Sport en sociale uitsluiting

Jaarboek Sport & Strategie  Publicaties  editie 2014/2015

Sport en sociale uitsluiting Hoofdstuk 5 Agnes Elling

De vraag wie niet meedoen aan sportbeoefening, alsmede wat de achtergronden van die non-participatie zijn, was decennialang een van de meest centrale vragen, zo niet dé centrale vraag, zowel in het sportbeleid als binnen het sociaalwetenschappelijke sportonderzoek. In hoeverre worden bredere sociale in- en uitsluitingsprocessen (naar onder meer geslacht, etniciteit en sociaaleconomische achtergronden) al dan niet gereproduceerd in de wereld van de sport? Of kan sport juist ook bijdragen tot overbrugging van sociale verschillen, en het tegengaan of oplossen van maatschappelijke ongelijkheden? Wicked problems Deze laatste vraagstelling is vandaag de dag het meest populair, zo betoogt ook Ramon Spaaij (2014) in zijn inaugurele rede Samen spelen, samenleven?

De sociale betekenis van sport in tijden van superdiversiteit. Hij stelt dat de sport(verenigingen) met name op het gebied van ‘venijnige vraagstukken’ (wicked

problems) zoals sociale cohesie, integratie en leefbaarheid gezien wordt/worden

 52 

II Publicaties  53 

FOTO: THOMAS HUISMAN

Jaarboek Sport & Strategie  Publicaties  editie 2014/2015

als uitgelezen mogelijkheid om hier positief aan bij te dragen. Spaaij ziet hierin een belangrijke opdracht voor de sportsociologie: “Niet alleen door de maatschappelijke en beleidseffecten van sport empirisch te staven, maar ook door kritische vragen te stellen en waarheidsclaims te deconstrueren.” In de onderzoeksagenda van zijn leerstoel voor de komende jaren staan sociale betekenissen en effecten van sport in de context van superdiverse steden centraal, verwijzend naar grote steden met een enorme versnippering in etnische, taalkundige, culturele, religieuze en sociaaleconomische achtergronden van de bewoners. Spaaijs onderzoek concentreert zich op de vraag waar en onder welke omstandigheden mensen zich (niet) thuis voelen in de sport. Daarnaast keert hij terug naar de thematiek van zijn promotieonderzoek over geweld in en rondom het sportveld: Onder welke sociale omstandigheden vertonen jongeren gewelddadig gedrag en wat is de rol hierbij van onder meer sociale normen en mannelijkheid? Een interessante en veelbelovende onderzoeksagenda op het gebied van sociale in- en uitsluiting. Maatschappelijke activering Een hieraan verbonden terrein van sportonderzoek is de betekenis van sport in relatie tot maatschappelijke activering voor mensen zonder werk. GGD Hollands Midden deed onderzoek naar stimulerende maatregelen van consulenten vanuit de gemeentelijke afdeling Werk en Inkomen om minima met een Z&Z-zorgpolis te laten deelnemen aan een beweegprogramma (Crone et al., 2014). De minima werden zelf bevraagd naar gewenste advisering ten aanzien van leefstijlverandering. De belangrijkste bevinding was dat beide groepen eigenlijk geen weet hadden van het beweegprogramma en dat consulenten in hun huidige functie geen mogelijkheden zagen om hun klanten actief te begeleiden bij leefstijlverandering. De studie legt een enorme kloof bloot tussen beleid en uitvoering ten aanzien van de introductie van een beweegprogramma, maar zegt weinig tot niets over de betekenis van bewegen/sport in relatie tot bredere maatschappelijke activering. In termen van Spaaij zijn op dit terrein dan ook zowel empirische onderzoeken nodig om toegeschreven beleidseffecten van sport/bewegen te staven als ook meer kritisch-theoretische studies om waarheidsclaims te deconstrueren. Homoacceptatie in de sport Er is tot nu toe geen concreet vervolgonderzoek verricht naar de uitwerking van het in 2008 door de Ministeries van OCW en VWS geïnitieerde beleid gericht op het bevorderen van homoacceptatie in de sport. De Alliantie Gelijkspelen (AG) speelt in dit beleid een centrale rol. Uit een Best Practices 2012-2014-overzicht van die organisatie komt wel naar voren dat er de afgelopen jaren onder meer bij diverse bonden en gemeenten en ten aanzien van het inclusiebeleid voor transgenders dui-

