Slim bouwen met Slimbouwen

Tekst: Jos Lichtenberg, voorzitter stichting Slimbouwen

Slim bouwen met ® Slimbouwen De bouwwereld is een belangrijk keurmerk rijker. Voor het eerst worden er predicaten toegekend aan gebouwen, producten, concepten en ondernemingen op basis van Slimbouwen. Slimbouwen is een jong gedachtegoed leidend tot een combinatie van toekomstbestendig en efficiënt bouwen. Duurzaam en nog concurrerend ook. Dit artikel gaat vooral in op het keurmerk.

De introductie van een vernieuwend keurmerk

In 2003 werd het begrip Slimbouwen voor het eerst verbonden aan een nieuwe benadering van bouwen. Die reageert op de conventionele wijze van bouwen, waarbij opvalt dat stap voor stap een bouwtechnologie is gegroeid die een zware maatschappelijke belasting met zich meebrengt. Denk maar aan het aandeel dat de bouw heeft in het transport (25%), afval (35%) en het energieverbruik (43%). Dit soort eyeopeners sloegen in als een bom en stimuleerden een stroom van innovaties. Sinds die tijd is het met Slimbouwen alleen maar bergopwaarts gegaan. Inmiddels worden zo’n 50 gebouwen gerekend tot de verzameling Slimbouwen gebouwen en zijn vele producten ontwikkeld om het nieuwe bouw- en gebruiksproces te ondersteunen.

26

Visie Dat alles ontlokt natuurlijk wel een vraag uit de markt. Leveranciers willen graag meeliften op het succes door producten op Slimbouwen af te stemmen en opdrachtgevers willen graag bouwen volgens de principes van het Slimbouwen. Slimbouwen is altijd gepositioneerd als freeware. De stichting moedigt aan tot Slimbouwen, maar tegelijkertijd geeft ze aan dat misbruik wordt gestraft. Logisch, want de stichting wil het gedachtengoed niet graag zien devalueren. Voor je het weet is alles Slimbouwen. Uitsluitend om die reden is het merk van begin af aan beschermd. Vandaar ook het ®etje, dat regelmatig achter de naam is te vinden. Men vraagt zich af: “Hoe Slim is mijn gebouw of pro-

duct?”. Geen eenvoudige vraag, omdat Slimbouwen vooral als een visie, als een richtingaanwijzer is gepositioneerd, zeker niet als bouwsysteem. Dat is nu juist wat Slimbouwen pertinent aan de markt wil overlaten.

Erkenning Omdat betrokkenen bij gebouw- of productontwikkeling behoefte hebben aan een Slimbouwen erkenning, is besloten om een predicaat in het leven te roepen, een keurmerk. Het afgelopen jaar is het fundament hiervoor ontwikkeld.Producten en gebouwen kunnen worden beoordeeld op vier kernwaardes waarvan de beginletters het woord FRED vormen. Flexibiliteit, Reductie van volume en materiaal, Efficiëntie en Duurzaamheid in brede zin. Een expert commissie beoordeelt de door inzenders aangeboden producten of projecten. Niet door cijfers te geven, maar door ze te benchmarken met andere pro-

jecten en producten die op termijn samen een steeds gedetailleerdere schaal gaan vormen. De toekomst is ook niet meer van de harde natuurkunde, eerder van de fuzzy logics en daar past een dergelijke benadering ook in. De beoordelingscommissie spreekt zich in deze fase alleen maar uit of de inzending voldoende kenmerken heeft om er een Slimbouwen erkenning aan te kunnen verbinden. Ze heeft daarbij wel de opdracht gekregen om de lat hoog te leggen en streng te zijn. De wereld om ons heen verandert in hoog tempo. Vandaar dat een predicaat van een jaartal zal zijn voorzien, eventueel voorzien van een geldigheidsduur. Door de benchmark benadering en de discussie die in het expert comité zal worden gevoerd zullen conclusies ook transparant kunnen worden gemotiveerd.

Eerste keurmerk

Foto linker pagina Uitreiking eerste Slimbouwen keurmerk

In januari zijn op de beurs Gevel 2012 is het eerste keurmerk uitgereikt. Door de aard van het evenement was het aantal gevelgebonden concepten groot. De eer is te beurt gevallen aan De Reactieve Gevel; een Slimbouwen®Concept dat een verslimming is van een gevelsysteem. De Reactieve Gevel heeft het keurmerk verkregen vanwege zijn hoge score op Flexibiliteit en Efficiëntie. De gevel kan als vooraf geassembleerd element worden geplaatst, waarna deze door middel van twee stekkerverbindingen op de installatie wordt aangesloten. Hierdoor is de kwaliteit hoger en kan bouwtijd verkort worden. Naast de uitreiking van het eerste keurmerk is er deze dag ook een concept met hoge Slimbouwen potentie genomineerd. Dit betreft de [E]novatie gevel. Details over deze projecten met de Slimbouwen ken-

merken kunnen worden nagelezen op de website www.slimbouwen.nl.

Toekomst Nu zijn het nog producten , concepten en gebouwen geweest die werden beoordeeld. In de toekomst zullen ook adviseurs worden beoordeeld om bij Slimbouwen projecten te kunnen adviseren en zullen ook bedrijven als onderneming van een Slimbouwen predicaat kunnen worden voorzien. Het gaat dan vooral om het vermogen en de garanties om binnen het Slimbouwen proces een correcte rol te kunnen vervullen. Daarbij zullen eisen aan de kennis en vaardigheden worden gesteld en zullen daartoe ook door de Stichting opleidingen en trainingen worden aangeboden.

