Simplicius Simplicissimus Drei Szenen aus seiner Jugend

O derde concert O-serie 52e seizoen • 24 november 2012, 13.30-15.15 uur

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent James Wood koordirigent Juliane Banse sopraan · Simplicius Simplicissimus Will Hartmann tenor · Einsiedel Peter Marsh tenor · Gouverneur Ashley Holland bariton · Landsknecht Kristof Klorek bas · Bauer Michael Eder bas · Hauptmann Harry Peeters spreekstem Karl Amadeus Hartmann 1905-1963

Simplicius Simplicissimus

Drei Szenen aus seiner Jugend

Nach H. J. Grimmelshausen von Hermann Scherchen, Wolfgang Petzet und Karl Amadeus Hartmann Caspar David Friedrich: Schets van een boom (1806)

Première: Mannheim, 9 juli 1957 Nederlandse première er is geen pauze na afloop van het concert zijn de buffetten open

Hans Schellevis repetitor Jurjen Stekelenburg boventiteling

O

Thränen des Vaterlandes, Anno 1636

derde concert O-serie 52e seizoen • 24 november 2012

Wir sind doch nunmehr ganz, ja mehr den ganz verheeret! Der frechen Völker Schar, die rasende Posaun Das vom Blut fette Schwert, die donnernde Karthaun Hat aller Schweiß, und Fleiß, und Vorrat auf gezehret.

Hartmann de visionair

Die Türme stehn in Glut, die Kirch’ ist umgekehret. Das Rahthaus liegt im Graus, die Starken sind zerhaun, Die Jungfern sind geschänd’t, und wo wir hin nur schaun, Ist Feuer, Pest, und Tod, der Herz und Geist durchfähret.

“Das Chaos dieser Welt birgt kein Glück, was bleibt, ist der Rückzug aus der Welt, um in völliger Abgeschiedenheit, als Einsiedler oder auf einer Insel, sein Leben Gott zu widmen.” Dit was het levensmotto van Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen (1621-1676), de auteur van de Simplicius-roman. Hij wilde zich het liefst afkeren van een wereld vol chaos en geweld om een laatste restje innerlijke vrede en geluk te vinden.

Hier durch die Schanz und Stadt, rinnt allzeit frisches Blut. Dreimal sind schon sechs jahr, als unser Ströme Flut, Von Leichen fast verstopfft, sich langsam fort gedrungen, Doch schweig ich noch von dem, was ärger als der Tod, Was grimmer den die Pest, und Glut und Hungersnot, Das auch der Seelen Schatz so vielen abgezwungen. Andreas Gryphius, 1616-1664

Rihm en de minimalisten NTR Podium & Concerthuis: lees meer op pag. 20

Uitzending Radio 4 & webcast en terug­luisteren en -zien via internet Deze NTR ZaterdagMatinee wordt rechtstreeks uitgezonden op Radio 4. Via de ZaterdagMatineewebsite kunt u de opname terug­luisteren en -zien.  www.zaterdagmatinee.nl

2

 it is het derde concert D in de serie ‘Het Universum van Hartmann’. Een compleet overzicht van alle negen concerten in deze serie vindt u op  z aterdagmatinee.nl (‘hartmann horen’)

Dat motto gold evenzeer voor Karl Amadeus Hartmann (1905-1963). De Eerste Wereldoorlog had hij aan den lijve meegemaakt. Hij woonde in het München waar Adolf Hitler in 1923 zijn mislukte putsch had gepleegd. Tien jaar later kwam dezelfde Hitler in Duitsland aan de macht. Hartmann verhuisde toen, met zijn vrouw Elisabeth, meteen naar het platteland en zorgde ervoor dat zijn werk niet in nazi-Duitsland kon worden uitgevoerd. Het orkestwerk Miserae (1935), dat hij oorspronkelijk als Eerste symfonie beschouwde, voorzag hij van de volgende opdracht: ‘Meinen Freunden, die hundertfach sterben mußten, die für die Ewigkeit schlafen – wir vergessen Euch nicht (Dachau 1933-1934).’ Als een ‘Einsiedler’, een heremiet, leefde hij in wat hij zelf een ‘innere Emigration’ noemde, geheel afgekeerd van de wereld. Maar in zijn werk was hij wel degelijk bezig met de chaos om hem heen. In het verlengde van dit sentiment schuilt ook de diepere betekenis van de naam Simplicius Simplicissimus. Natuurlijk ligt de associatie met een simpele, naïeve en onschuldige held voor de hand. De hoofdpersoon van de roman is een onbeschreven blad, die in een

