Spitsuur rond school. Honderd ideeën voor duurzaam veilig schoolverkeer

Omslag_def 04-11-2003 20:15 Pagina 1

Spitsuur rond school

U i t gave

Spitsuur rond school

Re g i o n a a l O rga a n Ve r ke e rs ve i l i g h e i d U t re ch t

Honderd ideeën voor duurzaam veilig schoolverkeer

ROV / U t re ch t

Spitsuur rond school Honderd ideeën voor duurzaam veilig schoolverkeer

2

Inhoud 1 2 3

4 5

6 7

Inleiding

5

Schoolverkeer, een geval apart

6

Samenwerken

10

Onderzoek

16

3.1

Vragen - ook aan kinderen

17

3.2

Observeren

21

3.3

Tellen en meten

22

Ruimtelijke ordening

24

Infrastructuur

30

5.1

Scheiden van snel- en langzaam verkeer

31

5.2

Stimuleren van fietsen en lopen

34

5.3

Reguleren van brengen haalverkeer per auto

40

5.4

Reguleren van doorgaand autoverkeer

50

Handhaving

58

Communicatie, voorlichting en educatie

62

7.1

Communiceren van maatregelen

62

7.2

Voorlichting aan ouders

66

7.3

Verkeerseducatie voor 4- tot 12-jarigen

71

Bijlagen 1. Cijfers over brengen en halen

84

2. Verder lezen en kijken

86

3. Adressen

88

Colofon

4

Inleiding Overal in Nederland werken schoolteams, verkeersouders, politie en gemeenten aan de verbetering van de verkeersveiligheid rond basisscholen. Dat heeft geresulteerd in een groot aantal activiteiten en maatregelen en een schat aan ervaringen. Ervaringen waar anderen weer hun voordeel mee kunnen doen. Vanuit die gedachte publiceerde het ROV Utrecht in 2000 De Schoolspits: een bundel met voorbeelden van activiteiten, bestemd voor scholen en ouders. Spitsuur rond school is daarop een vervolg. Ditmaal hebben we vooral gezocht naar voorbeelden van wat gemeenten (kunnen) doen om het verkeer rond basisscholen veiliger te maken.

Veelzijdige aanpak Omdat de verkeersproblemen bij basisscholen zo veelzijdig zijn, is voor een succesvolle aanpak vrijwel altijd een combinatie van initiatieven nodig: én een goede ruimtelijke planning, én verbeteren van de infrastructuur, én ruimte bieden voor de verschillende functies van de schoolomgeving, én mensen aanspreken op hun gedrag, én kinderen weerbaarder maken in het verkeer. Spitsuur rond school gaat op al deze aspecten in.

Bron van ideeën

SPITSUUR ROND SCHOOL

In dit boek hebben we een honderdtal voorbeelden bijeen gebracht. Het boek is niet bedoeld als complete handleiding, maar meer als bron van ideeën voor verkeerskundigen, gemeenteambtenaren, bestuurders en andere mensen die betrokken zijn bij de verkeersveiligheid rond scholen. U kunt er inspiratie uit putten voor uw eigen, unieke aanpak. We beginnen in hoofdstuk 1 met een karakteristiek van de verkeerssituatie rond basisscholen. In hoofdstuk 2 gaan we in op diverse vormen van samenwerking. Onderzoek staat centraal in hoofdstuk 3. Daarna volgen voorbeelden van voorzieningen, maatregelen en activiteiten, die we hebben gerangschikt volgens de lijn van Duurzaam Veilig: ruimtelijke ordening in hoofdstuk 4, infrastructuur in hoofdstuk 5, handhaving in hoofdstuk 6 en voorlichting en educatie in hoofdstuk 7. In de bijlagen vindt u informatie over onderzoeksrapporten en publicaties en nuttige adressen en websites.

5

Hoofdstuk

1 Schoolverkeer, een geval apart In principe vragen verkeersproblemen rond basisscholen om dezelfde aanpak als alle andere verkeersproblemen, namelijk via de lijn van Duurzaam Veilig. Dat wil zeggen: zorgen voor participatie van betrokkenen, een plan van aanpak maken via bijvoorbeeld de PODO-methode en een pakket maatregelen samenstellen waarin infrastructuur, voorlichting en handhaving zijn opgenomen. De verkeerssituatie rond scholen wijkt echter in een aantal opzichten af van het algemene beeld.

Karakteristiek verkeersbeeld Snel en langzaam: Rond basisscholen is sprake van een intensieve vermenging van snel- en langzaam verkeer. Tijdens het in- en uitgaan van de school krioelt het op straat niet alleen van de auto’s en fietsers, maar ook van de kinderen. Die hebben niet alleen oog voor het verkeer: ze willen gauw naar school om voor schooltijd nog even te kunnen spelen. En na een lange dag stilzitten kunnen ze niet anders dan uitgelaten naar buiten hollen. Een eigenschap die veel ouders dagelijks de stuipen op het lijf jaagt.

SCHOOLVERKEER, EEN GEVAL APART

6

Korte perioden: Verkeerslogistiek bezien zit het grootste knelpunt bij het autoverkeer dat twee- tot viermaal per dag in zeer korte tijd via een verhoudingsgewijs krappe infrastructuur zijn weg zoekt. Het feit dat het om zulke korte perioden gaat, doet bij veel gemeenten de vraag rijzen of, en zo ja in hoeverre, ze hun infrastructuur daar helemaal op moeten aanpassen. Niet anoniem: Schoolverkeer is ook uniek omdat de automobilisten die door hun gedrag een groot deel van de onveiligheid veroorzaken, niet anoniem zijn. Het gaat om de ouders van de kinderen. Dat betekent dat de kansen om iets met afspraken, voorlichting en handhaving te doen groter zijn dan in andere situaties. Sociaal knooppunt: De omgeving van een basisschool is bij uitstek een verblijfsgebied. Scholen zijn belangrijke knooppunten in het sociale netwerk van een wijk of dorp. Veel ouders ontmoeten elkaar bij de ingang van de school om even bij te kletsen, andere ouders gaan met hun kind naar binnen om een werkje te bekijken. Voor kinderen is de school dé plek waar ze hun vriendjes en vriendinnetjes treffen. Voor en na schooltijd willen ze er nog even

7 SPITSUUR ROND SCHOOL

“Bij onze school is ook een peuterspeelzaal. Moeders brengen hun kinderen en parkeren op de stoep. ‘Ik sta er maar even’ zeggen ze, maar ze blijven binnen vaak een hele tijd kletsen.”

spelen of afspraken maken voor straks. Deze verblijfsfunctie verdient het om gekoesterd te worden, maar verdraagt zich slecht met de categorie ouders die gehaast op weg is naar het werk en vooral baat heeft bij een efficiënte afwikkeling van het verkeer.

(lid van de JeugdVerkeersRaad in De Bilt)

Deze unieke melange van uitgelaten kinderen, keuvelende ouders en gestresste automobilisten maakt het vinden van goede oplossingen lastig, maar biedt ook kansen. De verkeersproblemen herhalen zich dag in dag uit in een voorspelbaar patroon. Dat maakt gerichte infrastructurele ingrepen mogelijk. Het gaat om een beperkte en ‘kenbare’ groep mensen. Dat maakt het mogelijk om voorlichting op maat te geven en afspraken te maken. En er is een gemeenschappelijk belang, namelijk de veiligheid van de kinderen. Dat vergroot de kans op medewerking van alle betrokkenen al blijkt in de praktijk het eigenbelang van de ouders nogal eens zwaarder te wegen.

Kansen

Tip

Aparte aanpak

In de brochure Samenwerken aan een Duurzaam Veilige schoolomgeving staat stap voor stap beschreven hoe gemeenten, scholen en ouders samen toe kunnen werken naar een verkeersveilige schoolomgeving.

Omdat schoolverkeer zoveel bijzondere kenmerken heeft en bijzondere kansen biedt, schenken veel gemeenten - naast of binnen hun vaste Duurzaam Veiligprogramma - apart aandacht aan de verkeersproblemen rond basisscholen. Ze betrekken leerkrachten, ouders en kinderen bij het inventariseren van knelpunten en het bedenken van oplossingen. Ze ontwerpen speciale infrastructuur. En soms kiezen ze ervoor om in woonwijken de 30 km-voorzieningen te concentreren op druk gebruikte school-thuisroutes en in de omgeving van basisscholen. Veel gemeenten zetten ook extra in op voorlichting aan ouders, educatie van kinderen en afspraken met de ouders over de verkeersafwikkeling in de schoolomgeving.

Werken langs drie lijnen

SCHOOLVERKEER, EEN GEVAL APART

8

De gemeente Alphen a/d Rijn pakt schoolverkeer systematisch en integraal aan. Het ‘school-thuisrouteproject’ is onderdeel van het collegeprogramma en wordt wijk voor wijk uitgevoerd. Een van die wijken is Kerk en Zanen. Zoals in elke wijk is men in Kerk en Zanen begonnen met de oprichting van een werkgroep van gemeente, onderwijsbegeleidingsdienst, schooldirecties, verkeersouders en politie. Vervolgens is een enquête gehouden onder ouders, kinderen (groep 7/8) en buurtbewoners. Daarin is gevraagd naar knelpunten op schoolthuisroutes. Op basis hiervan wordt langs drie lijnen gewerkt aan verbeteringen.


De gemeente pakt schoolverkeer systematisch aan

De gemeente pakt de meest genoemde knelpunten aan. Dat kan met infrastructurele voorzieningen, maar ook door middel van voorlichting. Zo heeft men de drukste school-thuisroutes voor kinderen gemarkeerd met speciale stoeptegels, terwijl automobilisten erop worden geattendeerd met borden. De onderwijsbegeleidingsdienst maakt met iedere school een verkeerseducatieplan. Daarbij geeft de school onder andere aan hoe ze aandacht wil besteden aan de school-thuisroutes: in ieder geval in de klas, maar als het even kan ook op locatie. Om dit laatste te stimuleren, stelt de gemeente een verkeersleerkracht aan (zie ook pagina 72). De ouders hebben ook een belangrijke rol. De gemeente vraagt alle scholen om een verkeersouder aan te stellen (zie ook pagina 66). Deze verkeersouders spreken ouders aan op hun gedrag en ondersteunen de school bij verkeersactiviteiten. De uitvoering van dit hele traject beslaat meerdere jaren. In de praktijk blijkt het niet eenvoudig om de continuïteit te waarborgen en alle betrokkenen gemotiveerd te houden. Zo hebben de scholen wel verkeersouders, maar deze krijgen weinig steun vanuit de teams. Het parkeerverbod dat bij een van de scholen is ingesteld, wordt door de school niet actief ondersteund, waardoor de wijkagent het idee heeft dat hij er alleen voor staat. Ook op de school-thuisroutes zijn nog mankementen die wachten op verbeteringen.

Hoofdstuk

2 Samenwerken De verkeersproblematiek rond scholen is complex. Er zijn veel verschillende mensen die ermee te maken hebben. Veiliger schoolverkeer is alleen mogelijk als al die betrokkenen meewerken. Samenwerking is dus heel belangrijk. Het gaat dan enerzijds om samenwerking tussen relevante afdelingen van de gemeente en anderzijds om samenwerking tussen de gemeente en andere partijen, zoals politie, scholen en 3VO-afdelingen.

Samenwerking tussen gemeentelijke afdelingen In de meeste gevallen hebben meerdere gemeentelijke afdelingen te maken met de verkeersveiligheid rond basisscholen. Medewerkers van de afdeling ruimtelijke ordening zijn betrokken bij de planning van nieuwbouwwijken en de locatie van schoolgebouwen, terwijl de afdeling onderwijs verantwoordelijk is voor het schoolgebouw zelf. Bij de afdeling verkeer neemt men de omgeving van basisscholen mee in de

SAMENWERKEN

10

uitvoering van Duurzaam Veilig en onderhoudt men soms ook direct contact met schoolteams en verkeersouders. Verkeersonderwijs ligt meestal bij de afdeling verkeer, maar de afdeling onderwijs heeft er ook mee te maken. Soms is zelfs de afdeling milieu actief op het gebied van schoolverkeer, bijvoorbeeld door de organisatie van een ‘uit de auto en op de fiets’ campagne. Samen kunnen deze afdelingen een stevige vuist maken, maar dan moeten hun activiteiten wel goed op elkaar zijn afgestemd.

Met elkaar meedenken

Samen kunnen de afdelingen een stevige vuist maken

Informatie over het opzetten van een lokaal verkeersplatform is te vinden in de brochure Op weg naar een lokaal platform verkeersveiligheid, een uitgave van het ROV Noord-Holland.


Vier gemeentelijke afdelingen hebben zitting in de Werkgroep Verkeersveiligheid van de gemeente Haarlemmermeer: verkeer en vervoer, openbare werken, onderwijs en voorlichting. Politie en schoolbegeleidingsdienst completeren de groep. De werkgroep richt zich uitsluitend op activiteiten rond gedrag, voorlichting en educatie. Wat basisscholen betreft gaat het bijvoorbeeld om de vernieuwing van verkeersmethoden, de organisatie van het verkeersexamen en de uitleen van verkeersmaterialen. Ieder heeft in de werkgroep een eigen rol. De afdeling verkeer trekt de zaak, de politie weet wat er speelt op straat, openbare werken verleent praktische hand- en spandiensten en voorlichting zorgt voor aandacht in de media (“erg belangrijk voor het draagvlak”). De schoolbegeleidingsdienst doet het leeuwendeel van het uitvoerende werk. De samenwerking heeft grote meerwaarde: “We weten van elkaar wat we doen, kunnen met elkaar meedenken en onze plannen op elkaar afstemmen,” vat de coördinator van de groep samen. “En we pakken verkeerseducatie nu veel systematischer aan dan vroeger.” Factoren die de werkgroep tot een succes maken, zijn onder andere de grote persoonlijke inzet van de leden, het eigen budget (circa 35.000 euro per jaar) en de integratie van beleid en uitvoering. “Hierdoor kunnen we doelgericht werken en snel anticiperen op ideeën vanuit de bevolking en het onderwijsveld.”

Vliegende brigade

We kunnen direct beslissen wat er moet gebeuren

SAMENWERKEN

12

Een heel praktische vorm van samenwerking is te vinden in Hilversum. Deze gemeente heeft sinds jaar en dag een vlibri (vliegende brigade). Bewoners kunnen klachten over verkeer en openbare ruimte telefonisch doorgeven. Er komen veel klachten binnen van scholen over verkeerschaos en onveilige oversteekplekken. Iedere veertien dagen gaan een verkeerskundige, een civiel technicus en een politieman op pad. Ze bezoeken alle lokaties en bekijken wat er aan de hand is. Grote zaken sluizen ze door naar de betreffende beleidsafdeling, maar bij kleine ongemakken kunnen zij zelf direct actie ondernemen. De verkeerskundige van de vlibri: “We overleggen ter plekke, we hebben een eigen budget en hebben de bevoegdheid om direct te beslissen wat er moet gebeuren. Opdrachtformulieren hebben we bij ons, zodat we ook meteen kunnen handelen. Zo kunnen we bijvoorbeeld zorgen dat er snel paaltjes en verkeersborden worden geplaatst, dat er een eenvoudige oversteekvoorziening komt of dat er uitstroomhekken worden neergezet. Via de politieagent kunnen we overleggen met de wijkagent over handhavingsacties. Het komt ook voor dat we aan de school voorstellen om de ouders eens aan te spreken op hun gedrag.” De gemeente is heel tevreden over deze formule: “Alleen al het feit dat we altijd reageren op een klacht en altijd komen kijken, is enorme winst. Mensen merken dat we hen serieus nemen.”

