Venice Days Festival de
Prijs SABAM Beste scenario Filmfestival
2008
2008
Venise
Gent
a l l e st Un Film de Sylvie Verheyde avec Leora Barbara • Karole Rocher
Affiche © Pierre Collier 08 d’après une photo de Jeannick Gravelines. Visa N° 18.396 - Imp. Levillain - RCS Créteil B 332 482 710 000 24.
Benjamin Biolay et Guillaume Depardieu
Avec
Laëtitia Guérard, Johan Libéreau, Jeannick Gravelines, Anne Benoit, Christophe Bourseiller, Melissa Rodrigues Avec la participation de Valérie Stroh et Thierry Neuvic
A
Scénario adaptation dialogues: Sylvie Verheyde • Musique originale: NousDeux the band • Image: Nicolas Gaurin • Montage: Christel Dewynter • Son: Dimitri Haulet, Sylvain Malbrant et Olivier Do Huu • Décors: Thomas Grézaud Costumes: Gigi Lepage • 1ère assistante réalisation: Valérie Roucher • Directeur de Production: Karim Canama • Produit par Bruno Berthemy • Une production Les Films du Veyrier • En coproduction avec ARTE France Cinéma et ARTE / WDR Avec la participation du Centre National de la Cinématographie et le soutien de la Région Île de France • Avec la participation de Canal + et CinéCinéma • En association avec Banque Populaire Images 8 et Sofica Soficinéma 3 Ventes à l’étranger: Films Distribution • Distribué par Diaphana distribution.
OPEN DOEK vzw WARANDESTRAAT 42 2300 TURNHOUT 014/47.23.30
[email protected] www.opendoek.be
Projectleiding: Greet Stevens (
[email protected]) en Marc Boonen (
[email protected]) Redactie: Lotte Voeten en Gert Hermans Druk: Van Gompel, Odyse Open Doek wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap, Provincie Antwerpen, Provincie Limburg, Stad Turnhout, Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Open Doek woont in de Warande, net als kinderkunstenfestival Storm op Komst, stripwerking Strip Turnhout, kunsteducatie Kunst in Zicht, volwassenenvorming Dinamo, kunstuitleen Kunst in Huis en architectuurvereniging Ar-Tur. Projectpartners: www.jekino.be, www.lesseninhetdonker.be
Inleiding: Cinema & onderwijs
Cinema heeft een plaatsje veroverd in het onderwijs. Via films kunnen we immers zorgvuldiger leren kijken; naar kleuren, contrasten, camerastandpunten en vooral... naar de wereld rondom ons. Films kunnen onze blik verruimen en ons toegang verschaffen tot onbekende werelden. Ze zetten ons aan het denken over onze eigen wereld, bijvoorbeeld over onze plaats binnen een groep of binnen onze werkomgeving. En dat is precies wat STELLA doet. STELLA is een film over het geven en grijpen van kansen, over cultuurverschillen en hoe die overbrugd kunnen worden, over de belangrijke rol die de school en het onderwijs in het algemeen kunnen spelen in de groei naar adolescentie. STELLA volgt één schooljaar lang het leven van een 11-jarig meisje; een jaar waarin ze een enorme verandering doormaakt door de school waarin ze bij toeval terecht komt. Nieuwe leerkrachten en klasgenoten, een nieuwe hartsvriendin en een nieuwe omgeving… Voor Stella gaat er een onbekende maar boeiende wereld open, die haar eigen kennis in een nieuw perspectief plaatst. Elk jaar opnieuw in september krijgen leerkrachten te maken met verschillende ‘Stella’s’ in hun klas. Deze film kan een aanzet geven tot discussie bij leerkrachten over cultuurverschillen, het opgroeien van jongeren en hoe je als leerkracht daarmee om kan gaan. Maar meer nog geeft Stella een tijdsbeeld van een periode die leerkrachten vaak nog zelf hebben meegemaakt; een nostalgische blik op de jeugd van de cineaste Sylvie Verheyde. Was het vroeger werkelijk zoveel anders dan nu?
Om STELLA correct te kunnen plaatsen in de huidige school- en klassituatie organiseerde Open Doek een voorstelling voor een groep leerkrachten en andere betrokkenen. Na afloop debatteerden zij over de relevantie van STELLA. De meningen waren verdeeld. Sommigen noemden het cultuurverschil tussen het arme milieu en de rijke middenklasse een heel actueel thema en bespraken hoe zij de thuissituatie van leerlingen beter konden leren inschatten. Zij zagen in de film een aanleiding om te praten over het geven van ‘gelijke kansen’, de veranderende rol van leerkrachten en de stigmatisering van kinderen uit zwakkere milieu’s. Anderen voelden zich door STELLA nauwelijks aangesproken omdat ‘onderwijs’ in de film slechts een beperkte rol krijgt en de schoolsituatie sindsdien sterk gewijzigd is. We hebben getracht al deze indrukken en opmerkingen in deze brochure te verwerken. Met veel dank aan Eva Helsen (Peperstraatje – Geel), Kristien Van Pelt (beginnend leerkracht PO), Etienne Loots (SOS-Schulden op School vzw - Vlaanderen), Rita Bernaerts (SOS – oud leerkracht), Jan Van de Kerckhove (Heilig Graf Klinkstraat – Turnhout), Angela Dreher (SISA – Antwerpen), Katrien Abrams (Onderwijsconsulent Stad Turnhout) en Rini Leijten (Mavo De la Salle – Baarle Nassau) die ons een beter inzicht verschaft hebben in de materie.
1
Inhoud
1
Inleiding: Cinema & Onderwijs
4
Filmfiche:
4
−
Synopsis
5
−
Technische kaart
6
−
Perscommentaren
9 10 14
1. Coming of age −
Inhoudelijke kenmerken – is STELLA een ‘coming of age’ film?
2. Personages
14
−
Wie is Stella?
15
−
Wat is ‘anders zijn’?
16
−
Mama & papa
17
−
Enkele discussiepunten
18
3. Onderwijs: Eén leraar kan het verschil maken... (Op basis van het leerkrachtendebat – 25 augustus 2009 in Turnhout)
18
−
De rol van een leerkracht
19
−
Clash of Cultures
20
−
De thuissituatie van de leerlingen
20
−
Rol van de klasgenoten
21
−
Onderwijsmethodes
23
−
Kansen geven, kansen krijgen
24
4. De filmmakers
24
−
Regisseur: Sylvie Verheyde
24
−
De acteurs
26
5. Beeldanalyse: beelden met betekenis
26
−
Innerlijke processen
30
−
De seventies
32
Bronnen
3
Filmfiche
Synopsis
Parijs, eind jaren 70. De 11-jarige Stella Vlaminck groeit op in een arbeiderscafé nabij Parijs. Haar ouders hebben weinig tijd voor haar, de toog van het café is haar biotoop en de stamgasten zijn haar enige referentiekader. Wanneer Stella naar een chique Parijs lyceum mag, gaat een nieuwe wereld voor haar open. Aanvankelijk heeft ze geen flauw benul van wat ze er te zoeken heeft. Niets kan haar boeien, niemand wil haar vriendin zijn en over flipperen, kaarten of seks – waar Stella alles van af weet – kunnen haar klasgenoten niet meepraten. Stella sleept zich naar school. Tot ze onvoorwaardelijke vriendschap vindt bij haar klasgenote Gladys, een intelligent meisje van Argentijns-Joodse afkomst dat haar niet veroordeelt vanwege haar uiterlijk of afkomst. Gladys weet Stella zelfs warm te maken voor literatuur. Stilaan begint Stella te beseffen dat die school misschien wel een kans is die ze met beide handen moet grijpen. STELLA is het portret van een meisje dat haar weg zoekt in de grote mensenwereld. De film geeft een blik op de maatschappelijke klassenverschillen in de jaren 70 en schildert heel teder het afscheid van de kindertijd.
