Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci
Katedra nederlandistiky
Studijní rok 2011/2012
BAKALÁŘSKÁ PRÁCE NIZOZEMŠTINA PRO HOSPODÁŘSKOU PRAXI
STEDENBANDEN TUSSEN TSJECHISCHE EN NEDERLANDSE STEDEN Partnerství mezi českými a nizozemskými městy Partnerships between Czech and Dutch cities
Blanka Juranová
Vedoucí práce: Drs. Bas Hamers
Olomouc 2012
Prohlášení:
Prohlašuji, že jsem svou bakalářskou diplomovou práci vypracovala samostatně a že jsem v ní uvedla veškerou použitou literaturu a ostatní zdroje. Ik verklaar dat ik mijn bachelorscriptie zelfstandig geschreven heb en alle vakliteratuur en bronnen die ik gebruikt heb in de literatuurlijst heb vermeld.
V Olomouci dne 14. května 2012
Blanka Juranová
Dankbetuiging
Ik wil graag van harte mijn dank aan mijn scriptiebegeleider, Drs. Bas Hamers, betuigen voor zijn waardevolle adviezen, hulp en inspiratie. Verder wil ik graag mijn dank betuigen aan Ing. Lukáš Martínek, Mgr. Jan Kouba, Mgr. Soňa Horká en Berto van den Born voor informatie en materiaal die ze mij gegeven hebben.
Inhoud 1.
Inleiding .................................................................................................................... 6
2.
Algemene informatie over stedenbanden .................................................................. 8 2.1 Geschiedenis van stedenbanden .............................................................................. 8 2.2 Doelstelling en vormen van stedenbanden ............................................................. 9
3.
Stedenband van Hradec Králové en Arnhem .......................................................... 11 3.1 Hradec Králové ..................................................................................................... 11 3.2 Arnhem ................................................................................................................. 12 3.3 Stedenband ............................................................................................................ 14
4.
Stedenband van Chrudim en Ede ............................................................................ 18 4.1 Chrudim ................................................................................................................ 18 4.2 Ede ........................................................................................................................ 19 4.3 Stedenband ............................................................................................................ 20
5.
Stedenband van Olomouc en Veenendaal ............................................................... 25 5.1 Olomouc................................................................................................................ 25 5.2 Veenendaal ............................................................................................................ 27 5.3 Stedenband ............................................................................................................ 28
6.
Vergelijking van stedenbanden ............................................................................... 37
7.
Conclusie ................................................................................................................. 43
Bijlage 1: Lijst van stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden ............... 46 Bijlage 2: Overeenkomst van Hradec Králové en Arnhem ............................................ 48 Bijlage 3: Overeenkomst van Chrudim en Ede .............................................................. 49 Bijlage 4: Overeenkomst van Olomouc en Veenendaal ................................................. 53 Lijst van bronnen ............................................................................................................ 54 Resumé in het Tsjechisch ............................................................................................... 57 Resumé in het Engels ..................................................................................................... 58
Annotatie ........................................................................................................................ 59
1. Inleiding Een stedenband (of jumelage) is een associatie tussen twee steden uit verschillende landen. Ik zou willen beschrijven hoe deze associatie er in de praktijk uitziet. Meestal gaat het om culturele uitwisseling. Natuurlijk heeft iedere stedenband zijn eigen regels en zijn eigen doelen. De stedenband van twee grote steden is iets heel anders dan de stedenband tussen twee kleine steden. In Tsjechië hebben alle grote steden enkele stedenbanden met Europese landen en soms ook daarbuiten. In het socialistische tijdperk waren de stedenbanden op het oosten georiënteerd. Dat betekent dat de samenwerking alleen mogelijk was met andere socialistische landen. De aanbiedingen voor samenwerking met westerse landen kwamen voornamelijk na 1989.
In Nederland hebben 331 van de 418 steden een stedenband met een buitenlandse stad. Het aantal stedenbanden per stad varieert van 1 tot 6 stedenbanden. Meestal zijn deze stedenbanden met Centraal- en Oost-Europese steden. Sommige gemeenten hebben een stedenband met Midden- of Zuid-Amerikaanse gemeenten en deze hebben ontwikkelingssamenwerking tot doel.1
Veel Tsjechische steden hebben een stedenband met een Nederlandse stad. Professor Hans Renner zegt in zijn boek dat er een zeventigtal officiële stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden bestaat.2 Op de website die zich met de stedenbanden bezighoudt zijn 49 stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden vermeld.3 De eerste stedenband tussen een Tsjechische en Nederlandse stad werd in 1985 gesloten. Het was de stedenband tussen Havlíčkův Brod en Brielle. Tevens is het de enige stedenband tussen een Tsjechische en Nederlandse stad die voor de Fluwelen revolutie gesloten werd. Deze stedenband is nog steeds heel actief.4 Voor mijn scriptie heb ik drie stedenbanden gekozen: Hradec Králové – Arnhem, Chrudim – Ede en Olomouc – Veenendaal. Ik heb deze drie gekozen, omdat elke 1 2 3 4
Beleidsplan Stichting Stedenband Ede 2011 Hans Renner, Tsjechië en Nederland – Historische raakvlakken, Praha 2002 http://www.twincities.nl/ (6/4/2012) http://mic.muhb.cz/vismo/osnova.asp?id_org=100676&id_osnovy=31191&p1=31191 (6/4/2012)
6
stedenband verschillend is en de verschillen zijn bij deze drie heel goed te zien. Ten eerste wil ik alle steden voorstellen. Verder zal ik alle stedenbanden omschrijven. Tenslotte zal ik de drie stedenbanden vergelijken.
Mijn belangrijkste bron zal het internet zijn. Over dit thema heb ik geen boeken gevonden. Ik zal ook veel gebruik maken van de persoonlijke ervaringen van de mensen die in de stedenbanden actief betrokken zijn.
Ik heb de drie stedenbanden gekozen, omdat ik een persoonlijke relatie met de drie Tsjechische steden heb. In Hradec Králové woon ik mijn hele leven. Ik wist altijd dat er een stedenband met Arnhem was, maar in de stad is het niet goed te zien. Ik wil onderzoeken waarom dat zo is en of de stad iets doet met dit feit. In Chrudim woont een deel van mijn familie. De stedenband met Ede is succesvol vanaf de jaren 90 en de burgers zijn actief betrokken. Ik durf te zeggen dat het de actiefste stedenband in Tsjechië is. Olomouc is de stad van mijn studies. De partnerstad Veenendaal heeft veel geholpen tijdens de overstromingen in 1997. Ik zou willen onderzoeken of de samemwerking nog steeds actief is. Ik wil graag onderzoeken waarom de stedenband in één stad actief is en in een andere niet. Verder zou ik willen onderzoeken waar de motivatie ligt van de Nederlandse steden om met de Tsjechische steden samen te werken.
7
2. Algemene informatie over stedenbanden 2.1 Geschiedenis van stedenbanden Een stedenband is meestal gebaseerd op demografische of historische overeenkomsten. Het idee van stedenbanden is na de Tweede Wereldoorlog ontstaan om meer solidariteit in Europa te creëren. In de loop van de tijd heeft het zich ook naar andere continenten verspreid. De eerste stedenband was die tussen Montbelliard in Frankrijk en Ludwigsburg in Duitsland.5
In het begin waren de stedenbanden op de gebieden van onderwijs, cultuur en sport gericht. Met de ontwikkeling van Europa begonnen de partnersteden ook hun ervaringen met het economische en sociale gebied uit te wisselen. Bij deze gebieden hoort bijvoorbeeld streekplanning, milieubeheer, integratie van gehandicapten, de strijd tegen drugs en werkloosheid en promotie van landbouw en industriële en commerciële activiteiten.6
De stedenbanden waren ook heel belangrijk bij de uitbreiding van de Europese Unie. De inwoners van de lidstaten van de Europese Unie hadden een goede mogelijkheid om de cultuur van de landen buiten de Europese Unie te leren kennen. Door middel van stedenbanden kunnen de landen ook tegen vooroordelen en wantrouwen vechten. Stedenbanden worden gecoördineerd door stadsbesturen of gedeeltelijk onafhankelijke organisaties die door de stadsbesturen gefinancierd worden (stichtingen of platformen). Vandaag de dag bestaan er meer dan 13 000 stedenbanden.7
De Europese Commissie is in 1989 een steunprogramma voor stedenbanden begonnen. Het doel is om de bestaande en nieuwe stedenbanden te steunen. De financiering komt uit de begroting van de Europese Unie. De stedenbanden vallen onder de categorie Burgerschap, vrijheid, veiligheid en recht. De begroting van deze categorie voor 2012 is 28,2 miljoen euro.8
5
Petra Třísková, Bakalářská práce – Groningen en zijn stedenbanden, Olomouc 2006 zie voetnoot 5 7 zie voetnoot 5 8 http://ec.europa.eu/budget/library/biblio/publications/2012/budget_folder/print/186978_2011_4429_EU_ BUDGET_2012_NL.pdf (18/4/2012) 6
8
De Europese Commissie reikt elk jaar de prijs “Golden Star of Town Twinning” uit. Deze prijs wordt aan 10 succesvolle projecten gegeven die belangrijk zijn geweest voor de Europese integratie. De stedenband van Brno en Utrecht heeft eens deze prijs gekregen.9
2.2 Doelstelling en vormen van stedenbanden Elke stedenband maakt zijn eigen doelstellingen. Deze doelstellingen zijn in de overeenkomst van vriendschap en samenwerking vastgelegd. De stedenband heeft veel inbreng voor de inwoners van de stad: ● Ontwikkeling van de tolerantie en de strijd tegen xenofobie ● Ontwikkeling van de burgermaatschappij ● Ontwikkeling van de talenkennis ● Voorlichting over culturen van andere landen10
De inbreng van de stedenband voor de gemeenten: ● Ruimte voor de uitwisseling van ervaringen ● Verbetering van het gemeentebestuur en verhoging van de levenskwaliteit ● Ruimte voor de oplossing van de gezamenlijke problemen ● Steun voor het toerisme ● Het aanknopen van contacten op het economische en zakelijke gebied ● Positieve invloed op de ontwikkeling van de gemeente ● Inwoners kunnen actief deelnemen aan het leven in de gemeente11
De algemene inbreng van stedenbanden: ● Samenleven in Europa en daarbuiten ● Uitbreiding van de algemene kennis ● Opbouw van de solidariteit tussen gemeentebesturen en burgers ● Betere integratie in de Europese Unie12
9
Petra Třísková, Bakalářská práce – Groningen en zijn stedenbanden, Olomouc 2006 http://www.partnerskamesta.cz/o-twinningu/vyznam-a-historie/vyznam-a-historie-twinningu.aspx (12/1/2012) 11 zie voetnoot 10 12 zie voetnoot 10 10
9
Er bestaan ook drie hoofdgroepen van stedenbanden: 1) Een stedenband die gebaseerd is op een officieel contract of overeenkomst 2) De samenwerking van twee steden op één gezamenlijk project 3) Een stedenband die niet op een officieel contract of overeenkomst gebaseerd is, maar wel samenwerkt13 Heel vaak zien we stedenbanden die een officiële overeenkomst hebben maar toch niet actief zijn. De redenen hiervoor zijn verschillend, maar vaak komt het door bezuinigingen of persoonlijke wijzigingen in de stadsbesturen van de steden.