Samenwerking tussen gemeente en derden

Zo houd je elkaar gemotiveerd

Kort samengevat luidt het recept: 1. Zoek vaste contactpersonen bij de verschillende instellingen. Voor de scholen kan dat de directeur of een leerkracht zijn, maar ook een verkeersouder. Vergewis u er in dat laatste geval wel van dat de verkeersouder goede contacten onderhoudt met de leiding van de school, zodat hij of zij in de werkgroep ook echt namens de school kan optreden. 2. Investeer in het opbouwen en onderhouden van goede contacten met deze mensen, ook als er geen acute problemen zijn. Zo leer je elkaar kennen en houd je elkaar gemotiveerd, wat heel belangrijk is voor een onderneming die eigenlijk nooit ‘af’ is. 3. Zorg voor een potje voor kleine uitgaven en wees behulpzaam bij het zoeken naar grotere subsidies. Schep een goede sfeer waarin iedereen bereid is te geven en te nemen. En houd het gezamenlijke doel in het oog: meer verkeersveiligheid voor de kinderen in uw gemeente.


Diverse gemeenten hebben uitstekende ervaringen met verkeerswerkgroepen, waarin gemeente, politie en verkeersouders samen plannen maken voor veiliger (school)verkeer. Soms hebben ook kinderen, 3VO, Fietsersbond of de onderwijsbegeleidingsdienst zitting in zo’n werkgroep.

13

Open overleg

We weten wat we aan elkaar hebben

In Leusden hebben gemeente, politie en verkeersouders twee- tot driemaal per jaar een overleg, zonder echte agenda. De verkeersveiligheidscoördinator: “We maken gewoon een rondje langs alle aanwezigen: waar is iedereen mee bezig?” De gemeente vindt dat de verkeersouders het voortouw moeten nemen bij het aankaarten van knelpunten. “Wij proberen dan constructief mee te denken over oplossingen. Kleine dingen kunnen we ter plekke afspreken en ook tussen deze bijeenkomsten door kunnen we elkaar makkelijk even bellen: we kennen elkaar, weten wat we aan elkaar hebben. Zo houden we elkaar gemotiveerd.”

Lokaal Platform Verkeersveiligheid

SAMENWERKEN

14

In Alkmaar functioneert sinds enkele jaren het Platform Verkeersveiligheid. Hierin zitten de gemeentelijke afdelingen verkeer en onderwijs, de politie, een vertegenwoordiger van de verkeersouders, 3VO en de onderwijsbegeleidingsdienst. Tijdens de vijf à zes bijeenkomsten per jaar kunnen alle verkeersveiligheidsthema’s aan bod komen, maar schoolverkeer is altijd een vast agendapunt. “We hebben een budget voor niet-infrastructurele verkeersactiviteiten,” vertelt de verkeersveiligheidscoördinator van de gemeente. “Momenteel is dat 5.500 euro, maar we hebben het college gevraagd om het bedrag te verhogen tot 10.000 euro. We zijn royaal en soepel met subsidie voor projecten: ‘maak een begroting en stuur ‘m op’.” Het Platform biedt actieve ondersteuning aan verkeerscampagnes, vergoedt de onkosten van verkeersouders en brigadiers en levert een bijdrage aan verkeersprojecten op scholen. “En dankzij de subsidieregeling en de inzet van de Platformleden hebben veel scholen een verkeersouder aangesteld en nieuwe verkeersmethoden aangeschaft.” Een ander succes is dat de gemeente een aantal verkeersknelpunten rond scholen met voorrang heeft aangepakt. De verkeersveiligheidscoördinator is blij met het Platform: “Het is een prima manier om onze krachten te bundelen en elkaar gemotiveerd te houden. Maar het is allemaal nog erg broos. Het hangt nog te sterk op het enthousiasme van enkele mensen.”

JeugdVerkeersRaad

Ik sla nooit een bijeenkomst over


Kinderen hebben ook wat te zeggen over verkeer, vonden jeugdige inwoners van De Bilt. Zij stapten naar de wethouder van verkeer met het voorstel om een JeugdVerkeersRaad op te richten. De wethouder was meteen enthousiast. De kinderen zijn vervolgens zelf de andere vijf basisscholen in hun wijk langsgegaan om leerlingen te werven voor de raad. De leden van de JeugdVerkeersRaad (JVR) komen vijf à zes keer per jaar bij elkaar in het gemeentehuis van De Bilt, ‘s morgens van half negen tot tien uur. De wethouder zit de vergaderingen voor en na afloop fietst de verkeersambtenaar met de kinderen mee naar school (voor de veiligheid). “De kinderen en de gemeente kunnen allebei punten op de agenda zetten,” aldus de wethouder. “Zo hebben wij aan de JVR gevraagd om mee te denken over de herinrichting van de Blauwkapelseweg. Dat is een drukke weg waar veel leerlingen langs of over moeten als ze naar school gaan. De kinderen hebben zich in hun advies uitgesproken voor vrijliggende fietspaden en hebben ook benadrukt dat goed uitzicht erg belangrijk is. Dus zorgen we dat er in de buurt van oversteekplekken geen parkeerplaatsen komen.” De wethouder is zeer te spreken over de JVR: “Het is erg leuk en nuttig om de ervaringen van de kinderen te horen. Ik sla nooit een bijeenkomst over. De JVR werkt goed voor een beperkt gebied. De kinderen kennen de situatie dan goed en de groep wordt niet te groot. In de huidige JVR zitten vertegenwoordigers van zes scholen. Twaalf kinderen is wel het maximum. We denken er nu over om in Bilthoven Zuid een tweede JVR te starten.”

Hoofdstuk

3 Onderzoek

Objectieve en subjectieve veiligheid zijn allebei belangrijk

ONDERZOEK

16

De aanpak van verkeersproblemen begint altijd met onderzoek. Het is belangrijk om te weten wat er precies aan de hand is rond de school en op de school-thuisroutes. Onderzoek kan gericht zijn op de objectieve en/of de subjectieve onveiligheid. Beide soorten onderzoek zijn – zeker als het om schoolverkeer gaat – van belang. Dat objecTip tief onveilige plekken moeten worden aanIn De Schoolspits staat een paragepakt, is evident. Maar het is ook belanggraaf over onderzoek door (verrijk dat kinderen en ouders zich in het verkeers)ouders. Ook de brochure keer veilig voelen. Dat scheelt een hoop Samenwerken aan een duurzaam zorg en stress. Bij de interpretatie van de veilige schoolomgeving geeft tips onderzoeksresultaten is het wel zaak om voor het doen van onderzoek. objectieve en subjectieve onveiligheid uit elkaar te houden en beide invalshoeken de aandacht te geven die ze verdienen. Er zijn verschillende manieren om onderzoek te doen. In de praktijk kiezen veel gemeenten voor een combinatie van methoden: - Vragen: wat zijn de ervaringen van de kinderen en de ouders? Hiermee haalt u de veiligheidsbeleving boven water (zie 3.1). - Observeren: wat gebeurt er tijdens het in- en uitgaan van de school en op de school-thuisroutes? Zo kunt u in beeld krijgen hoe de verschillende verkeersdeelnemers zich in de praktijk gedragen (zie 3.2). - Tellen en meten: hoeveel auto’s, hoeveel fietsers, hoeveel parkeerplekken, welke snelheid, hoeveel ongevallen? Dit zijn de meest ‘harde’ gegevens (zie 3.3).

3.1

Vragen - ook aan kinderen Om een scherp beeld te krijgen van de dagelijkse ervaringen van kinderen en ouders is ‘vragen’ de meest directe methode. Daarbij is het raadzaam om niet alleen met volwassenen, maar ook met kinderen te praten. Zij zien het verkeer immers uit een geheel eigen gezichtspunt, ze ervaren in veel gevallen andere problemen dan hun ouders en weten vaak precies waar de schoen wringt.

Tip

Praten met kinderen over hun ervaringen in het verkeer vraagt enige handigheid. In de brochure Kinderparticipatie in gemeentelijk verkeersbeleid vindt u hiervoor praktische tips, voorbeelden van werkvormen en een vragenlijst. Een samenvatting is te vinden in de CROW-brochure Ontwerpen voor kinderen.


Tip

Er zijn allerlei kant-en-klare vragenlijsten beschikbaar. In de handleiding van 3VO voor verkeersouders zit een voorbeeld-enquête. Op www.3vo.nl is een schoolomgevingsscan te vinden. Deze vragenlijst kan (via internet of op papier) door gemeente, school en/of verkeersouders worden voorgelegd aan ouders, leerlingen en buurtbewoners. De gegevens kunnen via internet snel en eenvoudig worden verwerkt.

Kinderstem in GIS-omgeving

De leerlingen geven aan welke plekken zij onveilig vinden

Als onderdeel van het verkeers- en vervoersplan doet de gemeente Zeist een schoolrouteonderzoek, waarbij zij gegevens over subjectieve en objectieve verkeersonveiligheid combineert. Circa 1.600 leerlingen van basisscholen (groep 7/8) en het voortgezet onderwijs (klas 1) zijn betrokken bij de inventarisatie van knelpunten. Onderzoeksbureau De Groot Volker levert kaartmateriaal, vragenlijsten en een handleiding voor docenten en ouders. De leerlingen geven - in de klas of thuis - zelf hun route aan en bepalen welke plekken zij onveilig vinden. Bij maximaal drie knelpunten kunnen zij een toelichting geven. Het bureau verwerkt de schoolroutes en de knelpunten in een Geografisch Informatie Systeem (GIS) en voegt daar gegevens over objectief onveilige plekken aan toe. Op basis van deze gegevens bepaalt de gemeente waar voorzieningen nodig zijn. Omdat infrastructurele aanpassingen niet altijd mogelijk zijn, worden de gegevens ook gebruikt om wijkgebonden educatiemateriaal te ontwikkelen (zie ook pagina 75).

ONDERZOEK

18

Groep 4 en 7 In Leersum deed bureau VIA onderzoek naar de veiligheid van school-thuisroutes. Het bureau ondervroeg de leerlingen van groep 4 en 7. “Juist deze groepen zijn gekozen aangezien in groep 4 nog veel leerlingen te voet of onder begeleiding naar school gaan, terwijl in groep 7 het merendeel van de leerlingen zelfstandig per fiets naar school gaat.”

Standaard ingepland In Tiel is bij de herinrichting van woonwijken tot 30 km/uur-gebied kinderparticipatie standaard ingebouwd. De verkeersdeskundige van de gemeente voert zelf gesprekken met de kinderen. “Hun opmerkingen zijn soms heel verrassend. Doorvragen is vaak nodig om echt te snappen wat ze bedoelen. Een bepaald kruispunt vonden ze tot mijn verbazing niet eng, maar na enig doorvragen vertelden ze dat ze er alleen rechtsaf slaan. ‘Nee, linksaf niet, dat is veel te gevaarlijk’. Of oversteken. Dat doen ze juist op een drukke plek, ‘want dan zien ze je tenminste’.” Bij de herinrichting probeert de gemeente bij iedere school in elk geval één maatregel te nemen om de veiligheid te vergroten.

Heel andere knelpunten

Hun opmerkingen zijn soms heel verrassend


“Een hele openbaring” noemden verkeerskundigen de inbreng van kinderen in het onderzoek naar verkeersveiligheid rond basisscholen in Stein. De verkeersdeskundigen van gemeente en adviesbureau Haskoning hielden een klassikale enquête onder alle kinderen en spraken op iedere school met enkele leerlingen uit de groepen 3 t/m 8. Daarbij bleek dat de kinderen soms heel andere knelpunten noemden dan volwassenen. Terwijl de ouders vooral wezen op de parkeerchaos, hadden de kinderen ook klachten over ontbrekende of geblokkeerde stoepen, onoverzichtelijke kruispunten, te smalle vluchtheuvels en heggen en containers die bij het oversteken het uitzicht belemmeren.

Verkeersexpert als luisteraar

Tekening: Althea Daling

ONDERZOEK

20

In het Drentse dorp Drijber kregen ervaringsdeskundigen het eerste woord bij de inventarisatie van verkeersonveilige situaties. De Brede Overleggroep Kleine Dorpen (een koepelorganisatie van dorpsbelangenverenigingen) stelde een werkgroep samen met vertegenwoordigers van gemeente, provincie, school, verkeersouders en een externe verkeersexpert. Deze werkgroep nodigde kinderen, ouders en andere dorpsbewoners uit om aan te geven welke plekken in het dorp zij gevaarlijk vonden. In het dorpshuis en op de basisschool hingen dorpsplattegronden, waarop iedereen zijn of haar knelpunten kon markeren. De kinderen praatten er ook in de klas over en maakten tekeningen en opstellen. De inventarisatie leverde een lijst van twintig gevaarlijke situaties op. Deze gegevens werden verder aangevuld met ongevallencijfers. De werkgroep besprak de resultaten volgens de PODO-systematiek. De verkeersexpert had daarbij in eerste instantie vooral de rol van luisteraar. Het plan dat de verkeersdeskundige op basis van deze bespreking vervolgens maakte, bevat alle onderdelen van Duurzaam Veilig: infrastructuur, voorlichting, educatie en handhaving.

Uit de tekeningen en verhalen van de kinderen blijkt dat zij haarfijn kunnen aangeven wanneer en waar de gevaarlijke situaties zich voordoen. (uit rapport verkeersveiligheidsproject Drijber)

3.2

Observeren Een prima manier om een beeld te krijgen van de verkeerssituatie rond een school is gewoon te kijken: welke route kiezen de auto’s, op welke plekken wordt (fout)geparkeerd, waar kruisen fietsers en auto’s elkaars pad, waar steken voetgangers over?

We konden de ervaringen van de kinderen beter plaatsen

Eerst zelf beeld vormen

Tip Kinderen kunnen uitstekend observeren. Ze merken vaak details op die volwassenen over het hoofd zien. Vraag of kinderen u willen helpen de verkeerschaos bij school te onderzoeken. In Het Verkeersactieboek voor kinderen (onderdeel van de reeks ‘Samen actief in uw buurt’) staat een werkblad voor dergelijk onderzoek.


Bij een onderzoek naar verkeersknelpunten rond zeven basisscholen in Rijswijk was observatie een van de gehanteerde methoden. Tijdens de schoolspits keken de onderzoekers van bureau Diepens en Okkema naar de hoeveelheid verkeer, de oversteekbewegingen, het autogebruik en de wijze van parkeren. “We hebben de observaties gedaan voordat we met alle betrokkenen gingen praten, zodat we ons eerst zelf een objectief beeld konden vormen van de situatie. We konden daardoor de ervaringen van de ouders en de leerlingen beter plaatsen en beoordelen.” Na de observaties hielden de onderzoekers een klassenenquête onder leerlingen van twee scholen en een straatenquête onder ouders van twee andere scholen. Ook voerden ze gesprekken met gemeente (verkeer en onderwijs) en politie.

Tellen en meten

3.3

Als basis voor een goed verkeersveiligheidsbeleid zijn harde gegevens over aantallen auto’s, aantallen ongevallen en/of de kwaliteit van voorzieningen uiteraard van groot belang.