Technische kaart Venice Days Festival de
Prijs SABAM Beste scenario Filmfestival
2008
2008
Venise
Gent
stella Un Film de Sylvie Verheyde avec Leora Barbara • Karole Rocher Benjamin Biolay et Guillaume Depardieu
stella Frankrijk / 2008 /103 min. Frans gesproken, Nederlandse ondertitels
Distributie: BFD Regie: Sylvie Verheyde Scenario: Sylvie Verheyde, gebaseerd op haar jeugdherinneringen Producent: Bruno Berthemy Camera: Nicolas Gaurin Montage: Christel Dewynter Muziek: NousDeux the Band
Affiche © Pierre Collier 08 d’après une photo de Jeannick Gravelines. Visa N° 18.396 - Imp. Levillain - RCS Créteil B 332 482 710 000 24.
Met o.a.: Léora Barbara Melissa Rodrigues Karole Rocher Benjamin Biolay Guillaume Depardieu
Avec
Stella Gladys Stella’s moeder Stella’s vader Alain Bernard
Laëtitia Guérard, Johan Libéreau, Jeannick Gravelines, Anne Benoit, Christophe Bourseiller, Melissa Rodrigues Avec la participation de Valérie Stroh et Thierry Neuvic
Scénario adaptation dialogues: Sylvie Verheyde • Musique originale: NousDeux the band • Image: Nicolas Gaurin • Montage: Christel Dewynter • Son: Dimitri Haulet, Sylvain Malbrant et Olivier Do Huu • Décors: Thomas Grézaud Costumes: Gigi Lepage • 1ère assistante réalisation: Valérie Roucher • Directeur de Production: Karim Canama • Produit par Bruno Berthemy • Une production Les Films du Veyrier • En coproduction avec ARTE France Cinéma et ARTE / WDR Avec la participation du Centre National de la Cinématographie et le soutien de la Région Île de France • Avec la participation de Canal + et CinéCinéma • En association avec Banque Populaire Images 8 et Sofica Soficinéma 3 Ventes à l’étranger: Films Distribution • Distribué par Diaphana distribution.
5
Perscommentaren
ÒStellaÊgrijptÊjeÊnaarÊdeÊkeel.ÓÊÊ (Humo) ”De sfeerschepping in deze film is overweldigend en subliem. Door talrijke komische situaties en commentaren van het meisje met ernstigere momenten af te wisselen, blijft STELLA van het begin tot het einde boeien zonder ook maar een moment té sentimenteel te worden. Sylvie Verheyde vond het volmaakte evenwicht tussen goedkope nostalgie en klasse.” Ê (K.U.T-site) “STELLA is een prachtig portret van een meisje dat langzaam haar ouderlijk milieu ontstijgt. De jonge actrice Léora Barbara is fantastisch als Stella.ÓÊÊ (NRC Handelsblad)
“Seldom has the process of education been expressed so thoroughly through all the senses, and seldom has a film about upward mobility granted so much energy and value to the lower rungs of the ladder.” (Variety) ““Sylvie Verheyde’s wonderfully observed portrait of a restless, observant 11-year-old girl (Léora Barbara) struggling to stay in school while witnessing the marital implosion of her parents, who own a working-class Parisian cafe.” (New York Times) “Le film touche au cœur.” (Telerama) ”Tout sonne juste dans ce film secret et sensible.” (Le Figaroscope)Ê
7
1. Coming of age
Je bent elf jaar en groeit zorgeloos op te midden van een stel warmhartige kroeggangers. Dan komt de dag dat je hele leven door elkaar wordt geschud: de dag waarop je naar een nieuwe school gaat. ‘Coming of age’ - de transformatie die jongeren ondergaan tijdens hun adolescentie - is een scharniermoment in het leven, een periode vol fysische, psychische en emotionele veranderingen. De gevolgen voor je sociale leven zijn groot: veranderen van school, conflicten met ouders, eerste keer alleen op reis, opspelende hormonen,… Vaak gaat deze periode ook gepaard met bepaalde religieuze rituelen: bar mitsva, plechtige communie,… De leeftijd waarop deze veranderingen plaatsvinden, verschilt van de ene cultuur tot de andere: in de westerse wereld begint de puberteit meestal rond 12 à 13 jaar en eindigt rond 17 à 18 jaar. In onze cultuur gaat deze periode ook gepaard met het kiezen van een eigen jongerencultuur: jongeren ontwikkelen hun eigen taaltje, gaan deel uitmaken van één of andere subcultuur, ontmoeten een peer group van gelijkgezinde leeftijdsgenoten, krijgen nieuwe ideeën over hun ouders en hun opvoeding en ze worden een groep consumenten met heel eigen consumptiepatronen, waar de commerciële wereld gretig op inspeelt. De term ‘coming of age’ is toepasselijk op heel wat verhalen en sprookjes (denk maar aan Sneeuwwitje, Assepoester, Pinocchio,…) en natuurlijk ook op films (WIZARD OF OZ, HEAVENLY CREATURES, LILYA 4EVER, BILLY ELLIOTT, SWEET SIXTEEN, TOWELHEAD,...). De vreugde en pijn van het opgroeien is een favoriet onderwerp van filmmakers wereldwijd. In ‘coming of age’ films staan één of meerdere jonge personages centraal, die aan het einde van het verhaal op één of andere manier volwassen zijn geworden. Adolescentie, puberteit en ‘coming of age’ zijn relatief recente begrippen. Op het einde van de 19de eeuw werd de westerse wereld geïndustrialiseerd. Vele jongeren trokken naar de steden om er werk te zoeken in de fabrieken. Ze stonden op eigen poten en werden financieel en sociaal onafhankelijk. Deze ‘coming of age’ was dus vooral een zaak voor jongens. Vrouwelijke adolescentie werd meer als een privé-zaak beschouwd, vanwege de fysieke veranderingen die het meisjeslichaam ondergaat vanaf de menstruatie.
9
Inhoudelijke kenmerken – is STELLA een ‘coming of age’ film? Er zijn enkele typische kenmerken die in de meeste jongerenfilms terugkeren, bijvoorbeeld de typische schoolsituaties (conversaties in de schoolgangen, bij de lockers, het eindbal,…), het flirten met jeugddelinquentie en de gevoelige, vervreemde tienerheld. Is STELLA ook zo’n coming of age film?
Je vindt ‘coming of age’ films in alle mogelijke varianten en in alle denkbare filmgenres, van horror (BUFFY THE VAMPIRE SLAYER) via musical (GREASE) tot romantische drama’s (ROMEO + JULIETTE).
