3de bach Rechten
Socialezekerheidsrecht Lesnotities en oefeningen
Q R35
uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be
7 EUR
Nieuw!!! Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be
Socialezekerheidsrecht Laura Van Dooren 2014-2015
1
INHOUDSOPGAVE 1.
A.
Algemene inleiding ....................................................................................................................................................7 Interactie arbeidsrecht-socialezekerheidsrecht ......................................................................................7
Interactie als gevolg van gemeenschappelijke doelstelling: inkomensbescherming ...................7 Mate van interactie in functie van wie de inkomenszekerheid moet waarborgen........................7
B.
Interactie fluctueert in functie van maatschappelijke trends .................................................................8 Begrip socialezekerheidsrecht.........................................................................................................................9
Zekerheid........................................................................................................................................................................9
Streven eigen aan de mens ................................................................................................................................9 Evolutie in technieken .........................................................................................................................................9
Sociaal ........................................................................................................................................................................... 10
Sociale zekerheid ..................................................................................................................................................... 10
Klassieke omschrijving: verwijzing naar 9 sociale risico’s............................................................... 10
Belgisch recht ....................................................................................................................................................... 11
Onderscheid sociale zekerheid en sociale bijstand ............................................................................. 11
C.
Moderne sociale zekerheid............................................................................................................................. 12 Historiek socialezekerheidsrecht ................................................................................................................ 14
Periode voor 1886................................................................................................................................................... 14
Periode van 1886 tot WOI.................................................................................................................................... 14
Interbellum................................................................................................................................................................. 15
Van WOII tot jaren ‘60 ........................................................................................................................................... 15 1965-1974 .................................................................................................................................................................. 16
Crisis vanaf 1975...................................................................................................................................................... 16 D. E.
Huidige aandachtspunten .................................................................................................................................... 17
Structuur socialezekerheidsrecht ............................................................................................................... 18
Bestuurlijke organisatie................................................................................................................................... 19
Administratief verankerd op 3 niveaus ......................................................................................................... 19
Werknemersstelsel ............................................................................................................................................ 19
Overheid: federale overheidsdiensten ................................................................................................. 19
Centrale parastatale instellingen ............................................................................................................ 19
Meewerkende instellingen ........................................................................................................................ 19
Schematisch voorgesteld............................................................................................................................ 20
Zelfstandigenstelsel ........................................................................................................................................... 20
Belang van Kruispuntbank Sociale Zekerheid ............................................................................................ 20
Belang van “Handvest sociaal verzekerde” .................................................................................................. 21
2
Verplichtingen instellingen sociale zekerheid .................................................................................. 21 F. 2.
A.
Toekenningsprocedure sociale prestaties.......................................................................................... 21
Juridische aard ..................................................................................................................................................... 22
Socialezekerheidswetgeving............................................................................................................................... 22
Toepassingsgebied .................................................................................................................................................. 23 Werknemers ......................................................................................................................................................... 23
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 23
Algemeen principe .................................................................................................................................................. 23
Werknemers verbonden door een arbeidsovereenkomst ............................................................... 23
Vereisten van een arbeidsovereenkomst................................................................................................. 23
Arbeidsrelatiewet ............................................................................................................................................... 25
Gelijkstellingen ......................................................................................................................................................... 27
Leerjongens ........................................................................................................................................................... 27
Uitbreidingscategorieën .................................................................................................................................. 27
Personen die, zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden, tegen loon arbeidsprestaties verrichten onder het gezag van een ander persoon ................................. 28
Arbeid in gelijkaardige voorwaarden als een arbeidsovereenkomst ..................................... 28
Beperkingen ............................................................................................................................................................... 30
Uitsluitingen............................................................................................................................................................... 30
Uitsluiting van “bijkomstige betrekkingen” ............................................................................................ 30
Uitsluiting van “arbeid die wezenlijk van korte duur is” .................................................................. 31
Bijzondere uitsluiting ziekenhuisgeneesheren (art. 1, § 3 RSZ-Wet) .......................................... 32
Bewijs............................................................................................................................................................................ 32 B.
Territoriaal toepassingsgebied.......................................................................................................................... 32 Zelfstandigen ........................................................................................................................................................ 33
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 33
Zelfstandigen ............................................................................................................................................................. 33
Begrip....................................................................................................................................................................... 33
Negatief afbakenen ....................................................................................................................................... 33
Positief afbakenen ......................................................................................................................................... 34
Vermoedens .......................................................................................................................................................... 35 Fiscaal vermoeden (art. 3, § 1, tweede lid Sociaal Statuut der Zelfstandigen) ................... 35
Vermoedens van zelfstandige activiteit voor vennootschappelijke mandatarissen........ 36
Situatie vóór 1 juli 2014: 2 vermoedens.......................................................................36
Situatie nà 1 juli 2014 .................................................................................................37
3
(Recent ingevoerd): onweerlegbaar vermoeden van “afwezigheid AO of statuut” voor vervangende ondernemers ....................................................................................................................... 37
Uitsluitingen.......................................................................................................................................................... 38
Helpers ......................................................................................................................................................................... 38
Begrip....................................................................................................................................................................... 38
Vermoeden ............................................................................................................................................................ 39
3.
Uitsluitingen.......................................................................................................................................................... 39
A.
Financiering ............................................................................................................................................................... 40 Werknemers ......................................................................................................................................................... 40
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 40
Financieringsbronnen ........................................................................................................................................... 40 Begrip loon ................................................................................................................................................................. 41
Beginsel ................................................................................................................................................................... 41
Begrip loon bepaald door art. 2 loonbeschermingswet................................................................ 41
Uitsluiting loonbegrip volgens loonbeschermingswet.................................................................. 42
Verruiming............................................................................................................................................................. 43
Beperking ............................................................................................................................................................... 44
Invordering van bijdragen ................................................................................................................................... 47
Bijdrageverminderingen ...................................................................................................................................... 49
B.
