stadsmuseum tilburg
Jaarverslag 2011 Een instelling van Stichting Mommerskwartier
Uitnodiging Reünie Koningswei
STADSMUSEUM TILBURG
Jaarverslag 2011
Stadsmuseum Tilburg: de stad als erfgoedpodium Stadsmuseum Tilburg heeft in 2011 een breed scala aan succesvolle erfgoedprojecten voor een groot publiek uitgevoerd. Vele positieve reacties maakten overduidelijk dat we een belangrijke speler in het culturele veld van de stad zijn geworden. Dat blijkt ook uit de verschenen gemeentelijke notitie Werkplan Cultuur 2011-2016, waarin Stadsmuseum Tilburg binnen de erfgoedparagraaf een prominente rol is toebedeeld. Aan de ambitie van de gemeente Tilburg om een Top 10-positie voor cultuuraanbod te bemachtigen, wil Stadsmuseum Tilburg graag meewerken. De doorontwikkeling van Stadsmuseum Tilburg tot een centrum voor stedelijke identiteit staat in het teken van onze erfgoedambitie: de verhalen van Tilburg vertellen. [Werkplan Cultuur 2011-2016, gemeente Tilburg]
Wat deden we voor onze bezoekers en gebruikers? Stadsmuseum Tilburg werkte voor zijn bezoekers en gebruikers in 2011 onder andere aan: • Masterclasses in Vincents Tekenlokaal • Tentoonstellingen in Peerke Donders Paviljoen • Aanvulling van het Geheugen van Tilburg en Tilburg Wiki • Tentoonstellingen op wisselende locaties • Educatieve werkboekjes Canon van Tilburg • Minisymposia • Publicaties In de locaties Vincents Tekenlokaal en Peerke Donders Paviljoen ontvingen wij in totaal 12.005 bezoekers. De website Geheugen van Tilburg werd bezocht door 36.720 unieke bezoekers. Vincents Tekenlokaal Op 30 januari 2011 vierde het Koning Willem II College het 145-jarig bestaan in o.a. het Paleis-Raadhuis. Bij die gelegenheid werd de oudst bekende schoolfoto van de voormalige HBS uit 1866-1867 voor onbepaalde tijd in bruikleen gegeven aan de gemeente Tilburg, die het een permanente plaats gaf in Vincents Tekenlokaal. Op deze unieke foto staat Vincent van Gogh afgebeeld. In 2011 werden er masterclasses en cursussen gegeven door vijfien Tilburgse kunstenaars. Veel publiek trokken de openstellingen tijdens de kermisdagen in juli (1.550 bezoekers), de Cultuurnacht van Tilburg Textiles onder het motto ´Meet the master´ met workshops door de
stadsmuseum tilburg
3
Tilburgse kunstenaars Rob van Trier, Luc Verschuuren en Levi van Huigevoort (185 bezoekers) en de Open Monumentendag op 12 september (250 bezoekers). Bijzondere manifestaties waren de presentatie van de wandelroute van de VVV Tilburg, de schrijfwedstrijd ´Brief aan Theo, de broer van Vincent´ (met Theaters Tilburg en VVV Tilburg) en de kleine expositie ‘Mail Art’ van Toon Joosten. Vincents Tekenlokaal ontving in 2011 in totaal 6.777 bezoekers (2010: 6.753). Peerke Donders Paviljoen Met de Stichting Petrus Donders Tilburg is contractueel geregeld dat Stadsmuseum Tilburg vanaf oktober 2009 gedurende vijf jaar zorgt voor de openstelling en dagelijks beheer van het Peerke Donders Paviljoen, de organisatie van de wisseltentoonstellingen en educatieve program ma’s. Er werden 5.228 bezoekers ontvangen (2010: 7.880). In 2011 waren er drie wisseltentoonstellingen te zien: ‘De zieken verzorgen en bezoeken. 100 jaar Rode Kruis Tilburg’ (al in 2010 geopend), ‘Thuis in Tilburg-Noord. De vreemdelingen herbergen’ en ‘Mission: TilburgCariben’, in nauwe samenwerking respectievelijk met het Ronde Tafelhuis en de Stichting Cultureel Erfgoed Caribisch Gebied & Nederland (CECN). Hieraan waren educatieve activiteiten gekoppeld. Geheugen van Tilburg en Tilburg Wiki uitgebreid Het Geheugen van Tilburg is een voortzetting van het project uit 2009 en 2010. In 2011 is samen met Regionaal Archief Tilburg het initiatief voor een Tilburg Wiki geno men. Deze zou het bestaande Geheugen van Tilburg moeten gaan vervangen. Zo kwamen er diverse catego rieën die waren omgezet vanuit bestaande databases zoals Geheugen van Tilburg en Tilburgs Lexicon, maar spoedig bleek deze vermenging van subjectieve en objectieve informatie niet te werken. Er werd gekozen om een duidelijke scheiding te maken. Beide projecten lopen in 2012 door. In 2011 zijn er twee demonstraties gegeven in de Bibliotheek Tilburg Centrum. Het aantal verhalen op de website is uitgebreid tot 2.230 en 2.368 straatnamen = 4.598 (2010: 4.120). Dat is een groei ten opzichte van vorig jaar van 10,4%. De website is door 36.720 unieke bezoekers (2010: 39.169) bezocht, die 61.027 bezoeken (2010: 60.253) brachten en 247.168 pagina´s bekeken (2010: 251.868).
