Stemming industriële ondernemers wisselt

Deze krant is een uitgave van Geberit voor installerend Nederland

‘De beste fitter van Nederland’ geniet van zijn hoofdprijs in Dubai

3

3e jaargang nr. 7

November 2011

Wereldprimeur: eerste hybride motor op een zeiljacht

Perfect water is één van de pijlers onder succes Jopen Bier

Oprichter Van Oosterveld Installatietechniek neemt na 35 jaar afscheid

5

7

11

Stemming industriële ondernemers wisselt De stemming onder ondernemers in de industrie varieert. Na een daling van het ondernemersvertrouwen in de periode van april tot en met augustus was er in september een duidelijke opleving. In oktober daalde het producentenvertrouwen echter weer. Dit blijkt uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het producentenvertrouwen steeg van -3,3 in augustus naar -0,5 in september. In oktober is het goede gevoel weer grotendeels verdampt want eind deze maand stond het producentenvertrouwen op -3,2. Het producentenvertrouwen is gebaseerd op drie criteria, te weten het oordeel over de orderpositie, de verwachte productie in de komende drie maanden en de mening over de voorraden gereed product. Ten opzichte van de voorbije periode is het oordeel over de orderportefeuille en de voorraden flink verbeterd, terwijl het oordeel over de verwachte productie ook is verbeterd, zij het minder dan dat van de andere twee criteria. In augustus werd zowel op de binnenlandse als de buitenlandse markt 16 procent meer omzet bereikt. Werkgelegenheid Het vertrouwen leidt vooralsnog niet tot een verbeterde werkgelegenheid in de industrie. De ondernemers zijn hier niet positief over en dat oordeel wordt bevestigd door andere cijfers van het CBS. In het tweede kwartaal waren er 51.000 banen meer in Nederland dan in het eerste kwartaal, maar dat is niet te danken aan de industrie. Samen met de bouw, de financiële dienstverlening en het openbaar bestuur kromp de werkgelegenheid. De winst is te danken aan handel, vervoer en horeca, zorg en zakelijke dienstverlening. Verder blijkt dat Nederland het nog steeds moet hebben van de export. In 2010 bereikte de Nederlandse economie een groei van 1.7 procent, waarmee de helft van de zware daling in 2009 is goedgemaakt. Deze groei is vooral te danken aan de toegenomen export. In de industrie daalde het aantal banen van 906.000 in 2009 naar 878.000 in het tweede kwartaal van 2011. Met deze daling is de industrie voor wat betreft de werkgelegenheid in absolute aantallen zelfs de slechtst presterende. In de bouwnijverheid daalde het aantal banen met 20.000 (van 393.000 naar 373.000).

Groen lenen als alternatief voor groene subsidies

Elfde van de elfde is Dag van de Duurzaamheid Normaal gesproken is de elfde van de elfde de start van het carnavalsseizoen en in NoordHolland de dag van Sint Maarten. Daar komt dit jaar een belangrijke gebeurtenis bij, want dit jaar is 11 november ook de Dag van de Duurzaamheid. Op een groot aantal locaties in het hele land zijn allerlei activiteiten rond het thema duurzaamheid. Tijdens de Dag van de Duurzaamheid is er niet één programma. De initiatiefnemers rekenen erop dat bedrijven, organisaties, overheden en particulieren een activiteit organiseren en deze aanmelden op dedagvandeduurzaamheid.nl. Bedoeling is dat hierdoor in Nederland tientallen activiteiten zijn waarbij de focus is gericht op een duurzame wereld. Een van de meest in het oog springende acties is te zien op Ikspringover.nl. Hier wordt een menu gepresenteerd met elf mogelijkheden om duurzamer te leven. Overstappen op groene energie is er een en het overstappen op het drinken van kraanwater in plaats van water uit flessen is een andere. Helga van Leur, Beau van Erven Dorens en Wubbo Ockels zijn ambassadeur van de Dag van de Duurzaamheid.

Installatie- en bouwbedrijven, energieleveranciers en banken die zijn verenigd in het ‘Beraad Groenfondsen’ van de Nederlandse Vereniging van Banken roepen het kabinet op om meer geld te investeren in duurzame ontwikkeling. Hiervoor hebben zij gezamenlijk aan de ministers Verhagen en Donner een Green Building Deal aangeboden voor het sluiten van groene leningen. Deze leningen moeten de subsidies voor duurzame installaties die zijn afgeschaft als het ware vervangen.

Studenten ontwerpen ‘Schip van de toekomst’ Individuele en groepen studenten hebben een idee aangedragen voor het ‘Schip van de toekomst’. Tijdens de internationale maritieme vakbeurs Europort 2011 die van 8 t/m 11 november in Ahoy in Rotterdam wordt gehouden, wordt bekend welke ontwerper de beste inzending heeft ingestuurd. De bezoekers van de beurs stemmen op de inzendingen, waarbij er gekozen kan worden uit de tien beste inzendingen. De studenten werden uitgedaagd door de Proeftuin Maritieme Innovatie. Aan de inzendingen werden geen grenzen gesteld, waardoor het aanbod zeer divers is. Duurzaam-

heid, zowel in de gebruikte materialen als in het energieverbruik, was een veelgebruikt uitgangspunt. Verder zijn er veel futuristisch ogende schepen. De winnaar krijgt duizend euro op zijn bankrekening gestort, naast eeuwige roem. Bij de Proeftuin Maritieme Innovatie zijn de volgende brancheorganisaties en onderwijsinstellingen aangesloten: EICB, Scheepsbouw Nederland, Werkgeversvereniging Drechtsteden, Hogeschool Rotterdam, Da Vinci College, INHolland Delft en Hogeschool voor de Zeevaart Rotterdam. Op pagina 9 in deze InstallatieNieuws staan de tien beste inzen-

dingen waarmee u een goed beeld krijgt welke visie de hoogopgeleide technische medewerkers van straks hebben over scheepsbouw.

Helga van Leur en Beau van Erven Dorens zijn ambassadeur van de Dag van de Duurzaamheid.

Geberit PushFit

De toekomst begint nu. → www.geberit.nl

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 2

Eerste Maritieme Week richt zich op carrièrekansen Alles wat de wereld van scheepsbouw en zeevaart te bieden heeft, komt uitgebreid aan bod tijdens de eerste editie van de Maritieme Week. Deze wordt gehouden van 3 tot en met 12 november. Er is een groot aantal activiteiten, maar de focus ligt op carrièremogelijkheden in deze sector. Tijdens de Maritime Week kunnen jongeren en het grote publiek met eigen ogen zien en ervaren wat de opleidings- en carrièremogelijkheden binnen de scheepsbouw en aanpalende sectoren zijn. Ook doen bedrijven die in deze branche opereren mee aan de Maritieme Week en voor deze en andere ondernemingen zijn er activiteiten in heel Nederland. Geïnteresseerden  kunnen vooral zien en ervaren welke opleidings- en carrièremogelijkheden er zijn. Daarnaast worden activiteiten georganiseerd voor personen die reeds in deze industrie werkzaam zijn. De aftrap vond op 3 november plaats met het Maritieme Awards Gala. Namens de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders, Koninklijke Nederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied, Vereniging Nederlandse Scheepsbouw Industrie, Vereniging Holland Marine Equipment en HISWA Vereniging worden hier vijf prestigieuze awards uitgereikt. Een ander hoogtepunt is de uitreiking van de Maritieme Students Awards. De Koninklijke Nederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied (KNVTS) stelt sinds een aantal jaar voor de beste afstudeerders van de TU Delft, HBO- en MBO-opleidingen op het gebied van scheepsbouw en nautische opleidingen een prijs met oorkonde beschikbaar. Deze uit-

Programma Maritieme Week

Het thema is ‘Scheepsnieuwbouw in Nederland: kansen en bedreigingen’. Aan de hand van stellingen wordt op een interactieve manier over de kansen en bedreigingen voor de Nederlandse scheepsnieuwbouw gesproken.

3 november: uitreiking Maritieme Awards in Studio 21 in Hilversum tijdens speciaal gala.

10 november: Bij MARIN in Wageningen

5-6

november: 10 koopvaardijstagiaires varen mee met de Stena Hollandica van Hoek van Holland naar Engeland.

is donderdag 10 november tussen 9.00 en 16.00 uur het symposium ‘Vakmanschap blijft Meesterschap’. Het symposium is gratis en exclusief voor HISWA-leden. Per bedrijf kunnen zich maximaal twee personen inschrijven.

8-11

november: maritieme vakbeurs Europort 2011 in Ahoy Rotterdam.

8

november: uitreiking Maritieme Students Awards bij Keppel Verolme in RotterdamBotlek (van 14.00-17.30 uur).

• Er staan vijf onderwerpen centraal te weten (inter)nationale marktontwikkelingen, het behoud van vakmanschap, de waarde van toegepast onderzoek voor het MKB, exportpromotie en innovatie in productietechniek. Dagvoorzitter is Luit Ezinga, algemeen voorzitter bij HISWA Vereniging.

