Steden aan zet. Congresmagazine over het CoR Forum on the Urban Agenda. Zet het perspectief van de burger centraal. Steden doe mee

Steden aan zet Congresmagazine over het CoR Forum on the Urban Agenda

MI N I ST E R R ON A L D PLAST ER K

EUR OCOMMI SSARI S CORI NA CREŢU

CvdR VOORZI TTER MA RK KULA

‘Zet het perspectief van de burger centraal’

‘Steden doe mee’

‘In de stad verandert de wereld’

Hans Janssen, Bas Verkerk, Cor Lamers en Ank Bijleveld-Schouten

Inhoudsopgave voorwoord

3.  Voorwoord Cor Lamers, voorzitter van de Nederlandse delegatie naar het CvdR

Geef steden de ruimte

6. Inleiding De beste oplossingen komen van de mensen die zelf met een probleem te maken hebben. Daarom is het noodzakelijk dat steden een grotere stem krijgen in Europese wet- en regelgeving. Steden en stedelijke regio’s zijn het brandpunt van economische en sociale ontwikkelingen. Hier begint vernieuwing en innovatie. Maar steden ervaren ook als eerste de grote vraagstukken van deze tijd: migratie, radicalisering en klimaatverandering. Steden en regio’s kunnen integrale oplossingen bedenken, zij moeten daarvoor de ruimte krijgen.

9. Column van Wim van de Donk 12. Toespraak van Markku Markkula, voorzitter van het CvdR) 13. Toespraak van Erberhart Van der Laan, burgemeester van Amsterdam

Het is een grote verdienste van het Nederlandse EU-voorzitterschap dat de Urban Agenda concreet vorm krijgt. De Nederlandse delegatie van het Comité van voor de Regio’s (CoR) bepleitte dit bij de verantwoordelijke ministers Plasterk en Koenders en kreeg bij hen gehoor. Ook andere partners zagen het belang.

14. Toespraak van Frans van Houten, CEO van Philips 15. Workshop - Slimme en innovatieve steden

Colofon

18. Workshop - Groene steden 19. Workshop - Inclusieve steden 20. Workshop - Stad en land 22. Ronald Plasterk, Minister van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties 23. Corinne Creţu, Eurocommissaris van regionaal beleid 24. Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam 26. Interview Bas Verkerk, burgemeester van Delft

Het CoR Forum on the EU Urban Agenda werd georganiseerd door de volgende partijen: het Europees Comité van de Regio’s, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO), de gemeente Amsterdam, de Provinie Noord-Holland en het Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) Organisatie Forum: Simone Goedings (VNG), Bas van den Barg (VNG), Melanie de Haan (VNG Congressen), Ian Pieplenbosch (VNG), Yolanthe Sinnige (IPO), Wouter van der Heide (gemeente Amsterdam) en Eva Gijbels (provincie Noord-Holland).

31. Twitterpagina Redactie: Marjan Arenoe Fotografie: Serge Ligtenberg, Comité van de Regio’s Vormgeving: Robert Jan van Noort

2 – Congresmagazine

Het Pact van Amsterdam is een eerste stap om de Europese Urban Agenda waar te maken. Het belangrijkste daarbij is dat het initiatief ligt bij gemeenten en dat zij ruimte krijgen om te pionieren. Dat wil zeggen: oplossingen zoeken en de regels opzij zetten als dat nodig is. Kansen benutten en obstakels vermijden. Binnen steden kunnen best practices worden uitgewerkt en opgeschaald naar andere steden. Dit vereist een integrale benadering, wat zich niet verdraagt met ingewikkelde en tegenstrijdige Europese regelgeving. Europa moet regels flexibel maken en minder dirigistisch optreden. Het gebruik van Europese fondsen voor acute problemen vergemakkelijken. Goede regels en minder bureaucratie. Deze dingen zijn van belang om het vertrouwen van burgers in Europa terug te winnen. Amsterdam was op 31 mei 2016 één dag hotspot van Europa. In het Scheepvaartmuseum stelden ministers van alle 28 Europese lidstaten het Pact van Amsterdam vast. In de Westergasfabriek kwamen gemeente- en regiobestuurders uit heel Europa bijeen voor een forum over de Urban Agenda. Een gezamenlijk initiatief van het Comité van de Regio’s, de VNG, het IPO, de provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam. Dit congresmagazine geeft een indruk van het CoR Forum on the Urban Agenda. Een levendige en inspirerende bijeenkomst met een heldere slotsom: deze beweging is niet meer te keren. Cor Lamers, voorzitter van de Nederlandse delegatie en burgemeester van Schiedam

3 – Congresmagazine

inleiding

Goede regels, minder bureaucratie, kennis delen In de stad komt alles samen Nergens anders is zo’n grote concentratie van talent, innovatie en economische groei. Nergens anders slaan maatschappelijke problemen zo hard neer. In steden en stedelijke regio’s komt alles samen. De stad is de logische plek om problemen op te lossen en het beste beginpunt voor Europees beleid. De ministers van alle 28 Europese lidstaten stelden op 31 mei het Pact van Amsterdam vast. Daarmee kwamen de ministers na meer dan twintig jaar debat, ronkende resoluties en verklaringen tot een concrete invulling van de Urban Agenda. Ze zijn het erover eens dat steden meer inbreng moeten krijgen in Europees beleid. Het Pact van Amsterdam gaat om drie belangrijke dingen: kennis uitwisselen door en met de steden, het verbeteren van de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving en een betere toegang tot Europese fondsen.