*
‘Coming of age’ films kunnen gaan over jongeren van verschillende leeftijden (tussen acht en twintig jaar), vaak gekenmerkt door hun naïviteit, idealisme, humor, afkeer van traditie, hun rechtvaardigheidsgevoel en hun interesse in seksualiteit. Daarin vind je de twee polen terug die typerend zijn voor veel personages in het genre: enerzijds hun rebelleren tegen gevestigde waarden en tradities via de voor hen beschikbare middelen (seks, drugs en rock’n roll); anderzijds het onschuldige ongecompliceerde contact tussen mensen onderling en hun optimistische, onmogelijke droom van een betere wereld. Over STELLA: In STELLA wordt deze tegenstelling mooi getoond in de opeenvolging van twee liedjes. In een lange passage, nauwelijks door dialogen onderbroken, draait Stella op haar platenspeler achtereenvolgens een liedje over een bokser (“Avance, toujours avance…”) dat staat voor haar strijdlustige verbetenheid. Onmiddellijk daarna zien we haar zitten, heel broos, terwijl ze een weemoedig liedje meezingt dat haar kwetsbaarheid uitdrukt. In dit contrast komen de twee tegenpolen in haar karakter tot uitdrukking.
*
De meeste ‘coming of age’ films gaan over het intense moment tussen de kindertijd en de volwassenheid, tussen gisteren en morgen, tussen niemand en iemand zijn. Een tijd waarin alles in vraag wordt gesteld, maar waarin ook alles mogelijk is. Over STELLA: Onbewust beseft Stella dat ze moet kiezen tussen haar oude wereld in het café en een nieuwe wereld waarin de school centraal staat. Als ze voor dat laatste kiest, moet ze haar oude wereld achter zich laten, want die twee zijn niet te verenigen. Dat is een erg
moeilijke keuze voor een jong meisje. Kiezen is verliezen, en dat voelt Stella heel scherp aan. Deze tweestrijd wordt nadrukkelijk getoond in de scène waarin Stella het behangpapier van de muren van haar kinderkamertje scheurt. De sporen van haar kindertijd moeten worden uitgewist, een ‘nieuw tijdperk’ is aangebroken. Stella is klaar om afscheid te nemen van haar kindertijd. Zelfs moeder merkt het op. “Je bent aan het veranderen, meisje!” Ook haar ‘hartsvriend’ Alain Bernard beseft het: “Ik zal je missen.”
* ‘Coming of age’ films dragen een boel sociale kennis in zich. De personages en de situaties waarin ze belanden vertellen ons veel over: •
Het gedrag van jongeren: hoe proberen zij grenzen te verleggen? Hoe proberen zij af te tasten wat acceptabel is binnen de regels die door de volwassenen worden bepaald?
•
Hun normen en waarden: wat denken tieners over andere mensen en over de grote maatschappelijke thema’s? Wat is belangrijk in hun leven?
•
De verhoudingen tussen de geslachten: hoe uit iemand zijn mannelijkheid / vrouwelijkheid en zijn of haar ontluikende seksualiteit?
Over STELLA: Stella wil zich wel aanpassen, maar soms grijpt ze spontaan terug naar de wetten van de straat, die haar vertrouwd zijn. Na wat gekibbel op het basketbalveld (“Ik krijg je wel, slet!”) en een gemene opmerking van haar tegenstander (“Is die gek afgekoeld?”) slaan Stella’s stoppen door: ze slaat het kind met haar hoofd tegen de radiator. Zo heeft ze het op straat geleerd; dat is de taal die zij spreekt. (Wanneer er problemen zijn op school suggereert moeder dat papa de tegenpartij een pak rammel moet geven.) Haar wereld is niet dezelfde als die van haar klasgenoten. “Ik weet niet de juiste dingen. Ik weet alles van voetballen, de voetballer van het jaar en zo. Ik weet alles over cocktails, flipperen, biljarten, klaverjassen, enzovoort. Ik weet alles over variété, songteksten… Ik weet of iemand te vertrouwen is. Ik weet alles over baby’s maken en seks. Maar van de rest weet ik niets.” 11
Zoals blijkt uit de contrasterende opeenvolging van twee scènes: Stella moet voor het bord komen en wordt voor de hele klas vernederd omdat ze het woord ‘signifiant’ niet correct kan spellen. Ze staat er stuntelig en verlegen bij. In de volgende scène laat papa haar oefenen met een geweer. Vermoedelijk heeft geen enkele van haar klasgenoten ooit zo’n ding in handen gehad, maar voor Stella maakt dit deel uit van haar vertrouwde wereld. De seksuele ontluiking van de tieners wordt sober aangekaart. Stella en Gladys zijn nieuwsgierig naar elkaars ervaringen. Alain Bernard is haar favoriete stamgast in de kroeg. Hij is aardig en bezorgd; Stella voelt zich voor het eerst verliefd. Ook fysiek ontwikkelt ze zich. “Stella krijgt tietjes!” Het moment van haar eerste maandstonden wordt op een rare, maar voor die periode werkelijkheidsgetrouwe manier getoond. “Vandaag is onze dochter een groot meisje geworden,” was toen de gebruikelijke uitdrukking. Haar ontmoeting met Eric en haar (afwijzende) contact met het groepje jongens in Noord-Frankrijk tonen hoe seksualiteit en lichamelijkheid stilaan deel uitmaken van haar leefwereld. Maar wanneer een van de stamgasten haar misbruikt, maken de omstandigheden het haar moeilijk om op een serene manier met die seksualiteit om te gaan.
13
2. Personages
Wie is Stella? Dit is het verhaal van een meisje dat opgroeit in de bierlucht en de sigarettenrook van een café in een Parijse voorstad en dat via een nieuwe school en een nieuwe vriendin een totaal andere wereld leert kennen… Stella arriveert als een onbevangen meisje op school. Met grote, onschuldige ogen zoekt ze ietwat onbeholpen haar plaats tussen de anderen. Ze kent hier niemand en alles drukt haar met de neus op haar ‘anders zijn’. Vanaf het eerste moment begrijpt ze: “Dit zijn echt kinderen. Ze gaan om half 9 naar bed en ze kijken geen tv.” Stella groeide erg zelfstandig op. Ze kan haar plan trekken en heeft geleerd niemand tot last te zijn. Die houding draagt ze ook mee in de klas: ze maakt geen kabaal. Liefst van al verdwijnt ze stil in de massa, die haar voortdurend confronteert met haar onwetendheid (ze weet niet wat ‘de kampen’ zijn en kent geen enkele van de schrijvers die haar vriendin Gladys opsomt). Onder de invloed van de nieuwe omgeving, haar nieuwe vriendin Gladys en de aanstormende puberteit, wordt Stella een ander meisje. Ze ziet nieuwe kansen maar durft ze niet voluit te grijpen. Met haar wereldse kennis voelt ze zich verheven boven haar truttige, wereldvreemde klasgenoten. Maar Gladys toont haar dat het welgestelde burgerleven niet per se saai moet zijn. Je kan je eigen weg zoeken zonder een burgertrutje te worden en zonder jezelf te verloochenen. Dankzij de ontluikende liefde voor boeken en literatuur ontdekt Stella dat ze met haar pijn en haar gevoelens niet alleen staat. Gladys prikkelt Stella’s nieuwsgierigheid en heel onwennig gaat ze naar de boekhandel en koopt er Cocteau’s ‘Les enfants terribles’. Stella herkent haar eigen leven in de boeken van Balzac en Marguerite Duras. Ze huilt wanneer ze een passage leest over een eenzaam meisje dat droomt van een betere toekomst en van de ‘prins op het witte paard’. De hoofdfiguur voelt een grote leegte in haar leven. “Ze praat voor mij. Ze zegt wat ik denk.”