Integraal Het unieke van dit keurmerk is dat het wordt verleend op een integraal (holistisch) niveau. Geen beoordeling van één kenmerk voor een bepaald product, maar een meerdere aspecten omvattende erkenning op projectniveau. Het staat om die reden kort bij het belang van de vraagmarkt, de eindgebruikers. Niet alleen goed voor het milieu, maar ook nog eens concurrerend. Dat betekent dat het keurmerk voor aanbieders van projecten en producten een wervende werking heeft en daarmee is het als vanzelf begerenswaardig. Slimbouwen is hiermee in een nieuwe fase van haar bestaan gekomen. Meer details vindt u op www.slimbouwen.nl of kunt u opvragen bij de stichting Slimbouwen te Nieuwegein, Monique Blacha, tel 030-7509805. ❚

Foto boven Eerste Slimbouwen keurmerk voor de Reactieve Gevel Foto Midden Uitreiking Slimbouwen certificaten Foto onder Uitreiking nominatie Slimbouwen keurmerk

27

MEESTERSTUK

MR.BETTINA

HERTSTEIN

Sti

Onlangs overleed M EESTERSTUK Mulisch. Volgens

Gelijkwaardigheid Enige tijd geleden heb ik het verzorgen van de administratie van mijn hoogbejaarde moeder op me genomen. Tussen de paperassen vond ik een reclameblaadje van een 'uitzendorganisatie' dat de volgende tekst heeft: "De Vrouw: haar beroep en haar redelijke wensen of hoe verdient U fl. 175,- per week". Die tekst bracht bij mij in herinnering haar frustratie dat de (meerderjarig) gehuwde vrouw tot de inwerkingtreding van de zogeheten Lex (= wet) Van Oven in 1957, niet gelijkwaardig was aan de man. Tot dat moment werd de vrouw zodra zij trouwde handelingsonbekwaam en stond zij dus in rechtspositie gelijk aan een kind. Gelukkig ligt het vraagstuk van de gelijkwaardigheid van man en vrouw reeds lang achter ons en kiezen ook steeds meer vrouwen voor een functie in de bouw.

I

n de bouw leidt de discussie over gelijkwaardigheid van producten (bouwstoffen) regelmatig tot geschillen waarin bouwpartijen het oordeel van de arbiter zoeken. Zo had een (hoofd)aannemer zijn onderaannemer verzocht om offerte uit te brengen overeenkomstig het bestek van de opdrachtgever om bepaalde nader gespecificeerde zonwering te leveren en aan te brengen van het merk Luxaflex of gelijkwaardig. De onderaannemer heeft vervolgens lamellen van het fabricaat Luxaflex en tevens als gelijkwaardig alternatief die van het (goedkopere) fabricaat Kentini geoffreerd. Het zekere voor het onzekere nemend, checkte de aannemer nog telefonisch met zijn onderaannemer of deze de gelijkwaardigheid van de Kentini lamellen ook daadwerkelijk zou kunnen aantonen. Na een bevestigend antwoord hierop, verkreeg de aannemer de opdracht van zijn opdrachtgever. Toen bij de eerste bouwvergadering werd verzocht om de gelijkwaardigheid aan te tonen, gaf de onderaan-

nemer niet thuis. Aansluitend heeft de opdrachtgever van de aannemer bericht dat ter zake van de lamellen het bestek aangehouden dient te worden omdat noch de rails noch de kleur en structuur van de Kentini lamellen overeenkomen met die van Luxaflex. Daarop heeft de aannemer de onderaannemer verzocht om de Luxaflex lamellen te leveren en te monteren. Het prijsverschil weigerde de opdrachtgever als meerwerk te verrekenen. De aannemer was bereid om de meerkosten met de onderaannemer te delen. Die ging daar niet mee akkoord. Naar diens mening stond hij, alhoewel hij erkende bekend te zijn met de discussie tussen de aannemer en diens opdrachtgever, buiten die rechtsverhouding. Arbiter overweegt dat er sprake is van gelijkwaardigheid van een product wanneer de relevante eigenschappen overeenkomen en minstens zo goed zijn als die van het in het bestek vermelde beoogde product. Arbiter oordeelt dat de onderaannemer de spil was in het geschil tussen de opdrachtgever en de

M R . BETT I NA

van ‘De Grote Dri stond onmiddellij opkomende en ge klaar om onze tel met verhalen ove voor H.M.. Zonder ze allemaal reuze geraakt door dien enkeling werd hij als ‘de Homerus’ De inspiratie door echter niet garant eigen scheppend Mulisch adepten. niet geoorloofd – ondenkbaar. Ook een niet onbeken

HERTSTE I N

Mr. Bettina Hertstein

www.bouwrechtbedrijf.nl

aannemer, daar de onderaannemer nagelaten heeft de gelijkwaardigheid aan te tonen. Verder acht arbiter het van groot belang dat de aannemer vóór het doen van zijn aanbieding bij de opdrachtgever, bij de onderaannemer heeft geverifieerd of de Kentini lamellen gelijkwaardig waren aan die van Luxaflex. De aannemer heeft daarmee voldaan aan zijn onderzoeksplicht. Ter zitting heeft de onderaannemer de verschillen tussen de twee producten, zoals die reeds door de opdrachtgever waren geconstateerd, erkend. Alles in onderlinge samenhang bezien, is arbiter van oordeel dat de onderaannemer aansprakelijk is voor de bij aannemer opgetreden schade en die moet hij dan ook vergoeden. Wie verstandig is, houdt zich aan de regel: wie A zegt, moet ook A doen! Zoekt u advies over de gelijkwaardigheid van gevelproducten van aluminium of staal? De VMRGKwaliteitseisen en Adviezen® 2012 spreken duidelijke taal.

