte zich van oudsher op het welzijn van veteranen, maar zet momenteel projecten op rondom vrijheid, veiligheid en democratie. De interesse van dit fonds gaat uit naar een daadwerkelijk uitgevoerd (conceptueel) monument. Men is mogelijk te bewegen deze eerste fase als een ontwerpproces of onderzoekstraject te ondersteunen. Met de externe adviseurs van LAC heeft er een discussie plaatsgevonden of er in het voorstel van Day, met de referentie aan de iconografie van het verzet, niet teveel lagen op elkaar gestapeld zijn. Deze discussie is waardevol, maar zou gezien de optie van ondersteuning door het V-‐fonds nog wat gedetailleerder moeten worden voortgezet. Daarnaast zullen de contacten met de stakeholders in de transformatie van het sluizencomplex worden uitgebreid.
jaarverslag 2013
24
Forteiland IJmuiden
Voor zijn plan heeft Jeremiah Day in 2012 een bedrag van € 700 ontvangen van LAC. Het eerste voorstel overtuigde nog onvoldoende. Daarom heeft deze kunstenaar een bijdrage van € 2.500 toegezegd gekregen voor doorontwikkeling. Dit bedrag is betaald in 2013. Hij heeft uiteindelijk een toezegging van € 7.500 voor zijn project ontvangen van LAC. Hiervan is betaald in 2013 een bedrag van € 5.000.
jaarverslag 2013
25
3.1.5 Presentatie agenda / momenten per kunstenaar !
! !
! ! ! ! ! ! !
21 maart – 7 mei 2013 : blog expeditie Jasmijn Visser op Volkskrant.nl http://www.volkskrant.nl/vk/nl/12770/Expeditie-‐ Falklands/article/detail/3411874/2013/03/21/Op-‐naar-‐de-‐Falklandeilanden-‐ maanden-‐afgelegen-‐rotsen-‐taai-‐gras-‐en-‐winter.dhtml en 2 oktober – 10 november 2013: presentatie foto’s / delen van het onderzoek dat Susanne Kriemann voor Ultraperipheric in Texas heeft verricht en te zien is in 21er Haus, Wenen: www.21erhaus.at 9 november 2013 – 9 maart 2014: neemt Susanne Kriemann deel aan een groepstentoonstelling in Chicago/ MoCA The Way of the Shovel: Art as Archaeology waar ze o.a. werk uit haar onderzoek zal presenteert, zie http://mcachicago.org/exhibitions/next/all/324%3Cbr%20/%3E 9 december 2013 verschijning artikel over het project van Susanne Kriemann in fototijdschrift Camera Austria. http://camera-‐austria.at/ Vrijdag 7 februari 2014: lancering website The Falklands Project van Jasmijn Visser ism Metahaven, presentatieavond bij TAAK in Amsterdam. Februari / maart 2014: presentatie boek van Susanne Kriemann over haar werk voor Ultraperipheric met essays van Eva Schmidt, Dieter Roelstraete en Vanessa Joan Mueller, uitgegeven door ROMA uitgevers, locatie nog te bepalen. September 2014: presentatie fase 1 en 2 van Paloma Polo, locatie nog te bepalen. Najaar 2014: presentatie Conflict Atlas boek van Jasmijn Visser ism Metahaven, locatie nog te bepalen. Eind 2014: voltooiing film Paloma Polo In aanloop naar (in 2014) en tijdens de groepspresentatie Ultraperipheric in 2015 plannen we een aantal excursies en Townhall meetings in Ymuiden voor het project van Jeremiah Day, zijn onderzoeksmateriaal kan tijdens de slottentoonstelling als een installatie worden getoond.
jaarverslag 2013
26
3.2 Artist In-‐Residence In het centrum van Dalen (nabij Coevorden) staat een voormalige koetsierswoning / schoenmakersatelier / winkeltje uit 1840. Dit pandje functioneert als artist’s residence en is eigendom van de familie Sanders-‐ten Holte. Kunstenaars kunnen zich aanmelden om 2/3 maanden in het huisje te verblijven. Dalen is een plek in de luwte, de periferie. De residence leent zich daarom goed om er in alle rust en afzondering te werken. Tegelijkertijd kan het landschap (en de wisselwerking tussen mens en natuur) startpunt zijn voor een artistiek onderzoek/ reflectie. Nergens in Nederland is de geologische ontstaansgeschiedenis door de verschillende IJstijden zo goed leesbaar als in deze regio. Dit wordt versterkt door het contrast van de diverse menselijke ingrepen in het landschap (industrie, grondstofderving, herinrichting, recreatie, bescherming van erfgoed). De koetsierswoning ligt midden in Dalen, een karakteristiek ‘esdorp’ nabij Coevorden. Gemakkelijk te bereiken met de auto of openbaar vervoer (ca. 2 uur reistijd van Amsterdam en op 5 min. loopafstand van het station). Het huisje beschikt over een werkruimte van ca. 20m2, een woonkamer met open keuken en een werktafel ontworpen door Arno Kortschot, een slaapkamer, een recent vernieuwde badkamer en centrale verwarming. Achter het huisje bevindt zich een grote tuin met een kleine schuur die, in overleg, gebruikt kan worden als opslagruimte. Adres Hoofdstraat 47 7751 GB Dalen Stichting Land Art Contemporary Dalen en de familie Sanders-‐Ten Holte beschikken over een groot lokaal, nationaal en internationaal netwerk dat zal worden ingezet bij het publiek maken van de resultaten na het verblijf in de residence. Samen met de kunstenaar zal daarvoor een passende presentatiewijze worden gecreëerd. Kunstenaars worden begeleid door de initiatiefnemers: familie Sanders en de organisatie van Land Art Contemporary Dalen. In overleg met de kunstenaar zal een bezoekersschema worden opgesteld waarin diverse experts en curatoren langskomen in het atelier. Kunstenaars wordt gevraagd een herinnering achter te laten (schets, tekening, foto o.i.d) in een gastenboek. In 2013 ondersteunde het Mondriaan Fonds 2 werkperiodes van 2 maanden. Selectie geschiedde op basis van voorstellen waarbij het landschap en de plek (de directe omgeving en het huisje zelf) centraal stonden. De kunstenaars hebben rechtstreeks van het Mondriaanfonds elk 4000 euro ontvangen, in totaal derhalve 8000 euro. Stichting LACDA heeft eveneens 8000 euro ontvangen van het Mondriaanfonds, waarvan 2.500 euro voor de huur van het huisje en 5.500 euro voor de organisatie.
jaarverslag 2013
27
3.2.1 Barbara Visser: 25 maart – 19 mei 2013 www.barbaravisser.net
Barbara Visser had niet een heel specifiek plan voordat ze haar werkperiode in Dalen begon. Uit haar aanmelding sprak wel een duidelijke hang naar afzondering, een zoektocht naar een bepaalde vorm van concentratie. Op een plek niet al te ver van huis, omdat ze thuis verplichtingen heeft die zich niet voor te lange tijd laten onderbreken (gezin en doorgaande werkzaamheden). Barara was dan ook afwisselend in Dalen en Amsterdam, maar probeerde in periodes zo lang als mogelijk in Dalen te verblijven. We begrepen van haar dat de dagen die ze in Dalen heeft kunnen doorbrengen waardevol bleken, een goede afstand boden tot de dagelijkse afleidingen van haar normale werk/woonplek. In de residence heeft ze aan opdrachten gewerkt die ze eerder had aangenomen en de zolder in het huisje bood een fijne plek om te werken. Daarnaast was ze ook nieuwsgierig naar de omgeving van Dalen. Voorouders van Barbara hebben in de buurt gewoond enn ze speelde met het idee onderzoek te doen naar die familielijn. Haar werk kennende zou dit zomaar een voorzichtig begin kunnen zijn van een nieuw project, maar of en wanneer dit wordt opgepakt is niet bekend. Tijdens haar verblijf heeft het jaarverslag 2013
28
bestuur van Land Art Contemporary Barbara een bezoek gebracht en de familie Sanders heeft nauw contact met haar gehouden, bij elkaar op bezoek geweest, diner afspraken etc. Voorafgaand aan haar verblijf heeft Barbara diverse publicaties die tijdens programma Land Art Contemporary zijn uitgebracht (o.a. over het werk van Smithson Broken Circle / Spiral Hill) ontvangen en bestudeerd, ook heeft ze meermaals het werk Broken Circle / Spiral Hill bezocht. De film Breaking Ground in relatie tot het echte werk fascineert haar, net als de persoon Nancy Holt. Wellicht dat daar later iets opborrelt dat ze wil oppakken. Maar vooralsnog heeft de werkperiode van Barbara niet tot concrete resultaten geleid in de vorm van een nieuw werk, of plannen voor een project. Wel is er een relatie ontstaan tussen de kunstenaar en het huisje, met Dalen, maar ook met de organisatie en met de familie Sanders-‐ten Holte. En relaties kunnen groeien, ook op enige afstand en in eigen tempo. Land Art Contemporary kent geen vastomlijnd meerjarenprogramma met een strakke agenda, maar is opgezet vanuit het idee samenwerking aan te gaan op momenten dat daar een aanleiding toe is. Het programma van Land Art Contemporary en Dalen als perifere locatie spreken Barbara aan en wij op onze beurt waarderen haar werk. Het is daarom niet ondenkbaar dat we in de toekomst een samenwerking aangaan waarbij Land Art Contemporary, gesteund door de familie Sanders-‐ten Holte, als opdrachtgever functioneert voor een nieuw avontuur. Kortom een werkperiode/verblijf met een open einde. De adviesraad van Land Art Contemporary adviseerde ons eerder betreft het AiR programma om de kunstenaars niet onder druk te zetten om tijdens of na hun residence periode iets te moeten produceren. De ervaring leert dat vanuit die dwang zelden goed werk voortkomt. Een belangrijke functie van de residence is dan ook dat het rust en afzondering biedt in het doorgaans hectische kunstenaarsbestaan. Deze functie heeft Barbara ‘getest’ en benut. Voor de organisatie en initiatiefnemers bleek het een uitdaging om niet aan te dringen op resultaat. Wat is de juiste balans tussen gastvrijheid en té vrijblijvendheid vroegen we ons af. Wat mag je terug verwachten na een werk/verblijfperiode? We zullen met Barbara contact blijven houden en staan zeker open voor een eventueel vervolgproject.
