Spraakmakend telelogopedie

Spraakmakend telelogopedie Een inventarisatie voor Stichting Groenhuysen

2014

KELSEY

VAN

EWIJK – FRANK HUVENAARS – LISA SELTEN

Spraakmakend telelogopedie Een inventarisatie voor Stichting Groenhuysen

K. van Ewijk F.T.J. Huvenaars L.W.M. Selten Breda, 05-06-2014 Versie 1 Opdrachtgever: Stichting Groenhuysen Onderwijsinstelling: Avans Hogeschool

I

Voorwoord Dit rapport is tot stand gekomen naar aanleiding van een project van de Minor Active Ageing, gehouden door drie derdejaarsstudenten Gezondheidszorg Technologie. De centrale vraag in dit project komt vanuit Stichting Groenhuysen. Stichting Groenhuysen werkt op dit moment nog uitsluitend volgens de reguliere manier van logopedische behandeling. Zij zijn echter sterk geïnteresseerd in telelogopedie, oftewel logopedie op afstand. Binnen dit project zullen de mogelijkheden van telelogopedie in kaart worden gebracht en zal er een advies worden gegeven aan stichting Groenhuysen. Dit rapport is geschreven voor de manager behandeling & begeleiding van Stichting Groenhuysen, Martijn Kilsdonk en voor de vijf logopedisten die werkzaam zijn bij Stichting Groenhuysen. Daarnaast kunnen ook andere geïnteresseerden dit rapport raadplegen voor informatie over telelogopedie. Lezers die geïnteresseerd zijn in de mogelijkheden van telelogopedie kunnen dit lezen in hoofdstuk 4. De implementatie is beschreven in hoofdstuk 7. Wij willen als eerste Martijn Kilsdonk en Merel Jansen hartelijk bedanken voor hun ondersteuning tijdens dit project. Verder willen we naast Merel, ook de andere logopedisten van Stichting Groenhuysen bedanken voor hun enthousiaste medewerking. Ten slotte zijn wij dank verschuldigd aan Lowie van Doninck die ons vanuit de Hogeschool heeft begeleid bij dit project. Wij wensen u veel plezier met het lezen van dit rapport. Breda, 5 juni 2014 Kelsey van Ewijk Frank Huvenaars Lisa Selten

II

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. II Samenvatting........................................................................................................................................... V Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................................. 1 Hoofdstuk 2: Onderzoeksopzet ............................................................................................................... 2 2.1 Literatuuronderzoek ...................................................................................................................... 2 2.2 Doelgroep ...................................................................................................................................... 2 2.3 Behoefte onderzoek ...................................................................................................................... 2 2.4 Marktonderzoek ............................................................................................................................ 3 2.5 Keuze ............................................................................................................................................. 3 Hoofdstuk 3: Behoeftenonderzoek ......................................................................................................... 4 3.1 Logopedisten ................................................................................................................................. 4 3.2 Cliënten ......................................................................................................................................... 6 3.3 Conclusie ....................................................................................................................................... 6 Hoofdstuk 4: Marktonderzoek ................................................................................................................ 7 4.1 Inventarisatie ................................................................................................................................. 7 4.2 Telelogopedie ................................................................................................................................ 7 4.3 Beeldbellen .................................................................................................................................... 8 4.4 Logopedie applicaties .................................................................................................................... 9 4.5 TinyEYE .......................................................................................................................................... 9 4.6 Zelf een programma ontwikkelen ............................................................................................... 11 4.7 Conclusie ..................................................................................................................................... 12 Hoofdstuk 5: Keuzeproces ..................................................................................................................... 13 5.1 Programma van eisen .................................................................................................................. 13 5.2 Invulproces .................................................................................................................................. 13 5.3 Resultaat ...................................................................................................................................... 15 Hoofdstuk 6: Financiën.......................................................................................................................... 16 6.1 Vergoeding zorgverzekering ....................................................................................................... 16 6.2 Subsidie ....................................................................................................................................... 16 6.3 Innovatiefondsen......................................................................................................................... 17 6.4 Kostenbesparend......................................................................................................................... 17 6.5 Conclusie ..................................................................................................................................... 17 Hoofdstuk 7: Implementatie ................................................................................................................. 18 Hoofdstuk 8: Conclusie en aanbevelingen ............................................................................................ 20 III

8.1 Conclusie ..................................................................................................................................... 20 8.2 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 20 Bibliografie ............................................................................................................................................ 21 Bijlage 1: Literatuuronderzoek .............................................................................................................. 22 Bijlage 2: Interview logopedisten .......................................................................................................... 27 Bijlage 3: Vragenlijst cliënten ................................................................................................................ 28 Bijlage 4: Uitwerking interviews logopedisten ...................................................................................... 29 Bijlage 5: Uitwerking vragen kwaliteitskring ......................................................................................... 43 Bijlage 6: Uitwerking vragenlijst cliënten .............................................................................................. 45 Bijlage 7: Eisen voor zelf ontwikkelen ................................................................................................... 49 Bijlage 8: Programma van eisen leeg.................................................................................................... 50 Bijlage 9: Programma van eisen ingevuld ............................................................................................. 52 Bijlage 10: Overzicht vergoedingen telelogopedie................................................................................ 54 Bijlage 11: Labels zorgverzekeraars....................................................................................................... 55

IV

Samenvatting Dit project is uitgevoerd bij de zorginstelling Stichting Groenhuysen. Binnen Groenhuysen worden verschillende diensten verleend variërend van gemak en comfort tot intensieve zorg, zowel in de vorm van thuiszorg als in woonvoorzieningen. Dit project richt zich op logopedie. De stichting Groenhuysen wil binnen de logopedie efficiënter gaan werken door gebruik te gaan maken van telelogopedie, oftewel logopedie op afstand. Hiermee hoopt Groenhuysen kosten te besparen en logopedie te kunnen bieden van betere kwaliteit. Telelogopedie zal de reguliere logopedie niet vervangen, maar wordt gezien als een goede aanvulling. Het doel van dit project luidt als volgt: Op 6 juni 2014 is er een implementatieplan geschreven voor het telelogopedie programma wat het best aansluit op de behoeften van de logopedisten en cliënten van de stichting Groenhuysen. Er zijn verschillende stappen ondernomen om het doel te kunnen bereiken. Er is begonnen met een behoeftenonderzoek onder cliënten en logopedisten van Groenhuysen. De logopedisten zijn geïnterviewd en de cliënten hebben vragenlijsten ingevuld. Hier zijn verschillende eisen uit naar voren gekomen. Hierna is een marktonderzoek gedaan naar verschillende mogelijkheden die telelogopedie kunnen vervullen. Vervolgens zijn de mogelijkheden en eisen met elkaar vergeleken en is een beeld geschetst van de oplossing die het best aan de behoefte van Groenhuysen voldoet. Dit onderzoek richt zich enkel op logopediecliënten met de ziekte van Parkinson. Hierbij gaat het vooral om cliënten die nog thuis wonen. Het doel van het project is niet geheel behaald. Er is namelijk geen keuze gemaakt voor een programma, en dit rapport zal enkel een advies zijn. Er is daarom een algemeen implementatieplan geschreven, wat voor elke toepassing gebruikt kan worden. Uit het behoeftenonderzoek zijn er eisen naar voren gekomen waaraan een telelogopedieprogramma moet voldoen. In het marktonderzoek zijn er vier mogelijkheden van telelogopedie naar voren gekomen, te weten: Skype, Speech Pathology Toolkit, TinyEYE en zelf een programma ontwikkelen. Op basis van een programma van eisen is er een rangorde naar voren gekomen welke optie het best binnen de behoeften van Groenhuysen past. Hieruit is naar voren gekomen dat het zelf ontwikkelen functioneel de beste mogelijkheden biedt. Deze optie is echter erg duur en TinyEYE voldoet ook voor een groot deel aan de behoeften van Groenhuysen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om telelogopedie te financieren, waarvan innovatiefondsen het meest van toepassing zijn. Om telelogopedie succesvol te implementeren moeten zorgverleners en cliënten actief betrokken worden bij dit proces. Aanbevelingen die worden gedaan aan stichting Groenhuysen zijn uitgebreider onderzoek te doen onder de cliëntengroep en te kijken naar de uitrol van telelogopedie naar andere cliëntgroepen dan Parkinson.

V

Hoofdstuk 1: Inleiding Stichting Groenhuysen is een zorg instelling in de regio Roosendaal, waar verschillende diensten worden verleend, variërend van gemak en comfort tot intensieve zorg, zowel in de vorm van thuiszorg als in woonvoorzieningen. Dit project richt zich op logopedie. Op dit moment wordt er binnen stichting Groenhuysen bij logopedie nog gewerkt volgens de reguliere behandelmethode. Zij willen dit echter efficiënter in gaan richten door ook telelogopedie, oftewel logopedie op afstand, aan te gaan bieden. Hiermee hopen ze tegen gelijkblijvende of minder kosten een betere kwaliteit logopedie te kunnen leveren. Telelogopedie zal geen vervanging zijn van de reguliere behandelmethode, maar wordt gezien als een goede aanvulling. Dit rapport is een leidraad om tot een goede implementatie van een telelogopedieprogramma te komen binnen de Stichting Groenhuysen. Het doel van dit project luidt als volgt: Op 6 juni 2014 is er een implementatieplan geschreven voor het telelogopedie programma wat het best aansluit op de behoeften van de logopedisten en cliënten van de stichting Groenhuysen. Om dit doel te kunnen bereiken is er eerst een behoeftenonderzoek gehouden onder de logopedisten en de cliënten van Stichting Groenhuysen. Hiervoor zijn interviews gehouden onder de logopedisten en vragenlijsten ingevuld door de cliënten. Na het behoeftenonderzoek is er een marktonderzoek gedaan naar de mogelijkheden van telelogopedie. Vervolgens is door het opstellen van een programma van eisen een beeld geschetst van de oplossing die het best binnen de behoefte van Groenhuysen valt. Bij het uitvoeren van het project is er gewerkt volgens de planning uit het PMD. Dit onderzoek richt zich enkel op logopediecliënten met de ziekte van Parkinson. Hierbij gaat het vooral om cliënten die nog thuis wonen. In hoofdstuk 2 is de onderzoeksopzet te lezen. Hierin wordt beschreven en onderbouwd hoe het project is opgezet. In hoofdstuk 3 is het behoeftenonderzoek te lezen, waarin de resultaten van het onderzoek onder de logopedisten en de cliënten naar voren komen. Verder beschrijft hoofdstuk 4 welke verschillende mogelijkheden voor telelogopedie er voort zijn gekomen uit het marktonderzoek. Vervolgens staat hoofdstuk 5 in het teken van het keuzeproces. Hier wordt aan de hand van het behoeftenonderzoek gekeken welke oplossing het best binnen Groenhuysen past. Hoofdstuk 6 gaat over het financiële plaatje van telelogopedie. In hoofdstuk 7 is vervolgens te lezen waarmee Stichting Groenhuysen rekening moet houden bij de implementatie. Tot slot zijn in hoofdstuk 8 de conclusie en aanbevelingen te lezen.

1

Hoofdstuk 2: Onderzoeksopzet In dit hoofdstuk wordt besproken hoe verschillende onderzoeken met betrekking tot het project zijn uitgevoerd en waarom het op deze manier is gedaan. Dit dient ter onderbouwing van de rest van dit rapport.

2.1 Literatuuronderzoek Om een goed beeld te krijgen van de context van het onderwerp is er een literatuuronderzoek gedaan. Hierbij is gekeken naar twee onderdelen: - De ziekte van Parkinson in het algemeen - Logopedie bij de ziekte van Parkinson Met behulp van deze informatie heeft de projectgroep inzicht gekregen in de bovenstaande onderwerpen en kon het onderzoek vervolgd worden. De resultaten van het literatuuronderzoek zijn te vinden in bijlage 1. Het literatuuronderzoek wordt verder niet behandeld in het rapport, omdat deze gehouden is ter verdieping van de projectgroep, en deze kennis bekend wordt geacht bij de doelgroep waarvoor dit rapport is geschreven.

2.2 Doelgroep De doelgroep is gekozen in samenspraak met Groenhuysen. Groenhuysen vindt goede Parkinson zorg erg belangrijk en wil hier verder in ontwikkelen. Dit is een belangrijke reden voor het kiezen van deze doelgroep . Ten tweede blijken cliënten met de ziekte van Parkinson vaak hoog opgeleid te zijn, en open te staan voor nieuwe technologieën. (Berting, 2014) Tot slot zijn deze cliënten gebaat bij korte en vaak terugkerende oefenmomenten, wat vaak makkelijker is met E-health/zorg op afstand. Wellicht zal telelogopedie in een later stadium ook een meerwaarde hebben voor andere doelgroepen.

2.3 Behoefte onderzoek Er is zowel onder de logopedisten als cliënten een behoeftenonderzoek gehouden. Bij de logopedisten in de vorm van interviews en bij de cliënten door middel van vragenlijsten. Logopedisten Onder de logopedisten van stichting Groenhuysen zijn interviews afgenomen. De interviews zijn bij vijf logopedisten van Groenhuysen individueel afgenomen. Er is voor gekozen om korte kernvragen op te schrijven om tijdens het interview een houvast te hebben. Op deze kernvragen wordt gedurende het gesprek doorgevraagd. Zo kan de informatie die nodig is goed in kaart worden gebracht. Ook is het mogelijk vragen bewust wel of niet te stellen, wanneer de geïnterviewde hier weinig informatie over kan geven. Daarnaast is er een aantal vragen die in de interviews zijn gesteld, schriftelijk ingevuld door logopedisten van de kwaliteitskring van één van de logopedisten van Groenhuysen. kwaliteitskringen zijn bedoeld om informatie uit te wisselen tussen logopedisten van verschillende organisaties. Hierop zijn vier reacties geweest. De interviews en vragen aan de kwaliteitskring zijn te vinden in bijlage 2. Cliënten Na de interviews met de logopedisten, zijn ook de cliënten benaderd. Om privacy redenen konden de cliënten niet persoonlijk geïnterviewd worden. De logopedisten hebben daarom vragenlijsten 2

afgenomen bij twaalf cliënten met de ziekte van Parkinson. De projectgroep had deze vragenlijsten opgesteld met de bedoeling hiermee interviews af te nemen. Hierdoor zijn uit deze vragenlijsten niet altijd de antwoorden gekomen waarop was gehoopt. Dit komt omdat er niet voldoende toelichting gegeven kon worden op de vragen. Achteraf had de vragenlijst anders opgesteld moeten worden, deze had meer informatie en toelichting moeten bevatten op de vragen. Dit betekent echter niet, dat de antwoorden niet bruikbaar zijn. De vragenlijsten zijn te lezen in bijlage 3.

2.4 Marktonderzoek Als vervolg op het behoefte onderzoek is er een marktonderzoek gedaan naar de mogelijkheden van telelogopedie voor Groenhuysen. Hierbij is via twee wegen informatie verzameld. Ten eerste is er via internet gezocht naar telelogopedie. Als gevolg hiervan zijn verschillende instanties benaderd, namelijk: - Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) - Lectoraat langdurige zorg Hogeschool Arnhem Nijmegen - Lectoraat Health Innovations and Technology Fontys Hogeschool - Ontwikkelcentrum voor Spraak- en Taaltechnologie (OSTT)/ Maartenskliniek - TinyEYE - Faculteit der letteren Radboud Universiteit - Logopediepraktijk Boels Daarnaast is er tijdens de Zorg & ICT beurs gekeken of er mogelijkheden voor telelogopedie, of andere vormen van beeldzorg, werden aangeboden. Hieruit zijn echter geen resultaten voortgekomen die van belang kunnen zijn voor het onderzoek.

2.5 Keuze Om tot een goede keuze van het product te kunnen komen is een programma van eisen opgesteld. Hiermee kan er een onderbouwde keuze gemaakt worden voor een bepaalde oplossing. In het programma van eisen staan eisen die zijn voortgekomen uit het behoeftenonderzoek. Uit het programma van eisen komt naar voren welke oplossing het best binnen de behoeften van Groenhuysen past. Meer informatie hierover is te vinden in hoofdstuk 5.

3

Hoofdstuk 3: Behoeftenonderzoek In dit hoofdstuk wordt de uitkomst van het in kaart brengen van de behoeften van de logopedisten en cliënten besproken. Bij de logopedisten is dit gedaan door middel van interviews en het invullen van open vragen. Bij de cliënten is dit gedaan door het invullen van open vragen.

3.1 Logopedisten Zoals vermeld in het vorige hoofdstuk is het in kaart brengen van de behoeften van de logopedisten in eerste instantie gedaan door het houden van interviews. Daarnaast zijn er vragen schriftelijk beantwoord door logopedisten uit een kwaliteitskring. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste uitkomsten van deze interviews en schriftelijk beantwoorde vragen besproken. De uitgewerkte interviews en schriftelijk beantwoorde vragen zijn te vinden in bijlage 4 en 5. Doelgroep De eerste vraag die is gesteld aan twee Parkinsonnet geregistreerde logopedisten was of ze meer konden vertellen over de doelgroep Parkinson bij logopedie. De informatie die zij hierover gegeven hebben, komt overeen met de informatie die in de literatuur gevonden is. Logopedie bij Parkinson is gericht op drie gebieden, namelijk spraakproblemen, slikproblemen en speekselverlies. De methode die zij gebruiken bij spraakproblemen, wat het belangrijkste probleem is, is de PLVT. Hierbij ligt de nadruk op laag en luid spreken. Uit de interviews blijkt dat de logopedisten Parkinsoncliënten een goede doelgroep vinden voor telelogopedie. De logopedisten geven aan dat de problemen van Parkinsoncliënten redelijk overeen komen met die van CVA cliënten, omdat zij beide dysartrie hebben. Zij denken daarom dat een mogelijk telelogopedieprogramma wat gericht is op Parkinsoncliënten goed uitgerold zou kunnen worden naar CVA cliënten. Daarnaast geven logopedisten die met een ander soort cliënten werken aan dat zij denken dat voor hun cliëntgroep telelogopedie ook zou kunnen werken. Zo worden stemcliënten en afasiecliënten genoemd als mogelijke doelgroep voor telelogopedie. Een aantal logopedisten uit de kwaliteitskring denken dat telelogopedie mogelijk is ‘voor iedereen die een computer kan bedienen en cognitief goed is’. Er is de logopedisten ook gevraagd hoe zij denken dat de doelgroep, dus in dit geval de Parkinsoncliënten, aankijkt tegen telelogopedie. De logopedisten van Groenhuysen denken dat een groot deel hier open voor zal staan. Zij zien steeds vaker ouderen met iPads en andere technologische snufjes rondlopen. De logopedisten van de kwaliteitskring denken daarentegen dat de meeste ouderen moeite zullen hebben met telelogopedie. Toegevoegde waarde van telelogopedie De logopedisten zijn het er over eens dat telelogopedie geen vervanging kan zijn van de reguliere manier van behandelen. Het kan echter wel een hele goede aanvulling zijn op de bestaande behandeling, maar direct contact tussen de cliënt en de logopedist blijft noodzakelijk. Als de logopedisten gevraagd wordt wat zij denken dat de toegevoegde waarde van telelogopedie kan zijn noemen zij vooral dat het kosten- en tijdbesparend kan werken. Zowel de cliënt als de logopedisten hoeven minder te reizen. Voor de cliënten is dit efficiënt, omdat ze hierdoor meer rust hebben. Sommige cliënten zijn tijdens een behandeling nog aan het uitblazen van de reis, dat werkt niet bevorderend voor het oefenen. Ook de logopedist heeft minder reistijd door het inzetten van