13
http://www.partnerskamesta.cz/o-twinningu/vyznam-a-historie/vyznam-a-historie-twinningu.aspx (12/1/2012)
10
3. Stedenband van Hradec Králové en Arnhem 3.1 Hradec Králové Hradec Králové is een stad in het noordoostelijke deel van Bohemen. Met een oppervlakte van ongeveer 106 km2 en 94 242 inwoners14 is het de grootste stad en tevens de hoofdstad van het gewest Královéhradecký. De werkloosheid varieert van 6 tot 7 procent15, d.w.z. één van de laagste werkloosheidscijfers in Tsjechië. De eerste meldingen over de stad dateren van de 9de eeuw. Het was altijd een belangrijke stad van het Koninkrijk Bohemen (1085-1918) en het was een stad als huwelijksgift (de stad was gegeven aan Eliška Rejčka en daarna aan Eliška Pomořanská). Onder de regering van Josef II werd de stad tot een vesting omgebouwd. Maar in de 20ste eeuw werd de stad opnieuw omgebouwd volgens plannen van Josef Gočár en de stad kreeg veel nieuwe gebouwen van beroemde architecten van die tijd. Vanaf deze periode noemt men Hradec Králové “Salon van de republiek”.16 Hradec Králové is een belangrijk cultureel centrum dankzij het project van de verbouwing van de voormalige luchthaven tot een attractiepark. Elk jaar komen hier duizenden mensen uit heel Europa naar internationale zomerfestivals. Hradec Králové heeft een stedenband met 9 steden: Alessandria in Italië, Banská Bystrica in Slowakije, Metz in Frankrijk, Giessen in Duitsland, Walbrzych en Wroclaw in Polen, Chernigiv in Oekraïne, Kaštela in Kroatië en Arnhem in Nederland. De oudste stedenband is met Banská Bystrica (vanaf 1950). De jongste is met Chernigiv (vanaf 2010).17 Vandaag werkt Hradec Králové het actiefst samen met Walbrzych in Polen. Het is niet zo ver van de Tsjechische grens dus is het makkelijk. Maar de jongste stedenband met Chernigiv is ook heel actief en Hradec Králové wil met hulp en knowhow in deze stad investeren.
14
http://notes2.czso.cz/cz/sldb2011/cd_sldb2011_11_12/index_html_files/CZ052_PVKR13-.pdf (18/1/2012) 15 http://www2.czso.cz/xh/redakce.nsf/i/nezamestnanost_v_kralovehradeckem_kraji_v_listopadu_2011 (13/1/2012) 16 “Historie města“, Profil města 2008, Hradec Králové 2008 17 http://www.hradeckralove.org/hradec-kralove/zahranicni-aktivity (18/1/2012)
11
3.2 Arnhem Arnhem is de hoofdstad van de Nederlandse provincie Gelderland, in het oostelijke deel van het land. Op een oppervlakte van 101 km2 wonen er 148 073 mensen18. Het is één van de middelgrote steden in Nederland.
De stad kreeg in 1233 de stadsrechten van de graaf van Zutphen, maar de eerste melding dateert van 893. In 1579 is het de hoofdstad van Gelderland geworden en dat is het gebleven tot vandaag de dag. Arnhem werd ernstig beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog door Duitse en geallieerde bombardementen. Arnhem speelde een hoofdrol tijdens de geallieerde operatie Market Garden19 en het hele historische centrum werd verwoest. Na de oorlog moest de stad gerenoveerd worden.20 De werkloosheid schommelt rond 7 procent.21 Het is een van de hogere werkloosheidscijfers in Nederland.
Dankzij veel parken, bijvoorbeeld het grote romantische park Sonsbeek, heeft Arnhem in 2009 de prijs Groenste stad van Europa gekregen. Veel toeristen komen hier ook om het Openluchtmuseum of de Burgers’ Zoo te bezoeken. Arnhem is uniek door zijn trolleybusnet – de enige in Nederland en één van de grootste in West-Europa. De eerste lijn werd in 1949 geopend. Vandaag de dag rijden er in Arnhem 5 lijnen geëxploiteerd door de firma Connexxion. Voor bijzondere gelegenheden heeft de stad ook 4 historische trolleybussen.22 Op de officiële webpagina van de stad staat dat Arnhem slechts 3 stedenbanden heeft. Met Croydon in het Verenigd Koninkrijk, Gera in Duitsland en Wuhan in China. De stedenband met Croydon is na de Tweede Wereldoorlog ontstaan, met Gera in 1987. De jongste stedenband met Wuhan van 1999 is eerder een projectband. De steden werken
18
http://arnhem.nl/dsresource?objectid=125271&type=org (19/1/2012) Door deze operatie wilden de Geallieerden de oorlog verkorten. Het doel was om de bruggen in Arnhem, Eindhoven en Nijmegen te bezetten en zo eerder Berlijn te bereiken. Maar deze operatie onder leiding van generaal Montgomery werd een fiasco en de Geallieerden moesten een andere weg naar Duitsland vinden. 20 http://nl.wikipedia.org/wiki/Arnhem#Geschiedenis (19/1/2012) 21 http://arnhem.nl/dsresource?objectid=125271&type=org (20/1/2012) 22 http://nl.wikipedia.org/wiki/Arnhems_trolleybusnet?oldid=10214193 (20/1/2012) 19
12
samen op het gebied van economie en milieu.23 Er bestaat ook een stedenband met Hradec Králové maar deze is niet meer actief.
23
http://arnhem.nl/content.jsp?objectid=22233 (23/1/2012)
13
3.3 Stedenband De samenwerking tussen Hradec Králové en Arnhem is in 1992 begonnen. Het was kort na de Fluwelen Revolutie en de vertegenwoordigers van Arnhem hebben een partner voor een stedenband in Tsjechië gezocht. Ze wilden hun ervaringen van het Westen met een land achter het voormalige ijzeren gordijn delen. De heer Robert van Herwijnen, adviseur voor economische zaken en internationale betrekkingen, had zich zeer verdienstelijk gemaakt voor de stedenband. Hij heeft ook samen met de toenmalige burgemeester van Hradec Králové Martin Dvořák de overeenkomst van vriendschap en samenwerking gesloten.
Het eerste grote project vond plaats in 2003. Het was een project die European Structural Funds CR heette en het was een gemeenschappelijk project van de Tsjechische Unie van steden en gemeenten (Svaz měst a obcí) en de Nederlandse Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Behalve Hradec Králové hebben meer Tsjechische steden deelgenomen aan dit project - Semily, Jičín, Turnov, Liberec, Rychnov nad Kněžnou, Moravská Třebová, Chrudim, Plzeň en Příbram. Het project was op de Europese Structuurfondsen24 gericht. Mensen van de Nederlandse kant hebben hun ervaringen met de Structuurfondsen gedeeld met de ambtenaren van de Tsjechische stadsbesturen. Het was in de periode voor de toetreding van Tsjechië tot de Europese Unie. Het doel was ook de educatie van ambtenaren op het gebied van de reglementen van de Europese Unie.
Op dit succesvolle project sloot het project Social-economic development Hradec Králové aan in 2004. De partners van Hradec Králové bij dit project waren opnieuw Arnhem en de VNG en ook de stad Pardubice. Het hele project bestond uit 7 werkcolleges waarvan 5 in Tsjechië en 2 in Nederland. Het eerste werkcollege vond plaats in Hradec Králové in december 2004. Het was weer op de Europese Structuurfondsen gericht. Verder werd het nieuwe project van een fietspad tussen Hradec Králové en Pardubice gepresenteerd. Dit project werd “De weg van mos en
24
De structuurfondsen waren door de Europese Unie ingesteld om de welvaartsverschillen tussen regio’s van de lidstaten te verkleinen. Voor meer informatie zie: http://www.europanu.nl/id/vh7downx7izu/structuurfondsen
14
peperkoek” genoemd.25 Het thema van het tweede werkcollege was de weg van de strategische plannen naar concrete projecten. Dit thema werd in kleine groepen behandeld onder leiding van de Nederlandse kant en de leden van groepen hadden de mogelijkheid om andere projecten in beide steden te bespreken. In het derde werkcollege maakten de deelnemers kennis met de structuur van het stadsbestuur van Hradec Králové, Arnhem en Pardubice op het economische gebied. De Nederlandse partners hebben ook een project van een wetenschappelijk centrum in Arnhem gepresenteerd. Ze hebben ook de mogelijkheid van de realisatie ervan in Hradec Králové besproken. Het vierde werkcollege vond plaats in Arnhem en Nijmegen. Het doel was om de Tsjechische partners kennis te laten maken met het gebruik van Structuurfondsen in de praktijk. In Arnhem konden de deelnemers een presentatie volgen over samenwerking tussen de stad en ondernemers. Ze konden ook een ondernemingscentrum bezoeken. In Nijmegen hebben de deelnemers het toeristische centrum bezocht. Tsjechische partners hebben hun fietspadproject gepresenteerd. Het vijfde werkcollege hield zich bezig met de praktische verwerking van de projecten verbonden met Structuurfondsen. Deze keer vond het werkcollege plaats in Pardubice en Pec pod Sněžkou. In het kader van het zesde werkcollege kwamen Nederlandse ondernemers naar Hradec Králové. Het doel van dit werkcollege was de relaties tussen Tsjechische en Nederlandse ondernemers te versterken. Hetzelfde programma vond ook plaats in Pardubice. Het laatste werkcollege vond plaats in december 2005, weer in Nederland, deze keer in Enschede. Het hele project werd geëvalueerd. De beide partijen wilden dat ook andere steden zouden deelnemen. Namelijk Doetinchem26, Ede en Chrudim. Alle deelnemers hebben dit project als succesvol beoordeeld.27 Het project van een fietspad tussen Hradec Králové en Pardubice werd nog niet gerealiseerd. Na de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 kwam er een ander stadsbestuur en andere projecten hebben prioriteit gekregen. Een ander probleem was de financiering van het project. Nu proberen Hradec Králové en Pardubice dit project te hernieuwen. Het project zal ook door beide gewesten (Královehradecký en Pardubický) worden ondersteund. De geschatte kosten zullen ongeveer 140 miljoen Tsjechische kronen
25
Tussen Hradec Králové en Pardubice is al lang een grote rivaliteit. Hradec Králové wordt door de inwoners van Pardubice „Mechov“ („Stad van mos“) genoemd. Pardubice wordt van de andere kant „Perníkov“ („Stad van peperkoek“) genoemd omdat er peperkoeken worden geproduceerd. 26 partnerstad van Pardubice 27 Eindverslag van het project Social-economic development Hradec Králové, Hradec Králové 2005
15
(ongeveer 5,6 miljoen euro) bedragen.28 Het project Social-economic development Hradec Králové werd op de conferentie van vereniging Taal s.r.o. 29 gepresenteerd in 2005. De vereniging wilde de beste projecten van Tsjechisch-Nederlandse samenwerking onderscheiden.30 Als beste project werd het project van het klantencentrum in Moravská Třebová gekozen.31 De stedenband tussen Hradec Králové en Arhnem is helaas niet meer actief. De heer Lukáš Martínek is een referent voor buitenlandse zaken in het stadsbestuur van Hradec Králové. Volgens hem heeft Arnhem geen interesse voor verdere samenwerking. Vertegenwoordigers van Hradec Králové sturen regelmatig uitnodigingen naar Arhnem voor verschillende evenementen die in de stad plaatsvinden, net zoals ze het bij andere partnersteden doen. Maar van Arhnem komt meestal geen reactie. Daarom richt Hradec Králové zijn aandacht op stedenbanden met steden die meer oostelijk liggen. Bijvoorbeeld de stedendband met Chernigiv is heel actief. De steden organiseren samen kinderkampen in de zomer. Een andere actieve stedenband is met Walbrzych in Polen. Het grootste voordeel van deze stedenband is dat het vlakbij ligt en het is makkelijker om de gemeenschappelijke evenementen te organiseren. De heer Martínek geeft toe dat Hradec Králové misschien niet meer aantrekkelijk is voor Arnhem. Hij zegt dat in de jaren 90 de Nederlandse partner een mogelijkheid zag om zijn kennis en ervaringen met een ex-socialistisch land te delen. Nu Tsjechië lid is van de Europese Unie heeft Tsjechië geen hulp meer nodig van de westerse landen.32
Aan de andere kant heb ik een reactie van de heer Robert van Herwijnen gekregen. Hij is een adviseur voor economische zaken en internationale betrekkingen bij de gemeente Arnhem en hij stond bij het begin van de stedenband. Volgens hem zag Arnhem de stedenband altijd als een relatie die op concrete projecten gebaseerd is. Deze projecten werden tussen 2000 en 2005 met succes uitgevoerd. Nu worden er geen initiatieven meer genomen voor nieuwe projecten. Gedeeltelijk is dit gebrek aan initiatief 28
http://www.hradeckralove.org/noviny-a-novinky/memorandum-dalo-stezce-mechu-a-perniku-zelenou (2/2/2012) 29 Een organisatie die vertalingen en tolkdiensten biedt. Ze adviseren ook op het gebied van marktonderzoeken. verzorgen projectmanagement en werken samen met notarissen, juristen en belastingadviseurs. Voor meer infomatie zie: http://taal.cz/ 30 gesprek met Ing. Lukáš Martínek op Stadsbestuur van Hradec Králové (25/11/2011) 31 gemeenschappelijke project van Moravská Třebová en zijn partnerstad Vlaardingen 32 zie voetnoot 30
16
veroorzaakt door de bezuinigingen bij de gemeente Arnhem. Verder wil Arnhem zijn activiteiten op nieuwe markten richten. Daarom is Arnhem met zijn stedenband met Wuhan in China begonnen.33
Ik denk dat het grootste probleem bij deze stedenband ligt in de verschillende visies van Hradec Králové en Arnhem. Hradec Králové wil meer een stedenband gericht op culturele
uitwisselingen.