3.2.2 Stijn Verhoeff & Jasper Coppes: 29 juli – 22 september 2013
In tegenstelling tot Barbara Visser hadden Stijn Verhoeff & Jasper Coppes een werkplan voorafgaand aan hun werkperiode. Zij hebben juist heel duidelijk toegewerkt naar een eindpresentatie en eindproduct. In die zin hebben Stijn & Jasper de andere functie van de residence in Dalen ‘getest’ waarbij ze de locatie als uitgangspunt namen, onderzoek deden en daar een werk over maakten. Zij hebben hun verblijf grondig voorbereid, van te voren meermaals het huisje, de organisatie en de familie bezocht op zoek naar interessante plekken voor onderzoek en presentatie, zodat ze de twee maanden in Dalen zo goed mogelijk konden benutten. Stijn & Jasper hebben bijna onafgebroken in Dalen gewoond en gewerkt. Dit heeft geresulteerd in een 16mm film, waarin de landelijke omgeving van Dalen / Drenthe en een aantal van haar inwoners een grote rol spelen. Ter afronding van hun werkperiode is op zondag 22 september een presentatie georganiseerd op het erf van Eelco Mur & Frederique van Rijn, kunstenaars die in de buurt van Dalen wonen, en betrokken zijn geraakt bij het project. Relaties van Stijn & Jasper, Land Art Contemporary en familie Sanders-‐ten Holte werden uitgenodigd voor een feestelijke lunch. De schuur van de woonboerderij vormde het middelpunt van de jaarverslag 2013
29
presentatie die dag. In die ruimte waren sculpturen en installaties opgesteld die ook een rol spelen in de film. De schuur was ook de locatie van waaruit veel opnames voor de film zijn gemaakt. De film zelf was toen nog niet af. De tentoonstelling leek op een raadselachtige filmset en gaf een voorproefje op de daadwerkelijke film die op zaterdag 23 november in première gaat in de Oude Kerk in Amsterdam. Voor de productie van de film werkten Stijn & Jasper samen met cameraman Casper Brink en sound-‐designer Malu Peeters. Het is voor de organisatie een heel dankbare ervaring om kunstenaars op deze actieve manier aan het werk te zien en te mogen volgen. Tijdens een bezoek van bestuur Land Art Contemporary troffen we Stijn & Jasper druk aan de slag met de voorbereidingen van de film en de sculpturen. Alle vertrekken van de residence werden benut voor productie. We zagen een fragment van de film en ontvingen nadere toelichting op hun werkwijze. Op een grote tafel lag een plattegrond van de schuur van de woonboerderij die uitgangspunt vormde voor de film. Op de plattegrond waren de diverse objecten /sculpturen ingetekend en vanuit deze compositie werd het script van de film gemaakt. Een alternatieve manier van script maken waarbij de ruimte en invalshoeken startpunt waren in plaats van een lineair verhaal. Alsof ze een film maakten zoals een beeldhouwer een sculptuur. Opnames in deze schuur werden gekoppeld aan opnames die ze ’s nachts buiten maakten van bestaande kunstwerken in het landschap. Ze bezochten daarvoor plekken ‘in de buurt’ als de eco cathedraal van Louis Le Roy in Mildam en het houten pad van Fischli & Weiss in Bathorn. Dit zijn kunstprojecten van gerenommeerde kunstenaars die Land Art Contemporary eerder heeft laten ‘ontsluiten’ in samenwerking met CBK Drenthe. Deze regio kent een heel mooie collectie van kunstwerken in het landschap die nog altijd te bezoeken zijn, maar soms door het publiek een beetje vergeten lijken, net als de Broken Circle / Spiral Hill. Voorafgaand aan het verblijf van Stijn & Jasper hebben we hen op die kunstwerken geattendeerd en het was verrassend te zien hoe deze werken terugkomen in hun project. Stijn & Jasper gaven aan dat ze een hele fijne en productieve werkperiode hebben gehad. We zien met veel vertrouwen het eindresultaat tegemoet dat zoals eerder gezegd in première gaat in de Oude Kerk in Amsterdam op zaterdag 23 november. Daarna wordt de film waarschijnlijk getoond in De Appel in 2014, en in Kopenhagen, er zijn plannen om de film op te nemen in het beeldende kunstprogramma van Rotterdam Film Festival (IFFR), wellicht dat ook het Short Film Festival Oberhausen geïnteresseerd is.
jaarverslag 2013
30
Werkomgeving in de residence, voorbereidingen / script maken van de film
Filmopnames in de nacht, hier op locatie bij het houten pad van Fischli & Weiss in Bathorn
jaarverslag 2013
31
Jasper Coppes over het verblijf in AIR Dalen: "Moeilijk is het niet om positieve woorden voor Land Art Contemporary te Dalen te vinden. De twee maanden die we daar door hebben gebracht waren fantastisch. Augustus en september waren ons toebedeeld, twee maanden van zon en landelijke verkenningstochten. Oorspronkelijk is het een 'research-‐residentie', maar voor ons heeft het vele deuren geopend naar nieuwe productie methodes. De douche fungeerde als tijdelijk doka om blauwdrukken te drogen, de woonkamer was onze studio om cement en beton te gieten, de keukentafel diende als schetsboek en de bossen het terrein voor opnames van een 16 mm film. Ook hebben we veel plezier beleefd aan onze buren aan de andere kant van het dorp, Eelco Mur en Frederique van Rijn, wiens houtwerkplaats we veelvuldig hebben gebruikt. Met hen vierden we menig zonsondergang en uiteindelijk leidde dat contact tot hun figureren in onze film. De residentie is een geweldige plek om tot een diepe concentratie te komen. Voor ons was het bijzonder productief om er samen te vertoeven, zodat werk en het dagelijks bestaan in deze intensieve periode in elkaar konden overvloeien. De ontwikkeling van ons project vond niet alleen plaats op de veelvuldige test-‐excursies in de omgeving, maar ook in de gesprekken bij het avondeten en tijdens de afwas. Het voelde als een enorme luxe om de tijd te hebben voor het verkennen van onbekend terrein, voor experiment en uiteindelijk een werk te kunnen ontwikkelen waar we erg trots op zijn. Al met al was Land Art Contemporary zeer inspirerend en uiterst productief! "
jaarverslag 2013
32
Foto's Pim Trooster
jaarverslag 2013
33
Uit: Metropolis M, december 2013:
De Huyschkamer van Amsterdam
Duisternis alom in de Oude Kerk. Geluiden klinken, enkele filmfragmenten lichten op. Er wordt geadviseerd: ‘Listen with your left ear to what’s happening on your right’. De eerste Nachtelijke Dwaling is in volle gang. Na jaren van restauraties zal er vanaf 2014 in de Oude Kerk in Amsterdam een continu kunstprogramma te zien zijn. Als voorproefje is er nu de presentatie Memento, en een speciaal maandelijks avondprogramma onder de titel Nachtelijke Dwalingen. Vanaf 1939 staat de Oude Kerk in Amsterdam al in het teken van restauraties, maar in 2014 lijkt daar dan toch echt (voorlopig) een einde aan te komen. En met dit einde is het tijd voor een nieuw begin, een periode waarbij de Kerk het heft in eigen handen neemt. Geen World Press Photo en geen Rietveld Academie meer, de Oude Kerk gaat het zelf doen. Terwijl de laatste restauraties gedaan worden, broedt directeur Jacqueline Grandjean, voormalig directeur van Huize Frankendael, al sinds 2012 op een hedendaagse kunstprogrammering waar op dit moment de voorproefjes al van te zien zijn. De Oude Kerk gaat twee langlopende exposities per jaar programmeren.
jaarverslag 2013
34
Voor de voorjaarsexpositie is er het overkoepelende thema tijd en voor de najaarsexpositie laat de kunstenaar zich inspireren door de ruimte. Op deze manier vormt de typerende architectuur en vooral ook de bijzondere locatie in de rosse buurt een permanente leidraad voor de programmering. Geen White Cube dus. De historische context van de kerk moet volgens Grandjean een plek in het nu gaan krijgen. Het moet een ontmoetingsplek worden waar ruimte is voor reflectie. Een historische locatie met een hedendaagse visie via hedendaagse kunst. Op 16 november is de eerste tentoonstelling van de Oude Kerk Memento van start gegaan, een samenwerking met Museum of Broken Relationships, Julianne Swartz en Sara Vrugt. In deze eerste stap in een nieuwe richting staat de herinnering centraal. Het gaat over de verhalen die de Oude Kerk en haar buurt rijk zijn, die de mens rijk is. In de geluidsinstallatie van Julianne Swartz wandel je letterlijk door een golf van geluiden en herinneringen die samen een landschap creëren dat aan de andere kant van de kerk niet meer te horen is. In een poging de buurt er bij te betrekken werden omwonenden en kerkgangers gevraagd een object te doneren met een verhaal of herinnering aan een gebroken relatie. Daarnaast kun je langs bij Sara Vrugt in het atelier aangrenzend aan de kerk, voor een praatje of een helpende hand bij het borduren van de kussens die de kerkstoelen straks zullen sieren.