 54 

delijk vooruitgang is geboekt. Die vooruitgang kwam ook naar voren in een breder onderzoek naar de acceptatie van homoseksualiteit onder scholieren door het SCP (Kuyper, 2014). Hieruit bleek dat de acceptatie van LHB-jongeren (homo/lesbisch/ biseksueel) is toegenomen. Tegelijk bleek deze groep ook kwetsbaar en bleek ze minder vaak te sporten, vooral in verenigingsverband. Een bevolkingsmeting van het Mulier Instituut (Elling, 2014) vond dat de homoacceptatie onder mannelijke (team)sporters ongeveer even groot is als in de bevolking als geheel, maar dat er wel in sterkere mate sprake is van een uitsluitende werking door onder meer homonegatieve grappen. Vooral het (prof)voetbal geldt nog als een plek waar een cultuur van uitsluiting heerst en homomannen zich minder snel thuis zullen voelen en uit de kast durven uit de eerste en eredivisie door de spelersvakbond VVCS en de John Blankenstein Foundation (Vereniging van Contractspelers (VVCS) & John Blankenstein Foundation, 2014). Acht van de tien ondervraagde profvoetballers onderschrijven dat het voor een homoseksuele speler moeilijk is om in het Nederlandse betaald voetbal ‘uit de kast te komen’. Het gedrag van de fans en de machocultuur in het voetbal worden hiervoor als belangrijkste redenen genoemd. Het klimaat voor homo’s in het betaald voetbal krijgt een 4,4 als rapportcijfer. Niettemin zegt eveneens ruim zeventig procent van de respondenten er zelf geen enkel probleem mee te hebben als een teamgenoot bekend zou maken dat hij homo is. Vrouwenvoetbal Het vrouwenvoetbal is een plek waar de interne homoacceptatie onder (top)speelsters juist vrij groot is. Tegelijkertijd is er sprake van ‘heteroseksualisering’ van het vrouwenvoetbal vanuit marketingperspectief (nadruk op vrouwelijkheid in plaats van op voetbalprestaties). In het lopende NWO-onderzoeksproject Van Voetbal-

vrouwen tot Vrouwenvoetbal staat de veranderende positie van vrouwen in deze van oudsher door mannen gedomineerde volkssport centraal. In dat kader publiceerde het Mulier Instituut, voorafgaand aan en tijdens het WK vrouwenvoetbal in Canada, twee factsheets over de ontwikkeling van de media-aandacht voor vrouwenvoetbal in Nederland (Peeters et al., 2015; Stentler & Elling, 2015). Daarin komt naar voren dat de media-aandacht voor vrouwenvoetbal de afgelopen jaren stevig is gegroeid. Buiten de grote toernooien met Nederlandse deelname is de mediaaandacht echter beperkt en zijn geïnteresseerden in actualiteiten en achtergronden in het vrouwenvoetbal sterk afhankelijk van specifieke vrouwenvoetbalwebsites en sociale media, waaronder Twitteraccounts van speelsters. Ondanks de enorme groei in de breedtesport en de toenemende internationale prestaties van het nationale team stuit het vrouwenvoetbal nog steeds op weerstand. Het vraagstuk van vrou-