3

gruwelijke werkelijkheid terechtkomt en daarin moet zien te overleven. Simplicissimus geeft dan de verhevigde vorm of overtreffende trap van simplicius aan: een wel heel erg grote naïeveling. Maar er is nog een andere, meer politieke reden voor de naam. Simplicius was een Griekse filosoof. Toen de Atheense filosofische school in 529 door de christelijk-Byzantijnse keizer werd opgeheven en het filosoferen werd verboden, trok Simplicius met zes van zijn collega’s naar Perzië, waar de religieuze vrijheid werd gewaarborgd en zij hun activiteiten ongehinderd konden voortzetten. Hun ‘äußere Emigration’ is dus direct verbonden met het monddood maken van de vrije gedachte. Hartmanns keuze om vanaf 1934 een opera te schrijven op basis van de roman van Grimmelshausen is in deze context veelzeggend.

de wijze waarop Grimmelshausen de wereld om hem heen in literatuur vervatte. Hij leverde de eerste ‘realistische’ beschrijvingen van zijn leefwereld, in dit geval het Duitsland tijdens de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Dit grensoverschrijdende, uiterst bloedige en vernietigende conflict wordt weleens als de eerste ‘Wereldoorlog’ in Europa beschouwd. Nederland was er deels bij betrokken door de Tachtigjarige Oorlog tussen de Republiek en Spanje, en de Vrede van Münster was het eindpunt van beide oorlogen. Grimmelshausen zou – volgens eigen zeggen althans, want harde historische bewijzen ontbreken – op zijn dertiende gekidnapt zijn door Kroatische en daarna Hessische huursoldaten. Hij leerde in hun midden de Dertigjarige Oorlog kennen, met al zijn gruwelen. Het conflict leverde een ongekend trauma op. Tweederde van de Duitse bevolking vond de dood, en het land De wereld van Grimmelshausen Der Abentheuerliche Simplicissimus Teutsch, werd grotendeels vernield. Al deze persoonlijke ervaringen zou hij in de d.h. die Beschreibung des Lebens eines roman hebben verwerkt. Wat we wel seltsamen Vaganten, genannt Melchior Sternfels von Fuchsheim zoals de ironische zeker weten, is dat hij op zijn zeventiende of achttiende officieel soldaat titel volledig heette, was niet zomaar werd, en dat bleef hij tot kort na de een roman. Het is een van de eerste Vrede van Münster in 1648. Al tijdens literaire prozageschriften van Duitsland. Het verscheen in 1669 en het bleef de oorlog maakte hij een carrière als secretaris en schrijver van zijn militaire de belangrijkste Duitse roman van de zeventiende eeuw. De auteur liet zich er meerderen. Hier werd waarschijnlijk ook zijn literaire talent ontwikkeld. voor inspireren door de Spaanse schelmenromans van de zestiende en zeven- Naast Simplicius schreef Grimmelshausen nog verschillende andere boeken tiende eeuw; hier en daar is ook een verre echo van Cervantes’ Don Quichot te over de oorlog. De bekendste daarvan is Mutter Courasche uit 1670. Bertolt Brecht bespeuren. Belangrijker waren echter de inhoud en schreef in 1939, na de Duitse inval in

4

Jacques Callot: De gehangenen (uit: Les grandes misères de la guerre, 1633)

Polen, een toneelstuk naar deze roman, uit woede over de agressie van Hitler. Met zijn stukken had Brecht eerder al tegen de opkomst van het nationaalsocialisme geageerd. Ook zijn Mutter Courage gaat over de verwoestende kracht van een Europees conflict, en in dit geval is dat eveneens de Dertigjarige Oorlog. Moeder Courage probeert als marketentster te profiteren van de oorlog, maar uiteindelijk verliest zij haar drie kinderen.