Thema’s De Urban Agenda heeft onder het Nederlandse EU-voorzitterschap een beslissende impuls gekregen. De steden en Europa zijn het eens geworden over de belangrijkste opgaven voor de steden: de integratie van vluchtelingen en migranten, armoede, mobiliteit, huisvesting, klimaatverandering en circulaire economie. Een innovatieve aanpak is nodig net als het delen en uitwisselen van kennis. De problemen doen zich tenslotte voor in alle steden. In het Pact van Amsterdam zijn twaalf thema’s benoemd waarop volgens de lidstaten de stedelijke dimensie op EU-niveau in kaart moet worden gebracht. Vooralsnog worden vier onderwerpen concreet uitgewerkt: stedelijke armoede, huisvesting, luchtkwaliteit en de integratie van migranten. Bovendien is een

werkmethode afgesproken. Voor elk van de vier thema’s wordt een partnerschap ingesteld met één Europese stad of lidstaat als voortrekker en met deskundigen van andere steden, lidstaten en Europese Commissiediensten als deelnemers. Het partnerschap brengt per thema alle relevante Europese wet- en regelgeving en financiering in kaart en kijkt waar die voor steden zou kunnen worden aangepast.

Verkokering Steden hebben nu veel last van de Europese verkokering. Sectorale wet- en regelgeving zijn in de praktijk soms onuitvoerbaar door tegenstrijdigheden. Een voorbeeld daarvan is de regelgeving rond luchtkwaliteit. De huidige voorzitter van de Nederlandse delegatie naar het Comité voor de Regio’s, Cor Lamers, was eerder rapporteur luchtkwaliteit. Hij ervoer dat het Europese departement Milieu onhaalbare eisen stelt aan de luchtkwaliteit, want de termijnen voor het afschaffen van zeer vervuilende vrachtwagens sluiten er niet op aan. Die termijnen zijn verordonneerd door het departement Industrie dat opereert op een ander speelveld. ‘Het is dweilen met de kraan open. In Europa moet het bewustzijn ontwaken dat een maatregel op het ene terrein gevolgen heeft voor het andere.’ Ook met Europese fondsen moet het gemakkelijker worden om te pionieren. De verantwoordingslast en starre regels rond die fondsen zijn berucht. Die leiden

6 – Congresmagazine

Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten

er bijvoorbeeld toe dat het Europees Sociaal Fonds (ESF) nauwelijks kan worden ingezet voor de acute problemen van nu, zoals de integratie van grote groepen vluchtelingen. Het ESF werkt met plannen die voor zeven jaar moeten worden vastgesteld, in de praktijk is het lastig om zo’n plan te wijzigen. Door het Pact van Amsterdam krijgen steden en stedelijke regio’s ruimte om te pionieren met de gekozen thema’s. Het doel is integrale oplossingen te bereiken; het probleem en de oplossingsrichtingen staan centraal, niet de regels. Het Pact sluit aan op de portefeuille van Eurocommissaris Frans Timmermans die verantwoordelijk is voor het verbeteren van de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving. In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) heeft Europa Decentraal voorbeelden in kaart gebracht van knellende Europese regels, zoals die worden

ervaren door Nederlandse gemeenten, provincies en waterschappen. Dit rapport heet Bridge! en is te vinden op de website van Europa Decentraal.

Integratie migranten Amsterdam Bij het Nederlandse EU-voorzitterschap trokken de verschillende overheden nauw met elkaar op, wat duidelijk zichtbaar was bij het Forum on the EU Urban Agenda van het Comité van de Regio’s in de Westergasfabriek. Minister Plasterk van BZK en Europees commissaris Creţu (regionaal beleid en stedelijke ontwikkeling) verlieten de informele ministersbijeenkomst in het Scheepvaartmuseum om een deel van het Forum te kunnen bijwonen. Omgekeerd waren burgemeester Van der Laan van Amsterdam en Comitévoorzitter Markkula van de partij in het Scheepvaartmuseum. Amsterdam neemt in het kader van het Pact de lead op het thema van de integratie van vluchtelingen. Het gaat

7 – Congresmagazine

column

Wim van de Donk Terugkijkend op het Nederlands voorzitterschap van de EU in de eerste helft van 2016 constateer ik dat we als steden en regio’s een stevige bijdrage hebben kunnen leveren. Daar waar het Europa van de natie-staten soms onzeker wankelt, is er op het niveau van de steden en regio’s een bruisende en optimistische dynamiek. Zo was daar het Pact van Amsterdam over het belang van de EU stedelijke agenda maar ook door het organiseren van aansprekende evenementen, zoals de TEN-T dagen in Rotterdam en de EU Week van de Innovatieve Regio’s in Eindhoven, hebben we ons goed op de kaart gezet. Direct na afloop van het Nederlandse voorzitterschap was ik te gast in Slowakije om deel te nemen aan de 7e EU top van steden en regio’s van het Comité van de Regio’s. De top werd voor het eerst onder Slowaaks voorzitterschap georganiseerd in de hoofdstad Bratislava en stond volledig in het teken van het stimuleren van investeringen in steden en regio’s.

Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten

om huisvesting, publieke dienstverlening, onderwijs en participatie (zowel sociaal als economisch). Verschillende grote steden in Europa spraken hier samen al eerder over. Eén van de knelpunten is dat financieringsinstrumenten niet aansluiten op de behoefte die steden in de praktijk ervaren.

Luchtkwaliteit Het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is de trekker op het terrein van luchtkwaliteit samen met de stad Utrecht. In het partnerschap doen ook Helsinki, Londen, Milaan en Constanta mee. Het partnerschap is erop gericht om beter (wetenschappelijk) in kaart te brengen welke stedelijke en niet-stedelijke factoren bepalend zijn voor de luchtkwaliteit en het maken van een routekaart voor effectieve regulatie. Het uitwisselen van best practices is daarvan een onderdeel. Slowakije, de opvolgende voorzitter van de EU, neemt het voortouw op het thema huisvesting. België en Frankrijk treden op als trekkers van het onderwerp stedelijke armoede.