De
stedenbanden
van
Arnhem
zijn
meer
gemeenschappelijke projecten gericht en het culturele aspect is niet zo belangrijk.
33
e-mail correspondentie met Robert van Herwijnen van gemeente Arhnem (1/2/2012)
17
op
4. Stedenband van Chrudim en Ede 4.1 Chrudim Chrudim is een stad in het gewest Pardubický. Chrudim heeft 23 173 inwoners die op een oppervlakte van 33 km2 wonen.34 De werkloosheid varieert van 9 tot 10 procent.35 De eerste melding over Chrudim dateert van 1055. In de Middeleeuwen was de stad één van de belangrijkste steden van het koninkrijk - de stad was een huwelijksgift. In de 18de en 19de eeuw ging het met de ontwikkeling van de stad langzaam, voornamelijk vanwege de langzame ontwikkeling van industrie en treinverkeer. Maar op het gebied van cultuur en onderwijs was het altijd een belangrijke stad. Veel beroemde mensen hadden een relatie tot de stad, bijvoorbeeld Bedřich Smetana, Antonín Dvořák of Alfons Mucha.36
Chrudim is vandaag de dag bekend als een stad van marionetten. Elk jaar vind er een festival, Chrudim van marionetten (Loutkářská Chrudim), plaats – een vertoning van marionettentheater van binnen- en buitenland met workshops. Deze traditie bestaat hier dankzij het marionettenmuseum. Het museum bezit duizenden marionetten. De basis van de tentoonstellingsobjecten komt uit de verzameling van de heer Jan Malík.37
Ook op andere culturele gebieden is Chrudim heel actief. De folkloregroep Kohoutek is ook in het buitenland bekend en treedt regelmatig op. Elke zomer vinden er muziekfestivals plaats en elke augustus een traditionele kermis. Chrudim heeft drie stedenbanden. Met Svidník in Slowakije, Olešnica in Polen en Ede in Nederland. De stedenband met Ede bestaat het langst (de samenwerking werd in 1993 ondertekend)38 en is het actiefst van alle drie. Svidník en Olešnica zijn kleine steden en kunnen minder bieden.
34 35 36 37 38
http://www.chrudim.eu/mesto/o-chrudimi/zakladni-informace.html (24/1/2012) http://www.chrudim.eu/cs/download/upr/uz_anal_podklady/ruru.pdf (24/1/2012) http://www.chrudim.eu/mesto/o-chrudimi/historie.html (24/1/2012) http://www.puppets.cz/index.php?page=muzeum (24/1/2012) http://www.ede-chrudim.nl/# (24/1/2012)
18
4.2 Ede Ede is met zijn 318 km2 één van de grootste gemeentes in Nederland wat oppervlakte betreft.39 In totaal heeft het 107 774 inwoners waarvan 60 procent in de stad Ede woont.40 De werkloosheid schommelt rond 2 procent.41 De hele gemeente bestaat uit 10 woonkernen.
De geschiedenis van Ede begint al in de Middeleeuwen. In de stad zijn veel legerbases te vinden, maar deze zijn al lang buiten gebruik. De stad ligt in de provincie Gelderland aan de rand van het Nationale Park De Hoge Veluwe. Dankzij zijn ligging is de stad heel schoon en groen. Elk jaar vindt er het traditionele festival Heideweek plaats. Tijdens één week worden er Nederlandse tradities gepresenteerd.42
De gemeente Ede is ook bekend om een wereldberoemd museum. In de stad Otterloo ligt het Kröller-Müller Museum in het hart van een groot park. Het museum bezit een grote collectie van het werk van Vincent van Gogh maar ook van 19de en 20ste eeuwse beeldende kunst.43 In de stad Ede zelf zijn bijna geen historische monumenten of musea. Vanaf 2005 was er een Museum Verbindingsdienst, maar in 2010 werd het museum gesloten en is nu op zoek naar een nieuwe locatie voor zijn collectie. 44 Verder is in Ede slechts een museum, het Historisch museum Ede. Dit museum verzamelt de documenten en voorwerpen die betrekking op de geschiedenis van Ede hebben. Zij hebben ook een grote verzameling van traditionele Nederlandse tegels.45 Ede heeft slechts één stedenband, met de Tsjechische stad Chrudim. De samenwerking is in 1993 begonnen en is nog steeds succesvol.
39 40 41 42 43 44 45
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ede_(gemeente) http://nl.wikipedia.org/wiki/Ede_(gemeente) (26/1/2012) http://www.ede.nl/bestuur/nieuws/nieuwsberichten/artikel/kerncijfers-ede/ (26/1/2012) http://ede.buurtmonitor.nl/ (26/1/2012) http://nizozemi.org/mesto-ede/ (27/1/2012) http://www.kmm.nl/ (27/1/2012) http://www.museumverbindingsdienst.nl/ (27/1/2012) http://www.historischmuseumede.nl/?q=node/6 (27/1/2012)
19
4.3 Stedenband De samenwerking tussen Chrudim en Ede is in 1992 begonnen. Toen kwamen vertegenwoordigers van Ede naar Tsjechië omdat ze een stedenband wilden hebben met Slatiňany.46 Maar Slatiňany heeft het aanbod geweigerd. Zo kwamen ze naar Chrudim en de samenwerking is begonnen. In 1993 werd er een overeenkomst van vriendschap en samenwerking gesloten. De overeenkomst geldt voor een periode van 5 jaar dus het wordt elke vijf jaar verlengd (in 1998, 2003 en 2008).47 De heer Jan Kouba, voorzitter van de Commissie van de Gemeenteraad voor buitenlandse betrekkingen, heeft heel mooi de eerste jaren van de stedenband beschreven: “Ze wilden ons helpen in onze ontwikkeling.”48
In Chrudim wordt de stedenband verzorgd door de Commissie van de Gemeenteraad voor buitenlandse betrekkingen. Heel de financiering komt van de stad en vanwege bezuinigingen wordt dit bedrag verminderd. Tijdens de laatste drie jaren is de begroting van de stedenband van 500 duizend Tsjechische kronen tot 240 duizend Tsjechische kronen (ongeveer 9600 euro) per jaar gedaald.49 De Commissie heeft 22 leden, maar de belangrijkste zijn de volgende: ● Ing. Jan Kouba – voorzitter ● Mgr. Tamara Volejníková – ondervoorziter ● Jiří Kadeřávek – ondervoorzitter ● Mgr. Stanislav Novotný - secretaris50 In Ede werd de Stichting Stedenband Ede-Chrudim voor de zorg over de stedenband opgericht. Deze is ook volledig afhankelijk van de financiering van de gemeente. In 2012 is de begroting van de stichting 23 950 euro (ongeveer 600 duizend Tsjechische kronen).51 Het bestuur van de Stichting bestaat uit 8 leden: ● Theo Buijs – voorzitter ● Herman Prangsma – voorzitter ● Marjan Faassen – secretaris
46 47 48 49 50 51
Een stad die ongeveer 4 kilometer ten zuiden van Chrudim ligt. http://www.ede-chrudim.nl/# (17/4/2012) „Chtěli nás sundat ze stromů“, gesprek met Mgr. Jan Kouba in Chrudim (25/11/2011) gesprek met Mgr. Jan Kouba in Chrudim (25/11/2011) http://www.chrudim.eu/mesto/vybory-zm-komise-rm-a-osadni-vybory/seznam-clenu.html (17/4/2012) Beleidsplan Stichting Stedenband Ede 2011
20
● Henk van den Oever – penningmeester ● Berto van den Born – programmacoördinator ● Hetty Joosten – activiteitencoördinator jongeren, educatie en zorg ● Anne Idsinga – activiteitencoördinator cultuur ● Arnold Fickweiler – public relations en websitebeheer52 Maar het succes van de stedenband is vooral afhankelijk van de persoonlijke relaties die de vertegenwoordigers van beide steden hebben. Jan Kouba en Jiří Kadeřávek uit Chrudim en Berto van den Born, de programmacoördinator van de Stichting Stedenband Ede-Chrudim, zijn al jaren goede vrienden en gedeeltelijk ook dankzij hun vriendschap is de samenwerking zo actief.
