Sociale NetwerkStrategieën een leergeschiedenis
MEE Plus Groep
Inhoudsopgave
3
Daarom Sociale NetwerkStrategieën! Voorwoord Annelien Theeuwes, regiomanager MEE Brabant Noord
4
Wat zijn Sociale NetwerkStrategieën?
6
Casus Henk: Samen met de buurman de tuin opruimen
8
Waarom Sociale NetwerkStrategieën?
10
Casus Dennis en Marianne: Als je zorgen deelt, geeft dat emotioneel zoveel meer ruimte!
12
Samenvatting: Daarom Sociale NetwerkStrategieën!
16
4
Voorwoord Voor u ligt een leergeschiedenis over Sociale Netwerk Strategieën. Onze leergeschiedenis; want deze is tot stand gekomen doordat medewerkers van MEE Brabant Noord openhartig vertellen over hoe het is om met deze werkwijze aan de slag te gaan. Inspirerende successen worden gedeeld, maar ook teleurstellingen. Enthousiasme en optimisme, maar ook weerstanden en twijfels komen ter sprake. Mijn dank daarvoor, want alleen zó kunnen we echt leren! In deze leergeschiedenis staan we op kritische wijze stil bij onze inspanningen om van Sociale NetwerkStrategieën een succes te maken. Omdat blijkt dat ook andere organi saties geïnteresseerd zijn in deze aanpak en ons steeds vaker vragen om onze ervaringen met hen te delen, geven we middels dit boekje een kijkje in onze keuken: Waarom zijn we zo enthousiast over het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën? Wat zijn de resultaten voor de cliënt? En wat betekent het invoeren van een nieuwe werkwijze voor medewerkers en voor de organisatie als geheel?
5
Drie jaar geleden heeft MEE Brabant Noord er voor gekozen alle uitvoerende medewerkers op te leiden in de werkwijze Sociale NetwerkStrategieën. Inmiddels gecertificeerd zijn zij gericht gaan werken vanuit onze visie: als mogelijk heden en krachten vanuit de cliënt en zijn netwerk worden geactiveerd en benut, ontstaan er betere antwoorden op hulpvragen en duurzame oplossingen. Dit sluit tevens aan bij de huidige tijdgeest waarin er bezuinigd moet worden op de zorg en mensen aanspraak moeten maken op hun eigen kracht. Naast de oplossingen die uit het netwerk komen, kan nog altijd de professional ingezet worden. De oplossing is op maat. Met trots mag ik u onze leergeschiedenis presenteren en hoop dat u dit met plezier leest. Laat u inspireren! Annelien Theeuwes Regiomanager MEE Brabant Noord
6
Wat zijn Sociale NetwerkStrategieën? De werkwijze Sociale NetwerkStrategieën, gaat uit van de eigen kracht van de cliënt en zijn omgeving: de kracht om beslissingen te nemen, plannen te maken, en deze plannen samen uit te voeren. In het leven van cliënten zijn professionele hulpverleners altijd passanten. Hierdoor bieden zij geen echte continuïteit. Familie en vrienden zijn vaak langduriger met elkaar verbonden en staan dichter bij de cliënt. Sociale NetwerkStrategieën richten zich op het activeren van het sociale netwerk van een volwassene, een kind of een gezin. Dit netwerk kan bestaan uit familieleden, vrienden, buren, collega’s of bijvoorbeeld de trainer van de sportclub. Doel van Sociale NetwerkStrategieën is dat de cliënt samen met zijn familie en sociaal netwerk, oplossingen zoekt voor zijn problemen. De mensen die belangrijk zijn voor de cliënt en/of een gezin, komen bij elkaar in een familienetwerkberaad. Zij krijgen bij aanvang van dit beraad van de cliënt, en van eventuele betrokken professionals, alle informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de problemen. Daarna volgt uitleg over de hulpvragen die de cliënt heeft. De cliënt maakt vervolgens, zonder de aanwezigheid van professionals en met de door hem uitgenodigde personen, een actieplan waarin een antwoord komt op de vragen. De cliënt en zijn netwerk spelen na het familienetwerk beraad een actieve rol bij de uitvoering van het plan. Dit betekent niet per definitie dat de cliënt wordt ontkoppeld van zorg of dienstverlening. Professionele zorg kan zeker deel uitmaken van het gemaakte plan.