Recentelijk moest van een arbiter ui geboden in een ge opdrachtgevers en aannemer de hoof Deze opdrachtgev aannemer, op gron van hun architect overeenkomst voo twee-onder-één-ka In de technische o behorend bij deze opgenomen: “Het i uitdrukkelijk niet to van het ontwerp te uitvoer te (laten) br schriftelijke goedkeu opdrachtgevers.” En oplevering van de aannemer een bou bestaande uit twe kapwoningen. De opdrachtgevers bouwplan onmisk het ontwerp van h vertoont en derha zijn ontleend aan mening, unieke on woningen. Daardo nemer onrechtma van het ontwerp v

Mr. Bettina Hertstein www.bouwrechtbedrijf.nl ❚

29

De All-in-One Façade,

het succes van een IPC project Mede dankzij de subsidie Innovatie Prestatie Contract (IPC) van AgentschapNL ontwikkelde De Groot & Visser in nauwe samenwerking met Kingspan en Schüco een geheel nieuw gevelsysteem. De subsidieregeling is bedoeld voor innovatietrajecten van MKB bedrijven in de BV Nederland. De VMRG begeleidde dit traject als penvoerder. De projectperiode is ingegaan in januari 2008 en liep tot en met januari dit jaar. Het innovatietraject resulteerde in een succesvol product, de All-in-One Façade.

Hoge bouwsnelheid De All-in-One Façade is een intelligent systeem ontwikkeld voor TNT Green Office te Hoofddorp. De Groot & Visser realiseerde bij de bouw een bouwsnelheid van maar liefst 100 m2 per dag. Deze hoge bouwsnelheid is te danken aan de relatief eenvoudige gevelbevestiging en een geoptimaliseerd LEAN bouwproces. Zo worden de vliesgevelprofielen in de geconditioneerde productiehallen tot elementen vervaardigd. Hierdoor wordt de montagetijd op de bouwplaats geminimaliseerd. ❚

TNT Green Office

Bron: OVG re/developers

Geïntegreerde zonwering Het vliesgevelprofiel van de All-in-One Façade zorgt ervoor dat het gevelsysteem uiterst geschikt is om te variëren in klemlijsten en dekkappen. Hierdoor kan de wens om de zonwering integraal te verweven in het architectonisch beeld zonder problemen worden uitgevoerd. Zo zijn voor Monarch I te Den Haag sierlijsten ontwikkeld die meelopen in de horizontale lijnen van het gebouw. Onder deze lijsten bevinden zich de zonwerende screens. De sierlijsten zijn te openen waardoor onderhoud aan de screens mogelijk blijft. ❚

30

Monarch

Bron: KCAP Architects & Planners

Brandwerendheid Het project De Nieuwe Maas moet voldoen aan extra veiligheidseisen omdat de docks iets over het water van de Maas steken, waar dagelijks zwaar vrachtverkeer passeert. Zo moet het pand tenminste 60 minuten bestand zijn tegen brand van buiten naar binnen en tegen overslag van brand tussen de verdiepingen. De All-in-One Façade kenmerkt zich door flexibiliteit in uitvoering en kan worden aangepast aan deze strenge eisen. ❚ De Nieuwe Maas

Bron: OVG re/developers

Flexibel Het hoofdgebouw van TU/e Campus 2020 laat de veelzijdigheid van Allin-One Façade zien. In veel projecten wordt het gevelsysteem horizontaal toegepast. Het project op Campus 2020 is verticaal uitgevoerd. Door de flexibiliteit van de All-in-One Façade is dit probleemloos mogelijk. Het vereist slechts een kleine aanpassing van het systeem. Dezelfde flexibiliteit maakt het mogelijk de wens van de architect om het glas eenzijdig structureel te verlijmen toe te passen uitgevoerd kan worden. ❚ TU/e Campus 2020

Bron: Ector Hoogstad Architecten

LEAN De All-in-One Façade is een totaalsysteem voor gevels. Bij de toepassing kan alle verantwoording bij één partij worden gelegd. Hierdoor leent het gevelsysteem zich uitermate goed voor een toepassing in LEANbouwprojecten. Het BREEAM-NL label ‘very good’, dat is toegekend aan Schneider Electric, is een bewijs van een goede samenwerking tussen meerdere partijen. ❚

Schneider Electric

Bron: OVG re/developers

Met de All-in-One Façade (AOF) heeft De Groot & Visser een uniek product op de markt gebracht. Het IPC project maakte het mogelijk dat dit product bij elk project verder ontwikkeld en getest werd. De Groot en Visser heeft alweer een nieuwe IPC aanvraag ingediend om te zorgen dat innovatie in het bedrijf blijft voortbestaan. “Wij zijn altijd al bezig geweest met innoveren, maar dankzij de subsidies kunnen we, ook in deze tijd, onszelf blijven ontwikkelen,” verklaart Anco Bakker, adjunct directeur techniek bij De Groot & Visser.

31

column

Green Inspirations Jeroen Geurst vormt sinds 1984 samen met Rens Schulze de directie van Geurst & Schulze architecten in Den Haag. Het bureau is actief op het gebied van architectuur en stedenbouw. De opdrachten bestaan uit woningbouw, scholen, kantoren, zorginstellingen en plannen voor de openbare ruimte, zowel binnenstedelijk als in de periferie van steden en dorpen. Complexe vraagstellingen worden vertaald in heldere ontwerpen met een tijdloos karakter. Foto: Gijsbert van der Wal