Overdracht Bij de Europese Urban Agenda en het Pact van Amsterdam werkten Nederlandse overheden nauw samen met Slowakije en Malta, de volgende EU-voorzitters. Op 30 juni droeg Nederland de hamer over aan Slowakije. Dat land heeft zich evenals Malta gecommitteerd aan de bottom-up-benadering in Europa waarbij de stem van steden en stedelijke regio’s – ergo die van de Europese burgers – luider klinkt en beter tot zijn recht komt. 1

www.europadecentraal.nl

8 – Congresmagazine

Wat me opviel tijdens verschillende gesprekken was de spirit en de trots bij de Slowaken. De jongeren in de stad spraken –in goed Engels- bezorgd over de Brexit en waren per saldo vooral optimistisch over het Europese project ondanks de moeilijke omstandigheden van dit moment. In een dankbrief aan gouverneur Pavol Freso van de Regio Bratislava heb ik hier ook specifiek aan gerefereerd. Bouwen aan een betere en vredige samenleving, gefundeerd op menselijke waardigheid, het blijkt nog steeds een richtinggevend en aansprekend ideaal. Het ‘Alle Menschen werden Brüder’ klonk bij het slot van de conferentie nog steviger dan ooit als een indringende opdracht. In een Europa dat zich onderscheidt door een inspirerende variëteit moet er dan wel aandacht zijn voor een economische rationaliteit die vooral in uniformiteit lijkt te zijn geïnteresseerd. Wim van de Donk Commissaris van de Koning in Noord-Brabant

9 – Congresmagazine

Jantine Kriens, Ronald Plasterk, Cor Lamers, Hella Dunger-Löper

keynotes

markku markkula

eberhart van der laan

Pact is een ander denkraam, een nieuw model

Niet de koning of de bisschop, maar burgers

‘Steeds meer zijn de steden de drijvende kracht in de wereld. Steeds meer mensen wonen in de stad. Daar is een goede reden voor: de stad is het toneel van vernieuwing en innovatie, de talenten van mensen komen samen, er zijn initiatieven, banen en vooruitzichten. In de stad verandert de wereld.

‘Amsterdam is geen stad van koningen en bisschoppen, van paleizen of kathedralen. Wel van monumentale panden en grachten, gebouwd door de burgers. Democratisch burgerschap karakteriseert Amsterdam. Van alle Europeanen leeft 75% in de stad. Het Pact van Amsterdam is op hen gericht. Stedelingen en stadsbestuurders leven met de grote vraagstukken van nu en dealen ermee: leefbaarheid, mobiliteit, luchtkwaliteit, migratie en radicalisering. De stad creëert vernieuwing en innovatie dankzij zijn grote aantal zeer diverse inwoners, en dankzij de aanwezigheid van culturele voorzieningen en kennisinstituten. De triple helix van bedrijven, onderwijs en overheid is een voorwaarde voor economische groei en innovatie.

Amsterdam is daarvan een lichtend voorbeeld vanwege zijn economische kracht en culturele erfenis. Niet voor niets werd Amsterdam dit jaar door de EU onderscheiden als Innovation Capital of Europe. Burgers zijn daarbij de vitale schakel; de traditionele triple helix van overheid, bedrijven en kennisinstituten is in Amsterdam uitgebouwd tot een quadrupel helix. De deur staat wijd open voor de kracht van burgers. De vitaliteit van steden, hun kracht om zich te revitaliseren en ontwikkelen weerspiegelt zich in de locatie van dit forum: de Westergasfabriek.

‘Stedelijke dimensie hoort op elk niveau van het overheidsbeleid’ CV Markku Markkula is voorzitter van het Comité van de Regio’s. Hij is lid van de gemeenteraad van de Finse stad Espoo en bestuurder van de regio Helsinki-Uusimaa. Eerder zat Markulla in het Finse parlement.

De aandacht van Europa verschuift terecht van het platteland naar de stad, maar het succes van de stad mag niet ten koste gaan van plattelandsgebieden. Stad en land hebben elkaar nodig. Als hoofdstad voelt Amsterdam een verantwoordelijkheid voor gemeenten met een sterke bevolkingsdaling. Krimp stelt hen voor allerlei problemen, maar door de beperkte schaalgrootte is er geen capaciteit om die problemen het hoofd te bieden. Kennisuitwisseling met een grote stad kan veel opleveren. Zo helpen Amsterdamse gemeenteambtenaren krimpgemeenten bij het gebruik van EU-fondsen en delen ze kennis over citymarketing en de aanpak van leegstand.

Moeilijke uitdagingen zoals luchtvervuiling, huisvesting en armoede zijn er in alle steden. Overal met dezelfde oorzaken en dezelfde noodzaak om het op te lossen. Dat staat of valt met het vermogen om te veranderen en te innoveren. Zoals dit gebouw floreert met een nieuwe bestemming. Door internationaal samen te werken kunnen we zoeken naar oplossingen voor problemen die zich overal voordoen. Van klimaatverandering tot de integratie van minderheden. De stedelijke dimensie is zo belangrijk dat zij moet worden gehoord op elk niveau van het overheidsbeleid. Daarbij moeten de problemen het uitgangspunt zijn, niet de wet- en regelgeving. Te vaak staan regels oplossingen in de weg. We hebben veel te danken aan het Nederlandse EU-voorzitterschap. Het Pact van Amsterdam is meer dan een stellingname, het is een ander denkraam. Een nieuw model voor EU-beleid met pionierende steden die het voortouw nemen. De Urban Agenda wordt straks voortgezet op de Top van Regio’s en Steden in Bratislava (8-9 juli 2016). Ook daar zijn weer veel (hoofd)steden die zich committeren. Zoals er vandaag vijfhonderd vertegenwoordigers zijn van steden en regio’s. ‘Laten we beginnen, inzoomen op problemen en de weg vrijmaken voor oplossingen.’