De stedenband is op vier hoofddoelen gebaseerd. De steden willen cultuurcontact met elkaar hebben. Ze willen samen activiteiten organiseren en ervaringen uitwisselen. Tenslotte willen ze organisaties steunen en elkaar helpen. Op basis van de doelstelling zijn de activiteiten van de stedenband hoofdzakelijk op cultuur en jongeren gericht.53 De eerste doelen waren sociale en materiële hulp, bijvoorbeeld het geschenk van 200 jídlonosič54, een gymzaal voor senioren of een beveiligingscamera voor de stedelijke politie. Ede heeft ook een bijdrage van 70 duizend Tsjechische kronen (ongeveer 2800 euro) gegeven voor een radiostudio in het ziekenhuis van Chrudim.55 Maar de steden werken op veel verschillende gebieden samen en bijna alle inwoners zien duidelijk de resultaten van de stedenband. Het is één van de meest actieve stedenbanden in Tsjechië. In Nederland wordt deze stedenband als een voorbeeld genoemd van een stedenband zoals die zou moeten functioneren.56
Op cultureel gebied is de samenwerking heel intensief. In Chrudim wordt elk jaar het festival De dagen van Ede (Dny Ede) georganiseerd. Op dit festival presenteren de mensen uit Ede hun stad en Nederlandse cultuur. Aan de andere kant wordt in Ede de Chrudimdag georganiseerd. De folkloregroep Kohoutek is heel populair in Ede en treedt
52 53 54 55 56
Beleidsplan Stichting Stedenband Ede 2011 gesprek met Mgr. Jan Kouba in Chrudim (25/11/2011) Een driedelig vat waarin het warme eten gedragen kan worden zonder dat het koud wordt. zie voetnoot 53 zie voetnoot 52
21
er regelmatig op. Chrudim heeft ook meerdere keren de Schotse doedelzakmuziek uit Ede verwelkomd. De vertegenwoordigers van Ede komen ook naar verschillende markten in Chrudim (Katerinamarkt, Kerstmarkt,enz.) en verkopen er Nederlandse kaas. Deze activiteit is in Chrudim erg populair en de kaas is altijd heel snel uitverkocht. Elk jaar wisselen de steden ook nog enkele exposities van beeldende kunst uit.57
De steden werken verder heel actief samen op het gebied van onderwijs en jeugdzorg. De landbouwschool in Chrudim zendt elk jaar 4 uitstekende studenten uit het derde jaar naar Ede naar particuliere boerderijen. Zo krijgen ze hun verplichte stage, kunnen ze het leven zonder ouders in het buitenland ervaren en hebben ook de kans om hun taalvaardigheden te verbeteren. De boeren zelf zijn over de Tsjechische studenten heel tevreden, omdat ze hardwerkend zijn en willen werken. Één gastboer heeft eens gezegd dat het zijn eerste vakantie na 10 jaar was. Verder organiseren de steden afwisselend een schoololympiade en voetbalwedstrijden voor kinderen.58
Kerken zijn een ander actief gebied van samenwerking. Er wordt elk jaar een kinderkamp georganiseerd. Één jaar in Chrudim, het andere jaar in Ede. De kerk heeft ook een programma voor gepensioneerde mensen. Ze reizen regelmatig van Chrudim naar Ede en omgekeerd. Hiermee samenhangend is er ook de samenwerking op het sociale gebied. In 2009 is er in Chrudim een hospice geopend. De verplegers van deze hospice zijn naar Ede gereisd om zo veel mogelijk ervaringen op te doen met het werk in een hospice en met ongeneeslijk zieke patiënten.59 De gemeente Ede heeft ook een bijdrage van ongeveer 618 duizend Tsjechische kronen gegeven (ongeveer 25 duizend euro) voor de bouw van een verzorgingstehuis. Vanwege deze bijdrage heeft de gemeente Ede nu een flat ter beschikking in dit huis. De vertegenwoordigers gebruiken deze flat ongeveer vijf of zes keer per jaar als ze naar Chrudim komen.60
Chrudim is heel beroemd om haar elite parachute-eenheid. Deze is meerdere malen in Afghanistan en andere huidige oorlogsgebieden geweest. Ede aan de andere kant ligt in de regio van de beroemde operatie Market Garden. Bijna elk jaar komen de soldaten 57 58 59 60
gesprek met Mgr. Jan Kouba in Chrudim (25/11/2011) zie voetnoot 57 http://www.smireni.cz/historie.htm (8/3/2012) zie voetnoot 57
22
van Chrudim naar Ede en maken daar een parachutesprong ter herinnering aan hun collega’s uit de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen het leger, maar ook de brandweer en politie werken samen met de partnerstad Ede. Chrudim heeft bijvoorbeeld een nieuwe brandweerauto voor Ede gekocht.61
De landbouw is ook een belangrijk gebied van samenwerking. Particuliere boeren uit Chrudim zijn naar Ede gegaan en hebben daar plaatselijke boeren ontmoet. Nederlandse landbouwers hebben met hun Tsjechische collega’s hun ervaringen gedeeld. Er werd dan gebruikgemaakt van deze ervaringen in Tsjechië.62
Nederland is wereldberoemd voor het kweken van bloemen. Van deze expertise hebben de vertegenwoordigers van Chrudim gebruikgemaakt voor hun inwoners. De specialisten voor het bloemschikken uit Ede zijn een keer naar Chrudim gekomen. Ze hebben hier een bloemschikcursus gegeven. De cursus was heel succesvol en veel mensen uit Chrudim hebben eraan deelgenomen. Bovendien hebben alle deelnemers een certificaat gekregen.63
De stedenband heeft ook met het renoveren van beide steden geholpen. Er werden woonwijken en speeltuinen gerenoveerd. Chrudim heeft verder met het revitaliseren van een dorpsplein in Ede geholpen. Ede aan de andere kant stelde zich aansprakelijk voor een lening bij een Nederlandse bank voor de reconstructie van het Resselovoplein in Chrudim. Zo werd de riolering, de bestrating en de straatverlichting gerenoveerd.64
Een ander goed voorbeeld is de samenwerking op het gebied van ecologie. De ecologen uit Ede komen elk jaar naar Chrudim voor de nacht van de vleermuizen. De specialisten zoeken vleermuizen in de regio van Chrudim en observeren hen. Het publiek kan deelnemen aan lezingen en daarna met specialisten wandelen langs de rivier Chrudimka.65
61 62 63 64 65
gesprek met Mgr. Jan Kouba (25/11/2012) zie voetnoot 61 zie voetnoot 61 zie voetnoot 61 http://chrudimdnes.cz/netopyri-noc (16/3/2012)
23
De partnersteden Chrudim en Ede organiseren tussen de 30 en 50 evenementen. 66 Deze stedenband is dus een van de actiefste stedenbanden in Tsjechië en zonder twijfel ook een van de actiefste stedenbanden in Nederland. De toekomst van de samenwerking lijkt positief te zijn. Chrudim heeft nog twee stedenbanden. De stedenband met Oleśnica in Polen is ook cultureel gericht. De steden werken samen bij het organiseren van de Open Monumentendagen.67 Elk jaar gaan de kindervoetbalteams van Oleśnica en Chrudim samen naar Frankrijk voor een internationaal toernooi. Verder komen de vertegenwoordigers van Oleśnica naar verschillende markten, die in de stad plaatsvinden, zoals de vertegenwoordigers van Ede. De andere stedenband van Chrudim, met Svidnik in Slowakije, is niet zo actief. Svidnik is een kleine stad en de mogelijkheden van samenwerking zijn niet zo groot.68 Ede heeft geen andere stedenbanden. Maar op de vergadering van de Stichting Stedenband Ede-Chrudim werd er besloten dat behalve de verlenging van de stedenband met Chrudim, ook andere steden gezocht zullen worden voor een incidentele samenwerking. Toen ik het gesprek met Jan Kouba, Jiří Kadeřávek en Berto Van den Born had, was het duidelijk te zien dat ze goede vrienden zijn en het werk voor de stedenband met plezier doen. Dankzij hun vriendschap kunnen de inwoners van Chrudim elk jaar bijvoorbeeld de Nederlandse kaas proeven. Ze moeten altijd in een lange rij staan, maar dat is de moeite waard en er blijft nooit iets over. In dit geval volbrengt de stedenband echt zijn doelen.
66
45 evenementen in 2010 en 30 evenementen in 2011 Evenement dat elke september vanaf 1991 plaatsvindt in de meeste Europese landen. Tijdens enkele dagen worden de monumenten opengesteld voor het publiek. 68 gesprek met Mgr. Jan Kouba in Chrudim (25/11/2011) 67
24
5. Stedenband van Olomouc en Veenendaal 5.1 Olomouc Olomouc is de hoofdstad van het gewest Olomoucký. Met zijn 102 000 inwoners en 103 km2 is het de 5de grootste stad in Tsjechië.69 De werkloosheid schommelt rond 9 procent. Gewestelijk gezien is het niet zo veel, maar het gewest Olomoucký in het algemeen heeft één van de hoogste werkloosheidscijfers in de republiek.70
De geschiedenis van Olomouc is heel rijk. Het begint al in de vroege Middeleeuwen. Koning Wenceslaus III werd hier vermoord in 1306 waardoor de hele heersende familie was uitgemoord. Olomouc was in die tijd de hoofdstad van Moravië. In 1573 werd er een universiteit opgericht, de tweede universiteit in Tsjechië. In de 18de eeuw werd het bisdom tot een aartsbisdom bevorderd.71
Olomouc heeft veel mooie en belangrijke monumenten. De Zuil van de Heilige Drieeenheid is in 2000 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO opgenomen.72 De SintWenceslauskathedraal is één van de mooiste sacrale gebouwen in Tsjechië. Het Astronomisch uurwerk is een goed voorbeeld van socialistische kunst. En niet te vergeten het Heilige heuveltje – een plaats waar een klooster met een basiliek ligt en waar veel mensen naar de dierentuin gaan. Olomouc is een studentenstad. De Palacký Universiteit Olomouc heeft 8 faculteiten waar meer dan 23 000 studenten studeren. Deze studenten vormen één vijfde van het aantal inwoners in Olomouc.73 Daarom is de stad in de winter- en zomermaanden heel rustig. De universiteit is ook de tweede grootste werkgever in Olomouc (met meer dan 3000 werknemers).
69
http://www.olomouc.eu/tourism/basic-information/facts-and-attractions_(cesky) (30/1/2012) http://www.olomouc.eu/portal/podnikatel/podnikatelske-prostredi/profilmesta_(cesky)?article_id=8818 (30/1/2012) 71 http://www.olomouc.eu/tourism/basic-information/history/history-of-the-city-indates_(cesky)?article_id=189 (30/1/2012) 72 zie voetnoot 71 73 http://www.upol.cz/o-univerzite/historie-a-soucasnost/ (30/1/2012) 70
25
Olomouc heeft 8 stedenbanden. Met Antony in Frankrijk, Luzern in Zwitserland, Nördlingen in Duitsland, Owensboro in Kentucky (VS), Pécs in Hongarije, Subotica in Servië, Tampere in Finland en Veenendaal in Nederland. De oudste stedenband is met Nördlingen (vanaf 1989) en de jongste met Pécs (vanaf 2002).74
74
http://www.olomouc.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002051616 (30/1/2012)
26
5.2 Veenendaal Veenendaal is een gemeente in het zuidoostelijke deel van de provincie Utrecht. De gemeente heeft een oppervlakte van 19,8 km2 en heeft 61 769 inwoners. De werkloosheid schommelt rond 2 procent.75 De eerste meldingen over de stad dateren van de 16de eeuw. De naam Veenendaal is afgeleid van veen die de omliggende bodem vormt. In de 19de en 20ste eeuw heeft het dorp zich tot een stad uitgebreid dankzij de groei van de textiel- en sigarenindustrie. In de stad stonden veel fabrieken met hoge schoorstenen. Maar de industrie is bijna uit de stad verdwenen en in plaats van fabrieken zijn er nu winkels en woningen.76
Het landschap in de omgeving van Veenendaal is heel gevarieerd. Bossen en heide, boerderijen en fruitbomen – dat alles biedt het landschap van Veenendaal. In 1997 heeft Veenendaal de titel de Groenste stad van Europa gekregen en in 2004 de titel de Groenste stad van Nederland.77
Veenendaal is ook een sportieve gemeente. De organisatie Sportservice Veenendaal zorgt voor informatie over de sportmogelijkheden en stimuleert burgers om te bewegen. Naast sport steunt de gemeente ook het culturele leven. Het belangrijkste culturele centrum heet De Lampegiet. Het programma is heel gevarieerd – theater, opera’s, musicals, enz. Elk jaar vinden er veel evenementen plaats. Bijvoorbeeld in september de Lampegietersavond als verklede kinderen met lampionnen door de stad lopen. Verder kan ik ook het Bokbierfestival, Grenzeloos Veenendaal of Fietsweek noemen. De gemeente besteedt ongeveer 6,5 procent van de begroting aan maatschappelijke en culturele instanties.78 Veenendaal heeft slechts één stedenband, met Olomouc in Tsjechië. De stedenband is in 1993 begonnen en is heel actief.79
75
Welkom in Veenendaal, Veenendaal december 2008 http://www.veenendaal.nl/index.php?simaction=content&mediumid=1&pagid=2624 (30/1/2012) 77 zie voetnoot 75 78 zie voetnoot 75 79 zie voetnoot 75 76
27