4

telelogopedie. In de tijd dat zij normaal aan het reizen zouden zijn, kunnen zij nu andere cliënten zien, wat kostenbesparend werkt. Een ander punt dat naar voren komt is dat telelogopedie efficiënter is. Hiermee wordt bedoeld dat er meerdere korte contactmomenten in de week mogelijk zijn. Bijvoorbeeld drie keer in de week tien minuten therapie werkt volgens de logopedisten efficiënter, dan één keer in de week een half uur. Daarnaast denkt de kwaliteitskring dat variatie in de behandeling motiverend kan werken, bijvoorbeeld door gebruik van verschillende werkvormen, oefeningen en spelletjes. Mogelijkheden van telelogopedie De logopedisten zien verschillende mogelijkheden in het gebruik van telelogopedie. Er worden verschillende dingen genoemd waarvan de logopedisten denken dat telelogopedie bruikbaar is. Bijvoorbeeld evaluatie, korte behandelingen, contact over de voortgang, stimuleren tot meer oefenen en inschatten of de cliënt meer zorg nodig heeft. Hierbij zien de logopedisten telelogopedie als een skype- of facetime-achtige functie. Er wordt hierbij ook gezegd dat voor instructie en feedback direct contact nodig is. Andere logopedisten zien al meer mogelijkheden met telelogopedie en hebben het over oefeningen en spellen, terug kijken naar videobeelden, geluid opnemen en de mogelijkheid om thuis te oefenen. Zij zien telelogopedie echt als een computerprogramma waarin allerlei mogelijkheden zijn verwerkt, zoals een decibelmeter, voicerecorder, maar ook spellen en oefeningen, zodat het interactief wordt. Eisen aan telelogopedie Vervolgens is de vraag gesteld wat er volgens de logopedisten zeker in een telelogopedieprogramma terug moet komen. Er komen hierbij meerdere functies naar voren. Iets wat vaak terug komt in de interviews is dat het programma gebruiksvriendelijk en laagdrempelig in gebruik moet zijn. Eén logopedist noemt hierbij het voorbeeld dat er maar een paar handelingen gedaan moeten worden door de cliënt voor deze in verbinding is met de logopedist, omdat ze anders afhaken. Parkinsoncliënten hebben moeite met dubbeltaken, hiermee moet met telelogopedie rekening gehouden worden. Verder is een zeer belangrijke eis dat de beeld- en geluidskwaliteit van hoog niveau zijn. Er mag geen vertraging in het beeld zitten en het geluid moet hiermee gelijk lopen. Daarnaast wordt er door de logopedisten die met Parkinsoncliënten werken een aantal functies genoemd die belangrijk zijn voor deze doelgroep. Zo zien zij graag een decibelmeter in het programma, waarmee de cliënten een visuele aansporing krijgen om luider te gaan praten. Ook een voicerecorder, waarmee de cliënten zichzelf terug kunnen horen noemen zij als functie. Verder wordt een inzoommogelijkheid genoemd. Logopedisten hebben het ook over oefeningen en/of spellen die zijn verwerkt in het programma en die zij in kunnen zetten tijdens de behandeling. Hierbij zien zij graag dat de cliënt thuis aan deze oefeningen kan werken. De logopedisten zien ook graag een mogelijkheid tot het opnemen van beeldfragmenten in het telelogopedieprogramma. Zowel voor de logopedist, als voor de cliënt. De cliënt kan bijvoorbeeld opnemen hoe hij of zij een oefening heeft gedaan en dit kan de logopedist later terugkijken. Hiervoor is het wel van belang dat er een opslagmogelijkheid in het programma is verwerkt, waarbij bestanden kunnen worden bewaard.

5

3.2 Cliënten Ook onder de cliënten is een behoefte onderzoek gedaan. Hieronder wordt toegelicht wat de uitkomst van dit onderzoek is. De volledig ingevulde vragenlijsten zijn te vinden in bijlage 6. Ervaring Het blijkt dat geen van de ondervraagde cliënten ervaring heeft met zorg op afstand of telelogopedie. Sommige weten niet wat hiermee wordt bedoeld. Telelogopedie is dus onbekend bij de cliënten. Er is gevraagd waaraan zij denken bij het woord telelogopedie. Hierbij worden verschillende antwoorden gegeven. Een aantal cliënten redeneert dat ‘tele’ ver betekent, en komen zo tot de conclusie dat telelogopedie, logopedie van veraf is. Hierbij denken sommige cliënten aan logopedie via de telefoon, andere zien wel logopedie via een beeldscherm, internet of computer voor zich. Een aantal cliënten heeft echter geen idee wat er met telelogopedie wordt bedoeld. Mogelijkheden Wanneer er gevraagd wordt wat de cliënten willen kunnen doen met een telelogopedieprogramma worden verschillende antwoorden gegeven. Een aantal cliënten weet hier geen antwoord op te geven. Sommige cliënten hebben echter wel inzicht in wat ze kunnen doen met een telelogopedie programma. Zo wordt door een aantal cliënten genoemd dat het programma makkelijk in gebruik en bediening dient te zijn. Ook de mogelijkheid om thuis te kunnen oefenen komt bij een aantal cliënten terug. Eén cliënt noemt de decibelmeter. Toepassing De laatste vraag die aan de cliënten werd gesteld was of zij telelogopedie zouden zien zitten. Hier zijn de meningen over verdeeld, maar het grootste deel geeft aan direct contact met de logopedist prettiger te vinden. Hierbij zegt een aantal cliënten wel dat ze het prima vinden als het niet anders kan of als ze er op vooruitgaan. Sommige cliënten zien zeker de voordelen van telelogopedie in. Zo vindt één cliënt het niet meer afhankelijk zijn van vervoer een voordeel. Andere cliënten zeggen dat het efficiënter is, doordat ze met telelogopedie thuis kunnen oefenen.

3.3 Conclusie Uit het behoefte onderzoek kan geconcludeerd worden dat bij zowel de logopedisten als de cliënten onduidelijkheid heerst over wat telelogopedie nu precies is. Bij de logopedisten zijn er veel die wel een goed beeld hebben van de mogelijkheden van telelogopedie, maar is er ook een aantal dat het moeilijk vindt om het voor zich te zien. Uit de interviews met de logopedisten zijn wel genoeg handvatten te halen om toe te passen in de zoektocht naar de meest geschikte manier van telelogopedie. Binnen de cliëntengroep heerst nog veel onbekendheid over telelogopedie. Hieruit kan opgemaakt dat voorlichting nodig is. Sommige cliënten hebben echter wel een goed beeld en geven punten aan die ook bij de logopedisten naar voren zijn gekomen. De punten die naar voren zijn gekomen uit het behoeftenonderzoek zijn gebruikt om gericht te zoeken naar mogelijkheden van telelogopedie, dit is te lezen in het volgende hoofdstuk. Daarnaast is aan de hand van dit onderzoek het programma van eisen opgesteld, zoals te lezen in hoofdstuk 5.

6

Hoofdstuk 4: Marktonderzoek In dit hoofdstuk wordt er allereerst beschreven wat telelogopedie in het algemeen inhoudt. Verder wordt het marktonderzoek en de resultaten hiervan besproken. Er zijn vier verschillende marktgebieden onderzocht die van toepassing zijn op het project. Deze marktgebieden zijn: Beeldbellen, logopedie applicaties (logo-apps), TinyEYE en zelf een programma ontwikkelen. Door middel van het behoeftenonderzoek is gericht kunnen zoeken naar mogelijkheden voor telelogopedie.

4.1 Inventarisatie In paragraaf 4 van hoofdstuk 2 staan verschillende instanties en personen beschreven die zijn benaderd om een inzicht te krijgen in de mogelijkheden van telelogopedie. Hieronder is te vinden wat dit heeft opgeleverd voor het marktonderzoek. 1. Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF): Deze instantie heeft informatie over telelogopedie gegeven. De informatie ging vooral over de vergoeding en werking van telelogopedie. In hoofdstuk 6 financiën is deze informatie verwerkt. Ook het prestatieveld telelogopedie is door de NVLF toegelicht 2. Lectoraat langdurige zorg Hogeschool Arnhem Nijmegen: Het Lectoraat gaf advies om de kijken op de website www.logo-apps.nl. Meer hierover staat beschreven in paragraaf 4.4. 3. Lectoraat Health Innovations and Technology Fontys Hogeschool: Ook dit lectoraat gaf als advies te kijken naar verschillende apps die zijn ontwikkeld voor logopedie op afstand. Ten tweede gaf het lectoraat aan dat in de praktijk veel met Skype gewerkt wordt. De werking van Skype is beschreven in hoofdstuk 4.3. 4. Ontwikkelcentrum voor Spraak- en Taaltechnologie (OSTT)/ Maartenskliniek: Geen reactie ontvangen. 5. Tiny EYE: Tiny EYE heeft een aanbod gedaan om een pilot te gaan starten bij Groenhuysen. Verder is veel informatie verkregen over het programma zelf. Dit is beschreven in paragraaf 4.5. 6. Faculteit der letteren Radboud Universiteit: Geen reactie ontvangen. 7. Logopediepraktijk Boels: Geen reactie ontvangen.

4.2 Telelogopedie De NVLF (Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie) heeft in het tijdschrift Logopedie en Foniatrie van december 2011 aandacht besteed aan het onderwerp telelogopedie. Dit is een van de weinige bronnen die over dit onderwerp te vinden zijn. Volgens de NVLF is telelogopedie: ‘het op een efficiënte wijze via een beeldverbinding geven van logopedische zorg aan de cliënt.’ Een dergelijke behandeling, via de webcam, kan dienen ter vervanging van een reguliere behandeling. Hierbij is face-to-face contact geen noodzakelijke voorwaarde. Wel is er door de NZa (Nederlandse Zorgautoriteit) opgesteld dat een cliënt naast telelogopedie, ook face-to-face behandeld moet worden. De duur van een telelogopedie behandeling is gelijk aan die van een gewone behandeling.

7

Telelogopedie kan goed gebruikt worden wanneer het voor de cliënt niet haalbaar is om naar de praktijk te komen, vanwege fysieke of organisatorische redenen. Volgens de NVLF komt elke cliënt en elke stoornis in aanmerking voor een behandeling via telelogopedie. In landen als Canada, de Verenigde Staten van Amerika, Zweden, India en Australië is de meerwaarde van telelogopedie al bewezen en wordt er al veel gewerkt met telelogopedie. (NVLF, 2011)

4.3 Beeldbellen Het eerste marktgebied wat onderzocht is, is het beeldbellen. Er zijn verschillende programma’s die dit aanbieden zoals Skype, facetime en PAL4. Het blijkt dat Skype het meest veelzijdig is en het best binnen het plaatje van Groenhuysen past. Skype werkt zowel op gewone pc’s als op de besturingssytemen Android en iOS. Facetime werkt alleen op tablets en smartphones met een IOS besturingssysteem. Figuur 1: Skype Groenhuysen heeft het programma PAL4 al in gebruik. Dit project stopt echter binnenkort en er wordt overgestapt naar Skype. De reden hiervoor is dat Pal4 niet opleverde wat men ervan verwachtte en het daardoor te duur is geworden. (van den Eerenbeemt, 2014) Wanneer naar de functie beeldbellen wordt gekeken, verzorgt Skype deze functie net zo goed als PAL4 of Facetime. Skype is gratis te downloaden en, zoals eerder vermeld, geschikt voor verschillende besturingssystemen. Skype heeft meerdere functies die van toepassing kunnen zijn voor telelogopedie. De eerste mogelijkheid die Skype biedt is het gratis bellen naar andere Skype gebruikers. Hierdoor is het voor de logopedist mogelijk om gratis een cliënt op te bellen en een sessie te houden. De cliënt kan ook naar de logopedist bellen wanneer deze bijvoorbeeld een vraag heeft. Met Skype kunnen ook groepsgesprekken worden gehouden. Hiermee kan de logopedist bijvoorbeeld een gesprek met verschillende cliënten en/of collega’s houden. Skype biedt ook de mogelijkheid om op verschillende manieren berichten uit te wisselen. Een eerste mogelijkheid is om een videobericht te sturen. Op deze manier kan de logopedist buiten een sessie een videobericht inspreken en naar de cliënt sturen. Wanneer de cliënt Skype opent zal deze de videoboodschap kunnen zien. Ook kan de cliënt op deze manier een bericht naar de logopedist sturen. Op het moment dat de logopedist tijd heeft kan hij of zij reageren op het bericht. Ook is het mogelijk om met Skype te chatten. Hiermee kunnen getypte boodschappen tijdens een beeldbelsessie of daarbuiten gestuurd worden. Met behulp van Skype is het tevens mogelijk om bestanden te delen. Dit kan handig zijn voor de logopedist om huiswerk of informatie naar cliënten te sturen. Ook kunnen video of geluidsbestanden verstuurd worden. Verder is er een optie om je beeldscherm met een of meerdere Skypegebruikers te delen. Op deze manier kunnen anderen 8

Skypegebruikers meekijken op het beeldscherm van degene die het scherm deelt. Een nadeel van Skype is dat het niet goed beveiligd is en de privacy van gebruikers niet gegarandeerd kan worden. Skype is echter wel laagdrempelig en redelijk gebruiksvriendelijk. (Skype, 2014)

4.4 Logopedie applicaties Er zijn verschillende applicaties voor logopedie op de markt. Veel van deze apps zijn in het Engels of richten zich maar op één aspect zoals slikproblemen, afasie of apraxie. Een applicatie die al deze aspecten aanpakt is de Speech Pathology Toolkit. Het kost 18,99 euro om deze applicatie te downloaden. De app is alleen beschikbaar op de iPad of iPhone. De Speech Pathology Toolkit bevat zes verschillende functies (figuur 2). De eerste functie is de ‘easy AAF’, wat staat voor easy altered auditory feedback. Deze functie neemt op wat de cliënt zegt en speelt dit daarna af. De gebruiker kan de opname vertraagd en in een andere toonhoogte afspelen. Het is tevens mogelijk om de opnames op te slaan zodat deze een andere keer terug te luisteren zijn. Dit kan gebruikt worden als huiswerk en als Figuur 2: startscherm Speech feedbackfunctie. Patholoy Toolkit (Speech and De tweede functie in de applicatie is de ‘speech amplifier’. Dit is Language Solutions Limited, 2011) ontwikkeld voor mensen die een zachte stem hebben. In de applicatie is het volume in te stellen waarmee de stem versterkt wordt. Voor mensen met slikproblemen is er het onderdeel ‘swallow now’. In dit onderdeel kan een interval ingesteld worden waarmee een geluid en/of trilling te horen of te voelen is. Wanneer het geluid of de trilling afgaat , wordt de cliënt er op geattendeerd te slikken. Dit werkt alleen wanneer de applicatie geopend is. Een vierde functie van dit programma is ‘type to speak’. In dit onderdeel kan een woord getypt worden waarna het programma dit woord uitspreekt. Dit woord kan ook in een bibliotheek opgeslagen worden waardoor dit als huiswerkhulpmiddel en als feedbackinstrument kan dienen. Het nadeel is echter dat het programma alleen woorden in het Engels kan uitspreken. Als vijfde functie zit er een voicerecorder in de app waarmee woorden, zinnen en huiswerkopdrachten opgenomen en teruggeluisterd kunnen worden. De laatste functie is een decibelmeter. Deze functie geeft feedback op het volume waarmee de cliënten spreken en deze functie is zeer belangrijk bij Parkinsoncliënten. Deze applicatie heeft geen beeld- spraakverbinding en kan dus niet gebruikt worden om logopediesessies op afstand te geven. De Speech Pathology Toolkit kan echter wel gebruikt worden ter ondersteuning van de logopedie behandeling. (Visser-Bochane, 2014) (Speech and Language Solutions Limited, 2011)

4.5 TinyEYE TinyEYE is op dit moment het enige programma op de markt wat speciaal ontwikkeld is om telelogopedie te geven. Dit programma is ontwikkeld in Canada, maar het verspreid zich steeds verder over de wereld. De Nederlandse versie is in Groningen ontwikkeld door de universiteit van 9

Groningen. TinyEYE is begonnen met een versie voor kinderen, maar inmiddels bestaat er ook een versie voor ouderen. Groenhuysen heeft de mogelijkheid om mee te werken aan een pilot voor een versie voor Parkinsoncliënten. Voor een eventuele pilot moet een bedrag van 1890,- euro exclusief BTW per logopedist betaald worden.1 Deze kosten zijn voor de training die TinyEYE aan haar logopedisten verschaft. De licentie zal gedurende de pilot gratis verstrekt worden. Hierna kan Groenhuysen er voor kiezen om het programma aan te schaffen. Hiervoor zullen dan de kosten van een licentie betaald moeten worden. De kosten voor een licentie bedragen 1550,- euro exclusief BTW per logopedist per jaar. Wanneer voor de licentie is betaald zal de cliënt hier niet meer voor hoeven te betalen. Om TinyEYE te kunnen gebruiken moet de cliënt naar een internetpagina gaan om daar in te loggen in het programma TinyEYE. Wanneer de cliënt is ingelogd zal deze in een digitaal werkkantoor terechtkomen (figuur 3). In dit kantoor kan de cliënt op verschillende icoontjes klikken om bij de verschillende functies van TinyEYE te komen. Een aantal functies zijn ook beschikbaar zonder dat de cliënt een sessie met een logopedist heeft.

Figuur 3: digitaal werkkantoor TinyEYE

De logopedist moet in het programma de cliënt toevoegen, hierna kan per cliënt een behandelplan opgesteld worden. Ook is het mogelijk voor de logopedist om verslaglegging van elke cliënt bij te houden. De logopedist kan bepalen wie deze verslaglegging kan lezen. Dit kan de cliënt zelf zijn, of bijvoorbeeld een andere behandelaar. De verslaglegging kan ook oefeningen bevatten die de cliënt uit moet voeren. De vorderingen van een cliënt worden bijgehouden en deze kunnen vergeleken worden met het behandelplan, waarna dit behandelplan weer afgestemd kan worden op deze vorderingen. Voor logopedische sessies dienen de logopedist en de cliënt een afspraak te maken. Wanneer deze sessie plaatsvindt, moeten beide partijen ingelogd zijn in TinyEYE. In de digitale behandelkamer kunnen zij elkaar zien en spreken via een beeld- spraakverbinding. Figuur 4: oefening in TinyEYE 1

Voor meer informatie over de pilot kan contact opgenomen worden met de directrice van TinyEYE, Elisa Gielen: [email protected]

10

Vervolgens kan de behandeling beginnen. Dit kan alleen met een beeld- spraakverbinding zijn, maar er kunnen ook verschillende voorgeprogrammeerde oefeningen gedaan worden (figuur 4). Er zijn verschillende oefeningen voor bepaalde logopedische behandelingen standaard beschikbaar in het programma. De logopedist kan tijdens de oefening bijhouden hoe de cliënt de oefening uitvoert. Ook kan de logopedist tijdens de sessie in het programma aantekeningen maken. De cliënt kan niet zien dat er aantekeningen gemaakt worden. De standaard oefeningen zijn ook buiten sessies beschikbaar voor de cliënt zodat deze zelfstandig kan oefenen. Voor een Parkinsoncliënt is het moeilijk om meerdere handelingen tegelijk uit te voeren. Bij de oefeningen in het programma TinyEYE moet dit soms echter wel worden gedaan. Dit kan wellicht aangepast worden tijdens een eventuele pilot. Ook moet er bij sommige cliënten een mantelzorger tijdens de sessies en het werken met TinyEYE aanwezig zijn. Uit ervaring van TinyEYE logopedisten blijkt dat sommige (vooral oudere) cliënten niet goed met computers en met het programma TinyEYE om kunnen gaan. Wanneer logopedisten aanpassingen aan het programma willen doorvoeren, of bepaalde standaardoefeningen in TinyEYE willen zetten is dit mogelijk. De logopedist geeft dit dan door aan het moederbedrijf in Canada waar de aanpassingen daarna doorgevoerd worden. Zo is er al aangeven dat Groenhuysen graag een decibelmeter in TinyEYE zou willen zien. Een andere functie in TinyEYE is een opnamefunctie. Deze opnamen kunnen door de cliënt en de logopedist teruggeluisterd worden en kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om oefeningen uit te leggen waarna de cliënt deze oefening zelfstandig buiten een sessie kan maken. De cliënt kan zelf ook opnames maken welke daarna samen met de logopedist bekeken kunnen worden. Zo kan de logopedist feedback geven op de prestaties van de cliënt. TinyEYE is zowel beschikbaar voor de PC als voor de iPad. Op de iPad kunnen echter alleen huiswerkoefeningen gemaakt worden omdat het programma tijdens beeld- spraaksessies te zwaar is voor tablets.