Tentoonstellingen op wisselende locaties Stadsmuseum organiseerde drie tijdelijke tentoonstellingen: • ‘Tilburgse stadsgezichten 1975-1982 door de ogen van fotograaf Dré van den Bogaard (1952-1995)’ in de Concertzaal Theaters Tilburg. • ‘Tilburgse middenstanders 1979 door Dré van den Bogaard (1952-1995)’ in de VVV Tilburg. • ‘Dag van Zijnen: Kaart van de Heerlijkheid Tilburg en Goirle uit 1760 getekend door Diederik Zijnen’ in Regionaal Archief Tilburg. Er werd een boek over de kaart gepubliceerd. Het minisymposium (i.s.m. CAST) en de eendaagse tentoonstelling trokken bijna 600 bezoekers. Medewerking werd verleend aan de tentoonstelling ‘De Koningswei, van villapark tot volkswijk’ (Stichting Straat). De tentoonstelling ‘Ringbaan’ (uit 2010) vond een tijdelijk onderdak in verpleeghuis De Hazelaar. Educatieve activiteiten Er zijn drie lesbrieven ontwikkeld: • Canon 39. Thuis in Tilburg-Noord. De vreemdelingen herbergen. • Canon 16 t/m 26. Peerke Donders, een leven in de 19e eeuw (1809-1887). Deze canon is gekoppeld aan een bezoek aan Peerke Donders Paviljoen en het geboorte huisje van Peerke Donders. • De historische canon van Tilburg. De geschiedenis van de stad in tien tijdvakken, in het kader van het les programma canon in de klas. Vijf scholen namen deel aan workshops educatie en stadswandelingen (285 deelnemers).
Wat deden we voor onze partners? Stadsmuseum Tilburg kent drie belangrijke groepen partners: die met wie we projecten uitvoeren als gelijkwaardige partners, de bestendige partners, en ten slotte partners die wij als erfgoedmakelaar met raad en daad en ook financieel bijstaan, maar waar voor wij bij de uitvoering van projecten geen mede verantwoordelijkheid dragen. Het stadsmuseum werkte met en voor zijn partners in 2011 aan: • Presentatie Caribisch immaterieel Erfgoed • Manifestatie Koningswei • Projecten Van Gogh in Brabant • Ondersteuning erfgoedprojecten derden.