Maar om daadwerkelijk een ontmoetingsplek te worden en de voormalige bijnaam van de Oude Kerk ‘Huyschkamer van Amsterdam’ weer nieuw leven in te blazen, moet er meer gebeuren dan twee tentoonstellingen programmeren per jaar. Hiervoor zijn de tweemaandelijkse Nachtelijke Dwalingen in het leven jaarverslag 2013
35
geroepen waarvan zaterdag 23 november de eerste was. Onder leiding van curator Julia Geerlings wordt aan één of meerdere kunstenaars de kerk en haar omgeving als podium aangeboden om in te zoomen op het leven op de Wallen rondom de Oude Kerk. Kunstenaars wordt gevraagd te reageren op de ontwikkelingen in deze buurt en daar een visie op te geven door middel van een wandeling. Jasper Coppes en Stijn Verhoeff mochten het spits afbijten. Hun avond stond in het teken van de duisternis. Een begrip dat binnen de context van de buurt interessant is gezien de ‘duistere’ praktijken die er plaats vinden en gezien er ’s nachts meer gebeurt dan overdag. Na een korte introductie waarbij aangeraden werd het hoofd leeg te maken betraden wij als groep de duistere en koele kerk. Via een radio kwamen we bij een film bestaande uit losse fragmenten, om alvorens opgezogen te worden door een experimenteel pianostuk van Sato uitgevoerd door de pianist Cesar Latorre Trabanco en te eindigen met de spontane reflectie van de filosoof Patrick Healy. Onder het wandelen werd er af en toe een kaartje in je handen geduwd. ‘Listen with your left ear to what’s happening on your right’.
jaarverslag 2013
36
Het is een avond waarbij het gaat om de ervaring en om wat die verschillende componenten samen oproepen. Daardoor blijft het enigszins vaag. Het slotwoord van Patrick Healy waarin het begrip ‘Nachtelijke Dwaling’ onder de loep werd gehouden was daarom een welkome afsluiting die helderheid verschafte. Maar toch blijft een soort onvoldaan gevoel na afloop hangen. Het is fijn om te dwalen, maar je wilt niet verdwalen. Hoewel je dan wel weer nieuwe paden kunt ontdekken… Het is misschien nog even zoeken voor de Oude Kerk om betekenis te geven aan haar nieuwe functie als historische locatie voor hedendaagse kunst, maar de eerste tekenen zijn goed, en wie weet wordt het weer die huiskamer die het ooit was.
jaarverslag 2013
37
Evaluatie samenwerking, concrete resultaten en effecten van project voor vakgebied en regio
Op de oproep voor kandidaten AIR Dalen die in 2012 is verspreid hebben weinig kunstenaars gereageerd. Dat was jammer, kan zijn dat Land Art Contemporary nog onvoldoende bekend is bij de beroepsgroep. Desalniettemin hebben Barbara Visser en Stijn Verhoeff & Jasper Coppes hun werkperiode in Dalen op zo’n verschillende manier ingevuld dat het de residence goed op de proef heeft gesteld. De beide functies die centraal staan, de plek als afzondering en de plek als onderwerp, zijn benut en waardevol bevonden. Voor Barbara een plek op afstand, maar dichtbij genoeg om zichzelf een werkperiode te kunnen permitteren. Voor Stijn & Jasper een inspirerende plek dat uitgangspunt bood voor een nieuw werk. Dankzij de samenwerking met Mondriaan Fonds en de steun van Gemeente Coevorden hebben we een mooie start kunnen maken met het residence programma. Praktisch heeft het geleid tot een aantal aanpassingen in de inrichting van het huisje. Daarnaast is de betrokkenheid van Frederique van Rijn (sinds het verblijf van Stijn & Jasper) uitgegroeid tot een werkrelatie, Frederique is nu beheerder / contactpersoon van de residence. De aanwezigheid van kunstenaars in de residence stimuleert de contacten met ons locale netwerk, als Gemeente Coevorden, Provincie Drenthe, CBK Assen, CBK Emmen, en Drents Museum. Het zorgt voor enige reuring, er gebeurt iets, maakt nieuwsgierig. De diverse bezoeken, bijeenkomsten en presentaties bieden gelegenheid voor betrokkenen en geïnteresseerden uit de omgeving om elkaar te treffen en elkaar op de hoogte te houden van plannen en programma’s. En daar waar er nieuwe projecten ontstaan en zowel in de omgeving worden getoond als ver daarbuiten (zoals bij Stijn & Jasper) wordt het imago van deze regio als interessante plek versterkt en gevoed. Doordat de kunstenaars de tijd krijgen en nemen om op eigen wijze te reflecteren op het verblijf in Dalen, ontstaan er relaties, werken, verhaallijnen die niet stoppen op het moment dat het verblijf is afgelopen, maar zich in eigen tempo verder door kunnen ontwikkelen. Het is voor de organisatie interessant en ook een puzzel om daar op een passende wijze per project / werkperiode / kunstenaar op in te spelen. In een tijd waarin we gewend zijn om snel en veel te produceren, om op resultaat te koersen en te worden afgerekend, om altijd zichtbaar te zijn, kan de AIR Dalen een tegengeluid laten horen. Een dankbare pas op de plaats bieden en ruimte geven om (samen) iets te laten opbloeien in een eigen vorm en tempo. Met zowel Barbara als Stijn & Jasper is een relatie ontstaan die in toekomstige programma’s verder zou kunnen worden ontwikkeld. Deze interactie met de kunstenaars heeft ons nog meer enthousiast gemaakt voor een volgende reeks kunstenaars – in -‐ residence. jaarverslag 2013
38
jaarverslag 2013
39
3.3 Breaking Ground, Video De film Breaking Ground: Broken Circle/Spiral Hill die in 2011 gereed kwam, is in 2013 elders vertoond. De stichting heeft hiervoor in 2013 de volgende bedragen ontvangen: • John Hansard Gallery, Southampton (10 mei – 17 augustus 2013): € 400; • Museum De Paviljoens, Land Art Live Symposium, 14 juni 2013: € 100; • Lo Schermo dell’arte, film festival, Florence, Italië, € 200,
jaarverslag 2013
40
4. BIJLAGEN
jaarverslag 2013
41
'Op naar de Falklandeilanden: maanden afgelegen rotsen, taai gras en winter'
Door Jasmijn Visser en Peter Lipton − 21/03/13, 06:04
© COLLECTIE ARCHIEF MARITIEM MUSEUM; FOTOGRAFIE PETER LIPTON. Kaart van de Zuydamericas afkomstig uit de Zee Atlas van Pieter Goos
Niet zo gek veel meer dan rots, taai gras en bewoners die in overgrote meerderheid Brits willen blijven, al ligt hun woonplaats voor de kust van Argentinië. De Falklandeilanden. Een gebied zo groot als Vlaanderen dat middelpunt was van een aantal internationale conflicten. Kunstenaar Jasmijn Visser en fotograaf Peter Lipton reizen er in maart en april naartoe en doorheen, om een conflict-atlas te maken van het gebied, omdat wat zich op microniveau afspeelt op de Falklandeilanden, iets zegt over wat zich globaal afspeelt. Op Volkskrant.nl doen zij in woord en beeld verslag van hun reis.
jaarverslag 2013
42
In 1598 voer Sebald de Weert met zijn schip 'De Blijde Boodschap' richting Zuid Amerika om via Straat van Magellaan een alternatieve route naar Nederlands Indië te vinden. Vanwege slechte wind strandde hij bij de Straat en, op zoek naar een goede locatie om op pinguïns te jagen, viel zijn oog op een groep eilanden die hij niet kende van de toen circulerende kaarten. Met tijd om handen gaf hij opdracht om de eerste kaarten te laten plotten. 'Den 24. Des morghens inde ly van hear drie eylandekens gewaer wordende, die tot noch toe in gheene Caerten bekent en zijn geweest, ende derhalven Sebalts eylanden ghenaemt werden, laghen 60 mylen vant vaste landt, op de hoogte van 50. Graden 40. minuten. Hier saghen zy oock een menighte van Pinguins, alsoo dat zy zeer begheerlijck waren om die te besightighen..'
© Collectie archief Maritiem Museum; Fotografie Peter Lipton. De eilanden die tegenwoordig de Falklandeilanden heten, detail van de kaart van de Zuydamericas afkomstig uit de Zee Atlas van Pieter Goos.
Deze drie vlekjes stonden sindsdien op internationale kaarten tot 1800 beschreven als 'Sebalds Eilanden' of 'Islas Sebaldas'. Tegenwoordig kennen we ze vooral als Falkland Eilanden, en in Zuid Amerika staan ze bekend als Islas Malvinas. Rots en taai gras De Falkland Eilanden hebben bij elkaar de grootte van Vlaanderen en bestaan voornamelijk uit rots begroeid met taai gras. Sebald de Weert heeft waarschijnlijk niet kunnen vermoeden dat juist deze afgelegen rotsen later aan talloze opmerkelijke ontwikkelingen onderhevig zouden zijn. Door de geschiedenis heen hebben globale evenementen zich er op microniveau gemanifesteerd. Maar misschien nog opvallender is dat gebeurtenissen op deze eilanden andersom ook globale politieke bewegingen hebben afgedwongen, zoals gebeurde bij de Falklandoorlog in 1982. Voor The Falklands Project wil kunstenaar Jasmijn Visser de ontwikkelingen op de eilanden - sinds de ontdekking van De Weert in de vorm van een conflict-atlas in kaart brengen, met de overtuiging dat wat zich voltrekt op microniveau iets kan zeggen over wat zich voltrekt in het jaarverslag 2013
43
grotere geheel. Om dit proces nauwkeurig in kaart te brengen, ondernemen Jasmijn Visser en fotograaf Peter Lipton in Maart en April een onderzoeksexpeditie naar de Falkland Eilanden. Op deze website volgt de reis langs de verschillende historische locaties en toont de gevolgen van de conflicten op het landschap en dagelijkse leven.
