“Kijk eens vanuit een ander kader.” 1
Slachtoffer in Beeld
als alternatieve sanctie
Slachtoffer in Beeld is een initiatief van de Centra Algemeen Welzijnswerk
Stilstaan bij de gevolgen van je eigen handelen is geen evidentie. Het is vaak moeilijk om in te zien en te aanvaarden welk effect je eigen gedrag op anderen (gehad) heeft, zeker als het om een misdrijf gaat. Allerlei weerstanden, blokkades, schuldgevoelens en goedpraters maken het moeilijk om je in te leven in het slachtoffer en om stil te staan bij de gevolgen voor anderen. Slachtoffer in Beeld wil hier een constructief antwoord op bieden.
Inhoud Wat is slachtoffer in beeld?
3
Doelstellingen
4
Doelgroep
5
Verwijsprocedure
6
Werkwijze
6
Contact
11
Wat is slachtoffer in beeld?
Slachtoffer in Beeld is een vorming gericht op de gevolgen van misdrijven Slachtoffer in Beeld (SIB) is een vorming voor een kleine groep van daders waar de focus op de feiten ligt en vooral op de gevolgen voor de slachtoffers. SIB is een vorming, en dus geen cursus waar op een schoolse en louter cognitieve manier gewerkt wordt. Het is ook geen groepstherapie. Er wordt op een interactieve en ervaringsgerichte manier gewerkt met het verhaal van de deelnemers. Dit gebeurt steeds binnen de grenzen van de doelstellingen van de vorming en aan de hand van vooraf bepaalde methodieken.
SIB kiest er bewust voor om telkens met een kleine groep te werken, van minimum vier en maximum acht deelnemers. Dit kleine aantal blijkt het meest efficiënt en zorgt voor voldoende veiligheid en vertrouwen. SIB werkt met daders die een alternatieve maatregel hebben gekregen. Het gaat dus steeds om mensen die feiten hebben gepleegd en daar ook een sanctie voor kregen. SIB staat stil bij de feiten, het eigen aandeel en de gevolgen. Het programma legt de focus op het thema slachtofferschap.
Een groepsproject De vorming Slachtoffer in Beeld (SIB) gaat steeds door in een kleine groep. De vorming biedt een veilige context waarbinnen ruimte is voor ieders verhaal, voor onderlinge (h)erkenning en voor constructieve gesprekken. Deelnemers kunnen elkaar confronteren met verschillende opvattingen en waarden. Deze onderlinge confrontatie draagt bij tot het verruimen van de eigen kijk op de feiten en verscherpt het inzicht in het eigen gedrag. Bovendien biedt een vorming in kleine groep de mogelijkheid om te experimenteren met nieuwe inzichten en gedrag en deze af te toetsen binnen de groep.
SIB besteedt veel aandacht aan het groepsproces, aangezien dit het individuele proces van de deelnemers kan versterken. Om deze reden kiest SIB bewust om de vorming te geven met 2 begeleiders. De begeleiders vullen elkaar aan in de observatie van de groepsinteracties. Tevens is er een grotere diversiteit aan inbreng in de groep vanuit verschillende visie, achtergrond en levenservaring. Door hun manier van communiceren met elkaar en de groep, staan de begeleiders model voor aanvaardbare interactiepatronen en normen.
3
Een herstelgerichte maatregel Slachtoffer in Beeld (SIB) wil bijdragen tot een constructieve en herstelgerichte aanpak van criminaliteit. We verbinden de perspectieven van dader en slachtoffer, en van dader en samenleving om zo polariteit te overstijgen en nieuwe kansen te creëren. Dit doen we door te werken rond empathie.
Vanuit de verschillende standpunten gaan we op een respectvolle, constructieve en toekomstgerichte wijze na wat een misdrijf teweeg brengt voor alle betrokkenen, welke schade er is aangericht en hoe hiervoor verantwoordelijkheid kan opgenomen worden.
Een signaal naar dader, slachtoffer en samenleving Slachtoffer in Beeld (SIB) wil deze herstelgerichte manier van werken met daders uitdragen en doorgeven. Door herstelgericht om te gaan met criminaliteit wil SIB concreet bijdragen tot een op herstel gerichte justitie en deze vorm van justitie verder sti-
muleren. De vorming wil het signaal geven dat het belangrijk is om bij de gebeurtenis en de gevolgen van een misdrijf stil te staan en hierbij na te gaan hoe de schade aan de verschillende partijen kan hersteld worden.
