SintLioba en Hildegard Michaelis Achtergronfinformatie Sint Lioba We gaan naar het Liobaklooster in Egmond. Lioba, waarom heet het klooster zo? Het klooster is genoemd naar de heilige* Lioba. Dit is haar verhaal…: Een droom Lang geleden, zo ongeveer in het jaar 700 na christus, leefde er een echtpaar in Wessex (wat nu Engeland is). Het echtpaar was kinderloos. Toen de vrouw, Ebba genaamd, op hele late leeftijd toch zwanger werd droomde zij dat ze een klok droeg in haar buik. In de droom trok ze de klok uit haar buik waarbij de klok luid ging luiden! “Wat zou deze droom nou te betekenen hebben?” Vroeg zij zich af... Wat denken jullie? Wat zou deze droom kunnen betekenen?… Ebba vroeg het aan haar verpleegster, zij was een heel gelovig christen*. En die mevrouw vertelde dat in de bijbel een verhaal staat waarin ook een echtpaar pas heel laat kinderen kreeg. De vrouw raadde haar aan hetzelfde te doen als in dit Bijbelverhaal: dat Ebba haar kind na de geboorte zou afstaan om het aan God te wijden. Zo zou de naam van het kind straks klinken als een klok! Wat zou de vrouw bedoelen met ‘haar naam zal klinken als een klok’? Wat zou de vrouw bedoelen met ‘je kind wijden aan God’? Naar het klooster Het kind werd geboren met de naam [spreek uit op z’n Engels:]‘Truthgeba’, in het Engels van die tijd betekende dit ‘een waar geschenk’ of ‘gave van de waarheid’. Maar al gauw kreeg zij een koosnaam: Lioba dat ‘lieveling’ of ‘lieverd’ betekent, een naam die heel goed bij haar blijkt te passen, luister maar hoe het verhaal verder gaat. De ouders volgden de raad van de vrouw op en brachten Lioba op heel jonge leeftijd naar een klooster. Het was in deze tijd normaal om tijdelijk voor scholing in een klooster te blijven, als je van goede komaf was, dat wel. Scholen voor kinderen zoals we die nu kennen hadden ze toen niet. Adellijke* ouders wensten voor hun kinderen een goede leerschool. In het klooster kon Lioba leren lezen, schrijven en handwerken. Later werden de kinderen meestal door de ouders uitgehuwelijkt aan een adellijke familie, soms al vanaf 10 jaar! Dit gebeurde echter niet bij Lioba, en dat was uitzonderlijk. Zij mocht als enig kind in het klooster blijven. • • •
Wat vind je ervan dat Lioba zo jong aan het klooster werd afgestaan? Wat vind je ervan dat in die tijd kinderen van adel op zo’n jonge leeftijd al werden uitgehuwelijkt? Waarom was dat zo denk je? Waarom denk je dat Lioba in het klooster mocht blijven?
Een lange reis Lioba ondernam dus als klein meisje de lange reis van Wessex helemaal naar de kust, in het meest oostelijke puntje van Kent: een afstand van over de driehonderd kilometer. Zouden haar vader en moeder haar hebben gebracht? Of had je daar aparte personeelsleden voor?
We weten het niet, omdat dergelijke dingen toen zo normaal waren, dat niemand de moeite nam zulke vanzelfsprekende dingen op te schrijven. We weten dus ook niet of Lioba misschien zelf paard reed, of dat ze met een kar ging, of misschien een koets. Of lag het toch meer voor de hand per boot de kust rond te varen? •
Wat denken jullie?
In het klooster Lioba groeide dus op in het klooster en werd door de abdis*en alle nonnen met veel zorg onderwezen. Ze had geen belangstelling voor De koninkrijken van Groot Brittannië rond het jaar 800
•
‘meisjesachtige’ dingen en richtte zich enkel op het nastreven van ‘heilige kennis’.
Wat zou dat betekenen, ‘heilige kennis’?
Voortdurend las Lioba uit de Bijbel en leerde de teksten uit haar hoofd. Wat ze leerde bracht zij ook in praktijk: ze was matig in het gebruik van voedsel en was tevreden met alles wat haar gegeven werd. Daarnaast bad ze aan een stuk door. Als ze niet aan het bidden was deed ze handenarbeid. Al het werk dat haar werd opgedragen deed ze van harte. Zo leefde ze voortdurend vanuit de ‘heilige kennis’ uit de Bijbel, met Jezus als groot voorbeeld. Hierdoor was ze erg geliefd bij alle nonnen. Ze leerde veel van hen en gehoorzaamde ze allemaal. Ze nam van iedere non ook hun mooiste eigenschap over. Bijvoorbeeld zelfbeheersing van de een en vrolijkheid van de ander, mildheid van de een en geduld van de ander. Maar boven alles deed ze alles vanuit liefde voor alles en iedereen om haar heen. • •
Heb jij ook iets van waaruit jij leeft? Vanuit een geloof? Vanuit liefde? Vanuit iets anders? Heb jij een voorbeeld, iemand die een eigenschap heeft die jij graag overneemt?