Jasmijn Visser is kunstenaar, Peter Lipton is fotograaf.
'De hachelijke reis naar de Falklands -‐ navigeren langs fantomen' 26/03/13, 15:44
© PETER LIPTON. WEBLOG
De reis naar de Falkland-eiland is een hachelijke. Al is het nog niets vergeleken met vroeger, toen er genavigeerd moest worden langs nietbestaande eilanden, schrijven Jasmijn Visser en Peter Lipton in hun Falkland-blog.
Zijn logboek verheerlijkte dit eiland als veilig rustpunt, een oase volbepakt met vette vogels en bomen met bruikbaar hout.
jaarverslag 2013
44
© Logo.
© Martiem Museum.
© Kaarten.
Inmiddels zijn we al meer dan twee dagen onderweg om bij onze bestemming te komen. Ons vliegtuig moet vanaf Santiago tot één van de zuidelijkste punten van Chili, Punta Arenas aan de straat van Maggellaan, zakken om vanuit daar in een bocht om Argentinië heen naar de Falkland Eilanden te vliegen. Vanwege het Falkland Conflict oefent Argentinie een 'Policy of Isolation' uit, waarbij het de eilanden probeert af te sluiten van logistiek en handel. Slechts één keer in de week laten de machthebbers een vliegtuig richting de Falkland Eilanden door haar luchtruim vliegen. Voor deze vlucht moeten dan ook nog weersomstandigheden goed zijn. De Falkland Eilanden en South Georgia zijn de laatste haltes voor de Zuidpool en kunnen met de invallende herfst onderhevig zijn aan flinke hagelstromen. Niet een hagelstorm dit keer, maar een zieke piloot annuleert onze vlucht halverwege en laat ons stranden op Punta Arenas. Net als de Sebald de Weert eeuwen voor ons zitten we vast bij de straat van Magellaan... Toevoegingen Navigeren naar één van de meest afgelegen plekken ter wereld is ten alle tijden ingewikkeld; in de tijd van de Weert werden kaarten vaak met de hand gekopieerd en nieuwe toevoegingen van elkaar overgenomen. Dat kan hetzelfde effect hebben als wanneer je meedere mensen een woord in elkaars oor laat doorfluisteren; het resultaat is doorgaans een opmerkelijk vervormde versie van het origineel. Zo laten vele kaarten rond 1700 in de buurt van de Sebald de Worts Isles, ook een opmerkelijk vlekje in de buurt zien genaamd 'Pepy's Island'. De Britse kapitein William Ambrose was met zijn schip 'Bachelors Delight' in 1638 op dit Eiland afgevaren en liet de graden en locatie noteren. jaarverslag 2013
45
Zijn logboek verheerlijkte dit eiland als veilig rustpunt, een oase volbepakt met vette vogels en bomen met bruikbaar hout. Deze oase werd door ontdekkingsreizigers 'The Great Island' genoemd en vele van hen, zoals Byron, Bougainville en Dampier hebben tot tenminste twee eeuwen later expedities ondernomen om dit mysterieuze eiland te vinden, zonder enig resultaat. Pepy's Eyland blijft voor altijd een luchtspiegeling. Later onderzoek toont aan dat Ambrose één van de Falkland Eilanden gespot en zich vergist heeft in de coördinaten. Pepy's Island, vol met vette vogels, bestaat nu alleen als potentie van een eiland op kaarten tussen 1683 en 1839, net als tenminste 40 andere fantoomeilanden over de hele wereld. Reuzen Het is niet het enige fantoom dat rondspookte in de straat van Maggellaan in deze tijden. Vele Nederlandse ontdekkingsreizigers rapporteerden het verschijnsel van naakte reuzen, rechtopstaand in houten kano's, wel drie meter lang, die ze zagen verrijzen in de verte. Bewijs voor het bestaan van deze reuzen is nooit geleverd. Misschien dat een opvarende van één van de schepen ijlend van de scheurbuik enkele inboorlingen eens in een merkwaardig perspectief heeft gezien en ze aanzag voor reuzen. Daarna konden de schepen die volgden natuurlijk niet achterblijven en moest natuurlijk terugkomen met rapportages van spectaculaire reuzen...
'Dat inwoners Falklandeilanden zich Brits voelen zou niet duidelijker kunnen zijn' OPINIE - Jasmijn Visser en Peter Lipton − 30/03/13, 13:11
jaarverslag 2013
46
© PETER LIPTON. Beplakte auto in Stanley
Niet zo gek veel meer dan rots, taai gras en bewoners die in overgrote meerderheid Brits willen blijven, al ligt hun woonplaats voor de kust van Argentinië. De Falklandeilanden. Een gebied zo groot als Vlaanderen dat middelpunt was van een aantal internationale conflicten. Kunstenaar Jasmijn Visser en fotograaf Peter Lipton reizen er in maart en april naartoe. Op Volkskrant.nl doen zij in woord en beeld verslag van hun reis. Vandaag deel drie:
© Peter Lipton. Huis met Britse vlag in Stanley
jaarverslag 2013
47
De sfeer zit er goed in tijdens de vliegreis. De vlucht van Chili naar de Falkland Eilanden is maar dun bezaaid. De meeste passagiers zijn eilandbewoners die terug naar huis gaan. Voor hen lijkt het een soort busreis, waarbij ze taxfree whisky bestellen en luidruchtig door het ruim joelen. Onderwijl wordt er actief gediscussieerd over politiek op de Falklandeilanden. Ook in Stanley aangekomen merken we dat het Falkland-conflict een soort nationale hobby is. De hoofdstad huist ongeveer driekwart van de 2563 inwoners, ook wel Kelpers genoemd, naar het stugge wier dat overal aan de kust groeit. Het referendum van 10 maart, waarin de bewoners konden stemmen of ze nog steeds onderdeel van Groot Brittannië wilden vormen, heeft de sentimenten en gevoel van patriotisme alleen nog maar meer versterkt. Alle auto's en huizen tonen Britse -en Falkland vlaggen en overal staan anti-Argentijnse leuzen zoals 'British to the Core', 'Keep calm and stay British' en 'British yes! yes! yes!' Het Britse militaire radiostation staat in elk gebouw aan en de 8 Members of the Legistlative Assembly reizen over de hele wereld om steun te vinden voor hun recht tot zelfbeschikking. De Falklandeilanden functioneren politiek gezien als een zelfstandig land onder de paraplu van Groot Brittannië en vertegenwoordigd door een gouverneur van Britse afkomst. Dat de Kelpers zich Brits voelen zou niet meer duidelijk kunnen zijn, Stanley doet zich aan als 'Little Britain', bezaaid met huizen die qua architectuur zo aan de kust van Zuid Engeland hadden kunnen staan, pubs waarbij mollige barkeepers 'sheperds pie' en 'fish and chips' serveren en de auto's die aan de linkerkant van de weg rijden. Vandaar dat van de 1518 opgekomen kiezers 99 procent ervoor heeft gekozen om Brits te willen blijven, slechts 3 stemmen tegen.
© Peter Lipton. Gilbert House, Legislative Office in Stanley.
jaarverslag 2013
48
© Peter Lipton. Uitzicht op Stanley
'De mijnen op de Falklands? Die worden geruimd door Zimbabwanen' Door: Jasmijn Visser, Peter Lipton − 01/04/13, 16:40
© PETER LIPTON. Zimbabwaanse mijnruimers op weg naar een locatie WEBLOG
Op hun reis over de Falkland-eiland zien Jasmijn Visser en Peter Lipton nog volop sporen van de oorlog uit 1982. Het gevaarlijkste overblijfsel? De 25.000 mijnen die door de Argentijnen zijn geplant. Zimbabwanen ruimen ze op.
Eén van de grootste risico’s tijdens het mijnruimen is dan ook dat
een windvlaag je te pakken krijgt, en je midden in het mijnveld op je snufferd valt.
jaarverslag 2013
49
© Peter Lipton. Zojuist opgegraven actieve landmijnen en tnt
© Peter Lipton. Een groep Zimbabwaanse mijnruimers tijdens hun pauze
© Peter Lipton. Een mijnruimer in een mijnenveld © Falkland-‐blog.