12– Congresmagazine

CV Eberhart van der Laan is sinds 2010 burgemeester van Amsterdam. Hij was van 2008 tot 2010 minister voor Wonen, Wijken en Integratie in het kabinet Balkenende IV. Eerder was hij advocaat en lid van de gemeenteraad van Amsterdam.

Kennisdelen is ook een belangrijk thema in het Pact van Amsterdam. In de Urban Agenda heeft Amsterdam de rol op zich genomen van coördinator van het partnerschap voor de integratie van migranten. Samenwerking en kennisuitwisseling tussen landen en steden is daarvoor van belang, maar zeker zo belangrijk is de focus op burgers. Zij vragen om oplossingen voor de grote vraagstukken van deze tijd, tegelijkertijd zijn zij het menselijk kapitaal voor het vinden van die oplossingen.’

13– Beter en concreter

frans van houten

Problemen verbinden genereert oplossingen ‘Een innovatief bedrijf als Philips heeft noodzakelijkerwijs een weidse horizon. We houden ons bezig met de grote maatschappelijke uitdagingen van de toekomst. De bevolking wordt ouder, steeds meer mensen hebben een chronische ziekte. De gezondheidszorg moet zichzelf opnieuw uitvinden. Aandacht voor een gezonde levensstijl - preventie - is cruciaal. Efficiënt omgaan met energie is ook zo’n vraagstuk. Door het gebruik van led kan het stroomverbruik met 60% dalen. We hebben aan Madrid recent 225 duizend lampen geleverd die reageren op verkeersintensiteit. We dromen over voedsel produceren in de stad, geen vervuilende distributieketen meer. Oude gebouwen een andere bestemming geven, verse groenten maken met nieuwe technieken. We doen het al in Chicago en Moskou.

‘We kijken jaloers naar Silicon Valley. Waarom kan dat in Europa niet?’

CV Frans van Houten is bestuursvoorzitter van Koninklijke Philips. Hij begon zijn carrière bij Philips waar hij in de loop van de jaren verschillende bestuursfuncties vervulde. In 2009 leidde hij bij de ING de splitsing van de bank en de verzekeringsgroep. In 2011 keerde hij als bestuursvoorzitter terug bij Philips.

Innovatie is teamwork. Het gaat erom de uitdaging en de urgentie te begrijpen en mensen te verbinden. De warmte van de datacentra op de Amsterdamse Zuidas kun je hergebruiken op urban farms. Het CO2-afval van de Rotterdamse haven is bruikbaar in de nabijgelegen kassen. Innovatie is verbinden. Steden kunnen daarbij een grote rol spelen. Talent trekt naar de steden en burgemeesters hebben invloed. In Amsterdam werken bij Philips veel mensen uit binnen- en buitenland. Die mensen moeten wonen, ze moeten geen weerstand tegen buitenlanders ondervinden. Amsterdam stelt zich daarbij zeer constructief op, het gevolg is dat de werkgelegenheid toeneemt. Wij werken graag samen met steden, bijvoorbeeld in het Global Platform for Cities. Als Europeaan maak ik me wel zorgen omdat we in Europa niet het volle voordeel halen uit het aanwezige talent. We kijken jaloers naar Californië met zijn Silicon Valley, waarom kan dat in Europa niet? Verbinden, de connectie maken. Innovatie komt vanzelf als de vonken rondvliegen. Daarom vind ik de Urban Agenda zo belangrijk. Samenwerken. Polarisatie vermijden. Samen ambitieus en ondernemend zijn.’

14– Congresmagazine

workshops

Slimme en innovatieve steden Steden zijn bij uitstek banenmotors en aanjagers van economische groei. Het stadsbestuur werkt samen met lokale kennispartners en bedrijven in de triple helix. Burgemeester Bas Verkerk van Delft vertelt over YES!Delft (www.yesdelft.nl) een initiatief van de TU Delft waarbij jonge studenten hun eigen hightechbedrijven starten. Slim en innovatief gaat ook over het uitwisselen van kennis tussen steden. Dat gebeurt bijvoorbeeld op het Platform Open @ Agile Smart Cities (www.oascities.org) waar standaarden worden ontwikkeld voor vraagstukken die zich overal voordoen en best practices worden uitgewisseld. In de workshop is er ook een presentatie over het European Network of Living Labs (www. openlivinglabs.eu). Dit is een netwerk van innovatieve experimenten gericht op leefbaarheid en betere dienstverlening waarin overheden samenwerken met burgers, kennisinstellingen en bedrijven.

Lambert van Nistelrooy

‘Maak fondsen toegankelijker’ Na de introductie reageert de Nederlandse Europarlementariër Lambert van Nistelrooy (CDA). Hij vindt dat de Europese Structuurfondsen beter toegankelijk moeten zijn voor steden. ‘Het Pact van Amsterdam luidt een andere benadering in van Europees stedelijk beleid. Steden gaan een sleutelrol spelen bij schone energie, duurzame mobiliteit en het vluchtelingenvraagstuk. Innovatie en technologie zullen bijdragen aan meer leefbaarheid en betere dienstverlening.’