9

november: ROC Friese Poort in Sneek houdt tussen 11.30 en 16.00 uur in samenwerking met Scheepsbouw Nederland, Vereniging van Waterbouwers, HISWA Vereniging, IRO, NHL Hogeschool en STC een ontmoetingsdag voor maritiem technische opleidingen en bedrijven. • De Vereniging van Waterbouwers organiseert deze dag een Creatief Atelier Waterbouw. Teams van diverse studierichtingen van de hogescholen zullen onder leiding van professionals hun creatieve inspiratie mogen ‘botvieren’ op vragen gerelateerd aan de ontwikkelingsplannen van de Zuidwestelijke Delta. Het Creatief Atelier is voor 4e jaars studenten en vindt plaats op de RDMCampus, Heijplaat Rotterdam. • Van 16.30-18.30 uur is er tijdens Europort 2011 een themabijeenkomst voor VNSI-leden Categorie I (zeescheepsnieuwbouw).

• Tussen 14.00 en 18.00 uur vindt tijdens Europort 2011 het seminar ‘Integraal Samenwerken: de toekomst van maritiem Nederland’ plaats. Diverse sprekers geven hun visie op het belang van Integraal Samenwerken voor de toekomst en de continuïteit van de Nederlandse maritieme maakindustrie.

11

november: onder het motto ‘Zeebenen in de klas’ brengt op 11 november een groep leerlingen van een basisschool uit Rotterdam (groep 7 en 8) een bezoek aan EIC Mainport in Rotterdam en er worden twee bedrijven bezocht.

12

november: Bijlsma Shipyard in Lemmer, Damen Shipyards in Bergum en Damen Shipyards in Gorinchem houden een open dag.

Uniek en universeel!

De ronde klokthermostaat met unieke CombiContact functie! De Round Clock Deluxe wordt de komende tijd gegarandeerd een bestseller! Deze universele klokthermostaat is immers zowel te gebruiken voor aan/uit als modulerend regelen. CombiContact is een innovatieve oplossing die er voor zorgt dat de thermostaat automatisch correct werkt op elk 24V en OpenTherm® cv-toestel. Net als de overige thermostaten uit de Honeywell Round-familie is de Round Clock Deluxe mooi, efficiënt en gebruiksvriendelijk. Bovendien heeft de Round Clock Deluxe een zeer eenvoudig in te stellen klokprogramma. Kortom, geavanceerde techniek in een vertrouwd jasje! Het vertrouwde gezicht van comfort, Honeywell. Wilt u meer weten over de Round Clock Deluxe van Honeywell? Kijk op www.regelvisie.nl of bel Honeywell Infolijn: 020-56 56 392 © 2011 Honeywell B.V. AD0315

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 3

Mike Horn ontvangt gasten van Geberit in Boston Mike Horn ontving eind september in de haven van Boston een groot gezelschap gasten van Geberit. Zij werden door de zeiler in een sfeervolle ambiance bijgepraat over zijn bevindingen tijdens zijn wereldreis met de Pangaea, waarmee hij aandacht vraagt voor de gevolgen van de opwarming van de aarde voor de natuur. Geberit, dat duurzaamheid in de genen heeft zitten, is één van de hoofdsponsors van deze reis. Mike Horn nam alle tijd om de Geberit-gasten bij te praten. Horn vertelde met passie over het programma van de Young Explorers

(regelmatig monsteren jonge mensen uit de hele wereld aan om onderzoek te doen met als doel de nieuwe generatie op de hoogte te brengen van de natuurrampen), alsook over zijn bevindingen in het Amazone gebied en op Antarctica. Het hoogtepunt van de ontvangst was een tocht met de Pangaea.

AGENDA Foodtech Zwolle

De regionale vakbeurs is een platform waar vraag en aanbod uit de voor de producerende en verwerkende voedingsmiddelenindustrie bij elkaar komen om in een ongedwongen sfeer te netwerken. Datum: 16 & 17 november 2011 Locatie: IJsselhallen Zwolle Meer informatie: www.easyfairs.com

EXPO 11

Geberit is actief sponsor van de reis. In een aantal ontwikkelingslanden heeft Geberit de kans gegrepen om sanitatieprojecten op te zetten. Na het bezoek vertrok Horn naar New York, waar hij 15 oktober het Vrijheidsbeeld passeerde.

SOLOLIFT2: Nieuwe generatie opvoerinstallaties Mike Horn, hier op de Noordkaap, ontving samen met zijn bemanning en de Young Explorers onlangs in Boston een aantal gasten van Geberit.

De Technische Unie Boot vaart tijdens EXPO 11 door het hele land en legt aan op 24 verschillende ligplaatsen. Tijdens EXPO 11 gat het vooral om de juiste keuze van sanitair, verwarming en klimaattechniek die aan alle gebruikseisen voldoen en die bovendien installatietechniek en efficiëntie bevorderen. Datum: t ot en met 29 november. Locatie: in 24 plaatsen in heel Nederland. Meer informatie en het reisschema: w  ww.tu-expo.nl

Europort 2011

Europort is de tweejaarlijkse ontmoetingsplaats voor de maritieme sector. Datum: 8 t/m 11 november. Locatie: Ahoy Rotterdam Meer informatie: www.europort.nl

METS 2011 De tijden van vuile handen bij het werken met versnijdende pompen zijn voorbij. De SOLOLIFT2 past op elke bestaande installatie, kan heel eenvoudig worden vervangen en vraagt weinig tot geen onderhoud. Nieuwe oplossingen - zoals uitmuntende versnijdende prestaties, een speciaal motorontwerp met een krachtig aanloopmoment en dito versnijding zorgen voor optimale

Colofon InstallatieNieuws is een uitgave van Geberit BV. www.installatienieuws.com www.debestefittervannederland.nl Productie: Enter Weesp BV Fijnvandraatlaan 2a 1381 EW Weesp Tel. (0294) 410333 Redactie: Hans Peijs, André Verheul

prestaties. Door het ontwerp van de tank zijn alle onderdelen droog toegankelijk; dit maakt het werk gemakkelijk, voor zowel de professional als de huiseigenaar. Een productserie van slechts 5 opvoerinstallaties maakt het mogelijk om elke willekeurige ruimte in een woning te transformeren tot badkamer of bijkeuken zonder hiervoor het bestaande leidingwerk aan te passen. Ontdek de voordelen op: www.grundfos.com/ moderncomfort.

Nieuw accusysteem DEWALT introduceert het XR Lithium Ion accusysteem, bestaande uit onder andere 14,4 Volt en 18 Volt schroef(klop)boormachines, lagschroevendraaiers, combihamers, reciprozagen, cirkelzagen en LEDwerklampen.

De door Geberit gesponsorde Pangaea maakt een wereldreis om de wereldbevolking te wijzen op de gevolgen van de opwarming van de aarde.

HCE20 regelt temperatuur per zone Het zoneregelsysteem HCE20 van Honeywell is een unieke bedrade vloerverwarmingregelaar die maximaal zes afzonderlijke ruimtes onafhankelijk van elkaar kan verwarmen of koelen. Groot voordeel van het systeem is dat elke gebruiker van een ruimte zijn eigen wensen over warmte en koeling kan instellen. Elke zone is bij de HCE20 voorzien van een modulerende thermostaat. Voor elke zone kunnen tijd en temperatuur apart worden ingesteld.

Hierdoor wordt geen onnodige energie verbruikt en het comfort is afgestemd op de wensen van de gebruiker. De HCE20 is ook geschikt voor kantoren, want er kunnen per zone maximaal vier thermische motoren worden aangesloten (6 zones x 4 thermische motoren = 24 thermische motoren). Wanneer een kantoorpand nog groter is, kunnen meerdere HCE20regelaars in lijn worden geplaatst. Meer informatie op www.honeywell.nl.

Jaarlijks trekt deze beurs ruim duizend standhouders en er is uitgerekend dat de bezoekers een inkoopkracht vertegenwoordigen van meer dan 2,3 miljard euro. De Vereniging Holland Marine Equipment en VNSI bieden leden en nietleden de mogelijkheid zich te presenteren in het Maritime by Holland-paviljoen. Datum: 30 november t/m 2 december 2011. Locatie: Morial Convention Center Halls, New Orleans (VS). Meer informatie: www.workboat.com en www.hme.nl

De VSK is de belangrijkste tweejaarlijkse beurs voor de installatiesector in Nederland. De editie in 2012 belooft weer minimaal net zo veelbelovend te worden als de editie in 2010. Datum: V  SK 2012 is van maandag 6 tot en met vrijdag 10 februari 2012. Locatie: Jaarbeurs Utrecht. Meer informatie: www.vsk.nl

Het XR Lithium Ion assortiment is voorzien van innovaties voor extra hoge prestaties, langdurig werken en comfort. Daarnaast biedt DEWALT 3 (1+2) jaar garantie op alle bovenstaande XR machines. Als extra worden verschillende machines in het modulaire opbergsysteem ToughSystem geleverd. Meer informatie en video’s zijn te vinden op www.dewalt.nl

The International WorkBoat Show

VSK 2012

www.enterweesp.nl © Copyright Op de teksten, de foto’s en het ontwerp van het InstallatieNieuws rust copyright. Niets mag op welke wijze dan ook worden overgenomen, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder toestemming van de uitgever.

’s Werelds grootste beurs voor uitrusting, toebehoren en andere ‘hardware’ voor de beroeps- en pleziervaart. Datum: van 15 t/m 17 november. Locatie: Amsterdam RAI. Meer informatie: www.metstrade.com

Met het zoneregelsysteem HCE2 kan in elk vertrek in een woning of bedrijfsruimte een eigen temperatuur worden ingesteld.