Resten van de Falklandoorlog zijn nog steeds over de eilanden te vinden. Tijdens de overname in 1982 heeft Argentinië in een kwestie van enkele jaarverslag 2013
50
weken naar schatting 25.000 landmijnen geplant, waarvan 20.000 antipersoonsmijnen en 5.000 anti-tankmijnen, verspreid over 117 velden. De geplante mijnen zijn afkomstig uit verschillende landen over de hele wereld; waaronder Spanje, Italië, Israël, Argentinië, de Verenigde Staten en België. Daarnaast zijn er nog meerdere unexploded ordnances aanwezig zoals boobytraps en granaten. Vreemd genoeg zijn de bewoners niet gretig om deze mijnen te laten ruimen. In een petitie genaamd 'The Falklands Initiative' stellen zij dat de investering in het ruimen van mijnenvelden beter besteed is aan landen waar de situatie nijpender is, zoals verschillende landen in Afrika en Azië. Groot Brittannië heeft zich echter door het ondertekenen van de Ottawa Treaty in 1997 verplicht om alle UXO's op haar territorium voor 2009 te ruimen. Pas in het jaar van de deadline zijn de ruimactiviteiten op de Falkland Eilanden begonnen waardoor er nu, dertig jaar na het conflict, slechts enkele duizenden zijn geruimd. Zimbabwe Het team BACTEC (Battle Area Clearance, Training, Equipment and Consultancy) is verantwoordelijk voor het ruimproces. Het is een Brits bedrijf dat 51 Zimbabwanen op een 22 uur durende non-stop vlucht naar de Eilanden heeft gebracht. De medewerkers van BACTEC noemen deze Afrikanen op een frappante liefkozende manier 'The Zims'. Het ruimproces is voor een Europeaan al een redelijk oncomfortabele werkzaamheid, laat staan voor een Afrikaan. De ruimers liggen met beschermende schorten en helmen op hun buik in greppels in de turfgrond die volgelopen zijn met water, om urenlang kalm en geconcentreerd een vermoedelijke mijn op te sporen. Het weer op de Falklands verandert met het uur, van zonneschijn naar bewolkt met stevige windvlagen, waarbij het qua gevoelstemperatuur ineens van lente naar diepe winter kan omslaan. Eén van de grootste risico's tijdens het mijnruimen is dan ook dat een windvlaag je te pakken krijgt, en je midden in het mijnveld op je snufferd valt.
'Hoe mijnenvelden op de Falklands zorgen voor pinguïnreservaten' Door: Peter Lipton, Jasmijn Visser − 05/04/13, 14:22
jaarverslag 2013
51
© PETER LIPTON. Mijnenvelden en pinguïns op het strand ten noorden van Stanley. WEBLOG
Mensen kunnen of durven de mijnenvelden op de Falklandeilanden niet op, zien Jasmijn Visser en Peter Lipton tijdens hun reis over de eilanden. Maar dieren wel, en zo verandert een mijneveld in een natuurlijk onderdeel van het ecosysteem.
© Peter Lipton. Mijnenveld bij Stanley Common tijdens het ruimproces.
De 117 mijnvelden beslaan slechts één procent van het landschap van de Falkland Eilanden, maar door hun strategische locatie zijn ze veel rondom Stanley, de hoofdstad, en enige stad, te vinden. Hierdoor zijn er veel stranden, die voorheen populaire recreatieoorden in de zomer waren, tegenwoordig onbegaanbaar. In de afgelopen dertig jaar is er een complete generatie opgegroeid die heeft leren leven met de aanwezigheid van de mijnen. Al op de basisschool komt er een expert van het Engelse leger langs om kinderen verschillende mijnen te laten identificeren en te oefenen dat wanneer je tijdens een wandeling een verdacht object tegenkomt je het correct markeert en de autoriteiten inschakelt.
jaarverslag 2013
52
© Peter Lipton. Demonstratieve wandeling door een zojuist geruimd mijnenveld door medewerkers van BACTEC (Battle Area Clearance, Training, Equipment and Consultacy)
© Peter Lipton. Mijnenveld ten noorden van Stanley. © RV.
Om die reden is het misschien niet vreemd dat wanneer een mijnveld geruimd is, veel eilandbewoners nog steeds huiverig zijn om na 30 jaar over deze grond te wandelen. Daarom geven de mijnruimers altijd bij de oplevering van een veld een korte presentatie van hun activiteiten waarna ze demonstratief over de velden lopen. Per ruimseizoen kan er ongeveer 1 miljoen vierkante meter aan mijnvelden geruimd worden, dit zijn ongeveer 1500 mijnen. Toch vinden de mijnruimbedrijven weinig bereidheid van de overheid en bevolking om dit proces te versnellen. In de Falklands Initiative stelt meneer Marsh 'Since the mines have been here I have only ever known two of my 8,000 sheep to get blown up. Some of the minefields are just a couple of hundred metres from my settlement, but it's a very difficult process to move them and if there is any risk to human life it's not worth it.' Sinds het conflict in 1982 zijn er geen mensen meer overleden door een landmijn, sporadisch vliegt er een verdwaalde koe of schaap door de lucht. Een antipersoonsmijn detoneert gemiddeld door een gewicht van rond de 20 kilo. Vandaar dat veel van de jaarverslag 2013
53
antarctische vogelsoorten, die doorgaans tussen de 5 en 10 kilo wegen, aanwezig op het eiland deze mijnvelden wel kunnen begaan. Zo komt het dat de stranden rondom Stanley, ooit de ideale plek voor een dagje uit voor de bewoners, nu getransformeerd zijn tot pinguïnreservaten. Zo zijn de landmijnen tegenwoordig een haast natuurlijk onderdeel van het ecosysteem van de Falkland Eilanden geworden.
'Pebble Island: vijf bewoners, 8000 schapen en overal neergestorte vliegtuigen' Door: Jasmijn Visser, Peter Lipton − 08/04/13, 15:02
© PETER LIPTON. Wrakstukken van een Dagger C -430 op Pebble Island. WEBLOG
Peter Lipton en Jasmijn Visser zien tijdens hun verblijf op de Falklandeilanden hoe brokstukken uit de oorlog van 1982 het landschap blijvend beïnvloeden.
jaarverslag 2013
54
© Peter Lipton. Overblijfselen van een krater bij de landingsbaan op Pebble Island.
De Falklands bestaan uit 770 eilanden. Pebble Island, een glooiend, rotsachtig eiland dat zich uitstrekt over ongeveer 30 kilometer, is één van de grotere. Op dit moment telt het eiland vijf bewoners, meer dan 8000 schapen en talrijke antarctische fauna. Door urbanisatie (de trek richting de hoofdstad Stanley) zijn meeste huizen die je er vindt verlaten, een soort roestige karkassen waar af en toe een schaap uit tevoorschijn komt. De Settlement, de verzameling huizen, doet daardoor soms aan als een verlaten filmset van een horrorfilm. Op deze locatie zijn sporen van de Falklandoorlog in 1982 te vinden die minder subtiel zijn dan een mijnveld. Pebble had als noordelijk gelegen eiland, vlak bij de Engelse vloot, strategisch gezien een interessante positie voor de Argentijnen. Daarom had het het land 300 soldaten op het eiland geplaatst en bij de kleine landingsbaan tenminste 11 gevechts -en verkenningsvliegtuigen gestationeerd.
jaarverslag 2013
© Peter Lipton. Schaap 55
graast voor een verlaten huis op Pebble Island.
© Peter Lipton. Pebble Island. © RV.
De toentertijd 23 bewoners van het eiland leefden daar soms al tenminste vijf generaties lang een afgezonderd leven, hun dagen gevuld met schapen hoeden, sterke wind en donkere nachten. Het moet dan ook een aanzienlijk contrast geweest zijn met de tijd dat Pebble Island tenminste een maand lang het toneel werd van verschillende aanvallen en neerstortende vliegtuigen. Het grootste spektakel was toen een divisie van de Engelse Special Air Service (SAS) aanviel in de nacht van 14 mei 1982. Terwijl het meest in de buurt gelegen schip, de HMS Glamoran, de lucht oplichtte met 'star shell flare's, blies de SAS vanaf de grond de Argentijnse vliegtuigen op en sloeg met explosieven diepe kraters in de landingsbaan zodat deze onbruikbaar werd. De Argentijnen, nijdig over hun verlies, verdachten de bewoners ervan contact met de troepen gehad te hebben en sloten ze, inclusief 9 kinderen, in één van de grotere huizen op. Hier hebben ze 30 dagen, tot het einde van de oorlog, gezeten. Intussen is de landingsbaan gerepareerd en weer in gebruik. Maar na dertig jaar vind je over heel Pebble Island verspreid nog steeds de brokstukken van neergestorte vliegtuigen. Dit vormt een opmerkelijk landschap, een hele hoop uitgestrekt niets met afgewisseld met blinkende vleugels, schietstoelen, drop tanks en propellers.
'Thatcher was nergens zo populair als op de Falklands' Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 10/04/13, 11:32
jaarverslag 2013
56
© PETER LIPTON. De vlaggen in Stanley hangen halfstok WEBLOG
Peter Lipton en Jasmijn Visser zien tijdens hun verblijf op de Falklandeilanden hoe populair de maandag overleden Margaret Thatcher daar was.
Toen Margaret Thatcher gelijk actie ondernam werd ze in één klap de heldin van de Eilanden.
© Peter Lipton. Bloemen bij Thatcher Drive © Volkskrant.
She's more like royalty to us... really.... right up there with the queen and everything...' laat de persvoorlichter van de Legislative Office in Stanley me weten. Waarschijnlijk is er geen plek op aarde waar Margaret Thatcher zo populair was als op de Falkland Eilanden. De Argentijnse aanval in 1982 kwam voor de meeste eilandbewoners niet geheel onverwacht, het conflict tussen Argentinië en Groot-Brittannië speelde al sinds 1833. Wat wel een verassing was is dat Thatcher direct een Task Force met 127 schepen richting de Falklands stuurde. De meeste Kelpers namen aan dat de eilanden niet jaarverslag 2013
57
belangrijk genoeg zouden zijn voor een complete oorlogslogistiek naar de andere kant van de wereld. 'We never thought the English would go to war over the Falkland Islands, even when the ships were coming near the Falkland zone we just thought they'd try to intimidate the Argentines, we did not think they actually would start attacking' zegt Alan White van Pebble Island. Toen Margaret Thatcher gelijk actie ondernam werd ze in één klap de heldin van de Eilanden. Wat hun historie niet vermeldt is dat voor de Iron Lady, die in Engeland te kampen had met rellen en kritiek op haar belastingverhogingen, de Falkland Oorlog een goede manier was om het gevoel van patriottisme en saamhorigheid in Engeland te bevorderen. De Falkland Oorlog was uitstekend getimed. In Stanley hangen de vlaggen halfstok, en er is een condoleanceregister geopend. Bij het straatnaambord van Thatcher drive liggen enkele bloemen en een kruisje. Op de dag van de begrafenis zal er in Stanley een herdenkingsdienst gehouden worden.