4.6 Zelf een programma ontwikkelen Als laatste optie kan ervoor gekozen worden om zelf een programma te ontwikkelen. Het voordeel hiervan is dat het programma helemaal op maakt gemaakt kan worden en dat er dus aan alle eisen en wensen voldaan kan worden. Er hangt echter wel een hoog prijskaartje aan deze optie. De functie van de beeldbelopnamen en de decibelmeter zijn dermate complex om in een programma te verwerken dat de doorlooptijd en dus ook de kosten aanzienlijk worden verhoogd. Om een schatting van de kostprijs te kunnen maken zijn de eisen waaraan het programma moet voldoen voorgelegd aan een ICT bedrijf. De eisen die zijn voorgelegd zijn te vinden in bijlage 7. De geraamde kosten voor een programma met al deze functies is 100.000,- euro. Zoals gezegd veroorzaken de decibelmeter ( 20.000,- euro) en de opnamemogelijkheid voor beeldbellen (15.000,euro) de hoogste kosten. Ook zullen er onderhoudskosten van zo’n 20.000 tot 25.000 euro per jaar bij komen. Voor dit bedrag heeft Groenhuysen een programma wat helemaal op maat is voor de doelgroep Parkinson, maar ook voor andere doelgroepen gebruikt zou kunnen worden. Een voordeel is dat er rekening gehouden kan worden met het feit dat Parkinsoncliënten maar één handeling tegelijk uit kunnen voeren. Het ICT bedrijf liet ook weten dat het mogelijk is om voor een commerciële aanpak te kiezen. Het programma zou ook toepasbaar kunnen zijn voor andere doelgroepen (bijvoorbeeld huisartsen, fysiotherapeuten etc.). In deze versie kan het programma in de vorm van een licentie aan 11

specialisten/praktijken aangeboden worden. wanneer er voor een meertalige versie gekozen wordt, wordt de doelgroep ook aanzienlijk vergroot. De terugverdientijd zou op deze manier 1 jaar zijn op basis van 500 gebruikers à 19,- euro per maand. Ook kan het programma modulair aangeboden worden waardoor er meer gevraagd kan worden voor extra modules waardoor de terugverdientijd aanzienlijk verlaagd wordt.

4.7 Conclusie Uit het marktonderzoek is gebleken dat de bovengenoemde vier programma’s de beste mogelijkheden zijn voor telelogopedie. Iedere optie heeft zijn eigen vooren nadelen. In dit hoofdstuk zijn alle functies die voor telelogopedie van toepassing zijn belicht. In onderstaande tabel is overzichtelijk weergegeven welke functies in welk programma beschikbaar zijn. Hierbij geeft groen aan dat de functie aanwezig is, rood betekent dat de functie niet aanwezig is en bij oranje is de functie gedeeltelijk of in mindere mate aanwezig.

Tabel 1: Functies van de telelogopedie mogelijkheden

Met deze informatie is het mogelijk om een inhoudelijke afweging te maken tussen de verschillende programma’s. Ook kan er aan gedacht worden om te kiezen voor een combinatie van Skype en de Speech Pathology Toolkit. Hierdoor vullen deze opties elkaar aan op mogelijkheden die deze op zichzelf missen. Hierop zal verder door worden gegaan in het volgende hoofdstuk.

12

Hoofdstuk 5: Keuzeproces In dit hoofdstuk wordt er op basis van het marktonderzoek een keuze gemaakt tussen de vier mogelijkheden die daarin naar voren zijn gekomen. Dit is gedaan door het opstellen van een programma van eisen, om hier vervolgens een waardering aan te geven en deze te toetsen aan de mogelijkheden.

5.1 Programma van eisen Om een onderbouwde keuze te kunnen maken, welke oplossing het best past binnen de behoeften van stichting Groenhuysen is een programma van eisen opgesteld. De eisen die hierin zijn verwerkt, zijn naar voren gekomen in het behoefte onderzoek. Het programma van eisen is te vinden in bijlage 8. Om een duidelijk overzicht te krijgen is voor het programma van eisen een tabel gebruikt. In de eerste kolom zijn de eisen te vinden, in de tweede kolom worden deze eisen toegelicht. Vervolgens is in de derde kolom te lezen aan welke criteria deze eisen moeten voldoen. In de vierde kolom komt de weegfactor te staan. (tabel 2) Hierbij geeft de klant, in dit geval de logopedisten van Groenhuysen, aan hoe belangrijk zij een bepaalde eis vinden. Hierbij wordt een schaal gebruikt van 1 tot 5, waarbij 1 zeer onbelangrijk is en 5 zeer belangrijk.

Tabel 2: Programma van eisen deel 1

Nadat elke eis een weegfactor heeft gekregen kan deze gekoppeld worden aan de oplossingen die voort zijn gekomen uit het marktonderzoek. De weegfactor van de vorige tabel wordt hiertoe meegenomen naar een nieuwe tabel. In deze tabel wordt aan de hand van de weegfactor per eis een punt gegeven aan een bepaalde oplossing. Dit punt mag niet hoger zijn dan de weegfactor. Bijvoorbeeld wanneer aan de eis laagdrempelig een weegfactor van 5 is gegeven, dan kan een oplossing die heel erg laagdrempelig is maximaal een 5 toegekend krijgen. (tabel 3)

Tabel 3: Programma van eisen deel 2

Wanneer alle punten zijn toegekend, worden deze per oplossing opgeteld en kan er gekeken worden welke oplossing, aan de hand van de eisen, het best binnen de behoeften van Groenhuysen past.

5.2 Invulproces Zoals hierboven aangegeven is het programma van eisen ingevuld door de klant, in dit geval de vijf logopedisten van stichting Groenhuysen. Zij hebben gezamenlijk een gewicht toegekend aan elk van de eisen. Het ingevulde programma van eisen is te vinden in bijlage 9. Hierin is te lezen dat de logopedisten het grootste deel van de eisen erg belangrijk vinden. Het laagste punt wat is toegekend is een 3 aan inzoomen en beeldopname, wat betekent dat deze eisen van minder belang zijn voor de logopedisten. 13

Nadat de logopedisten de weegfactoren hebben toegekend heeft de projectgroep de tweede tabel van het programma van eisen ingevuld. Dit deel is ook te lezen in bijlage 9. In dit deel zijn er punten aan de oplossingen toegekend. Dit is gedaan aan de hand van de criteria die in het programma van eisen staan. Door te kijken hoe goed een bepaalde oplossing hier aan voldoet kunnen de punten toegekend worden. Per oplossing zal hieronder worden besproken hoe het programma van eisen is ingevuld. Skype Skype scoort goed op laagdrempeligheid, het kost minder dan vijf handelingen om het programma te laten werken. Bij gebruiksvriendelijkheid scoort het echter iets minder, omdat Skype niet specifiek is ontwikkeld voor Parkinson. Het is wel gemakkelijk te hanteren, dus daarom wordt er toch een 3 toegekend. Skype is op elk type besturingsprogramma te gebruiken en scoort hierdoor op elk van deze punten de maximale score. Ook een beeld- en spraakverbinding is mogelijk bij Skype, waardoor het hier ook maximaal scoort. Skype heeft geen standaard oefeningen in het programma zitten, maar omdat deze wel te delen zijn door een bestand te besturen, wordt hier toch een 1 als punt toegekend. In het programma zit geen decibelmeter, inzoomen opslagmogelijkheid en een mogelijkheid om thuis te oefenen, waardoor er op deze eisen geen punten worden gegeven. Een voicerecorder zit ook niet in Skype, maar er is wel een mogelijkheid om beeld en gelijktijdig op te nemen. Dit kan echter niet opgeslagen worden, maar alleen worden verstuurd. Aan de eis voicerecorder wordt daarom een 1 toegekend. Beeldopname is dus wel mogelijk en krijgt daarom de maximale score, in dit geval 3. Als laatste zijn er ook maximale punten toegekend aan de kosten, omdat Skype gratis is. Speech Patholoy Toolkit De Speech Patholoty Toolkit heeft een 4 gekregen voor laagdrempelig, omdat het ongeveer vijf handelingen betreft. Voor gebruiksvriendelijk krijgt deze oplossing een 3, dit omdat het een app is die alleen op een iPhone of iPad kan worden gebruikt. Hierdoor wordt het voor oudere mensen moeilijker om te bedienen. Zoals gezegd is de Speech Patholoty Toolkit een app die alleen op iOS draait. Voor deze eis krijgt de app daarom de maximale score en voor android en pc worden geen punten toegekend. Verder krijgt deze applicatie ook geen punten voor beeld- en spraakverbinding, standaard oefeningen, inzoomen en beeldopname, omdat deze opties niet in de Speech Patholoty Toolkit zijn verwerkt. In de app zitten wel een voicerecorder en decibelmeter waardoor deze eisen het maximaal aantal punten krijgen. Opslagmogelijkheid krijgt als punt een 2, omdat de voicerecorder wel op kan slaan, maar dit bij de andere onderdelen van de app niet mogelijk is. Thuis oefenen krijgt een 3, omdat de cliënten met een decibelmeter en voicerecorder al veel dingen thuis kunnen doen. Ten slotte wordt aan de eis kosten een 4 toegekend, omdat het niet gratis is zoals Skype, maar de kosten zijn laag in vergelijking met de andere alternatieven.

14

TinyEYE TinyEYE is te openen via de internetbrowser, waarna men in moet loggen en vervolgens in het programma nog handelingen moet verrichten. Hierdoor heeft dit programma voor laagdrempeligheid een 3 gekregen. Qua gebruiksvriendelijkheid scoort TinyEYE een 2, omdat het voor de cliënt zelf lastig te bedienen is. TinyEYE geeft zelf ook aan dat er een mantelzorger bij moet zijn om de cliënt hiermee te helpen. TinyEYE is volledig werkend op de pc en krijgt hiervoor de maximale score. De mogelijkheid om thuis te oefenen is ook bruikbaar op iOS, waardoor het daar de helft van de punten scoort. Het programma kan niet op android gebruikt worden en krijgt daar dus geen punten. In TinyEYE is er een spraak- en beeldverbinding mogelijk, is een voicerecorder en opslagmogelijkheid verwerkt en bestaat er de mogelijkheid om beeldopnames te maken en thuis te oefenen. Voor deze eisen krijgt het programma daarom de maximale score. TinyEYE heeft ook standaardoefeningen in het programma zitten, maar deze zijn nog niet specifiek gericht op Parkinson. Daarom wordt aan deze eis een 4 toegekend. Een decibelmeter zit op dit moment nog niet in het programma, maar hier wordt aan gewerkt en daarom krijgt deze eis een 2. Inzoomen kan niet met TinyEYE en hier worden dus geen punten aan gegeven. Aan de kosten is een 3 toegekend. De licentie voor het gebruik van TinyEYE is niet goedkoop, maar de kosten zijn wel in verhouding tot de kwaliteit van het programma. Zelf ontwikkelen Het invullen van deze oplossing is gedaan aan de hand van het formulier wat gebruikt is om een prijsopgaaf te krijgen. Hierbij is er van uitgegaan dat het zelf te ontwikkelen programma een applicatie wordt. Op de eis dat het programma bruikbaar is op de pc en de kosten na heeft elke eis de maximale score gekregen. Wanneer een programma zelf ontwikkeld wordt kan er namelijk met alle eisen rekening gehouden worden. De kosten zijn echter wel laag beoordeeld, omdat het zelf ontwikkelen erg duur is.

5.3 Resultaat Wanneer alle waardes worden opgeteld kan er beoordeeld worden welke oplossing het best binnen de behoeftes van Groenhuysen past. Dit is te zien in tabel 4.

Tabel 4: Resultaat programma van eisen

Hieruit blijkt dat wanneer er zelf een programma ontwikkeld wordt deze duidelijk het best past binnen de behoeftes van Groenhuysen. Dit was te verwachten, omdat bij een zelf te ontwikkelen programma alle eisen en wensen mee kunnen worden genomen. Tweede op de lijst komt TinyEYE, wat gezien het percentage ook goed voldoet aan de eisen van de logopedisten van Groenhuysen. Hierna komt Skype wat 10% onder TinyEYE zit, gevold door de Speech Pathology Toolkit wat voor minder dan de helft voldoet aan de eisen van Groenhuysen.

15

Hoofdstuk 6: Financiën In de vorige hoofdstukken zijn vier opties voor telelogopedie naar voren gekomen. Sommige hiervan kosten behoorlijk wat geld. In dit hoofdstuk zullen daarom de financiën worden besproken die betrekking hebben op telelogopedie. Er wordt zowel gekeken vanuit het oog van de cliënt als van stichting Groenhuysen.

6.1 Vergoeding zorgverzekering In juli 2011 is er door de Nederlandse Zorgautoriteit de nieuwe prestatie ‘telelogopedie’ in het leven geroepen. Hiervóór was het mogelijk om reguliere logopedie behandelingen via telelogopedie te geven. Na verzoek van de zorgverzekeraars zijn reguliere logopedie en telelogopedie in twee behandelvormen opgesplitst. De duur van een telelogopedie zitting is gebaseerd op een reguliere logopediezitting. De kosten zijn dan ook gelijk. Telelogopedie mag in rekening worden gebracht als aan de volgende voorwaarden is voldaan:  Er moet een bestaande behandelrelatie bestaan, waarbij ook face-to-face contacten moeten plaatsvinden  De patiënt moet geïnformeerd zijn over het doel van deze manier van behandelen;  De patiënt moet geïnformeerd zijn over de kosten die verbonden zijn aan de behandeling;  De behandeling wordt bijgehouden in het patiëntendossier zoals bij een reguliere individuele zitting. (Nederlandse Zorgautoriteit, 2013) (NVLF, 2011) Dat telelogopedie een aparte prestatie is voor zorgverzekeraars betekent niet dat iedere zorgverzekeraar telelogopedie vergoedt. Er zijn twee verzekeringsmaatschappijen die telelogopedie niet vergoeden, te weten Friesland verzekering en VGZ. In bijlage 10 is te zien welke maatschappijen wat vergoeden. In bijlage 11 is te zien welke dochterorganisaties onder de genoemde zorgverzekeraars vallen.

6.2 Subsidie Er bestaan verschillende programma’s om subsidie aan te vragen. Deze programma’s zijn echter meestal beperkt toegankelijk in tijd om aanvragen in te dienen. Ook sluiten deze programma’s vaak niet in zijn geheel aan op de ideeën en plannen die de zorgvernieuwer heeft. Daarom dient hiermee flexibel omgegaan te worden door de aanvrager. Er wordt in subsidie programma’s geen onderscheid gemaakt tussen e-health en niet-e-health innovaties, daarom is het van groot belang dat subsidies niet leiden tot oneigenlijke concurrentie. Gezien het gegeven dat Groenhuysen deze innovatie puur en alleen voor logopedie gaat gebruiken lijkt hiervan geen sprake. (Zorg voor innoveren, z.d.) (Ehealthfinanciering) Het is gebleken dat subsidies die aan pilots of tests worden toegekend niet altijd leiden tot succesvolle marktintroductie. Hierdoor is het beleid erop gericht andere vormen van financiering te stimuleren. Een mogelijkheid is geld te lenen van de bank of andere externe investeerder of zelf te investeren als bedrijf. Welke vorm van financiering past is afhankelijk van het innovatietraject, maar te allen tijde dient de investeerder overtuigd te worden van het innovatieproject. Het is belangrijk om een duidelijk plan te hebben en over te brengen wat de meerwaarde van dit plan is. (Ondernemersplein, 2014)

16

In tabel 5 zijn instanties te vinden waar subsidie kan worden aangevraagd.

Subsidiekalender Antwoord voor bedrijven Subsidie ministerie VWS Zorgsubsidie kalender

Wat Verschillende subsidie programma’s op een rijtje Gericht zoeken naar subsidie Subsidie vanuit de rijksoverheid Subsidies en deadlines

Bron http://www.zonmw.nl/nl/subsidies/subsidiekalender/ http://www.antwoordvoorbedrijven.nl/subsidies/zoek http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/subsidiesvws http://www.zorgsubsidiekalender.nl/

Tabel 5: subsidiemogelijkheden

6.3 Innovatiefondsen Via zorgverzekeraars is het mogelijk financiering aan te vragen voor onderzoek en ontwikkeling pilots. Achmea biedt hierbij de mogelijkheid om een aanvraag in te dienen bij één van haar stichtingen: Stichting Achmea Gezondheidszorg, Theia of SGS. Ook De Friesland Zorgverzekeraar, CZ en gezondheidsfondsen beschikken over innovatiefondsen. Op de website www.fondsenvoorouderen.nl staan verschillende fondsen vermeld die een financiële bijdragen kunnen leveren in dit project. (Fondsen voor ouderen, 2014)

6.4 Kostenbesparend Het ligt in de lijn der verwachtingen dat telelogopedie kostenbesparend werkt. Ten eerste zullen cliënten (op den duur) niet meer thuis behandeld hoeven worden. Dit betekent dat de reistijd voor de logopedisten zal wegvallen en ook de kosten die daaraan verbonden zijn. Ten tweede kunnen logopedisten efficiënter behandelen. Dit betekent dat er voor een behandeling minder tijd nodig is. Tot slot zijn er meer behandelingen mogelijk bij verschillende cliënten, wat meer opbrengsten met zich meebrengt.

6.5 Conclusie Zoals in dit hoofdstuk vermeld zijn er verschillende vormen van financiering. De zorgverzekering is vooral voor cliënten van belang. Alleen VGZ en De Friesland verzekeraar hebben telelogopedie niet opgenomen in hun prestatieveld. Voor de stichting Groenhuysen zullen innovatiefondsen meer te bieden hebben dan subsidies, gezien de overheid andere vormen dan subsidie stimuleert. Groenhuysen zal de innovatiefondsen wel moeten overtuigen van de meerwaarde van het project dat gefinancierd moet worden.