Andere verplichtingen werkgevers (naast bijdragen) ............................................................................ 49 Zelfstandigen ........................................................................................................................................................ 51
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 51
Financieringsbronnen ........................................................................................................................................... 51
Bijdrageberekening ................................................................................................................................................ 51
Berekeningsbasis ................................................................................................................................................ 51
Refertejaar ............................................................................................................................................................. 51
Bijdragepercentages.......................................................................................................................................... 51
Zelfstandig hoofdberoep............................................................................................................................. 52
Zelfstandig bijberoep ................................................................................................................................... 52
Gepensioneerde zelfstandigen................................................................................................................. 53
Regeling bij begin van bezigheid............................................................................................................. 53
Aandeel in de werkingskosten ...................................................................................................................... 54
Nieuwe bijdrageregeling vanaf 1.1.2015 ................................................................................................. 55
Bijdragebetaling ....................................................................................................................................................... 55
Inning en invordering ....................................................................................................................................... 55
4
Verjaring ................................................................................................................................................................. 56
Vrijstelling.............................................................................................................................................................. 57
Bijzondere bijdrage............................................................................................................................................ 57
Belangrijkste verschilpunten met werknemers......................................................................................... 58 4.
Andere verplichtingen zelfstandige (naast bijdrage) .............................................................................. 58
A.
Professionele risico’s.............................................................................................................................................. 59 Arbeidsongevallen.............................................................................................................................................. 59
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 59
Historiek ...................................................................................................................................................................... 59
Personeel toepassingsgebied ............................................................................................................................. 60
Materieel toepassingsgebied .............................................................................................................................. 60
Arbeidsongevallen sensu stricto .................................................................................................................. 60
Eerste bestanddeel: ongeval ..................................................................................................................... 61
Tweede bestanddeel: band met arbeid ................................................................................................ 62
Tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst......................................................62 Door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst.......................................62
Bewijs.................................................................................................................................................................. 63
Ongevallen op de weg naar en van het werk .......................................................................................... 63
Invloed fout slachtoffer?.................................................................................................................................. 64
Schadeloosstelling ................................................................................................................................................... 64
Vergoeding bij letselschade............................................................................................................................ 65
Geneeskundige verzorging ........................................................................................................................ 65
Uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid ................................................................................................ 65
Soorten arbeidsongeschiktheid...................................................................................65
Grondslag voor uitkeringen ........................................................................................66 Vergoedingen ............................................................................................................66 Herziening.................................................................................................................66 Vergoeding bij overlijden ................................................................................................................................ 67
Burgerlijke aansprakelijkheid............................................................................................................................ 67
Optierecht? Arbeidsongevallenwet of gemeen recht?........................................................................ 67
Burgerlijke immuniteit werkgever en werkmakkers ......................................................................... 67
Cumulatieverbod ................................................................................................................................................ 69
B.
Preventie ..................................................................................................................................................................... 70 Beroepsziekten .................................................................................................................................................... 71
Basiswetgeving ......................................................................................................................................................... 71
5
Algemeen ..................................................................................................................................................................... 71
Materieel toepassingsgebied .............................................................................................................................. 71
Blijvende arbeidsongeschiktheid ..................................................................................................................... 72
Burgerlijke aansprakelijkheid............................................................................................................................ 72
5.
Preventie ..................................................................................................................................................................... 73
1.
Niet-professionele risico’s ................................................................................................................................... 74 Ziekte- en invaliditeit ........................................................................................................................................ 74
Werknemers .............................................................................................................................................................. 74
Geneeskundige verzorging (Gec.W. 14 juli 1994) (ZIV-Wet 1994) KB 3 juli 1996 (ZIVBesluit) .................................................................................................................................................................... 74
Algemeen ........................................................................................................................................................... 74
Toepassingsgebied ........................................................................................................................................ 74
Gerechtigden.............................................................................................................74
Personen ten laste .....................................................................................................75 Voorwaarden ................................................................................................................................................... 76
Uitsluitingsgronden ...................................................................................................................................... 76
Prestaties ........................................................................................................................................................... 78
Bedrag tussenkomst ..................................................................................................................................... 79
Remgeld....................................................................................................................80
Maximumfactuur .......................................................................................................81 Vaststelling mate tussenkomst ................................................................................................................ 82
Regeling tussenkomst .................................................................................................................................. 83
Verjaring ............................................................................................................................................................ 83
Arbeidsongeschiktheid (ZIV-Wet 1994, KB 3 juli 1996) ................................................................... 84
Algemeen ........................................................................................................................................................... 84
Staat van arbeidsongeschiktheid ............................................................................................................ 84
Vereiste van “arbeidsonderbreking” ...........................................................................84
Vereiste van “vermindering van verdienvermogen” .....................................................85 Vereiste van “ Rechtstreeks gevolg van het intreden of verergeren van letsels of functionele stoornissen” ............................................................................................85 Vaststelling van arbeidsongeschiktheid .............................................................................................. 86
Prestaties ........................................................................................................................................................... 86
Voorwaarden en uitsluitingsgronden................................................................................................... 87
Andere prestaties........................................................................................................................................... 87
Zelfstandigen ............................................................................................................................................................. 88
6
Geneeskundige verzorging (ZIV-Wet 1994) ........................................................................................... 88
Toepassingsgebied ........................................................................................................................................ 88
Prestaties ........................................................................................................................................................... 88
Arbeidsongeschiktheid (KB 20 juli 1971, Arbeidsongeschiktheidsbesluit Zelfstandigen) 88
Toepassingsgebied ........................................................................................................................................ 88
Arbeidsongeschiktheid................................................................................................................................ 89
Procedure.......................................................................................................................................................... 89
2.