7
> Cliënten raken enthousiast wanneer zij merken dat de voor hen belangrijke personen willen meedenken. Cliënten raken enthousiast wanneer zij merken dat de voor hen belangrijke personen willen meedenken en een bijdrage willen leveren. Meestal doen mensen uit het netwerk al iets voor de cliënt. Soms zijn deze personen overbelast. Ook voor hen is het vaak prettig om in een familienetwerk beraad zorgen te kunnen delen en de kans te krijgen aan te geven welke rol zij willen spelen bij de uitvoering van een plan. Niemand wil immers taken opgedrongen krijgen of alles op zijn bord terecht zien komen. Het is een misverstand dat het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën ertoe leidt dat mantelzorgers extra worden belast. Door zorg breder te delen met het gehele netwerk, kan deze belasting juist worden beperkt. Want als meer mensen meedenken en iets willen betekenen, voelt de cliënt en zijn eventuele mantelzorger zich meer gesteund in zowel praktisch als emotioneel opzicht. Bij het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën is het uitgangspunt dat de cliënt eigenaar is van zijn problemen, maar ook van zijn oplossingen. De rol van de professional verandert hierdoor: bemoeit zich niet langer met de inhoud, draagt geen oplossingen aan en neemt geen verantwoordelijkheden over. De professional coördineert en begeleidt het proces voor, tijdens en na een familie netwerkberaad. Hij ondersteunt de cliënt en zijn netwerk om zelf besluiten te nemen, oplossingen te zoeken, een plan te maken, en dit ook uit te voeren.
HENK Samen met de buurman de tuin opruimen Henk is een man van 46 jaar. Hij heeft geen vrienden en met zijn familie is het contact verwaterd. Henk verwaarloost zijn huis en voortuin, iets waar de buurt zich aan stoort. Wanneer Henk ’s morgens met een pakje brood onder zijn snelbinders naar zijn werk fietst, zegt hij niemand gedag. Al bots je tegen hem op: hij zal nooit een praatje maken. De kinderen in de buurt vinden het leuk om Henk na te roepen, sneeuwballen tegen zijn ruit te gooien en belletje te trekken bij die ‘vreemde man’. Niemand weet dat Henk een autistische stoornis heeft. Het grootste probleem is dat Henk vrijwel niets uit zichzelf doet. Hij moet een opdracht krijgen en een beetje toezicht hebben op de uitvoering daarvan, en dan kan hij heel veel zelf. Zus Ineke heeft Henk altijd met van alles geholpen. De afgelopen jaren heeft zij zich echter grotendeels terug getrokken omdat het haar teveel werd dat alle zorg alleen op haar schouders kwam. Ondertussen zijn het huis van Henk en ook zijn financiën, een rommeltje geworden. Ineke zou graag zien dat haar broer professionele ondersteuning krijgt, maar Henk wil absoluut geen vreemde mensen over de vloer.
Met toestemming van Henk, gaat de consulent van MEE in gesprek met de familie, enkele buurtbewoners en collega’s van Henk. Tijdens dit familienetwerkberaad wordt uitgelegd dat Henk een autistische stoornis heeft en wat zijn beperkingen zijn. Nadat deze informatie is gegeven, maakt Henk met een paar buurtbewoners, twee familieleden en een collega, een concreet plan: als de buurman in zijn eigen tuintje werkt, vraagt hij Henk om ook aan de slag te gaan, en drinken ze een bakje koffie in de pauze. Een collega gaat Henk ondersteunen bij het ordenen van zijn administratie en financiën. Zus Ineke, die opgelucht is dat niet langer alle ondersteuning van haar moet komen, spreekt met Henk af dat zij eens per twee weken komt helpen met het opruimen van het huis.