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 4

Dennis Raaijmakers raakt overweldigd door luxe in oliestaatje

‘De beste fitter van Nederland’ geniet van zijn hoofdprijs in Dubai “Het is niet normaal zoveel luxe er in Dubai is. Van mij had het best iets minder gemogen, maar aan minder doen ze daar niet. En ik heb er enorm van genoten, reken maar!” Dit zegt installateur Dennis Raaijmakers. Dennis werkt bij Raaijmakers Tegels & Sanitair Gemert, maar sinds mei dit jaar staat hij bekend als ‘De beste fitter van Nederland 2011’. Deze wedstrijd - een initiatief van Geberit, in samenwerking met Grundfoss, Honeywell, Vaillant en DEWALT - is dit jaar voor de tweede keer met succes gehouden en na een zinderende finale werd Dennis de nieuwe nummer 1, als opvolger van Stenley de Rooij. De reacties op de titel waren hartverwarmend. “Ik heb enorm veel reacties gekregen van familie, vrienden, plaatsgenoten en collega’s. Zelfs onze burgemeester heeft me gefeliciteerd en in de plaatselijke krant heeft een heel artikel gestaan, echt leuk.” Ook van klanten kreeg Dennis leuke reacties. Lachend: “Ze verwachten eigenlijk dat je geen fouten meer maakt.” In het bedrijf hangt een bordje waarop te zien is dat hier ‘De beste fitter van Nederland 2011’ werkt en ook op de website is er een verwijzing. Dennis: “Je weet natuurlijk nooit wat dat allemaal oplevert, dat is ook niet te meten. In elk geval hebben wij het goed druk. Tot februari zitten we helemaal vol en we huren nog steeds krachten van buitenaf in. ” De hoofdprijs was een geheel verzorgde reis voor twee personen naar Dubai, waar hij de eerste week van oktober samen met zijn vrouw Brigitte naar afreisde. In deze superrijke oliestaat komt gewone luxe niet voor; alles is mooier, duurder, beter en hoger dan in de ‘gewone’ wereld. Dennis keek dan ook zijn ogen uit. “Ik liet het allemaal maar op me afkomen”, blikt hij terug. De eerste dagen verbleef hij in de hoofdstad Dubai. “Dubai is een bijzondere stad waar alles mogelijk is. Ik heb bijvoorbeeld in de straten één Smart en één Volkswagen Golf gezien. Dat waren de enige twee gangbare auto’s. RollsRoyces, Ferrari’s en noem alle dure auto’s maar op rijden daar af en aan.”

Dennis Raaijmakers tijdens zijn moment van roem: hij mag zich sinds 12 mei ‘De beste fitter van Nederland’ noemen. De hoofdprijs was een geheel verzorgde reis naar Dubai die hij begin oktober samen met zijn vrouw Brigitte maakte. Vijf sterren Het tweetal verbleef in hotel Royal Mirage, dat vijf sterren heeft. “We maakten een citytrip en de gids vroeg wie van de aanwezigen in dat hotel sliep. Dat geeft wel aan dat het een bijzonder hotel is, zelfs voor daar.” Eén van de hoogtepunten was een bezoek aan de Dubai Mall, een super de luxe shopping mall met onder andere ruim twaalfhonderd megawinkels met alle bekende merken, een schaatsbaan, dierentuin en een aquarium. “Dat is echt bizar. Maar eigenlijk maakt alles in de stad een enorme indruk op je.” De tweede helft van de vakantie brachten zij door in het Al Maha resort, een luxe resort midden in de woestijn. Raaijmakers: “Als je binnen het resort ergens heen wilde, werd je gebracht door iemand in een golfkarretje, want lopen doe je natuurlijk niet”, lacht hij. De twee genoten hier van een mooie suite met een eigen zwembad en butler en ook hier werden excursies gemaakt. “We hebben onder andere een jeep-safari gemaakt en we zijn een keer naar de zonsondergang gaan kijken waar we naartoe werden gebracht op een kameel.” Na een week zit de vakantie erop en is het een vakantie geworden om nooit te vergeten. “Het is even wennen als je weer terug bent in Nederland, maar dit is wel het gewone leven. En dat is prima.”

Inmiddels blikt Dennis al een beetje vooruit naar 2012, het jaar waarin hij zijn titel verdedigt. “In 2010 was ik derde en dit jaar eerste. Beter kan niet, maar succesvol de titel verdedigen is ook een kunst. En als het weer net zo’n mooie hoofdprijs wordt als dit jaar, dan ben ik nu al enthousiast.”

Brigitte en Dennis op het strand van de stad Dubai.

Mapress CuNiFe uitstekend bestand tegen zout water Voor alle schepen en boten die op zee varen, is het van belang dat ze bestand zijn tegen het zoute water. Zout water werkt agressief in op metalen. Voor wat betreft de leidingen waar zeewater door stroomt of de scheepsuitrusting bewijzen kopernikkellegeringen al tientallen jaren hun nut. Geberit levert sinds 2002 haar beproefde Mapress persverbindingssysteem standaard ook in deze legering. Met het uitgebreide assortiment van Mapress CuNiFe is lassen overbodig en wordt corrosie voorkomen op schepen, aan zee en elders. Geberit Mapress is een perfect op elkaar afgestemd assortiment van systeemleidingen, fittingen en persgereedschap, verkrijgbaar in rvs, C-staal, koper en CuNiFe. Dankzij de gekleurde persindicators is bij elke fitting direct zichtbaar of deze al geperst is of nog niet. De persindicator laat namelijk los zodra de fitting geperst is. Dit maakt installatie snel, eenvoudiger en bovenal, veiliger. Daarnaast geeft de kleur van de persindicator aan om welk materiaal het gaat: zwart = CuNiFe. Het persfittingsysteem Mapress CuNiFe is speciaal ontwikkeld voor leidingen waar zout water door stroomt of die worden toegepast in de scheepsbouw en andere installaties. Het systeem wordt vaak toegepast op werven, maar ook in de petrochemische industrie en ontziltingsinstallaties. Mapress CuNiFe is gemaakt van een speciale kopernikkellegering, die is ontwikkeld aan de hand van uitbreide interne en externe tests. Het materiaal heeft zich al in vele scheepsbouwprojecten bewezen.

Brigitte en Dennis vermaken zich opperbest in het zwembad aan de rand van de woestijn.

Lange levensduur Mapress CuNiFe verenigt alle voordelen

van de bekende Geberit pers-verbindingssystemen met een zeer goede bestendigheid tegen de invloeden van zout water en spanningscorrosie. De bestendigheid tegen de invloeden van zout water komt onder andere tot stand omdat er onder inwerking van schoon zeewater op natuurlijke wijze snel een dunne en blijvende beschermlaag ontstaat. Voor het hele schip Fittingen en leidingen van deze speciale legering zijn herkenbaar aan de bronzen glans. De zwarte afdichtring is geschikt voor contact met zeewater. In bijzondere gevallen (bijvoorbeeld bij contact met oliehoudende vloeistoffen) wordt deze vervangen door een rode afdichtring van FPM. Het assortiment omvat verder ook nog diverse speciale onderdelen waarmee probleemloos complete systemen op schepen kunnen worden geïnstalleerd. Toepassingsgebieden • Brandblusinstallatie (scheepvaart) • Installaties van scheepssystemen • Werfsystemen • Ontziltingsinstallaties • Petrochemie / windmolenparken / boorplatformen • Gesloten en open leidingsystemen tot 16 bar • Distributie van extra lichte stookolie, met rode O-ring (FPM)

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 5

Theo de Rooij: van wielrenner, ploegleider en technisch directeur naar ontwerper en fabrikant van elektrische fiets FluxX

‘Ik mis vaak de geometrie bij huidige e-bikes’

Hij is oud-wielrenner en voormalig algemeen directeur van de Rabobank wielerploeg, maar nu is Theo de Rooij ondernemer. Hij heeft TDR Bikes opgericht en heeft in zijn schuur een wonderschone elektrische fiets ontworpen: de TDR FluxX. Deze won tijdens Eurobike 2011 de prestigieuze Gold Award. Na drie jaar betekent dit een doorbraak van, wat De Rooij noemt, ‘het andere elektrische fietsen.’ Theo de Rooij was tien jaar profwielrenner – tussen 1980 en 1990 – en acht jaar daarvan fietste hij voor TI Raleigh en PDM van de vermaarde ploegleider Peter Post. Hij was geen groot wielrenner. Bij de grote rondes eindigde hij nooit voorin (zijn beste prestatie is 19e in de Tour van 1982), want De Rooij miste daarvoor vooral de kwaliteiten om bergop te fietsen. Wel won hij etappes in de etappewedstrijden in Zwitserland, Duitsland en Nederland. De Rooij was wat in wielerkringen wordt genoemd een meesterknecht en heeft er het maximale uitgehaald. De nu 54-jarige De Rooij leefde in die jaren in een wereld die momenteel het ‘oude wielrennen’ wordt genoemd. ‘Even aan het infuus’ voor een al dan niet geoorloofd herstelmiddel was heel normaal. Maar dat is het niet meer sinds de Internationale Wielerunie dit jaar nieuwe regels bekendmaakte. “Deze groep is in mei plotseling aanzienlijk uitgebreid na de invoering van de nieuwe regel die bepaalt dat geen enkel medicament of vitamine zonder medische indicatie aan een renner mag worden toegediend. Toediening van inspuitbare ‘herstelmiddelen’ zou norm-vervagend kunnen werken en sneller tot dopinggebruik kunnen leiden.” Hij denkt er het zijne van: “Deze regel degradeert alle generaties wielrenners naar het oude wielrennen. Want alle voormalige en actieve profwielrenners hebben tot mei 2011 bloot gestaan aan deze behandelmethodes. Wielrennen is een fysiologische uitputtingsslag.” Volgens De Rooij is er niets mis met het toedienen van geoorloofde herstelmiddelen (dit is dus wat anders dan doping waar ook De Rooij fervent tegenstander van is). “Vooral tijdens de grote rondes is de hersteltijd tussen de soms ongelofelijk zware bergetappes doorgaans veel