5.3 Stedenband Het idee van de stedenband tussen Olomouc en Veenendaal is in 1993 ontstaan tijdens de ontmoeting van Nederlandse burgemeesters met burgemeesters uit Midden- en OostEuropa in Nederland. De voormalige burgemeester van Veenendaal, de heer Fritz Brink, wilde een stedenband met een Tsjechische stad vormen. Hij heeft Olomouc al voor 1989 bezocht en hij vond de stad heel leuk. In 1993 heeft hij de kans gehad om tijdens de ontmoeting met de burgemeester van Olomouc, de heer Milan Hořínek, te spreken. En daar hebben ze besloten om een overeenkomst van vriendschap en samenwerking te sluiten. De stedenband was op vier hoofddoelen gebaseerd: de opbouw van de burgermaatschappij na het 40 jarige tijdperk van socialisme, het contact tussen de inwoners, de toenadering van de stadsbesturen en organisaties en de toenadering van kerken en scholen.80 Alle activiteiten van de stedenband worden door Platform Veenendaal-Olomouc81 gecoördineerd. De ene groep vertegenwoordigers bevindt zich in Olomouc, de tweede in Veenendaal. Het is veel beter dan door de stadsbesturen, omdat in het platform alle gebieden vertegenwoordigd kunnen worden. Verschillende gebieden kunnen dus samenwerken, niet alleen de ambtenaren en politici. Dankzij het platform ontstaan er ook nieuwe ideeën voor verdere samenwerking. De vertegenwoordigers aan de Nederlandse kant zijn: ● Jos Schilte – voorzitter ● Dirk Vroonland – penningmeester (tevens religie) ● Henk Hoitink – serviceclubs ● Ineke Kroes – onderwijs ● Peter Beaart - webmaster82 De Tsjechische vertegenwoordigers: ● Miroslav Petřík – voorzitter ● Mgr. Soňa Horká – secretaresse ● Ing. Vladimír Pokorný – ondervoorzitter
80
gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) Een groep van maximaal 8 leden uit verschillende gebieden, die voor de stedenband zorgt en behalve financiering onafhankelijk van het stadsbestuur is. 82 http://www.veenendaal-olomouc.eu/page2.php (17/4/2012) 81
28
● RNDr. Vladimír Zicháček – middelbare scholen ● Drs. Wilken Engelbrecht – universiteiten ● Milena Valušková – cultuur (tentoonstellingen) ● Djamila Králíková – toerisme ● Mgr. Jan Sítař – cultuur (muziek) ● Ing. Pavel Coufal – kerken ● Hana Polednová – sociaal gebied ● Jaroslav Novák – sport ● JUDr. M.M.A. Knap – contact tussen bedrijven83 De Tsjechische kant van het Platform is bijna niet meer actief. De stedenband wordt gecoördineerd door de afdeling van buitenlandse betrekkingen van het stadsbestuur van Olomouc. De stedenband wordt door de begrotingen van de steden gefinancierd. De begroting van Olomouc voor de stedenband is 700 duizend Tsjechische kronen per jaar (ongeveer 28 duizend euro).84 Veenendaal besteed aan zijn stedenband 18 duizend euro per jaar (ongeveer 450 duizend Tsjechische kronen). Er werden enkele pogingen ondernomen om de begroting te beperken vanwege de economische crisis, maar de stad heeft besloten om het niet te doen.85
Een heel belangrijk gebied van de samenwerking is het sociale gebied. Veenendaal heeft een bijdrage gegeven aan Charita Olomouc om het café Betánie te openen. In dit café worden de producten van de sociale werkplaatsen verkocht. Dat hangt nauw samen met het Huis van de heilige Laurens dat ook financiële steun van Veenendaal heeft gekregen om een lift te bouwen. In dit huis wordt er gezorgd voor gehandicapte mensen. De bewoners hebben veel mogelijkheden om verschillende producten te maken. Van keramiek tot sieraden. Sommige producten worden dan in café Betánie verkocht.86 In 2004 heeft het Veense platform geholpen bij de aanplanting van nieuwe bomen in de parken van Olomouc nadat veel bomen beschadigd werden tijdens de windhoos. Veel steun van Veenendaal komt voor de organisaties die voor kinderen zorgen. De
83
http://www.mmol.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002051605 (17/4/2012) gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) 85 http://www.veenendaalsekrant.nl/plaatsnamen/Veenendaal/bij_vriendschap_heb_je_het_niet_over_geld _17330888.html (4/4/2012) 86 video-opname 10 let partnerství Olomouc-Veenendaal (2003) 84
29
Soroptimist87 heeft een bijdrage gegeven voor de inkoop van de kantine in de Verenigde organisaties voor de kinderzorg (Sdružená zařízení pro péči o dítě). Veense clubs als Rotary en Lions club hebben een inzameling van speelgoed georganiseerd voor de kinderorganisaties in Olomouc. Ze hebben ook een bijdrage gegeven voor airconditioning voor de afdeling kinderoncologie van het ziekenhuis in Olomouc.88 Dankzij Veenendaal kon in 2002 ook de tuin van de Herrmannova kleuterschool gerenoveerd worden.89 De vertegenwoordigers uit Veenendaal hebben zelf de handen uit de mouwen gestoken tijdens hun bezoek aan Olomouc ter gelegenheid van het tienjarig jubileum van de stedenband.90
In 1996 dreigde er in Veenendaal overstromingsgevaar van de rivieren Waal en Rijn. De boerderijen, die vlakbij deze rivieren liggen, werden op een evacuatie voorbereid, omdat het waterniveau met 12 meter dreigde te stijgen. De toenmalige burgemeester van Olomouc RNDr. Ivan Kosatík heeft hulp aan de Veense burgemeester Fritz Brink geboden. Van dit aanbod werd geen gebruik gemaakt, omdat de Veense dijken het gehouden hebben en een evacuatie niet noodzakelijk was.91
De grootste hulp van Veenendaal kwam in 1997 na de vernietigende overstromingen. In het begin van juli heeft het enkele dagen voortdurend geregend. Sommige regio’s in de omgeving van Olomouc, bijvoorbeeld Bruntál, Jeseník en Šumperk, hadden de hulp van het leger nodig. Op 7 juli werd de gevarenklasse in het stroomgebied van de rivier Morava afgekondigd. De weg naar Ostrava was niet meer veilig en de spoorwegen hadden ook veel problemen. En op 9 juli kwam een ramp die niemand zich kon voorstellen. Om 2 uur ’s nachts viel de stroomvoorziening uit en bijna alle toegangswegen naar de stad werden geblokkeerd. Het crisiscentrum moest naar het vliegveld van Neředín, het hoogste punt van Olomouc, geëvacueerd worden. De overstroming duurde 5 dagen en op 13 juli was het leven in Olomouc min of meer terug in de normale situatie.92 Omdat Nederlanders veel ervaringen met het beheersen van
87
De internationale club van vakvrouwen die zich inzetten voor de positieverbetering van vrouwen en kinderen. 88 gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) 89 http://www.ms-herrmannova.cz/ (3/4/2012) 90 video-opname 10 let partnerství Olomouc-Veenendaal (2003) 91 Jan Sítař, Bakalářská práce – Stedenband Veenendaal & Olomouc, Olomouc 2003 92 http://www.olomouc.com/povodne/jakbylo.html (3/4/2012)
30
water hebben, hebben ze snel hulp geboden. Professor Wilken Engelbrecht, het hoofd van de vakgroep neerlandistiek van Palacký Universiteit, heeft zijn contacten in Nederland gealarmeerd en de hulp kwam zo spoedig mogelijk. Al op de derde dag na de overstroming zijn de vertegenwoordigers uit Veenendaal naar Olomouc gekomen. Ze hebben een auto ter beschikking gesteld en er was een psychologe. Veenendaal heeft ook een groot bedrag van zijn begroting aan Olomouc gegeven. Mensen hebben inzamelingen georganiseerd en zo kregen getroffen inwoners van Olomouc bijvoorbeeld meubelen. Deze ramp heeft de stedenband verder nog versterkt.93 Professor Wilken Engelbrecht en Platform Veenendaal-Olomouc hebben de prijs van de stad Olomouc gekregen voor hun inzet tijdens de overstromingen.94
De samenwerking is ook op de jeugd gericht. Het Christelijk Lyceum Veenendaal en het Slovanské gymnasium Olomouc werken al lang samen, net zoals het Čajkovského gymnasium en het Rembrandt college. Er worden regelmatig reizen voor de leerlingen georganiseerd. Het Slovanské gymnasium heeft ook met de vakgroep neerlandistiek van de Palacký Universiteit samengewerkt. De studenten neerlandistiek hebben lessen Nederlands gegeven op het Slovanské gymnasium. Zo konden de studenten van het Slovanské gymnasium het Nederlands leren en met hun vrienden uit Nederland in hun taal spreken. De jeugd uit Olomouc en Veenendaal wordt ook op het culturele gebied gesteund. De leerlingen van basisscholen en de kunstschool hebben samen een kunstproject gemaakt. Verder organiseren de steden culturele uitwisselingen van verschillende muziekgroepen. Op cultureel gebied worden natuurlijk ook volwassenen gesteund. De steden wisselen regelmatig tentoonstellingen van kunstenaars, keramisten en fotografen uit.95
De politieke samenwerking was heel nuttig, vooral in de jaren 90. Er werden uitwisselingen van ambtenaren georganiseerd over actuele thema’s. De Nederlandse partners hebben hun ervaring met het afvalbeheer gedeeld. Dankzij de werkcolleges over het afvalbeheer werd de afvalsortering in Olomouc verbeterd en is nu effectiever. Heel nuttig waren voor de ambtenaren van Olomouc de ervaringen van Veense ambtenaren op het gebied van toerisme, bescherming tegen overstromingen en de bouw 93 94 95
gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) http://www.olomouc.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002043062 (4/4/2012) zie voetnoot 93
31
van fietspaden. De ambtenaren van Olomouc hebben ook een project gericht op de veiligheid van bejaarden en kinderen uitgevoerd na werkcolleges met Veense partners. De stadsbesturen van beide steden hebben ook uitwisselingsstages voor banken, bouwbedrijven en afvalbeheerbedrijven geïnitieerd. Helaas hebben deze stages geen vervolg gekregen.96 Vlakbij Olomouc, in Horka nad Moravou, ligt het ecologische centrum Sluňákov. Het is een laagenergetische woning in het midden van de natuur. Het huis is een architectonisch uniek gebouw. Het is van hout, beton, glas, steen en ongebakken bakstenen gebouwd en het heeft in 2007 de hoofdprijs van de Grand Prix van architecten gekregen. Het energieverbruik zou vijf keer lager zijn dan bij gewone huizen, omdat het gebouw gedeeltelijk onder de grond is gebouwd. Het huis Sluňákov heeft 44 kamers die als een hotel dienen. De gasten van dit hotel zijn hoofdzakelijk kinderen die hier komen om meer over de natuur en ecologie te leren. Het huis werd tussen 2005 en 2006 gebouwd, maar het idee van het ecologische centrum is al in 1990 ontstaan. Vanaf die tijd werden verschillende ecologische projecten uitgevoerd. In 2000 werden ook de vertegenwoordigers van Veenendaal geraadpleegd. 97 In 2001 werd de Veenendaalslaan in Sluňákov geopend. De hele laan wordt door bomen geflankeerd. Deze bomen werden door de vertegenwoordigers van Veenendaal geplant en elke boom wordt door één Veense familie gesponsord. Bij het ecologische centrum worden ook veel ervaringen van Nederlandse partners toegepast.98 Op het gebied van milieu heeft Veenendaal deelgenomen in de versiering met bloemen van Olomouc. Veense bloemenbedrijven hebben bloembollen aan Olomouc gegeven. Deze bollen werden op verschillende plaatsen in Olomouc geplant tijdens het bezoek van een delegatie uit Veenendaal met de hulp van de studenten van het Slovanské gymnasium.99
Een heel succesvolle samenwerking bestaat tussen brandweer en politie. Die organiseren regelmatig studiereizen en wisselen ervaringen uit. De politieagenten en de brandweermannen zijn zo tevreden met de samenwerking dat ze ermee willen doorgaan, ook als de stad geen geld meer zou geven aan de stedenband. 96 97 98 99
gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) http://www.slunakov.cz/index.php?2-1009x009 (4/4/2012) zie voetnoot 96 video-opname 10 let partnerství Olomouc-Veenendaal (2003)
32
Sommige uitwisselingen worden ook door de kerken georganiseerd. Die zijn vaak ook op concrete hulp gericht. De inwoners van Olomouc hadden in de eerste jaren van de samenwerking ook de kans om naar Veenendaal te reizen. Het reisbureau Bolderman heeft de reizen naar Veenendaal en omgeving regelmatig georganiseerd. En voor een betere oriëntatie van toeristen hebben de steden samen een gids gepubliceerd. Aan de ene kant stelt de gids Olomouc voor in het Nederlands, aan de andere kant stelt het Veenendaal voor in het Tsjechisch.100
Een groot aandeel in het functioneren van de stedenband heeft de vakgroep neerlandistiek van de Palacký Universiteit. De gemeente Veenendaal en het Platform Veenendaal-Olomouc hebben een groot bedrag gegeven voor de oprichting van het Centrum voor de Nederlandse en Vlaamse taal en cultuur “Erasmianum”. Dit centrum werkt in het kader van de vakgroep, maar is een zelfstandige institutie. Het is een informatiebureau voor Moravië en Silezië over Nederland en Vlaanderen en het culturele leven daar en over de activiteiten verbonden met deze landen in Olomouc, Wroclaw en Wenen. Ze organiseren verschillende evenementen, zoals conferenties en symposia over verschillende thema’s, auteurslezingen, vertoning van Nederlandse films en
tentoonstellingen.
