Slaapproblemen en het ouder wordende brein Julia van den Berg Onderzoeker Parnassia, divisie 55+ Den Haag
4 oktober 2012, Current Biology
Oktober 2012: Archives of General Psychiatry
28 september 2012: British Medical Journal
Programma • Normale slaap en veroudering • Slaapproblemen en slaapstoornissen • Diagnostiek en behandeling
Normale slaap
• 5 - 9 uur per nacht (gem. 7 à 8) • Kort wakker worden tussen slaapfases • Overdag uitgerust (behalve post-lunchdip)
De biologische klok
Ouder wordende hersenen… • Verminderde secretie van hormonen die communicatie van SCN met lichaam regelen • Degeneratie zenuwcellen in SCN die vasopressine produceren: ook bij Alzheimer • Amplitude van ritmes vermindert
… en externe factoren + minder blootstelling aan (zon)licht + minder dagstructuur + meer slapen overdag + ooglens wordt geler en pupil kleiner + cataract = meer kans op slaapproblemen
Normale slaap bij ouderen • • • •
Per 24 uur niet minder Wel minder diep en gefragmenteerder: Minder ’s nachts, meer overdag. Verschuiving naar ochtendtype
Slaapstoornissen volgens DSM-IV • • • • • •
Primaire hypersomnie NB: met belemmering overdag Primaire insomnie Narcolepsie (prevalentie: 1 / 2000 mensen) Slaapgebonden ademhalingsstoornis Slaapstoornis gebonden aan de circadiane ritmiek Dyssomnia NAO
Parasomnieën • • • •
Nachtmerries Pavor nocturnus Slaapwandelen Parasomnia NAO
Overig: slaapstoornissen… • in samenhang met andere psychische stoornissen • door een somatische aandoening • als gevolg van gebruik van een middel
Impact van slaapproblemen • verminderde concentratie en interesse • vermoeidheid • prikkelbaarheid, spanningsklachten • somberheid • afname alertheid, concentratie, geheugen •risicofactor voor depressie (of terugval) •kwaliteit van leven
Slaapduur en mortaliteit Mensen die te veel of te weinig slapen gaan eerder dood dan mensen die 6-8 uur per nacht slapen (meta-analyse van 15 studies: Cappuccio et al, Sleep 2010)
Diagnostiek Slaapgedrag uitvragen: wees specifiek • Dus niet: hoeveel uur slaapt u gemiddeld • Maar: loop het etmaal door – Hoe laat gaat u naar bed – Hoe lang duurt het voor u inslaapt – Hoe vaak wordt u dan wakker, hoe lang duurt dat dan, wat doet u dan, wanneer laatste keer – Vermoeidheid en slapen overdag uitvragen
Diagnostiek (vervolg) • Precipiterende factoren • Nachtmerries • Snurken, pauzes in ademhaling (heteroanamnese), ook: hoofdpijn ’s ochtends • Plassen ’s nachts • Rusteloze benen • Piekeren, angst, paniek • Slaaphygiëne en gedrag ’s nachts
Slaaphygiëne: dos • • • • • •
Regelmatig ritme in slaaptijden Ventilatie, temperatuur, geluid, licht, bed In de slaapkamer: alleen slapen en seks (Half) uurtje ontspannen voor het slapen Klok uit het zicht zetten Bij lang wakker liggen: opstaan en iets saais doen
Slaaphygiëne: don’ts • Kort voor het slapen: – – – – –
koffie, alcohol, roken sport ruzie werken computer en TV (blauw licht)
• Andere dingen doen in bed (TV, computer) • Slapen overdag
Cognitieve Gedragstherapie • • • • •
Gedrag (ontspanning, slaaphygiëne) Piekeren, angst, stress, depressie Psycho-educatie en irrationele gedachten uitdagen Slaaprestrictie: tijd in bed verkorten Evt: paradoxale intentie (proberen wakker te blijven)
Waarom geen benzo’s? • • • • • • •
Werken maar heel kort (3-14 dagen) Hoog risico op afhankelijkheid / verslaving Hoger risico op vallen (heupfracturen) Hoger risico op (verkeers)ongelukken Interactie andere (genees)middelen Afvlakken gevoelsleven Suïciderisico?
CGT versus medicatie • CGT is effectiever dan medicatie, en zonder verslaving of bijwerkingen (o.a. Jacobs et al., Arch. Int. Med. 2004)
• Effect blijft ook op langere termijn (o.a. Edinger et al., Sleep 2007)
• Ook voor ouderen! (o.a. Sivertsen et al., JAMA 2006) • Ook voor mensen met psychiatrische comorbiditeit (Edinger et al., Sleep 2009)
Doorverwijzen Gespecialiseerd centrum voor Slaap- en Waakstoornissen (bijv. ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede) bij: • • • • •
persisterende problemen (vermoeden van) OSAS (slaap apneu) (vermoeden van) narcolepsie bewegingsstoornissen zoals ’restless legs’ afstemming meerdere disciplines nodig
Overige interventies (indien geen behandelbare oorzaak) • Slaapdagboek bijhouden • Helemaal stoppen met cafeïne en alcohol • Medicatie: alleen eventueel zeer kortdurend (Farmacotherapeutisch kompas: max. 2 weken in combinatie met slaaphygiëne)
… en ook evidence based…
Effectief gebleken bij slaapproblemen (Taibi 2011, Khalsa 2004, Manjunath 2005), ook voor ouderen!