te beperkt. Ga maar na. Een goed getraind menselijk lichaam heeft ongeveer 48 uur nodig om volledig te herstellen van een zware inspanning als een bergetappe. Tussen de finish en de start van een etappe zit echter vaak slechts 16 uur. En dan moet er vaak ook uren gereisd worden naar het hotel na de finish en de start de volgende dag. De herstelperiode moet dan ook optimaal benut worden, want de uitgeputte rennerslichamen komen 32 hersteluren tekort. De volgende dag immers wachten de fans langs de route en een nog zwaardere etappe. De maatregel van de UCI zorgt ervoor dat de gemiddelde medische kit van een ploegarts voor 80 procent zal bestaan uit maag- en darmtabletten, hoofdpijnpoeders en pleisters. En de herstelmiddelen nemen de renners in de vorm van tientallen pillen, poeders en bruistabletten die in het gezelschap van duizenden calorieën en liters vocht binnen 16 uur door het maag- darmkanaal geperst moeten worden.” Rasmussen Na zijn carrière bleef hij de wielerwereld trouw. Hij werd ploegleider en algemeen directeur van de wielerploeg van de Rabobank. Het waren mooie jaren, tot in de zomer van 2007. Tijdens de Tour de France beleefde hij zijn absolute dieptepunt nadat hij geletruidrager Michael Rasmussen een paar etappes voor het einde op staande voet ontsloeg omdat de Deense renner hem en de ploeg had besodemieterd. Het kwam niet meer goed, want op 3 augustus nam de zwaar aangeslagen De Rooij ontslag. “Dit afscheid valt mij zwaar, heel erg zwaar”, liet hij weten. “De ploeg, dat is mijn lust en mijn leven. Maar ik zag geen andere keuze.” Het bleef enige tijd stil rond De Rooij, maar dat jaar werd hij bijna uit het niets teammana-

‘Ik heb voor mijn gevoel iets niet afgemaakt, wat ik heel graag af had willen maken’ ger van de nationale schaatsploeg Team Holland. Die functie was geen lang leven beschoren. Een aantal schaatsers begrepen niets van de benoeming en op een goed moment was De Rooij er wel klaar mee, niet in de laatste plaats ook omdat hem een nieuw leven wachtte. TDR Bikes Samen met Joop Schuiling had hij namelijk in 2008 TDR Bikes opgericht om een nieuwe door hem ontworpen elektrische fiets, de FluxX, op de markt tbrengen. Dit avontuur begon in 2008 toen hij met een aantal ondernemers uit zijn woonplaats Holten

en Rijssen een bezoek aan China bracht. “Ik was op de Canton Fair, een gigantische handelsbeurs en daar dacht ik: laat ik eens naar de fietsen gaan kijken die hier staan. De e-bike had mijn speciale belangstelling omdat ik alle e-bikes die ik tot dan toe had gezien geen echte fiets vond. Waarom zit bijvoorbeeld de motor waar die zit? Die zit in het voor- of achterwiel of hij is onder de fiets gehangen. Die maakt geen logisch onderdeel uit van de fiets. En die verende voorvork, totaal uit verhouding. Ik mis vaak de geometrie bij huidige e-bikes. De fietsbeleving gaat daardoor verloren, is mijn stellige overtuiging. Mijn eerste gedachte was: het midden is de beste plek voor de motor, waarom stoppen we die dan niet in de zadelbuis? De fiets moet om de motor heen worden gebouwd en niet andersom.” De gedachte liet hem niet meer los en samen met zijn achterbuurman en zakenman Joop Schuiling nodigde hij ontwerper Gert van Vliet uit om de ideeën uit te werken. Dat beviel, waarna ze in Taiwan een eerste prototype lieten bouwen. Dat was geen succes. “Het bleek dat Taiwan de door ons gewenste kwaliteit van de componenten bij lange na niet haalde. In een e-bike zitten zo veel componenten die cruciaal zijn. Na het Taiwan-debacle hebben we de ontwikkeling en productie van een groot aantal componenten teruggehaald naar Nederland.”

Wat De Rooij betreft markeert de FluxX het andere elektrisch fietsen. “Motor, overbrenging, accu, display, elektronica, transmissie en frame zijn als eenheid ontwikkeld. De TDR Flux en de FluxX laten zich tijdens het rijden perfect afstemmen op ieders persoonlijke stijl van fietsen. De draaigrepen aan het stuur voor trapondersteuning en transmissie zijn functioneel vorm gegeven en zorgen voor een comfortabele en veilige besturing. De berijder kan de fiets, zonder de handen te verplaatsen, eenvoudig bedienen. Wind mee of wind tegen, klimmen of dalen, het systeem zorgt ervoor dat bij een gekozen ideaal trapritme, het fietsen steeds aangenaam ontspannen is. Omdat de motor alleen ondersteunt wanneer het nodig is, wordt de energie van de berijder en die van de accu zo efficiënt mogelijk gebruikt.” De TDR Flux en de FluxX (de eerste is mechanisch, de tweede vol automatisch) worden allereerst in Nederland, België en Zwitserland verkocht. Vanaf 2013 volgen Japan en ander Aziatische landen. En waar dit nieuwe leven eindigt? Hij heeft geen idee. “Ondernemen is elke keer een nieuwe sprong en we hebben nu de eerste belangrijke sprong gemaakt.” Het worden, dat is wel zeker, drukke tijden voor De Rooij. Toch sluit hij niet uit dat hij ooit terugkeert in het peloton. “Ik heb voor mijn gevoel iets niet afgemaakt, wat ik heel graag af had willen maken. Dat draadje zou ik nog wel eens een keer willen oppakken.” Bronnen: EenVandaag, Royal Sportmanagement,

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 6

Wereldprimeur Holland Jachtbouw: eerste hybride motor op een zeiljacht

“Alle onderdelen waar wij efficiënter en goedkoper kunnen werken zijn welkom” Holland Jachtbouw in Zaandam heeft een sterke positie in de zogeheten custom built jachtbouw opgebouwd. Binnenkort heeft Holland Jachtbouw een wereldprimeur, want in het eerste kwartaal van 2012 gaat het eerste zeiljacht met een hybride motor te water. De Mapress- en Mepla leidingen van Geberit zijn hierin essentiële onderdelen. Technisch directeur Arjen Zijlmans en productie manager Henk van Rhijn leggen uit hoe dat zit. Holland Jachtbouw is in de relatief traditionele wereld die de jachtbouw is een betrekkelijke nieuwkomer. Zijlmans: “Klopt, want we zijn in 1990 opgericht. Oprichter Chris Congriep bouwde een Lemsteraak en hieruit is Holland Jachtbouw ontstaan. Op een gegeven moment hadden we ruim honderd medewerkers, maar tegenwoordig werken we nog met iets meer dan 40 personen omdat we meer werk zijn gaan uitbesteden. Daardoor ben je flexibeler. We hebben bijvoorbeeld geen meubelmakers meer in dienst.” Zijn jullie een grote speler? Zijlmans: “Ongeveer tien procent van de grote jachten wereldwijd is een zeiljacht. Motorjachten vormen de overgrote meerderheid. De markt voor alle plezierjachten is wereldwijd ongeveer vierhonderd stuks per jaar, dus dan heb je het over jaarlijks rond veertig zeiljachten. In die markt behoren wij tot de top 5. Maar ook in de wereld van de motorjachten doen wij zeer nadrukkelijk mee, omdat er in die wereld nu eenmaal meer productie is. Het door ons ontworpen 42 meter lange motorjacht Calliope heeft zelfs de prestigieuze Neptunus Award 2011 gewonnen in de categorie superjachten. Momenteel bouwen we elk jaar ongeveer evenveel zeil- als motorjachten.” Van Rhijn: “Beide soorten jachten zijn ons even lief, maar in een zeiljacht zitten technisch meer uitdagingen om de eenvoudige reden dat er minder ruimte is voor de techniek. Er wordt bij een zeiljacht meer verlangd van je creativiteit en vakmanschap.” Wat is het grootste schip dat jullie hebben gebouwd? Van Rhijn: “Dat is de Athos, een zeiljacht van 62 meter. Dit schip is ontworpen door Hoek Design Naval architects waar wij veel mee samenwerken. Dit is de grootste twee-

een partner in Drachten een hybride motor ontwikkelen die is gebaseerd op de hybride techniek in een Toyota Prius. Maar dan veel groter en speciaal toegerust op een zeiljacht. Het liefst hadden wij een puur elektrische motor ingebouwd, maar dat is

zen dat een zeer moderne hybride motor gebouwd kan worden in een schip met de maatvoering van voor de Tweede Wereldoorlog.” Elk zeiljacht is weer een uitdaging. Dat geldt voor elk aspect en dus ook voor het

“Een ander belangrijk voordeel is dat iedere installateur deze leidingen snel kan aanleggen en dat alles heel simpel op elkaar past. Heel simpel: door deze systemen winnen we heel veel manuren. Ten derde heeft de installateur veel minder gereed-