Wat is ‘anders zijn’? Elke mens, elk individu voelt zich ‘anders’ dan de anderen. Dat maakt ons tot wie we zijn, dat geeft ons een identiteit en een manier om onszelf te profileren. We zijn in zekere mate trots op ons anders zijn; niemand wil zomaar een kleurloos kuddedier zijn. Maar Stella voelt zich overal een vreemde eend in de bijt; ze hoort nergens thuis: voor het café is ze te jong, op het platteland vinden ze haar een bekakte ‘Parisiènne’ en op school voelt ze zich helemaal niet op haar plaats. Gezelschap maakt haar onzeker. Ze weet niet altijd wat er
van haar verwacht wordt, ze weet niet welke reacties gepast of ongepast zijn. Denk maar aan haar eerste gesprek met Gladys: terwijl ze samen op de metro wachten, antwoordt ze op een vreemde, bijna mechanische manier; ze draait haar hoofd weg, verstikt door onzekerheid. “Eigenlijk ben ik voor alles bang, de hele tijd,” beseft Stella. In haar ogen zijn alle andere meisjes braaf en voorbeeldig. Ze oefenen hun radslagen, zijn geinteresseerd in bontjasjes (maar geen konijnenbont!) en geven brave feestjes (waarop Stella niet wordt uitgenodigd). “Instinctief ging ik naast het meisje uit ‘The Little House on the Prairie’ zitten. Als ik naast haar zit, word ik misschien net zo mooi, lief en schoon als zij.” Toch probeert Stella zich aan te passen. En dat begint bij haar uiterlijk, haar kledij. “Ik heb besloten me aan te passen. Ik wil op ze lijken. Eerst m’n kleren. Het is het niet helemaal. Arm maar proper. Resultaat: niet cool genoeg. Ik ben sowieso niet cool.” Haar schoolresultaat op het einde van het schooljaar bewijst dat er een manier bestaat om zich aan te passen aan de noden van het onderwijs en de klasgenoten zonder haar eigen identiteit op te geven.
15
Stella & Gladys Het klikt tussen Gladys en Stella! Ietwat onverwacht, want hun thuissituatie en hun positie in de klas zijn zo verschillend, hoewel ook Gladys – mondig, goed gemanierd en de primus van de klas – een beetje buiten de groep staat. Ze praten samen over alle dingen waar meisjes over praten, bijvoorbeeld over de liefde. Bij Gladys thuis ontdekt Stella dat ouders op een andere manier met hun kinderen kunnen omgaan. “Ik sloot een overeenkomst met m’n ouders,” zegt Gladys; dat klinkt Stella heel vreemd in de oren. De ontmoeting met Gladys is voor Stella enorm belangrijk. Ze leert hier uit dat je op school lol kunt maken met een vriendin, dat het belangrijk is om iemand te hebben die je steunt. Dankzij Gladys groeit haar zelfvertrouwen. Stella durft haar zelfs thuis uit te nodigen, al is ze daar wel bang voor. “Er komt nooit iemand bij mij.” Gladys velt geen oordeel; ze vindt het allemaal best amusant. “Ze is niet eens boos over de hond. Dat is pas een vriendin. Zelfs papa die ‘krijg de kolere allemaal’ schreeuwt, vindt ze grappig. Ik ben niet meer alleen.”
Mama en papa Mama Rosy lijkt een sterke vrouw. “Moeder is de baas,” introduceert Stella haar. In het café heeft ze de klanten perfect in de hand: niets ontgaat haar, ze houdt hen kort, ze flirt, ze vleit, ze speelt en bepaalt hoe ver ze mogen gaan. Maar moeder is teleurgesteld in het leven: een ontevreden, onbevredigde vrouw. De cadeautjes die ze voor zichzelf koopt, volstaan niet om haar ongeluk te verdoezelen. Ze wil meer dan die eeuwige sleur: altijd ten dienste van de klanten (zelfs de echtelijke ruzies maken deel uit van het sociale leven in het café) en getrouwd met een man die ze een slappeling en een losbol noemt. Ze begint een affaire met een van de stamgasten; een domme zet voor een vrouw die haar zaakjes ogenschijnlijk zo mooi op een rijtje heeft. Dit kan de ondergang van haar huwelijk én vooral van haar café worden.
Papa Serge is een gladde jongen, een charmeur, maar onderdanig aan zijn vrouw in zakelijke en gezinsaangelegenheden. Hij komt uit een verscheurd gezin (“Vader komt uit het noorden. Z’n moeder was een hoer. M’n opa heeft zich opgehangen toen vader 15 was.”) maar probeert wel – in een wolk van sigarettenrook – contact te zoeken met zijn dochter. Wanneer Stella moeders bedrog ontdekt, kiest ze partij voor papa: ze kruipt bij hem op schoot en slaapt die nacht op een matje naast zijn bed. Later zal ze zelfs met het geweer in de hand haar vader verdedigen. Stella maakt de ondergang van de relatie tussen haar ouders van dichtbij mee: ze ziet hen dronken dansen in de armen van cafégasten, ze groeien uit elkaar, bedriegen elkaar en tenslotte praten ze zelfs niet meer met elkaar. “Ik kan hem niet meer luchten of zien!” Op belangrijke momenten zijn haar ouders afwezig. “Ze weten niet eens in welke klas ik zit.” Maar soms verplichten de omstandigheden hen toch om zich als ‘echte ouders’ te gedragen. Bijvoorbeeld wanneer hun dochter thuiskomt met een slecht rapport (moeders terechtwijzing is heel dubbelzinnig: ze is boos vanwege de slechte resultaten, maar tegelijk beweert ze niet te geloven in het nut van diploma’s en schooleducatie), wanneer ze door de directrice op het matje wordt geroepen (“Ze kan de pot op met haar aanklacht, ze kan een klap in haar smoel krijgen. Wat een afgang”) of wanneer Stella voor het eerst een vriendinnetje mee naar huis brengt. Moeder lijkt zich wel bewust van haar ouderlijke rol: ze controleert de schoolresultaten, stuurt Stella naar bed en is aardig tegen Gladys. Maar het lijkt nooit van ganser harte, alsof ze enkel oppervlakkig haar plichten vervult.
Enkele discussiepunten •
Is Stella het slachtoffer van haar opvoeding? Of net niet? Maakt haar opvoeding haar weerbaarder in een omgeving die de hare niet is?
•
Heeft het uiteenspatten van het huwelijk van de ouders doorgaans gevolgen voor de schoolprestaties en voor het sociale leven van leerlingen? Hoe maken ze dat zichtbaar in de klas?
•
Verloochent Stella haar identiteit door zich te willen aanpassen aan haar nieuwe schoolomgeving?
•
Is de vriendschap tussen Stella en Gladys realistisch? Kan je het belang van zulke vriendschap correct inschatten? Is vriendschap op die leeftijd per definitie ‘vluchtig en vrijblijvend’ of net niet?
•
Is Stella er bij gebaat om op zulk een school terecht te komen? Zit zij daar op haar plaats?
17
3. Onderwijs: Eén leraar kan het verschil maken... (Op basis van het leerkrachtendebat – 25 augustus 2009 in Turnhout)
De jaren 70 liggen ver achter ons, maar het is niet moeilijk om de situatie uit STELLA te vertalen naar de wereld van vandaag. Het kansarmoedeprobleem is actueler dan ooit, ook in de schoolbanken. Het aantal kansarmen stijgt in Vlaanderen, terwijl scholen meestal een typische ‘middenklassecultuur’ kennen. Ò
Veel kinderen hebben het gevoel dat ze de verkeerde dingen weten; kinderen die Ê niet de leerstof maar wel ‘het leven’ kennen. Zij zijn vaak heel handig in het verbergen van hun gebreken. Steeds meer leerlingen hebben extra begeleiding Ê nodig en leerkrachten zijn niet altijd opgeleid om hen op te vangen.” Ongeïnteresseerde ouders kunnen nog steeds een rem betekenen voor de toekomst van hun kinderen. Maar enkele goede vrienden of boeiende leerkrachten kunnen veel goedmaken. Daarom is deze film niet alleen het verhaal van Stella, maar van heel veel jongeren, zowel jongens als meisjes, die vandaag op de schoolbanken zitten.