Het
is
ook
een
plaats
waar
de
Nederlandstalige
moedertaalsprekers, die in Moravië of Silezië wonen, elkaar kunnen ontmoeten. Het Erasmianum werd in 2003 geopend na de omvangrijke reconstructie van de hele vakgroep. Behalve Veenendaal hebben ook andere instellingen aan de reconstructie bijgedragen, namelijk de Nederlandse Taalunie, Prins Bernhard Cultuurfonds en Orde van de Prince (genootschap uit Diest in België).101 De studenten neerlandistiek, werknemers van de universiteit en ook het publiek kunnen verder een rijk gevulde bibliotheek gebruiken. De collectie van de bibliotheek bevat Nederlandse en Vlaamse literatuur, Friese en Afrikaanse literatuur, vertaalliteratuur (hoofdzakelijk van Nederlands naar Tsjechisch), Nederlandse leerboeken en tijdschriften, boeken over Nederlandse en Belgische kunst, geschiedenis en economie en ook veel Nederlandse en Vlaamse films.102 De bibliotheek is gedeeltelijk ook dankzij de stedenband met Veenendaal ontstaan. De heer Gerard Hörchner103 en zijn echtgenote Suze Hörchner uit 100 101 102 103
gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) http://www.niz.upol.cz/katedra/o_katedre/erasmianum.html (5/4/2012) http://www.niz.upol.cz/katedra/o_katedre/knihovna_katedry.html (5/4/2012) voormalige voorzitter van Platform Veenendaal-Olomouc
33
Veenendaal hebben een tijd in Olomouc doorgebracht. De heer Hörchner gaf lessen fonetiek, uitspraak en grammatica aan de studenten. Zijn echtgenote wilde ook iets doen. Er was al een bibliotheek bij de vakgroep, maar er bestond geen catalogus. Zij heeft dus het idee gekregen dat ze de catalogus kan creëren. 104 Dankzij haar idee heeft de bibliotheek nu een overzichtelijke elektronische catalogus en het zoeken is veel makkelijker. Veenendaal heeft ook veel boeken aan de bibliotheek gegeven. Sommige Veenendalers komen ook naar Olomouc om lessen te geven, zoals bijvoorbeeld Gerard Hörchner. De laatste keer (maart 2012) was het de heer Willem Lenderink. Tijdens het verblijf van docenten uit Veenendaal stelt het stadsbestuur van Olomouc hen een appartement ter beschikking. Het stadsbestuur van Olomouc maakt soms ook gebruik van de studenten of docenten neerlandistiek als tolk wanneer de delegatie van Veenendaal op een officieel bezoek komt.
Beide steden profiteren van alle mogelijkheden om hun samenwerking te vieren. Ter gelegenheid van het tienjarig jubileum van de stedenband heeft Olomouc de viering georganiseerd. Een grote delegatie uit Veenendaal is naar Olomouc gekomen. Tijdens een paar dagen konden alle deelnemers de resultaten van de tienjarige samenwerking zien. Het was ook een periode wanneer Veenendaal veel geldelijke bedragen aan Olomouc heeft gegeven. Bijvoorbeeld de bijdrage voor het café Betánie, het Huis van heilige Laurens, de Herrmannova kleuterschool, enz. Ter gelegenheid van de viering werd ook het Centrum voor de Nederlandse en Vlaamse taal en cultuur “Erasmianum” geopend.105 De stad Olomouc heeft ook een video-opname “10 jaar stedenband Olomouc-Veenendaal”106 gemaakt waarop de hele samenwerking samengevat wordt.
Veenendaal heeft een soortgelijk evenement georganiseerd in oktober 2008. Toen ging het om het vijftienjarige jubileum. Tijdens vijf dagen konden de vertegenwoordigers van Olomouc Veenendaal en zijn omgeving leren kennen, onder andere het Kröller Müller museum107 en Paleis Het Loo108. Ook gaf het Moravisch Filharmonisch Orkest twee concerten.109 104 105 106 107 108 109
gesprek met dhr. Gerard Hörchner (april 2011) video-opname 10 let partnerství Olomouc-Veenendaal (2003) 10 let partnerství Olomouc-Veenendaal Een museum van moderne kunst die in het Nationaal Park de Hoge Veluwe te Otterloo ligt. Een voormalig Koninklijk Paleis, nu een Nationaal Museum, die vlakbij Appeldoorn ligt. http://www.veenendaal-olomouc.eu/15jaar.php (5/4/2012)
34
Het laatste grote officiële evenement was het bezoek van de vertegenwoordigers van Olomouc aan de Tsjechische dagen in Veenendaal in oktober 2011. Het stadsbestuur van Veenendaal had een rijke programma georganiseerd. De delegatie uit Olomouc heeft Den Haag bezocht. Ze hebben ook de gemeente Ede bezocht, die een heel goede stedenband met het Tsjechische Chrudim heeft110. Olomouc heeft zich tijdens de Tsjechische dagen ook gepresenteerd. Ing. Zatloukal heeft zijn foto’s van de Fluwelen revolutie tentoongesteld in het museum Cultuurfabriek. Op de feestavonden traden twee Tsjechische blaaskapellen Věrovanka en Olešnica op. In de bioscoop konden mensen een Tsjechische film bijwonen en in het restaurant Mucha Tsjechische gerechten proeven.111
De stedenband van Olomouc en Veenendaal zal volgend jaar zijn twintigjarige jubileum vieren. Volgens mevrouw Horká van het stadsbestuur van Olomouc was de samenwerking vroeger meer actief en daalt de laatste jaren de activiteit. Het stadsbestuur van Veenendaal had ook een voorstel dat ze geen vast bedrag meer aan de samenwerking zouden geven. Dit voorstel werd niet goedgekeurd, maar er kunnen wel bezuinigingen verwacht worden. Hoewel Veenendaal maar één stedenband heeft, probeert het de mensen in Marokko te helpen. De reden is heel simpel, ze willen helpen met de ontwikkeling van het land waaruit veel nieuwe inwoners van Nederland komen. De hedendaagse Veense brugemeester Ties Elzenga is heel enthousiast over de stedenband met Olomouc. Maar zijn ambtstermijn zal spoedig ten einde lopen en niemand weet wie zijn opvolger zal worden.112 Olomouc heeft nog zeven andere stedenbanden. De stedenband met Nördlingen in Duitsland gaat ook om culturele uitwisselingen. Olomouc heeft Nördlingen geholpen door het verblijf van MUDr. Horáková in het ziekenhuis van Nördlingen. De samenwerking met Luzern in Zwitserland heeft Olomouc geholpen tijdens de overstromingen in april 2006. De stedenband met Owensboro in Verenigde Staten is hoofdzakelijk gericht op de uitwisselingen van padvinders. Andere stedenbanden met Pécs in Hongarijë, Subotica in Servië, Antony in Frankrijk en Tampere in Finland zijn
110 111 112
meer informatie in het hoofdstuk 4. Stedenband van Chrudim en Ede gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012) zie voetnoot 111
35
cultureel gericht. Bovendien heeft Olomouc in 2011 een memorandum met Bratislava ondertekend. Olomouc zal in de toekomst dus in totaal 9 stedenbanden hebben.113
113
gesprek met Mgr. Soňa Horká op Stadsbestuur van Olomouc (5/3/2012)
36
6. Vergelijking van stedenbanden Stads naam
Oppervlakte
Inwoners
(km2)
Begroting voor
Aantal
stedenband
stedenbanden
Hradec Králové
106
94 242
-
9
Arnhem
101
148 073
-
4
Chrudim
33
23 173
9600 €
3
Ede
318
107 774
23 950 €
1
Olomouc
103
102 000
28 000 €
8
Veenendaal
19,8
61 769
18 000 €
1
Elke stedenband van de drie bovengenoemde stedenbanden is verschillend. De stedenband van Hradec Králové en Arhnem is niet meer actief. Het probleem bij deze stedenband is dat Arnhem niet partnersteden voor culturele uitwisselingen zoekt, maar voor concrete projecten. Ze willen hun ervaringen delen met landen en gebieden waar ontwikkeling nodig is. Daarom oriënteren ze zich bijvoorbeeld op China. De tendens van hulp aan ontwikkelingslanden zien we ook bij Veenendaal. Ze richten hun hulp op Marokko. Hradec Králové werkt samen met Chernigiv in Oekraïne en het gaat hier ook hoofdzakelijk om ontwikkelingshulp. Dat is het bewijs dat één van de hoofddoelen van stedenbanden de ontwikkelingshulp is.
Een heel belangrijke factor bij de samenwerking is de grootte van de stad. Grote steden hebben meer problemen en moeten hun begroting over meerdere gebieden verdelen. Ze hebben vaak ook meer stedenbanden dan slechts één en het is moeilijk om ze allemaal goed te beheren. Olomouc is echter de uitzondering die de regel bevestigt. Het heeft veel stedenbanden, maar met alle partnersteden heeft het goede en actieve relaties. Hradec Králové heeft de meeste stedenbanden van de drie, maar de actiefste stedenbanden heeft het met steden die niet ver van Tsjechië liggen (zoals Walbrzych in Polen) of met minder ontwikkelde landen. Met westerse landen, zoals Frankrijk of Nederland, werken ze bijna niet samen. Hoewel Chrudim in totaal 3 stedenbanden heeft, is de enige actieve die met Ede. Daar gaat het ook om de grootte van de steden, omdat
37
Svidnik in Slowakijë en Oleśnica in Polen zulke kleine steden zijn, dat er bijna geen mogelijkheden tot samenwerking zijn.
Persoonlijke betrekkingen zijn ook heel belangrijk bij stedenbanden. Chrudim en Ede hebben een stedenband die gebaseerd is op een vriendschap tussen Jan Kouba, Jiří Kadeřávek en Berto Van den Born. Het gaat niet alleen om politieke besluiten. Bijna dezelfde situatie zien we in Olomouc. Een grote rol speelt hier de aanwezigheid van de vakgroep neerlandistiek in Olomouc, omdat de docenten veel contacten en vrienden in Nederland hebben. Bovendien waren tot nu toe alle burgemeesters van Veenendaal enthousiast over Olomouc en dat heeft de stedenband veel geholpen. De stedenband van Hradec Králové en Arnhem is een goed voorbeeld van een gebrek aan persoonlijke betrekkingen. Er bestaat zelfs geen externe organisatie die voor de stedenband zorgt zoals bij de andere twee stedenbanden. Dat is een heel groot voordeel, omdat de vertegenwoordigers van alle gebieden over de stedenband kunnen besluiten. Het hangt dus niet alleen van de politici af, maar ook van het publiek. Ook andere stedenbanden in Tsjechië en Nederland hebben dat geconstateerd en veel stedenbanden fungeren op basis van een platform of stichting.
Bij alle stedenbanden is de financiering een groot probleem. We zitten in het midden van de economische crisis en iedereen moet bezuinigen. De stedenbanden zijn vaak het eerste gebied waarop de stad bezuinigt. Deze tendens is te zien op alle begrotingen van de stedenbanden. De begroting van Hradec Králové en Arnhem wordt hier niet genoemd, omdat er geen geld wordt uitgegeven bij deze stedenband. De begrotingen voor de stedenband bij de andere vier steden stroken met de grootte van elke stad. Olomouc geeft het meeste geld uit (700 duizend Tsjechische kronen/28 duizend euro). Het is ook de grootste stad. Ede zelf is kleiner dan Olomouc, maar omdat de begroting van de hele gemeente114 komt, is het bedrag ook hoger (24 duizend euro/600 duizend Tsjechische kronen). Chrudim is het kleinst dus het heeft de kleinste begroting (240 duizend Tsjechische kronen/9600 euro). Maar het was niet altijd zo. In het verleden was de begroting van Chrudim de helft groter. Vanwege de bezuinigingen in de stad is het gedaald. In Veenendaal hebben ze overwogen geen geld meer aan de stedenband uit te 114
Gemeente is een groep van woonkernen (steden of dorpen) die samen door één politieke apparaat worden bestuurd. In Tsjechië is hiervoor geen equivalent.
38
geven. Dat zou misschien het einde van de stedenband betekenen, omdat het zonder geld niet gaat. Nederlanders zijn erg in de sociale hulp geïntereseerd. De projecten voor gehandicapten (in Olomouc en Chrudim), gepensioneerden (in Chrudim) of de hulp tijdens de overstromingen (in Olomouc) zijn hiervan een goed bewijs. Nederlanders hebben veel ervaring op het gebied van de sociale hulp en ze delen het graag. Zo hadden de verplegers van het hospice in Chrudim kans om naar Nederland te gaan en tijdens enkele stages te leren. Heel belangrijk is ook de samenwerking tussen kerken, die ook met het gebied van sociale hulp verbonden is.
Iedereen aan de Tsjechische kant is het erover eens dat de stedenbanden in het begin hoofdzakelijk op de ontwikkeling van het “nieuwe” Tsjechië waren gericht. Na 40 jaar socialisme waren de mensen niet gewend om over het land of de stad mee te beslissen. Daarmee wilden de Nederlandse partners helpen om zo de basis van de burgermaatschappij in Tsjechië te leggen. Het is wel gelukt, maar in sommige gevallen is de samenwerking op dat moment gestopt. De stedenband van Hradec Králové en Arnhem is na de toetreding van Tsjechië tot de Europese Unie gestopt op initiatief van Arnhem. Arnhem heeft geen cultureel gerichte stedenband gezocht en slechts in het kader van enkele projecten heeft het zijn ervaringen gedeeld. Op dat moment was de stedenband volbracht en had geen zin meer. In Olomouc gebeurde iets soortgelijks en de stedenband is ook niet zo actief meer als in de jaren 90. Maar de culturele samenwerking bestaat nog altijd en bijvoorbeeld brandweer en politie werken samen ook zonder de hulp van de steden. De samenwerking in Chrudim was altijd hoofdzakelijk op cultureel en sociaal gebied gericht en dat blijft het ook.