‘Wij bewijzen dat een zeer moderne hybride motor gebouwd kan worden in een schip met de maatvoering van voor de Tweede Wereldoorlog’ Arjen Zijlmans (links) en Henk van Rhijn. master in privébezit ter wereld. De jachten die wij bouwen, hebben gemiddeld een lengte rond 45 meter.” In het voorjaar van 2012 is er een feestje te vieren, want dan is het eerste zeiljacht ter wereld met een hybride motor (een motor die zowel elektrisch als op diesel wordt aangedreven-red.) gereed. Waarom zijn jullie deze uitdaging aangegaan? Zijlmans: “Omdat het een duurzame ontwikkeling is, maar ook omdat het het comfort aan boord vergroot omdat er veel minder geluid van de scheepsmotor is te horen. In de autosector wordt hybride steeds populairder. De scheepsbouw loopt daar enigszins achteraan, maar wij vinden dit zo belangrijk dat we samen met

De Athos in volle glorie. Dit schip van 62 meter is de grootste tweemaster in de wereld en is gebouwd door Holland Jachtbouw.

met de huidige stand van de batterijentechniek onmogelijk te realiseren omdat de actieradius veel te laag is om de oceaan te kunnen oversteken. Onlangs hebben we proefgedraaid en het resultaat is boven elke verwachting. Dit is de techniek van de toekomst. In feite is dit een tribride, want de belangrijkste aandrijving is wind. Of de jachtbouw hier op zit te wachten? In deze wereld geldt dat je je eerst moet bewijzen. Gelukkig vond de opdrachtgever van een zeiljacht dat nu bij ons wordt gebouwd het ook een interessante ontwikkeling en hij participeert in de ontwikkeling. Dit zeiljacht is een replica van de J Class die in 1934 is ontworpen. Dat maakt dit nog uitdagender dan het op zich al is, want we bewij-

leidingwerk. Daarvoor heeft Holland Jachtbouw bij het zeiljacht dat nu wordt gebouwd ‘all the way’ gekozen voor Mapress en Mepla van Geberit. Waarom? Van Rhijn: “Er zijn meerdere redenen. De eerste reden is dat wij veel te veel variatie aan leidingsystemen hadden. Daar wilden we vanaf. Omwille van de efficiency willen wij het liefst één leverancier die alle leidingen die wij nodig hebben aanbiedt en dat is Geberit. Een voorbeeld zijn de leidingen die bestand zijn tegen zeewater: voorheen installeerden wij glasvezel. Maar dat is vrij intensief. Geberit heeft echter Mapress CuNiFe dat minstens zo goed is en dat als belangrijk voordeel heeft dat het makkelijk te verbinden is met de andere leidingen van Geberit.”

In het ruim van het jacht kronkelen alle leidingen zich door elkaar.

Het motorjacht Calliope won de Neptunus Award 2011 in de categorie superjachten.

schap nodig. In de soms kleine ruimtes waarin hij moet werken, is dat belangrijke winst. De leidingen zijn ook licht van gewicht en elke kilo die niet in het schip zit, is winst. En het vijfde voordeel is dat je niet alles meteen hoeft te knellen. Je kunt het los in elkaar steken zodat je kunt zien of alles klopt en past en pas als alles goed zit, knel je de leidingen af.” Zijlmans: “Het belangrijkste voordeel is dat je manuren bespaart. Nederland heeft de afgelopen eeuwen bewezen goede schepen te kunnen bouwen, maar we werden langzamerhand een beetje duur. Dus alle onderdelen waar wij efficiënter en goedkoper kunnen werken, zijn welkom.”

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 7

Leidingen van Geberit mede aan basis kwaliteit van nieuw biermerk

Perfect water is één van de pijlers onder succes Jopen Bier Jopen Bier. Misschien heeft u er nooit van gehoord, laat staan het gedronken, maar dan heeft u tot nu toe een smaaksensatie gemist. Jopen Bier produceert speciaalbieren waarmee de laatste jaren gouden, zilveren en bronzen medailles zijn gewonnen bij onder andere de World Beer Champions in de USA, de European Beerstars in het Duitse Nürnberg (de belangrijkste Europese bierjurering) en in Nederland is Jopen Johannieter zowel in 2010 als in 2011 als lekkerste Bokbier van Nederland uitgeroepen. Maar niet alleen de bieren zijn is top; ook de locatie is uniek. Het bier wordt gebrouwen in de voormalige Jacobskerk die nu Jopenkerk heet en bij de bouw zijn onder meer leidingen van Geberit geïnstalleerd. Alles bij elkaar reden genoeg voor een gesprek met Chris Wisse die aan de wieg stond van het succes van Jopen. In de middeleeuwen had Haarlem het hoogste aantal bierbrouwerijen per hoofd van de bevolking in Nederland. Er waren meer dan honderd brouwerijen en het bier bracht de stad welvaart. Vooral de kwaliteit van bier uit Haarlem was legendarisch. De kades langs het Spaarne stonden altijd vol met biervaten met een inhoud van 112 liter. Deze vaten werden om een niet meer te achterhalen reden Haarlemse Jopen genoemd. Helaas voor Haarlem veranderden de tijden snel, tot in 1916 de laatste brouwerij de deuren sloot. De gouden periode herleefde echter in 1994. Ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van de stad Haarlem dook het Haarlems Biergenootschap de

archieven in, op zoek naar authentieke recepten voor een speciaal Haarlems jubileumbier. Het resultaat was Jopen Hoppenbier dat is gebrouwen volgens een origineel recept uit 1501. Het bier sloeg aan. Zodanig zelfs dat besloten werd Jopen Bier opnieuw op de markt te brengen. Op zich is dit al een bijzonder verhaal – zo vaak komt er geen nieuw bier op de markt – maar een jaar geleden werd een kroon op het werk geplaatst. Jopen Bier kon de voormalige Jacobskerk in het centrum van de stad kopen en besloot hier een gelagkamer, annex café, annex restaurant en ook annex brouwerij van te maken. Sinds ja-

Vanaf de bar kijk je uit op de brouwerij. nuari dit jaar wordt Jopen Bier onder het toeziend oog van de gasten gebrouwen in een sfeervolle omgeving die zijn gelijke niet kent. Perfect water Bij de bouw van de brouwerij was Chris Wisse het technische brein. Chris stond als brouwer aan de wieg van Jopen Bier – momenteel

water. Wisse: “Negentig procent van bier is water, dus we hebben het ergens over. Om deze reden heeft Wisse een zogeheten waterkamer ontwikkeld waar onder andere Mapress-leidingen van Geberit zijn gebruikt. Hij licht toe: “Ik heb lange tijd het water van Haarlem bestudeerd en ontdekte dat het

rit. Die leidingen zie je niet, want ze zitten onder de grond. Verder hebben we Geberit Mapress dat wel zichtbaar is. En al het sanitair is van Geberit.”

“In de waterkamer wordt het leidingwater behandeld volgens onze normen”

De waterkamer van Jopen Bier is een van de geheimen van de smid.

is hij adviseur van het biermerk – en heeft het technisch plan van de volledig geautomatiseerde brouwerij bedacht en uitgewerkt. De crux van de goede smaak van Jopen Bier is naast de juiste ingrediënten goed

Chris Wisse: “Bij Geberit maakte ik kennis met hun visie op de aanpak van legionella in combinatie met hun leidingen en dat heeft me overtuigd dat een belangrijk deel van de leidingen van Geberit is.”

microbiologisch niet altijd honderd procent was. Dat kun je niet hebben voor bier, want dan heb je geen constante kwaliteit en dat is wel het laatste wat je wilt. Daarom wordt in de centrale waterkamer al het leidingwater dat binnen komt behandeld volgens onze normen. We beschikken daarvoor over vier waterleidingsystemen. Het gewone leidingwater wordt alleen gebruikt voor de toiletten. De tweede leiding is voor volledig onthard water dat onder andere wordt gebruikt voor de steamer in de keuken. De derde leiding is voor zogeheten mengwater voor de brouwerij. Dit water wordt ook gebruikt voor alle andere bezigheden in het café en restaurant waarbij water wordt gebruikt. En door de vierde leiding stroomt osmosewater voor bijzondere toepassingen.” Met deze vier leidingen is Jopen Bier verzekerd van het juiste water van constante kwaliteit, maar er is natuurlijk wel een enorme uitdaging voor wat betreft legionella. Wisse: “Bij Geberit maakte ik kennis met hun visie op de aanpak van legionella in combinatie met hun leidingen en dat heeft me overtuigd dat een belangrijk deel van de leidingen van Geberit is, onder andere de PE-leidingen van Gebe-

Mapress van Geberit is toegepast in de brouwerij. Ambities Jopen Bier heeft ambities. Het gaat goed, maar de brouwerij in de Jopenkerk (hier wordt het bier gebrouwen en gelagerd waarna het elders in Haarlem verder wordt verwerkt) heeft nog niet de maximale capaciteit bereikt. Er is dus nog wat te winnen. “We zijn 17 jaar geleden begonnen en groeien elk jaar een beetje meer. We denken wel dat deze locatie een impuls geeft. Duitsers zeggen altijd “Ein Bier braucht eind Heim” en dat hebben we nu met deze kerk voor elkaar. Het is geen makkelijke klus geweest om dit allemaal voor elkaar te krijgen, maar nu treden we de toekomst met vertrouwen tegemoet”, aldus Wisse. Meer informatie: www.jopen.nl