Geroepen Uiteindelijk werd Lioba ‘geroepen’ door Bonifatius*. Hij was al een tijdje in Duitsland het christelijke geloof aan het verspreiden en bouwde daar kloosters. Lioba was zijn nichtje en hij had via briefwisseling een bijzondere vriendschap met haar. Maar ook door de vele goede verhalen die over haar bekend waren wilde hij graag dat zij hem kwam helpen door in Duitsland abdis* te worden van een nonnenklooster. Met pijn in het hart lieten de nonnen van het klooster haar gaan. Ze hadden haar liever gehouden maar ze begrepen dat Lioba geroepen was om belangrijk werk te gaan doen. Zij werd de eerste non die in Duitsland een klooster, maar je kunt ook zeggen een leerschool voor vrouwen oprichtte. Voel jij je wel eens ‘geroepen’? Voel jij een grote drang om iets –bijzonders- te doen? • Zo ja: Wat is het? Hoe voelt het? Waar komt dit vandaan? Waarom juist dit? • Zo nee: Wees eens een paar minuten stil. Stel jezelf eenmalig de vraag: ‘Wat wil ik (in de nabije toekomst)?’ en kijk dan, zonder zelf iets te gaan bedenken, of er iets spontaan in je opkomt.
Feiten en weetjes * heilige= ga naar werkblad over heiligen * hier kort iets over gelovigen en heidenen in deze tijd vermelden? * adellijke= De adel zijn alle mensen die titels hebben bij elkaar. Titels zoals: • Baron - Barones, Hertog – Hertogin, Graaf – Gravin, Jonkheer – Jonkvrouw, Markies – Markiezin, Koning – Koningin, Keizer - Keizerin . Kenmerkend aan deze mensen is dat hun titel erfbaar is. Sterft bijvoorbeeld een hertog, dan wordt zijn zoon de nieuwe hertog. Vaak zijn deze mensen rijk, en wonen ze in grote huizen. In de middeleeuwen was de adel de hoogste stand. (bron: wikikids) * abdis= Hoofd non, leider van het nonnenklooster * Bonifatius= Bonifatius was een bekende zendeling die door een aantal fanatieke Friezen bij Dokkum werd vermoord, toen hij probeerde hen te bekeren. Ondanks de grote afstand, ontwikkelde Lioba en Bonifatius een zeer hechte vriendschap. Op verzoek van Bonifatius is Lioba vlakbij hem in de buurt begraven. Wist je dat:....... …zowel de geboortedatum als de sterfdatum van Lioba onzeker zijn? Lioba is waarschijnlijk geboren tussen 700 en 710 en overleden op 23 september ergens tussen 779 en 782. …Lioba in hoog aanzien stond bij de koning, de bisschoppen, adel en abten? Lioba werd door veel mensen om advies gevraagd, ook door de adel en de bisschoppen. Met de tweede vrouw van koning Karel, Hildegard sloot zij een intense vriendschap. De koningin had haar het liefste bij haar in het paleis gehad, maar Lioba hield niet van het hof. Ze vond het er te rumoerig en te weinig religieus. …De sarcofaag van Lioba in de Peterskerk bekend staat als de ‘Schreierssteen’? De stoffelijke resten van Lioba zijn in 836 bijgezet in de crypte van de Peterskerk. In 915 is haar stoffelijk overschot hier weggehaald vanwege een inval van de Hongaren. Vanaf dat moment bleef haar sarcofoog leeg achter. Moeders legden hun kleine kinderen bij ziekten in deze sarcofaag in de hoop dat zij door Lioba genezen zouden worden. De kinderen zetten het vaak op een huilen en daarom staat deze steen bekend als de ‘Schreierssteen’
Hildegard Michaelis We gaan naar het Liobaklooster, opgericht door Hildegard Michaelis Is het Liobaklooster dan niet door Sint Lioba opgericht? Nee, Lioba is nooit in dit klooster geweest. Zij stierf rond 780, dat is 1155 jaar voordat het Lioba klooster in Egmond is ontstaan! Het klooster is naar Sint Lioba genoemd omdat zij als groot voorbeeld wordt gezien door de nonnen van dit klooster. Stichteres van kloostergemeenschap Het Liobaklooster is dus gesticht door Hildegard Michaelis in 1935. Ze begon met drie zusters (benedictijnennonnen) in Egmond maar de kloostergemeenschap groeide al snel uit met nog een aantal Liobakloosters in Zwitserland en Frankrijk. Voor de nonnen die er wonen is Hildegard Michaelis, net als Sint Lioba, een groot voorbeeld. Alleen staat ze heel dichtbij hen want ze is niet van 11 eeuwen geleden! Er leven nu nog nonnen die haar hebben gekend. Je kunt zeggen dat Hildegard op dezelfde manier leefde als Sint Lioba maar dan meer in onze tijd. De manier waarop de nonnen vandaag de dag hun leven leiden in het klooster is door Hildegard bedacht: met veel studie en lezen uit de Bijbel en andere teksten van grote wijzen. Maar ook met hard werken om zelf de kost te verdienen en met veel aandacht voor de schoonheid van de natuur en voor de kunsten. Het verhaal van Hildegard Michaelis Hildegard is in 1900 geboren in Duitsland. De vader van Hildegard is een handelaar in bloemen en reist veel naar het buitenland. De moeder van Hildegard is vaak ziek en uiteindelijk overlijdt ze als Hildegard nog maar 13 jaar oud is. En alsof dat niet erg genoeg is overlijdt haar oudere broer 4 jaar later als soldaat in de Eerste Wereld oorlog... •
Weet je iets over WOI te vertellen?