In Delft leerde je: De gevel is het einde van de binnenkant. Waar de binnenkant ophoudt, begint de buitenkant. Zo simpel was het. De uitdrukking van een gebouw wordt zo in eerste instantie bepaald door het interieur. De gevel bepaalt wat je van buiten naar binnen toelaat en hoeveel je vanuit binnen van buiten mag zien. We leven nu echter steeds meer in een wereld waar het beeld van het gebouw, het imago, het gevoel wat een gebouw aan de buitenkant oproept het oordeel over de kwaliteit van een gebouw is gaan bepalen. De gevel speelt daarin een dominante rol. Dat is niets nieuws. Een andere woord voor gevel is façade dat verwijst naar het gezicht en dus ook naar de buitenkant van het gebouw. De gevel bepaalt dus enerzijds de kwaliteit van de binnenkant en anders vormt het de representatie van deze binnenkant naar de buitenkant en dus de openbare ruimte. De gevel reguleert hiermee de relatie van het individu met de gemeenschap, een fenomeen dat van alle tijden is, waarin beide belangen moeten worden gediend en tegen elkaar worden afgewogen. Dit alles speelt zich af in een zone die een diepte heeft van enkele centimeters (bij glas) tot nog geen halve meter bij een spouwconstructie. Het is dan ook niet vreemd dat een groot deel van de ontwerpenergie gaat zitten in dit gebouwonderdeel, dat zowel scheidend als verbindend is. Niet alleen een scheiding of verbinding tussen de binnenruimte en de buitenruimte, maar ook tussen het individu en de gemeenschap.

Het dossier over groen en duurzaam bouwen is te volgen op www.vmrg.nl onder themadossiers/Green Inspirations. 32

column Onlangs presenteerde de gevelindustrie zich weer op Gevel 2012. Zo’n jaartal heeft iets statisch. En de econoom spreekt graag over voorraad- en stroomgrootheden. De bouw denkt momenteel in deze twee termen, namelijk dat we nu, in2012, beschikken over een grote vooraad aan gebouwen en een productiestroom die niet meer loopt. Maar Gevel 2012 liet zien dat we ook beschikken over een fantastische voorraad aan toekomstinitiatieven en producten en diensten van nu voor morgen.Het is maar net waar je je op concentreert, namelijk op de statische voorraad uit het verleden of op die dynamische voorraad die toekomst heet. We kunnen ook alleen maar uit de stagnatie van nu ontsnappen als we de ketenen van het stagnerende verleden weten te doorbreken. De gevelindustrie presenteerde innovaties en met name zijn we trots op de prestaties van twee groepen innoverende bedrijven die in het kader van een VMRG Innovatieprogramma de zogenaamde ‘Enovatiegevel’ en de ‘Reactieve gevel’ toonden. Deze gevelelementen toonden de mogelijkheden voor flexibiliteit en veranderbaarheid die ook in het gevelvlak het statische doorbreken en dynamisch gedrag mogelijk maken. Een van de karakteristieken van deze producten past perfect op werkwijze van de teams die deze bedacht en gemaakt hebben. Namelijk het karakter van multifunctionaliteit. De elementen vervullen verschillende functies en verrijken op deze wijze het gebouw. Ze zijn exemplarisch voor hetgeen beoogd wordt met het concept van de zogenaamde Levende Gevel. De stichting Slimbouwen bekroonde mede hierom de beide producten met de eerste erkenningen en nominatie vanuit het Slimbouwen Keurmerk®, Dit keurmerk honoreert de eigenschappen van moderne bouwproducten, gebouwen, concepten , diensten die scoren op de criteria: Flexibiliteit, Reductie, Efficiëntie en Duurzaamheid. Het Slimbouwen Keurmerk® is hierdoor een richtsnoer voor de ontwerper en producent om een compositie te maken van goed bij elkaar passende producten en dergelijke die ervoor zorgen dat het eindproduct, het gebouw, ook deze eigenschappen gaat vertonen.Toekomstige gebouwen, flexibel, lean en efficiënt en duurzaam functionerend zijn de Toekomst. Als wij onze producten en diensten zo maken en bekroond zien met het Slimbouwen Keurmerk®, dan leveren wij de bouwcomponenten voor die Toekomst.

Bert Lieverse Directeur VMRG

33

Samenwerking Romazo-Projecten en VMRG Per 1 januari 2012 verwelkomde de VMRG 13 projectbedrijven op het gebied van zonwering. Deze bedrijven die verenigd zijn in Romazo-Projecten vormen binnen de VMRG de Sectie Licht- en warmteregulering.

Jos Stoit, voorzitter van RomazoProjecten: “Ik zie dit als een strategische samenwerking gericht op een duurzame toekomst. Daar gaan we voor in 2012 als brancheorganisatie Romazo-Projecten. Kennisdeling leidt tot kennisvermeerdering en dat is nodig in onze toekomstige gebouwde omgeving. Daarom heeft Romazo-Projecten besloten om samen te werken met de VMRG de sectie ‘Licht- en warmteregulering’ te gaan vormgeven binnen de VMRG. Een uitstekend voorbeeld waarin de projectbedrijven op het gebied van zonwering kennis kunnen delen met de gevelbouwers en vice versa. Meer kennis leidt tot innovatieve oplossingen om een duurzame gebouwde toekomst te garanderen. Mede daarom deze stap van Romazo-Projecten en de VMRG.”

Kwaliteit Bij zowel de VMRG als bij RomazoProjecten staat kwaliteit hoog in het vaandel. Alle bedrijven binnen RomazoProjecten - hanteren de kwaliteit zoals opge-

34

Lancering Keurmerk HR Zonwering

steld in de ‘Kwaliteitseisen en - adviezen zonwering’; - hanteren een duidelijk veiligheidsbeleid,VCA gecertificeerd ; - beschikken over een eigen ontwerp/tekenafdeling ; - bezitten specifieke kennis van energie en milieu in het kader van zonwering en - hebben uitgebreide kennis van automatische sturingen van zonwering.