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 8

Jachtbouwers krijgen bevestiging Geberit Mapress en Mepla is top of the bill Iets laten zien is beter dan vertellen hoe goed iets is. Dit idee zit achter een driedaags bezoek dat een aantal jachtbouwers eind september bracht aan de fabrieken van Geberit Mepla en PushFit buizen in Givisiez. De fabriek van fittingen voor Mepla en Pushfit is gevestigd in Jona, beide fabrieken staan in het thuisland van Geberit Zwitserland. Eén van de deelnemers verwoordde de algemene mening van de groep na afloop als volgt: “Ik snap nu dat een megajachtbouwer systemen gebruikt van Geberit. De kwaliteit die in dit segment geëist wordt past uitstekend bij de kwaliteit die Geberit biedt.” De gastheren namens Geberit wa-

ren Ivo Sparidaens, Accountmanager Industrie, en Frank Tieland, Business Unit Manager Industrie. Naast het bezoek aan de fabrieken had de reis overigens nog een ander doel en dat was op feestelijke wijze afscheid nemen van Samme Bos die met pensioen ging. Samme Bos was als Manager Engineering bij Royal Huisman Shipyard in 1995 een van de eerste die in Nederland Geberit Mepla in jachten ontwierp en installeerde. Sindsdien is hij innovator pur sang en een waar ambassadeur van het Geberit Mepla leidingsysteem. Inmiddels verwerken steeds meer jachtbouwers Mepla (met name deze meerlagen kunstofbuis, dat bij uitstek geschikt is voor de jachtbouw) en Mapress voor

De deelnemers aan de studiereis krijgen in de fabriek van Geberit Mepla nadere uitleg.

Naast informatie was er ook tijd voor gezelligheid en natuurlijk goed drinken en eten.

2/3

drinkwater (warm en koud), zeewaterapplicaties en chilled water voor de airconditioning. “De snelle verwerking en de gewichtsbesparing zijn de twee belangrijkste redenen om te kiezen voor leidingen van Geberit, naast natuurlijk de kwaliteit van Geberit zelf”, benoemt Frank Tieland. Tijdens de reis werden ook de voordelen van het insteeksysteem, Ge-

berit PushFit onder de aandacht gebracht. De jachtbouwers die Geberit PushFit verwerken zijn nog op één hand te tellen. “De jachtbouw is een traditionele wereld, ze hebben de stap van lassen en fitten naar persen gemaakt, maar de volgende stap van persen naar insteken is nu nog een horizon te ver. Uiteindelijk zal ook de jachtbouw overstag gaan voor PushFit”, aldus Tieland.

Voor de deelnemers aan de reis was het bezoek aan de fabrieken een bevestiging dat beide systemen niet meer weg te denken zijn uit de jachtbouw. “De goede ervaringen die men heeft met Geberit Mepla en Mapress en met de hele organisatie van Geberit is tijdens de reis bevestigd,” Tieland blikt dan ook zeer tevreden terug.

van alle pompen kan tot 60% energie besparen

Zonder de juiste motor, zal zelfs de beste pomp consequent energie verspillen. Daarom hebben we onze eigen motortechnologie ontwikkeld om pompen aan te drijven. We noemen het Blue Flux®. Dat zorgt niet alleen voor een onmiddellijke besparing, maar heeft ook een zeer korte terugverdientijd op uw investering. Kijk voor meer informatie op onze speciale site: www.grundfos.com/energy/nl.

ad.installatienieuws_7indd.indd 1

28-10-2011 14:01:18

November 2011

InstallatieNieuws

pagina 9

‘Schip van de toekomst’ is vooral duurzaam Tijdens de internationale maritieme vakbeurs Europort 2011 (8 t/m 11 november, Ahoy Rotterdam) wordt bekend welke student de beste inzending heeft ingestuurd voor het ‘Schip van de toekomst.’ Het initiatief komt van de Proeftuin Maritieme Innovatie. De bezoekers van de beurs bepalen wie de hoofdprijs van duizend euro wint. InstallatieNieuws presenteert exclusief de tien inzendingen waaruit kan worden gekozen.

Lucht met water vermengen Ontwerper: Berend Janssen De moleculaire dichtheid van water zorgt voor veel weerstand. Lucht heft een lagere dichtheid en heeft dus minder weerstand. Het idee is om met behulp van pijpen lucht met water te mengen, waardoor de weerstand vermindert. De werking van de propeller wordt niet beïnvloed, omdat de lucht is opgestegen voordat deze de propeller bereikt.

Hydraulische energie Ontwerpers: Nicky Loonen, Jurian van Koeveringe, Ian Bustraan en Joeri Visser. Bij dit schip wordt elektrische energie opgewekt door golven en deining. Het schip is een trimaran met onder de vleugels een grote stalen plaat die is verbonden aan een grote hydraulische cilinder aan de vleugel. Door de golven bewegen de stalen platen in verticale richting. Daardoor gaat de hydraulische cilinder op en neer waardoor door middel van een hydraulisch systeem olie wordt opgepompt. Dzee zorgt ervoor dat een hydraulische aggregaat middels een power pack elektrische energie opwekt die zorgt voor de voorstuwing van het schip.

Zonne-energie Ontwerper: Levien Faasse.

Duurzame Trinergy Ontwerpers: Danique Jennissen en Lars Wullink De Trinergy is een milieuvriendelijke Fast Ferry (maximumsnelheid 30 knopen, maximaal 140 personen). Het schip beschikt over 2 dieselelektrische centrales, 3 waterstraal aandrijfsystemen, er worden zonnecollectoren gebruikt en de accu’s worden aangedreven door zonnepanelen. De weerstand wordt onder andere teruggebracht door speciale verf. Verder is er een energie-efficiënt managementsysteem en de romp is gemaakt van carbon fiber.

Oud en nieuw verenigd

Dit schip wordt toegepast met drie krachtbronnen die energie kunnen omzetten in elektriciteit. De eerste bron is verf die zonne-energie opvangt. Ongeveer 75 procent van de buitenkant van het schip is ermee beschilderd. De tweede bron is een reactietank die een 95-5 aluminium legering transformeert in waterstof en warmte. De waterstof kan worden gebruikt in een brandstofcel of direct geïnjecteerd in een verbrandingsmotor. De warmte die wordt geproduceerd tijdens de reactie kan ook worden gebruikt voor een stoomturbine, die een generator kan aandrijven. De derde bron bestaat uit zonnepanelen aan de zijkant van het schip.

Ontwerpers: Nick Zonneveld, Mark Everts, Daan de Boer en Derk Kremer. Dit beschikt over een innovatieve combinatie van bekende technieken en nieuwe ideeën. De rompvorm draagt bij aan lage weerstand en staat garant voor goede vaareigenschappen. Het aandrijfsysteem bestaat uit een Wärtsilä 12V46F (nominaal 14.400 kW) in combinatie met een Stirling-motor nominaal (nominaal 5600 kW). Hierdoor komt 28 procent van de kracht voort uit restwarmte van de hoofdmotor. Deze rompvorm in combinatie met onze voortstuwingsinstallatie resulteert in een betrouwbaar, efficiënt en milieuvriendelijk schip.

Vier zeilen, acht masten

Blauwe energie Ontwerpers: Ivan Post, Jordy Buitenhuis, Michael Verschoor en Bryan Kenepa

Geheim zit in de machinekamer Ontwerper: Lourens van Fraeijenhove. Het geheim van dit schip is niet de vorm (die is niet relevant), maar zit in het ontwerp van de machinekamer, zodat dit kan worden toegepast in schepen van vandaag. De power packs (motor en generator) zijn kleiner, zodat deze op verschillende plaatsen in het schip kunnen worden geplaatst. In de tekening is een configuratie van hoe een machinekamer eruit kan zien. Er zijn ontelbare configuraties mogelijk.

Multi-duurzame energiecentrale Ontwerpers: Rens Buijk, Vince van Buren, Terry Jansen, Roxanna Mulders en Richard van Vliet.

Ontwerper: Eric Vermeij

De Ultra Large Crude Clipper is uitgerust met vier zeilen en acht masten, waarvan de vier kleinere zijn gemonteerd op een rail zodat de zeilen altijd in de windrichting staan. In de binnenkant van de vier belangrijkste masten is een systeem met behulp waarvan het zeil kan worden opgeslagen. Belangrijk onderdeel: er is geen behoefte aan een radicale verbouwing van het design van een scheepsromp.

Basis voor dit ontwerp is een catamaran veerboot met een hybride elektrische aandrijving. De stroom voor de voortstuwing en hulpstoffen worden gegenereerd door blauwe energie; energie uit water dus. De energie wordt opgewekt door twee aparte stromen: 1 van zout en 1 van zoet water. Het water stroomt door speciale membranen die elektrische stroom genereren voor de belangrijkste voortstuwing. Als back-up is er een hulpsysteem op zonne-energie. De zonnepanelen worden geplaatst op de top van het schip.

In dit ontwerp is een multi-duurzame energiecentrale bestaande uit zonne-energie, een windturbine en zeilen op zonne-energie. Deze drie energiebronnen leveren onder ideale omstandigheden samen 1 Megawatt. Met deze energie draaien door middel van een dieselelektrisch netwerk de dieselmotoren op het schip.