3.
6.
4.
Prestaties ........................................................................................................................................................... 89
Werkloosheid ....................................................................................................................................................... 90
Gezinsbijslagen ................................................................................................................................................. 105
Pensioenen ......................................................................................................................................................... 110
Sociale bijstand ...................................................................................................................................................... 123
7
SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
1. ALGEMENE
INLEIDING
A. INTERACTIE ARBEIDSRECHT-SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
Interactie is de wisselwerking tussen arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht. Het is belangrijk om het verband te zien tussen arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht.
De laatste tijd is er een verschuiving van publiekrechtelijke naar privaatrechtelijke verantwoordelijkheid. Sociale zekerheid verliest terrein ten voordele van het arbeidsrecht: als u ziek bent moet u werkgever 1 maand gewaarborgd loon betalen, in Nederland moet de werkgever dit 2 jaar lang betalen. Zo zie je dat sociale zekerheid terrein verliest ten gunste van het arbeidsrecht. Welke voordelen heeft systeem waarbij een werkgever 2 jaar loon moet betalen: zo zetten de werkgevers meer in op preventie en dit zorgt ervoor dat zieke mensen zo snel mogelijk weer aan het werk gaan.
INTERACTIE ALS GEVOLG VAN GEMEENSCHAPPELIJKE DOELSTELLING : INKOMENSBESC HERMING
Deze interactie is er omdat zowel arbeidsrecht als socialezekerheidsrecht het inkomen willen beschermen voor mensen die tijdelijk (bv. ziekte) of definitief (bv. gehandicapten) uit de arbeidsmarkt worden uitgesloten. De technieken verschillen in beide rechtstakken. Technieken arbeidsrecht:
Schorsingsrecht: recht om uw arbeid te staken mits betaling van een gewaarborgd loon. Dit geeft zekerheid van behoud van uw job samen met de ontslagbescherming die hieraan gekoppeld is. Ontslagrecht: door opzegvergoeding krijg je tijdelijk een inkomenszekerheid.
Technieken socialezekerheidsrecht:
Sociale zekerheid (sensu stricto): zij geven een vervangingsinkomen wanneer uw inkomen door arbeid wegvalt door een sociaal risico. Sociale bijstand: een soort vangnet dat minimumvoorzieningen geeft om ervoor te zorgen dat de mensen niet sociaal uitgesloten worden en een minimum aan inkomen hebben om een menswaardig bestaan te organiseren (art. 23 GW).
MATE VAN INTERACTIE IN FUNCTIE VAN WIE DE INKOMENSZEKERHEID MOET WAARBORGEN
De mate waarop er wordt geïnterageerd hangt af van de vraag wie de verantwoordelijkheid draagt voor deze risico’s. Er is een uitwerking van rechtsregels om de verdeling van verantwoordelijkheden te waarborgen. Bijvoorbeeld:
Vaderschapsverlof wordt betaald door: werkgever en ziekteverzekering (gedeelde verantwoordelijkheid). Borstvoedingsverlof wordt betaald door de ziekte- en invaliditeitsverzekering. Zwangerschapsverlof wordt betaald door de ziekteverzekering.
8
De maatschappij maakt zelf uit wie welke verantwoordelijkheid draagt. Je moet erop toezien dat de verantwoordelijkheid niet van de ene naar de andere wordt doorgeschoven eens de verantwoordelijkheden zijn vastgelegd.
Bijvoorbeeld: de werkgever kan opzeggen via deurwaardersexploot of aangetekende brief maar niet via opzeg van hand tot hand, die laatste optie kan enkel gebruikt worden door de werknemer. De werkgever kan hier geen gebruik van maken omwille van de antidatering waardoor de werknemer vervroegd in de sociale zekerheid terecht zou komen.
Stel u wordt ontslagen met een te korte opzegtermijn, kan je dan naar de werkloosheid gaan? Krijg je een uitkering? De Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) gaat u voorlopig toelaten tot werkloosheidsuitkering maar je moet een verklaring ondertekenen waarbij je u verbindt om gedurende 1 jaar na het einde van de arbeidsovereenkomst uw werkgever te dagvaarden tot betaling van de volledige opzegtermijn. U wordt verplicht uw rechten uit te putten ten aanzien van de werkgever.
INTERACTIE FLUCTUEERT IN FUNCTIE VAN MAATSCHAPPELIJKE TRENDS
De mate van interactie fluctueert in functie van maatschappelijke trends, bijvoorbeeld:
Gewijzigde opvatting van de functie van sociale zekerheid, zij wordt nu meer gezien als een arbeidsmarkt beleid. Iedereen moet terug aan het werk, zo snel mogelijk. Flexicurity tendens: men bepleit een flexibel ontslagrecht ondersteund door sociale zekerheid zodat mensen zo snel mogelijk ergens anders aan het werk kunnen. Bijvoorbeeld: beëindiging door onderlinge toestemming, u heeft geen recht op werkloosheidsuitkering omdat men dit ziet als vrijwillige werkloosheid. Verschuiving van publieke naar private verantwoordelijkheid.
9
B. BEGRIP SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
Het begrip is niet zo eenvoudig. Louter grammaticaal lijkt het begrip vrij simpel: zekerheid door de gemeenschap gewaarborgd. Het omvat eigenlijk twee componenten:
Sociaal Zekerheid
ZEKERHEID
Streven eigen aan de mens
Streven naar zekerheid is een oerbehoefte van de mens. De technieken die veiligheid willen creëren waren primitief maar zijn nu modern. Al de technieken die er ooit geweest zijn blijven voortbestaan in de huidige sociale zekerheid.