Doelstellingen Slachtoffer in Beeld (SIB) wil ruimte creëren om op een veilige en respectvolle manier stil te staan bij misdrijven en slachtofferschap. We brengen de slachtoffer-dimensie binnen in de leefwereld van de dader en willen een bewustmakings- en reflectieproces op gang brengen. We bekijken samen met de dader de feiten vanuit verschillende ooghoeken of ‘kaders’ en proberen hun eigen blik op de feiten te verruimen.
Concreet werken we rond kennis en inzicht in het gebeuren van het misdrijf en de gevolgen voor alle betrokkenen, in het bijzonder voor slachtoffers. We werken tevens rond empathie, zowel in het algemeen als naar het specifieke slachtoffer toe. Tot slot werken we rond verantwoordelijkheid en het opnemen ervan t.a.v. het slachtoffer, zichzelf en de maatschappij.
Doelgroep
Slachtoffer in Beeld (SIB) staat open voor alle meerderjarige personen die ernstige strafbare feiten hebben gepleegd. Meer specifiek richt SIB zich tot daders die: ■
moeilijk de gevolgen van de feiten onder ogen kunnen of willen zien
5
Een brede waaier van misdrijven komt in aanmerking zoals diefstal, inbraak, allerlei soorten geweldsdelicten (waaronder intrafamiliaal geweld), bedreiging, stalking, oplichting, overval, enz. Het is belangrijk dat er steeds een aanwijsbaar slachtoffer is. Dealen komt niet in aanmerking, drugsgerelateerde delicten daarentegen wel (bv. inbraak onder invloed van drugs). Feiten van seksuele aard worden steeds vooraf besproken binnen het team.
■
blokkades en weerstanden ondervinden die inleving naar het slachtoffer toe in de weg staat
■
willen stilstaan bij het perspectief van het slachtoffer (of andere betrokkenen) en zich hierin willen inleven
■
de nood hebben om bij het eigen aandeel in de feiten stil te staan en na te gaan hoe zij hiervoor verantwoordelijkheid kunnen opnemen
■
de feiten minstens gedeeltelijk bekennen
■
zich voldoende kunnen uitdrukken in het Nederlands
de nood hebben om de feiten voor zichzelf een plaats te geven, door onder meer stil te staan bij deze feiten en de gevolgen hiervan, hun schuldgevoel bespreekbaar te maken, en hun verhaal te delen met anderen
■
bereid zijn om in groep over de feiten te praten
■
in groep kunnen functioneren
■
Om de vorming SIB te kunnen volgen, moet de dader:
Indien aan deze voorwaarden niet voldaan is, is een deelname niet mogelijk.
Verwijsprocedure Slachtoffer in Beeld (SIB) werkt louter met justitiecliënteel, die in het kader van een alternatieve sanctie een leermaatregel opgelegd krijgen. Doorverwijzingen naar de vorming kunnen gebeuren op basis van: ■
de wet op probatie
■
de wet op de bemiddeling in strafzaken
De aanmelding verloopt via het justitiehuis.
6
Werkwijze
Organisatie De vorming wordt georganiseerd in alle Vlaamse gerechtelijke arrondissementen. Het programma bestaat uit 30 uren, gespreid over 5 weken en omvat: ■
intakegesprek
■
groepssessies op 5 avonden en 2 volledige dagen (een weekdag en een zaterdag)
■
2 thuisopdrachten
■
een tussentijds individueel gesprek
■
een afrondend individueel gesprek
Slachtoffer in Beeld (SIB) werkt met kleine groepen daders van 4 tot 8 personen.
Het verloop van de vorming Het intakegesprek Vooraleer de groep van start gaat, houden we met alle kandidaten een individueel intakegesprek. Tijdens dit gesprek krijgt de kandidaat-deelnemer informatie over de inhoud en de werking van de leermaatregel om voldoende geïnformeerd te kunnen toezeggen tot het volgen van de vorming. Bovendien gaan we na of de betrokkene voldoet aan de vier criteria die Slachtoffer in Beeld (SIB) vooropstelt (zie eerder). We bevragen de feiten, gezien we in de vorming concreet werken rond het misdrijf en de gevolgen ervan.