De rol van een leerkracht Leerkrachten kunnen een grote invloed hebben op het leven van jongeren. De puberteit is een periode waarin iedereen zichzelf leert kennen, een eerste verliefdheid meemaakt, op zoek is naar een eigen plaats,... Behalve ouders en vrienden kunnen ook leerkrachten – of zelfs één leerkracht – in dit proces een rol van belang spelen. Je kunt je waarschijnlijk wel één leerkracht herinneren die een stempel gedrukt heeft op jouw schoolcarrière, één persoon die – positief of negatief – jouw beleving van je tijd op de schoolbanken mee heeft bepaald. Iemand waar je af en toe aan terugdenkt en die ervoor zorgde dat je graag of minder graag naar school ging, die het leren makkelijker of moeilijker maakte... Stella: “We hebben een nieuwe lerares geschiedenis. Ik mag haar graag. Ze is mooi. Ik weet niet hoe, maar ik ging luisteren. Wat ze vertelt, is niet stom. Het gaat over mensen en dat interesseert me.”
Wat is vandaag de rol van het onderwijs, van een leerkracht? Is die nog te vergelijken met de periode waarin de film zich afspeelt (de jaren 70)? Is er veel veranderd? Zijn die veranderingen ook verbeteringen? Voor de kwaliteit van het onderwijs? Voor de contacten tussen leerkracht en leerling? Voor de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen?
“Het profiel van de leerkrachten is sterk veranderd. Je bent niet alleen leerkracht maar ook vader/moeder, begeleider, psycholoog, sociaal helper,...” Legt dit extra druk op een leerkracht? Ondermijnt die veeleisende taakomschrijving de essentie van je werk, nl. les geven? Er zijn heel wat andere plaatsen waar jongeren dingen leren. Hoe vindt de school haar plaats tussen al die andere leer- en ontspanningsmogelijkheden? Hoe komt het dat bepaalde leerkrachten een blijvende indruk op je maken? In welke zin heeft een leerkracht ooit een invloed gehad op jouw leven, jouw keuzes? Op welke manier kan een leerkracht een rolmodel zijn voor leerlingen?
In hoeverre kan een leerkracht ingrijpen op belangrijke momenten in het leven van jongeren? In hoeverre mag hij dat doen? Zijn er in dergelijke situaties duidelijke grenzen tussen wat toelaatbaar is en wat niet? Hoe kan de invloed van een leerkracht de aandacht voor een bepaald vak overstijgen?
Clash of Cultures Veel leerkrachten getuigden tijdens het debat dat zij de ‘clash of cultures’ zoals die in STELLA getoond wordt, dagelijks ervaren in hun klas. Stella’s milieu is zodanig ver verwijderd van het chique Parijse lyceum Jean de la Fontaine, dat Stella in een identiteitscrisis belandt. Aanvankelijk houdt ze vast aan haar eigen waarden, maar stilaan beseft ze dat ze van die andere wereld ook zaken kan leren. Spijtig genoeg zijn beide werelden nagenoeg onverenigbaar... Herken jij deze cultuur- en opvoedingsclash in jouw klas? Is het de taak van een school deze kloof te dichten? Hoe kan je als leraar daartoe bijdragen? Werkt ons onderwijssysteem deze kloof in de hand? Werd er in de jaren 70 op een andere manier met maatschappelijke verschillen omgegaan? Hoe zou Stella nu opgevangen worden? Is dit een verbetering? Wat zijn de belangrijkste stappen die de voorbije decennia op dit terrein werden gezet?
“Meisjes uit dit milieu zijn vroeg rijp. Ze Ê zijn al op jonge leeftijd bezig met hun toekomst, romantiek, een huwelijk,... Bovendien zijn Ê meisjes sterker dan jongens. Tegen Stella Ê zeggenÊzeÊtenminsteÊnogÊdatÊzeÊmooiÊis.Ó Zou de film anders geweest zijn, mocht het hoofdpersonage een jongen zijn?
19
De thuissituatie van de leerlingen In STELLA vraagt de leraar in de eerste les aan de leerlingen om het beroep van hun ouders te noteren. Dat gebeurt vandaag nog steeds. Deze informatie dient voor een leerkracht niet om een oordeel te vellen over de leerling, maar om beter voorbereid te zijn op situaties die later eventueel kunnen opduiken.
“We weten weinig over de thuissituatie van leerlingen. Dat is een groot gemis. Ê Als je de achtergrond van leerlingen kent, word je minder snel boos. Dankzij Ê die informatie kan je hun reacties beter begrijpen en correcter reageren. Als Ê een leerling mij ‘kutwijf’ noemt en je weet dat de vader van de leerling zijn Ê vrouw voortdurend uitscheldt, dan word je niet boos. Dan probeer je hem bij Ê te sturen en leg je uit dat dit onbeleefd is.” “Meer contact tussen de scholen en de (kansarme) families kan nuttig zijn. Vroeger waren er huisbezoeken. Zulke contacten creëerden een vorm van wederzijds begrip en welwillendheid. Maar zijn leerkrachten daar voldoende op voorbereid? De confrontatie met gezinnen die in armoede leven, vereist bepaalde vaardigheden en dusÊeenÊspecialeÊopleiding.ÓÊ Ben jij een voorstander van huisbezoeken? Zou je er de energie voor kunnen opbrengen? Zou je voldoende gewapend zijn voor de soms harde confrontatie met het thuismilieu van de kansarme leerlingen?
“Een leerkracht moet signaalgevoelig zijn. En dat gaat makkelijker als je al wat voorkennis hebt.” Het CLB moet een helpende hand bieden bij het aanreiken van die informatie. Gebeurt dat ook in voldoende mate? Is het registreren van de achtergrond van leerlingen geen inbreuk op de privacy? Kan een ervaren leerkracht dadelijk aflezen uit welk milieu een kind afkomstig is? Aan welke signalen lees je dat af? Gebruik je andere middeltjes om de familiale achtergrond van leerlingen te achterhalen?
Rol van de klasgenoten Ook medeleerlingen kunnen een belangrijke rol vervullen voor kinderen met aanpassingsproblemen. Zoals Gladys voor Stella. In een klasgroep groeit vaak een spontane zorg voor een medeleerling.Ê
“Vooral leerlingen uit de middenklasse hebben daar oog voor; dat Ê krijgen ze mee van thuis. Leerlingen die zelf uit een kansarm milieu komen, Ê hebben het vaak te druk met hun eigen ‘struggle for life’.”
Maar het mes snijdt aan twee kanten: Enerzijds:
“Tijdens een retraiteweek ontfermden twee meisjes zich spontaan over een probleemleerling in de klas. Na die week keerde ze als een heel ander kind terug. Ê Ze was opgetut, naar de kapper geweest...” Maar ook:
“Die extra zorg kan zich tegen de leerling keren. Bij ons was er een meisje dat Ê door leerkrachten met veel zorg werd omringd vanwege haar moeilijke thuissituatie. Dat werd door de andere leerlingen niet geapprecieerd. Vooral leerlingen uit een gelijkaardig milieu reageerden: ‘En wij dan?’” Merk jij die verzorgende reflex op bij je leerlingen? Of heb je voorbeelden van het tegendeel? Welke rol kunnen leerlingen vervullen? Maken zij daarbij een onderscheid tussen klasgenoten met een (zichtbare) fysieke en een sociale handicap? Kan/moet een leerkracht dat stimuleren? Mag je een groep daarin sturen? Of laat je hen hun gang gaan? Kan je het beschouwen als een vorm van sociale vaardigheidstraining?