'De wortels van het Falkland-‐conflict: een stomme toevalligheid' Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 12/04/13, 16:58
© PETER LIPTON. De baai van Port Egmont. WEBLOG
Jasmijn Visser en Peter Lipton zien ijdens hun reis over de Falklandeilanden hoe een eeuwenoud conflict kon leiden tot latere oorlog.
jaarverslag 2013
58
© Peter Lipton. Pinguïns op het strand van Saunders Island
We vervolgen onze weg naar Saunders Island, een groot eiland met veel pinguïns en albatrossen en zeven bewoners. Het is hier weleens drukker bevolkt geweest; restanten van die tijd bevinden zich in een baai enkele kilometers van ons verblijf lopen afgelegen. Hier bevindt zich de ruïne van Port Egmont, een vesting gebouwd in 1765 waar ongeveer honderd Engelsen woonden. John Byron (grootvader van de beroemde dichter) was op zoek naar het fantoomeiland Pepy's en zag onderweg dat de Falklandeilanden een perfecte strategische ligging hadden. Hij stichtte Port Egmont als rustplaats voor Engelse schepen die onderweg waren naar Azië. 'the whole navy of England might ride here in perfect security of all winds'. In de ruïnes van de vesting zie je nog de omheiningen van aangelegde tuintjes, begraafplaatsen, opslagloodsen, kades en restanten van pinguïn-kookpotten.
© Peter Lipton. Restanten van Port Egmont op Saunders Island.
jaarverslag 2013
59
© Peter Lipton. Spaanse kaart van Saunders Island uit 1770.
Byron kon niet vermoeden dat al een jaar eerder de Fransman Antoine de Bougainville, met een groep gevluchte Hugenoten uit Saint Malo, aan de andere kant van de eilanden een vesting onder de naam Port Louis had gebouwd. Bougainville claimde de eilandgroep als 'Les Malouines' in naam van de Franse koning. De beide vestingen hebben tenminste een jaar geco-existeerd in onwetendheid van elkaars bestaan. Wanneer de Spanjaarden in 1766 de Franse vesting overkopen, ontdekken zij tot grote ontevredenheid de aanwezigheid van de Britten. Zij beroepen zich op het Verdrag van de Tordesillas van 1749, waarbij Latijns Amerika wordt verdeeld tussen Portugal en Spanje, en eisen dat de Britten Port Egmont verlaten. Groot Brittanië erkent dit verdrag niet en de bewoners van Port Egmont weigeren te vertrekken. Als waarschuwing sturen de Spanjaarden vijf schepen met 1400 soldaten richting de afgelegen Falklands. Om een oorlog te voorkomen druipen de Engelsen in 1774 af en laten een Britse vlag en een plakkaat achter waarop staat dat ze de Falkland Eilanden opeisen in de naam van de Britse koning George III. De wortels van het Falkland-conflict liggen hier; een moment in de geschiedenis waarin deze twee naties zich per ongeluk op hetzelfde land vestigden en het opeisen onder hun eigen kroon. Wanneer Argentinië onafhankelijk wordt van Spanje nemen zij de claim op de Falklands - of de Malvinas zoals zij ze noemen - over. Het conflict tussen Argentinië en Engeland speelt tot de dag van vandaag.
'Hoe op de Falklands 2,5 miljoen pinguïns de kookpot in werden gejaagd' jaarverslag 2013
60
Door: OPINIE - Jasmijn Visser en Peter Lipton − 17/04/13, 10:04
© RIJKSMUSEUM. Ets van de ploeg van Sebald de Weert op pinguïnjacht, onbekende maker WEBLOG
Op hun rondreis op de Falkland Eilanden zien Peter Lipton en Jasmijn Visser grote potten waar waggelende pinguïns massaal naartoe werden geleid. 2,5 miljoen vogels werden in de potten tot olie verwerkt.
op Saunders Island
© Peter Lipton. Koningspinguïns
Het doden en transporteren van de vogels ging op een praktische, maar vrij opmerkelijke manier; de vogels werden als een kudde bijeengedreven en in een rij richting de fabrieken gedreven. Sebald de Weert ontdekte rond 1600 de Falkland Eilanden terwijl hij op zoek was naar een goede plek om op pinguïns te jagen. Voor hongerige ontdekkingsreizigers rond de Straat van Maggellaan waren deze vreemd ogende vogels en hun eieren een belangrijke voedingsbron. Omdat de pinguïns weinig mensenschuw waren -en niet bepaald konden vliegenjaarverslag 2013
61
vormden ze een gemakkelijke prooi voor de jagers. 'Dese voghels, waer van ick noch de ghedaente, noch de nature niet en hebbe beschreven, worden Pinguins ghenoemt van weghen hare vettigheydt, want het selve woordt in onse sprake soo veel te segghen is. (...) alsoo dat zy soo vele wits als swarts hebben, de huyte gelijck een Robbe vel, soo dick als een swyne huyt, den beck grooter als van eender Rave, doch niet so heel krom, den hals kort ende dick, 'tlichaam soo groot als een vette Ganse (...) alsoo datse van verre Pigmeen ofte kleyne mannekens schynen'
© Peter Lipton. Gentoo-‐pinguïns op Pebble Island
© Peter Lipton. Kolonie van Rockhopper pingui¿ns op een met veren bedekte rots
Ware industrie Later werden pinguïns op een veel efficiëntere manier verwerkt; het extraheren van olie van hun vetlagen vormde, naast de walvis en zeehonden vangst, een ware industrie in de 19e eeuw op de Falkland Eilanden. Verschillende fabrieken verwerkten ze tot olie die gebruikt kon worden als brandstof en voor het invetten van lederwaren. Onderzoek wijst uit dat in 16 jaar ongeveer 2,5 miljoen pinguïns in deze fabrieken het leven hebben gelaten. Het doden en transporteren van de vogels ging op een praktische, maar vrij opmerkelijke manier; de vogels werden als een kudde
jaarverslag 2013
62
bijeengedreven en in een rij richting de fabrieken gedreven. Deze pinguïnmarsen konden kilometers lang over de rotsachtige bodem van de eilanden leiden. In 1918 protesteerden de Falkland Eilanders tegen deze massale pinguïnslacht omdat er inmiddels goedkopere en betere alternatieven voor de olie beschikbaar waren. Bij de verschillende oude vestingen vind je nog grote potten die iets weg hebben van heksenketels waar de pinguïns in gekookt werden.
© Peter Lipton. Overblijfselen van een pot gebruikt om pingui¿ns te koken, omstreeks 1765 -‐1770 op Port Egmont op Saunders Island © Volkskrant.
Nu zijn deze schijnbare pygmeeën veeleer erebewoners van de eilanden, geliefd door de bewoners en toeristen. De vijf aanwezige soorten kunnen met hun lichte gewicht elk mijnenveld betreden en verspreiden een witte, donzige deken over de kusten.
'Wie is er eigenlijk stoer genoeg om op de Falklands te wonen?' Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 22/04/13, 09:46
jaarverslag 2013
63
© PETER LIPTON. Opstijgend Figas-vliegtuig op West Falkland. WEBLOG
Jongeren trekken naar de enige stad op de Falklands, en zo onvoorstelbaar is dat niet, zien Jasmijn Visser en Peter Lipton tijdens hun reis over de Falkland Eilanden.
© Peter Lipton. Een kudde schapen op West Falkland, wachtend op vervoer naar het slachthuis.
De enige echte stad op de Falkland Eilanden is, met 2200 inwoners, Stanley. In de hoofdstad woont 75 procent van de bevolking. De dunbevolkte afgelegen gebieden met hun nederzettingen worden met een verzamelnaam 'camp' genoemd. West Falkland, het op één na grootste eiland, wordt in zijn geheel als 'camp' aangeduid. Er wonen ongeveer 200 mensen verspreid over 15 nederzettingen. Van origine is er door de constante stevige wind geen boomgroei op de Falkland Eilanden en op West Falkland krijg je inzicht in welke staat de eilanden waren toen de eerste ontdekkingsreizigers ze zagen; een desolaat, eindeloos, heuvelachtig landschap.
jaarverslag 2013
64
© Peter Lipton. Uitzicht op Port Howard, met 22 bewoners de grootste nederzetting van West Falkland.
© Peter Lipton. Uitgestrekt landschap van West Falkland. © RV.