Top 5

ONDERZOEK

22

De gemeente Haarlem heeft een objectieve methode ontwikkeld om vast te stellen in welke volgorde zij schoolverkeersproblemen aanpakt. Jarenlang werkte men op aanvraag aan de verbetering van de verkeersveiligheid rond scholen. De nadelen bleken groot: alleen scholen met actieve ouders kwamen aan bod en over elke maatregel moest Tip de raadscommissie apart een besluit nemen. Kinderen zijn dol op turven Dus koos men voor een nieuwe aanpak. Een verkeersmedewerker: “We hebben een lijst en tellen. Zo kunnen ze gemaakt van alle basisscholen, inclusief het speciaal onderwijs. Aan de hand van een prima helpen bij onderzoek puntensysteem stellen we vast bij welke scholen de verkeersonveiligheid het grootste naar de vervoersmiddelenis. Bij de eerste vier of vijf scholen gaan we vervolgens precies kijken wat er aan de keuze. In Het Verkeersactiehand is en hoe we de veiligheid kunnen verbeteren. Er is een vast budget van 105.000 boek voor kinderen staat een euro per jaar om de zaak ook daadwerkelijk aan te pakken. We actualiseren de lijst kant-en-klaar werkblad. tweejaarlijks.” In de puntenverdeling telt objectieve onveiligheid het zwaarst: “We tellen het aantal ongevallen dat de afgelopen drie jaar binnen een straal van 100 meter rond school is gebeurd. We kijken daarbij naar alle ongevallen (blik, letsel, dood) op de plekken waar de kindeOngevallen Punten ren zouden kunnen komen (dus bijvoorbeeld niet 1-4 1 naar de ongevallen op een goed afgeschermde 5-9 2 provinciale weg). Verder krijgt een school een 10 - 14 3 extra punt als er andere voorzieningen etc. etc. (bejaardenhuis, naschoolse opvang, winkels) in de buurt zijn, of als er nog helemaal geen verOmgeving school Duurzaam Veilig ingericht? keersmaatregelen zijn genomen.” Ja 0 Dit scholenprogramma staat in principe los van Nee 1 het gewone Duurzaam Veilig-traject. Wel kijkt men bij de planning wat de verkeersplannen in Al verkeersvoorziening aangebracht rond schoolingang? de betreffende wijk zijn. Als de schoolomgeving Ja 0 binnenkort toch wordt aangepakt, probeert Nee 1 de gemeente daar natuurlijk rekening mee te houden. Naschoolse opvang, winkels of andere voorzieningen in de buurt? Ja 1 Nee 0

Fietsbalans en routekeuring

Inzicht in het fietsklimaat van de gemeente

Goede fietsroutes maken het voor ouders en kinderen aantrekkelijker om op de fiets naar school te komen (en dus de auto te laten staan). Om inzicht te krijgen in het ‘fietsklimaat’ in de gemeente kunt u een beroep doen op de Fietsersbond. Deze heeft een onderzoeksmethode ontwikkeld waarbij met een meetfiets een representatief deel van de fietsinfrastructuur wordt beoordeeld. De meetfiets registreert onderweg allerlei gegevens: snelheid, afstand en tijd, hoe vaak en hoe lang wordt gestopt, kwaliteit en soort wegdek, omrijfactor bij wegversperringen, hinder van medeweggebruikers en de wegen kruisingstypen en dimensionering daarvan. De Fietsersbond maakt voor de gemeente een rapport met onderzoeksresultaten, conclusies en aanbevelingen. Er is ook een routekeuringsmethode waarmee een specifieke fietsroute (bijvoorbeeld een school-thuisroute) gedetailleerd kan worden beoordeeld. Bij beide methodes is de inzet van lokale vrijwilligers van de Fietsersbond onmisbaar. Verdere informatie kunt u opvragen bij de Fietsersbond, Team onderzoek en beleidsbeïnvloeding.


Hoofdstuk

4 Ruimtelijke ordening Een goede ruimtelijke planning kan veel verkeersleed voorkomen. Daarbij gaat het onder andere om de vraag op welke plek een basisschool wordt gebouwd en hoe de schoolomgeving en de schoolroutes worden ingericht:

Locatie

...of geeft de gemeente voorrang aan lopers en fietsers?

• Hoe ligt de school ten opzichte van de woningen van de leerlingen in de nabije en wat verdere toekomst? Worden de scholen verspreid over de wijk gebouwd of geclusterd met andere voorzieningen? • Hoe flexibel kunnen school en gemeente inspelen op fluctuaties in de bevolkingssamenstelling van de wijk? Is er ruimte om de school op dezelfde locatie uit te breiden of moeten er bij een onverwacht grote toeloop elders noodlokalen komen? Wat betekent dat voor de verkeersveiligheid op de school-thuisroutes en rond de school?

Bereikbaarheid

RUIMTELIJKE ORDENING

24

• Beschouwt de gemeente massaal autogebruik voor het brengen en halen als onvermijdelijk (en zorgt ze dus voor uitstekende bereikbaarheid per auto), of geeft de gemeente voorrang aan lopers en fietsers en probeert ze het autogebruik te ontmoedigen? • Via welke routes kunnen auto’s de school bereiken? Zijn de straten daar geschikt voor? • Zijn er veilige routes naar school voor voetgangers en fietsers?

Afwikkeling brengen en halen • Waar komt de ingang van de school? Is het een optie om meerdere ingangen te maken, bijvoorbeeld voor onder-, respectievelijk bovenbouw, of aparte ingangen voor lopers/fietsers en autokinderen? • Is er genoeg plaats voor de fietsen van de leerlingen? • Is er voldoende wachtruimte voor lopende en fietsende ouders? • Hoe wordt voorkomen dat voetgangers en fietsers last hebben van het autoverkeer? • Hoe wordt het autoparkeren geregeld: kiss & ride en langer parkeren?

Verkeersluwe schoolomgeving

Tip Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar de keuze van vervoermiddelen bij het brengen en halen van kinderen. De uitkomsten daarvan geven een indicatie van de te verwachten verkeersstromen bij een nieuw te bouwen school. In bijlage 1 vindt u enkele cijfers.

“De belangrijkste preventieve bijdrage aan het vermijden van chaos en onveiligheid is een goede en vooruitziende stedenbouwkundige planning,” schrijven B&W van Almere in de notitie bij haar besluit inzake verkeersveiligheid rondom basisscholen. “Deze kans mag Almere niet laten lopen. Al in een vroeg stadium moeten de basisscholen in de plannen worden opgenomen. Scholen die vooral de eigen wijken bedienen (de openbare en rk/pc-scholen) horen in het hart van de wijk, goed bereikbaar te voet en op de fiets. De ingang ligt aan een langzaam verkeersroute of een verkeersluwe straat. Voor ouders dient een parkeermogelijkheid aanwezig te zijn die niet recht voor de ingang ligt. Basisscholen die hun leerlingen uit een groter gebied trekken (LOM, Jenaplan, Montessori) krijgen een locatie op korte afstand van een dreef en een bushalte, met voldoende parkeermogelijkheid. Ook hier is een verkeersluwe ingang van belang, zodat de looproute tussen auto/taxi en de school veilig is.”


Basisscholen in vroeg stadium in plannen opnemen

Inspelen op de toekomst De beslissing op welke locaties basisscholen worden gebouwd en hoe groot deze moeten zijn, hangt uiteraard sterk af van de verwachte leeftijdsopbouw van de toekomstige bevolking. Die blijkt echter vaak moeilijk te voorspellen, waardoor gemeenten met teveel of juist te weinig schoolcapaciteit komen te zitten. Wat weer tot extra verkeersproblemen kan leiden.

Ruimte reserveren

Verrast door grote hoeveelheid kinderen


26

De gemeente Amersfoort werd verrast door de grote hoeveelheid kinderen in de nieuwe wijk Nieuwland. De straten rond de scholen bleken te krap om het schoolverkeer goed af te wikkelen. Bovendien was er rond de reeds gebouwde scholen geen ruimte voor extra klaslokalen. Men zag zich gedwongen om elders in de wijk noodlokalen te bouwen. De infrastructuur was echter ook niet berekend op de extra verkeersstromen. Waarop men de infrastructuur moest aanpassen. Een dure grap. De verkeerskundige van de gemeente: “Het is dus van groot belang dat gemeenten in nieuwbouwwijken niet alles helemaal volbouwen, maar ruimte vrijhouden om later bijvoorbeeld extra schoollokalen en infrastructuur te kunnen realiseren. Uit het oogpunt van grondexploitatie lijkt dat misschien niet interessant, maar Amersfoort had zich er denk ik veel werk en geld mee kunnen besparen.” Een mogelijkheid om tijdelijk te beschikken over extra klaslokalen is het neerzetten van schoolwoningen. Tijdens de ‘jonge jaren’ van de wijk gebruikt men deze als klaslokaal. Als de wijk vergrijst, kunnen ze worden omgebouwd tot woning. Het is echter niet altijd genoeg: “In Nieuwland staan ook schoolwoningen, maar die boden niet genoeg soelaas. Wat we nodig hadden was extra ruimte. En die was er niet.”

Bundeling van scholen en andere voorzieningen

Tip De CROW-brochure Parkeerkencijfers geeft de volgende richtlijnen: sporthal 1,5 tot 3,0 parkeerplaatsen per 100 m2 brutovloeroppervlak (bvo); bibliotheek 0,3 tot 1,2 parkeerplaatsen per 100 m2 bvo; basisscholen 0,5 tot 1,0 parkeerplaats per klaslokaal (voor de leerkrachten).

Veel gemeenten kiezen voor bundeling van enkele basisscholen. Soms bouwt men daar zelfs nog meer kindervoorzieningen bij, zoals een kinderdagverblijf en een naschoolse opvang. Het idee is dat dit handig is voor werkende ouders en minder verkeersbewegingen oplevert. Een nadeel blijkt te zijn dat er tijdens de brengen haalspits een tekort aan parkeerplaatsen ontstaat. Sommige gemeenten proberen dit probleem op te lossen door scholen te combineren met voorzieningen die afwijkende spitstijden hebben, zoals winkels, sporthal, wijkcentrum, bibliotheek of kerk. Dat maakt het mogelijk om ruime parkeervoorzieningen aan te leggen die intensief worden benut: ‘s morgens door ouders, overdag door bezoekers van het winkelcentrum en de bibliotheek, ‘s avonds en in het weekend door sporters en kerkgangers. 27 SPITSUUR ROND SCHOOL

Parkeren bij de bieb In de Bredase nieuwbouwwijk Teteringen is de basisschool gepland naast de bibliotheek en een cultureel centrum. Er komt een parkeerplaats bij volgens de gewone parkeernormen die gelden voor dergelijke voorzieningen. Omdat de schoolparkeerpiek op andere tijden valt dan de parkeerpiek voor de andere voorzieningen, verwacht de gemeente geen problemen. Snelle ouders kunnen gebruik maken van een haal/brengstrook met vier of zes plaatsen. Voor fietsende ouders ligt overigens de rode loper uit: de school ligt straks pal aan een doorgaande fietsroute.

School in het centrum


28

De gemeente Alphen-Chaam heeft de nieuwbouw van een school bewust in het centrum van het dorp Alphen gepland. “We willen het dorp graag leefbaar en levendig houden, dus we zetten voorzieningen zoveel mogelijk bij elkaar,” legt de verkeersmedewerker van de gemeente uit. “Zo kan de middenstand profiteren van de sociale functie van de school en kan de school mede gebruik maken van de bestaande parkeervoorzieningen in het centrumgebied.” Om het komen en gaan van de leerlingen in goede banen te leiden, is gekozen voor twee schoolingangen. Aan de kant van de winkelstraat komt een ingang voor de jongere leerlingen. Ouders kunnen er parkeren en voor lopende en fietsende ouders is een royale ‘hangplek’ gepland. “Als de school allang is begonnen staan er vaak nog tientallen ouders gezellig te kletsen.” Aan andere kant van de school komt een ingang voor de oudere leerlingen. Er komt een plateau met afwijkende bestrating, zodat duidelijk is dat daar kinderen kunnen oversteken. In de buurt van deze uitgang komen ook Kiss & Ride-stroken. Voor beide ingangen geldt een stopverbod.

29

De scheiding van verkeerssoorten werkt prima

Kindercluster Voorn in Leidsche Rijn herbergt twee basisscholen, een kinderdagverblijf en een buitenschoolse opvang. Het cluster is aan de ene kant bereikbaar via een vrijliggend fietspad en aan de andere kant via een voor auto’s toegankelijke straat. “De scheiding tussen de verkeerssoorten werkt op zich prima,” vindt de wijkverkeersadviseur. Fietsende en lopende ouders en kinderen hebben geen last van het haalen brengverkeer per auto. “Maar de afwikkeling van het autoverkeer levert veel problemen op. De aanrijroute loopt door een smal woonstraatje, dat is niet handig. En de parkeerplaats voor de school staat al vol met auto’s, onder andere van de leerkrachten. Daardoor gebruiken de ouders andere plekken om te parkeren: de stoep en de uitritten van woningen. Niet echt gevaarlijk, maar wel vervelend voor de bewoners en kinderen die op het trottoir lopen. Als ik het over kon doen, zou ik de aanrijroute niet meer door een woonstraat laten lopen, maar bijvoorbeeld een parallelweg aanleggen langs de ontsluitingsweg die vlak langs de school loopt.” De gemeente hoopt de situatie te verbeteren door eenrichtingverkeer in de straat en op het parkeerterrein in te stellen en betere looproutes aan te leggen aan de kant van de parkeerplaats.


Kindercluster

Hoofdstuk

5 Infrastructuur

Tip

INFRASTRUCTUUR

30

De CROW-brochure Ontwerpen voor kinderen gaat zeer uitgebreid in op de fysieke, mentale en psychische kenmerken van kinderen, hun gedrag in het verkeer en de wijze waarop men daar bij de inrichting van de openbare ruimte rekening mee kan houden. In de brochure staan ook richtlijnen voor de inrichting van de schoolomgeving en van loop- en fietsroutes.

Rond basisscholen is meestal sprake van een combinatie van knelpunten: te veel auto’s, te weinig parkeerruimte, fietsers en voetgangers die met auto’s en met elkaar in conflict komen en allerlei (vooral voor kinderen) onoverzichtelijke situaties. De verbetering van de infrastructuur rond een school vraagt dan ook vaak om een combinatie van maatregelen en voorzieningen. Elementen die daarbij steeds terugkomen zijn: • Scheiden van snel- en langzaam verkeer, zodat kinderen die lopend en op de fiets naar school komen zo min mogelijk hinder hebben van het autoverkeer (5.1). • Stimuleren van fietsen en lopen (5.2). • Reguleren van het brengen haalverkeer per auto (5.3). • Reguleren van doorgaand autoverkeer (5.4). • Handhaving (hoofdstuk 6). • Goede communicatie met school, ouders, kinderen en omwonenden (hoofdstuk 7).

Scheiden van snel- en langzaam verkeer

5.1

Veel veiligheidswinst is te boeken door ervoor te zorgen dat kinderen die lopend of op de fiets naar school komen zo min mogelijk hinder hebben van het autoverkeer. Dit is bijvoorbeeld te bereiken door: - de instelling van een autovrije zone rond de school; - de aanleg van een tweede schoolingang, die alleen te voet en op de fiets bereikbaar is; - de aanleg van aparte paadjes en doorsteekjes, zodat kinderen die te voet of op de fiets komen de parkeerchaos kunnen omzeilen (zie 5.2); - het instellen van een stopverbod voor de school, zodat in ieder geval ter hoogte van de ingang geen kluwen van auto’s ontstaat (zie 5.3); - een voor kinderen overzichtelijke inrichting van de straat voor school te realiseren: geen visuele obstakels als hoge heggen, containers en geparkeerde auto’s.

Tip Autovrije straat voor school Het permanent of tijdelijk autovrij maken van de straat voor school lost veel problemen op, althans in de directe schoolomgeving. Er is ruimte om fietsen te stallen, ouders en kinderen kunnen in alle rust op elkaar wachten en op hun gemak op de fiets stappen. Deze ingreep is in sommige gevallen natuurlijk lastig te realiseren, bijvoorbeeld als er veel mensen in de betreffende straat wonen. Een complicatie kan verder zijn dat de autochaos zich verplaatst naar andere plekken in de wijk. Daar zijn dan flankerende maatregelen nodig.

Weg afgesloten Het pleintje voor basisschool De Bonkelaar in Waalre is met paaltjes en hekken afgesloten voor auto’s. Voor wachtende ouders is er daardoor volop ruimte. In de toelichting bij het verkeersbesluit schrijft de gemeente: “Het langzaam verkeer moet een veilige en redelijk comfortabele route worden geboden. Het gemotoriseerde verkeer (...) mag hier best enig nadeel van ondervinden. De veiligheid van de kinderen staat immers voorop.”


In CROW-brochure 175 Selectieve toegang en doseren vindt u allerlei vormen van permanente en tijdelijke afsluiting van straten.

School aan autovrij erf In de Alphense wijk Kerk en Zanen liggen drie basisscholen en een kinderdagverblijf bij elkaar aan een autovrij erf, waarover een doorgaande fietsroute loopt. De scholen zijn daardoor goed en veilig bereikbaar per fiets. Wel blijkt het doorgaande fietsverkeer tijdens de schoolspits in conflict te komen met ouders en kinderen. Ouders die per auto komen, kunnen terecht op een parkeerplaats even verderop, of hun kind afzetten aan de achterzijde van de school.