jaarverslag 2011
4
Presentatie Caribisch immaterieel erfgoed In samenwerking met de Stichting Cultureel Erfgoed Caribisch Gebied & Nederland (CECN) is Stadsmuseum Tilburg al in 2008 begonnen met het digitaliseren en beschrijven van het Caribisch fotoarchief van de Fraters van Tilburg. Er zijn 25.000 foto´s gedigitaliseerd, waarvan er 12.500 zijn beschreven en toegankelijk gemaakt via de website www.caribischerfgoed.nl. Het project heeft de potentie uit te groeien tot een project van nationale betekenis. Ook nu al zijn er, sinds de publiciteit rond de website, met name uit Suriname en de overige voor malige Nederlandse koloniën uit de Cariben aanvragen voor foto´s voor publicaties en tentoonstellingen. De fototentoonstelling ‘Het onderwijs van de Fraters in de West’ (in 2009-2010 te zien geweest in Peerke Donders Paviljoen) werd geschonken aan en tentoongesteld in het National Anthropological Memory Management (NAAM) in Willemstad op Curaçao. Het project is afgerond met een tentoonstelling in Peerke Donders Paviljoen (‘Mission: Tilburg-Cariben’). Manifestatie Koningswei Al vijf keer organiseerde Stichting Straat in nauwe samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en CAST succesvolle erfgoedprojecten, onder de titel ‘De Verbinding’. Dit jaar ging het over de Koningswei, een roemruchte volkswijk die 50 jaar geleden werd afge broken. De manifestatie bestond uit allerlei activiteiten, zoals een minisymposium, een reüniedag voor oudbewoners (samen 330 deelnemers) en een tentoonstelling in de Bibliotheek Tilburg Centrum (november). Stadsmuseum Tilburg gaf in de reeks cahiers als deel 12 het boek ‘Koningswei van villapark tot volkswijk’ uit. Projecten Van Gogh in Brabant Evenals vorig jaar hebben wij een duurzame en formele relatie met bestendige partners. Er zijn subsidiecontracten afgesloten met de gemeente Tilburg voor de exploitatie van Vincents Tekenlokaal en met de Stichting Petrus Donders Tilburg voor de exploitatie van het Peerke Donders Paviljoen. Het stadsmuseum heeft een kwaliteitszetel in de Stichting Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant. Met deze stichting wordt structureel samengewerkt op het gebied van educatie, gezamenlijke programmering, publiciteit en internationale betrekkingen. Dit gebeurt mede met het oog op BrabantStad Culturele Hoofdstad 2018 en wordt financieel gesteund door de provincie Noord-Brabant. Het hoofd Stadsmuseum Tilburg maakte met een provinciale delegatie een studiereis naar Arles, Saint-
stadsmuseum tilburg
Remy-de-Provence en Marseille (Culturele hoofdstad Europa 2013). De Stichting Van Gogh in Brabant bracht de beleidsnota Van Gogh Brabant 2012-2018 uit. Er werd een speciale app Explore Vincent op de (internationale) markt gebracht. Hierin wordt ook aandacht besteed aan het verblijf van Van Gogh in Tilburg. In Vincents Tekenlokaal werd een speciaal hiervoor ontwik kelde iPad-kast geplaatst die een groep bezoekende kinderen van voldoende iPads kan voorzien. Al deze zaken zullen onder meer bijdragen tot een (inter)nationale bekendheid van Vincents Tekenlokaal. De huidige Van Gogh locaties hebben samen de ambitie om in 2018 het ´grootste museum´ in Brabant te zijn. [Van Gogh Brabant 2012-2018] Ondersteuning erfgoedprojecten derden De gemeente Tilburg kende een subsidie toe voor uitvoering door Stadsmuseum Tilburg van het projecten programma Cultureel Erfgoed 2011. Een van de onder delen daarvan was het inhoudelijk (educatief) begeleiden en financieel ondersteunen van erfgoedprojecten van partijen uit de stad. Zij vroegen niet alleen om financiële steun, maar deden ook een beroep op onze expertise en kennis. De volgende projecten werden ondersteund: • Liedjesfestival Kènderkwèèk voor basisscholen (Stichting Tilburgse Taol en Factorium Tilburg). • Zangmanifestatie Maria zingt (Stichting Kapel Onze Lieve Vrouw ter Noord). • Uitgave boek Havengezichten en verhalen op Geheugen van Tilburg (Stichting Thuishaven). • Samenstelling films en permanente presentatie films en foto´s Peerke Donders in Peerke Donders Paviljoen (Stichting Petrus Donders Tilburg). • Driekoningenzingen (Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed, Heemkundekring Tilborch en Stichting Tilburgse Taol). • Manifestatie twee eeuwen begraafplaats Bredaseweg (Stichting Stadsgidserij). • Kasteelfeesten 250 jaar Kasteel De Strijdhoef Udenhout (Stichting Kasteelfeesten Udenhout). • Uitgave boek Lezen altijd overal (Stichting Dr. P.J. Cools msc).