Vanaf 1928 schreef Hartmann werken voor de operastudio van de Beierse staatsopera. Zijn eerste, weliswaar onvoltooide, muziektheatrale opus is het Wachsfigurenkabinett uit 1929-1930. Het zijn vijf kleine surrealistische opera’s op sociaal-kritische en satirische teksten, in vorm gebaseerd op een gelijknamige expressionistische film uit 1924. Alles wordt op de hak genomen, van het Russische geloof in de ‘heilige’ Raspoetin tot en met de American Way of Life van Charlie Chaplin en Henry Ford. De onlangs overleden Hans Hartmanns München Werner Henze voltooide en reconstruHartmann werd geboren in een van de eerde deze eenakters samen met enkele grote muziekcentra van Duitsland: München. In zijn jongere jaren beheers- collega’s en realiseerde in 1988 een ten het wagnerisme en Richard Strauss uitvoering. Meteen na de oorlog, in 1945, werd de operacultuur van het land, en ook Hartmann tot muziekdramaturg bij de München, volledig. Het verbaast dan ook niet dat zijn belangstelling al vroeg Beierse staatsopera benoemd. Een van uitging naar die opera. Zijn vurige wens zijn broers, Adolf Hartmann, was kunstschilder. Naast een sterke emotioom componist te worden ontvlamde nele band was er een invloedrijke toen hij op tienjarige leeftijd een artistieke link tussen de twee broers. voorstelling van Webers Freischütz “Es war mir frühzeitig klar, daß Bilder bijwoonde.

5

Simplicius

Creative commons CC-by-sa 3.0

Rolf Münzner: Der Knabe und die Macht (1991); lithografie bij Simplicius Simplicissimus

und Musik zur gegenseitigen Verständigung notwendig sind wie Wort und Miene”, schreef de componist later. Ondanks deze grote fascinatie voor beeld, theater en opera is Hartmann vooral als symfonicus de geschiedenis ingegaan. Al had hij ideeën voor nog meer opera’s, zijn muziektheater-oeuvre bleef helaas beperkt tot het Wachs­ figurenkabinett en de Simplicius-opera. Karl Amadeus stierf in 1963, 58 jaar oud – op 5 december, de sterfdag van Wolfgang Amadeus.

6

Dirigent Hermann Scherchen was een van de grootste promotors van de contemporaine muziek in de eerste helft van de twintigste eeuw, van Mahler en Schönberg tot en met Donaueschingen en Darmstadt. Vanaf 1931 was hij de leraar en mentor van Hartmann, en het was Scherchen die hem attent maakte op de mogelijkheden voor een opera op basis van de roman van Grimmelshausen. Vervolgens maakte Scherchen ook de eerste schetsen en een scenario voor een mogelijk libretto. Dit werk werd voortgezet en voltooid door de auteur Wolfgang Petzet en de componist zelf. Scherchen kwam uit een communistisch milieu en had in 1933 alle posities in nazi-Duitsland moeten opgeven. Er was hem veel aan gelegen een duidelijk anti-oorlogssignaal af te geven, en hij voelde haarfijn aan dat de jonge Hartmann de juiste man voor deze zaak zou zijn. De opera-versie legt een ‘socialistische’ nadruk op de jonge Simplicius als eenvoudige en wereldvreemde boerenjongen die de schapen van zijn vader moet hoeden en die, vluchtend voor het geweld van de oorlog, alles moet achterlaten. Hij komt terecht bij een heremiet die zich over hem ontfermt, hem onderwijst en die hem, vanwege zijn naïviteit, Simplicius noemt. Tenslotte komt Simplicius in de decadente wereld van de machtigen terecht, die hij fel bekritiseert. Als de boeren hun stand in een soort revolutie vernietigen, wordt Simplicius gespaard.

Zijn vurige wens om componist te worden ontvlamde toen Hartmann op tienjarige leeftijd een voorstelling van Webers Freischütz bijwoonde.