Evolutie in technieken
1. Primitieve technieken: Familie: vroeger kocht men kinderen, hoe meer kinderen, hoe meer veiligheid want kinderen werden verplicht om voor hun ouders te zorgen. Sommigen kunnen geen kinderen krijgen, dit is een nadeel. Bovendien ben je afhankelijk van uw familie, dit is niet meer aanvaardbaar in een moderne maatschappij.
Is dit nog aanwezig in de huidige sociale zekerheid? Ja, het OCMW kosten van een instelling worden vaak door het OCMW betaald er wordt voorzien dat die kosten kunnen teruggevorderd worden van de kinderen.
Speelt dit nog mee in de huidige sociale zekerheid? Ja, iedereen kent het pensioensparen omdat je vreest dat uw pensioen niet voldoende zal zijn om uw levensstandaard op pijl te houden. De staat moedigt dit aan om dit fiscaal vriendelijk te behandelen. Eigendom speelt ook nog mee want uitkeringen van sociale bijstand worden enkel gegeven na een onderzoek naar de bestaansmiddelen.
Sparen en eigendom: men stapte over van een overlevingseconomie naar een productie-economie waardoor je de mogelijkheid kreeg om te sparen. Sparen en eigendom hebben als nadeel dat je geld moet hebben hiervoor en bovendien is er het gevaar van devaluatie van het geld.
Liefdadigheid/bijstand: afhangen van liefdadigheid heeft iets vernederend, je bent afhankelijk dus deze vorm is niet populair.
Vandaag vinden wij dit nog terug in ons bijstand-systeem door een minimuminkomen.
2. Meer ontwikkelde technieken: Burgerlijke aansprakelijkheid: basisartikel 1382 BW. Evolutie van foutaansprakelijkheid naar vermoeden van aansprakelijkheid naar objectieve aansprakelijkheid. Dit systeem is nog van toepassing bij arbeidsongevallen: uw verzekeraar vergoed een stuk en voor de rest kan u zich eventueel beroepen op de burgerlijke aansprakelijkheid.
10
Verzekering: je kan niet blijven belasten, dit idee heeft geleid tot verzekeringen. Een verzekering is een passief beschermingssysteem, zij komen tussen wanneer er een probleem is maar niet voordien. Bepaalde risico’s zijn niet privaat verzekerbaar zoals werkloosheid. Verzekeraars nemen de goeie risico’s eruit, niet de slechte. Een verzekeraar is privaat dus kan ook failliet gaan!
Sociale zekerheid gaat sociale risico’s verzekeren, de idee komt van de Duitser: Otto Von Bismark. Hij heeft in heel Duitsland een net van sociale zekerheid ontplooit en wij hebben ons daarop gebaseerd in België. Mutualiteit: bij mutualiteit gaat het om mensen van eenzelfde gemeenschap die uitkeringen aan zichzelf doen. Het leeft voort in ziekteverzekeringen, zij bieden aanvullende verzekeringen aan.
3. Vrij recent: hedendaagse sociale verzekering en sociale zekerheid.
SOCIAAL
Strikte betekenis is de zekerheid die door de gemeenschap wordt gewaarborgd. Dit is heel ruim, er zijn tal van beperktere definities.
SOCIALE ZEKERHEID
Klassieke omschrijving: verwijzing naar 9 sociale risico’s
De klassieke opvatting vind je vooral terug in Europese regelgeving.
Instrumentele definitie: sociale zekerheid beschrijven door sociale risico’s op te sommen waartegen men bescherming biedt er zijn 9 sociale risico’s. De sociale zekerheid wil deze risico’s verzekeren, vergoeden. Conventie IAO nr. 102 over minimumnormen in sociale zekerheid (1952):
Gezondheidsverzorging Loonvervanging bij ziekte Moederschap Invaliditeit Ouderdom Vroegtijdig overlijden Arbeidsongeval of beroepsziekte Kinderlast Werkloosheid
Dit is de instrumentele definitie omschreven in de functie van de sociale risico’s.
Men gaat sociale risico’s onderscheiden van particuliere risico’s: domein van private verzekeringen.
De verwijzing naar deze risico’s werd overgenomen in de EG-verordening 883/2004. Dit is een ruime definitie die niet beperkt is tot uitkeringen maar allerlei andere maatregelen van preventieve of curatieve aard.
11
Belgisch recht
In België hebben we langer moeten wachten op een definitieve definitie van sociale zekerheid (wet Kruispuntbank Sociale Zekerheid 15/01/1990). Het betrof enkel de administratieve uitvoering. De burger kan zich hier niet op beroepen omdat het temaken heeft met relaties tussen bepaalde instellingen en niet tussen particulieren onderling. In 1994 werd het recht op sociale zekerheid als sociaal grondrecht opgenomen in art. 23 GW maar er werd geen definitie gegeven. Wet Handvest Sociaal Verzekerde (wet. 11/04/1995): sociale zekerheid bestaat uit 7 onderdelen, regelingen van (art. 2, 1°):
Werknemers zelf Overheidspersoneel Stelsel sociale bijstand Aanvullende regelingen FBZ Overzeese sociale zekerheid Alle regels betreffende de heffing en invordering van bijdragen en andere inkomsten voor sociale zekerheid
Welke regelingen? Verwijzing naar wetten, vooral Algemene Beginselenwet Sociale zekerheid van 29/06/1981: sociale zekerheid werknemers omvat 7 regelingen:
Uitkeringen in kader van ZIV Werkloosheid Rust- en overlevingspensioenen Uitkeringen AO en BZ Geneeskundige verstrekkingen ZIV Gezinsbijslag Jaarlijkse vakantie-uitkeringen
Belgisch begrip is beperkt tot uitkering en zo beperkter dan het Europees begrip. In België kan u werken onder drie statuten:
Werknemer Bediende/ambtenaar Zelfstandige
Onderscheid sociale zekerheid en sociale bijstand Onderscheid sociale zekerheid en sociale bijstand:
Te onderscheiden van sociale zekerheid door niet-contributief en residuair karakter van prestaties: minimumvoorzieningen toegekend na onderzoek bestaansmiddelen. Sociale bijstand is niet-contributief, het is niet gesteund op bijdragen en wordt volledig gefinancierd door de staat. Sociale bijstand is bovendien residuair, je komt pas in dit stelsel als je niet of onvoldoende sociale zekerheid ontvangt. Voor sociale bijstand zijn het nooit percentages van uw loon (sociale zekerheid) maar lage forfaitaire uitkeringen die je pas krijgt na een onderzoek van uw bestaansmiddelen. Dit onderzoek naar bestaansmiddelen is typisch voor sociale bijstand.