HR Zonwering Op woensdag 18 januari jl. lanceerde Romazo de kwaliteitskeurmerken HR Zonwering en HR+ Zonwering. HR Zonwering kent vele voordelen met energiebesparing als uitgangspunt. Uit recent onderzoek van TNO blijkt dat door toepassing van HR Zonwering een energiebesparing tot 15% kan worden behaald voor het koelen en verwarmen van een gebouw. HR Zonwering zelf zegt niets over de fysieke eigenschappen van het product, maar het gaat om het warmte werend effect dat het gelabelde product heeft. HR Zonwering identificeert alle soorten functione-

Jos Stoit, voorzitter Romazo-Projecten

le automatische geregelde zonwering die een genormeerde directe invloed hebben op beperking van warmtetoetreding. Een buitenzonwering die in combinatie met een type C glas (4-16-4 glas met een met argon gevulde spouw) tussen

10 en 15 procent warmte doorlaat, krijgt het label HR Zonwering. Voor een label HR+ Zonwering mogen het glas en het doek niet meer dan 10 procent warmte doorlaten. Gaat het om binnenzonwering, dan moet de prestatie worden behaald met beglazingstype D; zonwerend glas. Alle berekeningen worden uitgevoerd volgens EN- en ISO-normen.

Kwaliteitseisen SKG heeft de kwaliteitseisen opgesteld op basis van g-waarde, wind-

vastheid en automatische besturing. De g-waarde geeft de prestatie aan van een combinatie van glas en zonwering en is beter bekend onder de oude benaming ZTA, de zontoetredingswaarde. Bovendien moet het product nog voldoen aan eisen op het gebied van windvastheid en besturing. Een windkracht tot en met 5 Beaufort mag geen problemen opleveren. Een harde eis voor het label is dat de zonwering is voorzien van een automatisch besturingssysteem dat ‘overruled’

kan worden door handbediening. SKG stelt dat de aanvang van de seizoenen handmatig ingesteld mag worden. Romazo definieert HR Zonwering als ‘de flexibel inzetbare isolatie van de transparante delen van een gebouw’. Voor een gebouweigenaar betekent het een substantiële besparing op energiekosten. HR zonwering is een echte primeur: samen met Zwitserland loopt Nederland voorop met HR Zonwering. ❚

35

Lezing Deense toparchitect Bjarke Ingels “If Hollywood starts ripping off sustainable architecture to portray science fiction it could be a sign we are moving towards hedonistic sustainability.” Bjarke Ingels

Een ontwerp voor een duurzame afval- en energiecentrale in Kopenhagen, waarvan het dak als skihelling fungeert. Het Deense paviljoen voor de Wereldtentoonstelling in Shanghai dat de duurzame aspecten van Deense steden in optima forma toont. Allebei voorbeelden van ontwerpen waarmee de architect Bjarke Ingels van BIG aantoont dat duurzaamheid geen last is, maar juist de kwaliteit van leven kan verhogen. Over deze, door hem zelf genoemde, notie van 'hedonistic sustainability' en de vertaling hiervan naar zijn ontwerppraktijk houdt Ingels op donderdag 22 maart aanstaande een lezing in De Doelen, Rotterdam. Het NAi organiseert deze lezing die mede mogelijk gemaakt wordt door de VMRG en een groep VMRG bedrijven bestaande uit Alvema Gevels, Schüco Nederland BV, SOLARLUX Nederland BV, Metaglas, Kingspan Benchmark en DORMA Nederland B.V. In 2006 richtte Bjarke Ingels het bureau BIG - Bjarke Ingels Group op. Hiervoor deed hij ervaring op bij OMA in Rotterdam en hij was medeoprichter van PLOT Architecten in 2001. Als lid van een nieuwe generatie architecten die analyse, experiment, maatschappelijke verantwoordelijkheid en humor met elkaar weten te verbinden, vergaarde Ingels internationale roem met enkele

spraakmakende en veelvuldig bekroonde projecten. Zo ontving hij tijdens de Biënnale van Venetië de Golden Lion voor zijn ontwerp voor het concertgebouw in Stavanger. Het jaar daarop kreeg hij de Forum AID Award voor zijn ontwerp voor de VM Houses in Kopenhagen. Sinds de oplevering heeft het gebouw The Mountain, eveneens in Kopenhagen, al tal van onderscheidingen in de

Foto: Ulrik Jantzen

wacht gesleept. Onlangs werd Ingels door Fast Company Magazine uitgeroepen tot een van de 100 meest creatieve mensen in het bedrijfsleven. Ook werd hij benoemd tot Wall Street Journal’s Architectural Innovator of 2011. Naast zijn architectuurpraktijk geeft Ingels les aan verschillende universiteiten waaronder Harvard en Yale. ❚

Waar & Wanneer Donderdag 22 maart 2012 Aanvang: 20:00 uur Voertaal: Engels Locatie: Willem Burgerzaal, congrescentrum De Doelen (Kruisplein 40, Rotterdam) Toegang: € 10 / € 7,50 voor studenten en Vrienden van het NAi Wegens overweldigende belangstelling wordt deze lezing in een grotere zaal gehouden. Extra kaarten worden vanaf woensdag 15 februari verkocht via de ticketbox van de Doelen. Het Deense paviljoen voor de Wereldtentoonstelling in Shanghai Foto: Iwan Baan

37

Amsterdam

Brede school en woningbouwproject Opdrachtgever: Architect: Gevelkozijnen: Oplevering:

Gemeente Amsterdam, stadsdeel Slotervaart; De Principaal; Far West; Stichting KBA Nieuw West Architectenbureau Paul de Ruiter bv, Amsterdam IP-Company, Epse Binnen de Westelijke Tuinsteden van 1e kwartaal van 2012