Tussen 1700 en 1900 werden er op West Falkland nederzettingen aan de kust gesticht die draaiden om de walvis-, zeehond en pinguïnindustrie. Op dit moment leven de bewoners er voornamelijk van schapenhoeden. Als je over het eiland rijdt kom je sporadisch een kudde loslopende schapen tegen, je zou nooit vermoeden dat er in werkelijkheid 180 000 schapen leven, die vrij over de weides lopen. De nederzettingen, waar soms slechts een handvol mensen wonen, zijn nauwe gemeenschappen. Je moet uit een speciaal hout gesneden zijn om hier te willen leven; levensmiddelen als groente en fruit zijn erg duur en moeten geleverd worden per vliegtuig, op sommige uithoeken komen weken lang geen bezoekers, en kinderen worden onderwezen door reizende docenten of via de telefoon. Het is daardoor niet gek dat veel jongeren besluiten naar de hoofdstad te trekken. Daarom heeft de oudere generatie
jaarverslag 2013
65
moeite opvolgers te vinden om de boerderijen over te nemen. Op onze reis over West Falkland zien wij de gevolgen ervan; in de nederzettingen staan veel huizen leeg en wonen soms nog maar 3 of 4 mensen. Daarom komen deze vestingen soms spookachtig voor. Om deze kleinschalige urbanisatie tegen te gaan probeert de overheid van de Falkland Eilanden de bereikbaarheid en daarmee de aantrekkelijkheid van West Falkland grondig te verbeteren. Er worden veel wegen aangelegd en zowel de ferry als de luchttaxi worden gesubsidieerd door de overheid. De kleine vliegtuigjes van figas, die op bestelling van een dag ervoor naar de verschillende locaties uitvliegen, kosten voor een bezoeker ongeveer 100 pond per ticket, de overheid doet er ongeveer 1000 pond subsidie per ticket bovenop. West Falkland bewoond houden is dus een prijzige onderneming, maar de investering is van belang om de wol- en schapenvleesindustrie voor de komende generaties in stand te houden. Na ons verblijf op 'camp' bleven wij vooral met één gedachte over; zoveel partijen soebatten al eeuwen over de Falkland Eilanden, maar wie is er uiteindelijk stoer genoeg er daadwerkelijk te wonen?
'Spanjaarden kregen dubbel loon voor verblijf op de Falklands. Niemand wilde' Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 25/04/13, 11:07
jaarverslag 2013
66
© PETER LIPTON. Kaart die in opdracht van Antoine Louis de Bougainville is gemaakt voor zijn boek 'Le voyage autour du monde'. WEBLOG
Jasmijn Visser en Peter Lipton zijn op Oost Falkland en beschrijven de conflictueuze geschiedenis van het deel en het bloedvergieten dat daarmee gepaard ging.
© Peter Lipton. Britse barrakken uit 1842, op dit moment in gebruik als woonhuis.
Port Louis is een kleine nederzetting op Oost Falkland die twee families herbergt. Niets zou je bij een bezoek doen vermoeden dat deze afgelegen plek toneel is geweest van Franse, Spaanse, Argentijnse, Amerikaanse en Engelse bezetting, moord en intrige, behalve als je net iets beter op de glooiingen in het landschap let; de nederzetting is bedekt met ruïnes van door de eeuwen heen. In 1764 zoekt de Fransman Antoine Louis de Bougainville een veilige nieuwe vestigingsplek voor een uit Canada verbannen Franse kolonie. Met 150 man voeren ze vanuit Saint Malo naar de Falkland Eilanden waar ze een stad vestigen genaamd Port Saint Louis, naar de Franse koning. Het is de eerste nederzetting die er ooit gesticht op de Falklands. De eilandengroep noemen ze Les Malouines, naar San Malo. Een jaar later stichten de Engelsen aan de andere kant van het eiland Port Egmont. De Fransen en Engelsen co-existeren op de eilanden zonder te weten van elkaars aanwezigheid. Wanneer de Spanjaarden ontdekken dat de Fransen zich hebben gevestigd op de Falkands zijn ze laaiend. Ze beroepen zich op het verdrag van de Tordesillas -dat Zuid Amerika verdeelt tussen Portugal en Spanje- en eisen de eilanden op. Frankrijk, dat zich op dat moment in een revolutie verwikkeld is kan zich geen oorlog permitteren en laat zich uitkopen.
jaarverslag 2013
67
© Peter Lipton. Restanten van het eerste door de Fransen gebouwde Fort uit 1764.
© Peter Lipton. Uitzicht op de baai van Port Louis. © de Volkskrant.
De Spanjaarden herdopen de nederzetting als Puerto Solidad en vervormen les Malouines tot Islas Malvinas, de naam die Argentinië nog steeds voor de Eilanden in gebruik is. De Spanjaarden stellen een gouverneur aan en verblijven met ongeveer dertig man in de nederzettingen. Toch kunnen ze zich niet aarden op deze barre plek; voor iedere man die een tweede jaar op de Malvinas wil verblijven biedt Spanje en jaar lang dubbel loon. Niemand neemt het aanbod aan. In 1811 verlaten de Spanjaarden de eilanden. De gouverneur vestigt zich in Argentinië en laat de eilandgroep uitgebreid met boten patrouilleren zodat geen ander land zich op de Falkland Eilanden kan vestigen. Port Louis wordt pas in 1828 weer bewoond, wanneer de Hamburgse koopman Luis Vernet uit naam van Argentinië er komt met een groep gaucho's (Argentijnse veedrijvers) en zeehondenjagers. Hij krijgt van Argentinië het alleenrecht om op zeehonden en walvissen te jacht te maken. In 1831 neemt hij 3 Amerikaanse schepen in beslag die op zijn vaarwater binnendringen. Wanneer hij met deze gevangenen naar Argentinië vaart komt het Amerikaanse schip, de USS Lexington en verwoest het grootste deel van jaarverslag 2013
68
Port Louis en de wapenopslag. De Amerikanen verklaren de Falkland Eilanden terra nullius, niemandsland. Dit incident leidt tot onrust bij de aanwezige gaucho's. Wanneer Vernet's waarnemer, Matthew Brisbane, in 1833 aankomt om de orde te herstellen breken er rellen uit. De gaucho's hakken eerst zijn vingers af en scalperen hem, daarna laten ze hem door een paard over de eilanden slepen. Na deze serie incidenten ziet Groot Brittannië zijn kans schoon om in te grijpen. Moeiteloos verjagen ze de overgebleven gaucho's uit Port Louis en nemen de Falkland Eilanden over. Vanaf dit moment zijn de Falkland Eilanden Engels bezit. Avontuurlijke geschiedenis In het soevereiniteitgeschil tussen Argentinië wordt de avontuurlijke geschiedenis van Port Louis vaak aangehaald. Veel vragen zijn moeilijk te beantwoorden; Wie waren de eerste bewoners van de Falkland Eilanden? Wie was Luis Vernet precies, als Europeaan die voor Argentinië werkt maar ook handelde met Engeland? Waren de eilanden inderdaad een terra nullius zoals de Amerikanen claimden? En vooral; hebben claims gemaakt in een periode van kolonialisme nog steeds draagkracht?
2000 Britse militairen waken over 3000 Falkland Eilanders Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 27/04/13, 19:27
© PETER LIPTON, DE VOLKSKRANT. Woonwijk met speeltuin op Mount Pleasant. WEBLOG
Jasmijn Visser en Peter Lipton bezoeken op de Falkland Eilanden de Britse basis Mount Pleasant. Op de eilanden zijn bijna net zo veel Britse jaarverslag 2013
69
soldaten als autochtone inwoners. Een nieuwe Argentijnse inval is onwaarschijnlijk, toch zijn de Falklanders blij met de Britten. Buiten de 2.932 bewoners op de Falkland Eilanden is er ook een constante aanwezigheid van ongeveer 2.000 Britse militairen. Deze verblijven op de militaire basis genaamd Mount Pleasant, ongeveer 45 minuten rijden van Stanley af. De basis is in 1983 gesticht, een jaar na de Falklandoorlog. Haar functie is voornamelijk stabiliteit uitstralen; tegenover potentiele agressie van buiten, maar vooral voor het gevoel van veiligheid van de eilandbewoners. Ook al kan de leiding officieel niet reageren, toch wordt het tijdens ons bezoek vrij duidelijk dat Mount Pleasant de kans op een nieuwe Argentijnse aanval vrij klein acht. Het leger van Argentinië is in slechte staat en de Engelsen kunnen sinds 1982 de afstand naar de Falkland Eilanden steeds makkelijker overbruggen.
© Peter Lipton, de Volkskrant. Entree van recreatiecentrum op Mount Pleasant.
© Peter Lipton, de Volkskrant. Mensa van de officieren op Mount Pleasant
De basis bestaat uit een vliegveld, verschillende complexen en wijken die geordend in het landschap liggen. Mount Pleasant is van opvallend meer jaarverslag 2013
70
gemakken voorzien dan heel Stanley. De bibliotheek, videotheek, kerk, bowlingbaan, fitnesscentrum, winkels en verschillende eetgelegenheden zorgen voor volop ontspanning. Er zijn mensa's voor verschillende rangen; junioren, senioren en officieren. Avontuurlijk leven Verblijf op Mount Pleasant kan variëren van zes maanden tot twee jaar. De jongeren verblijven doorgaans in complexen waar ze een eenvoudige kamer met bed en bureau krijgen, en voor families zijn er aparte wijken met ruime woonhuizen en een schooltje. Voor de (doorgaans jonge) kinderen is het leven op basis avontuurlijk. Ze krijgen onderwijs in kleine klasjes en hebben dikwijls de kans om met een helikopter naar een locatie pinguïns of zeeleeuwen af te reizen. Voor de ouders zijn er buiten alle gemakken om ook nadelen. 'It's like Groundhog Day here. Really, everyday is the same', zegt een vrouwelijke RAF-eskadronleider tegen ons. Mount Pleasant is nog steeds mijlenver van huis en buiten de basis om is er vrij weinig te beleven: elke dag hetzelfde eten, dezelfde buren, dezelfde routine.