Onderwijsmethodes Eind jaren 70 stonden leerkrachten op een andere manier voor de klas dan nu: ze spreken de leerlingen met de familienaam aan of met ‘juffrouw’, komen sarcastisch uit de hoek en maken kinderen soms compleet belachelijk. Ook Stella moet voor het bord komen om publiekelijk voor schut gezet te worden. Sinds die jaren werd een lange weg afgelegd. Tegenwoordig gaat het er heel anders aan toe; zo anders dat sommigen zich afvragen of kinderen op school te veel ‘gepamperd’ worden.
“Onderwijs is de overdracht van waarden en normen Ê van de ene generatie op de andere.” Een controversiële maar interessante stelling tijdens het debat was:
“Onderwijs moet per definitie ouderwets zijn.” Elke leersituatie is immers ‘ouderwets’: een leerkracht staat vooraan in de klas en vertelt de dingen die je moet weten.Ê
“De lessen die het beste werken zijn de lessen waarin Ê ik vertel wat de leerlingen nog niet weten.”
21
De vraag naar het nut van al die veranderingen in de onderwijssector wordt vaak gesteld. Was het onderwijssysteem in de jaren 70 (meer discipline, strengere regels,...) niet ideaal voor Stella? Worden kinderen tegenwoordig op school te veel beschermd en gepamperd? Is onderwijs per definitie ouderwets? En zo ja, is het dan verspilde moeite om daar krampachtig moderne elementen aan toe te voegen? Hoe worden de leerlingen vandaag aangesproken in de klas? Bestaat de verleiding om ‘vooraan in de klas’ als een platform te gebruiken om leerlingen voor schut te zetten? Zijn er omstandigheden waarin dit gepermitteerd is? In hoeverre is onderwijs aan het bord nog van deze tijd? Is er in elke klas nog een bord? Gebruik jij nog een bord? Welke andere methodes hebben het bord als onderwijsgereedschap vervangen? Is dit een stap vooruit?
Het Franse onderwijssysteem Twee elementen die typisch zijn voor het Franse onderwijssysteem drukken in STELLA hun stempel op het verloop van het verhaal: •
Stella zit in de “5de brugklas”, een jaar dat de leerlingen moet voorbereiden op hun middelbare studies. Bij de verdeling van de klassen wordt een aantal kinderen uitgeloot, een soort ‘studiebeurs’-systeem dat kansen geeft aan leerlingen uit minder begoede milieu’s, die volgens alfabet worden uitgeloot.
•
De positie van Stella wordt in de deliberatie verdedigd door klassenvertegenwoordigers. Zo krijgt Gladys de kans om te pleiten voor Stella en haar andere klasgenoten. In de film ENTRE LES MURS werd al getoond dat deze leerlingenvertegenwoordiging tot grote problemen kan leiden.
Kansen geven, kansen grijpen ‘Ze zouden allemaal dezelfde kansen moeten krijgen’ (Sylvie Verheyde) “Tijdens de les snap ik de vragen niet. Maar ik doe alsof ik het wel begrijp. Thuis vergeet ik school meteen. Morgen is er weer een dag. Vergeten kan ik goed. Maar dan moet ik zeggen dat mijn huiswerk niet af is. Dan word ik bang en zoek ik een oplossing. Ik doe de dingen niet zoals het hoort.”
Dankzij een opleiding aan het Lyceum Jean de la Fontaine krijgt Stella een kans die niet voor iedereen is weggelegd. Maar kan ze die kans ook grijpen? “De school zou een buitenkans moeten zijn. Maar niet voor mij,” zucht ze. Ze dreigt haar kans te verknoeien omdat ze haar achtergrond niet kan verbergen (de knokpartij); “Ik heb m’n best gedaan maar toen ging het fout.” Thuis krijgt Stella weinig stimulans. “Aan mijn ouders heb ik niks.” Zij is zelf verantwoordelijk voor haar keuzes. Uiteindelijk besluit ze: “Als deze school mijn kans is, ga ik ze grijpen....”
“Het gebeurt vaak dat kinderen uit zwakke milieus worden gestigmatiseerd Ê door het oordeel van de leerkrachten: ‘zij zal het nooit halen’. Slechts Ê enkele leerlingen hebben het geluk om opgevist te worden en door leerkrachten naar een hoger niveau getild te worden.” Het is voor leerkrachten ook niet evident om Stella steeds opnieuw kansen te geven. Ze toont immers weinig wil om zich te verbeteren. Ondanks het stijve beeld dat er in STELLA van het onderwijs wordt opgehangen, bevat de film toch een heel positieve evaluatie van deze norse leerkrachten: zij waren bekwaam genoeg om door Stella’s pantser heen te kijken en ontdekten hoop op beterschap. Sommige leerkrachten hebben zich van in het begin een idee gevormd over Stella en wijken daar – ook tijdens de deliberatie – niet meer van af. De lerares Engels blijft er van overtuigd dat Stella er nooit iets van zal bakken. Maar de leraar Frans geeft toe dat ze in de loop van het schooljaar veranderd is.
23
- Lerares Engels: “Ik vind dat ze moet blijven zitten. Ze zit nog steeds op hetzelfde niveau.” - Leraar Frans: “Ze maakte een slechte start, maar ze is erop vooruit gegaan.” - Directrice: “Gezien haar achtergrond was ze niet voorbestemd om bij ons school te lopen.” - Lerares Geschiedenis: “Ze zet door, doet haar best en kan zich aanpassen.”
“Ik zie regelmatig kinderen die beseffen dat ze de capaciteiten hebben Ê om ASO aan te kunnen en dat dit hun kans is om te ontsnappen aan hun milieu. Ê Ze worden vaak gedreven door angst: ‘ik moet slagen, want dit is mijn enige Ê kans op een uitweg uit de ellende’.” Kan een school aan jongeren de kans geven om los te breken uit hun milieu? Hoe? Heb je zulke voorbeelden al meegemaakt? Zorgt de veranderde samenstelling van het schoolpubliek daarbij voor nieuwe mogelijkheden? Hoe kan je inschatten of een leerling de kansen al dan niet wil grijpen? Wat als een leerling zijn kansen vergooit, niet grijpt... Kan je dan enkel machteloos toezien? Wanneer geef je de moed op en beslis je: ‘dit is een verloren zaak’? Hoe zie je dat een leerling zich wil verbeteren?
“Zet Stella in het hedendaagse onderwijs en ze floreert! Ê Ze is geen zorgenkind, geen zwakke leerling.” Zou Stella kunnen slagen op jouw school? Geven leerkrachten iedereen dezelfde kansen? Hoe sterk wordt het geven van kansen bepaald door het gedrag van een leerling? Kan jouw persoonlijke achtergrond daar een rol in spelen? Moeten sommige leerlingen meer/minder kansen krijgen? De overgang naar het middelbaar onderwijs is een sleutelmoment in het leven. Worden leerlingen daar voldoende op voorbereid? Moeten zij te vroeg (op 12-jarige leeftijd) kiezen welke richting zij uitwillen met hun toekomst? Vergroot deze vroegtijdige keuze de kloof tussen het sterke en het zwakke milieu? Wat zijn de dromen en verwachtingen van hedendaagse jongeren? Hoe ga je daar als leerkracht mee om? Moet je die ambities stimuleren of afremmen? Op welke manier geeft STELLA een positieve kijk op het onderwijs?