Amsterdam zijn de vernieuwingsplannen voor de Delflandpleinbuurt in volle gang. Architectenbureau Paul de Ruiter ontwierp een stedelijk bouwblok waarin een brede school is gecombineerd met 71 sociale huurwoningen, onderverdeeld in grondgebonden woningen en appartementen. Het nieuwe gebouw biedt onderdak aan een basisschool, voor- en naschoolse opvang, een kinderdagverblijf, muziekatelier en een buurtontmoetingsruimte. Het gebouw kenmerkt zich door een groene gevel en het gebruik van natuurlijke materialen. Grote ramen en voldoende ventilatie zorgen tevens voor een gezond binnenklimaat. De appartementen kennen twee verschillende gevels: een houten binnengevel en een strakke aluminium buitengevel. De buitengevel is voorzien van verdiepingshoge ip-55s raamkozijnen gecombineerd met twee soorten aluminium panelen. De slanke kozijnelementen zijn voorzien van natuurlijk hout aan de binnenzijde en aluminium dekschalen aan de buitenzijde. Door de wisselende samenstelling en breedte van de kozijnen en aluminiumpanelen is elk appartement uniek qua lichtinval en uitzicht.Saillant detail is de glazen IP-doorvalbeveiliging: het glas van de doorvalbeveiliging is even breed als het glas in het raam. IP-Company heeft hiervoor in het verleden de Reddot Design Award uitgereikt gekregen. ❚

Dessau (D)

Bauhaus Instituut

Opdrachtgever: Architect: Gevelbouwer: Oplevering:

Het gebouw van het Bauhaus Instituut in Dessau dateert uit 1926. Het instituut functioneert sinds de oprichting als centrum voor onderzoek, opleiding en experimenteel ontwerp. Het Bauhausgebouw werd in 1996 door UNESCO tot werelderfgoed uitgeroepen. De oorspronkelijke ramen van het gebouw waren dringend aan vervanging toe. MHB werd uitgedaagd door het Bauhaus Instituut om een profiel te ontwerpen met een thermische isolatie en een sluitsysteem dat de wind- en waterdichtheid van de gevel garandeert conform de huidige eisen. Belangrijk was ook om aan de hoge eisen ten aanzien van veiligheid, inbraakwerendheid en milieu te voldoen. Dit alles met de voorwaarde om geen concessies te doen aan het oorspronkelijke ontwerp van Walter Gropius. Dit resulteerde in een nieuwe gevel, idententiek aan de oude met zelfs replica’s van beslag en aansluitdetails. MHB vond hiervoor de oplossing in de vorm van het stalen Classic-ISO® profielsysteem dat alle genoemde eigenschappen combineert met de klassieke stoeltjesprofielen van weleer. ❚

38

Stiftung Bauhaus Dessau, Duitsland Winfried Brenne Architekten, Berlijn MHB, Herveld December 2011

Rotterdam De Rotterdam

Opdrachtgever: De Rotterdam CV (combinatie van MAB en OVG) Architect: Office of Metropolitan Architecture (OMA), Rotterdam Gevelbouwer: Scheldebouw (locaties in Heerlen en Middelburg) Oplevering: November 2013

Het gebouw De Rotterdam is een unieke multifunctionele ontwikkeling aan de oever van de rivier de Maas in Rotterdam, ontworpen door Rem Koolhaas. In deze nieuwe verticale stad, met een oppervlakte van 160.000 m2, zullen dagelijks 3.000 tot 4.000 mensen wonen, werken, winkelen en recreëren. De begane grond wordt uit staal gebouwd met een opklemconstructie. De verdiepingen twee tot en met vier zijn parkeerlagen. Deze constructie wordt gevormd door horizontale stalen profielen waarin het glas geklemd wordt. De gevels, die gekeerd zijn naar de rivier de Maas toe, dienen bestand te zijn tegen een zogenaamde plasbrand. Vanaf de plint rijzen er drie torens van 45 verdiepingen de hoogte in. De appartementtoren wordt uit systeemprofielen opgebouwd, de andere torens (kantoor en kantoor/hotel) bestaan uit projectgebonden profielen. De oppervlaktebehandeling is naturel geanodiseerd. De uit te voeren gevel door Scheldebouw heeft een oppervlakte van 45.000 m². Het glas is voor het grootste gedeelte opgebouwd uit 8-16-66.2 met een HP coating op positie 2 (LTA/ ZTA 51/27). In de torens worden ca. 800 ventilatievleugels aangebracht die in de stijlen zijn geïntegreerd. ❚

Streefkerk

De Limonadefabriek

Architect: Architectenbureau Roos en Ros, Oud-Beijerland Opdrachtgever: De Limonadefabriek, Streefkerk Gevelbouwer: Aluverre Gevelbouw, Hardinxveld-Giessendam Systeemleverancier: Schüco Nederland BV, Mijdrecht Dak- en gevelopbouw: Cladding Partners BV, Oosterhout Oplevering: Oktober 2011

De jachthaven Liesveld in Streefkerk aan de rivier de Lek is de locatie voor de vervangende nieuwbouw van restaurant De Limonadefabriek. Het gebouw is als drijvend element ontworpen en ligt op een vaste plaats aan de havenkade. De eigentijdse sculpturale vormgeving van het gebouw is een knipoog naar de naamgeving van het restaurant en ook naar historische steenfabrieken in de uiterwaarden van rivieren. Aluverre Gevelbouw voorzag De Limonadefabriek van nieuwe, transparante gevels, Sky-Frame én Schüco. Met deze gevels genieten de gasten optimaal van het mooie uitzicht! ❚