10
Waarom Sociale NetwerkStrategieën? Annelien Theeuwes regiomanager MEE Brabant Noord > ‘Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën sluit nauw aan bij onze visie, namelijk dat het belangrijk is om te vertrouwen op de kracht van de cliënt zelf en die van zijn omgeving. Wij denken dat het mensen kan verzwakken en onnodig afhankelijk maakt wanneer professionals alle zorg als vanzelfsprekend uit handen nemen. Bovendien zijn professionals maar tijdelijk, het netwerk is duurzamer. Sociale NetwerkStrategieën sluiten goed aan bij onze visie op ‘regie over eigen leven’. Dit is niet nieuw, maar iets waarvoor MEE, juist als onafhankelijk dienstverlener, al jaren strijdt. Het past ook in de maatschappelijke beeldvorming over mensen met een beperking: in onze samenleving moet iedereen zoveel als mogelijk is, gewoon kunnen meedoen. > Het gaat ons primair om de manier waarop je kijkt naar de cliënt. Er zijn vergelijkbare methodieken, maar we hebben heel bewust voor Sociale NetwerkStrategieën gekozen. Vanuit Sociale NetwerkStrategieën werk je breed, het is echt een werkwijze en niet alleen een methodiek die je in sommige cliëntsituaties inzet. Want het gaat ons primair om de manier waarop je kijkt naar de cliënt. Dat we Sociale NetwerkStrategieën in eigen huis konden halen en iedereen konden trainen, was uiteindelijk door slaggevend. We vinden dat alle uitvoerende medewerkers binnen onze organisatie handen en voeten moeten geven aan onze visie dat cliënten het recht hebben om samen met hun netwerk oplossingen te vinden voor problemen.
11
> We moeten als consulent van vandaag goed voor ogen houden: wij zijn er voor de cliënt en niet andersom. Het is hún leven! Zeker bij mensen met een verstandelijke beperking, wordt snel hulpverlening ingezet. Te lang hebben professionals, ook MEE-consulenten, goedbedoeld zaken geregeld waarvan zij dachten dat dat goed was voor hun cliënt. Maar doe je dan wat mensen echt zelf willen? En doe je de dingen ook in hún tempo? Wanneer je cliënten en hun netwerk coacht bij het zelf keuzes maken en met eigen kracht aan problemen werken, dan komen er vaak oplossingen die niet alleen beter, maar vooral ook duurzamer zijn. We moeten als consulent van vandaag goed voor ogen houden: wij zijn er voor de cliënt en niet andersom, het is hún leven! Drie jaar geleden werd duidelijk dat er binnen de AWBZ grote veranderingen en bezuinigingen op komst waren. In de komende jaren zullen zorgindicaties voor ambulante AWBZ-zorg, zoals activerende en ondersteunende begeleiding, nog moeilijk te krijgen zijn. Dit is zeer ingrijpend voor onze cliënten. Want de hulpvragen blijven en worden steeds complexer. Daarom moeten we voor hen een werkwijze hebben die dit kan helpen opvangen en die tevens tijdbestendig is. Ik ben er van overtuigd dat de werkwijze Sociale NetwerkStrategieën dit biedt.’