25
4. De filmmakers
Regisseur: Sylvie Verheyde STELLA is een autobiografische film. Net zoals Stella groeide regisseur en scenariste Sylvie Verheyde (met dezelfde initialen als haar hoofdpersonage Stella Vlaminck!) op in een café aan de rand van Parijs. Ook zij vertrok in 1977 op haar eerste middelbare schooldag met een voetbal naar school en kwam met een blauw oog thuis… Net zoals Stella had ze voortdurend het gevoel een buitenstaander te zijn die eigenlijk niet thuishoorde in het schoolgezelschap. Verheyde speelde al lang met het idee om haar jeugdervaringen te verfilmen. Pas toen haar eigen zoon vier jaar geleden naar de middelbare school ging, begon ze te werken aan het script. Sylvie Verheyde: “Deze film is gedeeltelijk mijn eigen reis terug in de tijd. Ik was heel benieuwd hoe het zou zijn om de atmosfeer van het café terug te halen, met de koffiegeur uit mijn kindertijd. Het was een plek om te wonen en waar het warm was, maar ook een plek met geweld, waar het gevaarlijk kon zijn.”
Sylvie Verheyde maakte nog twee langspeelfilms: UN FRERE (1997) en PRINCESS (2000). Behalve cineaste is ze ook muzikante. In het themalied ‘La Chanson de Stella’ horen we haar stem als zangeres van haar band NousDeux the Band.
De acteurs Léora Barbara (Stella) Behalve in een televisiefilm had Léora Barbara nog geen acteerervaring; STELLA is haar langspeelfilmdebuut. En ze brengt het er schitterend vanaf en vindt precies het juiste evenwicht tussen onschuld en vastberadenheid. Sylvie Verheyde: “We hebben niet eens veel moeite moeten doen om haar te vinden. Op de tweede dag van de casting kwam ze binnenwandelen. Léora is een heel intimiderend klein meisje.”
De anderen •
Karole Rocher (mama Rosy) speelde ook mee in de twee vorige films van Sylvie Verheyde. Karole en Sylvie hebben een vergelijkbare achtergrond: ook Karole was ooit serveerster; ze kende de gebaartjes en mimiek die bij de job horen maar al te goed. • Benjamin Biolay (papa Serge) is eigenlijk zanger, maar Sylvie Verheyde geloofde dat hij perfect geknipt was voor deze rol. Ondanks twijfels van de buitenwereld kreeg ze gelijk; Benjamin werd voor zijn vertolking van Serge Vlaminck zelfs genomineerd voor een César (= prestigieuze Franse filmprijs). • De castingdirecteur ontdekte Mélissa Rodrigues (Gladys) op een speelpleintje en was er van overtuigd dat zij de perfecte ‘Stella’ zou zijn. De regisseuse zag het anders en Mélissa maakte haar acteerdebuut als Gladys. Het eerste moment waarop de twee actrices elkaar ontmoetten, sloeg de vonk al over. De chemie werkte!
•
Guillaume Depardieu (Alain Bernard) had alles wat nodig was om een perfecte Alain Bernard te zijn: diepgang, vriendelijkheid, droefheid en een gezicht dat niet liegt. “Guillaume heeft zich totaal gegeven voor deze film. Op die manier kon hij, heel voorzichtig, een speciale relatie uitbouwen met Léora. Ik had me geen betere prins op het witte paard kunnen voorstellen!”
Het werd één van zijn laatste rollen. Na een turbulent leven overleed Guillaume Depardieu (zoon van de bekende Franse acteur Gérard Depardieu) in 2008 op 37-jarige leeftijd.
27
5. Beeldanalyse: beelden met betekenis
Innerlijke processen Net zoals de meeste ‘coming of age’ films vertelt STELLA wat er zich afspeelt in de denk- en gevoelswereld van een opgroeiende tiener. Met alle mogelijke filmische technieken (montage, kleur, geluid, camerabeweging, enz.) moet een filmmaker deze innerlijke processen (eenzaamheid, onbeantwoorde liefde, seksualiteit, dood, frustratie, rebellie,…) uiterlijk zichtbaar maken voor het publiek. Je kan de camera op allerlei manieren gebruiken om de gevoelens, gedachten en fantasieën van personages weer te geven: filmen door een filter, met een spiegel, out of focus, in slow-motion, met flashbacks,… Al deze technieken worden gebruikt om het gevoelsleven van Stella voor ons in kaart te brengen.
*
Gedachten kunnen uitgedrukt worden via een voice-over. Off screen (= zonder dat ze in beeld is) leidt de vertelstem van Stella ons rond in het café en stelt ons voor aan haar ouders. STELLA wordt verteld vanuit het standpunt van het hoofdpersonage. Daarbij bedient ze zich niet van typische jongerentaal. Ze gebruikt de taal van een verteller die terugblikt op haar jeugd.
*
Ook de cameravoering staat volledig in dienst van Stella’s kijk op de wereld. Er wordt consequent gefilmd vanuit haar oogpunt. Daarom werd 90 % van de film met de camera van op de schouder gedraaid. Vooral in het café was het belangrijk dat de cameraman overal tussendoor kon glijden (camera op ooghoogte) om zich net zoals Stella tussen de stamgasten te mengen. Je beleeft de hele film, kijkend door Stella’s ogen. De schoolscènes hanteren een heel andere cameravoering om het contrast met het chaotische cafémilieu te benadrukken. Op school wordt er gefilmd met een vaste camera; de strakke, vaste kaders duiden op orde en discipline. Behalve wanneer we een blik werpen op de horde leerlingen die zich door de schoolgangen wurmt. Deze wilde meute is voor Stella erg intimiderend. Op één of andere manier staat ze altijd een beetje alleen in de mensenmassa.
*
Cineaste Sylvie Verheyde kiest voor een sociaal realistische aanpak: situaties en problemen worden levensecht geschetst. Maar door de warme, nostalgische gloed die de beelden in zich dragen (warme kleuren, slow-motion, soft focus,...), worden de scherpe kantjes een beetje afgevlakt – er is immers hoop voor Stella. Zoals in de scènes met Eric waarin het gebruik van soft focus Stella’s harde realiteit verzacht met een romantisch, dromerig effect.
*
Stella’s positie in de wereld wordt benadrukt door de locaties. Het café is een heel introspectieve plek; slechts één maal krijgen we kort een beeld van de voorgevel van ‘Café L’Aquaduc’), maar we kunnen ons nauwelijks een idee vormen van de omgeving. We krijgen enkel het interieur te zien, gehuld in een waas van sigarettenrook (“de klanten komen en gaan snel en sterven jong”), alsof de buitenwereld niet bestaat. Op bezoek bij Gladys kijkt Stella vol bewondering uit het venster: het is alsof je vanuit Gladys’ kamer de hele wereld kan zien. In Stella’s kamer is er nauwelijks een raam. Het zicht is er beklemmend; je bent er altijd opgesloten. In Gladys’ kamer is het alsof de hele wereld aan je voeten ligt. In een kort intermezzo maken we een uitstapje naar een andere locatie: het bezoek aan oma toont een wereld die nog troostelozer is dan die van Stella. “Saint Vernant ligt niet aan zee. Het is er altijd slecht weer. Er is geen vakantieschool, bioscoop of skipiste. Er zijn alleen cafés. Als je te jong bent voor het café en geen geld hebt, moet je zelf iets verzinnen. M’n vriendin Geneviève is een paria. Haar ouders zijn werkloos en alcoholist. Ze heeft vijf broers en zusters. Eén heeft polio en één is zwakzinnig.” Dankzij het grauwe Noord-Frankrijk, waar werkloosheid, alcoholisme en uitzichtloze verpaupering heersen, kunnen we Stella’s situatie beter inschatten: er zijn altijd plekken waar het nog erger is.