Bart Somers, Marcelle Hendrickx, Daniël Termont, Amalia Zepou

workshops

Groene steden Duurzame vormen van mobiliteit, groenstructuren in de stad en hoe de stad moet omgaan met de gevolgen van de klimaatverandering. Daarover gaat de Workshop Groene steden. De stad is een grote vervuiler, maar daar staan maatregelen tegenover zoals investeren in duurzaam openbaar vervoer en lokale productie van duurzame energie. Voorbeelden die worden gepresenteerd betreffen de renovatie van appartementen in Letland. Enerzijds een werkgelegenheidsproject, anderzijds verbetert het de levensomstandigheden van burgers, ook doordat hun energielasten lager worden. Het andere voorbeeld gaat over Boedapest. Hier zijn de waterreservoirs van de brandweer geschikt gemaakt als drinkwaterfonteinen, wat voorziet in een grote behoefte van inwoners en toeristen.

workshops

Inclusieve steden Marcelle Hendrickx (Tilburg)

‘Niet enkel technische maar ook sociale innovatie’

Mark Frequin (Ministerie I en M)

‘Krachten bundelen’

Wethouder Marcelle Hendrickx van Tilburg is lid van het samenwerkingsverband van Europese steden op het gebied van sociale innovatie. ‘Innovatie drijft op technologie, maar sociale innovatie is zeker zo belangrijk,’ zegt ze. Een voorbeeld van die vernieuwing is de Startersbeurs die is opgezet in Tilburg. Jonge werklozen kunnen tegen een stagevergoeding werkervaring opdoen. Deze aanpak heeft in Nederland veel navolging gekregen.

Mark Frequin, directeur-generaal Mobiliteit van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, reageert dat de voorbeelden illustreren waar het bij de Urban Agenda over gaat: grensoverschrijdend kennis en ideeën uitwisselen en zoeken naar oplossingen die steden duurzamer maken. ‘De Urban Agenda heeft geen eigenaar, het gaat erom de krachten te bundelen.’

18 – Congresmagazine

Daniël Termont, burgemeester van Gent en vicevoorzitter van Eurocities, opent de workshop met een oproep voor meer en betere samenwerking tussen steden en de Europese instituties om de werkloosheid aan te pakken. ‘Een partnerschap voor banen en scholing dat onderdeel is van de Urban Agenda kan steden in positie brengen om hun kennis en expertise optimaal in te zetten voor beter Europees beleid.’ Armoede, werkloosheid en integratieproblematiek spelen in alle steden. Steeds vaker spelen burgers een actieve rol in de aanpak. De burgemeester van Athene vertelt bijvoorbeeld over de grote aantallen vluchtelingen in haar stad. Zij worden merendeels vrijwillig opgevangen, begeleid en geholpen door inwoners van de stad.

19 – Congresmagazine

workshops

Stad en land Betere dienstverlening aan burgers vereist samenwerking in de regio tussen stad en de omliggende gemeenten. Op het gebied van onder meer transport en vervoer, ruimtelijk beleid en economie.

Michiel Rijsberman, gedeputeerde van Flevoland en lid van het Comité van de Regio’s, vertelt hoe binnen de Amsterdamse metropoolregio wordt samengewerkt op thema’s als economie en ruimtelijk beleid. Een onderdeel daarvan is Action Almere 2.0. De stad blijft de komende jaren groeien om tegemoet te komen aan de vraag naar woningen. Dat is een kwantitatieve maar vooral een kwalitatieve opgave.

Cees Loggen, Peter Ramsden, Michiel Rijsberman, Juliane Kürschner, Helyn Clark

Cees Loggen, gedeputeerde van Noord-Holland en lid van het Comité voor de Regio’s, is lid van de Noordzee Commissie van CPMR, de belangenclub van kustregio’s. Hij focust op waterbeheer in relatie tot de verandering van het klimaat. Binnen het project Delta Metropolis worden waterveiligheid en ruimtelijke ordening geïntegreerd aangepakt. Een aanpak die goed werkt bij de versterking van de Markermeerdijken tussen Hoorn en Amsterdam.

20 – Congresmagazine

21 – Congresmagazine

keynotes aan het einde van de keten moeten uitvoeren. Het tweede is dat de toegang tot Europese fondsen moet worden vergemakkelijkt. Het derde punt is kennis uitwisselen. Amsterdam maakt zich zorgen over de effecten van het massatoerisme, Barcelona en Venetië hebben die problemen al langer. Het ligt voor de hand dat die steden van elkaar leren. De werkwijze die in het Pact is afgesproken is nieuw in Europa. Het gaat in programma’s waar idealiter vijf landen en vijf steden uit vijf verschillende lidstaten aan meedoen. Voorbeelden zijn de partnerschappen over huisvesting waarbij Slowakije de trekker is, of het partnerschap voor de integratie van migranten waarbij Amsterdam in de lead is.

‘De beslissingen worden niet meer in Brussel genomen’

ronald plasterk

Een nieuwe manier van werken in Europa ‘De stad is de grootste uitvinding van de mensheid. Oceanen, bergen en rivieren waren er altijd al op onze planeet. Maar de stad is een grootse creatie van mensen die bij elkaar zijn gaan wonen, terwijl ze voor hun voedsel moesten vertrouwen op anderen. In de jaren zeventig, toen de industrialisatie op zijn eind liep, raakten de steden in verval. Maar halverwege de jaren tachtig werd de stad weer populair en nog steeds groeit het aantal stadsbewoners. Die groei noopt tot maatregelen om de stad leefbaar te houden, bijvoorbeeld voor schone lucht. Over 25 jaar zullen we het ons niet kunnen voorstellen dat er ooit verbrandingsmotoren in onze auto’s zaten.