Dennis en Als je zorgen deelt, geeft dat emotioneel zoveel meer ruimte! Dennis (49) en Marianne (44) vormden met hun twee puberdochters en een vrolijke labrador, een doorsnee gezin. Ze werkten beiden, deden vrijwilligerswerk en hadden veel sociale contacten. Totdat Dennis in de zomer van 2005 een hersenbloeding krijgt. Er volgt een spoedoperatie en na een week is hij alweer thuis. ‘De schade valt waarschijnlijk mee’, zo vermoeden de artsen. Maar de schade valt niet mee. Dennis > ‘Ik was een kasplantje. Ik kon niet meer werken en was voortdurend doodmoe. Dat is zo gebleven. Nieuwe zaken kan ik niet meer onthouden, drukte en lawaai kan ik niet verdragen. Ik zat hele dagen thuis en vond dat verschrikkelijk. Ik had altijd een heel actief leven geleid met veel sociale contacten. Bovendien was ik erg veranderd, maar zelf zag ik dat helemaal niet. Eigenlijk zie ik dat nog steeds niet… het wordt me verteld.’ Marianne > ‘Twee jaar geleden hebben we contact gezocht met MEE met de vraag of er voor Dennis een vorm van dagbesteding mogelijk was. Daarnaast hadden we behoefte aan ondersteuning in ons gezin.’ Dennis: ‘Voor Marianne was het heel zwaar, maar dat begreep ik toen niet. Ze was extra gaan werken om de financiële gevolgen van mijn ziekte op te vangen en thuis was ze mijn verpleegster.’ Marianne vult aan: ‘Ook de kinderen, die in de pubertijd waren, wisten zich vaak geen raad met hun ‘nieuwe’ vader. En onze sociale contacten verminderden snel, want Dennis kan drukte niet verdragen. Na een uurtje bezoek is hij gewoon drie dagen uitgeteld! Wat vooral heel moeilijk was en is, is dat als je Dennis een uurtje ziet, je niets aan hem merkt. Daardoor voelde ik me heel eenzaam. Je bent bang dat anderen denken dat je klaagt of overdrijft.’
Marianne In mei 2008 wordt een klein familienetwerkberaad gehouden met twee vriendenstellen die in de buurt wonen. Ook de dochters van 17 en 19 en hun vrienden sluiten aan. Marianne > ‘De consulent heeft hele duidelijk informatie gegeven over de neurologische problemen van Dennis en de gevolgen hiervan op ons gezin. Dit was voor onze vrienden best confronterend, want als buitenstaander ga je af op wat je ziet en hoort en besef je niet hoeveel impact hersenschade heeft. Onze dochters lieten bij de uitleg verdriet, machteloosheid en boosheid zien. Ze hadden tot dan toe vooral de neiging gehad hun vader te ontzien en het huis te ontwijken. Door de uitleg beseften ze dat de situatie gewoon voor ons alle vier heel moeilijk is en dat ze best voor zichzelf mogen opkomen. Na de informatiefase hebben we met onze vrienden gedeeld dat ons sociale kringetje heel klein was geworden en dat Dennis, die hele dagen thuis zat, de contacten met anderen erg miste. We hebben toen afgesproken dat deze vrienden vaker een kwartiertje bij Dennis binnen zouden lopen voor een praatje. Ook hebben we een paar vaste afspraken gemaakt over samen koffie drinken en bij elkaar gaan eten.
Als ik kijk naar de lange termijn effecten van het netwerk beraad, dan is het belangrijkste dat ik me nu gesteund en begrepen voel. Nu twee jaar later zijn de praktische afspraken wel wat verwaterd, maar dat is eigenlijk secundair. Omdat deze vriendenstellen de situatie nu echt begrijpen en ook hebben geuit te willen helpen, durf ik makkelijker kleine dingen te vragen, bijvoorbeeld of ik even de auto mag lenen als de mijne kapot is. Ook kan ik met een geruster hart een middagje gaan winkelen. Als Dennis mij belt omdat er iets is, kan ik één van de vrienden vragen even bij ons binnen te lopen. Het gebeurt niet zo vaak, maar het gevoel dat het kan, geeft mij een enorme rust en meer bewegingsvrijheid. Geven is makkelijker dan vragen. Toch zou ik iedereen aanraden zijn netwerk te betrekken als je beseft dat je hulp nodig hebt. Want als je zorgen deelt, geeft dat emotioneel zoveel meer ruimte! Wat ik ook heb geleerd: als je zelf hebt durven vragen, kan je ook makkelijker geven. Dan heb je namelijk ervaren hoe steun in kleine dingen zit: een kaartje, een attentie waaruit blijkt dat iemand aan je heeft gedacht.’