De batterijenboot Ontwerpers: Remco van Veen, Thomas Molendijk, Lennard Brandwijk en Quinten Boot De emissie op dit binnenschip wordt verminderd door het gebruik van hybride technologie. Het schip wordt aangedreven door dual fuel generatorsets en door accubak power packs (ACPP). De sets worden gevoed door 80 procent LNG (aardgas) en 20 procent diesel. 30 procent van de voortstuwing wordt verzorgd door de ACPP en 70 procent door de verbrandingsmotor. De geluidsemissie wordt gereduceerd door de contra draaiende boegschroef. Deze propellers zijn tot 15 procent efficiënter dan een enkele propeller. Verder beschikt het schip over 36 m2 zonnepanelen die het schip voorzien van de benodigde elektriciteit.

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 10

Oprichter Jan Oosterveld neemt na 35 jaar afscheid van Oosterveld Installatietechniek

“Innoveren is enorm belangrijk, want stilstand is achteruitgang” Bij Oosterveld Installatietechniek (opgericht in 1976) in het pittoreske Friese plaatsje De Blesse heeft oprichter Jan Oosterveld onlangs het stokje overgedragen aan zijn zoon ing. Kees Oosterveld en diens partner drs. ing. Luc Lageweg. Op speciaal verzoek van InstallatieNieuws kijkt Jan Oosterveld terug op de mooie jaren van hard en succesvol werken en hij kijkt ook naar de toekomst. Niet zo heel lang geleden was het werkterrein van Oosterveld Installatietechniek een straal van grofweg vijftig kilometer rond De Blesse. De crisis heeft ertoe geleid dat deze straal momenteel soms wordt opgerekt. Zoals onlangs, toen een grote sporthal in Den Helder werd opgeleverd. “In deze tijden moet je namelijk het werk halen waar je kunt”, zegt Jan Oosterveld. “Je haalt liever werk dichtbij, maar iedereen weet dat het in de bouw slecht gaat. Dat geldt in heel Nederland, maar nog sterker in Noord-Nederland.” Oosterveld Installatietechniek is echter lenig genoeg om de uitdagingen van deze tijd aan te gaan. Het bedrijf ontwerpt en installeert bijvoorbeeld niet alleen, maar heeft ook een uitgebreide onderhoudsafdeling waarmee zowel de zakelijke als de particuliere markt wordt bediend. Oosterveld: “Je ziet bij sommige installatiebedrijven die groeien dat de particuliere markt minder belangrijk wordt. Daar hebben wij altijd voor gewaakt. Natuurlijk wil je liever grote klussen, maar de particulier is ons net zo lief en momenteel focussen we ons zelfs meer op die markt. De particulier heeft namelijk geld en wil het ook uitgeven. Voor veel mensen geldt bijvoorbeeld dat ze hun huis niet kunnen verkopen en dan gaan ze toch kijken naar een nieuwe badkamer, een nieuwe keuken en dergelijke. En dan zijn wij er.” Concurrentiestrijd Oosterveld heeft de laatste jaren gemerkt dat de concurrentiestrijd steeds harder wordt. “Als een woningcorporatie of projectontwikkelaar een leuk project heeft, schrijft bij wijze van spreken heel installerend Nederland in. Wie zich dan verrekend heeft, mag tegen verlies het werk doen. Daar doen wij niet aan mee. Wij hebben het grote voordeel dat we al 35 jaar bestaan,

Jan Oosterveld verlaat na 35 jaar het door hem opgerichte Oosterveld Installatietechniek. “Ik laat het bedrijf in goede handen achter.” een zeer goede naam hebben opgebouwd en dat op basis daarvan werk wordt gegund.” Investeren in mensen Volgens Jan Oosterveld is het juist belangrijk dat je blijft investeren in nieuwe mensen. “Over een paar jaar is er een groot tekort aan technische mensen en daarom moet je daar nu tijd in blijven steken. Daarom zijn wij erkend leerbedrijf. Momenteel leiden we vier mensen op. Wij hebben gelukkig goede contacten met het ROC in Leeuwarden die we koesteren.” Jan Oosterveld geeft hiermee aan dat regeren vooruitzien is en dat zou zomaar zijn lijfspreuk kunnen zijn. Hij begon op 26 juni 1976 voor zichzelf. Hij blikt terug: “Ik ben gestart als cv-technisch bedrijf. In die tijd was er de Algemene Vereniging Centrale Verwarmings Industrie. Daar waren alle grote jongens bij aangesloten. Omdat ik het belang daarvan zag, heb ik de vereiste diploma’s gehaald en toen was ik met zes man personeel de enige kleine installateur tussen de

Luc Lageweg en Kees Ooosterveld zijn nieuwe directie De nieuwe directie Van Oosterveld Installatietechniek bestaat uit drs. ing. Luc Lageweg (44) uit Steenwijk en ing. Kees Oosterveld (36) uit De Blesse, zoon van de oprichter. Beiden hebben ruime ervaring binnen de installatietechniek. Luc Lageweg heeft de opleiding HTS Elektrotechniek en de universitaire opleiding bedrijfskunde afgerond en heeft brede ervaring in deze branche. Kees Oosterveld werkt al vele jaren in het bedrijf. Hij studeerde Bedrijfskunde en werkte al in het bedrijf als hoofd projectleiding. De missie van de nieuwe directieleden is om de kracht en ervaring van Oosterveld Installatietechniek bij de opdrachtgevers te benadrukken. Bij Oosterveld Installatietechniek werken momenteel ruim veertig personen.

grote jongens. Die bedrijven hadden het organisatorisch goed voor elkaar en ik heb daar veel van geleerd.” In die tijd had je nog allerlei erkenningen nodig. Oosterveld: “Nu kan iedere beunhaas zich installatiebedrijf noemen, met alle ellende en zelfs gevaren van dien. Ik ben er een groot voorstander van dat dit weer terugkomt. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die er zo over denken.” Groeimarkten Kwaliteit is ook nodig, zegt Oosterveld, om nieuwe markten goed te kunnen bedienen. De groeimarkten zijn wat hem betreft duurzaamheid en domotica. “Domotica wordt vaak alleen gelinkt aan technische snufjes om het thuis aangenaam te maken, maar het is veel meer. Met domotica kan bijvoorbeeld in een verzorgingshuis een nachtzuster meerdere gangen tegelijk in de gaten houden. Of zij kan op afstand deuren vergrendelen, waardoor je minder medewerkers nodig hebt. Dat zijn toepassingen die nog lang niet uitontwikkeld zijn en die goede perspectieven bieden.” Voor wat betreft de factor duurzaamheid is Oosterveld Installatietechniek aangesloten bij Duurzame Techniek Fryslân, kortweg  DUTEF. Dit is een samenwerkingsverband van acht Friese installateurs met kennis van duurzame energie. Jan Oosterveld: “Wij bieden het hele spectrum aan en in een aantal gevallen huren we collega’s in die in DUTEF samenwerken. Je kunt namelijk niet alles zelf weten en doen en daarom is samenwerking belangrijk. Wij zijn sterk in warmtepompen en een ander is bijvoorbeeld specialist in windenergie.” Een groeimarkt wordt zonne-ener-

gie, zegt Oosterveld. “In Nederland is de terugverdientijd van collectoren tien of vijftien jaar. Dat is te lang, waardoor zonne-energie hier nog niet echt een grote vlucht neemt. In Duitsland is dat heel anders. Daar zie je dat door subsidie op steeds meer daken collectoren verschijnen. Daar zijn zelfs mensen die panden met een groot dakoppervlakte aflopen om deze te huren voor het opwekken van elektriciteit via zonnecollectoren. Ik ben ervan overtuigd dat dat hier ook gaat gebeuren. Net zoals we op het vinkentouw zitten bij de ontwikkeling van biogas. Momenteel wordt erop gebroed om het overschot aan mest te laten verwerken tot biogas. Daarmee los je twee problemen op: er is geen mestoverschot meer en je hebt duurzaam gas. Komt deze ontwikkeling op gang, en dat gaat gebeuren, dan moeten er nieuwe installaties en nieuwe leidingen worden aangelegd en je begrijpt dat wij daar graag bij zijn.” Bij deze ontwikkelingen staat kwa-

liteit hoog in het vaandel van Oosterveld Installatietechniek. “Er zijn mensen die zeggen ‘een pijp is een pijp’. Maar de kwaliteit van materiaal van Geberit is echt beter dan andere leidingen. Wij gebruiken Mapress en Mepla. Sterker, toen Mapress op de markt kwam, was ik één van de eersten die ermee ging werken. Innoveren is enorm belangrijk, stilstand is echt achteruitgang. Gelukkig hebben wij dat altijd gedaan en in de toekomst blijft Oosterveld dat doen. Zonder mij, maar ik laat het bedrijf in goede handen achter. Of ik nog wat blijf doen in het bedrijf? In principe niet. Je moet niet over je graf heen regeren en je hebt het vaak over projecten die niet met een paar weken zijn afgelopen. Dan wordt het weer een verplichting. Ik heb 37 jaar hard gewerkt en vind het wel mooi zo. Ik heb in al die jaren een enorm netwerk opgebouwd en dat gaat natuurlijk niet verloren.”

Oud en nieuw bij Oosterveld Installatietechniek. Jan Oosterveld (links) geeft de sleutel van de directiekamer door aan de nieuwe leiding, te weten drs. ing. Luc Lageweg (rechts) en ing. Kees Oosterveld.