INFRASTRUCTUUR

32

Kleuteruitgang aan fietspadzijde De kleuters van de Amalia Astroschool in Baarn hebben een veilige schooluitgang: de weg aan hun kant van de school is veranderd in een fietspad met een breed trottoir.

33

Op het woonerf voor de basisscholen Het Kompas en De Vink in Voorschoten speelden zich dagelijks levensgevaarlijke situaties af met kerende auto’s van ouders temidden van lopende en fietsende kinderen. De gemeente heeft alle betrokkenen bij elkaar geroepen (school, verkeersouders, politie, bewoners). Er is lang nagedacht over allerlei lapmiddelen, maar uiteindelijk zijn alle partijen akkoord gegaan met een drastisch voorstel van de gemeente: “De straat voor de school wordt tijdens de schoolspits aan twee kanten afgesloten. De afsluiting wordt gerealiseerd met hydraulische paaltjes. De twintig bewoners krijgen een sleutel en kunnen als enigen tijdens de schoolspits de straat in- en uitrijden. School en bewoners zorgen in ploegendienst voor de bediening van de paaltjes.” Om parkeeroverlast elders tegen te gaan zijn enkele flankerende maatregelen nodig: auto-ouders worden verwezen naar een parkeerterrein bij flats dat overdag leegstaat. De oversteekplek tussen dit parkeerterrein en de school wordt beveiligd met een plateau. Foutpakeren op het fietspad wordt tegengegaan met betonblokken.


Afsluiting tijdens schoolspits

5.2

“Na herinrichting van een kruispunt kregen we veel positieve reacties, maar ook een kritische brief van een school. De kinderen blijken het moeilijk te vinden om de markeringen op de weg te ‘lezen’. We vermoeden dat dat komt doordat kinderen een lager gezichtspunt hebben en dus markeringen minder goed kunnen overzien.” (verkeerskundige gemeente Veenendaal)

INFRASTRUCTUUR

34

Stimuleren van fietsen en lopen De meest structurele verbetering van de verkeersveiligheid bij scholen is natuurlijk te behalen als meer ouders en kinderen lopend of op de fiets komen. De gemeente kan dit stimuleren door fietsers en lopers in de watten te leggen: veilige en comfortabele loop- en fietsroutes naar school en goede voorzieningen voor voetgangers en fietsers bij de school zelf.

Veilige routes Het is zinvol om kinderen te betrekken bij het uitstippelen van de beste routes en het kiezen van voorzieningen (zie ook hoofdstuk 3). Kinderen blijken letterlijk een andere kijk te hebben op routes en knelpunten. Zaken om rekening mee te houden zijn onder andere: - Het lagere gezichtspunt van kinderen: hun uitzicht kan worden belemmerd door laaghangende verkeersborden, reclameborden, struiken en geparkeerde auto’s en ze hebben minder overzicht over bijvoorbeeld een kruispunt. - De mindere koersvastheid: kinderen hebben meer last van hobbels en kuilen, ze hebben meer fietsruimte nodig en vinden het eng om te moeten uitwijken voor geparkeerde auto’s. - De beperkte ervaring: kinderen hebben bijvoorbeeld veel tijd nodig om te wennen aan nieuwe verkeerssituaties. - Het beperkte inzicht in complexe situaties: linksafslaan of oversteken zonder vluchtheuvel kan voor kinderen een heel probleem zijn.

Fietsers in voorrang In Emmeloord zorgt de gemeente voor comfortabele fietsroutes, die de buitenwijken met het centrum verbinden. Kruisend verkeer moet voorrang verlenen. De kruispunten zijn beveiligd met een plateau en een vluchtheuvel.

Langs autoluwe straten


Dat een goed fietsroutenetwerk ook ingepast kan worden in een bestaande situatie bewijst de gemeente Raalte. Een uitgebreid net van fietsroutes verbindt de verschillende wijken en het centrum van het dorp. De fietsroutes lopen langs vrijliggende fietspaden en autoluw gemaakte straten. Dit laatste bereikt men onder andere door het knippen van straten en de instelling van tegengesteld eenrichtingverkeer. De hoofdroutes zijn geasfalteerd en hebben voorrang op kruisend verkeer. Onder enkele drukke wegen zijn tunneltjes aangelegd. Zo is het wel heel aantrekkelijk om op de fiets naar school te komen.

35

Oversteken op de drempel In Wilnis liggen drie basisscholen aan weerszijden van een drukke wijkontsluitingsweg. De hele straat is ingericht als 30 km/uur-gebied en gesloten voor vrachtverkeer. Voor voetgangers en fietsers heeft de gemeente riante stoepen en fietspaden aangelegd. Hekken zorgen ervoor dat fietsende kinderen niet tussen de auto’s terechtkomen. De oversteekplekken liggen bovenop 30 km-drempels. Auto’s die willen keren, kunnen gebruik maken van een rondrijlus.

INFRASTRUCTUUR

36

“Sommige dingen moet je niet uitgebreid in de inspraak brengen maar gewoon op proef invoeren en kijken of het werkt.”

Kleine moeite, groot plezier Soms kunnen eenvoudige ingrepen de situatie voor lopers en fietsers een stuk aangenamer en veiliger maken.

Fietspaadje Vaak weten voetgangers en fietsers heel goed korte en veilige routes te vinden. De olifantenpaadjes die zo ontstaan kunnen door de gemeente worden verhard. Dat is bijvoorbeeld gebeurd in De Bilt. Veel leerlingen van de Patioschool moeten op weg naar school twee keer dezelfde straat oversteken. Om dat te omzeilen steken ze af via een voetpad. De kinderen hebben gevraagd of de gemeente daar niet een stukje fietspad wilde aanleggen. Ze hebben zelf de ontwerptekening gemaakt. Het paadje is inmiddels gerealiseerd en voorzien van een speciaal JVR-bord.

(verkeersambtenaar)

Aparte fietsingang

37

Stoep Ontbrekende stoepen zijn voor kinderen heel vervelend. In Leidsche Rijn kwamen kinderen na de oversteek over een fietspad terecht in gras-met-hondenpoep. De gemeente heeft het euvel snel opgelost met de aanleg van een paar meter stoep. Bij basisschool De Heerd in Leusden is een voetpad aangelegd over het terrein van de school. Nu hoeven de leerlingen niet meer tussen de auto’s door te lopen.


Bij de herinrichting van het schoolplein van basisschool De Bongerd in Leusden is meteen een aparte ingang gemaakt voor fietsers. Die hoeven daardoor niet meer over de parkeerplaats te rijden.

Wachtplek voor ouders Brengen en halen op de fiets of te voet wordt voor ouders een stuk aangenamer als er een goede wachtplek is. Zo’n plek ligt bij voorkeur buiten het schoolplein, maar wel in de buurt van de schooluitgang. Het is prettig als er steunpunten zijn om zware fietsen (met kinderzitjes en boodschappen) tegenaan te zetten. Een afdak en een bankje maken het ouderhonk helemaal áf.

INFRASTRUCTUUR

38

Fietsparkeerplek De Paltrokschool in Uitgeest heeft een ruime wachten parkeerplek aangelegd voor ouders die op de fiets komen.

12 op de plaats van 3 Bij de Oostpoortschool in Delft heeft de gemeente drie autoparkeerplaatsen veranderd in fietsparkeerplaatsen.

Extra breed trottoir Door de rijbaan ter hoogte van de Frankendaelschool in Callandsoog te versmallen is een extra brede stoep ontstaan met voldoende ruimte voor wachtende ouders.

Stallingsruimte voor kinderfietsen Voor kinderen is zelf fietsen is een stuk leuker dan hangend op de achterbank naar school worden vervoerd. Fietsen is ook dé manier om ervaring op te doen in het verkeer. Veel scholen hanteren echter strenge richtlijnen om te bepalen welke leerlingen wel en welke niet op de fiets naar school mogen komen. Dat heeft vooral te maken het tekort aan ruimte om fietsen te parkeren. Het gevolg is ongetwijfeld dat veel ouders dan toch maar even de auto pakken. Reden genoeg om te zorgen voor voldoende stallingsruimte bij de school.

Fietsen stallen aan de overkant Bij basisschool St. Vitus in Well is aan de overzijde van de (verblijfs)straat ruimte gevonden voor een royale fietsenstalling voor de kinderen.

39

Bij zes scholen in Wijk bij Duurstede zijn extra fietsrekken geplaatst, veelal buiten het schoolplein, zodat de fietsers niet meer over het schoolplein hoeven te rijden. De gemeente heeft er wel wat groen voor opgeofferd. De nieuwe stallingen zien er aantrekkelijk uit met leuke bestrating. En ze zijn vandalismebestendig.

Deeltijdparkeren De gemeente Amersfoort overweegt om parkeerplaatsen voor auto’s overdag te gebruiken als fietsparkeerplaats voor leerlingen van basisschool De Wonderboom. De straat waaraan deze parkeerplaatsen liggen is onder schooltijd afgesloten voor autoverkeer.


Buiten het schoolplein

5.3

Reguleren van brengen haalverkeer per auto De grootste bron van ergernis en onveiligheid rond scholen is zonder twijfel het haalen brengverkeer per auto. Daar valt op verschillende manieren iets aan te doen: - Voorkomen dat auto’s in de buurt van de school moeten manoeuvreren. Vooral achteruitrijden is zeer riskant op plekken waar ook (kleine) kinderen rondlopen. Dat betekent: auto’s niet toelaten in een doodlopende straat, liever langsparkeren dan gestoken of haaks parkeren, een vaste rijroute op grotere parkeerterreinen, eenrichtingverkeer in de straten rond school. - Voorkomen dat kinderen tussen de auto’s door moeten oversteken. Dus: brengen haalplek aan de kant van de school, zodat kinderen vanuit de auto over de stoep naar school kunnen lopen. - Voorkomen dat auto’s op dezelfde plek wachten als fietsers en voetgangers. Dus: stopverbod voor de school; auto’s radicaal weren van stoep en fietspad; glashelder aangeven waar wel en waar niet mag worden geparkeerd. - Scheiden van lang- en kortparkeerders. Bijvoorbeeld een Kiss & Ridestrook voor het snelle laden en lossen en gewone parkeerplekken ‘even verderop’ voor ouders die met hun kinderen mee naar binnen willen.

INFRASTRUCTUUR

40

Tip Maatregelen en voorzieningen om het autoverkeer te reguleren, vragen om goede communicatie met alle betrokkenen. Deze communicatie kan al beginnen in de planfase (zie hoofdstuk 2 en 3) en doorlopen tot na de oplevering. In hoofdstuk 7 vindt u creatieve voorbeelden.

Parkeernorm? Veel gemeenten breken zich het hoofd over de parkeervoorzieningen bij basisscholen. Hoeveel parkeerplaatsen heb je nodig? Op welke plekken, hoe ver van de school?

Streep trekken

Tip


De CROW heeft een rekenmethode ontwikkeld waarmee u een schatting kunt maken van het aantal parkeerplaatsen dat u nodig hebt voor haalen brengverkeer. Zie CROW-brochure 182, Parkeerkencijfers.

“Tja, het gaat uiteindelijk om vier keer tien minuten parkeerdruk per dag. Hoe ver moet je dan gaan met speciale parkeervoorzieningen?” vraagt een wijkverkeersadviseur in Utrecht zich af. De verkeerskundige van de gemeente Houten heeft hierover een duidelijke mening: “Vaste parkeerplaatsen zijn uitsluitend nodig voor de docenten. Voor ouders moet je alleen laad- en losstroken maken, met hooguit de mogelijkheid om kort te parkeren. Dat moet maar genoeg zijn. Meer parkeervoorzieningen trekken alleen maar meer auto’s aan. Je moet niet verwachten dat je alles op kunt lossen. Dus moet je een streep trekken: dit bieden we en verder moeten ouders het zelf maar oplossen. Gaan ze maar verderop staan. Of ze pakken de fiets.” De wethouder van verkeer in De Bilt heeft hetzelfde standpunt: “Zodra er een agent bij een school staat, blijkt er opeens parkeerruimte genoeg te zijn, al is dat soms iets verderop. Ik ga echt geen groen opofferen om ouders een paar meter dichterbij school te laten parkeren.”

Zodra er een agent bij school staat, is er parkeerruimte genoeg

Stopverbod voor school Steeds meer wegbeheerders stellen bij scholen een permanent of tijdelijk stopverbod in. Zo houdt men de straat voor school geheel vrij van stilstaande auto’s. Althans, dat is de theorie. In de praktijk blijkt deze maatregel meestal alleen te werken met actieve medewerking van de politie en/of de school en de verkeersouders.

Stopverbod op maat

INFRASTRUCTUUR

42

Op verzoek van de wijkagent is in Soest bij verschillende basisscholen een stopverbod ingesteld. “In principe gaat het om een permanent verbod,” aldus de verkeersmedewerker van de gemeente. “We geven dat aan met een doorgetrokken gele streep op de stoeprand. Voor automobilisten is zo’n streep het best zichtbaar. In wijken met een hoge parkeerdruk werken we met een tijdelijk stopverbod, dat alleen geldt tussen 8 en 16 uur.” Voorwaarde voor het welslagen van zo’n stopverbod is dat de politie bereid is af en toe te controleren. “Dat was in dit geval geen probleem, aangezien de politie zelf om de maatregel had gevraagd. De betreffende scholen zijn niet actief betrokken bij de invoering. Zij hebben het stopverbod wel gemeld in hun schoolkrant. De stopverboden zijn anderhalf jaar geleden ingevoerd en werken naar tevredenheid.”

Zo’n gele streep is het best zichtbaar

Versmalling Een stopverbod is feitelijk ook te realiseren door de straat te versmallen tot één rijstrook. De gemeente Steenbergen heeft dat gedaan bij alle tien basisscholen. Paaltjes of bollen langs de stoeprand maken foutparkeren onmogelijk. De betrokken gemeenteambtenaar: “De versmalling werkt automatisch als stopverbod, vanwege de regel dat je de vrije doorgang van het verkeer niet mag belemmeren. De scholen zijn positief over de maatregel, de ouders mopperen, dus het werkt wel.” Ook in Warmenhuizen heeft de gemeente hier goede ervaringen mee. “Bij de Vincentiusschool geldt een stopverbod aan beide zijden van de straat. Het werkte aanvankelijk niet omdat de straat erg breed was. Toen hebben we de straat versmald. Als je nu stopt, blokeer je de rijbaan. Dat werkt een stuk beter. Af en toe houden de verkeersouders een actie, groep 7 heeft op de dag van het verkeersexamen ook meegedaan. En een enkele keer komt de politie bonnen schrijven.”


De ouders mopperen, dus het werkt

Afspraak In Drachten heeft men helemaal geen formele regeling nodig om de straat voor school vrij te houden van auto’s. “Met leerkrachten, ouders en kinderen van twee scholen hebben we parkeerregels afgesproken. Een daarvan is dat er niet geparkeerd mag worden voor de schoolingang. Om dat extra te accentueren hebben we de straat op die plek geel geverfd. De kinderen van de hoogste groepen weten: ‘dat is ons gebied’ en spreken foutparkerende ouders daarop aan. Formeel is er niets geregeld, maar het werkt goed.”

De kinderen weten: dat is óns gebied

INFRASTRUCTUUR

44

Geel wegdek? Niet iedereen is even enthousisast over het geel verven van de straat voor school. Een verkeersambtenaar: “Je overschreewt als het ware je gewone middelen als borden en een gele stoeprand. Op deze manier moet je steeds sterkere middelen inzetten om de weggebruiker nog te bereiken.” Ook technisch zijn er bezwaren: “Als je het wegdek kleurt met verf kan het glad worden, voor motorrijders is dat levensgevaarlijk. Als alternatief kun je gele klinkers gebruiken of het asfalt door en door kleuren. Maar dat is erg duur.” De gladheid baart niet iedereen zorgen: “Zolang je de verf alleen gebruikt in woongebieden is het geen probleem. Daar hoort niemand hard te rijden.”