12
Definitie Wet Handvest Sociaal Verzekerde (art. 2, 1°, e Wet 11/04/1995): • Tegemoetkomingen gehandicapten • Bestaansminimum (Maatschappelijke integratie) • Maatschappelijk welzijn • Gewaarborgde gezinsbijslag • Gewaarborgd inkomen bejaarden (thans inkomensgarantie voor ouderen)
Verschillend van de Europeesrechtelijke definitie. Bepaalde stelsels die naar Belgisch recht behoren tot sociale bijstand kunnen soms naar Europees recht sociale zekerheid zijn. Op Europees vlak definieert men op vlak van risico’s voor sociale zekerheid die ruimer zijn dan op Belgisch vlak.
Moderne sociale zekerheid
Twee klassieke opvattingen die totaal verschillend zijn, elk land oriënteert zich anders:
Bismarckiaanse opvatting: Bismarck was een conservatieve liberaal, hij wilde een repressief beleid, hij wilde de vakbondsactiviteiten volledig verbieden. Hij voelde dat dit niet aansloeg en zei toen: in plaats van communisten en socialisten te bevechten ga ik zelf iets voorstellen dat niet meer verenigbaar is met hun concept. Hij had enkel ook voor arbeiders en voerde zijn systeem in om politieke redenen.
Hij gaat uit van een systeem gedragen door vrije kassen gefinancierd door de werkgevers en werknemers en uitkeringen gegarandeerd door toezien van de overheid. Dit systeem paste perfect in een liberaal economische politiek, men moest werken in onmenselijke omstandigheden, hij wilde een sociale verzekeraar lanceren waarbij men niet ingreep in het arbeidsmilieu maar regelen van vergoedingen in individuele gevallen (percentages van het loon). Niet voorkomen maar wachten op arbeidsongevallen en dan de gevolgen trachten te compenseren door aanbieden van een financiële vergoeding (=structuur behoudende financiële politiek, de maatschappelijke structuur wordt niet in vraag gesteld maar men gaat enkel de gevolgen corrigeren). Sociale zekerheid heeft een vergoedende functie waarbij vergoedingen worden gegeven in individuele gevallen. Beverage opvatting: gesitueerd in de jaren ’30. Het Beverage-plan gaat uit van een totaal ander idee om minimumuitkeringen te geven aan iedereen! Hij maakte geen onderscheid in deze minimumuitkeringen.
Hij stelde duidelijk dat zijn plan van inkomensbescherming maar kans op slagen heeft als drie voorwaarden vervuld zijn: • Algemeen systeem van kinderbijslagen • Alomvattende gezondheids- en nazorgdienst • Handhaving werkgelegenheid: preventie van werkloosheid. De eerste prioriteit is zien dat er werk is, pas dan kan je teruggrijpen naar uitkeringen.
Verdere evolutie: twee stelsels zijn naar elkaar toegegroeid in de verschillende landen vanaf de jaren ’60. Bij ons gebeurde dit door de verzekeringen uit te breiden naar andere categorieën van de bevolking. Men gaat ook sociale bijstandstelsels invoeren.
13
Men stelt vast dat er in onze maatschappij veel gevallen zijn van sociale uitsluiting. Europese opvatting is ruimer, aanbeveling nr. 92/442/EEC van 27 juli 1992:
1. Nodige bestaansmiddelen, met inbegrip van de gezondheidszorg, garanderen om menswaardig bestaan te leiden (Beverage). 2. Vervangingsinkomen aan einde arbeidsleven of bij wegvallen arbeidsinkomsten wegens ziekte, ongeval, moederschap, invaliditeit of werkloosheid (Bismarck). 3. Bijdragen tot sociale integratie alle ingezetenen en alle potentiële arbeidskrachten in de arbeidsmarkt. Accent op sociale inclusie
De idee dat participeren aan een maatschappij beter is dan uitkeringen geven is het uitgangspunt geweest voor een vrij moderne theorie. Schade-theorie uitgewerkt door Viaene, Lahaye en Van Steenberge. Zij gaan uit van de menselijke schade en volgens hen zijn er bij de menselijke schade maar 2 schadeposten die echt belangrijk zijn: verlies van inkomen uit arbeid en gezondheidsverlies (welzijnsverlies). Gezondheid wordt ruim geïnterpreteerd (fysiek, psychisch en sociaal). Met deze twee schadeposten is ook de sociale zekerheid mee bezig. Deze twee posten zijn niet aan elkaar gekoppeld, je kan uw inkomen verliezen zonder dat u ongezond bent bijvoorbeeld. Deze theorie was vernieuwend op twee terreinen:
Schade als een dynamisch gegeven: schade is niet het loon vergeleken voor en na het ongeval, dat is statisch maar het is het verschil tussen het loon dat je zou verdiend hebben zonder de schade en het loon dat je verdient na de schade. Fenomeen van reflecterende schade: schade die verder gaat dan uzelf zoals familie. Hoe intenser uw band, hoe sterker de schade zal reflecteren.