17

Hoofdstuk 7: Implementatie In dit rapport zijn vier mogelijkheden voor telelogopedie en financieringsmogelijkheden beschreven. Om tot een implementatie te komen zal er door stichting Groenhuysen een keuze gemaakt moeten worden tussen één van de vier alternatieven. Groenhuysen moet de keuze tussen de vier telelogopedie opties nog maken, daarom is dit een algemeen implementatieplan. In dit hoofdstuk staan kritische succesfactoren. Dit zijn factoren waarvan het slagen of mislukken van een activiteit of onderneming afhangt (Fons Vernooij, 1998). Deze kritische succesfactoren worden aangevuld door ondersteunende actiepunten die gevolgd moeten worden om de succesfactor te laten slagen. Hoe goed een programma ook mag zijn, als deze niet goed wordt geïmplementeerd is het een verspilling van middelen en gaat de zorgkwaliteit er op achteruit in plaats van vooruit. Het is belangrijk om de cliënten en zorgverleners intensief te betrekken bij de implementatie van een zorginnovatie. In het artikel “hoe betrek ik patiënten bij de ontwikkeling van eHealth diensten” van het expertisecentrum voor standaardisatie en eHealth Nictiz, staat beschreven waarmee rekening gehouden moet worden tijdens het implementeren van eHealth. Hiernaast heeft de projectgroep aanvullingen gemaakt op basis van de informatie die tijdens het project is verworven. 1. Het moet duidelijk zijn wie de doelgroep is:  Dit wordt bereikt door richtlijnen op te stellen waarin staat waaraan een cliënt moet voldoen om in aanmerking te komen voor telelogopedie. Deze richtlijnen moeten met de betrokken logopedisten opgesteld en besproken worden. Zo is het duidelijk welke cliënt wel of niet in aanmerking komt voor telelogopedie.  Stel een cliëntenpanel samen. Dit maakt duidelijk dat de cliënten centraal staan en het geeft de mogelijkheid voor de cliënten om de eigen bevindingen over telelogopedie met elkaar en met Groenhuysen te bespreken.  Houdt interviews onder de cliënten zodat duidelijk wordt wie de cliënt is, welke ervaring deze al heeft op het gebied van computers en telezorg, wat deze zou verwachten van telelogopedie en of de cliënt bereid is om mee te werken aan telelogopedie.  Onderzoek of een cliënt geschikt is om zelfstandig met telelogopedie te werken, of dat deze hier hulp bij nodig heeft of gewoonweg niet geschikt is om hierin te participeren.  Betrek de familie en mantelzorgers van de cliënt in het project. 2. Het moet duidelijk zijn wie de logopedist is:  Stel een logopedistenpanel samen. Op deze manier zijn de logopedisten georganiseerd. Dit geeft de mogelijkheid voor de logopedisten om makkelijk vergaderingen over telelogopedie te houden en om over de eigen bevindingen te discussiëren.  Neem interviews af bij de logopedisten zodat duidelijk wordt wie de logopedist is, welke ervaring deze al heeft op het gebied van computers en telezorg, wat deze zou verwacht van telelogopedie en of de logopedist bereid is om mee te werken aan telelogopedie. Dit is al deels door de projectgroep gedaan. De resultaten hiervan zijn te vinden in bijlage 5.

18

3. Informeer de gebruikers (cliënten, naasten van cliënten, mantelzorgers en de zorgverleners) goed over telelogopedie.  Geef informatie over wat telelogopedie is, wat er gaat veranderen en wat de vooren nadelen voor de gebruikers zijn.  Zorg dat de gebruikers een plek hebben waar deze met eventuele vragen terecht kunnen.  Maak aan de gebruikers duidelijk dat deze kunnen kiezen om wel of niet deel te nemen aan telelogopedie en dat ze hier niet vast aan zitten.  Stel richtlijnen voor het verstrekken van informatie op zodat het duidelijk is wie welke informatie verstrekt. Zo krijgt iedereen dezelfde informatie en is het duidelijk waar deze gehaald moet worden. 4. Geef de gebruiker een of meerdere cursussen en uitleg over telelogopedie zodat deze weet hoe het programma werkt.  Stem deze cursussen af op de individuele verschillen tussen de gebruikers, zoals persoonlijkheid en opleidingsachtergrond.  Het is belangrijk om alle gebruikers hierin mee te nemen, wanneer nodig ook naasten en mantelzorgers van de cliënten.  Zorg tevens dat alle gebruikers ook buiten deze uitleg en/of cursus ergens met de vragen die ze hebben terecht kunnen. 5. Om de drempel tot het gebruik van telelogopedie te verlagen, kan er voor gekozen worden om leenapparatuur te verschaffen aan de cliënten. 6. Bij een pilot van de gekozen manier voor telelogopedie is het noodzakelijk om cliënten- en logopedistenpanels regelmatig om bevindingen en feedback te vragen. 7. Laat deze panels ook na de implementatiefase het telelogopedieprogramma beoordelen en vraag naar de meningen over dit product. Wanneer het implementatieplan gevolgd wordt aan de hand van deze kritische succesfactoren en de ondersteunde actiepunten, wordt de kans op een succesvolle implementatie van telelogopedie vergroot. Deze bovengenoemde punten kunnen gebruikt worden voor elke vorm van telelogopedie die in dit rapport genoemd wordt.

19

Hoofdstuk 8: Conclusie en aanbevelingen In dit hoofdstuk zullen de conclusie en aanbevelingen die voort zijn gekomen uit dit project besproken worden. Allereerst komt de conclusie aan bod, en daarna worden er aanbevelingen gedaan.

8.1 Conclusie Het doel dat vooraf gesteld was aan het project is als volgt: Op 6 juni 2014 is er een implementatieplan geschreven voor het telelogopedie programma wat het best aansluit op de behoeften van de logopedisten en cliënten van de stichting Groenhuysen. Dit doel is niet geheel bereikt. Uiteindelijk is ervoor gekozen een open advies te geven, zodat de stichting Groenhuysen zelf de keuze kan maken uit de mogelijkheden voor het aanbieden van telelogopedie. Wel zijn de verschillende programma’s met elkaar vergeleken. Hieruit is een rangorde ontstaan van de programma’s. Doordat de projectgroep geen keuze heeft gemaakt uit een telelogopedieprogramma is een algemeen implementatieplan geschreven. Allereerst is een behoefte onderzoek gehouden onder logopedisten en cliënten. Hieruit bleek dat er veel onduidelijkheid is over telelogopedie. Een aantal logopedisten hebben een beeld bij telelogopedie, maar anderen kunnen zich er niet veel bij voorstellen. Onder de cliënten heerst onbekendheid over telelogopedie. Daarom moeten cliënten hierover vooraf goed ingelicht worden. Uit het behoefte onderzoek zijn de eisen en wensen van logopedisten en cliënten goed naar voren gekomen. Uit het marktonderzoek zijn vier mogelijkheden naar voren gekomen, Skype, Speech Pathology Toolkit, TinyEYE en zelf ontwikkelen. Mogelijk kunnen verschillende programma’s gecombineerd worden om te kunnen voldoen aan de meeste eisen. Iedere optie heeft verschillende vooren nadelen. Hierdoor kan een goede afweging gemaakt worden tussen de verschillende opties. Aan de hand van het behoefte- en marktonderzoek is een keuzeproces opgesteld. Het zelf ontwikkelen van een programma is functioneel de beste mogelijkheid. Echter moet in overweging genomen worden dat deze optie erg duur is. TinyEYE heeft een iets lagere score, maar is zeker een volwaardig alternatief. Het voordeel van TinyEYE is dat er een pilot gedraaid kan worden en dat er opties toegevoegd kunnen worden. Ook de prijs van TinyEYE is een stuk aantrekkelijker. Er bestaan verschillende mogelijkheden om de implementatie van telelogopedie te financieren, namelijk subsidies, innovatiefondsen en zorgverzekeraars. Vooral innovatiefondsen zullen voor Groenhuysen van toepassing zijn. Tot slot is een implementatieplan gemaakt. Het is van groot belang om de zorgverleners en cliënten actief te betrekken tijdens het implementeren van telelogopedie.

8.2 Aanbevelingen De projectgroep raadt de stichting Groenhuysen aan om uitgebreider onderzoek te doen onder cliënten. Zo ontstaan er betere inzichten in de doelgroep en voelen zij zich actief betrokken bij de implementatie. Na implementatie van een telelogopedieprogramma dient een evaluatie te worden uitgevoerd met cliënten en zorgverleners. Ten derde is het aan te raden om onderzoek te doen naar de mogelijkheid om dit programma uit te rollen naar andere doelgroepen.

20

Bibliografie Artikelen NVLF. (2011). Telelogopedie heeft de toekomst. Logopedie en Foniatrie, 401-402. Documenten Nederlandse Zorgautoriteit. (2013, oktober 3). Tarievenlijst logopedie. Interviews Berting, A. (2014, maart 13). telelogopedie. (F. Huvenaars, Interviewer) van den Eerenbeemt, J. (2014, April 17). Beeldbellen. (K. van Ewijk, & L. Selten, Interviewers) Rapporten Nictiz. (2012). Hoe betrek ik patiënten bij de ontwikkeling van eHealth diensten? Nictiz. Websites Ehealthfinanciering. (sd). financiering. Opgeroepen op April 2014, van Ehealthfinanciering: http://ehealthfinanciering.nl/financiering-ehealth/ontwikkeling-test-pilot/8basisinformatie/49-financieringsbronnen Fondsen voor ouderen. (2014). overzicht. Opgeroepen op mei 2014, van Fondsen voor ouderen: http://www.fondsenvoorouderen.nl/ Fons Vernooij. (1998). Opgeroepen op juni 6, 2014, van fons-vernooij: www.fons-vernooij.nl Ondernemersplein. (2014). Financiering. Opgeroepen op mei 2014, van Ondernemersplein: http://www.ondernemersplein.nl/artikel/financiering-van-innovatie/ Skype. (2014). Opgeroepen op mei 24, 2014, van Skype: http://www.skype.com/nl/ Speech and Language Solutions Limited. (2011). Opgeroepen op mei 24, 2014, van Speech Pathology Toolkit: http://speechpathologytoolkit.com/ Visser-Bochane, M. (2014). Speech Pathology Toolkit. Opgeroepen op mei 24, 2014, van Logo apps: http://www.logo-apps.nl/speech-pathology-toolkit/ Zorg voor innoveren. (z.d.). Nieuws. Opgeroepen op april 2014, van Zorg voor innoveren: zorgvoorinnoveren.nl

21

Bijlage 1: Literatuuronderzoek 1. De ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening. Meestal ontstaat dit tussen het 50ste en 60ste levensjaar. Parkinson is een progressieve ziekte, wat betekent dat de symptomen steeds erger worden. Bij de ziekte van Parkinson sterven zenuwcellen in de middenhersenen langzaam af. Deze zenuwcellen zorgen voor de productie van de stof dopamine. Door het afsterven van deze zenuwcellen wordt er onvoldoende dopamine aangemaakt in de hersenen. Doordat er te weinig dopamine aangemaakt wordt in de hersenen ontstaan er allerlei klachten die langzaam steeds meer beperkingen opleggen bij de cliënt. Parkinson is niet te genezen, wel zijn er medicijnen die het verloop van de ziekte vertragen en de klachten verminderen. Daarnaast kunnen verschillende therapieën ondersteuning geven tijdens het ziekteproces. Er kan gedacht worden aan fysiotherapie, ergotherapie en logopedie. Hierdoor kunnen symptomen worden bestreden en de kwaliteit van leven voor de Parkinsonpatiënt zo hoog mogelijk worden gehouden.

1.1 Dopamine Dopamine is een stofje in de hersenen die prikkels doorgeeft. Doordat er bij Parkinson te weinig dopamine in de hersenen aanwezig is, worden prikkels niet goed of langzaam doorgegeven. Door te weinig dopamine kunnen spieren niet goed bewegen. De spieren verstijven, reageren langzamer of helemaal niet meer.

1.2 Symptomen De symptomen van mensen met de ziekte van Parkinson zijn verschillend. Ook persoonlijk verschillen de klachten van moment tot moment. Bevingen en trillingen komen veel voor. Maar anderen hebben meer last van spierstijfheid. Vaak begint het met klachten die ook voor andere ziektes kenmerkend zijn zoals, snel moe, spierpijn of tintelingen in armen en benen. Pas als er meer als 60% tekort is aan dopamine ontstaan de symptomen die kenmerkend zijn voor Parkinson. Na langer verloop van de ziekte kunnen problemen in de houding ontstaan, die vallen en evenwichtsproblemen tot gevolg kunnen hebben. Ook cognitieve problemen kunnen bij Parkinson optreden. De symptomen die tijdens dit project van belang zijn, zijn de taal en spraakproblemen. Ongeveer 70 tot 80 procent van de Parkinson cliënten heeft verstaanbaarheidsklachten of dysartrie. De verstaanbaarheid wordt minder door de luidheid en stemkwaliteit, afname van de articulatiebeweging en toename van het spreektempo. Naar verloop van de ziekte kunnen ook kauwen, slikken en controle van speeksel een probleem worden. Door de gebogen houding neemt ook het oogcontact af. Dit heeft te maken met het stijver worden van de spieren. Door deze symptomen kunnen er voedingsproblemen en sociale problemen ontstaan. Parkinson is een progressieve ziekte, maar bij iedere persoon verloopt deze anders. Wel treden meestal eerst non-motorische symptomen op voordat motorische symptomen voordoen. De symptomen beginnen meestal unilateraal. Deze zijde blijft gedurende het verloop van de ziekte ook de meest aangedane zijde. In een later stadium raakt ook de andere zijde aangedaan.

1.3 Leervermogen Door de beperkingen als gevolg van Parkinson zal de cliënt zich meer moeten aanpassen en bewust moeten handelen. Gezien de informatieverwerking veranderd en moeite met aandacht en geheugenfuncties optreed, is het moeilijk voor deze cliënten hiermee om te gaan. Nieuwe informatie kan wel worden verwerkt en opgenomen, maar hier is veel tijd en een rustige omgeving voor nodig. Ook moeten duidelijke voorbeelden worden gegeven en is herhalen belangrijk. (Parkinson vereniging, z.d.) (Parkinson Vereniging, z.d.) (Yarnall, Archibald, & Burn, 2012)

22

2. Logopedie bij de ziekte van Parkinson 2.1 Drie domeinen Er zijn drie domeinen waarop logopedie bij de ziekte van Parkinson zich richt: 1. Moeite met spreken; 2. Moeite met kauwen en slikken; 3. Moeite met speekselbeheersing. (Kalf H. , et al., 2008) Ad 1. Bij moeite met spreken gaat het om hypokinetische dysartrie2 en de invloed van cognitieve stoornissen op taalbegrip, taalgebruik en communicatieve vaardigheden. (Kalf H. , et al., 2008) Bij hypokinitische dysartrie horen de volgende kenmerken:  Hypofonie: een zachte, hese stem of een hoge stem;  Hypo- articulatie: binnensmonds spreken of mompelen;  Monotonie;  Start- en stopproblemen: herhalingen van lettergrepen, of woorden aan een begin of einde versnellen;  Hypomimiek: maskergelaat. (Kalf & Swart, Hypokinetische dysartrie, 2013) Patiënten met de ziekte van Parkinson kunnen zich al bij kleine veranderingen in spreken en cognitie minder op hun gemak voelen. Dit betekent dat het erg belangrijk is dat er tijdig logopedische aandacht wordt gegeven aan deze patiënten. Omdat Parkinson van persoon tot persoon erg kan verschillen kan een behandeling variëren van een eenmalig consult met adviezen tot een intensieve behandeling van drie keer per week gedurende minimaal vier weken. Ook kunnen er periodieke behandelingen plaatsvinden, waarbij de begeleiding van mantelzorgers belangrijk is. (Kalf H. , et al., 2008) Ad 2. Onder moeite met kauwen en slikken vallen slikstoornissen, verslikken en traag kauwen en slikken. (Kalf H. , et al., 2008) Deze problemen doen zich vaak pas in een later stadium van de ziekte van Parkinson voor. Doordat kauwen en slikken moeilijker gaan, kunnen patiënten minder gaan eten en drinken en zo gewicht verliezen. Daarnaast bestaat de kans dat patiënten zich verslikken waarbij voedsel in de luchtwegen kan komen en een longontsteking kan ontstaan. (Asseldonk, et al., Richtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson - Patiëntversie, 2012) Deze klachten kunnen belastend en zorgwekkend zijn voor mantelzorgers en patiënten zelf. Ervaren logopedisten zijn in staat om in kortdurende interventies adequate behandelingen aan te beiden. (Kalf H. , et al., 2008) Ad 3. Bij moeite met speekselbeheersing hebben patiënten last van speekselverlies als gevolg van het niet tijdig wegslikken van speeksel. (Kalf H. , et al., 2008) Van de patiënten met de ziekte van Parkinson heeft wel 80 procent gedurende het beloop van de ziekte in meer of mindere mate last van speekselverlies. Vooral in latere fase van de ziekte komt dit voor. Overmatig speekselverlies is waarschijnlijk het gevolg van een combinatie van meerdere symptomen van de ziekte van Parkinson, namelijk een minder goed slikreflex, een voorover gebogen houding van het hoofd en hypomimiek, waarbij de lippen wat uit elkaar staan. (Arbouw, Koopmann, & Vugt, 2011)

2

De snelle, zachte monotone spraak van Parkinson-patiënten (Eulderink, Heeren, Knook, & Ligthart, 2004)

23

Logopedisten met ervaring kunnen bepalen hoe ernstig de klacht is en deze behandelen met logopedische technieken. De behandeling bestaat over het algemeen uit eenmalig advies of een korte behandelperiode. (Kalf H. , et al., 2008)

2.2 Behandeling De behandeling bij Parkinson patiënten heeft als algemene behandeldoelen het optimaliseren van het dagelijks functioneren en maatschappelijke en sociale participatie. Deze zijn te bereiken door verschillende medische en paramedische behandelingen. De logopedische behandeling is gericht op één van de hierboven genoemde domeinen of op een combinatie daarvan. Multidisciplinaire samenwerking rondom de behandeling van Parkinson patiënten krijgt steeds meer vorm. Het is belangrijk dat alle behandelaars, zoals logopedist, fysiotherapeut en ergotherapeut voldoende inzicht hebben in het ziektebeeld van de patiënt, zodat de behandeling optimaal kan zijn. (Kalf H. , et al., 2008) Ook partners en mantelzorgers worden geconfronteerd met de gevolgen van spraak- en slikproblemen bij Parkinson patiënten. Daarom worden zij vaak betrokken bij de behandeling van de logopedist. Zij zijn namelijk degene die bij problemen in de thuissituatie de patiënt op de meest effectieve wijze kunnen begeleiden. (Swart & Kocken, 2007) Hierna zal de behandeling van de drie domeinen apart worden besproken. 2.2.1 Spreken Parkinson patiënten kunnen beter bewegen wanneer ze op de juiste manier worden gestimuleerd. Hetzelfde geldt voor de spraak. Een Parkinson patiënt kan kortdurend beter spreken, wanneer hij bijvoorbeeld gevraagd wordt om eens wat harder te praten. Van het principe dat luider spreken zorgt voor een betere verstaanbaarheid, wordt gebruik gemaakt bij de logopedische behandeling. Waarschijnlijk is dit de enige effectieve aanpak voor het verbeteren van de spraak bij Parkinson patiënten. Er bestaan twee therapieën die gebaseerd zijn op deze aanpak: 1. De Lee Silverman Voice Treatment (LSVT) uit Amerika met als instructie ‘Think Loud, think shout’ oftewel ‘Denk luid, schreeuw het uit’. 2. De Pitch Limiting Voice Treatment (PLVT) uit Nederland met als instructie ‘Loud and low’ oftewel ‘Luid en laag’. Met deze therapieën wordt een zachte stem luider en dus beter hoorbaar, wordt een hese stem helderder en verbetert de articulatie en het spreektempo. (Kalf & Swart, 2010) LSVT De LSVT behandeling richt zich het vergroten van de luidheid en daarmee de verstaanbaarheid. Door intensieve oefeningen op het verkrijgen van een krachtigere ademstroom en een betere stembandtrilling leren patiënten luider te spreken. (Swart & Kocken, 2007) Er zijn een echter aantal kanttekeningen te noemen over LSVT. Het vergt toewijding tot een intensieve behandeling van 50 minuten van vier keer per week gedurende een maand. Verder moet de patiënt bereid zijn om dagelijks ‘huiswerk’ te doen gedurende de behandeling en daarna om het resultaat te behouden. (Moroz, et al., 2009) De Amerikaanse LSVT-cursus wordt al enige Jaren niet meer in Nederland gegeven. (Kalf & Swart, 2010)