Zoen & Zoef-strook Veel gemeenten experimenteren met Kiss & Ride- of Zoen & Zoef-stroken. Het idee is dat ouders er alleen even stoppen om de kinderen uit dan wel in te laten stappen en daarna direct weer doorrijden. Belangrijk is dat het in- en uitrijden soepel gaat (dus ruim gedimensioneerde langsparkeervakken) en dat de kinderen vanaf de parkeerplek veilig (dus helemaal via de stoep) naar school kunnen lopen. Bij het brengen werkt deze constructie meestal prima, maar bij het ophalen loopt het vaak wat stroever omdat ouders dan meestal even moeten wachten tot hun kind er is.

Parkeerverbod In Purmerend heeft de gemeente een Kiss & Ride-strook aangelegd op een parallelweg langs een drukke ontsluitingsweg. Op deze strook geldt een parkeerverbod (‘alleen stoppen voor laden en lossen’) waarmee de zaak juridisch is gedekt. Een Kiss & Ride-strook hoeft natuurlijk niet altijd een echte strook te zijn. Een stoeprand voldoet ook. Venstertijden bieden uitkomst in wijken met een hoge parkeerdruk. 45

(verkeerskundige van adviesbureau)


“Kiss & Ride-stroken? Voor de jongste kinderen werken ze niet, want de ouders willen toch even mee naar binnen. En voor de oudere kinderen zijn ze overbodig. Die kunnen in de meeste gevallen zelf lopen of op de fiets. Met zo’n strook stimuleer je dus vooral het gemakzuchtige autogebruik.”

Witte voetjes Basisschool St. Antonius in Heusden heeft een Kiss & Ride-strook op zo’n 50 meter van de school. De looproute naar school is aangegeven met witte voetjes. De strook in Heusden heeft geen juridische status. Een medewerker van de gemeente: “We hebben met ouders, leraren en bezoekers van het nabijgelegen gemeenschapshuis afgesproken dat men niet op de strook parkeert. Daarnaast is afgesproken dat men gedurende de spitsperioden van de school maar in één richting door de straat rijdt. Omdat Heusden een kleine gemeenschap is, werkt het goed. Iedereen houdt zich aan de afspraak.” 46 INFRASTRUCTUUR

Dat zo’n informele aanpak niet altijd succes heeft, blijkt in Veenendaal. Ook daar is bij een school een Kiss & Ride-strook aangelegd, met een zelfgemaakt bord erbij, dus zonder juridische status. De strook is daardoor vaak bezet: buurtbewoners gebruiken hem als gewone parkeerplaats.

Tip

In een kleine gemeenschap werkt zo’n afspraak goed

Op scholeneilanden kan de parkeerdruk gigantische vormen aannemen, met name tijdens het ophalen. U kunt scholen vragen of ze met hun schooltijden willen schuiven: de ene school eindigt bijvoorbeeld om 15.00 uur uur, de andere om 15.15 uur.

Aparte parkeerplaats Er zijn natuurlijk altijd ouders die graag even met hun kind mee naar binnen gaan. Voor deze ‘iets langer parkeerders’ zijn echte parkeerplaatsen nodig. In veel gevallen is dergelijke parkeerruimte wel voorhanden, al ligt deze soms iets verder van de school. Denk aan leegstaande parkeerterreinen van nabijgelegen flats en winkelcentra, of gewoon parkeervakken in omliggende woonstraten. Om ervoor te zorgen dat ouders deze parkeerplaatsen ook echt benutten, is vaak veel overredingskracht nodig (van de school en de verkeersouders) en een stevige aanpak van foutparkeren (door de politie).


Parkeerterrein leidde verborgen bestaan Opgewaardeerd Aan de achterkant van de Barbaraschool in Tuitjenhorn leidde een parkeerterrein een wat verborgen bestaan. De gemeente heeft het verbindende pad naar de school verbreed en het struikgewas gesnoeid, waardoor het voor ouders uitnodigender is om daar te parkeren en de kinderen verder lopend naar school te brengen. Op de parkeerplaats is een vaste rijrichting ingevoerd, waardoor het in- en uitrijden overzichtelijk verloopt.

Parkeerhofje Tip U kunt – samen met de verkeersouder – de beschikbare ‘langparkeerplekken’ in de buurt van de school in kaart brengen en deze via de schoolgids of -krant bekendmaken aan de ouders. Dat maakt het voor verkeersouders makkelijker om foutparkerende ouders aan te spreken en te verwijzen naar deze parkeerplaatsen.

Ouders die hun kinderen per auto naar de Mauritsschool in Tiel brengen, kunnen parkeren op een apart parkeerhofje: twee rijen haaksparkeervakken met daartussen een brede rijstrook van 9 meter. “Zelfs als auto’s even willen wachten zonder in te parkeren, blijft er genoeg overzicht en ruimte over,” aldus de verkeerskundige van de gemeente. Lopende en fietsende kinderen kunnen gebruik maken van aparte routes, zodat ze geen last hebben van de auto’s.

INFRASTRUCTUUR

48

Parkeren bij winkelcentrum Bij basisschool De Springplank in Breda kunnen langparkeerders terecht op het parkeerterrein van het winkelcentrum, dat circa 200 meter van de school ligt. In de weekbrief roept de directie ouders regelmatig op op om hier gebruik van te maken. Ook in de schoolgids verwijst men ouders naar deze parkeergelegenheid.

Eenrichtingverkeer Het verkeersbeeld in de straat voor school kan een stuk rustiger worden door de invoering van eenrichtingverkeer. Deze maatregel kent verschillende variaties: permanent, alleen tijdens de schoolspits, of zelfs vrijwillig.

Gewoon eenrichtingverkeer In de straat voor basisschool De Wilder in Waalre is eenrichtingverkeer ingesteld. Aan beide zijden wordt nog een vrijliggend fietspad aangelegd.

49

Bij twee basisscholen in Bunde heeft de gemeente Meerssen geëxperimenteerd met eenrichtingverkeer tijdens de schoolspits (8.15 tot 8.30 uur en 15.00 tot 15.30 uur). De regeling leverde echter zoveel verwarring op, dat de gemeente is overgestapt op permanent eenrichtingverkeer.

Vrijwillig eenrichtingverkeer De ouders van basisschool De Schakel in Leersum hebben onderling afgesproken dat het brengen haalverkeer via een eenrichtingcircuit plaatsvindt. Vanuit de school wordt deze ‘regel’ streng gecontroleerd en ook de sociale controle is sterk.


Eenrichtingverkeer met venstertijden

5.4

Reguleren van doorgaand autoverkeer Naast brengen haalverkeer per auto kan ook doorgaand autoverkeer een probleem vormen. Dit is het geval wanneer een school aan een ontsluitingsweg ligt, of wanneer kinderen op weg naar school een drukke weg moeten oversteken. Een veilige inrichting van oversteekplekken is dan van groot belang. Naast de gebruikelijke maatregelen (snelheid remmen en voorkómen van inhaalbewegingen), zijn soms ook specifieke maatregelen nodig die rekening houden met de mogelijkheden en beperkingen van kinderen. Zo zijn kinderen klein van stuk en hebben ze nog niet veel ervaring in het verkeer. Dat maakt het belangrijk om te zorgen voor voldoende uitzicht op kinderhoogte en voor een eenduidige inrichting van oversteekplekken, mét een vluchtheuvel.

INFRASTRUCTUUR

50

“Eigenlijk zou bij elke school een standaardinrichting moeten zijn: bijvoorbeeld een stopverbod, een inhaalverbod en een maximumsnelheid van 30 km/uur.” (medewerker van verkeersadviesbureau)

Rekening houden met de beperkingen van kinderen

Snelheid remmen op oversteekplaats Je moet echt op de rem Leerlingen van basisschool De Hasselbraam in Etten-Leur kunnen de drukke ontsluitingsweg voor hun school veilig oversteken. De oversteekplaats is ingericht met een 30 km-plateau, een zebrapad en een middengeleider. Schrikhekken in de berm zorgen voor optische versmalling. “Je moet echt op de rem,” aldus een medewerker van de afdeling verkeer. “Dat leidt natuurlijk tot gemopper, maar iedereen snapt waarom het nodig is.” Het plateau kan zo steil zijn omdat er geen busroute door de straat loopt. “Verderop rijden wel bussen en zijn de plateaus lager.” De middengeleider is geen echte vluchtheuvel, daarvoor was geen plaats, maar biedt de kinderen toch een steunpunt halverwege de oversteek. Deze oplossing bevalt de gemeente goed en wordt bij meer scholen toegepast.

51

Een plateau en rood-wit zebrapad beveiligen deze oversteekplaats bij kindercluster Voorn in Leidsche Rijn.

Rijbaan versmald Op de brede, drukke weg met busroute die langs basisschool De Wilsdonck in Raamsdonkveer loopt, zijn de rijbanen ter hoogte van de school versmald. Daardoor is er ruimte gekomen voor een brede middenberm annex vluchtheuvel. De bus halteert op de rijbaan en kan niet worden ingehaald.


Rood-wit

Brigadiers Brigadiers tijdens spits De inzet van verkeersbrigadiers maakt een oversteekplek zonder meer veilig, althans tijdens de schoolspits. Maar kinderen die op andere tijden willen oversteken, bijvoorbeeld omdat ze nog even blijven spelen op het schoolplein, staan er toch nog alleen voor. Verkeersbrigadiers worden opgeleid en aangesteld door de politie. De gemeente zorgt voor de verzekering en de aanschaf van de nodige uitrusting (minimaal een jas (ca. 75 euro) en een stopbord (ca. 50 euro)).

De lange arm van brigadiers

INFRASTRUCTUUR

52

Omdat zelfs verkeersbrigadiers nog last hebben van doorrijdend auto- en (brom)fietsverkeer, nemen sommigen hun toevlucht tot slagbomen (brigadiersarm, Entlicharm). Hiervoor zijn geen extra juridische stappen nodig: de brigadiers zijn officieel aangesteld en mogen het stopteken geven, de slagboom is alleen een ondersteunende voorziening hierbij. Brigadiersarmen zijn o.a. te koop bij Elverding & Kruijf bv, tel. 0318 - 632 322, www.e-k.nl. Een set van een brigadiersarm, scharnierpaal en steunpaal kost 600 à 700 euro.

Knipperlicht De brigadiers bij de Agnesschool in IJsselstein staan net in een bocht van de weg, waardoor veel automobilisten hen te laat zien. De gemeente heeft voor de bocht een knipperbol geplaatst, die de brigadiers zelf met een drukknop kunnen bedienen.

Verhoging attentiewaarde Gele klinkers Ter hoogte van een kinderdagverblijf aan de Griend in Emmeloord heeft de straat een zeer afwijkend uiterlijk: de zwarte asfaltbestrating verandert in gele klinkers, die ook nog eens op een plateau liggen. De stevige middelgeleider is rood gekleurd.

53

Basisschool Mons Sinaï in Heiligerlee ligt langs een drukke provinciale weg. Passerende automobilisten worden op de aanwezigheid van de school geattendeerd door rood asfalt en een molgoot op de as van de weg, die de straat visueel versmalt en passeerbewegingen tegengaat.


Molgoot en rood asfalt

Let op: overstekende kinderen Er zijn allerlei manieren om passerende automobilisten te attenderen op de aanwezigheid van een school en/of overstekende kinderen.

INFRASTRUCTUUR

54

Scheiden van school- en doorgaand verkeer Parallelweg Vier basisscholen in Tholen, met in totaal zo’n 1.000 leerlingen, liggen langs een drukke weg. De gemeente heeft een parallelweg aangelegd met eenrichtingverkeer voor auto’s en een parkeerstrook voor kortparkeren (Kiss & Ride). Het is een enorme vooruitgang dat het brengen haalverkeer van de doorgaande weg is afgehaald.

Parkeren achter bushalte 55 SPITSUUR ROND SCHOOL

De dorpsschool in Drijber ligt buiten de bebouwde kom aan een doorgaande weg. De gemeente heeft de school beter zichtbaar gemaakt voor passerend verkeer door bomen te kappen. Voor de school ligt een ‘boervriendelijk’ 50 kmplateau, met daarop twee bushaltes. Achter het busperron aan de schoolkant ligt een brede parkeerstrook (8,50 meter), zodat ouders niet meer op de rijbaan hoeven te parkeren. Op deze parkeerplaats geldt eenrichtingverkeer.

Zwaar verkeer Bussen en vrachtauto’s zijn gevaarlijk voor voetgangers en fietsers. Zeker in de drukte tijdens de schoolspits zijn zulke grote logge voertuigen zeer ongewenst. Vandaar dat gemeenten allerlei regelingen bedenken om zwaar verkeer weg te houden uit de omgeving van scholen.

INFRASTRUCTUUR

56

Inrijverbod vrachtwagens Verschillende scholen in Wierden liggen in de buurt van supermarkten. In de straten rond de scholen geldt een inrijverbod voor vrachtwagens. De toeleveranciers van de supermarkten krijgen daarvan ontheffing, maar ze mogen alleen buiten de schoolspitstijden rijden. Het werkt prima, er is voldoende sociale controle.

57

De gemeentereiniging in Drachten blijft op verzoek van de afdeling verkeer van de gemeente tijdens de schoolspitstijden uit de buurt van scholen: “Kwestie van routeplanning”.

Beveiligde vrachtwagenroute In de dorpskom van Asten geldt een zoneverbod voor vrachtwagens, met ontheffing voor bestemmingsverkeer. De route waarlangs de vrachtwagens met ontheffing mogen rijden, is voorzien van drempels en versmallingen. De school langs deze straat heeft de ingang verplaatst, zodat fietsers langs een veilige route naar school kunnen en niet in conflict komen met het vrachtverkeer.


Vuilnisauto niet in schoolspits

6 Handhaving

Hoofdstuk

Veel maatregelen bij basisscholen staan of vallen met een goede controle op de naleving. Sommige scholen zorgen daar zelf voor: leerkrachten, verkeersouders en soms zelfs kinderen spreken foutparkeerders aan of delen zelfgemaakte gele kaarten uit. Als de sfeer op school en tussen de ouders goed is, kan dit voldoende zijn. Maar in veel gevallen is het toch nodig om échte controleurs te hulp te roepen die échte bonnen uitdelen.

HANDHAVING

58

Een BOA ondersteunt de politie

Toezichthouder met BOA-status De gemeente Doorn heeft - in nauwe samenspraak met de politie - een Buitengewoon Opsporings Ambtenaar (BOA) aangesteld. Een BOA ondersteunt de politie bij de uitvoering van specifieke taken, met name de verbalisering van kleine overtredingen. De ambtenaar in Doorn verricht onder andere parkeercontroles op plekken met piekbelasting, zoals scholen en sportvelden. Voor BOA’s bestaat een aparte opleiding met een diploma dat vijf jaar geldig blijft. De gemeente moet de benodigde acte van opsporingsbevoegdheid aanvragen bij het Ministerie van Justitie. De BOA-regeling voor parkeercontroles wordt in de toekomst overbodig. Het is de bedoeling dat over enkele jaren ‘gewone’ gemeenteambtenaren alle parkeerovertredingen kunnen afhandelen. Het is echter onduidelijk wanneer deze bestuurlijke boeteregeling wordt ingevoerd. Actuele informatie kunt u vinden op www.justitie.nl.

Boete of gesprek

Heeft u zelf ook kinderen?

Een opmerkelijke snelheidscontrole werd uitgevoerd in de nabijheid van diverse basisscholen in Soest en Soesterberg. De politie traceerde hardrijders met een lasergun, waarna de overtreders mochten kiezen: een boete of een gesprek met kinderen. Alle overtreders kozen voor de tweede optie. Zij werden ondervraagd door leerlingen van groep 7 en 8 van een van de negen scholen die meededen aan de actie. De kinderen hadden zelf de vragen bedacht: “Heeft u zelf ook kinderen?”, “Waarom reed u te hard?” en “Wat zou u ervan vinden als uw kinderen niet meer veilig over straat kunnen lopen?” waren enkele van de indringende vragen die de bestuurders kregen voorgelegd. De actie werd door alle betrokkenen - inclusief de overtreders - zeer positief ontvangen en kreeg landelijke publiciteit.