Dit Pact van Amsterdam gaat over een andere manier van werken. De beslissingen worden niet meer in Brussel genomen. Dit past in de beweging dat burgers steeds meer zelf vormgeven aan de samenleving. Het is al lang niet meer zo dat de overheid het allemaal bedenkt. Ik denk aan het initiatief van studenten in Barcelona die een populaire gadget ontwierpen om door crowdsourcing de luchtkwaliteit te meten. De overheid kan vaak gewoon een stap opzij zetten. Wat niet betekent dat de overheid zich moet terugtrekken. Dat illustreert de tentoonstelling die ik gisteren zag in het Stedelijk Museum over de Amsterdamse School. Grote architecten bouwden niet alleen voor instituties maar ook voor gewone mensen dankzij optimisme en het geloof in de vooruitgang. Mensen met visie blijven nodig, vooruitgangsgeloof is in de 21ste eeuw nog even actueel.’

CV Nederland is een sterk verstedelijkt land. Daarom zijn we blij met het Pact van Amsterdam. Het gaat om drie belangrijke dingen. In de eerste plaats zijn we het erover eens dat steden bij het maken van beleid aan het begin van de keten moeten staan, juist omdat ze het beleid

Ronald Plasterk is minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Eerder was hij lid van de Tweede Kamer en minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet Balkenende IV.

c o r i n a c r e Ţu

Europese Commissie steunt voluit de belangrijke rol van steden ‘Het Pact van Amsterdam is een mijlpaal op de lange weg die begon bij het Verdrag van Maastricht in 1992. Daar immers besloten we het Comité van de Regio’s te vormen om de overheden die het dichtst bij de burgers staan een plek te geven in de Europese beleidsvorming. Ministers van alle 28 Europese lidstaten zijn het vandaag eens geworden over het Pact van Amsterdam. Het raamwerk voor de Urban Agenda, die daarmee vorm heeft gekregen: twaalf thema’s worden aangepakt in internationale partnerschappen. In de tweede helft van dit jaar en in 2017 willen we nieuwe partnerschappen lanceren, bovenop de vier die hier vandaag zijn gepresenteerd. Partnerschap is de ziel van de Urban Agenda die de volle steun heeft van de Europese Commissie. Ik wil alle steden aanmoedigen om eraan mee te doen. De Europese Commissie zal er op haar beurt alles aan doen om de Urban Agenda tot een succes te maken. Om te beginnen met drie concrete acties: we nemen onze eigen werkmethode kritisch onder de loep om zeker te stellen dat steden systematisch en structureel geconsulteerd worden over nieuwe wet- en regelgeving. Daarnaast gaan we kritisch kijken naar het effect van wet- en regelgeving: is een regel efficiënt en proportioneel? Is hij niet in strijd met een andere regel? In de derde plaats maken we voor de steden in Europa een online one stop shop. Het is een website die in september live gaat. Alle Europese regelingen en financiële instrumenten die relevant zijn voor steden en regio’s worden daar inzichtelijk gemaakt. De informele ministersbijeenkomst markeert de afsluiting van vele jaren werk en het begin van een nieuw tijdperk. Europese steden gaan de Europese Commissie helpen haar werk beter te doen. De problemen waar we voor staan zijn niet gering: sociaal, economisch, de grote stroom vluchtelingen en de florerende anti-Europese bewegingen. Steden weten het best wat werkt en wat niet. De Commissie faciliteert graag de samenwerking tussen steden en verleent technische assistentie. Het Comité van de Regio’s is onze natuurlijke partner. Ik ben ervan overtuigd dat we de gezamenlijk de problemen kunnen overwinnen. In het belang van een betere toekomst voor onze burgers.‘

23 – Congresmagazine

‘Europese Commissie neemt maatregelen om Urban Agenda tot een succes te maken’

CV Corina Cretu is sinds november ´ 2014 Europees Commissaris voor regionaal beleid. Ze was in Roemenië senator en na de toetreding van Roemenië tot de EU trad ze in 2007 toe tot het Europees Parlement.

ahmed aboutaleb

Een Europa voor burgers

‘Een minimaal niveau van welvaart en waardigheid voor iedereen, dat is ook Europa’

‘In Rotterdam West opende ik onlangs de uitbreiding van een zeer innovatief familiebedrijf. Dankzij vernieuwende producten kon dit bedrijf overeind blijven in de crisis. Met robottechnologie maakt het kunststof isolatiedeuren. Een hoogtechnologisch bedrijf waar ook 170 mensen werken met een arbeidsbeperking. Dat zijn de kansrijke ontwikkelingen die we in de stad graag zien en het is nog maar één voorbeeld. Mijn pak is gemaakt is gemaakt in Marokko, maar over een paar jaar zal ik me in een studio in Rotterdam laten opmeten en komt mijn kostuum uit de 3D-printer. Een ander voorbeeld is de lokale productie en consumptie van energie. Straks produceert mijn CV ketel niet alleen heet water, maar ook de stroom voor mijn elektrische auto. Benjamin Barber heeft gelijk. Steden en burgers zijn in de lead, het is voor Europa geen schande om dat te erkennen. In de Haags-Rotterdamse Metropoolregio werken we met 23 burgemeesters samen aan een innovatieprogramma. Heel iets anders dan vroeger toen het rijk het economisch beleid vaststelde en de stad kon vragen om een beetje geld. Nu komen we zelf met onze plannen, we vertellen ons concept en vragen het rijk: vindt u het wat? Doe dan mee! En dat zeggen we ook tegen Brussel. De kern van de zaak is de bottom-up-benadering. In het licht van alles wat er in de stad gebeurt is het vreemd dat er nog steeds geen EU-commissaris is voor de stad. Die moet er bij de volgende formatie wel komen. Er is veel kritiek op Europa en er zijn veel anti-Europese sentimenten. Dat komt grotendeels doordat we er niet in zijn geslaagd een Europa voor de burgers te maken. Wel een geweldige gemeenschappelijke markt: containers en kapitaal vliegen onbelemmerd heel Europa door, maar als je in een grensstreek woont is het een drama om goed onderwijs voor je kind te regelen. Of je pensioenvoorziening. Dat komt zeker niet doordat we geen federaal Europa zijn. Het komt door een gebrek aan wil om een Europa voor burgers te creëren. Om het vertrouwen te herstellen, moet er een Europese agenda komen voor burgers, anders krijgen we nog veel meer Brexit-achtige initiatieven. Het Europees Parlement en de Europese Commissie moeten zich richten op de onderwerpen die voor burgers belangrijk zijn. In mijn Europa slapen geen mensen op straat. In mijn Europa heb je gelijke kansen waar je ook geboren bent. De kloof tussen arm, rijk, blank en zwart moeten we niet accepteren. Daar gaat Europa ook over: een minimaal niveau van welvaart en waardigheid voor iedereen. Als we daar niet in slagen dan zal het evenmin lukken een veilige gezamenlijke toekomst zeker te stellen.’