24

PLVT Het verschil tussen LSVT en PLVT is dat bij LSVT de nadruk alleen ligt op ‘luid spreken’ met als risico dat de stem geforceerd kan worden. Bij PLVT ligt de nadruk op luid en laag. Het gaat om luider spreken, maar zónder dat de stem omhoog schiet. (Kalf & Swart, 2010) Onderzoekers zeggen dat PLVT vergelijkbare resultaten heeft met LSVT, maar PLVT heeft het voordeel dat de stem minder geforceerd is en dat de stem minder hoge frequenties aanneemt. (Moroz, et al., 2009) Er wordt getracht om ongewenste bijwerkingen van het luider spreken, zoals toename van de toonhoogte en spierspanning, te voorkomen en de invloed van een te hoge spierspanning op het spreken te verminderen. (Swart & Kocken, 2007) PLVT is een intensieve behandeling waarvan wordt aanbevolen dat deze minstens drie keer per week, 30 minuten gedurende vier weken wordt gegeven. (Kalf & Swart, Hypokinetische dysartrie, 2013) In Nederland kunnen logopedisten een PLVT-cursus volgen. (Kalf & Swart, 2010) 2.2.2 Kauwen en slikken Door de complexiteit van de problemen kunnen deze niet worden opgelost op een standaard manier, en wordt behandeling meestal individueel gegeven. De logopedist zal de patiënt een goede zit- en hoofdhouding aanleren en het slikproces proberen te verbeteren. Deze behandeling duurt vaak niet erg lang. Het doel van de logopedische behandeling is dat de Parkinson patiënt op een veilige manier en binnen redelijke tijd voldoende voeding tot zich kan nemen. Kauw- en slikproblemen worden vaak behandeld door meerdere disciplines. Zo kan er een ergotherapeut worden ingeschakeld voor aangepast bestek en dergelijke en een diëtist wanneer er aanpassing van de voeding nodig is. (Asseldonk, et al., Richtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson - Patiëntversie, 2012) (Swart & Kocken, 2007) 2.2.3 Speekselbeheersing Er zijn meerdere manieren op speekselverlies te verminderen, maar vooral in de latere stadia van de ziekte van Parkinson zijn de resultaten wisselend. Speekselverlies kan worden behandeld door logopedie, medicatie toedienen om de speekselproductie te reduceren of de speekselklieren injecteren met botuline en toxine. (Swart & Kocken, 2007) De patiënt kan gebaad zijn bij advies over de houding, namelijk de mond gesloten houden en bewust slikken. Een snoepje of kauwgom kan daarbij helpen. Er blijken geen goede bewijzen te zijn dat logopedie effectief is bij speekselverlies. (Arbouw, Koopmann, & Vugt, 2011)

Bibliografie Arbouw, M., Koopmann, M., & Vugt, J. v. (2011). Behandeling van overmatig speekselverlies bij de ziekte van Parkinson. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie, 218-225. Asseldonk, M. v., Dicke, H., Hoff, J., Harten, B. v., Bloem, B., Keus, S., et al. (2012). Richtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson - Patiëntversie. Den Haag. Asseldonk, M. v., Dicke, H., Hoff, J., Harten, B. v., Bloem, B., Keus, S., et al. (2012). Richtlijn voeding bij ziekte van Parkinson. Den Haag: Boom Lemma uitgevers. Eulderink, F., Heeren, T., Knook, D., & Ligthart, G. (2004). Inleiding gerontologie en geriatrie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Kalf, H., & Swart, B. d. (2010, Maart). Verstaanbaar spreken - bij de ziekte van parkinson of atypisch parkinsonisme. Nijmegen. 25

Kalf, H., & Swart, B. d. (2013). Hypokinetische dysartrie. Logopedie magazine, 8 - 13. Kalf, H., Swart, B. d., Bonniers-Baars , M., Kanters, J., Hofman, M., Kocken, J., et al. (2008). Logopedie bij de ziekte van Parkinson - Een richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie. Den Haag: Uitgeverij LEMMA. Moroz, A., Edgley, S. R., Lew, H. L., Chea, J., Lombard, L. A., Camiolo Reddy, C., et al. (2009). Rehabilitation Interventions in Parkinson Disease. PM&R. Parkinson vereniging. (z.d.). De ziekte van Parkinson. Bunnik: Parkinsonvereniging. Parkinson Vereniging. (z.d.). De ziekte van Parkinson. Opgeroepen op Februari 26, 2014, van Parkinson vereniging: http://www.parkinson-vereniging.nl/parkinson/ Swart, B. d., & Kocken, J. (2007). Parkinson en Logopedie. Bunnik. Yarnall, A., Archibald, N., & Burn, D. (2012). Parkinson's disease. Elsevier, 529-535.

26

Bijlage 2: Interview logopedisten Vragen logopedisten Groenhuysen 1.

Kunt u een beschrijving geven van de doelgroep (Parkinson)? a. In het algemeen b. Komt u bij de cliënten thuis of wonen ze vaak in “aanleunwoningen” e.d. ? c. Wat is belangrijk om rekening mee te houden bij de doelgroep parkinson patiënten? d. Zijn er verschillende niveaus die volgens u in aanmerking komen voor telelogopedie? Zo ja hoe zijn deze niveaus in te delen/ te beschrijven? (Stadia Parkinson) 2. Wat doet u als logopedist precies met deze doelgroep?

a. Hoe ziet het verloop van de behandeling eruit? b. Zijn alle behandelingen hetzelfde, of zijn er veel verschillen? c. Wat is er anders bij de behandeling van Parkinson cliënten, ten opzichte van andere cliënten? 3. 4. 5.

6. 7. 8.

Denkt u dat telelogopedie een nuttige/goede aanvulling op het zorgpakket van de doelgroep is en waarom? Hoe denkt u dat de doelgroep tegen telelogopedie aankijkt? Wat voor idee heeft u bij een telelogopedieprogramma? a. Hoe zou u het omschrijven? b. Wat zijn taken die u verwacht te kunnen doen m.b.t. telelogopedie? Wat zijn eisen waar met zo’n programma rekening mee gehouden moet worden? Wat voor functie zou volgens u het telelogopedieprogramma moeten hebben? (beeldzorg, extra opties als leerspelletjes) Heeft u nog suggesties voor vragen die wij aan de cliënten kunnen stellen over dit onderwerp?

Vragen kwaliteitskring 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Voor welke doelgroep denken jullie dat telelogopedie geschikt is? Denken jullie dat telelogopedie een goede aanvulling is op de reguliere behandeling? Hoe denken jullie dat de cliënten zelf tegen telelogopedie aankijken? Wat voor winst/vooruitgang denken jullie dat er geboekt kan worden met telelogopedie? Waar denken jullie aan bij een telelogopedieprogramma? Wat is jullie ideale beeld? Wat voor taken verwacht je te kunnen uitvoeren met telelogopedie? Wat zijn de eisen waar een telelogopedieprogramma volgens jullie aan moet voldoen?

27

Bijlage 3: Vragenlijst cliënten 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet?

28

Bijlage 4: Uitwerking interviews logopedisten Logopediste 1 Kelsey: Ik wilde het eerst even hebben over de ziekte van Parkinson, omdat wij ons vooral op Parkinson patiënten richten. Wat houdt die doelgroep voor jullie precies in? Logopediste 1: Parkinson is een hele brede ziekte, zal ik maar zeggen. Op allerlei gebieden hebben mensen problemen. Parkinson staat voornamelijk bekend om de tremoren, de trillingen die mensen hebben, het gelaat, wat vaak een maskergelaat is. En vaak hebben deze mensen ook last van een ‘freeze’, dus dan gaan ze staan en willen ze lopen, maar staan als het ware vastgenageld aan de grond. Dat is allemaal meer fysiotherapeutisch. Logopedisch zijn er ook problemen en wij zitten eigenlijk op drie gebieden, waarbij we ook altijd navraag doen bij de cliënt. Wij zitten op het gebied van de spraak. Om te spreken heb je ook veel spieractiviteit nodig in het mondgebied en zoals met lopen de spieractiviteit minder is, zo is dat ook met spreken. Mensen spreken vaak minder luidt, omdat ze minder volume hebben, minder longinhoud en minder pittige articulatie. Dus de verstaanbaarheid is vaak minder goed. Soms ervaren mensen ook slikproblemen, doordat krachtigere slikken vaak moeizamer wordt, dus daar richten wij ons ook op. En ook speekselverlies. Dat zie je ook vaak bij mensen met Parkinson. Heel vaak wordt gedacht dat die mensen meer speeksel produceren, dat is helemaal niet het geval. Maar ze hangen vaak wat voorover, die mond hangt vaak wat open, dan één plus één is twee, het loopt er uit. Dus dat zijn eigenlijk de gebieden waar wij ons als logopedist op richten. Kelsey: Gaan jullie altijd bij de mensen langs of komen ze ook naar jullie toe? Logopediste 1: Ja, wij hebben hier een behandelkamer en op andere locaties ook. En meestal hier in dit huis haal ik de mensen in hun kamer op en neem ik ze mee naar de behandelkamer, maar wij zien ook mensen die gewoon thuis wonen, die komen in de eerste lijn. Dus dit zijn intramurale cliënten, je hebt ook extramurale cliënten, de mensen die thuis wonen. En die komen dan of ook hier naar toe op eigen gelegenheid, maar als de mobiliteit een probleem is dan kunnen wij ook bij de mensen aan huis komen. Kelsey: Zijn er dingen waarmee je rekening moet houden, wanneer dat je kijkt daar patiënten met de ziekte van Parkinson? Logopediste 1: Ja, het systeem er omheen is heel belangrijk. Wat algemeen bekend is, mensen met Parkinson hebben veel moeite met dubbeltaken. Communiceren is een dubbeltaak hè, je moet luisteren naar wat de ander zegt, je moet een antwoord formuleren en dan ook nog eens het antwoord duidelijk uitspreken. Dus dat is best een complexe taak. En vaak hebben de mensen met Parkinson ‘cues’ nodig om weer aan de tips en adviezen van de therapeut te denken. Ook op fysiotherapeutisch vlak. Ze zijn gewoon niet altijd zelf in staat om als te gaan lopen ook te gaan tellen bijvoorbeeld, dat is een ‘cue’. Dus ik vraag altijd sowieso de eerste keer, eigenlijk de eerste twee keer, een belangrijke gesprekspartner erbij. Dat kan een echtgenoot zijn, hoeft niet altijd, kan ook een zoon, een dochter, noem het maar op. Dan kan ik uitleg geven over wat we gaan doen, op welke manier, zodat we ook als die persoon buiten mij communiceert er regelmatig geoefend wordt, of dat de patiënt in ieder geval wordt geattendeerd van weet je nog, let er op, probeer luid en duidelijk te spreken. Dat is voor mij een hele belangrijke. Kelsey: Is het zo dat wanneer Parkinson patiënten in een later stadium komen pas bij jou komen, of kan dat ook in het begin zijn? Logopediste 1: Het verschuift een beetje heb ik het idee. Voorheen wad het inderdaad vaak in een later stadium en weet je dan kan je heel hard oefenen met je therapie, maar heel veel vooruitgang boek je niet meer. Het is gewoon als mensen net gediagnosticeerd zijn, als je dan lekker aan de slag gaat, dan zijn de mensen vaak nog wat jonger, hebben ze nog wat meer leervermogen en dan boek je over het algemeen meer vooruitgang, maar dat is niet altijd zo uitzonderingen daargelaten. En we merken nu dat Parkinson ook door het hele land wat meer gaat leven ,dat er meer onderzoek wordt gedaan, dat er meer neurologen ook op de hoogte zijn van wat kan logopedie betekenen. Dat ze eerder naar ons worden doorverwezen. 29

Kelsey: Je zei toen straks dat je een Parkinson logopedist bent, wat houdt dat precies in? Logopediste 1: Er is in Nederland een Parkinsonnet. En je moet sowieso minimaal twee of drie dagen een basiscursus volgen, dan mag je je aansluiten bij Parkinsonnet en dat moet je daarna aan zoveel uren bijscholing voldoen, je moet minimaal zoveel patiënten zien. Je moet aan best wel wat eisen voldoen. Je moet deelnemen aan een kwaliteitskring, om Parkinsonnet geregistreerd te blijven. Kelsey: Dan even over de behandeling, hoe ziet de behandeling bij Parkinson patiënten er over het algemeen uit? Logopediste 1: Bij Parkinson werken we volgens één specifieke methode als je het hebt over spraakverstaanbaarheid. Dat is de PLVT, dat staat voor Pitch Limiting Voice Treatment. De essentie is luid en laag. De achterliggende gedachte is mensen met de ziekte van Parkinson gaan zachter spreken en je ziet ook vaak dat de toonhoogte een beetje omhoog gaat. Maar als je hoog gaat spreken heb je spanning en kan je geen luidheid creëren, dus zeggen ze probeer laag in te zetten zodat je luidheid creëert. Die twee hangen heel erg met elkaar samen. Ik voeg er ook nog heel vaak een derde ‘L’ aan toe, ook langzaam. Je ziet vaak mensen die gaan heel vlot, waardoor ze eigenlijk alle woorden in een zin aaneen gaan rijgen en juist door ook langzaam te spreken, dus luid, laag en langzaam creëer je betere verstaanbaarheid. Kelsey: Ik heb ook gelezen over de LSVT, maar die methode wordt eigenlijk niet meer gebruikt toch? Logopediste 1: Op sommige plekken nog wel, vooral in Amerika doen ze daar volgens mij wel nog wat mee, maar die is nog intensiever dan de PLVT. Want dat is wel een kanttekening, eigenlijk moet de PLVT ook intensief. Iedere dag minimaal een uur ofzo, maar dat gaat met onze doelgroep gewoon niet. Die zijn conditioneel gewoon niet zo sterk. Dus wij pakken wel de principes eruit, maar vaak oefenen wij niet zo intensief als de PLVT voorschrijft. Dit is ook vaak voor de doelgroep die net gediagnosticeerd zijn, maar onze doelgroep is vaak al veel ouder en veel verder. Kelsey: De PLVT is voor spraakproblemen, maar wat doet de logopedist voor slikproblemen en speekselverlies? Logopediste 1: Voor slikproblemen ben je toch wel vaak tips aan het geven, bijvoorbeeld probeer langer te kauwen, beter te kauwen, probeer bewust een bolus te maken. Dus geef je vooral tips en adviezen. En soms is het ook niet meer mogelijk voor mensen om dat toe te passen en dan ga je kijken naar kan iemand zijn boterham nog wel met korst eten, of moeten we het korstje er af halen. Of kan iemand nog gewoon vlees eten, of moeten we het vlees malen? Drank kunnen we verdikken, omdat mensen soms met dun vloeibaar drinken daar verslikken mensen zich makkelijk in. En wanneer je de drank iets dikker maakt heb je meer controle. Dus dan ga je meer aan aanpassingen denken, gebeurt ook veel. En speekselverlies is ook veel tips en trucs, mensen bewust maken. ‘Het is niet zo dat u meer speeksel aanmaakt, het heeft te maken met uw houding, met de frequentie van slikken. Stimuleer uzelf om meer en vaker te slikken’. En we zeggen ook heel vaak van als u gaat staan, mensen zeggen als ze gaan staan dan verliezen ze ineens veel speeksel, dat ze moeten slikken. Met een lege mond, ook al hangt die open, verlies je minder makkelijk speeksel, dan wanneer je mond vol loopt. En mensen denken ook als ze dan aan het oefenen zijn, ja ik voel het al hoor, het gaat al lopen. Ja, dus wat doe je dan? Moet u dan wachten tot het eruit komt, of slikken? ‘Oja’. Eigenlijk klinkt het heel eenvoudig, maar die mensen hebben daar herinnering aan nodig. Kelsey: Zijn er veel verschillen tussen de behandeling van Parkinson patiënten en andere patiënten met ongeveer de gelijke problemen? Logopediste 1: Ja, vooral speekselverlies is wel een ander stukje. Dat zie je gewoon niet zo heel vaak. Of je ziet wel mensen die en beroerte hebben gehad, die hebben één afhangende mondhoek, maar die spieren zijn als het ware verlamd, die kunnen dat niet verbeteren. Dus die moeten wel vaak gaan deppen. Parkinson kan je nog door extra te stimuleren, die kracht is er nog wel, verbeteren. Slikken is een beetje vergelijkbaar met andere behandelingen. En je hebt qua spraakverstaanbaarheid een heel ander stukje is mensen met een beroerte die hebben een ‘afasie’, een taalprobleem, geen verstaanbaarheidsprobleem. Andere mensen met een dysartrie, vaak bij een dysartrie, door die hangende mondhoek mensen minder verstaanbaar zijn. Ga 30

je echt op pittige articulatie, dus ga je klanken oefenen. En bij Parkinson ga je dus meer op volume en toonhoogte zitten. Kelsey: Een dysartrie is eigenlijk een verstaanbaarheidsprobleem toch, als ik dat goed begrijp? Logopediste 1: Ja, articulatieprobleem. Kelsey: Dan gaan we het nu hebben over telelogopedie, denk jij dat dat een goede aanvulling zou zijn op de reguliere behandeling? Logopediste 1: Dat denk ik zeker! Ook vooral onze doelgroep, zoals ik net al zei, die zijn conditioneel vaak gewoon minder belastbaar. Soms willen mensen zelf heel graag hier naar toe komen, om veel te oefenen, maar redden ze het gewoon niet, ook qua vervoer. En als ze dan thuis zouden kunnen oefenen, die PLVT die adviseert gewoon om zo veel mogelijk en zo intensief mogelijk te trainen. En wat ik ook zei, als je spreekt is het heel moeilijk om naar jezelf te luisteren en te beoordelen of je op dat moment goed verstaanbaar bent. Dat is ook wat Parkinson patiënten ervaren in gesprekken, dan denken ze voor hun gevoel dat ze heel goed verstaanbaar zijn, maar krijgen ze toch nog feedback dat mensen ze niet verstaan. En bij de telelogopedie, als zij middels… Ik heb een decibelmeter op mijn iPad staan en een voicerecorder. Omdat ik met volume werk zet ik heel vaak de decibelmeter aan, zodat ze ook constant de visuele ‘cue’ krijgen, van ‘oh, ik zit in het groene vlakje, oh nee ik zit in het rode gebied, ik moet dus aanscherpen’. Thuis hebben mensen dat vaak nu niet. Dus doen ze naar beste weten zo luid mogelijk, maar is het wel zo luid mogelijk? Is het wel wat nodig is? Dus met telelogopedie, ze kunnen op hun niveau vaker oefenen. Net als met kinderen, hoe vaker kortdurend, hoe meer resultaat, dan één keer in de week een uur bij de logopedist. En ik hoop met telelogopedie dat ze echt een duidelijke kanaal van feedback krijgen, thuis als ze oefenen. Kelsey: Denk je ook dat de doelgroep er op deze manier tegen aan kijkt, zoals jullie er tegen aan kijken? Of denk je dat ze er meer moeite mee zullen hebben? Logopediste 1: Sommige mensen, en dan denk ik hier vooral de ‘longstay’, de mensen die echt hier verblijven op de afdelingen, die hebben er denk ik wel moeite mee. Zometeen ga je ook een meneer zien die zit hier op de dagbehandeling, die woont dus nog gewoon thuis, maar die komt hier twee tot drie dagen in de week voor behandeling, en zinvolle dagbesteding. Dan denk ik bij die meneer, die zegt ook inderdaad: thuis ik doe mijn best, maar doe ik het wel goed? En dan denk ik, verder is hij best wel onderlegd. Je ziet het ook steeds vaker op de dagbehandeling, steeds meer mensen komen binnen met hun iPad met hun planning voor die dag. Kelsey: Ja, dan is het natuurlijk niet meer zo’n grote stap. Hoe zie jij het voor je ‘telelogopedie’, hoe zou het moeten werken, wat zou het moeten kunnen? Logopediste 1: Mijn voorbeeld. Het zou zo fijn zijn als bijvoorbeeld de cliënt thuis is en ik hier en we zouden allebei kunnen inbellen. We zouden kunnen facetimen, dat idee. En ik zou hem op die manier oefeningen kunnen geven en feedback kunnen geven. En daarnaast zou het ook heel fijn zijn als, ik geef de mensen ook vaak huiswerkoefeningen mee, dat zij zelf gebruik kunnen maken van die feedback kanalen, zoals een decibelmeter. En desnoods dat dat wordt opgeslagen, zodat ik ook eens kan zien, hoe doet die man het nou zelfstandig? Merk ik het verschil wanneer ik daar bij zit? Kelsey: Bijvoorbeeld een spelvorm? Logopediste 1: Ja, toen ik mijn opleiding deed, weet ik inderdaad. Toen hadden ze met kinderen ook al zoiets. Dat was iets met een luchtballon en hoe harder de kinderen spraken, hoe hoger die luchtballon ging. Kelsey: Ja, dat werkt denk ik heel goed, en ik denk ook wel bij oudere mensen dat zoiets kan werken. Logopediste 1: Ja, net als die decibelmeter, die visuele cue. Groen: mooi, rood: shit, ik moet aanzetten. Kelsey: Heb je nog suggesties wat wij aan de cliënten zouden kunnen vragen? Logopediste 1: Wat vinden zij een prettige manier om terug te horen of terug te zien of zij voldoende luid spreken. Wat is voor hen een prettige manier om zelfstandig thuis te kunnen oefenen. Logopediste 2