Vaste taak De handhaving van stopverboden bij scholen is een vaste taak van de wijkagenten in Etten-Leur. Als er een stopverbod wordt ingevoerd, kondigt de gemeente dat aan op haar vaste pagina in het huis-aan-huisblad. Gedurende de eerste maand dat het verbod van kracht is, krijgen foutparkeerders een waarschuwing. Daarna gaan ze onverbiddelijk op de bon.

Stagiaires Het verbaliseren van lichte verkeersovertredingen is een mooie klus voor stagiaires. Zo controleren politieagenten in opleiding regelmatig de naleving van het inrijverbod voor motorvoertuigen dat geldt voor de dorpskern van Tull en ‘t Waal. De gemeente merkt dat direct: “Dan krijgen we meteen een serie ontheffingsaanvragen.”

Adoptieagent Veel basisscholen hebben een eigen adoptieagent. Deze komt regelmatig op school en is actief betrokken bij verschillende projecten rond veiligheid (op het gebied van verkeer, maar bijvoorbeeld ook vuurwerk, vandalisme en drank). Door deze intensieve samenwerking leren school, leerlingen, ouders en politie elkaar goed kennen. Dat blijkt veel voordelen te hebben, ook bij het handhaven van de verkeersregels rond school.

HANDHAVING

60

Project Veilig naar school In de Alkmaarse wijk Daalmeer liep het foutparkeren rond scholen de spuigaten uit. Een commissie met mensen van het wijkteam, de politie, het sociaal-cultureel werk en alle basisscholen heeft een actieplan opgezet om daar iets aan te doen. Ouders kregen voor de zomervakantie een flyer met de aankondiging dat het foutparkeren na de vakantie streng zou worden aangepakt. Na de vakantie volgde een tweede flyer. Voor de herfstvakantie kregen foutparkeerders waarschuwingsbonnen van leden van het wijkteam, na de herfstvakantie werd deze actie herhaald en in december gingen de echte volhouders op de bon. De actie werd daarna op een lager pitje voortgezet. De initiatiefnemers zijn redelijk tevreden. Het aantal foutparkeerders is met 50% afgenomen. Wel was de inzet van de politie te beperkt. Men hoopt dit via het schooladoptieplan te verbeteren.


Hoofdstuk

7 Communicatie, voorlichting en educatie Verkeersvoorlichting en -educatie zijn relatief nieuwe beleidsterreinen voor gemeenten. In het kader van ‘veilig schoolverkeer’ gaat het om de communicatie van verkeersmaatregelen (7.1), voorlichting aan de ouders (7.2) en verkeerseducatie gericht op de kinderen (7.3).

7.1

COMMUNICATIE, VOORLICHTING EN EDUCATIE

62

Goede communicatie begint in de planfase

Communiceren van maatregelen Fysieke verkeersvoorzieningen en -maatregelen worden tegenwoordig vrijwel altijd ondersteund door een communicatietraject. Naarmate de gebruikers meer zijn betrokken bij de planning, het ontwerp en de uitvoering van infrastructuur, neemt de kans toe dat de fysieke ingrepen tot de gewenste gedragsverandering leiden. Goede communicatie over maatregelen begint dus al in de planfase met participatie van ouders, leerkrachten en kinderen (zie hoofdstuk 2 en 3). Ook de daadwerkelijke invoering van infrastructurele voorzieningen vraagt om een goede communicatieve begeleiding. Herhaling is daarbij een sleutelwoord. “Mensen vergeten het gewoon weer en er komen nieuwe ouders bij. Dus moet je blijven herhalen,” aldus een verkeersouder. Verkeersouders kunnen een belangrijke rol spelen in het communicatietraject door contact te houden met ouders, leerlingen en buurtbewoners, hen te informeren en vragen te beantwoorden. Maar ook de gemeente en de politie kunnen bijdragen aan een goede informatievoorziening.

Verkeersouders zorgen voor draagvlak “Als de gemeente voorstelt om een parkeerverbod bij school in te stellen, krijg je geheid weerstand van ouders en buurtbewoners,” is de ervaring van de verkeersveiligheidscoördinator van de gemeente Leusden. “Dus als scholen ons vragen om een parkeerverbod, gaan we daar alleen op in als zij zelf willen zorgen voor draagvlak bij de gebruikers en voor de controle. Dat blijkt prima te kunnen. Zo hebben de verkeersouders van basisschool De Brink handtekeningen opgehaald bij buurtbewoners en beloofd om zelf voor handhaving te zorgen.”

Voorlichting op het schoolplein

Alle leerlingen kregen een rondleiding

Na de oplevering van grootschalige verbeteringen van de infrastructuur rond vier basisscholen (aanleg van een parallelweg, Kiss & Ride-strook en oversteekgelegenheid) heeft de gemeente Tholen gezorgd voor uitgebreide voorlichting. Zij werkte daarbij samen met verkeersouders en verkeersbrigadiers. De gemeente maakte een lesbrief met informatie voor de leerkrachten, een knip- en kleurplaat voor de leerlingen en artikelen voor de schoolkrant. Alle leerlingen kregen een rondleiding en voor en na schooltijd stonden medewerkers van de gemeente bij een van de scholen klaar om ouders te informeren over de maatregelen. Na enige tijd bleek het nodig om het geheugen van de ouders op te frissen. De verkeersouder: “We gaan binnenkort met alle betrokkenen een plan maken om de ouders opnieuw aan te spreken op hun gedrag. Verder willen we de school vragen om een kilometercriterium in te stellen voor autogebruik, bijvoorbeeld 5 km.”


Bordenwedstrijd

Het kan echt niemand zijn ontgaan


64

In de straat voor basisschool De Springplank in Teteringen gold een officieel stopverbod. Maar dat werd niet erg goed nageleefd. Gemeente en school hebben toen een wedstrijd uitgeschreven voor alle leerlingen: ‘Ontwerp een verkeersbord’. De betrokken ambtenaar: “Iedere klas heeft zelf een winnaar gekozen. Deze klassenwinnaars zijn samen naar het gemeentehuis gegaan, waar enkele wethouders twee borden hebben uitgekozen. Die zijn als professioneel verkeersbord uitgevoerd en hangen nu aan weerszijden van de school. Rond de onthulling hebben we ook nog de nodige tamtam gemaakt, met de pers erbij. Het grote voordeel van deze hele actie is natuurlijk dat alle kinderen en alle ouders er op die manier bij betrokken zijn. Het kan echt niemand zijn ontgaan.”

Verkeersquiz Om ouders ertoe te bewegen rustiger te rijden en 30 km-zones te respecteren, maakte de gemeente Oldenzaal samen met verkeersouders van de Franciscusschool een verkeersquiz. Alle leerlingen van de school kregen een vragenformulier mee naar huis met de opdracht dit samen met hun ouders in te vullen. De vragen gingen o.a. over het verschil in reactietijd en remweg bij een snelheid van 50 en 30 km/uur. Menige ouder dook achter de computer om op internet te zoeken naar de juiste antwoorden. 75% van de ouders deed aan de quiz mee, aangemoedigd door de kinderen. In elke klas was er namelijk een prijs beschikbaar voor de winnaar. De quiz was onderdeel van een verkeersweek die de verkeersouders organiseerden. Gezien het grote succes gaat de gemeente de quiz volgend jaar ook op andere scholen houden.

Krant Tijdens de driedaagse Anders Naar School Actie in Nieuwegein (zie ook pagina 69) maakten kinderen tekeningen en opstellen (‘vervoer en milieu over 50 jaar’) en hielden ze interviews met de wethouder, de wijkagent en een buschauffeur. Ook maakten ze een fotoreportage over het fietsbehendigheidscircuit op het schoolplein en deden ze verkeersonderzoek rond de school. Van de resultaten werd een krant gemaakt die aan het eind van de actiedagen ‘vers van de pers’ werd uitgereikt aan leerlingen, ouders, politici en de lokale media.


Ansichtkaarten De gemeente Soest heeft ansichtkaarten laten maken: ‘Zebra in zicht, voorrang verplicht’ en ‘30 ook voor ons’. De verspreiding van de ansichtkaarten gaat op verzoek: bezorgde bewoners kunnen een stapel krijgen en verder vinden de kaarten hun weg via politie, basisscholen, de stand van de gemeente op de markt en de balie van het gemeentehuis. “Een prima communicatiemiddel,” vindt de verkeersveiligheidscoördinator. “Die kaarten duiken echt overal op.”

Voorlichting aan ouders

7.2

Het opvallendste verkeersprobleem rond scholen is het (wan)gedrag van de ouders: te hard rijden, foutparkeren, onhandig manoeuvreren, zonder kijken het portier openzwaaien, kinderen roepen vanaf de overkant van de straat, fietsen op de stoep. Via infrastructuur valt beter gedrag voor een deel af te dwingen, maar daarnaast blijft voorlichting en zelfs opvoeding van de betreffende volwassenen hoogst noodzakelijk. Belangrijke bondgenoten voor de gemeente zijn hierbij de scholen zelf en vooral de verkeersouders. Plus natuurlijk alle ouders en kinderen die zich wél aan de regels houden. School en verkeersouders zijn degenen die automobiele ouders kunnen aanspreken op hun gedrag en samen met hen afspraken kunnen maken over brengen en halen.

Verkeersouders Een verkeersouder zet zich in voor de verkeersveiligheid rond de school en op de school-thuisroutes. Deze persoon werkt als een soort ‘spin in het web’ en onderhoudt contacten met het schoolteam, de ouders en allerlei relevante instanties buiten de school, zoals gemeente, politie en 3VO.


66

Een verkeersouder kan zich abonneren op een servicepakket van 3VO. Dat bestaat onder andere uit een handleiding, een introductie-avond, tweemaal per jaar een thema-avond en een abonnement op het kwartaalblad van 3VO. Verder kan de verkeersouder een beroep doen op de telefonische helpdesk en krijgt hij/zij toegang tot de speciale verkeersoudersite. Het allerbelangrijkste is wellicht dat de verkeerouder deel uitmaakt van een netwerk van ruim 2.000 verkeerouders in heel Nederland en dus gebruik kan maken van ervaringen en ideeën van collega’s elders in het land. Een abonnement kost voor het eerste jaar ca. 145 euro en in de volgende jaren ca. 75 euro. Meer informatie kunt u krijgen bij 3VO en het Landelijk Steunpunt

Ondersteuning met zo min mogelijk gedoe

Verkeersouders.

De gemeente kan veel doen om het werk van verkeersouders te ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan: - het betalen van het verkeersouderabonnement; - regelmatig overleg (zie ook hoofdstuk 2); - financiële en organisatorische ondersteuning van initiatieven met zo min mogelijk bureaucratisch gedoe; - het zelf initiëren van grote, gemeentebrede verkeersacties; - kosteloze inzet van de buitendienst.

Ondersteuning van verkeersouders Blij met verkeersouders De gemeente Leusden is erg blij met haar verkeersouders en laat dat ook blijken. “We betalen de verkeersouderabonnementen, stellen het gemeentehuis beschikbaar voor vergaderingen en thema-avonden en verlenen kopieerfaciliteiten,” somt de verkeersveiligheidscoördinator op. “Verder overleggen we twee- tot driemaal per jaar met alle verkeersouders. We proberen samen met hen oplossingen te vinden voor knelpunten en we zorgen bij acties voor een lijntje naar de pers.”

Faciliteren zonder het over te nemen

Ook de gemeente Wijk bij Duurstede staat open voor initiatieven van scholen en verleent zo mogelijk steun, vooral door inzet van de buitendienst. Ook een kleine financiële tegemoetkoming is mogelijk, al leurt de gemeente hier niet actief mee. Voor de Straatspeeldag bijvoorbeeld plaatst de gemeente een oproep in de krant, een vergunning is makkelijk en gratis te regelen, de buitendienst plaatst gratis hekken en de wethouder komt langs.


De verkeerskundige van de gemeente Houten vindt het belangrijk om initiatieven uit de bevolking te ondersteunen: “Als de gemeente iets organiseert, is er minder interesse voor dan als mensen zelf iets ondernemen. Initiatieven vanuit de bevolking moet je als gemeente dus van harte faciliteren, zonder dat je ze helemaal overneemt. Dat hoeft vaak niet veel te kosten. Als je de kosten van voorlichting vergelijkt met de kosten van infrastructuur gaat het om heel kleine bedragen. Die brengen we voor een deel onder bij verkeersveiligheid en onderhoud. In het jaarbudget zijn ze nauwelijks zichtbaar.”

Actiemap Verkeersouders in Alkmaar krijgen van het Lokaal Platform Verkeersveiligheid (zie pagina 14) de Actiemap Veilig naar School. In deze map vinden ze uitgebreide informatie over landelijke en regionale verkeersprojecten, lespakketten, lokale activiteiten en subsidiemogelijkheden. Ook zit er een uitgebreide en actuele adreslijst in van alle relevante personen en organisaties in de regio.

Tip In De Schoolspits staan veel voorbeelden van acties die scholen en verkeersouders kunnen ondernemen om het verkeer rond school veiliger te maken.

Contactmiddag In de gemeente Haarlemmermeer is er tweemaal per jaar een contactmiddag voor leerkrachten, verkeersouders en 3VO. De schoolbegeleidingsdienst zorgt voor de organisatie en het programma. Vaste punten zijn de evaluatie van de activiteiten van het afgelopen halfjaar, de introductie van de nieuwe plannen en acties en de inschrijving hiervoor. De deelnemers waarderen de middag zeer. “Je blijft goed op de hoogte, spreekt collega’s van andere scholen en raakt weer enthousiast,” zegt een leerkracht in een evaluatieonderzoek.


68

Loesje Teksten van Loesje zijn zeer geschikt om ouders op een luchtige manier aan het denken te zetten over hun eigen gedrag. De gemeente Leusden stuurde een ansichtkaart van Loesje naar alle ouders van drie basisscholen, met de oproep om mee te doen met de Anders Naar School-actie (zie pagina 69). De verkeersouders van de scholen gebruiken de kaarten bij hun jaarlijkse parkeeracties. Het ROV Utrecht heeft een serie van zes ansichtkaarten en posters met Loesje-teksten laten maken. Gratis te bestellen bij het ROV Utrecht, zolang de voorraad strekt.

Promotie van lopen en fietsen Diverse gemeenten organiseren jaarlijks een actiedag waarop men ouders oproept de auto te laten staan en hun kinderen te voet of per fiets naar school te brengen. Deze acties hebben uiteenlopende namen, zoals ‘Schoolbrengdag’, ‘Autoloze schooldag’, ‘Actie contactsleutel’, ‘Op voeten en fietsen naar school’ of ‘Anders naar school’. De gemeente of stadsregio heeft hierbij doorgaans een regisserende rol.

Anders naar school


In Leusden namen de gemeentelijke afdeling milieu en het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie het initiatief tot een Anders Naar School Actie. Daarmee wilden zij ouders stimuleren om vaker lopend of op de fiets hun kinderen naar school te brengen. Daarbij werden verschillende invalshoeken gekozen: gezondheid, milieu en verkeersveiligheid rond school. De gemeente zocht en vond medewerking van de directies van drie basisscholen: De Klimrakker, De Bongerd en De Vallei. In oktober organiseerde de gemeente met de scholen een grote verkeersactieweek. Voor de leerlingen was er een fietsparcours, groep 7 hield samen met de politie een snelheidscontrole met een lasergun. Kinderen presenteerden bonbons aan ouders die lopend of fietsend kwamen (vonden ze erg leuk) en verkeersouders deelden gele kaarten uit aan foutparkeerders. Alle ouders ontvingen een Loesje-ansichtkaart (zie pagina 68) met de oproep om op vrijdagochtend lopend of fietsend naar verzamelplekken in de wijk te komen. Van daaruit liep men in optocht en voorzien van zelfgemaakte spandoeken naar school. Op school werd de week afgesloten met koffie, limonade, een toespraakje van de wethouder en een theateroptreden. In de evaluatie stelde men vast dat het verkeersveiligheidsaspect de ouders het meeste aanspreekt, meer dan gezondheid en milieu. Het resultaat op langere termijn is moeilijk te meten. De scholen vinden wel dat er sinds de actieweek gedisciplineerd er wordt geparkeerd. Maar er is niet gemeten of ouders minder gebruik zijn gaan maken van de auto.