Twee versies Des Simplicius Simplicissimus Jugend. Bilder einer Entwicklung aus dem deutschen Schicksal luidde de titel van de eerste versie van de opera die in 1934-1936 tot stand kwam. Hartmann had grote delen spreektekst in het werk opgenomen, een keuze die mogelijk werd ingegeven door de anti-romantische esthetiek van de vooroorlogse avant-garde, zoals te herkennen is bij Hindemith, de Tweede Weense School (of op zijn minst een deel daarvan), Stravinsky en de werken van Weill en Brecht. Daarom ook koos hij voor het werk de vorm van een kameropera met betrekkelijk kleine bezetting. De sprong terug naar de baroktijd was echter ook een duidelijk signaal: de tussenliggende eeuwen werden bewust terzijde geschoven. Deze anti-romantiek had een ideologische reden. De wereld van Wagner en Strauss was na 1933 niet alleen in esthetisch, maar ook in ethisch opzicht fragwürdig geworden. Het nationaalsocialisme koketteerde met de muziek van deze componisten en met de gehele geesteshouding van de romantiek. Schrijver Victor Klemperer had het niet beter onder woorden kunnen brengen,

toen hij over zijn eigen ervaringen schreef: “Ich hatte und habe das ganz bestimmte Wissen um die engste Verbundenheit zwischen Nazismus und deutscher Romantik in mir... Denn alles, was den Nazismus ausmacht, ist ja in der Romantik keimhaft enthalten: die Entthronung der Vernunft, die Animalisierung des Menschen, die Verherrlichung des Machtgedankens, des Raubtiers, der blonden Bestie.” Pas na de oorlog, in 1948, beleefde de opera zijn (concertante) premiere; het orkest van de Bayerische Rundfunk stond onder leiding van Hans Rosbaud. In 1949 volgde de eerste scenische productie in Keulen, onder leiding van Richard Kraus en in een regie van Erich Bormann – de librettist van Wachsfigu­ renkabinett. Vanaf 1956 werkte Hartmann aan een herziene versie, onder andere omdat de vele spreekteksten geen artistiek bevredigend resultaat opleverden. Die nieuwe versie werd in 1957 in Mannheim onder Karl Fischer ten doop gehouden, met eveneens een nieuwe en definitieve titel: Simplicius Simplicissimus. Drei Szenen aus seiner Jugend. Het is deze versie die – vrijwel ongewijzigd – in deze Matinee wordt

7

uitgevoerd. Hartmann schrapte veel van de dialogen en zette een aantal van de belangrijkste op muziek. Hij voegde eveneens drie instrumentale delen toe: een ouverture, een voorspel tot het tweede tafereel en een slot-apotheose.

Episch theater Opvallend aan Hartmanns opera is het feit dat hij een element van het epische theater van Brecht gebruikt: het vervreemdingseffect. Brecht introduceerde dat om de kijker uit de fictie van het verhaal te tillen, om afstand tot het onderwerp te creëren en zo meer bewustwording te bewerkstelligen. Doordat hij een verteller de gruwelijke historische feiten van de Dertigjarige Oorlog in de proloog en aan het einde laat opsommen, slaagt Hartmann erin de grens tussen fictie en werkelijkheid te overschrijden. Hetzelfde doet hij in het midden van de opera, als Simplicius uit zijn rol stapt en het publiek op de rand van het toneel vertelt over de belangrijke dingen die hij van de heremiet leert. Tegelijkertijd kunnen we ons als toeschouwers volledig in de ontwikkeling van Simplicius inleven. Abstracte thema’s als oorlog en onderdrukking, maar ook de dood, worden met zijn figuur menselijk herkenbaar en aangrijpend weergegeven. Juist door zijn naïviteit kruipt het geweld om hem heen zo diep onder onze huid. Aan het einde van elk van de drie scènes van de opera sterven steeds mensen, maar steeds is er een dramaturgische logica inclusief boodschap. In

8

het eerste tafereel vermoorden de huursoldaten de boeren, meer uit balorigheid dan uit iets anders. Dan is er de vredige dood van de heremiet in de middenscène – blijkbaar kan men alleen vredig sterven als men zich volledig van de wereld heeft afgekeerd. In het laatste tafereel zijn het de boeren en arbeiders die in opstand komen en de machthebbers uit de weg ruimen. Afgekeerd zijn van de werkelijkheid brengt innerlijke rust, maar in opstand komen en vechten voor je rechten brengen verandering en vooruitgang.