31

Kelsey: Denk je dat telelogopedie een nuttige en goede aanvulling kan zijn op het zorgpakket van de doelgroep? Logopediste 2: Ja, dat denk ik wel. Kelsey: Waarom? Logopediste 2: Ik denk dat het nuttig is ter aanvulling op de huidige behandeling, dus als plus zeg maar. En zeker in de doelgroep waar jullie je nu op richten, dat mensen een aantal keer of één keer per week extra te reminden, zeker in deze tijd met alle geïntegreerde media, op die manier te doen. Omdat het niet zozeer gaat om het vaak face to face elkaar zien, maar juist om iemand te triggeren en te reminden aan bepaalde technieken. En het voordeel is dus dat je minder tijd kwijt bent, en minder geld kwijt bent voor een tweede of derde behandeling. Ik denk dat het ook wel heel leuk kan zijn voor mensen die daar heel veel plezier aan beleven. Dat je mensen ook meer kunt motiveren en beter behandelresultaat zult hebben. Kelsey: Denk je dat de doelgroep daar ook zo over denkt? Logopediste 2: Ja, dat denk ik wel. Misschien dat er ook wel mensen zijn die het absoluut niet willen, dat kan. Maar dat er ook wel heel veel zijn, die het heel erg leuk vinden. Kelsey: Als jij een telelogopedie programma voor je zou zien, hoe zou je het dan omschrijven? Wat is jouw ideale beeld daarvan? Logopediste 2: Een soort app in de vorm van facetime/skype beeld zeg maar en dan met een soort van menu aan de zijkant met een aantal opties. Dat je daar dan een ander een tekstbalkje kan laten zien ofzo. Dat je dat dan aanklikt en dat bij de ander ook in beeld komt. En dat je ook een knopje hebt met een decibelmeter voor de therapeut, dus dat je kunt zien hoe het volume is van die ander. En een stopwatch die je aan kunt klikken, zodat je gelijk een tijd opneemt. En dat je een soort van voicerecorder er in hebt, dus dat je kunt opnemen en terug kunt spelen en aan de cliënt kunt laten horen. Allemaal van dat soort foefjes, dat het heel erg interactief wordt. Dus dat je aantal oefeningen in het standaard pakket hebt, zinnen, woordjes. Allerlei dingen die je dan kunt laten oplezen en dergelijke. Kelsey: Zijn er ook bepaalde eisen waarvan dat je zegt daar moet het programma echt aan voldoen? Logopediste 2: Ik denk dat ik daar niet de juiste collega voor ben om dat te zeggen, wat goed is voor Parkinson, omdat ik zelf niet Parkinsonnet geregistreerd ben. Dus ik kan niet echt iets zeggen qua kwaliteitseisen, maar ik denk dat het wel een vereiste is dat er sowieso een decibelmeter in zit en je een duidelijke verbinding kunt hebben, zodat qua geluidskwaliteit goed kunt horen wat iemand doet.

32

Logopediste 3 Kelsey: Wat voor cliënten spreek jij over het algemeen, heb jij ook te maken met Parkinsoncliënten? Logopediste 3: Nee, ik heb geen Parkinsoncliënten, ik heb de cliënten met een afasie, dus een taalprobleem. Ik heb de cliënten met dementie, die daardoor weer taalproblemen hebben. Dus dat is een beetje dubbelop. Ik heb wel dysartriecliënten, dus die onduidelijkheden hebben in de spraak. Ik heb stemcliënten, dus mensen die hees zijn of wat dan ook. Ik heb mensen met slechthorendheid. Dat is het wel. Kelsey: Zie jij een mogelijkheid om telelogopedie voor één van jou cliëntengroepen? Logopediste 3: Ja, ik zie zelfs voor stemcliënten bijvoorbeeld, als je goed geluid hebt, moet dat gewoon kunnen. De therapie is best lang ook, dus het kan voordelen hebben om bijvoorbeeld twee keer een kwartier te doen, dan één keer in de week een half uur. En dan gaat het vaak mee over kijken en luisteren naar elkaar en ik geef ze weer een extra oefening bij, die ze dan zelf kunnen doen. Dus daar zie ik wel mogelijkheden in. Ik zie zelfs, maar dat is misschien heel ver gezocht, maar daar heb ik ook over nagedacht. Als je spraakafasie hebt, je heb ook van die oefenprogramma’s op de cdrom en daar kun je dan het geluid weghalen bijvoorbeeld. Maar dan zie je wel iemand in beeld zinnen zeggen, of een verhaal vertellen. En eigenlijk denk ik , zou ook wel leuk zijn als de cliënt aan de andere kant van het beeld, even geen geluid heeft. Of ook zijn geluid kan aanpassen en eigenlijk met mij in de praktijk die oefening ook kan doen. Dus dat je toch mijn spraak kan zien, dus mijn lippen kan lezen, terwijl we even in gesprek zijn. Ja, dat weet ik niet hoor, maar dat zou ook nog kunnen. Dysartrie, dat komt erg overeen met de mensen met de ziekte voor Parkinson, zo kun je dat wel zien. Dus daar is volgens mij heel veel in te behalen via het beeld. En met afasie vind ik dat veel moeilijker, want als ik zie wat je dan als extra vaak toevoegt, schriftelijke taal, non-verbaal, maar echt zo veel dingen erbij pakt, je Ipad met google-afbeeldingen, omdat ze het anders niet begrijpen, dat lijkt mij wel heel lastig. Die doelgroep lijkt mij lastig, ik ben benieuwd wat de collega’s vinden. Kelsey: Ja, je beschrijft nu inderdaad waarom je denkt dat de doelgroepen behandeld zouden kunnen worden met telelogopedie, denk je dat de doelgroep daar ook zo tegenaan kijkt, dat zij er ook voor openstaan? Logopediste 3: Ja, als ik zeker kijk naar stemcliënten, dat zijn dan ook wel de redelijk jonge mensen, voor onze begrippen, want wij hebben natuurlijk een doelgroep met een hoge leeftijd. Maar daar zijn de stemcliënten wel echt voor in, dat weet ik zeker. En ik denk toch heel veel dysartrie cliënten ook. En ook de spraakafasie zijn ook wel weer mensen waarvan ik denk dat ze er open voor staan, ja. Kelsey: Dat is natuurlijk ook wel heel belangrijk, want anders kom je er niet. Als jij een telelogopedieprogramma voor je ziet, hoe zou je het omschrijven? Wat zou jou ideale beeld zijn van een telelogopedieprogramma? Logopediste 3: Goh, wat grappig, wat zou mijn beeld zijn? Nou dat is nog heel blanco, dus ik ga het nu proberen in te vullen. Nouja, de cliënt is natuurlijk in zijn eigen omgeving, thuis of waar dan ook. Ik zit hier gewoon op het kantoor. Ik heb daar een scherm voor me, die cliënt heeft dat ook. Je spreekt wel met elkaar een tijd af, dat we daar voor zitten. Beetje soort skype-idee. Misschien is dat het wel, wat ik voor me zie, als je met iemand skyped spreek je ook wel even een moment af, van zorg dat je er bij bent dat je even ziet dat ik je oproep, dat je dat ook kan aannemen en dat je dan dus een gewone skype-verbinding hebt en oefeningen gaat doen. Kelsey: Ja, want bijvoorbeeld TinyEYE heeft ook heel veel spelopties in het spel zitten (legt TinyEYE uit). Ik merk dat jij iets minder op de hoogte bent van de mogelijkheden. Logopediste 3: Nee, dat klopt, dat is ook bewust. Voor mij is alles al van veel meer waarde dan ik nu denk. Kelsey: Wat je dus verwacht er mee te doen, is eigenlijk hetzelfde als wanneer je gewoon in de behandelkamer zou zitten, alleen dan via de computer. Zijn er wel eisen waarvan dat je zegt, hieraan moet een telelogopedieprogramma zeker voldoen? 33

Logopediste 3: Ja, je moet gewoon echt goed geluid hebben, het moet echt goed over kunnen komen bij de ander. En er mag geen vertraging zitten in het beeld. Verder heb ik geen eisen, ik ben heel makkelijk. Kelsey: Ja, als je bijvoorbeeld kijkt naar logopediste 1 die had een hele lijst, bijvoorbeeld een decibelmeter enzo. Dat zijn natuurlijk mooie toevoegingen, die jij misschien ook wel zou willen? Logopediste 3: Ja, ik wist natuurlijk al wel iets van Logopediste 1. Maar dan nog hoor Parkinson is gewoon zo, dat zijn echt de dingen die vanuit hun komen. Ik bedoel, ik gebruik zelden tot nooit een decibelmeter, soms bij een dysartriecliënt, dus dat is echt de doelgroep die anders is. En ik snap ook dat de wens voor Parkinson is nog vele mate groter, want die moeten eigenlijk en zo veel keer per week gezien worden en dus die wens is ook veel groter. Mijn doelgroep is gewoon minder geschikt, dus dat scheelt echt hoor. Lisa: Maar jou doelgroep, oefenen die thuis ook voor de logopedie? Logopediste 3: Ja, maar in veel mindere mate. Je hebt de stemcliënten, die moeten oefenen en spraakafasie oefent ook samen, maar die hebben dan vaak iemand nodig om mee te oefenen, die kunnen dat niet alleen doen. En dan nogmaals, die afasie, dan ben ik wel benieuwd naar wat mijn collega’s vinden, maar dan denk ik, ja die moeten wel oefenen en misschien dat ze mij dan wel kunnen bereiken voor als ze vast lopen. Dat je dan wel even iets makkelijker contact hebt, dan wanneer dat je belt, want bellen doet een afasiecliënt zelden of nooit. Dus misschien overwinnen ze weer een stap, van weet je wat dat durf ik wel. Die logopedist, die zie ik dan ook nog, en dan kan ze misschien ook oefeningen erbij pakken. Dus daar kan wel iets mee, maar dat zie ik niet elke week nodig zijn. Dat is een andere doelgroep. Kelsey: Wij zitten er ook aan te denken om misschien een, als we dadelijk een keuze hebben gemaakt, met alle vijf de logopedisten om de tafel te gaan zitten. En te bespreken wat jullie er nu van vinden. Logopediste 3: Ja, dat is leuk! En aanvullend op wat ik net zei. Je hebt natuurlijk ook de slikproblemen, daar is al heel erg veel aan het vooruitgaan. Dat mensen toch veel meer met de computer kunnen oefenen met slikken, maar ook daar ben weinig in thuis. Hoe zet je dit dan in, dat weet ik niet, is voor mij helemaal verassend. En het is wel natuurlijk handig, om dat ook natuurlijk even. Kijk dat zijn korte behandelingen, die wij nu tot een half uur maken, omdat je er dan toch bent. Dus als je mij vraagt, waar zie je de winst in? Dan is dat vooral in de kosten besparend. Dus het is én efficiënter, want therapie bieden 3x in de week is veel beter, dan maar 1x in de week, dus als je dat kan splitsen in 3x 10 minuten, is dat veel beter dan maar 1x, dus daar zie ik winst in. En ik zie dan winst in dat geen van ons hoeft te reizen. De cliënt niet, want sommige cliënten die moeten met deeltaxi’s komen en noem maar op, en dat duurt al bijna een ochtend voor dat half uurtje logopedie, dat is gewoon triest. En voor mij is het eigenlijk hetzelfde, als ik naar die cliënten toe moet dat kost hartstikke veel geld. En voor mezelf, ook voor mijn baas, maar ook voor de zorgverzekeraar denk ik. Dus als je me vraagt, waar zit de winst in dan is dat het. En op welke doelgroep, dan ik toch wel nog steeds vooral op de eenmalige dingen. De doelgroepen die ik net zei, maar Parkinson/dyartrie is denk ik toch wel de geschiktste doelgroep. Kelsey: Ja, van wat ik er tot nu toe van heb gehoor, denk ik dat ook zeker. Logopediste 3: Ja, dus die andere mogelijkheden, die zijn er ook wel, en daar bereik je ook zeker iets mee, maar dat is een heel andere doelstelling. Als een cliënt niet durf te bellen, en ik maak daar een mooie doelstelling van, we doen het ook nog via beeld, dan kun je het ook nog inzetten in een doelstelling. Maar dat is anders oefenen aan de hand van telelogopedie. Maar dat is anders oefenen aan de hand van telelogopedie. Kelsey: Ja, ik denk dat wij ons nu vooral gaan richten op die Parkinsongroep, maar wanneer het hier dadelijk ook daadwerkelijk wordt gebruikt, kunnen jullie het natuurlijk ook kijken hoe je het in kunt zetten voor andere doelgroepen. Dat is dan niet meer zo´n grote stap denk ik. Logopediste 3: Ja, dat lijkt mij dus ook. Dus ik denk dat het heel goed afgebakend is. En het is ook een hele grote doelgroep hier bij ons. 34

Kelsey: Ja, ik moet wel zeggen dat we nu nog niet zo heel veel Parkinsoncliënten hebben die daadwerkelijk geschikt zijn voor telelogopedie. Logopediste 3: Nee, dat is waar. Maar dan zou je kunnen kijken naar de link aan Parkinson, dus de dysartrie en de stem. Dat zijn wel linken die heel erg in datzelfde straatje liggen qua therapie. Kelsey: Dan is het inderdaad een kleine stap om die cliënten ook mee te nemen. We zijn nu wel aan het eind van het interview, heb jij nog dingen die jij ons wilt vragen, of mee wilt geven? Logopediste 3: Ja, ik heb wel een vraag nog. Wat heeft die cliënt nodig straks? Want jij zegt wel van, de cliënt moet het kúnnen leren, maar ik heb ook wel veel mensen, waarvan ik denk, met zo’n computer kom je er niet. Moeten zij kosten maken om iets aan te schaffen? Kelsey: Ja, daar zijn wij nu een beetje naar aan het kijken inderdaad. Waarschijnlijk hebben ze wel een computer nodig, of een Ipad. En die kosten zijn waarschijnlijk voor de cliënt. Daar is gewoon geen vergoeding of niks voor. Logopediste 3: Ja, dat snap ik. Maar dan wordt de doelgroep nóg wat kleiner. Weet je over 20 jaar dan is onze doelgroep, eigenlijk de moderne mens die wel al allemaal Ipads heeft, maar dat is nog niet. En jij zegt het gevaar is dat je zoveel investeerd, maar in wat? Want als mensen het niet gaat doen. Maar ook inderdaad wanneer mensen de middelen niet hebben is het ook lastig. En ik weet vanuit, jaren geleden willen we hier al iets mee, stond het al in het jaarplan, dat namen we ook elke keer weer mee, want dat kwam er niet van. Maar daar weet ik van dat ze hadden bekeken, kunnen we toch niet iets doen. Dat hier onze werkgever drie Ipads tot zijn beschikking heeft en dat dat dan een soort uitleen is. Kelsey: Logopediste 2 had het er inderdaad ook over dat ze hier misschien leen Ipads hadden. Dus wellicht dat we daar iets mee kunnen doen, voor die pilot inderdaad. Want wanneer de pilot niet blijkt te werken en mensen zouden al iets aan hebben geschaft, dat wordt ‘m niet. Dus daar moeten we goed naar gaan kijken, ook samen met TineEYE. Logopediste 3: Ja, want daar was ik nou benieuwd naar, van hoe bied je mensen dat aan? Niet alleen qua kennis, maar ook wanneer ze de benodigdheden niet hebben. En of we inderdaad uitleenapparatuur hebben of zoiets. En ik was heel erg benieuwd, nu noem jij al een programma, van TinyEYE, dat dat bestaat, kan dat én op de Ipad, én op een gewone computer. Kelsey: Ja, ze hebben nou sinds kort dat het ook op de Ipad mogelijk is. Dat bied dus nog meer mogelijkheden. Logopediste 3: Oh, top, ja wat goed. Nou, dat was het enige wat ik nog wilde aanvullen. Verder heb ik niet zoveel.