Ingeblikt naar school? Nee bedankt!

Smoezen voor autogebruik worden doorgeprikt


70

Onder deze prikkelende titel organiseerde de gemeente Werkendam een actie om het autogebruik door ouders terug te dringen. “Het initiatief kwam van twee bezorgde ouders,” vertelt de verantwoordelijke wethouder. “Zij vonden dat er iets moest gebeuren aan de dagelijkse verkeerschaos rond basisscholen. Wij hebben het idee geadopteerd. Als gemeente hebben we de capaciteit om zo’n actie te coördineren.” De gemeente zocht en vond medewerking van scholen, GGD, de lokale milieuorganisatie en 3VO. De organisaties hebben een confronterende folder gemaakt waarin ouders worden gewezen op de nadelen van hun autogebruik en de voordelen van fietsen. Smoezen voor autogebruik worden doorgeprikt en er staan alternatieven in, zoals loop- en fietspoolen. De folder is in eigen beheer geproduceerd, zodat de kosten beperkt zijn. “Daarin zijn we heel pragmatisch.” De actie verloopt in twee stappen. Direct na de zomervakantie ontvangen alle kinderen een kleurplaat, waaraan een wedstrijd is verbonden. Voor de winnaars staan vier fietsen klaar. “Hiermee willen we de ouders nieuwsgierig maken. Een week later geven we de folder mee aan de kinderen. De scholen zorgen zelf voor vervolgacties, zoals informatie op ouderavonden en stukjes in de schoolkrant. Van het najaar evalueren we de actie met alle betrokkenen en gaan we verder nadenken over gezamenlijke vervolgactiviteiten.”

7.3

Verkeerseducatie voor 4- tot 12-jarigen Om goede en weerbare verkeersdeelnemers te worden, moeten kinderen het goede voorbeeld krijgen van volwassenen en vooral veel en vaak de gelegenheid krijgen om te oefenen. Het is uiteraard vooral een verantwoordelijkheid van de ouders om hun kinderen hierin te begeleiden. Daarnaast hebben basisscholen de taak om verkeerseducatie te geven: minimaal een halfuur per week per klas. Verkeerseducatie heeft op de meeste basisscholen echter geen prioriteit. Scholen hebben het te druk met hun basistaken, zitten krap in het personeel en worden overstroomd met claims en aanvragen voor projecten. Er is vaak een extra stimulans nodig om scholen te bewegen om meer te doen aan verkeerseducatie dan het minimum. Die stimulans kan komen van actieve verkeersouders en van een gemeente die bereid is om financiële en/of organisatorische ondersteuning te geven.

Er is iets extra’s nodig om scholen te stimuleren


De ROV/POV’s werken hard aan de verbetering van de verkeerseducatie voor 4- tot 12-jarigen. Zij bieden uiteenlopende programma’s aan, die allemaal als doel hebben om deze educatie meer samenhang en kwaliteit te geven. Het ligt voor de hand dat gemeenten aansluiten bij het programma dat in hun provincie wordt aangeboden. Maar daarnaast kunnen gemeenten ook eigen initiatieven nemen. Bijvoorbeeld: - verkeerseducatie opnemen in gemeentelijke verkeersplannen; - subsidie geven op de aanschaf van een goede verkeersmethode; - beschikbaar stellen van aanvullende materialen, zoals leskisten; - bekostigen van extra audiovisuele materialen; - medeorganiseren van het praktijkexamen; - aanleggen van een verkeerseducatieroute; - bijscholen van leerkrachten.

Provinciale programma’s VerkeersveiligheidsLabel In diverse provincies wordt gewerkt met het VerkeersveiligheidsLabel. Door het invullen van een vragenlijst kan een school in beeld brengen hoe ver men is met verkeerseducatie en verkeersveiligheid en op welke onderdelen men nog tekortschiet. Scholen krijgen vervolgens financiële en inhoudelijke steun om hun situatie te verbeteren. Als de school een bepaald aantal punten en sterren heeft behaald, ontvangt men het VerkeersveiligheidsLabel. Het VerkeersveiligheidsLabel is ingevoerd in Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland, Utrecht, Brabant en Zeeland. Meer informatie kunt u krijgen bij de betreffende ROV/POV’s.

Verkeerscoördinator


72

In Limburg en Overijssel heeft men gekozen voor het aanstellen van verkeerscoördinatoren op basisscholen. De verkeerscoördinator is een leerkracht die een aantal uren is vrijgesteld om de (praktische) verkeerseducatie van de school te organiseren, waarbij de schoolomgeving en de school-thuisroutes centraal staan. Op veel scholen werkt de verkeerscoördinator samen met een verkeersouder. In het eerste jaar krijgen de coördinator en de verkeersouder een opleiding, doen ze onderzoek naar de verkeerssituatie rond de school en maken ze een plan van aanpak. In het tweede en derde jaar wordt het plan uitgevoerd. De kosten van het project worden gedragen door ROV, gemeente en school. Meer informatie is te krijgen bij de ROV’s in Limburg en Overijssel.

Verkeersleerkracht In Zuid-Holland wordt gewerkt met verkeersleerkrachten, die scholen ondersteunen bij praktische verkeerseducatie. Het kan bijvoorbeeld gaan om de uitvoering van het Project Motorische Fietsvaardigheid in groep 4, het oefenen met groep 6 op wijkgebonden educatieve fietsoefenroutes en/of het opleiden van leerkrachten die deze activiteiten zelf willen gaan uitvoeren. De verkeersleerkrachten blijken enorm succesvol. In Zoetermeer, waar het project is bedacht, is de verkeersleerkracht zó in trek dat de vraag vanuit de scholen het aanbod overtreft. Voor meer informatie over aanstelling en opleiding van verkeersleerkrachten kunt u terecht bij het POV Zuid-Holland.

Verkeerseducatie in gemeentelijk verkeersplan In het Actieplan Verkeersveiligheid Basisscholen van de gemeente Leersum is een hoofdstuk met aanbevelingen voor verkeerseducatie opgenomen. Het plan is geschreven door VIA verkeersadvisering.


Verkeerseducatief materiaal Goed en actueel lesmateriaal is een eerste vereiste voor succesvol verkeersonderwijs: een goede verkeersmethode, eventueel aangevuld met materialen en activiteiten die zijn toegesneden op de lokale situatie.

Verkeersles voor leerkrachten


74

Veel bovenbouwleerkrachten van basisscholen in Alphen a/d Rijn bleken te weinig parate kennis te hebben van verkeersregels. De gemeente biedt hun nu een bijscholingsavond aan. De cursus heeft de vorm van een theorie-examen met veertig vragen over onder andere voorrang, afslaan, verkeersborden, fietsgedrag en fietsuitrusting. De deelnemers geven in de eerste ronde antwoord op de vragen, waarna in de tweede ronde de correcte antwoorden worden toegelicht.

Verkeersmethoden Moderne verkeersmethoden - zoals Wijzer door het verkeer, Klaarover en Claxon - zijn leerzaam, praktisch en speels. In een aantal provincies geven ROV/POV’s subsidie op de aankoop van een goede verkeersmethode. Voorwaarden die zij stellen aan zo’n subsidie zijn bijvoorbeeld dat de betreffende school kiest voor een bepaalde methode en/of begeleidingsuren inkoopt bij een onderwijsbegeleidingsdienst. Een gemeente kan scholen attenderen op deze regeling en eventueel de subsidie aanvullen tot 100%. Wijzer door het verkeer is een uitgave van Wolters Noordhoff, 030 - 638 34 41, en kost per klas circa 25 euro (docentenmateriaal) plus 500 euro (jaarlijks aan te schaffen leerlingmateriaal). Voor een andere methode van dezelfde uitgever, Klaarover, betaalt u circa 50 euro per klas voor de docentenhandleiding en 110 euro per klas per jaar voor de leerlingboekjes. Meer informatie kunt u krijgen bij de onderwijsbegeleidingsdienst in uw regio.

Cd-rom met eigen verkeerssituaties

Oefenen met bekende verkeersknelpunten

Er zijn verschillende adviesbureaus die cd-roms maken met interactieve verkeersvragen. Voordat u een cd-rom laat maken, is het raadzaam om te onderzoeken wat de computers van de betreffende scholen technisch gezien aankunnen. De prijzen verschillen, afhankelijk van de verhouding tussen algemene en lokale vragen en het gebruik van stilstaand of bewegend beeld. Een cd-rom met 75 algemene en 20 lokale meerkeuzevragen is verkrijgbaar vanaf ca. 3.000 euro (excl. BTW).


Steeds vaker laten gemeenten materiaal op maat maken, zodat de leerlingen kunnen oefenen met bekende verkeersknelpunten. In opdracht van de gemeente Zeist heeft adviesbureau De Groot Volker educatieve cd-roms gemaakt. Daarvoor is met medewerking van leerlingen van groep 7 en 8 een aantal als onveilig ervaren locaties gefotografeerd. De foto’s zijn voorzien van meerkeuzevragen en extra vragen bij foute beantwoording. Er zijn vier versies vervaardigd, voor elke wijk één, met steeds achttien verkeerssituaties. Een medewerker van het adviesbureau: “Deze cd-rom maken we al een aantal jaren, meestal in opdracht van een paar gemeenten samen (in verband met subsidie van het ROV). De input komt dan uit een eenvoudige inventarisatie van knelpunten door leerkrachten, ouders en/of leerlingen. In Zeist koppelen we de ontwikkeling van de cd-rom voor het eerst aan een compleet schoolrouteonderzoek (zie pagina 18). Bij de samenstelling van de cd-rom zorgen we altijd voor een goede mix van knelpunten, zodat verschillende verkeerssituaties aan bod komen. Doordat we meerdere series op één cd-rom zetten, kunnen kinderen ook oefenen met knelpunten in andere wijken of gemeenten. Dat maakt het leuker en leerzamer.”

Verkeerscircuit op schoolplein Kinderen moeten veel oefenen om de verkeerspraktijk onder de knie te krijgen. Het schoolplein is een veilige plek om te beginnen. De gemeente Haarlemmermeer ontwikkelde een handleiding (Verkeer op het schoolplein) waarmee scholen zelf een verkeersparcours op het schoolplein kunnen schilderen. Als extra stimulans stelt de gemeente een gesubsidieerd wegenverfpakket beschikbaar, plus iedere 4 à 5 jaar een opfrispakket. Bij de schoolbegeleidingsdienst kunnen scholen echte miniverkeersborden en een miniverkeerslicht lenen. De kinderen zijn razend enthousiast over de levensechte materialen. In een verkeersmap kunnen scholen hun ervaringen noteren, zodat niet iedereen steeds opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. De handleiding Verkeer op het schoolplein, met instructievideo en -boekje voor de opbouw en het gebruik van het verkeersparcours, kost 45 euro en is te bestellen bij veb Wegwijzer, 070 - 346 76 56. De miniverkeersborden liet de gemeente speciaal maken bij de Vermolen Groep, 023 - 551 46 12. Het miniverkeerslicht werd gemaakt door Imtech Nettenbouw bv, 033 - 450 22 11 (afdeling VRI). Bij de Noord Nederlandse Stempel- en Leermiddelenfabriek, 050 - 577 07 78, is een verkeersbordenset van kunststof te bestel-


76

len. Een set van 42 borden kost circa 260 euro, de opbergkist 25 euro en windvaste staanders circa 30 euro per stuk.

Behendig op de fiets

Handige ouders bouwen zo’n parcours zelf

Voor veilige verkeersdeelname is een goede beheersing van de fiets essentieel. Een fietsbehendigheidsparcours op het schoolplein kan een prima hulpmiddel zijn om te oefenen. Handige ouders of leerkrachten bouwen zo’n parcours gewoon zelf, eventueel met assistentie van de buitendienst van de gemeente. Onder de naam Trapvaardig biedt de ANWB een kant-en-klaar pakket aan: een aanhangwagen met materialen om een fietsvaardigheidsparcours uit te zetten op het schoolplein. Het materiaal is geschikt voor leerlingen van groep 7 en 8. Er zit een gebruiksaanwijzing bij met tips voor oefeningen. Meer informatie over Trapvaardig kunt u krijgen bij de ANWB, 070 - 314 71 47 of [email protected].

Oefenen op de rotonde Rotondes zijn voor kinderen vaak lastige constructies. Na de aanleg van twee rotondes heeft de gemeente Opsterland daarom alle leerlingen van groep 5 t/m 8 van drie naburige basisscholen een rotondeles aangeboden. Per school gaf verkeersconsulent Louis Postma een halfuur theorieles en anderhalf uur praktijkles. Daarin oefenden de kinderen vooral met richting aangeven, achterom kijken bij linksaf slaan en goed kijken in de richting waar het verkeer vandaan komt.


Omgaan met vrachtwagens Om kinderen te leren hoe ze in het verkeer het beste kunnen omgaan met vrachtwagens hebben 3VO en TLN het lespakket Veilig op Weg ontwikkeld. Het bestaat uit een video, lesbrief en docentenhandleiding. De lessen worden gegeven met medewerking van chauffeurs die deelnemen aan de Actie Veilig Rijden. Meer informatie kunt u vinden op www.veilig-op-weg.nl en in de brochure Omgaan met vrachtwagens (uit de 3VO-serie Samen actief in uw buurt).

Zichtbaar op weg Reflecterende hesjes maken kinderen goed zichtbaar in het verkeer. Door dergelijke hesjes te gebruiken, kan fietsgebruik in schoolverband acceptabeler worden gemaakt voor bezorgde ouders en leerkrachten. Scholen in Wierden kunnen voor een minimaal bedrag reflecterende hesjes bestellen bij de gemeente. De hesjes worden met name gebruikt door kinderen die vanuit het buitengebied naar school fietsen. In Nieuwegein heeft de gemeente de aanschaf van hesjes betaald. Per scholeneiland zijn ca. 25 hesjes beschikbaar, die de scholen kunnen gebruiken als ze met een groep op de fiets op stap gaan. Reflecterende vesten kosten circa 10 euro per stuk. Soms lukt het om kwantumkorting te

Gevaarlijke oversteekplekken zijn voorzien van een oranje uitroepteken


78

bedingen bij de leverancier of winkelier.

Routekaart De gemeente Zevenaar geeft een heel bijzondere plattegrond van Babberich uit: Veiliger oversteken in Babberich. Op deze kaart staan tips voor voetgangers en fietsers. Relatief veilige oversteekplekken zijn aangegeven met een geel ‘snoetje’, terwijl gevaarlijke maar onvermijdelijke oversteekplekken zijn voorzien van een oranje uitroepteken. Diezelfde symbolen zijn terug te vinden op stoeptegels

op straat. Op de achterkant van de kaart staan foto’s van de gevaarlijkste oversteekplekken, met adviezen voor veilig oversteken. De kaart is huis-aan-huis verspreid en wordt via de gemeente en de woningbouwvereniging aangeboden aan nieuwe bewoners. Ieder jaar besteden de basisscholen in Babberich aandacht aan het project. Via een verkeersspel op het schoolplein leren de kinderen de betekenis van verkeersborden en de snoetjes en stippen.


Verkeersexamen

Sommige vrijwilligers kennen zelf de regels niet

Vrijwel alle leerlingen doen in groep 7 of 8 het theoretisch verkeersexamen. Veel minder leerlingen krijgen de gelegenheid om hun kennis ook in de praktijk te bewijzen. Het grote voordeel van het praktijkexamen is dat het kinderen en hun ouders stimuleert om de fiets technisch in orde te brengen en vaker op de fiets te stappen om te oefenen in het verkeer. Want uiteindelijk wil je toch niet zakken...

