Sociaal-economische gezondheidsverschillen en werk: consequenties voor arbeidsparticipatie en pensionering Lex Burdorf Hoogleraar Determinanten van Volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam
Sociaal-economisch gezondheidsverschillen en werk
Deze lezing gaat over: 1.
Sociaal-economische verschillen in gezondheid en (gezonde) levensverwachting
2.
Wat is bijdrage van werk aan sociaal-economische verschillen ?
3.
Consequenties van sociaal-economische verschillen voor arbeidsparticipatie en pensionering
1. Snel stijgende levensverwachting …..
Levensverwachting bij geboorte, bron: CBS 2013
1. ….maar niet voor iedereen even snel
1. ….en een groot gat tussen levensverwachting en levensverwachting in goede gezondheid
1. ….en grote verschillen in chronische ziekten
Kunst, Bevolkingstrends 2007
1. Gezondheidsverschillen in Europa Verschillen in sterfte naar opleidingsniveau (basisonderwijs vs academisch onderwijs)
Mackenbach et al 2008
1. Gezondheidsverschillen in Europa Verschillen in sterfte naar beroepsniveau (elementair vs wetenschappelijk) Mackenbach et al 2008
1. Gezondheidsverschillen in Europa
Toename van sociaal-economische sterfteverschillen door crisis ? Mackenbach 2006
1. Sociaal-economische verschillen in gezondheid: tussenstand 1
*
verschil in levensverwachting naar opleidingsniveau: 6 tot 7 jaar
*
verschil in gezonde levensverwachting naar opleidingsniveau: 18 tot 19 jaar
*
lage opgeleiden hebben aanzienlijk meer chronische ziekten
*
sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn in alle EU landen aanwezig
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
Schuring et al 2009
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
Meta-analyse over invloed van werkloosheid op sterfte op latere leeftijd
Roelfs et al. Soc Sci Med 2011;72:840-54
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
7,00
6,00
Odds Ratio
5,00 less than good health chronic disease
4,00
depressive symptoms mobility problems
3,00
2,00
1,00 unemployed
retired
homemaker
disabled
Work status
Displacement from labour market during 2 year follow-up 2004 to 2006 in SHARE study [Van den Berg et al. Occup Environ Med 2010;67:845-52]
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
Arbeidsverwachting (Working Life Expectancy): Het aantal jaren dat iemand deelneemt aan het arbeidsproces voordat hij / zij met pensioen gaat. Aanpak: opstellen van een arbeidsparticipatie tabel per leeftijd de arbeidsstatus en de instroom en uitstroom betaalde arbeid 1999-2009 Arbeidsverwachting (jaren) op 25 jarige leeftijd 40
aantal jaren in betaalde arbeid
35 30 25
lage opleiding
20
middelbare opleiding hoge opleiding
15 10 5 0 mannen
vrouwen
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
Procentuele verdeling van verlies aan arbeidsverwachting op 25 jarige leeftijd (mannen) 40 35 arbeidsongeschiktheid
30
werkloosheid %
25
vroeg pensioen geen inkomen
20
student
15
migratie 10
sterfte
5 0 lage opleiding
middelbare opleiding
hoge opleiding
2. Wat is bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen
Verlies aan arbeidsjaren door arbeidsongeschiktheid onder 325.000 Zweedse bouwvakkers vanaf 1971 tot 2010 Beroepsgroep (natuur) steenbewerker isoleerder dakdekker beton-werker … opzichter kantoor-personeel
Aantal jaren verlies 3,2 3,0 3,0 2,7 0,9 0,7
2. Bijdrage van werk aan gezondheidsverschillen: tussenstand 2
*
gezondheid is een belangrijke voorwaarde om werk te krijgen en te houden
*
werkloosheid heeft negatieve gevolgen voor de gezondheid
*
er zijn grote verschillen naar opleidingsniveau in verlies aan arbeidsjaren door gezondheidsproblemen
*
invloed van zwaar werk is in Nederland grotendeels onbekend, in Zweden grote verschillen naar zwaarte van beroep (tot 3,2 arbeidsjaren verlies door arbeidsongeschiktheid)
3. Consequenties van sociaal-economische verschillen voor arbeidsparticipatie en pensionering Arbeidsparticipatie: *
lager opgeleiden hebben slechtere gezondheid en zwaarder werk: ⇒ hogere kans op arbeidsongeschiktheid
*
oudere werker die arbeidsongeschikt of werkloos is, heeft slechte arbeidskansen ⇒ bij langer doorwerken vergroting van huidige verschillen
3. Consequenties van sociaal-economische verschillen voor arbeidsparticipatie en pensionering Pensionering: Consequenties van het huidige beleid
3. Consequenties van sociaal-economische verschillen voor arbeidsparticipatie en pensionering Alternatief: Iedereen even veel jaren pensioen !
3. Consequenties van sociaal-economische verschillen: tussenstand 3
* arbeidsparticipatie is een belangrijke oorzaak van sociaal-economische gezondheidsverschillen * in de huidige situatie hebben lager opgeleiden met zwaarder werk een verhoogde kans op arbeidsongeschiktheid, werklooshied en armoede * langer doorwerken voor iedereen zal de sociaal-economische gezondheidsverschillen vergroten * het huidige pensioen-systeem bevoordeelt hoger opgeleiden
Wat te doen ?
Aanbevelingen Sociaal-economische gezondheidsverschillen verkleinen door: 1.
Stimuleren arbeidsparticipatie, zeker bij lager opgeleiden
2.
Ontwikkel effectieve interventies voor (oudere) werknemers en werknemers met gezondheidsbeperkingen [Stel harde eisen aan effectiviteit van re-integratie activiteiten]
3.
Investeer in duurzame inzetbaarheid werknemers, bedrijven, overheid
a.burdorf @ erasmusmc.nl