*
Het kleurgebruik bepaalt mee de sfeer van een film. In STELLA wordt lichtvoetige, bijna overbelichte dromerigheid afgewisseld met de donkere, bruine tinten van de claustrofobische café-locatie. Deze kleurenkeuze versterkt het contrast in Stella’s gevoelswereld. De schoolscènes worden veel helderder uitgelicht: een voorbode van Stella’s ‘stralende toekomst’?
In de kleurrijke slotscène spelen Stella en Geneviève een waterspelletje in de tuin. De film eindigt in een lichte, hoopvolle toon. Maar wellicht wordt dit de laatste zomervakantie die ze samen doorbrengen. Door hun levensloop is de vriendschap tussen Stella en Geneviève gedoemd om dood te bloeien.
29
*
Ook de muziek is een manier om Stella’s gevoelens ‘zichtbaar’ te maken. “De soundtrack is een personage op zich dat samen met Stella evolueert. De meezingers ruimen naar het einde toe plaats voor een zachte, meer verfijnde score die past bij de Stella-nieuwe-stijl.” (Mathias Van Wichelen, www.moviegids.be) Stella kent de variétésongs in de juke-box uit haar hoofd. Vaak vertellen die liedjes meer over haar gemoedstoestand. Ze herkent zich in de muziek en in de teksten van Franse artiesten zoals Sheila, Daniel Guichard, Gérard Lenorman of Bernard Lavilliers. Naarmate de film vordert, wordt de muziek steeds intenser, net zoals Stella’s gevoelens complexer worden. Op het feestje van haar klasgenote Nathalie Corbier (waarop ze niet werd uitgenodigd) voelt ze zich onwennig. Tot Eric haar uitnodigt om te dansen op ‘Ti Amo’. Ze is in de zevende hemel en krijgt het gevoel dat het allemaal wel goed zal komen. Dit liedje keert telkens terug op de klankband wanneer ze droomt over Eric, over een ander leven. ‘Ti amo’ moet Stella’s hoop op de toekomst uitdrukken. “De muziek accentueert de vitaliteit van een levenslustig meisje en markeert het contrast met het uitgebluste aanzicht van de losers in haar omgeving.” (Mik Torfs, Filmmagie 591, januari 2009) Het themalied ‘La Chanson de Stella’ laat de schuchtere stem van Stella zelf aan het woord: haar eigen woorden, haar eigen gevoelens.
La Chanson de Stella (NousDeux the band) J’ai ma vie qui va comme elle va J’ai mon coeur qui s’endort quelques fois J’ai la vie qui part contre moi J’ai mon coeur, ton coeur, pour moi (Refrain) J’ai onze ans, je suis grande, je m’appelle Stella Je vais vite, vite, je ne vais pas en rester là Sois disant je suis grande, heureusement que tu es là Je vais loin, loin, je suis loin, je n’ai pas peur
J’ai la tête qui va comme elle va J’ai les yeux qui brillent quelques fois J’ai la tête qui tourne avec toi J’ai mes yeux, tes yeux, pour moi (Refrain) J’ai onze ans, je suis grande, je m’appelle Stella Je vais vite, vite, je ne vais pas en rester là Sois disant je suis grande, heureusement que tu es là Je vais loin, loin, je suis loin, je n’ai pas peur
31
De seventies STELLA speelt zich af in de jaren 70 en slaagt er perfect in om de sfeer van dat tijdperk weer te geven. Zelfs wie niet gewonnen is voor het verhaal, kan zich laten meevoeren in een realistische trip naar de seventies, 100 % herkenbaar voor al wie deze periode heeft meegemaakt of toen opgroeide. De begingeneriek zet onmiddellijk de juiste toon: iedereen herinnert zich vast en zeker een playback-moment (voor de spiegel of voor een publiek), net zoals Stella met het liedje ‘Love me Baby’ (Sheila & B. Devotion, 1977), inclusief het juiste showbizz-pakje en seventies kapsel en make up. Met enorme precisie recreëert de film een geloofwaardig seventiesdecor dat klopt tot in de kleinste details: de affiches in de metro, de muren van Stella’s kamertje, behangen met posters uit muziekbladen, haar kledij (een jasje in konijnenbont), de foto van acteur Alain Delon die ze krijgt toegestuurd, de juke-box, het tv-toestel (en de verwijzing naar het suikerzoete ‘Het Kleine Huis op de Prairie’), haar boekentas, haar balpen (elk kind had in die jaren wel ooit zo’n 4-kleuren balpen),... Ook op de soundtrack worden dat tijdperk door Franse en Italiaanse chansons weer tot leven gewekt, inclusief een verwijzing naar Eddie Mitchell, de vergeten Franse acteur en rockster die in de jaren 60 en 70 erg populair was en naar Amerika trok om carrière te maken. Ondanks die nadrukkelijke situering in een ander tijdperk voelt STELLA nooit ouderwets of verouderd aan. Frankrijk anno nu kan zich hier nog altijd in herkennen, dankzij Sylvie Verheyde’s referenties naar de tijdloze Franse cafécultuur. Dat geldt voor het hele verhaal dat zij vertelt in haar film: het oogt – Frans – herkenbaar, tijdloos en universeel.
33
Bronnen
•
screening & leerkrachtendebat, 25 augustus 2009, Turnhout
•
lesmap Stella, Lessen in het Donker
•
Stella, filmbespreking door B. Van Ransbeeck op www.digg.be, 22/1/09
•
Stella, filmbespreking door G. Ferschtman op www.filmtotaal.nl, 4/3/09
•
Stella, filmbespreking door L. Meerman op www.filmgids.nl, 23/6/09
•
Stella, film review op www.humo.be, 15/1/09
•
Stella, film review door M. Torfs in Filmmagie 591, januari 2009
•
Lesmap ‘Coming Of Age’, MuHKA_Media
35
FILM KIJKEN
FILM LEREN
FILM DELEN
FILM SPREIDEN
wereldfilms en docu’s en buiten de filomzaal muziek, tentoonstelling en theater.
workshops, jury’s & redactiewerk leren film smaken in de vrije tijd.
met film naar wijken, gevangenissen, muziekfestivals, ... Open Doek op verplaatsing.
verspreiden van kwaliteitsfilms en dvd’s.
DE DINSDAGEN
filmselectie op maat, lesmapen, een vormingsaanbod en filmvisiedagen voor leerkrachten.
FESTIVAL!
elke dinsdag het beste uit de recente arthouse cinema.
JONGEREN
SCHOLEN
PROJECTEN
SAMENWERKEN met andere culturele actoren, van Borgerhout tot Zuid-Afrika.
DISTRIBUTIE
BIBLIOTHEKEN vinden hun weg in het grote filmaanbod dankzo het dvd-label van Open Doek.
35
Open Doek vzw, Warandestraat 42, 2300 Turnhout, 014 47 23 30,
[email protected], www.opendoek.be