Een actief gebied van samenwerking is de samenwerking tussen scholen. De studenten van de landbouwschool in Chrudim hebben elk jaar de kans om naar Nederland te gaan en drie maanden daar te werken. Twee gymnasiums in Olomouc werken ook samen met middelbare scholen in Nederland – het Slovanské gymnasium met het Christelijk Lyceum Veenendaal en het Čajkovského gymnasium met het Rembrandt college. Deze samenwerking bestaat uit uitwisselingen van studenten. De samenwerking tussen scholen in Olomouc en Veenendaal werd ook nog door de vakgroep neerlandistiek van 39
de Palacký Universiteit gesteund toen de studenten neerlandistiek lessen Nederlands op het Slovanské gymnasium hebben gegeven. Tot het onderwijsgebied kunnen we ook de vakgroep neerlandistiek zelf rekenen. De vakgroep heeft veel steun van Veenendaal gekregen (boeken voor de bibliotheek, financiën voor de reconstructie van de vakgroep, enz.). En regelmatig komen er gastsprekers uit Veenendaal voor lezingen. Ook de basisscholen werken samen, zowel in Chrudim en Ede als in Olomouc en Veenendaal. Chrudim en Ede organiseren afwisselend een schoololympiade en voetbalwedstrijden. De samenwerking van de basisscholen van Olomouc en Veenendaal is hoofdzakelijk op het gebied van kunst gebaseerd. Ze hebben samen enkele kunstprojecten gemaakt. Bij de stedenband van Hradec Králové en Arnhem is er geen samenwerking op dit gebied. De uitwisselingen van tentoonstellingen en andere culturele evenementen is één van de belangrijkste gebieden van de samenwerking. Chrudim organiseert elk jaar de Dagen van Ede waar de Nederlandse cultuur wordt gepresenteerd. Ede organiseert elk jaar de Chrudimdag waar de vertegenwoordigers van Chrudim de Tsjechische cultuur presenteren. Ze wisselen ook elk jaar enkele exposities van beeldende kunst uit. Een soortgelijke samenwerking bestaat ook bij Olomouc en Veenendaal. De officiële bezoeken van de vertegenwoordigers van de steden zijn een goede mogelijkheid om het partnerland beter te leren kennen. Er worden altijd bezoeken aan de regio en de hoofdstad (Praag of Den Haag en Amsterdam) georganiseerd.
Alle steden hebben in het kader van de stedenband enkele gemeenschappelijke projecten. De hele stedenband van Hradec Králové en Arnhem was op projecten gebaseerd. Twee gemeenschappelijke projecten waren op Europese Structuurfondsen gericht. Het doel was om de ambtenaren van het stadsbestuur van Hradec Králové op de toetreding tot de Europese Unie voor te bereiden. De vertegenwoordigers van Arnhem hebben ook hun ervaringen met de bouw van fietspaden gedeeld. Er is ook een concreet project voor een fietspad ontstaan in het kader van het project Social-economic development Hradec Králové. In dit project werd er ook met Pardubice en Doetinchem samengewerkt. Deze twee steden hebben ook een stedenband. Na afloop van deze projecten is de stedenband van Hradec Králové en Arnhem beëindigd. Maar de projecten hebben zeker hun doel bereikt en ambtenaren uit Hradec Králové waren veel beter op de toetreding tot de Europese Unie voorbereid. Olomouc had ook enige 40
projecten gericht op ambtenaren in het kader van de stedenband met Veenendaal. Het ging hoofdzakelijk om het afvalbeheer en de bouw van fietspaden. Heel belangrijk voor de ambtenaren van Olomouc waren ook de werkcolleges over bescherming tegen overstromingen. Voor Chrudim en Ede was misschien het belangrijkste project die van het renoveren van beide steden. Chrudim heeft bijgedragen om een dorpsplein in Ede te renoveren, Ede stelde zich aansprakelijk voor een lening bij een Nederlandse bank voor de reconstructie van het Resselovoplein in Chrudim. Maar niet alle projecten waren zo succesvol. Alle drie de Tsjechische steden hebben pogingen gedaan om de gemeenschapelijke projecten van ondernemers uit Tsjechië en Nederland op te zetten. Het lukte nergens. Elk project is bij het eerste bezoek beëindigd en heeft geen vervolg gekregen.
Olomouc en Chrudim hebben een heel actieve samenwerking tussen brandweer en politie met hun partnersteden. Regelmatig organiseren ze studiereizen en wisselen ervaringen uit. Chrudim heeft ook een brandweer auto voor Edese brandweer gekocht. Heel interessant is de vergelijking van de overeenkomsten van stedenbanden.115 De lengte varieert van 1 (de overeenkomst tussen Veenendaal en Olomouc) tot 4 pagina’s (de overeenkomst tussen Ede en Chrudim). Alle drie de overeenkomsten hebben een Tsjechisch en een Nederlands exemplaar en de overeenkomst tussen Olomouc en Veenendaal bestaat ook in het Engels. De geldigheid van de overeenkomsten is ook verschillend. De overeenkomst van Olomouc en Veenendaal is geldig voor onbepaalde tijd en kan wanneer dan ook geannuleerd worden door één van de partners. Die van Chrudim en Ede wordt elke vijf jaar verlengd en kan ook wanneer dan ook geannuleerd worden door één van de partners. In dit geval zou een opzegtermijn van drie maanden gelden. Bij de overeenkomst tussen Hradec Králové en Arnhem is de geldigheid niet duidelijk. Een van de artikelen zegt dat: “De stad Arnhem zal tijdens de vierjarige periode de stad Hradec Králové helpen op het gebied van het milieu, zowel bij het uitwerken van projecten als bij de realisatie ervan.”116
115
Alle overeenkomsten zijn te vinden in de bijlagen. vertaling van de originele tekst uit de Overeenkomst van vriendschap en samenwerking tussen Hradec Králové en Arnhem, Hradec Králové 1992 116
41
Verder staat er geen andere aanduiding van geldigheid. Er kan dus gedacht worden dat de overeenkomst slechts vier jaar geldig is. Maar met betrekking tot het feit, dat de grootste gemeenschappelijke projecten plaatsvonden tussen 2003 en 2005, is de overeenkomst waarschijnlijk ook voor onbepaalde tijd geldig zoals bij Olomouc en Veenendaal, omdat de overeenkomst al in 1992 ondertekend was. De inhoud van de overeenkomsten is ook verschillend. De overeenkomst tussen Olomouc en Veenendaal is algemener dan de andere twee. De artikelen van de overeenkomst leggen de algemene doelstelling van de stedenband vast. Het is ook een voorbeeldovereenkomst voor andere stedenbanden van Olomouc geworden. In de overeenkomsten tussen Hradec Králové en Arnhem en tussen Chrudim en Ede staan meer details over het functioneren van de stedenband. Bij de overeenkomst tussen Hradec Králové en Arnhem gaat het om de toezegging van hulp op het gebied van milieu. De overeenkomst tussen Chrudim en Ede legt ook vast dat er voor de stedenband gezorgd wordt door de Commissie van de Gemeenteraad voor buitenlandse betrekkingen en de Stichting Stedenband EdeChrudim. Hradec Králové en Arnhem hebben geen onafhankelijke instelling voor de stedenband dus kan het ook niet in de overeenkomst vermeld worden. De stedenband van Olomouc en Veenendaal heeft het Platform Veenendaal-Olomouc om voor de stedenband te zorgen. In de overeenkomst wordt dit echter niet vermeld.
42
7. Conclusie In mijn scriptie heb ik stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden vergeleken. Van de 49 stedenbanden die er tussen Tsjechië en Nederland bestaan heb ik er drie gekozen: Hradec Králové en Arnhem, Chrudim en Ede, Olomouc en Veenendaal. Deze drie stedenbanden zijn heel verschillend en de samenwerking heeft verschillende steunpilaren.
Tijdens mijn werk heb ik contact opgenomen met mensen die persoonlijke betrekkingen met de stedenband hebben. In Hradec Králové heb ik Ing. Lukáš Martínek ontmoet, in Chrudim Mgr. Jan Kouba, Jiří Kadeřávek en Berto van den Born en in Olomouc Mgr. Soňa Horká. Met Robert van Herwijnen uit Arnhem heb ik electronisch gecommuniceerd. Iedereen heeft me waardevolle informatie en veel materiaal gegeven. Mijn andere bron was het internet. Ik heb ook gebruik gemaakt van de scripties die over dit thema al eerder geschreven werden, voornamelijk de scripties van Petra Třísková (Groningen en zijn stedenbanden, 2006) en Jan Sítař (Stedenband Veenendaal & Olomouc, 2003). De stedenband van Hradec Králové en Arnhem heb ik gekozen, omdat ik uit Hradec Králové kom en ik nooit de activiteiten van de stedenband heb gezien. Ik was heel nieuwsgierig waarom dat zo is. Het was een verrassing om te ontdekken dat de Nederlandse partnerstad geen belang meer heeft om met de samenwerking door te gaan. Volgens mij gaat het bij deze stedenband om een misverstand. Hradec Králové zou graag een cultureel gerichte stedenband hebben, maar Arnhem zoekt meer stedenbanden die op concrete projecten gebaseerd zijn. De samenwerking is dus na afloop van twee gezamenlijke projecten beëindigd (European Structural Funds CR en Social-economic development Hradec Králové). Deze projecten hadden de voorbereiding van de ambtenaren voor de toetreding tot de Europese Unie tot doel. De steden zoeken nu mogelijke partnersteden onder de ontwikkelingslanden (het geval van Arnhem) of in Oost-Europa (het geval van Hradec Králové). Hier is dus geen sprake van een toekomst voor de stedenband.
43
De stedenband van Chrudim en Ede heb ik gekozen omdat een deel van mijn familie in Chrudim woont en de stedenband heel actief is. De activiteit is hoofdzakelijk op culturele uitwisselingen gebaseerd. In het kader van de stedenband worden er jaarlijks 30 tot 50 evenementen georganiseerd. De stedenband zorgt ook voor de opleiding van jeugd. Er worden elk jaar stages voor leerlingen van middelbare scholen georganiseerd in Ede. Een andere actief gebied is het sociale gebied (bijdrage van Ede aan de bouw van de hospice en het verzorgingstehuis). Tot de grootste gemeenschappelijke projecten behoort bijvoorbeeld de reconstructie van het dorpsplein in Ede en het Resselovoplein in Chrudim. Deze stedenband is een goed voorbeeld van het belang van de persoonlijke betrekkingen binnen de stedenband. Zonder hen zou de stedenband niet zo goed functioneren als nu. Ondanks de economische crisis, die bezuinigingen veroorzaakt, lijkt de toekomst van de stedenband positief te zijn. De contacten tussen inwoners en instellingen van beide steden zijn zo goed ingeworteld dat de samenwerking ook zonder de officiële stedenband zou doorgaan.
De stedenband van Olomouc en Veenendaal heb ik gekozen, omdat ik in Olomouc studeer. Van deze stedenband kan ik persoonlijk ook soms profiteren als er gastsprekers uit Veenendaal lezingen houden op de vakgroep neerlandistiek. De actiefste periode van deze stedenband waren de jaren 90. In die tijd werd Olomouc door vernietigende overstromingen getroffen. Na deze ramp heeft Veenendaal hulp aangeboden. Deze golf van solidariteit die uit Veenendaal naar Olomouc is gekomen heeft de stedenband versterkt. Veenendaal heeft verder op sociaal gebied geholpen en veel geld voor dit gebied gegeven. De stedenband steunt ook de samenwerking tussen scholen. Twee middelbare scholen uit Olomouc organiseren samen de uitwisselingen van studenten van twee middelbare scholen in Veenendaal. Een belangrijk gebied is ook het gebied van de ecologie en de bescherming van het milieu. Olomouc kon met behulp van deskundigen uit Veenendaal het ecologische centrum Sluňákov openen. Dankzij de werkcolleges voor ambtenaren uit Olomouc werd ook het afvalbeheer in Olomouc verbeterd. In de laatste jaren daalt de activiteit van de stedenband, maar toch zoeken de steden nieuwe activiteiten om te ondernemen.