24– Congresmagazine

CV Ahmed Aboutaleb is burge­ meester van Rotterdam. Eerder was hij staatssecretaris van Sociale Zaken in het kabinet Balkenende IV en wethouder in Amsterdam.

bas verkerk

‘Burgemeesters overzien de grote problemen én de oplossingen’ Het Pact van Amsterdam is de bekroning van het werk van scheidend burgemeester Bas Verkerk van Delft. Jarenlang zette hij zich in voor meer invloed van steden en regio’s in Europa. ‘We hebben nu iets in handen waar we mee verder kunnen.’

De dag van het interview is B-day. De uitkomst van het referendum in het Verenigd Koninkrijk is dan nog ongewis. ‘Maar’, zegt Verkerk, ‘hoe het ook afloopt, een institutionele hervorming van Europa is onvermijdelijk. Het staat daarbij wel vast dat Europa de steden nodig heeft om de grote vraagstukken van nu te kunnen oplossen en om het Europese niveau dichterbij de burgers te brengen.’ Dat juist de steden het verschil maken ziet Verkerk in zijn eigen stad. ‘In Delft gaan wetenschap, techniek en economie samen. Wij hebben de start-ups die werken aan oplossingen op het gebied van milieu, energie, gezondheidszorg en mobiliteit. In de stad heb je de overgang van kennisinstituten, de maatschappij en de markt.’

‘Europa moet het hebben van kennis, in al het andere zijn we slechter of duurder’ Het floreren van het anti-Europese sentiment schrijft Verkerk toe aan het onvermogen van Europa om de problemen die burgers het meest raken, aan te pakken, zoals de kli-

maatverandering en werkloosheid. ‘Het overheidssysteem loopt vast. De dynamiek is groot, met de moderne communicatiemiddelen staan burgers voortdurend met elkaar in contact. De overheid verliest de grip doordat wetgeving en regels stellen tijd vraagt, maar de wereld is al verder. Om de razendsnelle werkelijkheid bij te houden, moet je in de steden zijn. Dat is het bestuurlijk niveau dat de problemen het best kent en de meeste voeling heeft met de kenniseconomie. Europa kan enkel concurreren op kennis, in al het andere zijn we slechter of duurder. De hele wereld verstedelijkt en Europa het eerst. Wij zijn de frontrunners om een uitweg te vinden voor het klimaatvraagstuk, de integratie van migranten, mobiliteit, decentrale energieopwekking en huisvesting. In de steden van Europa moeten we het uitvinden.’ Verloedering De verbinding tussen Europa en de stad is een constante in de loopbaan van Verkerk. Toen hij in 1996 aantrad als wethouder van Economische Zaken in Den Haag, zocht hij aansluiting bij Eurocities, een verband waarin tweehonderd Europese

27 – Congresmagazine

steden enerzijds kennis uitwisselen en anderzijds het beleid in Europa beïnvloeden. In de jaren tachtig had de toenmalige burgemeester van Rotterdam, Bram Peper, daarvoor het initiatief genomen. ‘Oude industrieën vielen om, er was massale werkloosheid en in de steden was verloedering,’ vertelt Verkerk. ‘Peper zocht contact met tweede steden zoals Frankfurt, Bordeaux en Barcelona. De hoofdsteden hadden hun zaakjes meestal wel goed voor elkaar. Die wisten veel beter de weg naar de Europese fondsen en vonden gemakkelijker gehoor.’ Op nationaal niveau werd het economisch en sociaal belang van de grote stedelijke regio’s eind jaren tachtig onderkend. De Commissie Montijn adviseerde het kabinet te investeren in het versterken van de grote steden. In het Verdrag van Maastricht (1992) werd onder Nederlands EU-voorzitterschap het Comité van de Regio’s ingesteld. De bestuurslaag die het dichtst bij de burgers staat moest meer worden betrokken bij Europa. Desondanks duurde het meer dan twintig jaar voordat de Europese Urban Agenda concreet vorm zou krijgen. ‘Dat is te wijten aan de massieve institutionele weerstand,’ zegt Verkerk. ‘Vergis je niet, het gaat over macht en invloed. Lidstaten waren tegen omdat ze vonden: wij gaan erover.’ Als lid van de Nederlandse delegatie naar het Comité van de Regio’s (CoR) gaf Verkerk de Europese Urban Agenda een flinke zet met zijn advies ‘Naar een integrale aanpak van steden in de Europese Unie’ dat