39

Tekst: Roel van Gils Beeld: Hurks Geveltechniek

InnovaToren Venlo:

blikvanger De Floriade die in 2012 in Venlo wordt gehouden, is meer dan een eenmalige gebeurtenis. Het evenement moet fungeren als aanjager van de regionale economie. Zo wordt het terrein waarop de Floriade plaatsvindt na afloop grotendeels getransformeerd tot hoogwaardig bedrijventerrein: Venlo GreenPark. De zeventig meter hoge InnovaToren vervult daarin de landmark functie. ›

40

41

Foto BAM Nederland

De Provincie Limburg heeft de opdracht voor het werk rondom de bouw en het onderhoud van de InnovaToren, na een Europese aanbesteding, verstrekt aan BAM Utiliteitsbouw BV, die de toren na oplevering ook gaat onderhouden. Het ontwerp is van architect en voormalig rijksbouwmeester Jo Coenen en kost in totaal (inclusief inrichting) 26 miljoen euro. Hurks Geveltechiek en Scheuten Glas hebben de opdracht gekregen voor de realisatie van de aluminium buitenschil van de toren, waarin het principe van Cradle to Cradle (C2C) zoveel mogelijk wordt toegepast. Dat wil zeggen dat producten en

“In de klimaatgevel wordt een apart ‘binnenklimaat’ gecreëerd, dat gebruikt kan worden voor de temperatuurbeheersing in het gebouw.” productiemiddelen zo ontworpen zijn, dat alle grondstoffen kunnen worden afgebroken of hergebruikt.

Transparant De eerste paal voor de InnovaToren is geslagen op dinsdag 20 juli 2010 en eind vorig jaar zijn de werkzaamheden afgerond. Het complex bestaat uit een kantoorgebouw met daarin een gedeeltelijk geïntegreerde entreeruimte, het atrium, dat als entree voor de Floriade 2012 zal fungeren. Het complex bestaat dus in feite uit twee onderdelen. Enerzijds een kantoortoren van circa 70 meter hoog die als ‘landmark’ fungeert voor de Floriade met een bruto vloeroppervlak van 5.200 m2 verdeeld over twaalf verdiepingen. En ten tweede een atrium met een

42

bruto vloeroppervlak van 1.000 m2 met daarin de ontvangstruimte en toegangscontrole voor de Floriade. Het atrium heeft een hoog transparant karakter en een bijzonder golvende vormgeving. Naast het Atrium wordt een ruimte van circa 400 m2 gerealiseerd, die wordt ingericht als horeca/cateringruimte en aanvullende vergaderfaciliteiten.

Klimaatgevel Niet alleen de vorm, maar zeer zeker ook de bijzondere gevel maken de InnovaToren tot een uniek gebouw. Hurks Geveltechniek heeft namelijk een zogeheten klimaatgevel toegepast van systeemleverancier Alcoa. Volgens Petro van Haaren van Hurks in feite een dubbele huid. “De binnen- en buitengevel staan op een afstand van zo’n zestig centimeter van elkaar. Op die manier wordt een apart ‘binnenklimaat’ gecreëerd, dat gebruikt kan worden voor de temperatuurbeheersing in het gebouw. De bovenen onderzijde van de gevel is door middel van kleppen af te sluiten. In de winterperiode wordt de lucht in de gevel opgewarmd onder invloed van de zon en kan deze opgewarmde lucht via puien in de gevel door de holle vloer gestuurd worden. In de zomerperiode gebeurt het

omgekeerde. Dan worden ’s nachts de kleppen boven- en onderaan de gevelconstructie geopend, zodat er een schoorsteeneffect optreedt. Gevolg is dat de lucht in de klimaatgevel afkoelt en daarmee ook de lucht in de kanalen van de vloer. Zo’n klimaatgevel is misschien niet uniek in Nederland, maar wordt toch nog zeker niet op grote schaal toegepast.” Ook aan het schoonmaken van de gevel is gedacht. Op bepaalde plaatsen kan men de gevel betreden om zo aangelijnd en wel, veiligheid boven alles, de gevel ook van binnen schoon te maken.

Isolatieglas Als ‘buurman’ van de Floriade mocht Scheuten Glas het glas leveren voor de InnovaToren. “In totaal hebben we 4.100 m2 glas geleverd in verschillende samenstellingen,” vertelt Patrick Kunnen. “De InnovaToren staat volledig in het teken van duurzaam bouwen en daar hebben wij gehoor aan gegeven met specifieke glassamenstellingen. Dankzij de speciale HR++ coating wordt niet alleen de uitstekende isolatiewaarde bereikt die gevraagd wordt (u-waarde van 1,1), de coating draagt ook bij aan een lagere energiebehoefte. De algehele CO2-uitstoot daalt evenredig.”

Scheuten Glas heeft behalve het isolatieglas ook nog brandwerenden veiligheidsglas geleverd voor de InnovaToren. “De buitenschil van de klimaatgevel bestaat uit 10 millimeter dik glas, de binnenschil uit het speciale gecoate HR++ isolatieglas. De coating brengen we trouwens zelf aan op het glas in onze productielocatie in Venlo. En dat geldt ook voor de zeefdruk op het 8 millimeter dikke glas voor de borstwering. In overleg met Hurks Geveltechniek werden de verschillende glaspakketten per verdieping aangeleverd. Deze toch enigszins complexe logistieke stroom is perfect verlopen. Het eindresultaat mag er zijn. De InnovaToren is immers een blikvanger van jewelste.” Die blikvanger is ook na de Floriade van groot belang voor de ontwikkeling van Venlo GreenPark. De InnovaToren moet straks het innovatieve epicentrum van de regio gaan vormen. Kennisontwikkeling is de vrucht van dynamisch netwerken en de InnovaToren wordt daar de ideale locatie voor. Projectontwikkelaars durfden de forse investering vanwege de economische crisis niet aan waarop de provincie Limburg zelf voor de benodigde gelden garant stond. ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Ontwerp Uitvoering Gevelbouwer Leverancier glas Systeemleverancier Bouwverloop Hoogte InnovaToren Aantal verdiepingen Totale oppervlakte Kosten