5
Bijlage Tentoonstellingen en activiteiten 2011 ‘De zieken verzorgen en bezoeken. 100 jaar Rode Kruis Tilburg’ tentoonstelling in Peerke Donders Paviljoen 1 januari t/m 23 maart ‘Foto Rijks HBS Koning Willem II met Vincent van Gogh’, 1866 manifestatie en presentatie in Vincents Tekenlokaal / Paleis-Raadhuis 31 januari ‘De Fraters van Tilburg in de West’ tentoonstelling in het National Anthropological Memory Management (NAAM) in Willemstad op Curaçao 12 februari t/m 1 april ‘Ringbaan’ tentoonstelling in De Hazelaar April t/m december ‘Mail Art van Toon Joosten’ tentoonstelling in Vincents Tekenlokaal 1 april t/m 30 april ‘Thuis in Tilburg-Noord. De vreemdelingen herbergen’ tentoonstelling in Peerke Donders Paviljoen 2 april t/m 23 oktober ‘Tilburgse stadsgezichten 1975-1982 door de ogen van Dré van den Bogaard (1952-1995)’ tentoonstelling in Concertzaal Theaters Tilburg 17 april t/m 26 mei ‘Tilburgse middenstanders 1979 door Dré van den Bogaard (1952-1995)’ tentoonstelling in VVV Tilburg 17 april t/m 26 mei ‘Dag van Zijnen: Kaart van de Heerlijkheid Tilburg en Goirle uit 1760 getekend door Diederik Zijnen’ boek, minisymposium en tentoonstelling in Regionaal Archief Tilburg en Villa Media 17 en 18 juni Wandeling en 3D-route Vincent van Gogh in Tilburg in Vincents Tekenlokaal 17 oktober
jaarverslag 2011
‘Mission: Tilburg – Cariben’ tentoonstelling in Peerke Donders Paviljoen 27 oktober t/m 31 december Cultuurnacht Tilburg Textiles: ‘Meet the master’ in Vincents Tekenlokaal Masterclasses Rob van Trier, Luc Verschuuren en Levi van Huygevoort 29 oktober ‘De Koningswei, van villapark tot volkswijk’ boek, reüniedag, minisymposium in Bibliotheek Tilburg Centrum november Schrijfwedstrijd ‘Brief aan Theo, de broer van Vincent’ Theaters Tilburg, VVV Tilburg en Vincents Tekenlokaal 3 december Masterclasses en cursussen door (Tilburgse) kunstenaars (op zondagen in Vincents Tekenlokaal) Masterclasses door: Marieke Coenen, Ivo van Leeuwen, Bruce Tsai Meu Chong, Ailisha Read, S.P.A.M. van Griensven, Sander Reijgers, Danny van den Hoonaard, Toon van Gisbergen, Karim Bahri, Bashz Leeft, Jan Koen Lomans, Nelleke van Hoof, en Samantha Williams. Cursussen door: Annemarie van der Sterren, Chiel Janssen. Verhaal op zaal in Peerke Donders Paviljoen Ton de Jong (6 november) Carla Doekhi (4 december)
Publicaties 2011 • Jasmijn van der Hamsvoord, Canon 16 t/m 26. Peerke Donders, een leven in de 19e eeuw (1809-1887): Stadsmuseum Tilburg, 12 blz. • Jasmijn van der Hamsvoord, Petra Robben en Petra Rutten, De historische canon van Tilburg. De geschiedenis van de stad in tien tijdvakken: Stadsmuseum Tilburg, 12 blz. • Berry van Oudheusden, Koningswei, van villapark tot volkswijk: Stadsmuseum Tilburg Cahier 12, 84 blz., geb. • Ronald Peeters, Een Tilburgse kaart nader bekeken. De manuscriptkaart van de heerlijkheid Tilburg en Goirle door Diederik Zijnen uit 1760: Stadsmuseum Tilburg Cahier 11, 72 blz., geb., plus CD. • Ronald Peeters en Rebecca Nelemans, Vincent van Gogh in Tilburg. Thema wandeling: VVV Tilburg, 44 blz.
6
• Ronald Peeters, ‘Het grootste archiefstuk van Tilburg: de kaart van Diederik Zijnen uit 1760’, in: In Brabant, jrg. 2, nr. 3, 2011, p. 36-49. • Ronald Peeters, ‘Miniatuurportret koning Lodewijk Napoleon. Uit de collectie van Stadsmuseum Tilburg’, in: Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jrg. 29, 2011, nr. 1, p. 28-29. • Ronald Peeters, ´De Lancierskazerne. Drie gebouwen succesvol behouden´, in: Dirk van Alphen, Henk van Doremalen, Joost Op ´t Hoog en Ronald Peeters (red.), Nieuw elan in historische omgeving. Herbestemming van industriële gebouwen in Tilburg (Tilburg, Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed, 2011), p. 72-75. • Ronald Peeters en Petra Robben publiceerden acht artikelen in het tijdschrift Peerke Donders, 2011, nr. 1 t/m nr. 4.