Een beleid dat met schade bezig is heeft de plicht om eerst schade te voorkomen, indien dit onmogelijk is de schade te herstellen en in laatste instantie te compenseren via een uitkering om de financiële gevolgen te vergoeden.
Deze visie hebben wij jammer genoeg niet in de sociale zekerheid, de eerste functie is nog steeds uitbetalen van vergoedingen en in tweede plaats herstellen. De preventie is nagenoeg helemaal niet sterk uitgebouwd.
14
C. HISTORIEK SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
PERIODE VOOR 1886
Eerste vermeldenswaardig optreden overheid: de overheid treedt voor het eerst op met de wet 21.7.1844: verplichte verzekering ten voordele van zeevarenden onder Belgische vlag. Men heeft een bijzonder stelsel voor de zeelieden ter koopvaardij.
Oprichting van onderlinge bijstandskassen door arbeiders: die onderlinge bijstandskassen zijn gebaseerd op de mutualiteit, geïnspireerd op de Middeleeuwse gilden maar nu gaat men zich richten op industrialisatie door de arbeidende bevolking. Dit was het enige middel om te voorkomen dat zij bij een ongeval niet in miserie zouden terecht komen. Men wilde zich zo voorzien.
Maatregelen ter stimulering en ter controle van deze kassen: de overheid had hier gemengde gevoelens:
Arbeiders stimuleren voor voorzienigheid Wantrouwig omdat de kassen gelinkt zijn met vakbonden en omdat die kassen beheerd worden door de burgers zelf (vrees voor beperkte beheerscapaciteit).
Oprichting Algemene Lijfrentekas in 1850 door overheid.
Wet maatschappijen onderlinge bijstand in 1851: mogelijkheid tot erkenning van hulpkassen. Men maakte hier bijna geen gebruik van omdat er veel administratie bij kwam kijken.
PERIODE VAN 1886 TOT WOI
1886: sociale crisis noopt tot sociale maatregelen: in die periode heeft Bismarck zijn stelsel van sociale zekerheid ontwikkelt. De eerste maatregelen komen voor op arbeidsrechtelijk vlak. 1886-1892: naast in hoofdzaak arbeidsrechtelijke maatregelen, ook:
Wet 21.7.1890: steunfonds voor slachtoffers arbeidsongevallen Wet 23.6.1894: herziening wet mutualiteitsverenigingen 1851: nu is het makkelijker om de aanvraag van rechtspersoonlijkheid aan te vragen, de controle van de overheid vermindert. Men maakt hier meer gebruik van.
Vanaf 1891: subsidiëring erkende kassen. Nog steeds vrije verzekeringen maar de overheid gaat hen faciliteren door het geven van subsidies aan de erkende kassen. Het gaat hier nog niet om een verplichte verzekering! Maatregelen op vlak van sociale zekerheid.
15
Doorbraak sociale politiek vanaf 1894:
Wet 24.12.1903: eerste arbeidsongevallenwet: objectieve aansprakelijkheid WG voor AO. Eerste arbeidsongevallenwetgeving (eerste arbeidsovereenkomstenwet situeert zich in 1900), een werkgever wordt verplicht voor elk ongeval van zijn werknemer een bepaalde vergoeding te geven. Andere sociale risico’s: “gesubsidieerde vrijheid”, bv: pensioen, gezinsbijslag,… blijven nog zitten in de fase van de gesubsidieerde vrijheid. Verplichte pensioenverzekering voor mijnwerkers: wet 5.6.1911. Dit is het tweede bijzonder stelsel met verplichte pensioenverzekering. Dit is ondertussen afgeschaft en ingevoegd bij het algemeen stelsel van werknemers, nu is er nog maar één bijzonder stelsel (zeelieden en koopvaardij).
INTERBELLUM
Meer verplichte verzekeringen!
Bestaande verzekeringen AO en mijnwerkerspensioenen geconsolideerd. Uitbreiding verplichte verzekeringen: naast arbeidsongevallen zien nieuwe verplichte verzekeringen het licht.
BZ: Beroepsziektewet 24.7.1927: in België heeft men een apart systeem voor beroepsziekten apart van arbeidsongevallen! Dit is uniek want in de meeste landen neemt men dit samen. Ouderdom en vroegtijdig overlijden voor werklieden en bedienden: Wetten 10.12.1924 en 10.3.1925. Gezinsbijslagen: Wet 4.8.1930.
Ziekte en werkloosheid: vrije gesubsidieerde verzekeringen: de oorzaak is het uitbreken van WOII, hierdoor is dit nog niet verplicht op dat moment.
VAN WOII TOT JAREN ‘60
Tijdens de wereldoorlog was er een vergadering tussen werkgever en werknemer die leidde tot het ontwerp akkoord van sociale solidariteit. “Ontwerp akkoord van sociale solidariteit”: basis voor naoorlogse politiek SZ: men tekent het beleid uit voor de naoorlogse sociale politiek.
Besluitwet 28.12.1944 inzake maatschappelijke zekerheid der arbeiders: dit is het resultaat van het ontwerp. Wij werden beïnvloed door Bismarck die sociale zekerheid wilde voor arbeiders (<-> Beverage: iedereen). Invoering verplichte verzekering ZIV en werkloosheid
Invoering (gedeeltelijke) repartitie in pensioenstelsel: men noemt dit het repartitiestelsel (staat tegenover het stelsel van kapitalisatie), dit zijn twee stelsels om pensioenen te financieren, wij hanteren het eerste.
16
Repartitie (omslagstelsel)= de pensioenlast van de huidige gepensioneerden wordt omgeslagen door de huidige werkkrachten. De ene generatie financiert de andere.
Men maakt komaf met het stelsel van kapitalisatie= je stort zelf premies op een rekening en uw pensioen wordt gefinancierd door eigen premies.