Provincie Limburg Jo Coenen & Co Architecten BAM utiliteitsbouw BV Hurks geveltechniek, Veldhoven Scheuten Glas Nederland, Venlo Alcoa Architectuursystemen, Harderwijk Juli 2010 start bouw InnovaToren, december 2011 opgeleverd 70 meter 12 5.200 m2 kantoorruimte, 1.000 m2 glazen atrium, 400 m2 horeca/catering. Circa 26 miljoen euro

43

Tekst: Roel van Gils Beeld: De Gevelbouwgroep

Amicitia:

van lelijk eendje tot mooie zwaan Het voormalige kantoor Amicitia, ook wel het lelijkste gebouw van Leeuwarden genoemd, is door Jo Coenen Architects getransformeerd tot een gebouw dat tot de verbeelding spreekt. Een ingrijpende klus waarbij het pand zelfs optisch iets is gedraaid.

Het voormalige kantoorgebouw Amicitia is gesitueerd in het centrum van Leeuwarden. Het gebouw was al sinds de ingebruikneming in de jaren zeventig een stedenbouwkundig zorgenkindje. Door zijn schaal en positionering sloot het gebouw niet aan op de stedelijke omgeving. De opgave richtte zich daardoor niet alleen op de aanpassing van het bestaande gebouw, maar vooral op de reparatie van het stadsbeeld. Het pand heeft een ingrijpende verbouwing ondergaan naar het ontwerp van Jo Coenen. Het voormalige kantoor is verbouwd tot negen appartementen en drie penthouses, voorzien van alle luxe en comfort, met een prachtig uitzicht over de stad Leeuwarden. Amicitia is opgebouwd uit acht bouwlagen, waarvan de eerste twee (bijna) volledig bestemd zijn als winkelruimte. Op de derde verdieping is een parkeerdek voor bewoners gerealiseerd, dat per lift bereikbaar is. Daarnaast is het pand aan alle kanten uitgebreid.

44

Gekke fratsen Het pand is door de aannemer in eerste instantie totaal gestript en tot het skelet blootgelegd. De Gevelbouwgroep is volgens bestuurder Rob Lemstra in 2010 begonnen met de engineering van de nieuwe buitengevel. “We zijn gevraagd om mee te denken in de constructie en detaillering. Het is immers vorm- en bouwtechnisch een bijzonder gebouw. Toch zijn we erin geslaagd om de buitengevels op te bouwen uit een vrij standaardserie kozijnen en puien. Wat dat betreft zijn er geen ‘gekke fratsen’ uitgehaald, terwijl de uiteindelijke uitstraling van het pand dat wel doet vermoeden. Een knap staaltje vakwerk van de architect.” De buitengevels van het gebouw bestaan uit aluminium kozijnen, ramen en deuren, en aluminium vliesgevels. De Gevelbouwgroep leverde en plaatste 1.750 m2 aan aluminium puien met deels HR++ beglazing en deels HR++ zonwerende beglazing voor de appartementen en commerciële

ruimtes. Het aluminium is uitgevoerd in de Alcoa RT62 serie en de Schüco FW50+ serie. Door de rondingen in het gebouw zijn dit gedeeltelijk gebogen puien voorzien van gebogen glas. Een deel van de aluminium puien is extra brandwerend.

Transparantie Lemstra benadrukt dat behalve het aanmeten van een nieuw ‘gezicht’ voor Amicitia er onderhuids veel

meer is gebeurd. Na het strippen van de bestaande situatie zijn de eerste en tweede verdieping ‘uitgesneden en verdraaid’ om een nieuw en aantrekkelijk winkel- en voetgangersgebied te realiseren. De verdraaiing van de plint in relatie tot de bovenliggende woningen creëert een spannende doch subtiele volume verandering. Daartoe is de bestaande fundering aangepast en verzwaard. ›

“De opgave richtte zich niet alleen op de aanpassing van het bestaande gebouw, maar vooral op de reparatie van het stadsbeeld.”

45

Voor de uitbreiding van de begane grondvloer, is de eerste en tweede verdiepingsvloer gefundeerd op betonnen palen. De bestaande, veelal betonnen constructie is aangepast en aangevuld met nieuwe stalen kolommen en liggers. Het open parkeerdek voor bewoners is op de derde verdieping gesitueerd. Amicitia is zoals gezegd opge-

bouwd uit acht bouwlagen. Elke laag heeft elk drie bijzonder georiënteerde woningen met volledige transparantie. De rondom lopende terrassen zorgen voor een weids uitzicht. De ligging van Amicitia is perfect, op de grens van de negentiende eeuwse bebouwingsschil en goed bereikbaar. En de locatie aan het water en pal naast het

Beursgebouw is eveneens prachtig. Jo Coenen is erin geslaagd om van een lelijk eendje een mooie zwaan te maken. Door het combineren van winkelen en exclusief wonen is een duurzame oplossing gevonden voor het desolate aanzien van het ‘oude’ Amicitia. Leeuwarden heeft weer een stadspoort om trots op te zijn. ❚

Bouwinfo OpdrachtGEVER Elbava VOF, Twello Ontwerp Jo Coenen, Amsterdam Uitvoering Bouwbedrijf Dijkstra Draisma, Bolsward Gevelbouwer De Gevelbouwgroep, Drachten Systeemleveranciers Alcoa Architectuursystemen, Harderwijk Schüco Nederland, Mijdrecht

47