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 11

Weer een Renault Bestelauto van het Jaar

Renault Master is Bestelauto van het Jaar 2012 De Renault Master is Bestelauto van het Jaar 2012. De jury van de jaarlijkse verkiezing prijst de Master om zijn gunstige kilometerkostprijs en het hoge serviceniveau van de Renault PRO+ Centers. De Master neemt de prestigieuze titel over van de Renault Trafic, die Bestelauto van het Jaar 2011 is. De Renault Master is een nieuwe deelnemer aan de Bestelauto van het Jaar-verkiezing en heeft zich in korte tijd ruimschoots bewezen. “Hierbij profiteert de Master duidelijk van de professionaliteit van de

Renault dealerorganisatie”, zegt de vakjury.   De specifieke uitvoering van de Master die de winst voor Renault brengt, is een verlengde en verhoogde uitvoering: de L2H2. “Een auto waar je je petje in letterlijke zin dus niet voor hoeft af te nemen, al doen we dat natuurlijk wel”, aldus de jury. De Master eindigt bij alle criteria in de top 10 en boekt de grootste winst op het belangrijke punt kilometerkostprijs. De huidige versie van de Master is vorig jaar gelanceerd en er werd een grote stap gezet. In alle opzichten werd de Master beter. Neem

Renault Master L2H2 2.3 dCi 125 FAP Motor: 2.3 CRTi Inhoud: 2299 cc. Vermogen: 125 pk. Koppel: 310/1250 (Nm/toeren). Afmetingen uitwendig lxbxh (in cm): 555 x 207 x 250 Wielbasis: 368 cm. Laadruimte lxbxh (in cm): 218 x 176 x 188 Tilhoogte: 56 cm. Eigen gewicht: 1865 kg. Nuttig laadvermogen: 1635 kg. Maximaal aanhangwagengewicht: 2500 kg. Brandstofverbruik (gecombineerd, onbeladen): 1 op 8,6 CO2-uitstoot: 221 g/km. Prijs getest exemplaar: 27.264 euro (excl. BPM en excl. BTW).

Industrie doet bijna zes jaar met bestelauto

bijvoorbeeld het uiterlijk, dat echt verschilt van dat van de Movano. De koplampen stralen meer uit (letterlijk en figuurlijk), de grille is moderner en een aardig detail zijn de

richtingaanwijzers in de buitenspiegels. Eenmaal achter het stuur snap je waarom comfort een Frans woord is. Niet alleen zitten de stoelen uitstekend, maar het hele dashboard

Het wordt steeds asocialer op de weg Asociaal gedrag in het verkeer neemt toe. Dit is te lezen in een evaluatie van de campagne Vriendelijk Verkeer die is opgezet door de Fietsersbond. De eerste peildatum i2 2006 en sinds de afgelopen vijf jaar merken weggebruikers dat ze het er alleen maar slechter op wordt. De campagne wordt als positief ervaren en bereikt een grote groep verkeersdeelnemers. De schatting is dat een op de vijf bestuurders de campagne kent en dat twee op de drie van deze personen belooft

hun verkeersgedrag aan te passen. Dat is het goede nieuws. Het slechte nieuws is dat de campagne tot nu weinig heeft uitgehaald. Zowel fietsers als automobilisten zijn van mening dat asociaal verkeersgedrag is toegenomen ten opzichte van vijf jaar geleden. Fietsers vielen zich hierdoor zelf onveiliger, maar dat geldt niet voor automobilisten die zich veilig kunnen terugtrekken in hun blikken koets. Automobilisten ergeren zich aan fietsers als die (1) naast elkaar fietsen, (2) geen richting aangeven en (3) fietsen zonder verlichting.)

Er zijn verschillende manieren om een bestelauto sneller af te schrijven dan normaal. Een ongeluk is er een van.

In de industriële sector gaat een bestelwagen gemiddeld iets minder dan zes jaar mee. Daarmee neemt deze sector de middenmoot in op een ranglijst van de gemiddelde leeftijd van een bestelauto. De gemiddelde leeftijd in Nederland is 6,4 jaar. In de energiesector doen ze nog geen 3,5 jaar (om precies te zijn 3 jaar en vier maanden) met een bestelauto en in de landbouw en visserij gaat een besteller ruim negen jaar mee. Een bestelauto is een echte ondernemersauto. Volgens gegevens van het CBS staat 84 procent van de bijna een miljoen bestellers op naam van een onderneming. De gemiddelde bedrijfsbestelauto is 6,4 jaar oud. In de Randstad en in het midden van het land zijn de bestelwagens  gemiddeld jonger. Ook in de andere grotere steden rijden relatief nieuwe bestelauto’s. De oudste bestelauto’s die nog in gebruik zijn, rijden op de Waddeneilanden. Hier is een bestelauto gemiddeld circa 10 jaar oud. De meeste bestelauto’s zijn in het bezit van bouwbedrijven, bijna 229.000. Het gaat hierbij voornamelijk om klusjesbedrijven, installateurs, schilders en glaszetters. Gemiddeld is een bestelauto in de bouw 5,9 jaar oud, een half jaar onder het landelijke gemiddelde. Er is ook een samenhang tussen de leeftijd van bestelauto’s en de omvang van een bedrijf. Bij bedrijven met minder dan vijf medewerkers zijn bestelauto’s gemiddeld ruim 7,5 jaar oud. Bedrijven met meer dan tweehonderd werknemers gebruiken bestelauto’s van gemiddeld nog geen 4 jaar oud.

Minder alcoholgebruik in het verkeer Er worden steeds minder mensen met alcohol achter het stuur aangehouden. In vergelijking met tien jaar geleden is het aantal overtreders zelfs gehalveerd. Volgens cijfers van het ministerie van Infrastructuur en Milieu zit ongeveer 94 procent van de automobilisten nuchter achter het stuur. Vorig jaar zijn meer dan 20.000 automobilisten in de vrijdag- en zaterdagnacht tussen 22.00 en 04.00 uur onderworpen aan een alcoholcontrole. Uit het onderzoek blijkt dat het aantal overtreders van de alcohollimiet daalde van 2,9 procent in 2008 naar 2,4 procent in 2010. Opvallend zijn de grote verschillen tussen de regio’s. De meeste beschonken automobilisten rijden in West-Nederland, namelijk 3,2 procent. Noord-Holland spant met 3,8 procent de kroon. In Drenthe (1,1 procent) en Friesland (1,0 procent) werden in 2010 de minste overtredingen geconstateerd. Het is niet bekend waar de verschillen in zitten. Hier wordt nader onderzoek naar gedaan. De meeste bestuurders met een borrel teveel op zijn tussen 35 en 49 jaar. Verder valt op dat onder de groep beginnende bestuurders (bestuurders die korter dan vijf jaar hun rijbewijs hebben) minder bestuurders met te veel alcohol in het bloed worden aangetroffen.

is verrassend veelzijdig, modern en praktisch. In de cabine noteren we liefst twintig grote en kleine bergvakken! Daarnaast wordt het de bestuurder nog makkelijker gemaakt door bijvoorbeeld de linkerzijde van de leuning van de bijrijdersbank om te kunnen klappen en er een tafeltje van te maken. Dar komt bij dat er ruimte genoeg is voor in elk geval twee en zelfs drie personen. Tussen de cabine en de laadruimte zit een stalen tussenschot met een ruit. Toegang tot de laadruimte verkrijg je door twee 180 graden openslaande achterdeuren en een hele brede zijschuifdeur aan de rechterzijde. Die toegang aan de zijkant is met 127 cm breedte en 179 cm hoogte zo groot dat er ook aan de zijkant een europallet kan worden geladen. Tel daarbij op dat er een rijke keuze is aan motoren (er is altijd wel een geschikte uitvoering) en je snapt dat de verkiezing terecht is.

‘Meer doden in verkeer als niets verandert’ Nederland scoort internationaal uitstekend met slechts 640 verkeersdoden (let wel: dit zijn er nog altijd 640 te veel) in 2010. Ten opzichte van 2009 is dat een vermindering met 11 procent. Maar inmiddels wordt aan het waarheidsgehalte van de cijfers getwijfeld. De verkeersveiligheidsonderzoeker SWOV meent dat het werkelijke aantal hoger ligt. De reden is volgens de SWOV tweeledig. De eerste reden is dat slachtoffers die later in het ziekenhuis overlijden niet altijd worden geregistreerd als verkeersdode. Verder twijfelt de SWOV aan de manier van registreren door de politie. Er zijn, zo meent de SWOV, verkeersdoden die niet als zodanig in de politieregistratie opgenomen zijn.

InstallatieNieuws

November 2011

pagina 12

Geberit Mapress C-staal

Geen stress. Pers! Nooit eerder was het sneller, makkelijker en veiliger om betrouwbare verbindingen te maken dan met het Geberit Mapress C-staal persverbindingssysteem. Maak de buis op lengte, ontbraam, plaats de fitting, pers en: klaar! Met meer dan 400 verschillende fittingen en bijbehorende systeemleidingen kan vrijwel elke drinkwater- of verwarmingsinstallatie in een handomdraai gerealiseerd worden. De gepatenteerde contour afdichtring en persindicator bieden extra zekerheid op de werkvloer. Hierdoor zijn ongeperste verbindingen direct zichtbaar, zelfs voordat de druktest uitgevoerd wordt. Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Dat is wat we bedoelen met “Know-How Installed”. → www.geberit.nl

DSP_Ad_C_Steel_A4_NL.indd 1

29-04-11 12:24