Tijdens dit eerste gesprek gaan we eveneens na hoe de kandidaat-deelnemer tegenover de vorming staat en wat hij of zij tijdens de vorming wil leren (het zogenaamde ‘leerdoel’). Gedurende dit hele gesprek werken we motiverend. Bij een positieve intake overlopen we samen een overeenkomst met daarin onze verwachtingen betreffende werkingsprincipes, aanwezigheden en andere praktische afspraken. Ondertekening van deze overeenkomst betekent dat zowel de deelnemer als de begeleider zich engageren.
De groepssessies: het programma Doorheen de vorming willen we dat de deelnemers zich ervan bewust worden dat hun kijk op de dingen persoonlijk is en vanuit hun eigen achtergrond tot stand komt. Dit geldt voor dingen in het algemeen maar nog meer voor de eigen feiten en slachtoffers.
Empathie is de rode draad doorheen de hele vorming en komt zowel impliciet als expliciet, in verschillende methodieken, aan bod. De methodieken die gehanteerd worden, zijn informatief, interactief en confronterend van aard.
We willen deze kijk uitdagen en verruimen door verschillende perspectieven binnen te brengen (vanuit eigen omgeving, opvattingen in groep, slachtoffer,...) en erbij stil te staan dat iedereen vanuit andere kaders kijkt.
Na een kennismaking met de deelnemer bij de aanvang van de vorming -als persoon en als pleger van een misdrijf- werken we rond een aantal thema’s die steeds vanuit drie kaders benaderd worden:
Geleidelijk aan werken we vanuit algemene begrippen toe naar het concreet toepassen hiervan op zichzelf, hun feiten en het slachtoffer.
■
“Algemeen kader”: We reiken een aantal ‘kapstokken’ aan die tijdens het verdere verloop van de vorming meer toegepast worden op de deelnemers
■
“Mijn kader”: Hierbij staan we stil bij de dader zelf, mogelijke eigen slachtofferervaringen, de eigen kijk op de feiten en slachtoffers, enz.
■
“Andere kaders”: Hier staat het kijken vanuit verschillende perspectieven, de interactie met anderen en inleving in anderen centraal
Algemeen kader In het eerste deel van de vorming werken we voornamelijk rond ‘slachtofferschap in het algemeen’ en bespreken we het thema los van de eigen feiten. Hier trachten wij de deelnemers kennis en inzicht bij te brengen in de gevolgen van de feiten voor alle betrokken partijen, in het bijzonder voor de slachtoffers. Mogelijke methodieken zijn: ■
Discussiëren in groep over de ernst van verschillende misdrijven en over ieders opvatting over criminaliteit en slachtofferschap
■
Bekijken en bespreken van een video met slachtoffergetuigenissen
■
Uitleg over het verloop van het verwerkingsproces van slachtoffers
■
Indien mogelijk worden gastsprekers uitgenodigd, die komen vertellen vanuit hun expertise of ervaringen
Daarnaast reiken we een aantal theoretische handvatten aan die in het verdere verloop van de vorming verder uitgewerkt en toegepast worden op zichzelf en de eigen feiten (bv. interpretaties, goedpraters, inleving, communicatie,…).
Mijn kader We laten de deelnemers stilstaan bij zichzelf door hen te laten nadenken over de wijze waarop ze in het leven staan en hun kijk op de dingen, over hun manier van omgaan met moeilijke situaties, enz. Mogelijke methodieken zijn: ■
Bespreking van ‘de koffer’. Met deze methodiek tonen we aan dat het eigen denken, handelen en voelen wordt bepaald door ieders persoonlijke bagage (opvoeding, vrienden, familie, ervaringen,…). Dit maakt dat iedereen anders is en anders omgaat met bijvoorbeeld een slachtofferervaring
■
Uitleg over hoe spanning zich kan opbouwen en escaleren tot agressie, gekoppeld aan een bespreking van ‘rode knoppen’ (gevoelige punten die tot agressie kunnen leiden) en van mogelijke kalmeringstechnieken (oa. time out)
Tijdens de vorming hebben we ook aandacht voor het eigen werkelijke of vermeende slachtofferschap en voor de schade die men zelf heeft opgelopen door het plegen van delicten. Uit ervaring merken we dat hierbij stilstaan een voorwaarde is om tot inleving te komen in de slachtoffers van de eigen misdrijven. Diezelfde ervaring leert ons dat veel mensen die op een bepaald punt in hun leven dader worden, op andere momenten slachtoffer geworden zijn van delicten of andere ingrijpende gebeurtenissen en omstandigheden. En zelfs als ze dat niet geweest zijn, hanteren sommigen een zelfbeeld waarin ze zichzelf vooral als slachtoffer zien. Dit kan verhinderen dat daders zich kunnen inleven in wat hun slachtoffer heeft meegemaakt.