Mijn vermoeden, dat de activiteit van de stedenband afhankelijk is van persoonlijke betrekkingen, is bevestigd. Het is heel goed te zien bij alle drie de stedenbanden. Voor 44
alle drie de stedenbanden geldt dat het initiatief om de stedenband op te richten van Nederlandse kant kwam. Alle drie de stedenbanden zijn in het begin van de jaren 90 begonnen en de motivatie van de Nederlandse steden was ontwikkelingshulp voor het land achter het voormalige ijzeren gordijn. Ook dankzij deze hulp waren de Tsjechische steden beter voorbereid op de toetreding tot de Europese Unie.
Uit mijn onderzoek blijkt dat de stedenbanden een heel nuttig initiatief zijn. Natuurlijk zijn er niet alleen stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden, maar overal ter wereld. Westerse landen hebben door middel van stedenbanden met de opbouw van de burgermaatschappij in voormalige socialistische landen veel geholpen. Nu is het aan ons om de fundamenten van de burgermaatschappij in de ontwikkelingslanden te leggen en onze ervaringen, die we van het westen kregen, door te geven. De stedenbanden zijn een goed middel hiervoor.
45
Bijlage 1: Lijst van stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden Nederlandse stad Aa en Hunze Almere Amersfoort Amsterdam Arnhem Baarn Barendrecht Barneveld Beemster Brielle Bussum Cranendonck Cuijk De Ronde Venen Doetinchem Driebergen-Rijsenburg Ede Geldrop-Mierlo Gouda Groningen Haarlem Harderwijk Heemskerk Hoorn IJsselstein Leerdam Leidschendam-Voorburg Meppel Mook en Middelaar Naarden Noordenveld Oudewater Papendrecht Purmerend Reeuwijk Rijswijk Swalmen (Roermond) Utrecht Utrechtse Heuvelrug Veenendaal Vlaardingen Waalre Weert Weesp
Tsjechische stad Opočno České Budějovice Liberec Praag Hradec Králové Klášterec nad Ohří Louny Moravský Krumlov Studená Havlíčkův Brod Valašské Meziříčí Domažlice Přerov Kolín Pardubice Semily Chrudim Dobříš Český Krumlov Zlín Světlá nad Sázavou Znojmo Klatovy Příbram Strakonice Nový Bor Hranice Most Přibyslav Uherský Brod Litomyšl Rychnov nad Kněžnou Bílina Jihlava Turnov Beroun Nepomuk Brno Semily Olomouc Moravská Třebová Nové Město na Moravě Rakovník Svitavy 46
Sinds 1998 1993 1992 1993 1993 1992 1985 1989 1990 1992 1992 1997 1992 1992 1996 1991 1997 1992 1994 1994 1990 1999 1994 1991 1995 1991 1992 1989 1995 1993 1993 1992
1992
Westerveld Westland Wijk bij Duurstede Wognum Austerlitz (Zeist)
Polička Mnichovo Hradiště Jičín Hlinsko Slavkov u Brna - Austerlitz
2001
1995
In deze bron worden er alleen 49 stedenbanden genoemd, hoewel er misschien een zeventigtal bestaat. Bron: http://www.twincities.nl/ (6/4/2012)
47
Bijlage 2: Overeenkomst van Hradec Králové en Arnhem
kopie via Ing. Lukáš Martínek 48
Bijlage 3: Overeenkomst van Chrudim en Ede
49
50
51
kopie via Mgr. Jan Kouba 52
Bijlage 4: Overeenkomst van Olomouc en Veenendaal
kopie via Mgr. Soňa Horká 53
Lijst van bronnen Literatuurlijst RENNER, Hans. Tsjechië en Nederland. Historische raakvlakken. Praha: Paseka s.r.o. 2002.
Verslagen Beleidsplan Stichting Stedenband Ede 2011. Ede. 2011 Profil města 2008. Hradec Králové. 2008 Welkom in Veenendaal. Veenendaal. 2008 Eindverslag van het project Social-economic development Hradec Králové. Hradec Králové. 2005
Scripties TŘÍSKOVÁ, Petra. Groningen en zijn stedenbanden. Olomouc. 2006 SÍTAŘ, Jan. Stedenband Veenendaal & Olomouc. Olomouc. 2003
Webpagina’s http://www.twincities.nl/ http://mic.muhb.cz/vismo/osnova.asp?id_org=100676&id_osnovy=31191&p1=31191 http://ec.europa.eu/budget/library/biblio/publications/2012/budget_folder/print/186978_2011_4 429_EU_BUDGET_2012_NL.pdf http://www.partnerskamesta.cz/o-twinningu/vyznam-a-historie/vyznam-a-historietwinningu.aspx http://notes2.czso.cz/cz/sldb2011/cd_sldb2011_11_12/index_html_files/CZ052_PVKR13-.pdf http://www2.czso.cz/xh/redakce.nsf/i/nezamestnanost_v_kralovehradeckem_kraji_v_listopadu_ 2011 http://www.hradeckralove.org/hradec-kralove/zahranicni-aktivity http://arnhem.nl/dsresource?objectid=125271&type=org http://nl.wikipedia.org/wiki/Arnhem#Geschiedenis http://arnhem.nl/dsresource?objectid=125271&type=org http://nl.wikipedia.org/wiki/Arnhems_trolleybusnet?oldid=10214193 http://arnhem.nl/content.jsp?objectid=22233 http://www.chrudim.eu/mesto/o-chrudimi/zakladni-informace.html 54
http://www.chrudim.eu/cs/download/upr/uz_anal_podklady/ruru.pdf http://www.chrudim.eu/mesto/o-chrudimi/historie.html http://www.puppets.cz/index.php?page=muzeum http://www.ede-chrudim.nl/# http://nl.wikipedia.org/wiki/Ede_(gemeente) http://www.ede.nl/bestuur/nieuws/nieuwsberichten/artikel/kerncijfers-ede/ http://ede.buurtmonitor.nl/ http://nizozemi.org/mesto-ede/ http://www.kmm.nl/ http://www.museumverbindingsdienst.nl/ http://www.historischmuseumede.nl/?q=node/6 http://www.olomouc.eu/tourism/basic-information/facts-and-attractions_(cesky) http://www.olomouc.eu/portal/podnikatel/podnikatelske-prostredi/profilmesta_(cesky)?article_id=8818 http://www.olomouc.eu/tourism/basic-information/history/history-of-the-city-indates_(cesky)?article_id=189 http://www.upol.cz/o-univerzite/historie-a-soucasnost/ http://www.olomouc.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002051616
http://www.veenendaal.nl/index.php?simaction=content&mediumid=1&pagid=2624 http://www.europa-nu.nl/id/vh7downx7izu/structuurfondsen http://www.hradeckralove.org/noviny-a-novinky/memorandum-dalo-stezce-mechu-aperniku-zelenou http://taal.cz/ http://www.chrudim.eu/mesto/vybory-zm-komise-rm-a-osadni-vybory/seznam-clenu.html http://www.smireni.cz/historie.htm http://chrudimdnes.cz/netopyri-noc http://www.veenendaal-olomouc.eu/page2.php http://www.mmol.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002051605 http://www.veenendaalsekrant.nl/plaatsnamen/Veenendaal/bij_vriendschap_heb_je_het_niet_ov er_geld_17330888.html http://www.ms-herrmannova.cz/ http://www.olomouc.com/povodne/jakbylo.html http://www.olomouc.eu/phprs/view.php?cisloclanku=2002043062 http://www.slunakov.cz/index.php?2-1009x009 http://www.niz.upol.cz/katedra/o_katedre/erasmianum.html 55
http://www.niz.upol.cz/katedra/o_katedre/knihovna_katedry.html http://www.veenendaal-olomouc.eu/15jaar.php
56
Resumé in het Tsjechisch Ve své bakalářské práci jsem chtěla zjistit, jak fungují partnerství mezi českými a nizozemskými městy. K tomuto účelu jsem si vybrala tři partnerství z celkových 49, které v současné době existují, a to partnerství Hradce Králové s Arnhemem, Chrudimi s Ede a Olomouce s Veenendaalem. Práce je rozdělena do pěti hlavních kapitol. V první kapitole se věnuji obecným informacím o partnerství mezi městy a historii myšlenky partnerství. Popisuji také přínos, který partnerství přináší občanům, obcím i společnosti obecně. V dalších kapitolách již popisuji konkrétní partnerství. Druhá kapitola je věnovaná partnerství Hradce Králové a Arnhemu. Nejprve představuji města samostatně a poté jejich partnerství. To v současné době není aktivní, proto popisuji hlavně dva společné projekty, které se uskutečnily v letech 2003 až 2005. Následující kapitola je věnována partnerství Chrudimi a Ede. Nejprve opět představuji jednotlivá města samostatně a pak jejich partnerství. Toto partnerství je jedním z nejaktivnějších partnerství jak v Čechách, tak v Nizozemsku. Věnuji se proto jednotlivým akcím, které města každoročně společně organizují. Čtvrtá kapitola se věnuje partnerství Olomouce a Veenendaalu. Stejně jako v předchozích kapitolách jsou města nejprve představena jednotlivě a poté jejich partnerství a společné aktivity. Vztah těchto dvou měst byl velmi ovlivněn hlavně povodněmi v Olomouci v roce 1997. Veenendaal tehdy zásadním způsobem přispěl k obnově Olomouce.
V závěrečné kapitole všechna tři partnerství porovnávám na základě různých aspektů, např. podle finanční situace, spolupráce v různých oblastech, osobních vazeb v jednotlivých partnerstvích, partnerských smluv, atd.
57
Resumé in het Engels In my bachelor thesis I wanted to find out how do the partnerships between Czech and Dutch cities work. I have chosen for this purpose three partnerships of total 49 that nowadays exist, namely the partnerships of Hradec Králové with Arnhem, Chrudim with Ede and Olomouc with Veenendaal.
The thesis is divided in five main chapters. In the first chapter I deal with the general information about partnerships between cities and the history of the idea of partnership. I also describe the contribution that the partnership brings citizens, cities and the society in general.
In the other chapters I describe specific partnerships. The second chapter is devoted to the partnership between Hradec Králové and Arnhem. At first, I introduce the cities alone and then their partnership. That isn’t nowadays active, that’s why I describe mainly their two joint projects which took place from 2003 to 2005.
The following chapter is devoted to the partnership of Chrudim and Ede. At first, I introduce the cities alone again and then their partnership. This partnership is one of the most active partnerships both in the Czech Republic and the Netherlands. That’s why I deal with individual events that the cities organize together every year.
The fourth chapter deals with the partnership of Olomouc and Veenendaal. As in the previous chapters, the cities are introduced alone at first and then their partnership and joint activities. The relation of these two cities was greatly influenced mainly by floods in Olomouc in 1997. Veenendaal had significantly contributed to the restoration of Olomouc.
In the final chapter I compare all the three partnerships on various aspects, for example by financial situation, cooperation in various fields, personal relations in the partnerships, partnership agreements, etc.
58
Annotatie Jméno autora:
Blanka Juranová
Název katedry a fakulty:
Katedra nederlandistiky FF UP v Olomouci
Název bakalářské práce:
Stedenbanden tussen Tsjechische en Nederlandse steden
Vedoucí diplomové práce: Drs. Bas Hamers
Počet znaků:
75 837
Počet příloh:
4
Počet titulů použité literatury:
Klíčová slova:
1
partnerství, město, Česká republika, Nizozemsko, Hradec Králové, Arnhem, Chrudim, Ede, Olomouc, Veenendaal
Krátká charakteristika:
Bakalářská práce se věnuje spolupráci českých a
nizozemských měst v rámci partnerství. Práce je rozdělena do pěti hlavních kapitol. Popisuji hlavně tři konkrétní partnerství – Hradec Králové a Arnhemu, Chrudimi a Ede, Olomouce a Veenendaalu. V poslední kapitole tato tři partnerství porovnávám na základě několika vybraných aspektů.
59