Eigen weg Als jong meisje wil Hildegard een opleiding in de kunstnijverheid volgen, maar haar vader vindt een handelsschool beter. Na deze opleiding heeft ze verschillende baantjes. Maar als ze 24 jaar is volgt ze toch haar hart en gaat ze naar een hogeschool voor beeldende kunst. Hier leert zij onder andere weven en in deze periode werkt ze ook als weefster in het Bauhaus*. Hildegard maakt de opleiding niet af en zwerft van dorp naar dorp. Ze vindt onderdak bij een onderwijzer. In ruil daarvoor past ze op zijn kinderen. Ze vertelt de kinderen veel verhalen. Hierover zei ze eens: “en tegelijkertijd vond ik toen mijn Schepper terug in de minuscule bloempjes op de heiden”. • • • • • • •
Ga jij je eigen weg? Luister jij naar je ouders als zij zeggen het beter voor jou te weten? Heb je ook iets of iemand anders waar je naar luistert wanneer je iets belangrijks of moeilijks moet doen? Of als je voor een belangrijke keuze staat? Weet jij al wat je later wilt worden? Wat denk je dat Hildegard bedoelt met “ ik vond mijn Schepper terug in de minuscule bloempjes op de heiden”? Wat zie/ervaar jij als je in de natuur bent, naar de natuur kijkt?
Kunst en cultuur Hildegard heeft het in deze tijd arm maar is ‘cultureel rijk’: ze leefde in een wereld van kunstenaars, beroemde mensen uit het theater waren haar vrienden. Maar ze leert ook het monnikenleven kennen door een benedictijns abdij in de buurt en de katholieke kerk. De vieringen hier maken grote indruk op haar. En het –kunst- werk van de monniken inspireert haar. Ze krijgt in deze periode een opdracht van een nuntius, de latere paus Pius XII, om een kazuifel* te weven, haar eerste kerkelijke gewaad, later volgden er veel meer. Langzamerhand wordt Hildegard steeds bekender om haar kunst bij de Katholieke kerken in Nederland. Sinds haar kennismaking met het monastieke leven* voelt Hildegard dat zij zelf ook graag in een klooster zou willen leven. Maar ze had daar hele eigen ideeën over hoe dat zou moeten. Dat je in het klooster bijvoorbeeld moest werken om zelf je geld te verdienen. Dat was in die tijd niet gebruikelijk. Kloosters leefden toen van het geld dat iemand meebracht als hij/zij in het klooster trad. Daarbij werd er toen onderscheid gemaakt tussen nonnen die studeerden (koorzusters) en nonnen die werkten (werkzusters). Voor Hildegard is er geen onderscheid tussen studie, werk en gebed. Dit is voor haar een eenheid. Zij wilde graag werken en studeren. De bestaande kloosters waren het niet eens met haar feministische ideeën*. Zo groeide bij Hildegard de gedachte om een nieuw soort klooster op te richten. •
(Hoe) Ga jij ook je eigen(wijze) weg?
Hildegard wordt door de monialen (zusters) die nu nog in het Liobaklooster wonen herinnerd als iemand die alles met aandacht deed. Ze had veel liefdevolle aandacht voor mensen dieren en dingen. Voor Hildegard was werken iets moois. Zo zegt zij: ‘als je iets moois maakt voor God, dan groei je zelf, dan word je mooier en groeit je liefde’. Hildegard Michaelis is in 1982 overleden.