Even nabellen


80

In Leusden neemt de gemeente het voortouw bij de organisatie van het praktijkexamen. De verkeersveiligheidscoördinator: “In maart sturen we een brief naar alle scholen. Daarin zit al een schema waarop men kan zien wanneer de school aan de beurt is. Een school kan meedoen als men een aantal vrijwilligers levert. Scholen die niet reageren, bel ik even na. Tijdens een instructiebijeenkomst horen de vrijwilligers wat er van hen wordt verwacht.” Het blijkt niet mee te vallen om voldoende goede vrijwilligers te vinden: “Sommige ouders weten zelf niet precies wat de regels zijn. En er zit nogal wat variatie in de jurering. Daarom gaan we volgend jaar op zoek naar gepensioneerde politieagenten.” In de brochure Praktisch Verkeersexamen (uit de 3VO-reeks Samen actief in uw buurt) vindt u een draaiboek voor de organisatie van het verkeersexamen.

Met een handdruk De gemeente De Bilt geeft de uitreiking van het verkeersdiploma extra cachet. De wethouder reikt zelf de diploma’s uit, samen met de politie: “Ik wil met een handdruk elke leerling persoonlijk wijzen op het belang van veilig gedrag in het verkeer.”

Permanente verkeerseducatieroute

Kinderen kunnen het hele jaar door oefenen


In Houten heeft 3VO een verkeersroute uitgezet langs zo veel mogelijk verschillende verkeerssituaties. De route is - op kosten van de gemeente - permanent bewegwijzerd met ANWB-bordjes. Verder heeft de gemeente een boekje gemaakt met een aantal situaties en vragen. “Eenvoudig zwartwit, dus makkelijk kopieerbaar voor scholen. Het hoeft allemaal niet zo gelikt, als het inhoudelijk maar goed is,” aldus een verkeersmedewerker van de gemeente. Een diaserie maakt het pakket compleet. De route heeft de vorm van een acht, zodat jongere kinderen één lus kunnen fietsen en oudere kinderen twee lussen. De start is op de parkeerplaats bij het politiebureau, zodat scholen er met hele klassen tegelijk terecht kunnen. Maar je kunt de route overal oppikken. Deze vaste verkeersroute heeft veel voordelen: “Het scheelt veel werk tijdens de praktijkexamens, de bordjes zijn vandaalbestendig (dus geen gedoe met verhangen van borden en pijlen tijdens de examens) en kinderen en ouders kunnen zelf het hele jaar oefenen.” De route blijkt inmiddels ook door anderen te zijn ontdekt: “Hij wordt ook gebruikt voor de fietsles aan allochtonen.”

Naar een nieuwe school Leerlingen die voor het eerst naar het voortgezet onderwijs gaan, zijn kwetsbaar. Ze stappen (soms voor het eerst) zonder hun ouders op de fiets en rijden opeens via een nieuwe en vaak langere en gevaarlijkere route naar school. Lang niet alle ouders bereiden hun kind hier goed op voor. Vandaar dat steeds meer scholen en gemeenten er aandacht aan besteden.


82

Van 8 naar 1 Met het project Van 8 naar 1 kunnen leerlingen van groep 8 zich stapsgewijs voorbereiden op hun nieuwe schoolroute: fiets controleren, route uitstippelen, verkennen en fotograferen en ervaringen bespreken in de klas. De school kan een verkeersdeskundige (politieagent of rijschoolhouder) uitnodigen om de lastigste knelpunten nog eens door te spreken met de kinderen. Veel gemeenten ondersteunen dit project, bijvoorbeeld door de productie van aanvullende materialen. De algemene handleiding van het project is voor verkeersouders gratis en kost voor anderen 4,50 euro. Leerlingmateriaal kost 6 euro per pakket voor vijf leerlingen. De bijbehorende handleiding voor de leerkracht kost 1,30 euro. Per klas bent u dus circa 35 euro kwijt. Te bestellen bij 3VO.

Oefenen met cd-rom In Nieuwegein heeft de gemeente twee cd-roms gemaakt: één voor leerlingen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs en één voor leerlingen van klas 1 van het voortgezet onderwijs. De verkeersveiligheidscoördinator van de gemeente: “Veelgebruikte schoolroutes naar middelbare scholen zijn in beeld gebracht met dia’s en stukjes video. Bij ieder knelpunt zijn interactieve vragen gevoegd. Leerlingen kunnen er individueel en klassikaal mee werken. Het is een zeer gewild artikel.” De cd-rom is ontwikkeld door de gemeente in samenwerking met Bureau Tele-educatie en Edu Contract. De kosten werden gedragen door gemeente en ROV.

Video

De kinderen hebben ademloos gekeken

Het draaiboek van Peter wordt aangepast aan de plaatselijke situatie en de opnames worden op locatie gemaakt. De kosten van de productie bedragen ca. 9.000 euro (incl. BTW). Voor de begeleiding van de productie moet u rekenen op acht tot tien dagen werk. Meer informatie kunt u krijgen bij VNN Mediaproducties.


In verschillende gemeenten, waaronder Montfoort, is een videofilm gemaakt over de routes naar middelbare scholen: Met Peter fiets je beter. Een woordvoerder van de gemeente Montfoort: “In overleg met de politie zijn de gevaarlijkste punten uitgezocht. Met medewerking van leerlingen zijn deze knelpunten in twee dagen op videoband gezet. Met presentator Peter rijden de kinderen de route. De situaties worden toegelicht, de kinderen maken kennis met een vrachtwagenchauffeur en de dode hoek en ze brengen een bezoek aan een revalidatiecentrum. Ook wordt ingegaan op riskant gedrag, zoals mobiel bellen, stoer doen of met een zware rugzak fietsen.” De video blijkt een groot succes: “De kinderen hebben ademloos gekeken.” De productie van de video is betaald door het ROV Utrecht. De gemeenten zorgden voor de productiebegeleiding: contact leggen met scholen, routes uitzoeken, politie erbij betrekken, begeleiding tijdens het filmen zelf. “We hadden ons nogal verkeken op hoeveelheid werk. Het heeft ons bijna twee weken gekost.”

Bijlage 1

Cijfers over brengen en halen Reisgedrag kinderen basisschool In 2002 liet het Fietsberaad een landelijk onderzoek doen naar de wijze waarop kinderen naar de basisschool gaan en de redenen die ouders aanvoeren voor hun vervoermiddelkeuze. Het onderzoek werd uitgevoerd door Traffic Test. De resultaten zijn gebundeld in Reisgedrag kinderen basisschool. Enkele uitkomsten: Vervoermiddelkeuze 14% van de kinderen komt per auto 49% van de kinderen komt per fiets (26% begeleid, 23% zelfstandig) 37% van de kinderen komt lopend (20% begeleid, 17% zelfstandig) Redenen voor ouders om hun kind naar/van school te begeleiden 64% Kind is te jong 38% Route is verkeersonveilig 32% Samen is gezellig

BIJLAGEN

84

Redenen voor ouders om altijd de auto te gebruiken 53% School is te ver weg 47% Route is verkeersonveilig 27% Onderweg naar werk Redenen om soms de auto te gebruiken 54% Aansluitende activiteiten 49% Slecht weer Factoren die de kans op autogebruik vergroten • Afstand tussen huis en school (bij meer dan 2,5 km is de auto de dominante vervoerswijze). • Vervoerswijze moeder naar werk (per auto, dan ook kinderen per auto naar school). • Beschikbaarheid auto (als beide ouders een auto bezitten, wordt kind vaker per auto gebracht).

Doorlopend onderzoek reisgedrag SOAB Adviseurs doet in opdracht van gemeenten en provincies al jarenlang onderzoek naar het brengen haalverkeer naar en van basisscholen. Het bureau doet dit onderzoek op scholen waar veel klachten zijn over onveilige verkeerssituaties. Medewerkers gaan samen met (verkeers)ouders de klassen langs en vragen hoe de kinderen op die dag naar school zijn gekomen. Onderstaande cijfers zijn gebaseerd op onderzoek gedurende de afgelopen negen jaar op ruim 30 basisscholen. Vervoermiddelkeuze algemeen 26% Auto 45% Fiets 29% Lopend Voor buurtschool (meer dan 75% van de leerlingen woont binnen een straal van 2 km van de school) 23% Auto (min. 6%, max. 48%) 46% Fiets (min. 16%, max. 67%) 31% Lopend (min. 7%, max. 63%) 85 SPITSUUR ROND SCHOOL

Voor streekschool (minder dan 75% van de leerlingen woont binnen een straal van 2 km van de school) 39% Auto (min. 19%, max. 52%) 39% Fiets (min. 20%, max. 60%) 21% Lopend (min. 6%, max. 37%) 1% Openbaar vervoer

Bijlage 2

Verder lezen en kijken Brochures Samen werken aan een Duurzaam Veilige schoolomgeving (2003). Publicatie 858 van het Infopunt Duurzaam Veilig Verkeer, met stappenplan waarmee gemeente, ouders en scholen gezamenlijk toe kunnen werken naar een Duurzaam Veilige schoolomgeving. Te bestellen bij de CROW en het Infopunt Duurzaam Veilig Verkeer. Prijs 14,– euro. Reisgedrag kinderen basisschool (2003). Rapport van landelijk onderzoek naar reisgedrag van schoolkinderen en motieven voor keuze vervoermiddel. Te bestellen bij het Fietsberaad. Parkeerkencijfers (2003). CROW brochure 182. Te bestellen bij de CROW. Prijs 20,– euro.

BIJLAGEN

86

Selectieve toegang en doseren. Aanbevelingen voor fysieke wegafsluitingen (2002). CROW-brochure 175. Prijs 29,– euro. Kinderparticipatie in gemeentelijk verkeersbeleid (2001). Praktische handleiding voor gemeenten die kinderen willen laten meepraten over verkeersknelpunten en -plannen. Met veel voorbeelden. Te bestellen bij 3VO. Prijs ca. 5 euro. De Schoolspits, een boek vol ideeën voor veilig brengen en halen (2000). Uitgave van het ROV Utrecht. Te bestellen bij het ROV in uw provincie. Ontwerpen voor kinderen (2000). CROW-brochure 153. Gedegen informatie over mogelijkheden en beperkingen van kinderen in het verkeer, richtlijnen voor een kindvriendelijke inrichting van wijken, straten en de omgeving van scholen en tips voor kinderparticipatie bij het ontwikkelen van verkeersplannen. Te bestellen bij de CROW. Prijs ca. 20 euro. Samen actief in uw buurt. Serie brochures met praktische informatie over diverse verkeersthema’s en -projecten. Beschikbaar zijn onder andere: - Het Verkeersactieboek voor kinderen (kant-en-klare werkbladen, waarmee kinderen van 8 tot 12 jaar het verkeer in hun buurt kunnen onderzoeken en de resultaten kunnen presenteren). - Kinderen doen mee (over kinderparticipatie). - Kinderen Anders Naar School.

- Van 8 naar 1 (veilig naar het voortgezet onderwijs). - De scholen zijn weer begonnen. - Routes en knelpunten (methode om deze in kaart te brengen). - Omgaan met vrachtwagens. - Laat je zien (over opvallen in het verkeer). - Praktisch verkeersexamen (tips en draaiboek). De brochures zijn te bestellen bij 3VO en kosten ca. 5 euro per stuk (voor verkeersouders gratis). Op weg naar een lokaal platform verkeersveiligheid (1998). Uitgave van het ROV Noord-Holland.

Tijdschriften Fietsverkeer. Tijdschrift van het Fietsberaad, verschijnt driemaal per jaar. Veiligheid Voorop. Tijdschrift van 3VO, met in ieder nummer aandacht voor schoolverkeer, verkeerseducatie en activiteiten van verkeersouders. Verschijnt driemaal per jaar. 87

Video’s Zelluf (2003). Video voor ouders, over het spanningsveld tussen ‘beschermen’ en ‘loslaten’ van hun kinderen in het verkeer. Een pakket met video plus 50 flyers kost 17,50 euro. Te bestellen bij het CED Rotterdam, Hein van den Bemt, Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam of [email protected]. Kinderen hebben eigen spelregels. Zeer informatieve video voor automobilisten. Geeft heldere informatie over hoe kinderen het verkeer (niet) waarnemen en over het hoe en waarom van hun gedrag op straat. Gratis te bestellen bij de ROV’s in Groningen, Friesland en Drenthe.


Verkeersnieuws. Driemaandelijks infobulletin met informatie over Vlaamse schoolverkeersactiviteiten. Uitgave van Langzaam Verkeer, België.

Bijlage 3 ROV/POV’s ROV Groningen Postbus 620 9700 AP Groningen 050 - 316 49 22 ROV Friesland Postbus 20120 8900 HM Leeuwarden 058 - 292 54 64 www.rof.nl Verkeers- en vervoerberaad Drenthe Postbus 122 9400 AC Assen 0592 - 36 54 70 www.vvbdrenthe.nl

BIJLAGEN

88

ROV Overijssel Postbus 48 8000 AA Zwolle 038 - 425 21 58 www.rovo.nl

Adressen POV Zuid-Holland Engelandlaan 172 2711 DW Zoetermeer 079 - 330 06 03 www.povzuidholland.nl ROV Zeeland Postbus 726 4330 AS Middelburg 0118 - 63 12 17 www.rovz.nl POV Brabant Postbus 90151 5200 MC Den Bosch 073 - 680 81 11 www.povbrabant.nl ROV Limburg Postbus 5700 6202 MA Maastricht 043 - 389 76 20 www.rovl.nl

Verkeersorganisaties ROV Gelderland Postbus 9090 6800 GX Arnhem 026 - 359 98 40 Verkeers- en vervoerberaad Flevoland Postbus 55 8200 AB Lelystad 0320 - 26 52 65 ROV Utrecht Postbus 80300 3508 TH Utrecht 030 - 258 33 80 www.rov-utrecht.nl ROV Noord-Holland Postbus 205 2050 AE Overveen 023 - 514 53 13

3VO Postbus 423 1270 AK Huizen 035 - 524 88 00 [email protected] www.3vo.nl Landelijk Steunpunt Verkeersouders Postbus 423 1270 AK Huizen 035 - 526 27 37 [email protected] www.3vo.nl/verkeersouder Stichting Verkeersbrigadiers Postbus 423 1270 AK Huizen 035 - 524 88 55 [email protected] www.verkeersbrigadiers.nl

Fietsersbond Postbus 2828 3500 GV Utrecht 030 - 291 81 71 [email protected] www.fietsersbond.nl

EduContract Helmond 0492 - 53 84 44

Langzaam Verkeer vzw Minckelersstraat 43A 3000 Leuven België 0032 16 239 465 [email protected] www.langzaamverkeer.be

Royal Haskoning 024 - 328 42 84 [email protected] www.royalhaskoning.com

CROW Postbus 37 6710 BA Ede 0318 - 69 53 00 [email protected] www.crow.nl Infopunt Duurzaam Veilig Verkeer Postbus 37 6710 BA Ede 0318 - 62 23 09 [email protected] duurzaam.veiligverkeer.com Fietsberaad Postbus 37 6710 BA Ede 015 - 256 12 16 / 0318 - 69 53 66 www.fietsberaad.nl

Louis Postma, verkeersconsulent 050 - 527 77 33 [email protected]

Soab 076 - 521 30 80 [email protected] www.soab.nl VIA Verkeersadvisering 073 - 657 91 15 [email protected] www.viabv.nl

Diversen Tele-educatie 030 - 604 25 14 [email protected] Traffic Test 0318 - 52 87 87 [email protected] www.traffictest.nl VNN Mediaproducties bv 0521 - 51 78 00 [email protected] www.vnnmediaproducties.nl

Verkeersadviesbureaus Bureau de Groot Volker 0252 - 22 23 03 [email protected] www.verkeersonderzoek.nl Diepens & Okkema 015 - 214 78 99 www.diepensenokkema.nl

Ministerie van Justitie 070 - 370 79 11 www.justitie.nl

Spitsuur rond school. Honderd ideeën voor duurzaam veilig schoolverkeer

Recommend Documents