Stijlcitaten Simplicius werd gecomponeerd in wat men de tweede fase van Hartmanns muzikale ontwikkeling noemt, de periode tussen 1933 tot het einde van de oorlog. De eerste fase eindigde in 1933 en werd gekenmerkt door satire en stijlcitaten uit jazz, Dada en gebruiksmuziek. In de derde fase, van 1945 tot zijn dood in 1963, kwam het tot een verdieping en verwerking van al het voorgaande. Na de machtsovername van Hitler verduistert Hartmanns palet meteen. Hij richt zich op grotere vormen, zoals opera, en oefent muzikaal commentaar uit op de politieke situatie om hem heen. In zijn opera is dat goed te herkennen. Hartmann gebruikt nadrukkelijk muziek van verboden of verdachte componisten. Er klinken joodse melodiefragmenten uit het lied Elijahu ha-navi, dat handelt over de profeet Elias, op wie het joodse volk met smart wacht omdat hij de verlossing zal

brengen. In de derde scène, tijdens de opstand van de boeren, klinken marsritmes die zo uit socialistische revolutieliederen afkomstig lijken te komen. Herkenbaar is Bachs koraal Nun ruhen alle Wälder in het voorspel voor de tweede scène. Hiermee verwijst Hartmann naar de periode van de barok, en daarmee naar het betere Duitsland, naar de kracht van de religieuze humaniteit. De melodie van Nun ruhen... ligt dicht bij de melodie van Wer hat dich so geschlagen, een koraal die in de Johannesen Matthäus-Passion voorkomt, zodat er ook een verwijzing naar het lijdensverhaal van Christus is. Dit voorspel voor de tweede scène opent met een strijkersadagio, waarna de hout- en koperblazers de koraalmelodie inzetten. Aan het slot nemen de strijkers het weer over, nu vermengd met de blazers, met enkele aangrijpende fragmenten voor de viool en de altviool. Structureel sluit het idioom van Hartmanns opera het meest aan bij de Tweede Weense School en Stravinsky, met name diens L’histoire du soldat. In de opening van de eerste scène klinkt bijna letterlijk het begin van Le sacre du printemps, inclusief de zo herkenbare fagot-solo en de klarinetklanken. In de instrumentale opening van de derde scène zijn de bijtende en ironische ritmes verwant aan Stravinsky en Prokofjev. De zangstijl, met veel monoloog en Sprechgesang, wijst eveneens in de richting van Alban Berg en Stravinsky. Eigenlijk heeft alleen de tenorrol van de heremiet echt lyrische passages. Om de kinderlijke onschuld van Simpli-

cius vocaal te beklemtonen schreef Hartmann deze rol voor een sopraan. Verder zijn er in de muziek allusies op jazz en negro-spirituals. Daarmee is Simplicius Simplicissimus echter allerminst een hybride of eclectisch werk, al zou het als een voorloper van de postmoderne citeerstijl kunnen worden beschouwd. Hartmanns citaten zijn vooral solidariteitsverklaringen met slachtoffers, en zij leggen een diep verlangen naar menselijkheid bloot. Die vond de componist in het socialistische streven naar rechtvaardigheid, maar evenzeer in een diep-religieus verlangen naar vreedzaamheid. Willem Bruls Simplicius Simplicissimus: voorpagina­, 1669

9

O

Tweede deel voorspel

derde concert O-serie 52e seizoen • 24 november 2012

(op het koraal: ‘Nun ruhen alle Wälder, Vieh, Menschen, Städt und Felder, es schläft die ganze Welt. Ihr aber, meine Sinnen, auf, auf! ihr sollt beginnen was eurem Schöpfer wohlgefällt.’)

Synopsis

Ouverture

maar de boer vertelt hoe vernietigend en dodelijk het beest kan zijn.