‘Heb ik die avond een glaasje champagne gedronken? Wel twee!’ in juni 2014 door het CoR werd vastgesteld. Het was een oproep aan de Europese Commissie om werk te maken van de stedelijke agenda. In het advies stonden drie dingen centraal: een integrale benadering van beleid om tegenstrijdige wet- en regelgeving te voorkomen, steden betrekken bij het beleid (multi-level governance) en een betere uitwisseling van kennis en best practices tussen steden. Het advies landde uiteindelijk in het Pact van Amsterdam. Dit voorziet naast inhoudelijke keuzes in een werkmethode. Partnerschappen van steden en andere overheidsniveaus gaan aan het werk met de twaalf grote thema’s van nu. Verkerk weet als geen ander hoe sectoraal Europa is georganiseerd, en hoe volhardend de departementen staan voor hun deelbelangen. ‘Maar’, zegt hij, ‘als de steden falen, faalt Europa. De Urban Agenda gaat over het behalen van de belangrijke doelen. Europa verliest zijn geloofwaardigheid als het niet lukt om de problemen aan te pakken die de mensen het meest bezighouden. Maar ik zeg niet dat het gemakkelijk zal zijn. De Eurocommissaris voor regionaal beleid, Corina Creţu, zal op de trom moeten slaan. Ook Frans Timmermans heeft er als Commissaris voor de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving (en als vicevoorzitter van de Europese Commissie) een rol in. Europa heeft nog maar even tijd om te laten zien wat het waard is, als dat niet gebeurt is het afgelopen. Dan zeggen we: u bent een hinderlijke, overbodige bureaucratie gebleken. We gaan het anders organiseren. Heel lang heeft het Europees niveau gedacht dat ze het wel goed deden. Maar na de eurocrisis waren het de lokale

en regionale bestuurders die ervoeren hoe diep die erin hakte. Hoe moeilijk het was om eruit te komen. In Spanje is een hele generatie werkloos geraakt. Lokale bestuurders zijn de hele dag aanspreekbaar voor hun kiezers. Je komt ze steeds tegen: op straat, langs de lijn en aan het loket. Mensen eisen antwoorden, oplossingen en graag een beetje rap. Burgemeesters van grote steden overzien de problemen en ook de oplossingen die voortkomen uit de vernieuwing die zich afspeelt in de stad.’ De grote stedelijke agglomeraties in Europa werken graag samen en op zichzelf zijn ze groot genoeg om massa te maken. ‘Het is de perfecte bestuurlijke schaal voor het ontwerpen van een ander soort wetgeving: thematisch en integraal. Met het Pact van Amsterdam hebben we nu iets in handen waarmee we verder kunnen. Als steden en nationale overheden het eens worden over een actieplan kan de Commissie er eigenlijk niet onderuit om het uit te voeren. Ook al zijn er landen met een meer centralistische cultuur waar de nationale overheid er nog aan moet wennen dat de stad meer te zeggen krijgt.’

Ruben Maes, Bas Verkerk, Cor Lamers en Ank Bijleveld-Schouten

CV Bas Verkerk is twee termijnen burgemeester geweest van Delft (van 2004 tot juli 2016). Daarvoor was hij van 1996 tot 2004 wethouder van Den Haag. In die stad zat hij vanaf 1993 in de gemeenteraad. Bas Verkerk was sinds 2001 lid van het Comité van de Regio’s. Hij was van 2008 tot 2012 voorzitter van de Nederlandse delegatie van het Comité en van 2012 tot 2016 voorzitter van de liberale fractie van het Comité.

Voor Verkerk was 30 mei 201, de dag dat de ministers van alle 28 Europese lidstaten het Pact van Amsterdam vaststelden, daarom een feestdag. ‘Het was voor mij de bekroning van iets waar ik jarenlang mee bezig ben geweest. Of ik er die avond een glaasje champagne op heb gedronken? Wel twee!’

28 – Congresmagazine

29 – Congresmagazine

#EUUrbanAgenda Raffaele Cattaneo @Cattaneo_R 80% of GDP comes from cities and urban areas: without cities #Europe does not exist #EUUrbanAgenda #Pact #Amsterdam

KieranMcCarthy @cllrkmac

CoR @EU_CoR #EUUrbanAgenda not just about #EUcities, but also about rural linkages: see tags for expert panel joining @antbuc1

Pierluigi Boda @PierluigiBoda

@EU_CoR Amsterdam Pac needs a roll out strategy; close the gaps between ideology, policy making and practical messages

@Rplasterk: form now on alle new EU policies will be shaped together with cities - #EUUrbanAgenda takes off @EU_Cor

European Commission @EU_Commission #EUUrbanAgenda: European cities get their say in EU policy making.

Thierry van Vugt @ThierryVanVugt Minister @RPlasterk: ‘Cities ar much more in the lead’#EUUrbanAgenda

Gilles Pargneaux @gillespargneaux As MEP & elected official in Lille European Metropolis (MEL), I support strongly #EUUrbanAgenda as a powerfull tool to fight urban poverty!

ALDE-CoR @Alde_CoR @BartSomers #EUUrbanAgenda: avoiding ghettos & creating an inclusive urban identity doesn’t need money, but leadership and good governance

Eurocities network @Eurocitiestweet Dieter Reiter: all levels need to cooperate to tackle Europe’s major challenges @StadtMuenchen #EUUrbanAgenda

Sidony Venema @SidonyVenema Holland is not a densely populated country, but a sparsely populated city #EUUrbanAgenda @ rijberman

Karen Vandeweghe @Kavdeweg #EUUrbanAGenda: easier acces to funding for cities, effective implementation of eu policies and a better urban knowlegdge base

Hélène Geoffroy @ Johanna Roland (Voorzitter Eurocities) ‘Travailler avec les villes c’est travailler avec les citoyens’ @Ville_gouv #EUUrbanAgenda

31 – Congresmagazine

Benjamin R. Barber, Ahmed Aboutaleb, Bas Verkerk, Corina Creţu, Ronald Plasterk, Ivo Nesrovnal, Rafaele Cattaneo, Iskra Mihaylova, Hella Dunger-Löper, Cor Lamers

34– Congresmagazine