Hervorming en verbeteringen van sectoren AO, gezinsbijslagen, werkloosheid, pensioenen en aanzet sociale verzekeringen zelfstandigen: het zelfstandigenstelsel is veel later ontwikkelt dan het werknemersstelsel.
1960-1965: voltooiing stelsel: in deze periode is er belangrijke wetgeving tot stand gekomen, geen verdere details.
1965-1974
Grote uitbouw: de gouden jaren ‘60= geld in overvloed. Heel de sociale zekerheid wordt uitgebouwd en aangevuld met sociale bijstand. Vrijwel volledig vervanging van basiswetgeving: o.m. RSZ-Wet (1969), Beroepsziektewet (1970), Arbeidsongevallenwet (1971) Uitbouw sociale bijstand: gewaarborgd minimumpensioen (1969), tegemoetkomingen MV (1969), gewaarborgde gezinsbijslag (1971) en bestaansminimum (1974) (thans RMI-Wet) Invoering sociaal statuut zelfstandigen (1967)
CRISIS VANAF 1975
Totstandkoming van herstelwetten, programmawetten en anticrisiswetten: Herstelwetten voerden bijvoorbeeld het brugpensioen in (bestaat nu niet meer, nu: werkloosheid met bedrijfstoeslag).
Programmawetten worden niet besproken in het parlement, men wil nog snel maatregelen nemen. De arbeidsrelatiewet bijvoorbeeld is een stuk van een programmawet. Hier heeft men vaak kritiek op. Volmachtsbesluiten sinds volmachtenwet 2.2.1982: ingevoerd door Martens om KB’s te wijzigen. Vanaf 1988: terugkeer naar programmawetten:
Periode 1991-94: ook belangrijke wetgevende teksten: bv. codificatie werkloosheid, hervormingswet ZIV, globaal plan werkgelegenheid.
Periode 1994-96: minder programmawetten, wet belangrijke wetten zoals Wet Openbaarheid Bestuur (11.4.1995), Wet Handvest Sociaal Verzekerde (11.4.1995). Deze wet is zeer algemeen.
17
Sinds 1996: nieuwe stroomversnelling Wetten 26.7.1996 tot:
Bevordering tewerkstelling en competitiviteit ondernemingen Modernisering SZ en vrijwaring betaalbaarheid pensioenen Realisatie budgettaire voorwaarden toetreding België tot Europese Economische en Monetaire Unie Gelijkschakeling pensioenleeftijd man/vrouw:
Begin faillissementsverzekering zelfstandigen: idee dat ook zelfstandigen beschermd moeten worden voor economische risico’s.
Activering werkloosheidsuitkeringen (PWA ..): plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen. Dit is een voorloper van dienstencheques, men gaat de uitkering van werklozen activeren, men gaat de uitkering in mindering brengen van het loon van de werkgever. Hij krijgt zo een loonsubsidie.
HUIDIGE AANDACHTSPUNTEN
Verdere harmonisering statuten: de statuten van werknemers en zelfstandigen werden zo meer en meer gelijkgeschakeld. Bv.: uniforme kinderbijslag. Uitbouw “actieve welvaartstaat”:
Nieuw sociaal model sinds 1999 Niet uitkeringen maar maatschappelijke participatie centraal: het terug participeren aan de maatschappij door arbeid die goed betaald wordt of door het verrichten van maatschappelijk nuttige activiteiten. Concept thans onder druk: men evolueert naar een duale maatschappij waar je mensen hebt met een goed loon en arbeidsvoorwaarden en andere mensen hebben geen flexibele arbeid die heel precair is.
Europees discours: “flexicurity-debat”.
Bestrijding van sociale fraude door o.m. invoering elektronische RSZ toepassing Dolsis (gegevens gemakkelijker met elkaar combineren), betere controle fictieve aansluitingen, cumul uitkeringen aanpakken, uitbreiding inspectie, betere inning socialezekerheidbijdragen. Minister Crombé heeft hier zijn aandeel bij, er volgden een reeks van maatregelen.
18
D. STRUCTUUR SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
Wettelijk algemeen stelsel in België is opgebouwd rond professionele categorieën:
Werknemers Zelfstandigen Ambtenaren: komt hier niet aan bod, zie masterjaar.
Je kan ook stelsels met elkaar combineren. De verschillen komen meer en meer onder druk te staan omwille van het gelijkheidsbeginsel. Categoriaal wil zeggen dat uw bescherming afhangt van de categorie waartoe je behoort.
Daarnaast: bijzondere stelsels en aanvullende stelsels.
Bijzondere stelsels: vroeger waren er twee bijzondere stelsels (mijnwerkers en zeelieden), het stelsel van de mijnwerkers werd geïntegreerd in het algemeen stelsel dus nu blijft enkel het stelsel van de zeelieden over. Aanvullende stelsel: wij zien de wettelijke aanvullende sociale zekerheid (groepsverzekeringen). Deze vorm van stelsels neemt toe, dit betekent dat de solidariteit vermindert (aanvullend en niet langer wettelijk).
19
E. BESTUURLIJKE ORGANISATIE
ADMINISTRATIEF VERANKERD OP 3 NIVEAUS Werknemersstelsel
Centrale overheid: ministeries Parastatale instellingen: elke parastatale instelling heeft een regeringscommissaris. Meewerkende instellingen: bv. ziekenfondsen.
Overheid: federale overheidsdiensten
FOD Sociale Zekerheid: voor elke minister is er een federale overheidsdienst.
POD Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding en Sociale Economie: opgericht voor items die op een bepaald moment zeer relevant zijn. Dit is de overheid hier hebben we als burger niet veel contact mee.
Centrale parastatale instellingen
Dit zijn openbare instellingen met rechtspersoonlijkheid die paritair (werkgevers en werknemers) worden beheerd en een bepaalde sector van de sociale zekerheid beheren (uitgezonderd: RSZ, instelling die de bijdragen int en deze dan verdeelt over de verschillende sectoren).