9
Andere kaders Kunnen stilstaan bij zichzelf vormt een belangrijke basis om een brug te maken naar anderen. Door bewust te zijn van eigen denken, voelen en handelen kan gekeken worden naar de effecten hiervan op anderen, hoe interacties en eventuele conflicten ontstaan.
■
Organiseren van rollenspelen waarin de deelnemers opdracht krijgen zich in te leven in de positie van het slachtoffer en vanuit die positie vragen te beantwoorden
■
Bespreken van cognitieve distorsies (denkfouten, veralgemeningen, goedpraters). Bijvoorbeeld hoe goedpraters een drempelverlagend effect hebben vóór het plegen van feiten en hoe ze na de feiten het schuldgevoel helpen te verminderen. Samen met de deelnemers zoeken we naar die goedpraters die zij gebruiken in het dagelijks leven en met betrekking tot de feiten
Mogelijke methodieken zijn: ■
Toepassen van het principe van de 5 G’s (gebeurtenis, gedachte, gevoel, gedrag, gevolg), gekoppeld aan dagdagelijkse gebeurtenissen en aan de feiten
■
Stilstaan bij persoonlijke interpretaties (vanuit ‘mijn kader’), en bespreken van het risico van (verkeerde) interpretaties en het effect hiervan op het eigen gedrag en op interactie met anderen
■
Bespreken van assertiviteit, sub-assertiviteit en dominantie, om na te gaan welke houding deelnemers zelf aannemen in interactie met anderen, welke de effecten zijn en welke andere reacties mogelijk zijn
In de vorming is empathie een zeer belangrijk thema. Het is niet gemakkelijk zich voor te stellen hoe gebeurtenissen door andere mensen worden ervaren. Doordat daders feiten hebben gepleegd, kan men bovendien spreken van een empathieblokkade op het ogenblik van de feiten. Verschillende factoren zoals kwaadheid en eigen slachtofferervaringen kunnen ook na de feiten inleving naar het slachtoffer toe in de weg staan. Slachtoffer in Beeld (SIB) tracht aan de hand van allerlei methodieken deelnemers uit te dagen de andere kant te bekijken en zich in te leven in de andere, ondanks de eigen weerstanden of moeilijkheden hierbij. Mogelijke methodieken zijn: ■
Informatie verschaffen over de betekenis van empathie en dit inoefenen aan de hand van kleine rollenspelen binnen dagdagelijkse situaties
Door rond empathie te werken, werken we verbindend tussen dader en slachtoffer. Slachtoffer in Beeld (SIB) wil daders zien én aanspreken als verantwoordelijke personen, die de schadelijke gevolgen van hun delict onder ogen kunnen zien en kunnen aanpakken. Doorheen de vorming en voornamelijk tijdens de laatste sessies van de vorming, staat het opnemen van verantwoordelijkheid centraal. Dit proces van verantwoordelijkheid opnemen, kan zich situeren op cognitief, affectief en gedragsmatig niveau. We verwachten van daders dat ze verantwoordelijkheid opnemen zowel naar zichzelf toe als naar het slachtoffer: inzicht in eigen daden, probleemdomeinen herkennen, erkennen en aanpakken enerzijds en afbetaling burgerlijke partij, erkennen van het aangedane leed, schrijven van een brief, …anderzijds. Mogelijke methodieken zijn: ■
Een rollenspel waarbij een externe persoon de rol van hun slachtoffer inneemt en waarbij er een bemiddelingsgesprek tot stand komt
■
Het schrijven van een brief naar het slachtoffer (hypothetisch)
■
Een oefening rond het eigen aandeel in de feiten, de mate waarin de deelnemer zichzelf hiervoor verantwoordelijk acht
10
Tussentijds individueel gesprek Ongeveer halverwege de vorming is er een individueel, tussentijds gesprek met alle deelnemers om te toetsen hoe deelnemer en begeleider de vorming dusver ervaren hebben.