15
Medewerkers aan het woord Guy de Hoop consulent > ‘Sociale NetwerkStrategieën zijn geen toverstaf, maar ik ben erg enthousiast over het resultaat! Ik zie dat mensen op eigen kracht dingen uitvoeren en zich door elkaar gesteund voelen. Dit krijg ik ook terug van cliënten zelf.’ Josanne Leermakers consulent Servicebureau > ‘Ik ben erg voor eigen regie en eigen verantwoordelijkheid. Passant zijn als dienstverlener voelt voor mij dan ook prima. Want als je de spil blijft in het proces, blijft er bij de cliënt een grote afhankelijkheid van de consulent. Ik geloof bovendien, dat als de professional minder bepalend aanwezig is, mensen met elkaar tot beter sluitende oplossingen komen.’ Angelique de Rijk consulent > ‘Door breder te kijken, kan ik motieven en emoties van cliënten nu beter plaatsen. Daardoor wordt mijn ondersteuning efficiënter. Ook heb ik beter leren loslaten. Een grote valkuil voor hulpverleners, is te denken dat JIJ weet wat goed is. Dan heb je goedbedoeld van alles geregeld, en dan haakt de cliënt opeens af omdat het gewoon niet zijn oplossing is of omdat hijzelf of zijn netwerk er nog niet aan toe is.’ Ruud Jansen consulent > ‘Uit ‘eigen volk’ komt vaak meer kracht en komen betere oplossingen dan uit professionals! Bovendien worden de oplossingen dan gedragen door de cliënt en zijn systeem en dit maakt het makkelijker ze ook uit te voeren. Ook hebben deze oplossingen een langere houdbaarheidsdatum. Resultaat voor de cliënt: ze hebben het zelf gedaan en dat maakt hen sterker! Mensen zijn vaak verbaasd over hoeveel ze zelf kunnen.’
16
Daarom Sociale NetwerkStrategieën!
De cliënt wordt niet overruled door goedbedoelende professionals en behoudt de regie over zijn eigen leven. Oplossingen die door de cliënt en zijn netwerk worden bedacht, sluiten meestal beter aan bij de hulpvraag en hebben een langere levensduur. Mantelzorgers kunnen zorgen letterlijk en figuurlijk delen, waardoor zij minder snel overbelast raken en de zorg langer kunnen volhouden. Cliënten met een langdurige en complexe zorgvraag hebben regelmatig gezamenlijk overleg met zowel mantelzorgers als professionals. Zo kan er gebruik worden gemaakt van elkaars kennis en ervaring en is tevens helder wie, welke taken en verantwoorde lijkheden heeft. Dit voorkomt het langs elkaar heen werken van zowel instanties als mantelzorgers.
17
Het sociale netwerk is duurzamer en biedt vaak meer continuïteit dan hulpverlening. Professionals zijn passanten. Ambulante geïndiceerde AWBZ-zorg, zoals activerende en ondersteunende begeleiding, zal als gevolg van bezuinigingen vrijwel verdwijnen. Sociale Netwerk Strategieën is een werkwijze die dit helpt op te vangen. Door het versterken van het natuurlijke netwerk vermindert dikwijls de behoefte aan professionele zorg en kunnen zwaardere vormen van zorg worden voorkomen of uitgesteld. Als de cliënt en zijn netwerk hun eigen krachten ervaren, vergroot dit het zelfvertrouwen en vermindert dit de afhankelijkheid van professionals.
18
www.meeplusgroep.nl