35

Interview logopediste 4 Kelsey: Wat voor soort cliënten zie jij over het algemeen? Logopediste 4: Ja, ik zit veel op de revalidatie. Hier op de klimroos, en dat zijn vooral echt cliënten die een hersenbloeding hebben gehad. Dat is mijn grootste doelgroep eigenlijk. En ook wel wat PG bewoners, maar dat zijn de buitenlocaties eigenlijk. Voor mij is dat de grootste doelgroep. Kelsey: Denk je dat de cliënten die jij hebt iets aan telelogopedie zouden kunnen hebben? Logopediste 4: Sommige wel, want net zoals bij Parkinson, mensen hebben moeite met praten, zo kan dat ook na een hersenbloeding. De dysartrie dan eigenlijk. En je hebt natuurlijk best wel mensen die hier alleen logopedisch behandeld moeten worden, dus vooral lopend hier vanalles doen, en dan weer naar huis kunnen, lichamelijk gezien. Maar voor de spraak nog niet. En die mensen met een dysartrie zou je bijvoorbeeld ook met telelogopedie kunnen zien. Dan hoeven ze niet meer drie keer per week hierheen te komen, maar bijvoorbeeld één keer per week, en twee keer telelogopedisch. Kelsey: Als ik het goed begrijp is de behandeling voor mensen die een hersenbloeding hebben gehad is ongeveer hetzelfde als die van Parkinson? Logopediste 4: Ja, het is vergelijkbaar. Ja, Parkinson is natuurlijk een chronische ziekte, die gaan achteruit. En bij dysartrie probeer je mensen vooruit te krijgen. En bij Parkinson probeer je de mensen zo lang mogelijk, zo goed mogelijk te houden. Kelsey: Denk je ook dat die doelgroep op dezelfde manier tegen telelogopedie aankijkt als jij, dat ze er voor openstaan? Logopediste 4: Sommige wel, want we zien wel dat de mensen steeds jonger zijn die hier komen. Voorheen was altijd het idee, het zijn mensen van tachtig, die weten niet een hoe een computer werkt. Maar nu worden ze steeds jonger en wij krijgen hier steeds meer cliënten die jonger zijn. Die conditioneel niet in staat zijn om naar een revalidatiecentrum te gaan, want daar wordt het onderscheid dan in gemaakt. Je moet conditioneel wel heel sterk zijn, wil je naar een revalidatiecentrum kunnen. Anders ga je hier naar het verpleeghuis, ook revalidatie, alleen ligt het tempo vaak ietsjes lager. Ja, en die mensen, bijvoorbeeld, ik krijg zo vaak een vraag: ‘heb je niet wat oefeningen voor op de Ipad, want dan ik zelf oefenen’. Dat je denkt: ‘oja, ja, nee natuurlijk. ‘ Natuurlijk kunnen we daar ook best mee oefenen. Zoals een voicerecorder die jullie nu gebruiken, die installeer ik ook weleens bij mensen op de Ipad. Dat is natuurlijk heel simpel en dan kunnen ze zelf oefenen en dan terugluisteren hoe het klinkt. En op die manier proberen we dat wel wat vaker in te zetten. Lisa: Ja, want er is ook een website voor, voor verschillende apps die er zijn voor logopedie. Logopediste 4: Ja, dat klopt. Dat zijn wel veel apps die gericht zijn op kinderen. Helaas nog maar weinig voor ouderen. Toevallig, jullie mogen hem wel hebben, heb ik een hele lijst gemaakt van alle apps die ik voor logopedie gebruik. Die zou ik wel naar jullie kunnen sturen? Kelsey en Lisa: Oh, ja. dat klinkt heel goed, graag! Daar hebben we wel iets aan. Kelsey: Als je een telelogopedieprogramma voor je ziet, hoe ziet dat er dan uit? Wat zou jou ideale beeld zijn van telelogopedie? Logopediste 4: Wat eigenlijk heel mooi zou zijn, het beeld moet natuurlijk wel redelijk groot zijn, soms zie je van die hele kleine schermpjes, dat je denkt, ik zie net de mond. Je wilt wel het hele gezicht zien, dat zou het mooiste zijn. En ik denk aan iets van een dB meter ernaast, dat je meteen dat kunt testen, en dat dat ook voor de cliënt in beeld is, zodat je iets tastbaars hebt, wat zij ook kunnen zien. En wellicht iets dat je er op kunt klikken en iets op kunt nemen. Tegelijkertijd, dat je dus oefeningen op kunt nemen en als soort van huiswerk, als bestand kunt opslaan, en dat de cliënt daarmee die week kan oefenen, weer kan openen. Maar dan ga je misschien al wel ietsjes verder in de telelogopedie. Maar dat zou wel ideaal zijn, want dan heb je alles digitaal en dan hoef je eigenlijk niks meer te schrijven. Kelsey: Wat voor taken zou je dan er mee willen doen, dus oefenen hoor ik al. Logopediste 4: Ja, het oefenen en daarbij is dus de mond heel belangrijk, dat je die goed kunt zien. En ook dat de cliënt soms zichzelf kan zien. Je kan je voorstellen dat mensen die na een hersenbloeding een afhangende mondhoek hebben en dat zelf niet voelen, maar dat dus moeten zien bij zichzelf, of 36

dat meetrekt bij het oefenen. Zulk soort dingetjes, dus dat ze ook zichzelf wel eventueel kunnen zien. Dat is ook wel wat lastig misschien, kijk je zou ze ook voor een spiegel kunnen zetten. Daar zijn wel wat oplossingen voor te vinden. Kelsey: Zijn er echt eisen waarvan dat je zegt daar moet een telelogopedieprogramma aan voldoen. Logopediste 4: Ja, ik denk dat vooral het beeld heel belangrijk is, ja, goed beeld. Dat je het goed kunt zien. Kijk, de rest is allemaal op te lossen, je kunt ook best een decibelmeter erbij houden, daar zijn wel dingen op te vinden. Maar het beeld, dat moet gewoon wel scherp zijn, ik denk dat dat wel het belangrijkste is. Dat zou voor mij een belangrijk punt zijn. Ik weet niet wat de rest vind maar. Kelsey: Ja, toch wel soortgelijke dingen inderdaad. Bijvoorbeeld bij TinyEYE heb je ook dat er echt spelelementen in zitten enzo. En wat ik tot nu toe gehoord heb is dat ze denken dat dat ook wel zou werken voor de doelgroep waar wij ons op richten. Logopediste 4: Ja, en we hebben ook wel cliënten met een afasie, maar dan een heel lichte afasie. Dus mensen die ook best.. Een afasie is een taalstoornis, dus mensen die moeite hebben met het vinden van de juiste woorden, dus die een verhaal kunnen vertellen en ineens vastlopen. En als je natuurlijk mensen hebt met maar een heel klein probleem, die zou je ook best face-to-face kunnen zien, maar dan moet je wel kijken dat de oefeningen inderdaad dat je daar samen naar kunt kijken. En daarom is dat beeld van weer heel belangrijk, want dan moet je afbeeldingen kunnen laten zien enzo. Kelsey: Wat denk jij dat de winst is van telelogopedie? Hoe dat je er op vooruit zou gaan? Logopediste 4: Ja, de reistijd. Dat ik niet meer bij de cliënt langs hoef te gaan. Voor de cliënt scheelt het denk ik wel rust. Want soms moeten ze dan voor een half uurtje naar ons toe, dan zijn ze weer thuis, moeten ze weer voor een half uurtje naar het ziekenhuis. Dus dat zou voor energie voor hun makkelijker te verdelen zijn, waardoor ze conditioneel beter zijn voor het oefenen. Of dat ze heel erg moeten haasten en bij ons aan het uitblazen zijn en ook nog moeten oefenen, dan heeft het oefenen niet altijd heel veel zin. En voor ons scheelt het natuurlijk heel veel reistijd en dus op die tijd kunnen wij een extra cliënt zien, dus extra inkomsten genereren. Het wordt hier ook steeds zakelijker, dus zo werkt het gewoon. Kelsey: Ik ben wel door mijn vragen heen, maar zijn er nog dingen die je kwijt wil, of heb je nog vragen? Logopediste 4: Ja, ik weet dat ze inderdaad, want jij zei dal van TinyEYE, ze zijn best wel heel veel bezig met telelogopedie. Ik weet niet of jullie ook via de beroepsgroep hebben geprobeerd? Kelsey: Ja, die hebben ons wat documenten toegestuurd, ook over de vergoeding en dergelijke. Dus dat hebben we wel op een rijtje. Logopediste 4: Ja, want er is tegenwoordig een aparte code.. Kelsey: Ja, een aparte prestatie tegenwoordig, dus dat is alleen maar positief natuurlijk voor jullie. Logopediste 4: Ja, voor ons wel. Want in principe kan het dus vergoed worden. Kelsey: Ja, de behandeling zelf wel inderdaad. Alleen we moeten wel kijken naar de apparatuur er omheen en dergelijke. Logopediste 4: Ja, want dat van TinyEYE, zou dat ook op een gewone pc kunnen, of moet dat op een apart iets? Kelsey: Nee, dat is gewoon een programma wat je op de computer kunt installeren, kan sinds kort ook op de Ipad, dus als je een cliënt hebt die al een Ipad hebben, dan is de stap nog kleiner. Logopediste 4: En het is voor cliënten makkelijk mee te werken. Want ze waren eerst met kinderen heel veel bezig, en daarna heb ik het niet meer echt bijgehouden moet ik zeggen, maar toen zag het er best wel heel mooi uit. Dat je dacht, als ze dat nou ook eens voor volwassenen zouden gaan maken. Kelsey: Ja, dat is er nu inderdaad. En volgens mij zitten er ook heel veel mogelijkheden in, in wat je er mee kunt. Denk wel dat er een toekomst inzit. Logopediste 4: Ja, we gaan steeds meer digitaal he, dus je moet wel. Ik heb nog wel heel mooi een pen bij me, maar dat is meer, omdat ik af en toe wat bijschrijf bij cliënten, en niet zozeer voor mezelf. 37

Ik heb verder eigenlijk geen vragen, ik heb van Merel ook al verschillende dingen gehoord. We worden tussendoor op de hoogte gehouden. Kelsey: Ja, dat is mooi. We willen ook als we dadelijk een stap verder zijn, met al de logopedisten om de tafel willen gaan zitten, om te gaan kijken hoe we het aan kunnen gaan pakken. Logopediste 4: Ja, leuk. We zijn heel benieuwd wat het gaat worden. Wij zijn er heel blij mee.

38

Logopediste 5 Frank: Kunt u een beschrijving geven van de doelgroep in het algemeen? Logopediste 5: Mensen met een zuivere parkinson hebben vaak last van onverstaanbaar en zacht spreken. Door parkinson hebben mensen heel vaak een maskergelaat, waardoor de non-verbale (niet gesproken) communicatie (gezichtsuitdrukkingen, mimiek) achterwege blijft. Als mensen heel star, monotoon, zacht en niet gearticuleerd praten gaat heel vaak de gesproken boodschap verloren. Mensen met Parkinson hebben vaak niet meer de verbetering vanuit zichzelf. Als wij een fout maken of we spreken heel hard of heel zacht, dan horen wij dat zelf terug via ons gehoor en onze hersenen geven dan een seintje van, wat zeg je nou of wat praat je raar of met een dubbele tong of zacht of hard enzo. Mensen met parkinson hebben niet meer zelf die verbeterfunctie, ze nemen zelf ook niet waar dat ze zacht praten of wegkijken of niet meer met een duidelijke articulatie praten. Wat de logopedist doet is middels ondersteuning (decibelmeter op ipad) aan mensen laten zien dat ze bijvoorbeeld op 40 decibel praten terwijl ze op 70 decibel moeten zitten. Ze nemen het vaak ook niet aan van de mensen die dicht bij hen staan (ze geloven niet dat ze zacht praten want ze krijgen zelf niet meer het seintje dat ze zacht praten. Iemand anders kan wel zeggen dat dat zo is maar als je zelf niet hoort dat dat zo is, is dat lastig om aan te nemen. Bij parkinsonpatiënten is het echt van belang om het inzicht in eigen functioneren weer wat te verbeteren. Vaak zie je bij Parkinson dat de therapie kort intensief is. Mensen worden een aantal keer behandeld en dan zie je dat mensen even dat stapje hebben gehad van, owja zo moest het, dan laten ze mensen ook weer even los. Dan zakken mensen door de parkinson weer even terug en hebben ze weer even die boost nodig. Frank: Kun je een voorbeeld geven hoe vaak een parkinsoncliënt gemiddeld therapie nodig heeft? Bijvoorbeeld 2 keer in de week? Logopediste 5: Nee dit kun je niet zeggen, er zijn mensen die al dertig jaar parkinson hebben en dan voor hun eerste behandeling komen, er zijn ook mensen die nog maar drie jaar parkinson hebben en dan voor hun eerste behandeling komen. Het is dus echt cliëntgebonden. Wat je wel kan generaliseren is, bij parkinson is het beleid, ook vanuit de richtlijn logopedie en parkinson, kort intensief behandelen en dan weer even loslaten en dan als het nodig is weer kort intensief behandelen. De winst die je kan halen bij de mensen is dat je dan in kan bellen met de mensen bijvoorbeeld een keer in de drie weken, dat je tien minuten heel kort kan evalueren van hoe gaat het, hoe vind u het zelf gaan hoe vind uw omgeving dat het gaat? Dat is vaak een groot verschil met eigen waarneming. Op dat moment kun je als logopedist beoordelen of de cliënt weer even een aantal behandelingen nodig heeft. Of je kan zelfs moment suprême oefenen met de telelogopedie. Frank: Dan moet de cliënt wel eerlijk zijn over wat ze zeggen wat de omgeving ervan vind. Logopediste 5: Ik heb in 12 jaar eigenlijk nog nooit meegemaakt bij parkinsoncliënten behandelen dat mensen hierover liegen, want de mensen hebben ergens last van en daarvoor komen ze bij jou. Ze hebben er last van omdat het al wekenlang botst tussen twee mensen in een huis. En waarom botst het dan, ik versta je nooit, nee jij bent doof, nee jij hebt de tv zo hard. Dus mensen hebben ergens last van en zullen hier dus ook niet over liegen. En je hoort het als je ze spreekt. Frank: Komt u bij de cliënten thuis of wonen ze vaak in “aanleunwoningen” e.d. ? Logopediste 5: Alle behandelmogelijkheden zitten in het pakket, ik kom bij mensen die nog zelfstandig thuis wonen, ik kom bij mensen in verzorgingshuizen, ik kom bij de mensen op revalidatie, ik kom bij mensen die intramuraal in ons verpleeghuis wonen en er komen ook mensen vanuit de eerste lijn (vanuit de thuissituatie) bij ons op locatie in behandeling en ook mensen die de dagbehandeling bezoeken. Frank: Wat is belangrijk om rekening mee te houden bij de doelgroep parkinson patiënten? Logopediste 5: Dat er altijd sprake van is bij parkinson dat iemand last heeft van cognitieve problemen. Frank: Ik heb info over parkinson opgezocht en daar staat dat mensen met parkinson niet altijd last hoeven te hebben van cognitieve problemen. Logopediste 5: Dit cognitive component staat vaak niet op de voorgrond, bijvoorbeeld als mensen motorisch uitval hebben (loopproblemen etc.) hebben ze daar ook het meeste last van. Bas Blom de 39

neuroloog van het radboud in Nijmegen en van parkinson-net. Die zegt altijd, vanaf dag 1 is parkinson gekoppeld aan cognitieve problemen. Die hoeven niet groot te zijn, maar je moet altijd in je achterhoofd houden dat mensen toch geheugenproblemen, inzichtproblemen, eigenlijk alle cognitieve problemen kunnen hebben. Die problemen kunnen heel klein zijn of jarenlang niet op de voorgrond treden, maar je moet je als behandelaar altijd realiseren, ook met je huiswerkinstructie en met je beoordeling, dat je altijd bewust bent van, ja de cliënt zegt wel ja maar is het ook wel ja? Heeft die mij gesnapt, kan die er zelf mee omgaan kan die het zelf toepassen thuis? Frank: Kunnen ze dan ook vergeten dat ze huiswerk hebben of wat het ook alweer was? Logopediste 5: dat kan, het kan zijn dat als ze thuiskomen toch de instructie niet snappen, dat mijn instructie niet goed is afgestemd op de cliënt. Het kan zijn dat ze er niet toe komen om het te doen thuis, het kan zijn dat mensen zeggen, ik heb het gewoon al zo druk dat ze ertegenop zien, dat ze niet in kunnen schatten dat die 5 minuutjes oefen per dag drie keer van enorme meerwaarde is, dat het ze veel oplevert. Als therapeut is het jou taak om dat af te tasten bij de cliënt en in te schatten wat kan die en wat kan die niet. Dat gaat niet in een keer, je moet je cliënt ook even leren kennen. Je moet je altijd zelf realiseren, is dit iemand die huiswerk zelfstandig zal kunnen doen of moet ik hem cotherapeut inschakelen, iemand uit de omgeving, is het iemand die ik hoogintensief of laagintensief kan zien? Dat is bij elke cliënt ook weer verschillend. Frank: Is bij cognitieve problemen het huiswerk niet maken het grootste probleem? Logopediste 5: Sommige mensen vergeten het huiswerk te maken of ze vergeten een afspraak. Andere mensen zien in therapie het nut wel in van een behandeling maar zodra ze thuis zijn hebben ze ook niet die feedback van een decibelmeter dat ze zo zacht praten. Frank: Zijn er verschillende niveaus die volgens u in aanmerking komen voor telelogopedie? Zo ja hoe zijn deze niveaus in te delen/ te beschrijven? Logopediste 5: Ja, dit kun je op internet ook nog wel nazoeken, maar de parkinsonzorg is aan te geven in een aantal fases, mensen bijvoorbeeld in fase 1 of in fase 5 of fase 7. In fase 7 heb je ook heel veel motorische uitval, je hebt dit je hebt dat, er zijn een aantal kenmerken waardoor je in een bepaalde fase zit. Je kan niet zeggen welke fases je wel of niet behandeld want bij sommige parkinsoncliënten komen slikproblemen bijvoorbeeld heel vroeg voor, bij de meeste mensen komen slikproblemen heel laat. Er zijn parkinsoncliëten die tot de laatste dag geen communicatieproblemen hebben en er zijn mensen die dat in het eerste of tweede jaar al hebben. Je kunt niet zeggen, als je in fase 6 bent heb je logopedie nodig want dat is per cliënt verschillend. Frank: Wat doet u als logopedist precies met deze doelgroep? Logopediste 5: We trainen de drie SSS, dat is spraak speekselbeheersing en slikken. Qua spraak en speekselbeheersing zie ik ook toegang tot telelogopedie, via slikken niet zo heel veel. Wel als sreenend, je kan aan een cliënt vragen of die wat water wil drinken en hij zegt ik verslik me niet en je zit dat dus wel gebeuren en je weet dezelfde of de volgende dag moet ik naar die cliënt gaan. Wat betreft spraaktraining is het vooral luid en laag (volgens PLVT) in de richtlijn staan ook een aantal criteria (in en uitsluit critetia) Om de PLVT echt toe te mogen passen. Als mensen laag spreken gaan ze vaak al luider spreken. Wij stimuleren niet, gaat u eens hard praten, maar vooral gaat u langzaam en laag praten, dan zie je vaak dat mensen al luider gaan praten. Als de PLVT niet toegepast mag worden volgens de criteria uit de richtlijn, dan gaan we wel vaak volgens de principes van de PLVT werken. Dan is het vooral de spraak en articulatie oefening die we bij mensen met parkinson doen. Bij parkinsonismen gaan mensen vaak alle stadia van parkinson heel snel door, in 5 jaar hebben ze bijvoorbeeld alle stadia gehad. Omdat dit zo snel gaat train je deze mensen ook niet op verbetering maar op onderhouden van functies. De symptomen komen vaak andersom dan bij parkinson. Daar komen de slikproblemen vaak laat en bij parkinsonismen is dit vaak een van de eerste symptomen. Omdat de ziekte zo progressief is, zie ik vooral de meerwaarde van telelogopedie in het screenen. Dat je de mensen hoogfrequent via telelogopedie volgt, bijvoorbeeld elke week 10 minuten volgen zodat je goed kan beoordelen is het nodig dat ik deze mensen volgende week zie.