Eventuele moeilijkheden worden besproken, alsook de houding in de groep en de verdere verwachtingen van deelnemer en begeleider.
Thuisopdrachten Deelnemers krijgen twee keer een opdracht mee om thuis voor te bereiden.
offer, ter voorbereiding van de bespreking hiervan in de groep.
De eerste opdracht bij aanvang van de vorming gaat over de koffer, waarbij de deelnemers de vraag krijgen stil te staan bij hun eigen koffer (zie hoger).
Er kunnen doorheen de vorming eventueel extra opdrachten gegeven worden, bijvoorbeeld wanneer een deelnemer enkele uren vorming afwezig is geweest.
Op het einde van de vorming schrijven de deelnemers thuis een (hypothetische) brief aan hun slacht-
De afronding Op het einde van de vorming houden de begeleiders een afrondend individueel gesprek met iedere deelnemer. Hierin geven zij feedback vanuit hun ervaring met de persoon als deelnemer in de vorming. Bovendien kan een groepsbegeleider in dergelijk gesprek motiverend werken naar een doorverwijzing. Na afloop krijgen de verwijzers een document toegestuurd waarin gerapporteerd wordt over het naleven van de overeenkomst door de betreffende deelnemer.
Indien de deelnemer of de verwijzer het nodig acht om meer feedback te krijgen of te geven, kan mits toestemming van de deelnemer, een driehoeksoverleg georganiseerd worden met de deelnemer, een begeleider van Slachtoffer in Beeld en de verwijzer.
Contact
Slachtoffer in Beeld (SIB) werkt vanuit 3 CAW in Vlaanderen, namelijk CAW Artevelde, CAW Metropool en CAW ‘t Verschil.
11
is er immers ook sprake van een conflict tussen mensen en/of een conflict tussen een individu, het slachtoffer, zijn omgeving en de samenleving. Het louter bestraffen van een misdrijf lost dit conflictgehalte niet op.
Het algemeen welzijnswerk omvat door de Vlaamse overheid erkende en gesubsidieerde “centra voor algemeen welzijnswerk”. Ze bestrijken samen het volledige grondgebied van Vlaanderen en Brussel. Niet alle CAW zijn in dezelfde mate betrokken bij gerechtelijk opgelegde hulpverlening.
SIB werkt vanuit de visietekst ‘gerechtelijk opgelegde hulpverlening vanuit een strafrechtelijk kader in het algemeen welzijnswerk’ (Roland Martein).
De CAW implementeren diverse vormen van gerechtelijke opgelegde hulpverlening (GOH) voor meerderjarigen die gevat zijn in een strafrechtelijk kader. SIB maakt daar deel van uit.
De medewerkers van SIB zitten per twee verspreid over drie centra algemeen welzijnswerk. Van daaruit worden vormingen georganiseerd in alle Vlaamse gerechtelijke arrondissementen.
Het aanbod gerechtelijk opgelegde hulpverlening binnen een strafrechtelijk kader draagt bij tot meer verbinding, door in een context van criminaliteit te werken aan herstel. Naast het gepleegde misdrijf
De duo’s hebben hun werkplaats in Antwerpen, Gent en Hasselt. Per CAW staat er een coördinator gerechtelijk opgelegde hulpverlening in voor de locale coördinatie.
12
Arrondissement
Contactgegevens
Vanuit Antwerpen worden volgende arrondissementen bediend: CAW Metropool Alfred Coolsstraat 2 2020 Antwerpen
Antwerpen en Turnhout
0498 12 24 32
Dendermonde en Mechelen
0498 54 14 63
Vanuit Hasselt worden volgende arrondissementen bediend: CAW ’t Verschil Oude Luikerbaan 10 3500 Hasselt
Brussel en Leuven
0472 62 95 28
Hasselt en Tongeren
0498 54 12 63
Vanuit Gent worden de volgende arrondissementen bediend: CAW Artevelde Bachtenwalle 10 9000 Gent
Brugge, Gent en Ieper
0472 62 95 30
Kortrijk, Oudenaarde en Veurne
0497 44 35 82
CAW Federatie, Willy Vleugels, Diksmuidelaan 36a, 2600 Berchem