Aanwinsten Stadscollectie 2011 In de gemeentelijke nota Werkplan Cultuur 2011-2016 worden nog te benoemen stedelijke thema´s die van belang zijn voor de identiteit van de stad in verband gebracht met de (gemeentelijke) Stadscollectie Tilburg. Die thema´s zijn bepalend voor het nog te ontwikkelen collectie- en presentatieplan van de Stadscollectie Tilburg. Deze Stadscollectie is in de loop der jaren ad hoc tot stand gekomen en wordt nog steeds (informeel) beheerd door Stadsmuseum Tilburg zonder dat er een formele collectiebeheerovereenkomst is, iets wat een museum met een opdracht vanuit de gemeente wel behoort te hebben. In 2011 werden de volgende objecten aan deze collectie toegevoegd:
• Collectie ca. 8.000 kaartjes Tilburgs dialect (vervaardigd 1983-2011) en schrijfmachine van neerlandicus Wil Sterenborg • Kalligrafie op perkament ´Lofdigt der edele pennekonst´ door C.J. Woestenbergh (1755-1841) uit ca. 1820 • Klassikaal leesbord methode F.E. Becker, ca. 1905 RK Jongensweeshuis Tilburg, en collectie leesmethodes, verzameld door fr. Ferrerius van den Berg (1915-1997) (schenking Scryption aan gemeente) • Aanvulling 50 archiefdozen publicaties Uitgeverij Zwijsen • Drie aquarellen Hasseltplein door J. Pijnenburg 1971
Bruiklenen Er vond één uitlening plaats: houten begrafenisbusseltje 19e eeuw aan Crematorium Tilburg en omstreken t.g.v. tentoonstelling 25-jarig bestaan.
In de media Alle activiteiten kregen ruime aandacht in de lokale pers, een enkele via Omroep Brabant. Bijzondere aandacht kreeg de aanwinst van de foto met Vincent van Gogh. Deze haalde de landelijke pers (o.a. De Telegraaf) en TV (Jeugdjournaal, Hart van Nederland, De wereld draait door). De Stichting Van Gogh Brabant vervaardigde algemene folders (Vincent´s homeland) en adverteerde op ruime schaal, onder meer in 51 TV-spotjes Ster & Cultuur (11 keer Vincents Tekenlokaal in beeld). Het project Caribisch fotoarchief Fraters kreeg veel aandacht op de Antillen.
• Foto Rijks HBS Koning Willem II schooljaar 1866-1867 met Vincent van Gogh erop (bruikleen aan gemeente). • Twee bedevaartvaantjes, begin 20e eeuw, Scherpenheuvel en Gummarus, gedrukt bij Brepols in Turnhout Tegeltableau ´Aangeboden aan de gemeente Tilburg door de ambtenaren, werklieden en oud-werklieden der Gas- en Electriciteitsfabrieken bij gelegenheid van het vijftig jarig bestaan der Gemeente Gasfabriek op 10 juni 1923´ • Vlaggenstok van de KMJV en een voorzittershamer van de KMMV 16-10-1955 • Houten deur afkomstig van het voormalige kasteel van Tilburg, 18e eeuw (schenking aan gemeente, in bruikleen gegeven aan MFA De Poorten) • Geschilderd portret J.F.M. Janssen (1862-1945), regent St. Elisabeth Ziekenhuis 1923-1943, door Jan van Delft, ca. 1945
stadsmuseum tilburg
7
Colofon Uitgave van Stichting Mommerskwartier Postbus 4265, 5004 JG Tilburg www.stichtingmommerskwartier.nl Stichting Mommerskwartier bestaat uit de instellingen: Audax Textielmuseum Tilburg, www.textielmuseum.nl Regionaal Archief Tilburg, www.regionaalarchieftilburg.nl Stadsmuseum Tilburg, www.stadsmuseumtilburg.nl Tekst / redactie / coördinatie Ronald Peeters Hanneke Oosterhof Jeannette Bertels Laure Sauer Floor Westerburgen Jojanneke van Zandwijk Beeldverantwoording Foto’s: Jan Stads/Pixs4Profs, John Kraaienbrink, Dré van den Boogaard, DigiDaan, Anthonie Quispel, Jojanneke van Zandwijk, Vrijetijdshuis Brabant, collectie Fraters van Tilburg Illustratie: Chiel Janssen Grafisch ontwerp studio frederik de wal, Schelluinen Druk Gianotten, Tilburg Oplage 175
jaarverslag 2011
8