Feiten en weetjes over Hildegard Michaelis en haar Liobaklooster Woordenlijst Bauhaus: het Bauhaus was een beroemde opleiding voor beeldende kunstenaars, ambachtslieden en architecten in Duitsland (in de periode van 1919 tot 1932). kazuifel: kerkelijk gewaad monastieke leven: leven in een klooster feminist: een feminist is een vrouw die opkomt voor vrouwenrechten, voor de gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen, voor zelfstandigheid van de vrouw Wist je dat… … het Liobaklooster heel bekend is in de kerkelijke kunst? Hildegard zei eens over kerkelijke kunst: “het is een samenvloeien van inspiratie, de schoonheid van het materiaal en de sobere vorm van de kunstvaardigheid. Maar vooral is al het kunstwerk geïnspireerd door de grote liefde voor God, de bron van alle schoonheid”. … vroeger op het postpapier van het Liobaklooster: "Kunst en Handwerk van de Benedictinessen van Egmond" stond? …bidden en werken samengaan in het liobaklooster? Alles wordt met aandacht gedaan. …het liobaklooster gasten ontvangt om daar tot rust te kunnen komen? (retraite) …het liobaklooster veel activiteiten heeft voor jongeren met verschillende religieuze achtergronden? (dit noemen ze interreligieuze activiteiten)
Verwerkingssuggesties voor de leerkracht 1. Visualisatie bij verhaal van Lioba Doe je ogen maar dicht en stel je voor…: o …je zit in een tijdmachine en gaat terug in de tijd…: o ... je bent heel jong, een kleuter, je ouders brengen je naar een klooster… Voor het eerst ben je ver van huis…, je bent lang onderweg… Bij het klooster aangekomen laten je ouders je achter bij de nonnen: Wat voel je?... (wat zie je voor je? … Zijn daar ook geluiden bij?)… o ...Je groeit op bij de nonnen, je leert heel veel van ze. Je leest graag in de Bijbel, iedere dag. Je kijkt graag naar de plaatjes: hoe is dit voor jou…? Wat zie je voor je…? Heb je hier een gevoel bij…? o ...je bent voortdurend aan het bidden, in gesprek met een God waarvan je voelt dat hij bestaat en in alles te zien en te ervaren is…: Hoe is dit voor jou?... Wat ervaar je nu?... o ...je schrijft brieven naar een neef die heel ver weg over zee woont. Je schrijft over al jouw ervaringen… Ervaringen die jouw neef heel goed begrijpt. Het liefste zou je bij hem willen zijn….Het duurt maanden voordat je antwoord krijgt want de post wordt te voet, te paard en met zeilschepen vervoerd… Op een dag wordt een brief voor jou bezorgd: hoe is het om een brief te ontvangen? …Wat staat er in? … o ...jouw neef van overzee vraagt in een brief of jij naar hem toe wilt komen om hem te helpen met het verspreiden van jullie geloof… Het hoofd van het klooster vindt het goed dat je gaat… Je gaat op reis, het grote onbekende tegemoet…: hoe is het nu voor jou om je veilige woonplaats te verlaten?... Hoe voelt het om het onbekende tegemoet te gaan?... o Bedenk zelf hoe je reist: te voet, te paard of met een koets?... Wat heb je bij je?... Je moet de zee over. Hoe ziet het schip eruit?... Ben je bang?... Of heb je vertrouwen? …Hoe voelt het om deze reis te maken?... o Na weken kom je aan bij je neef. Hoe is het om hem te zien?... Afronding: schrijf enkele ervaringen op en maak er een tekening bij. Wie wil mag zijn/haar ervaringen delen met de groep. 2. Kunstopdrachten: in stilte en met aandacht een zelf gekozen –kunstvoorwerp natekenen, na boetseren, of anders creatief verwerken… 3. Kijkopdrachten: in stilte kijken naar … Bekijk het beeld/ kunstwerk/ voorwerp/iets uit de natuur/…met aandacht en in stilte. Welke vormen zie je? Welke kleuren? Hoe zou dit voorwerp/ kunstwerk/ etc. kunnen heten? Welk verhaal kun je erbij bedenken? (zoals in een stripverhaal: wat zou er voor- en wat zou er na kunnen gebeuren?). Wat voel je hierbij? Wat denk je erbij? Wat vind je ervan? Doe hiervan verslag (vertellend, schrijvend, zelf iets maken: vertaal jouw beleving naar een eigen creatief werk). 4. Opdrachtkaarten: Glas-in-loodramen; Monniken, monialen en kunst; Monniken monialen in alle religies. 5. Zie de handleiding voor verdere suggesties.
Bronnen Lioba o o o o
Ikon (ikoon van de week) Biografie van broeder Rudolfus (Engelse vertaling): vita, rudolf von fulda: http://www.fordham.edu/halsall/basis/leoba.asp Wikipedia wikikids
Bronnen Hildegard Michaelis o o o
Hildegard Michaelis, een glimlach lang/ nur ein Lacheln lang, Karin Lelyveld, Lannoo 2008 Zr. Karin Lelyveld, Liobaklooster wikipedia