RSZ: overkoepelende centrale instelling die bijdragen int en verdeelt tussen de diverse takken SZ RSZPPO: inning bijdragen personeelsleden provincies, gemeenten en daaraan ondergeschikte besturen met ingang van 1.1.2015 vervangen door DIBISS (Dienst voor de bijzondere socialezekerheidsstelsels)
Per sector: openbare instellingen die SZ-takken beheren en toezicht uitoefenen op betalingsinstellingen (RVA, Famifed (voorheen RKW), RIZIV, RJV, FAO) of zelf als betalingsinstelling optreden (RVP, FBZ, soms ook Famifed, RJV en FAO) en zelf uitbetalen.
RVA: Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening Famifed: rijkdsdienst kinderbijslag werknemers RIZIV: Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering RJV: Rijksdienst voor jaarlijkse vakantie FAO: Fonds voor arbeidsongevallen RVP: Rijksdienst voor pensioenen FBZ: Fonds voor beroepsziekten
Meewerkende instellingen
Particuliere instellingen, gekenmerkt door institutioneel pluralisme: o.m. ziekenfondsen, vakbonden, kinderbijslagfondsen, vakantiefondsen. Deze zijn ideologisch ingekleurd. De fondsen worden ingekleurd door de werkgever zelf, je kan dit niet kiezen. Daarnaast openbare instelling: Hulpkas voor Werkloosheidsuitkering en Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeit. Deze is niet ideologisch ingekleurd.
20
Schematisch voorgesteld
!!! RKW is nu famifed
RSZ int en verdeelt over de verschillende parastatalen die op hun beurt werken met meewerkende instellingen. Is er geen meewerkende instelling dan keert de parastataal zelf uit.
Zelfstandigenstelsel
Centrale parastatale instelling: RSVZ (= Rijksinstituut voor sociale verzekering voor zelfstandigen): globaal beheer Meewerkende instellingen:
Socialeverzekeringsfondsen: inningsorganismen. Je betaalt een bijdrage aan dit fonds, dit is ideologisch gekleurd. Nationale Hulpkas voor Sociale Verzekeringen van Zelfstandigen: zelfde functie bij nietaansluiting bij fonds. Dit is niet ideologisch gekleurd. Men maant zelfstandigen aan zich aan te sluiten bij een fonds en als men dit niet doet is men automatisch aangesloten bij de tweede (onafhankelijke).
BELANG VAN KRUISPUNTBANK SOCIALE ZEKERHEID
Opgericht bij wet 15 januari 1990. Ze wordt geleid door Frank Robben. Men geeft aan dat de kruispuntbank geen centrale gegevens opslaat maar een verkeersregelaar is die de gegevensstromen beheerd tussen de verschillende sociale zekerheidsinstellingen. Wanneer u een gegeven nodig heeft stuurt u een aanvraag naar de kruispuntbank, zij gaat dit gegeven zoeken en stuurt het door. Het is dus geen centrale databank met het oog op privacy!
Taak: “organisatie van inzameling, uitwisseling en beveiliging sociale gegevens binnen een netwerk, samengesteld uit gegevensbanken van de socialezekerheidsinstellingen, Rijksregister en Kruispuntbank zelf”
Geen centrale databank maar regelt enkel gegevensstromen tussen instellingen sociale zekerheid. Enorme administratieve ontlasting.
21
Bescherming privéleven: permanent aandachtspunt (zie o.m. aanstelling veiligheidsfunctionaris in elke SZ-instelling). Recht op toegang tot gegevens voor elke sociaal verzekerde evenals recht op verbetering en uitwissing van foutieve of ten onrechte bewaarde gegevens.
Kadert in “e-government” (= uitbouw van de dienstverlening van de overheid): blijvend aandachtspunt.
BELANG VAN “HANDVEST SOCIAAL VERZEKERDE” Ingevoerd bij Wet 11 april 1995.
Taak: “regelt verhouding tussen SZ-instellingen en sociaal verzekerde”
Doel: betere rechtsbescherming sociaal verzekerde via “rechtszekerheid”, “toegankelijkheid”, “doorzichtigheid”, “soepelheid”, “snelheid”, “vereenvoudiging administratieve verplichtingen” (doelstellingen). Ruim toepassingsgebied: toepasselijk op “ieder persoon” (meestal enkel sociaal verzekerde dus geen werkgever) en “op iedere instelling van sociale zekerheid” (art.1).
Let wel: vele bepalingen slechts in te roepen door “sociaal verzekerde” Twee centrale items die worden geregeld:
Omschrijving verplichtingen instellingen sociale zekerheid (art.3 tot 7). Uittekenen van kader met oog op eenvormige toekenningsprocedure van sociale prestaties (artt. 8 tot 23).
Verplichtingen instellingen sociale zekerheid
Voorlichtings- en informatieplicht (artt. 3 tot 6) Kennisgevingsplicht (art. 7): kennisgeving van de beslissing die genomen wordt en die moet de beroepstermijn vermelden.
aan te vullen met andere bestuursrechtelijke bepalingen: bij Wet Openbaarheid Bestuur (met o.m. recht op toegang tot dossier)
Toekenningsprocedure sociale prestaties
Enkel “kader”: kan verder per sector worden gespecificeerd
Aanvraag of ambtshalve toekenning (artt. 8 en 9) Beslissing (artt.10 tot 16) Herziening (artt.17 tot 19): juridische of materiële vergissing. Intrest (artt. 20 tot 21bis) Afstand van terugvordering onverschuldigd betaalde bedragen (art. 22): hiervoor zijn voorwaarden. Voorzieningstermijnen (art. 23): beroepstermijn is vastgesteld op drie maanden, deze termijn geldt altijd, korter mag niet!!!