 55 

II Publicaties

komen. Dit beeld werd bevestigd in een enquête onder 400 beroepsvoetballers

Jaarboek Sport & Strategie  Publicaties  editie 2014/2015

wenemancipatie zal zeker niet worden opgelost door de sport, laat staan binnen het voetbal. Maar het vrouwenvoetbal biedt wel een uitgelezen plek om genderongelijkheid in sport en samenleving nader te bestuderen. Blik vooruit In het kader van het NWO-project vrouwenvoetbal zullen de komende jaren in ieder geval nog twee proefschriften verschijnen, over de professionalisering van het vrouwenvoetbal (Van den Heuvel, Universiteit Leiden) en over de beleving van meiden met diverse etnische achtergronden die vooral op pleintjes voetballen (Van den Bogert, Universiteit Utrecht). Met de voortzetting van de activiteiten van de Alliantie Gelijkspelen staat voor de komende periode ook nader onderzoek naar homoacceptatie op de agenda. Aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (Van Sterkenburg) vindt onderzoek plaats naar de invloed van voetbal op televisie op de betekenisgeving van jongeren aan etniciteit/ras en gender. En natuurlijk zijn we in afwachting van concrete onderzoeksresultaten vanuit de UvA-leerstoel over sport in superdiverse steden.

Publicaties -- Crone, M., Lapajian, I., Luling, L. van, Lemmink, M., Kruyt, C. & Lottman, I. (2014).

Verzekerd bewegen met een minimum inkomen. Rol van gezondheid bij de afdeling Werk & Inkomen en de motivering van minima. Gouda: GGD Hollands Midden. -- Elling, A. (2014). Homo-acceptatie in de sport. Factsheet. Utrecht: Mulier Instituut. -- Kuyper, L. (2015). Jongeren en seksuele oriëntatie. Ervaringen van en opvattin-

gen over lesbische, homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele jongeren. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). -- Peeters, R., Elling, A. & Cevaal, A. (2015). Vrouwenvoetbal en de media (1).

Factsheet 2015/3. Utrecht: Mulier Instituut. -- Spaaij, R. (2014). Samen spelen, samenleven? De sociale betekenis van sport in

tijden van superdiversiteit. Nieuwegein: Arko Sports Media. -- Stentler, L. & Elling, A. (2015). Vrouwenvoetbal en de media (2). Topspeelsters en

twittervolgers. Factsheet 2015/5. Utrecht: Mulier Instituut. -- Vereniging van Contractspelers (VVCS) & John Blankenstein Foundation (2014).

Nieuwsartikel en achtergrondartikel Nederlandse profvoetballers over homoacceptatie. Hoofddorp/Naaldwijk: VVCS/John Blankenstein Foundation.

 56 

Masterscripties -- Be, M.S.Y. (2014). The Working Elements of Moving the Goalposts: Football, Peer

Education and Leadership in Kenyan girls. Utrecht: Universiteit Utrecht, Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken. -- Breuls, L.J. (2014). Social Composition & Sport Dropout. A study on socioeco-

nomic and demographic reasons for soccer club dropout. Utrecht: Universiteit Utrecht, Research master Public Administration and Organizational Science. -- Davidse, N. (2015). Vrouwen, voetbal en social media. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam, Media & Journalistiek. -- Hulsthoff, R. & Francken, R. (2014). Sporten, zingen en levensvaardigheden leren.

Township, Zuid-Afrika. Utrecht: Universiteit Utrecht, Culturele Antropologie. -- Ponsot, A.S. (2014). Longing to be superman. The intersection of masculinity,

embodiment and exercise in the lives of transmen. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Sociologie. -- Roque dos Santos, R. (2014). De slag van Neurenberg, arrogantie, en aanstellers.

De rol die Portugees voetbal, in de Nederlandse sportmedia, speelt in het zich thuis voelen van de Portugees-Nederlandse migrant. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam, Media & Cultuur. -- Veen, K.L. (2014). They bloom like flowers…. Indian girls’ leadership development

through sports. Utrecht: Universiteit Utrecht, Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken. -- Vliet, A. van (2014). The Ethiopia Xperience. Evaluatie van de potentiële effec-

tiviteit, implementatie en de ervaren effectiviteit bij oud-deelnemers. Utrecht: Universiteit Utrecht, Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken. -- Welten, M.J. (2015). Vrouwen al wel aan de bal, maar nog niet aan het roer.

Onderzoek naar discoursen en beleid in het vrouwenvoetbal. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement.

 57 

II Publicaties

De ervaring van jongeren in het leren van life skills in sport en muziek in Walmer