40

Frank: Wat is er anders bij de behandeling van Parkinson cliënten, ten opzichte van andere cliënten? Logopediste 5: Bij parkinson blijf je lang betrokken, vaak is het kort intensief en dan begeleidend en dan weer kort intensief. Bij andere stoornissen (bijvoorbeeld afasie en dysartrie) zie je dat de logopedie intensief betrokken is en je daarna een behandeling afsluit. Frank: Denkt u dat telelogopedie een nuttige/goede aanvulling op het zorgpakket van de doelgroep is en waarom? Logopediste 5: Absoluut, we werken efficiënter, de cliënt wordt minder belast omdat die minder frequent naar mij toe hoeft te komen. Het is kostenbesparend, omdat we inplaats van een half uur, tien minuten met een cliënt bezig zijn. en we winnen daarna dan ook weer behandeltijd omdat we mensen korter hoeven te zien. Nu zeg ik bijvoorbeeld, over 3 maanden komt u terug, dat is het evaluatiestuk ertussen, en ik zeg over 6 weken heeft u weer een evaluatiemoment bij mij. Dan komen ze bij mij en dan moet ik beoordelen hoe het gaat en soms denken mensen ow ik moet over drie weken toch weer naar de logopedist dus laat het maar even. Dan gaat de spraak weer best wat achteruit en dan moet je weer wat langer trainen om ze weer op een goed niveau te krijgen. Terwijl als jij als logopedist even kort in kan bellen en kijkt hoe staat het met die spraak en verstaanbaarheid. Dan kun jij meteen beslissen van ik wil je volgende week even drie keer zien en dan laat je mensen weer los en dan bel je weer een keer in. Veel meer zorg op maat (op het goede moment de juiste zorg geven) Frank: Hoe denkt u dat de doelgroep tegen telelogopedie aankijkt? Logopediste 5: De parkinsoncliënten die ik ken, zijn mensen die altijd wel heel erg open staan voor nieuwe dingen, nieuwe dingen toepassen en leren. Frank: In welke leeftijdcategorie zitten we dan? Logopediste 5: Van in de 20 tot 100. Ik had eerst ook van oudere mensen met computers hè, maar daar ben ik echt van teruggekomen. Die zijn daar echt enthousiast mee bezig. Ook via facetime enzo, en heel vaak zijn parkinsoncliënten wel hele ontwikkelde mensen, die vroeger een hoge functie hebben gehad in het werk en die ontzettend slim zijn. Ze hebben dan we cognitieve problemen maar ze blijven wel heel slim en ontwikkeld, dit is niet onomstotelijk met elkaar verbonden. Frank: Wat voor idee heeft u bij een telelogopedieprogramma? Hoe zou u het omschrijven? Logopediste 5: Het programma zou laagdrempelig voor de cliënt als zowel de therapeut moeten zijn. middels een app of een druk op de knop dat je contact met elkaar kan krijgen. Frank: Wat zijn taken die u verwacht te kunnen doen m.b.t. telelogopedie? Logopediste 5: Het zou super zijn als een decibelmeter in het programma ingebouwd zou zijn zodat mensen kunnen zien terwijl ze met jou aan het communiceren zijn of als ze thuis oefenen van wat is jou luidheid op dat moment. Wat voor mij ook heel belangrijk zou zijn is dat ik in zou kunnen zoomen. Bijvoorbeeld als ik heel kort het slikken zou willen screenen, dat ik vooral op het mond hals gebied in kan zoomen en kan zien, wat dot het strottenhoofd tijdens de slik. Dat zal nooit een slikonderzoek of slikobservatie kunnen vervangen voor mij. Ik zie het echt als screening op dat moment at ik denk is het nog veilig of niet en moet ik binnen 24-uur aan huis komen. Misschien ook oefeningen die we op dat moment met z’n tweeën doen ook op kunnen nemen dat de cliënt later die oefening terug zou kunnen kijken als huiswerkmoment. Dat is wat ik ook vaak doe, dat ik dingen opneem en dat zet ik dan weer op een usb zodat mensen dat thuis weer kunnen oefenen. Als dat in het programma allemaal erin zou zitten zou dat super zijn. Als de mensen tijdens hun oefening dan ook de terugkoppeling hebben van hoe hard praat ik zou dat helemaal geweldig zijn. Frank: Wat zijn eisen waar met zo’n programma rekening mee gehouden moet worden? Logopediste 5: Dat het laagdrempelig is, dat ook de oudere cliënten ermee kunnen werken. sommige mensen hebben nog nooit een computer of ipad aangezet dus dat het laagdrempelig is dat mensen weten van, druk op die knop en die knop en dan ben ik er. Een parkinsoncliënt heeft moeite met dubbeltaken. Dus hij moet een taak tegelijk uit moeten voeren dus niet dat hij die knop en drie knop moet bedienen, dat is al een dubbeltaak. Stap voor stap , dubbeltaken zijn eigenlijk altijd funest voor een parkinsoncliënt. Dus lopen en praten in de gang moet je eigenlijk al niet doen. Het belangrijkste is dat het apparaat waar zo’n programma op staat kan staan, los kan staan, dat de cliënt jou ziet, dat 41

die niet onmogelijk in een positie moet gaan zitten om jou te zien. De cliënt moet niet handelend iets te moeten doen terwijl dat ding staat want dat is een dubbeltaak. En de cliënt moet thuis de ruimte en ze zin hebben om een groot scherm neer te zetten. Frank: Wat voor functie zou volgens u het telelogopedieprogramma moeten hebben? (beeldzorg, extra opties als leerspelletjes) Logopediste 5: Het is absoluut geen vervanging voor face to face behandeling maar ondersteuning. Een belangrijk screeninginstrument zodat je snel kan zien welke zorg nodig is en dat je ook snel met de cliént af kan stemmen van wat heeft u nodig op dit moment en dat ik in kan schatten , de zorg moet echt op korte termijn of het kan weer over drie maanden. Als behandelstukje zie ik het vooral voor cliënten die op een goed niveau functioneren en die weer wat terugzakken die je heel snel weer naar een niveau kan trainen. Dat ze zelfstandig kunnen werken. zo’n decibelmeter en met het huiswerk een opnamefunctie staat het meest voorop. Frank: Heeft u nog suggesties voor vragen die wij aan de cliënten kunnen stellen over dit onderwerp? Logopediste 5: Alles goed uitleggen, en vragen of mensen al bekend zijn met de digitale wereld. Voordat je vraagt heeft u ervaring met zorg op afstand dat je eerst vraagt heeft u ervaring met een pc of tablet. Sommige mensen hebben er helemaal geen ervaring mee. Er zijn heel veel mensen die zeggen van mij hoeft dat allemaal niet en die zien er ook niet de voordelen van in. Ik zou ook aan de mensen willen vragen, wat heeft u nodig om ermee te kunnen starten, er bekend mee te raken, een stukje ondersteuning, welke vorm van ondersteuning zou u hiervoor nodig hebben. Ik kan gaan telelogopediëen met deze mensen maar het is niet mijn taak als logopedist om de mensen wegwijs te maken op een pc of tablet. En tuurlijk wil ik dat wel maar je zorgverzekering moet je ook wel zuiver declareren en als je eerst 5 keer zorgverzekering declareert door mensen het uit te moeten leggen dan denk ik dat is niet jou logopedische taak op dat moment. Je kunt mensen geen vraag stellen als ze niet weten wat het is. Je kan mij bijvoorbeeld vragen of je op vakantie naar thailand zou willen gaan en ik heb een bepaald beeld van hoe het daar is maar ik weet het niet dus misschien is het daar wel prachtig en denk ik geweldig. Maar ik weet het niet. Met alleen verbale uitleg gaan mensen het niet redden, je moet echt laten zien wat telelogopedie is want mensen zijn er niet mee bekend. Laat mensen zo’n ipad zien en start een beeldbelprogramma zodat mensen zien wat het is en leg dan uit wat het is.

42

Bijlage 5: Uitwerking vragen kwaliteitskring Voor welke doelgroep denken jullie dat telelogopedie geschikt is? 1. We denken dat er toepassingsmogelijkheden zijn voor bijna alle doelgroepen binnen de logopedie. Is het niet direct oefenend, dan wel in de rol als coachend logopedist (bv. Bij jonge kinderen met eet- en drinkproblemen) 2. Parkinson, Dysartrie 3. In principe voor iedereen die de computer kan bedienen en die cognitief goed is. 4. Extramurale cliënten die motorisch en cognitief goed genoeg zijn om een I-Pad of ander computermiddel te hanteren. Denken jullie dat telelogopedie een goede aanvulling is op de reguliere behandeling? 1. Telelogopedie kan een goede aanvulling zijn op de reguliere behandeling, maar kan de reguliere behandeling niet vervangen. Direct contact tussen therapeut en client is bealngrijk. 2. Aanvulling maar zeker geen vervanging 3. Voor intake. Niet voor de aanleerfase! Wel voor automatiseringsoefeningen. Ook voor theoretische onderbouwing/uitleg. 4. Het zou kunnen, mits de cliënt dus cognitief en motorisch voldoende vaardig is. Ik zou gebruik maken van telelogopedie om bijvoorbeeld een tijdje na afronding van de logopedie te evalueren hoe het nu gaat. Met name cliënten waarvoor we ver moeten rijden met de auto kan telelogopedie een meerwaarde hebben. Het zou ook gebruikt kunnen worden voor het evalueren van slikfunctie. Hoe denken jullie dat de cliënten zelf tegen telelogopedie aankijken? 1. We verwachten dat de groep oudere mensen, die niet opgegroeid zijn met computers, enige reserves zullen hebben. 2. De oudere generatie vindt het mijns inziens niet prettig; de jongere mensen zijn gewend aan de digitale wereld. 3. Onze vaak oudere cliënt zal hier moeite mee hebben, voor een mantelzorger/co-therapeut kan het handig zijn. 4. Ik denk dat het gros van de ouderen er een beetje huiverig voor is, omdat ze niet opgegroeid zijn met computers. Ik denk wel dat het bruikbaar kan zijn voor jongere clienten. Wat voor winst/vooruitgang denken jullie dat er geboekt kan worden met telelogopedie? 1. We denken aan  tijdswinst voor de client (resitijd)  variatie in vorm van behandeling kan motiverend werken, vele variatie in werkvormen/oefeningen/spelletjes.  Meerdere korte contactmomenten in de week zijn mogelijk 2. Snel en efficiënt evalueren met cliënten; zo nodig kort behandelen. Kosten besparend. 3. Meer oefenmomenten genereren. 4. o.a. tijdwinst (zie vorige punten). Waar denken jullie aan bij een telelogopedieprogramma? Wat is jullie ideale beeld? 1. Snel en gemakkelijk kunnen switchen van oefening/spel Terug kunnen kijken naar videobeelden, vergelijken Snel kunnen bijstellen van behandeldoelen en werkwijze 2. 1 middag per week digtitaal spreekuur; evaluaties met cliënten op vaste momenten zonder extra belasting beiderzijds.

43

3. Aanvulling voor cliënten die op afstand wonen. Directe instructie en feedback vormen echter de basis, waarvoor direct contact nodig is. Ook voor hands-on behandelingen. Het gemis nu nog aan 3D-beeld en waarheidsgetrouwe geluidskwaliteit belemmeren. (ik wil bijv slikgeluid horen). 4. Soort camera (I-Pad) met een zeer goede kwaliteit qua beeld en geluid. Makkelijk te bedienen. Wat voor taken verwacht je te kunnen uitvoeren met telelogopedie? 1. 2. Evalueren, kort behandelen, snel inschatten of een cliënt opnieuw zorg nodig heeft. 3. Vooral contact over de voortgang. Het stimuleren vd cliënt tot meer oefenen. Contact ook met mantelzorg. 4. Evaluatie slikfunctie, evaluatie ‘huiswerk’, follow-up behandeling.

Wat zijn de eisen waar een telelogopedieprogramma volgens jullie aan moet voldoen? 1. 2. Simpel aan te zetten en toe te passen: hoogstens 3x drukken op een knop voordat er verbinding is met de logo; anders haken mensen al af. 3. Superieure geluidskwaliteit en 3D-beeld. 4. Makkelijk te hanteren, niet te duur, niet te groot. Goede kwaliteit qua beeld en geluid.

44

Bijlage 6: Uitwerking vragenlijst cliënten Cliënt 1 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? Telelogopedie = veraf logopedie. c. Hoe zou u het omschrijven? Dat ik logopedie aan de telefoon krijg. 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Kan ik geen antwoord op geven, niet over nagedacht. Grote letters, grote toetsen. Lezen: met feedback 5. Zou u telelogopedie zien zitten? Ja a. Waarom wel/niet? Omdat dhr. nu afhankelijk is van vervoer Cliënt 2 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Gericht op verbetering van de spraakverstaanbaarheid. Eén keer per twee weken. 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? d. Hoe zou u het omschrijven? Therapie op afstand via de computer 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Laten zien hoe het gaat, makkelijk in gebruik 5. Zou u telelogopedie zien zitten? Ja a. Waarom wel/niet? Is praktisch handiger en je kunt zelf gerichter oefenen met ‘feedback’. Cliënt 3 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Gericht op verbetering van de verstaanbaarheid / kracht (PLVT) 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? e. Hoe zou u het omschrijven? Tele = ver. Op afstand. Denk aan beeld/tv 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? dB-meter / dat het meteen corrigeert. Bedienen i.v.m. motoriek niet te veel handelingen. Liever een knop dan de muis / non-repeat toets. 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? 45

Liever face-to-face, als het niet anders kan prima. Cliënt 4 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Gewone logopedie 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Logopedie op afstand. Bijvoorbeeld advies stemgebruik door de telefoon 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Geen idee 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Het lijkt me niet zo fijn zonder mensen die ik kan zien. Cliënt 5 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Verbeteren van spraak 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Opdrachten thuis via internet 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Thuis oefenen 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Ja, werkt efficiënter, dus goedkoper Cliënt 6 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Groepslogopedie met individuele aandacht 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Een logopedieprogramma op afstand. Er is geen logopedist lijfelijk aanwezig. 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee, in het geheel niet. 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Meerdere keren herhalen voor jezelf. Het geoefende regelmatig herhalen voor jezelf. 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Hoe wordt het programma gecorrigeerd Het blijft zo afstandelijk Er is geen persoonlijk contact meer Er kan veel geoefend worden

46

Cliënt 7 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Door persoonlijk contact 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Op afstand 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Nee 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Kan ik niet duidelijk omschrijven 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Weet ik niet, het schrijven zelf gaat mij ook niet goed af. Cliënt 8 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Spreken 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Nooit van gehoord 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Weet ik niet 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Geen idee 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Als ik er wat mee op schiet dan wel, anders gewoon hier aan huis komen hoor Cliënt 9 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Spraak trainen & geluid 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Dat weet ik niet, is mij helemaal onbekend 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Ken ik helemaal niet 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Ik ben geen computerman, dus ik weet het niet 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Ik kom liever naar de logopedie, omdat ik direct contact veel prettiger vindt.

47

Cliënt 10 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Spraak oefenen 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? b. Hoe zou u het omschrijven? Geen idee 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Wel eens van gehoord, mensen die thuis geholpen worden met wassen. 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Geen idee 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Ik vind dit helemaal niks, ik heb het liefst een gesprek gewoon bij elkaar! Cliënt 11 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Trainen met slikken 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? a. Hoe zou u het omschrijven? Geen idee 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? Thuiszorg toch, of niet? 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? Antwoorden geven op vragen die ik stel. 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet? Nee; het is misschien wel de toekomst, maar persoonlijk contact is veel beter.

Cliënt 12 1. Wat voor soort logopedie behandeling krijgt u? Voor de spraak 2. Waar denkt u aan bij telelogopedie? b. Hoe zou u het omschrijven? Wij weten niet wat u daarmee bedoeld. Wij wachten op uw antwoord. 3. Heeft u al ervaring met zorg op afstand? 4. Wat moet u met een telelogopedieprogramma kunnen doen? 5. Zou u telelogopedie zien zitten? a. Waarom wel/niet?

48

Bijlage 7: Eisen voor zelf ontwikkelen Uit de verschillende onderzoeken die bij logopedisten en cliënten zijn uitgevoerd zijn verschillende eisen en wensen naar voren gekomen. Deze eisen en wensen zijn vertaald naar functies die een programma voor telelogopedie moet bevatten. Als eerste is gebleken dat het programma een beeld en spraak functie moet bevatten. Hiermee kan de logopedist beeldbellen met de cliënt en zodoende een logopedische sessie houden. Ook is het mogelijk om de cliënt te screenen zodat de logopedist kan bepalen wanneer er weer een face to face afspraak gemaakt moet worden. Bij deze functie is het belangrijk dat het beeld en de spraak met elkaar gelijk lopen. Ook is een goede beeldkwaliteit van belang. Tijdens het screenen is het ook wenselijk dat de logopedist een inzoom functie heeft. Het is belangrijk dat de logopedist op het strottenhoofd in kan zoomen om goed te kunnen beoordelen of er direct ingegrepen moet worden of dat de cliënt nog op een goed niveau zit. Een derde functie voor het programma is de mogelijkheid om een aantal standaard oefeningen in het programma te programmeren. Hiermee kan de cliënt zelfstandig in eigen tijd oefeningen doen zodat het spraak niveau niet zo snel achteruit loopt. Voorbeelden van deze oefeningen zijn bijvoorbeeld woorden of zinnen die door het programma uitgesproken worden, waarna de cliënt deze nazegt. De vierde functie voor het programma is een opnamefunctie. Met deze functie kan de logopedist zelf een oefening met uitleg opnemen, of een deel van een logopedische sessie met een cliënt opnemen zodat de cliënt dit als extra oefening kan gebruiken. Het is dus ook belangrijk dat de logopedist deze opnames gemakkelijk in het programma in een mapje bij een bepaalde cliënt kan plaatsen. Op deze manier kan de cliënt extra oefeningen doen die op de cliënt zijn afgestemd. De vijfde functie is een voicerecorder. Deze zal ook gebruikt worden om oefeningen mee op te nemen en in een mapje van een bepaalde cliënt te plaatsen. Een decibelmeter is de zesde functie voor het programma. Omdat parkinsoncliënten van de hersenen geen feedback krijgen over hoe en hoe hard ze spreken, geeft een decibelmeter feedback over het volume. De decibelmeter wordt bij meerdere functies gebruikt dus is het makkelijk als deze actief is zodra het programma geopend wordt. Bij een beeldbelsessie is het noodzakelijk dat zowel de cliënt als de logopedist kunnen zien met hoeveel decibel de cliënt praat. Tijdens zowel de standaardoefeningen als bij de opgenomen oefeningen (met beeld en geluid en met de voicerecorder) is het ook belangrijk dat de cliënt kan zien hoe hard hij of zij praat. Een eis waar het programma aan moet voldoen is dat het laagdrempelig is. Mensen die nog geen ervaring met pc, laptop of tablet hebben moeten dit gemakkelijk kunnen gebruiken. Er moeten zo min mogelijk stappen worden gezet om het programma te starten en hierna een functie van het programma te kiezen, zoals bijvoorbeeld beeldbellen of een oefening kiezen. Het is nog niet duidelijk of het programma op een Ipad, een android tablet, een pc of laptop, of op een combinatie van deze mogelijkheden gebruikt gaat worden.

49

Bijlage 8: Programma van eisen leeg

Tabel 2

50

Tabel 3

51

Bijlage 9: Programma van eisen ingevuld

Tabel 4

52

Tabel 5

53

Bijlage 10: Overzicht vergoedingen telelogopedie

(NVLF, 2013)

54

Bijlage 11: Labels zorgverzekeraars

55

(NVLF, 2013)

56

Spraakmakend telelogopedie

Recommend Documents