© Peter Lipton, de Volkskrant. Hoofdstraat die door Mount Pleasant leidt.
Op de basis zijn er weinig stormbanen of trainingsfaciliteiten aanwezig. 'Het landschap van de Falkland Eilanden leent zich prima als oefenterrein', zegt captain Fred Boardman. De rotsen, zachte veengronden en constant wisselende weersomstandigheden zijn volop uitdaging voor de jonge soldaten. Vrouwen De Falkland Eilanden zijn waarschijnlijk één van de weinige plekken op de wereld waar een Engelse militaire aanwezigheid buitengewoon geliefd is. Boeren klagen wanneer militairen niet op hun land komen oefenen en bewoners willen weten wanneer er weer straaljagers over komen vliegen. De enige veel gehoorde klacht is dat de soldaten teveel van de vrouwen, die op de Falkland eilanden een schaarste zijn, aan de haak slaan.
Desolaat landschap Oost jaarverslag 2013
71
Falkland toont tekenen menselijke aanwezigheid Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 03/05/13, 11:29
© PETER LIPTON. Mobiele militaire keuken uit 1982 op Mount Tumbledown.
Jasmijn Visser en Peter Lipton bezoeken op de Falkland Eilanden het grootste en meest dichtbevolkte eiland: Oost Falkland. Het desolate landschap van Darwin vertoont plotseling tekenen van menselijke aanwezigheid, in de vorm van mijnenvelden, neergestorte helikopters, geschutstations, uitgegraven schuilplekken, militaire keukens en kogelhulzen.
© Peter Lipton. Argentijnse begraafplaats bij de nederzetting Darwin waar 237 Argentijnse soldaten begraven liggen.
Het grootste, en meest dichtbevolkte eiland van de Falkland Eilanden is Oost Falkland. Het bevat de hoofdstad Stanley, de militaire basis Mount Pleasant jaarverslag 2013
72
en een handvol kleine nederzettingen. Toen in 1833 Charles Darwin over dit eiland per paard trok, omschreef hij het treffend in zijn dagboek: 'As far as I am aware there is no other instance in any part of the world, of so small a mass of broken land, distant from a continent, possessing so large a quadruped peculiar to itself.' Het grote verschil met het desolate landschap van Darwin is dat wanneer wij erover trekken deze schijnbare leegte plotseling tekenen van menselijke aanwezigheid toont, in de vorm van mijnenvelden, neergestorte helikopters, geschutstations, uitgegraven schuilplekken, militaire keukens en kogelhulzen. De laatste fase van de Falklandoorlog - de herovering van Stanley - is voornamelijk door grondtroepen uitgevoerd. De Britten zijn hier met volle uitrusting van ongeveer 35 kilo zwaar, tenminste 90 kilometer lang over heel Oost Falkland richting Stanley getrokken. Inmiddels hadden de Argentijnen zich in de bergen rondom Stanley verschanst. Wat zou volgen zijn 25 dagen aan intensieve gevechten. Door het kale, boomloze landschap waren de Britste soldaten overdag volledig in het zicht, vandaar dat zij de meeste hun aanvallen voor de nacht bewaarden. Hierin waren de Britse soldaten, door hun uitvoerige training, de Argentijnen meester. Veel van de jonge Argentijnse soldaten waren inmiddels aan het lijden onder de zware omstandigheden van de winter. De hele oorlog was een desillusie voor hen geworden; door de propaganda van hun thuisland hadden ze verwacht dat ze als bevrijders op de Falkland Eilanden onthaald zouden worden, in plaats daarvan werden ze gezien als bezetter. Door hun leiding werden ze slecht gevoed en slecht voorbereid op de grondgevechten. Sommigen trokken zich terug in de grotten van de rotspartijen; ijskoud, doorweekt en gehuld in dekens. Bij terugkomst in Argentinië worden deze soldaten gezien als verraders; ze konden beter maar zwijgen over hun ervaringen. Tijdens de Falklandoorlog zijn 649 Argentijnen, 255 Britten en 3 Falkland Eilanders gestorven. Naar schatting hebben na de oorlog nog 260 Britse veteranen, en tussen de 350 en 500 Argentijnse veteranen zelfmoord gepleegd. Wij houden even halt bij de Argentijnse begraafplaats bij de nederzetting Darwin. Hier liggen 237 Argentijnse jongens begraven. Voor vele eilanders is deze begraafplaats een doorn in hun oog. 'They shouldn't be here', zegt onze gids 'They should be buried in their own country.'
jaarverslag 2013
73
© Peter Lipton. Mijnenveld op Oost Falkland.
© Peter Lipton. Uitzicht op de Stanley Mountains.
jaarverslag 2013
74
© Peter Lipton. Vrijetijdscentrum in Goose Green waar tijdens de Falklandoorlog 115 Falkland Eilanders door de Argentijnen opgesloten werden.
'De Falkland Eilanden doen denken aan de Truman Show' Door: Jasmijn Visser en Peter Lipton − 07/05/13, 11:00
© PETER LIPTON. Gouverneur van de Falkland Eilanden, Nigel Haywood (de derde van rechts), tijdens de verjaardagsceremonie voor de Engelse Koningin. WEBLOG
jaarverslag 2013
75
Tijdens hun reis over de Falkland Eilanden zien Jasmijn Visser en Peter Lipton hoe het leven daar is weggelegd voor een burger met een specifiek soort karakter. Vandaag hun laatste blog.
© Peter Lipton. Port William, een nog lege baai waar een nieuwe industriehaven gebouwd zal worden
© BGS/UN. Kaart met vermoedelijke olievelden om de Falkland Eilanden heen, de Sea lion bevindt zich in North Falkland Basin
Twee maanden lang hebben we langs alle historische punten van de Falkland Eilanden gereisd en ontdekt dat haar geschiedenis opgebouwd door toevalligheden en vaak absurde omstandigheden. Deze afgelegen eilanden hebben door de eeuwen heen bewegingen over de hele globe tot stand gebracht; Fransen, Engelsen, Spanjaarden, Amerikanen en Argentijnen wilden zich er vestigen, maar de extreme omstandigheden als het gaat om landschap, ligging en klimaat vergden een hoop aanpassingsvermogen. Duidelijk is dat de Kelpers, de huidige bewoners van de Falkland Eilanden, een manier hebben gevonden om met deze omstandigheden om te gaan. Het is een wereld die met haar gekleurde kleine huisjes en geborgenheid doet denken aan de Truman Show. Een beschermende maatschappij waarbij jaarverslag 2013
76
iedereen een rol speelt. Er is geen werkloosheid - de meeste inwoners hebben zelfs meerdere baantjes - en banen worden behouden onafhankelijk ervan of je het werk goed uitvoert. De overheid houdt elke maand 'town hall meetings' waarbij iedere burger inspraak kan hebben in het nieuwe beleid. Het lijkt een pure vorm van democratie. Doordat de bewoners zich geen zorgen hoeven te maken over werk, woonruimte en hun sociale leven voelt het leven er heel veilig. Daar staat wel tegenover dat het een eentonig leven is; altijd dezelfde beperkte levensmiddelen, hetzelfde werk en dezelfde sociale contacten. Een leven op de Falklands is daarom weggelegd voor een burger met een specifiek soort karakter. En ook al zijn de Kelpers trotse, patriottistische eilandbewoners, toch kampen er velen met depressie en alcoholisme door eenzaamheid en verveling.
© Peter Lipton. Fipass (Floating Interim Port and Storage System), de huidige industriehaven van de Falkland Eilanden.
Mensenstroom Er is een grote kans dat deze geborgen gemeenschap in de komende jaren drastisch gaat veranderen; al in 1982 was het bekend dat er zich om de Falkland Eilanden heen een enorm gas- en oliereservoir bevindt. Na een lang exploratieproces is verwacht dat in 2017 het eerste olieveld, genaamd de Sea Lion, al 300 tot 350 miljoen vaten op zal brengen. De olieindustrie zal veel rijkdom brengen, maar ook een stroom arbeiders van verschillende landen naar de Falkland Eilanden lokken. De overheid houdt er rekening mee dat in tien jaar de bevolking meer dan verdubbelen kan. Om deze mensenstroom aan te kunnen worden op dit moment gewerkt aan uitbreiding van de hoofdstad en nieuwe wegen. De industrie, die zich op dit moment bij Stanley begeeft, zal samen met een nieuwe haven en arbeiderswijken voor de oliewerkers, een baai verder worden verplaatst. In Stanley heersen gemengde gevoelens over de olie; groot is de angst dat de verschillende oliemaatschappijen de Falklands zullen misbruiken, dat de gastarbeiders onder slechte omstandigheden zullen moeten werken en dat hun komst het veilige, vertrouwde dagelijkse leven zullen verstoren. De overheid ziet het positiever en wil de olie-opbrengsten investeren in een jaarverslag 2013
77
algemeen pensioenfonds en logistieke verbeteringen aan de eilanden. Alle Falkland Eilanders lijken te begrijpen dat met de komst van de olie het dagelijks leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Zo lijkt de toekomst van de Falkland Eilanden op dezelfde manier als het verleden door te lopen; een samenloop van contingente omstandigheden, die veel doorzettings- en aanpassingsvermogen vereisen
© Peter Lipton. Bovenaanzicht van Stanley.
jaarverslag 2013
78
jaarverslag 2013
79
jaarverslag 2013
80
jaarverslag 2013
81
jaarverslag 2013
82
jaarverslag 2013
83
jaarverslag 2013
84
jaarverslag 2013
85
jaarverslag 2013
86
jaarverslag 2013
87