Als Simplicius alleen is achtergebleven, Introductie herhaalt hij de woorden van de boer. Hij voegt eraan toe dat het juist de In het jaar 1618 leefden er in Duitsland keizer is die zijn soldaten ertoe aanzet, twaalf miljoen mensen. Dertig jaar later, dood en verderf te zaaien. Hij mijmert toen de grote oorlog in 1648 was afgelopen, over de mooie boom die hij ziet en valt waren dat er nog maar vier miljoen. Acht miljoen inwoners waren gestorven. De bittere in slaap. In zijn droom ziet hij hoe iemand in de boom zit, waar de boom dood heerste in het land. Een kleine schaap­ ernstig onder te lijden heeft. Het lijkt herder, die als allersimpelste ziel niet eens de wolf te zijn. De stem van een huurhet verschil tussen goed en kwaad kende, soldaat (Landsknecht) klinkt, die zingt overleefde de vernietigende oorlog die over over het geweld en het onrecht dat hij het land trok. Hij heet Simplicius Simplicis­ verspreidt, en hij wekt Simplicius simus. daarmee. Die veronderstelt dat de huursoldaat de boosaardige wolf uit Eerste deel zijn droom is, maar de soldaat vraagt Een weiland met een boom hem de weg naar zijn boerderij te wijzen. Een boer houdt een pleidooi voor het grote belang van de boerenstand. Finale Boeren worden nu veracht, maar zij zijn belangrijk voor het overleven: zij Zo leidt Simplicius de soldaten onbeproduceren immers het voedsel. Hij doeld naar zijn ouderlijk huis. Zij richt zich tot de jonge schaapherder vernielen alles, plunderen, steken alles Simplicius en draagt hem op goed op zijn kudde te passen. Hij moet vooral op in brand, doden de mannen en het vee, zijn doedelzak spelen om de gevaarlijke verkrachten de vrouwen. Acht miljoen mensen sterven zo in dit arme, vernewolf op een afstand te houden. De jongen heeft nog nooit een wolf gezien, derde land.

10

Bos, op het achtertoneel een kruis De heremiet (Einsiedel) hoort een nachtegaal fluiten en spoort hem aan God te loven met zijn mooie gezang. Dan verschijnt de doodsbange Simplicius, die het donkere bos in is gevlucht om aan de vernietiging te ontkomen. Als hij de heremiet ziet, denkt hij in zijn angstwaan dat het de boosaardige wolf is. Hij begint wanhopig op zijn doedelzak te spelen, in de hoop het beest te verdrijven. De heremiet probeert hem gerust te stellen, maar Simplicius vertelt hem over alle vernietiging die de wolven volgens hem hebben aangericht. Als de heremiet hem eten aanbiedt, wil Simplicius niets liever dan bij hem blijven, in de hoop beschutting en bescherming te vinden. De heremiet denkt dat de jongen niet is opgewassen tegen het harde en eenzame leven bij hem, maar als hij merkt hoe naïef hij is, besluit hij hem bij zich te houden. Hij geeft hem de naam Simplicius. Simplicius vertelt ons hoeveel hij leert van zijn heremiet, hoe ze eten, hoe het huis en zijn bed eruitzien, en hoe ze hun arbeid verrichten.

Na twee jaar vertelt de heremiet Simplicius dat hij zal gaan sterven. De jongen reageert geëmotioneerd en wil niet alleen achterblijven. Volgens de heremiet is het echter de wil van God dat hij zijn dood onder ogen moet zien. Hij geeft Simplicius de raad mee: hij moet tot zelfinzicht komen, want alleen zo kun je in het leven volharden. Dan draagt hij hem op mee te helpen bij het graven van zijn graf, en het na zijn dood dicht te gooien. Als de heremiet uiteindelijk sterft, begrijpt Simplicius wat de dood van een mens inhoudt.

Derde deel Banket bij de gouverneur Drie dansen van de dame De huursoldaat brengt Simplicius naar de gouverneur, vertelt hem dat hij alle boeren heeft gedood en dat dit de enige overlevende is. De liederlijke gouverneur wil meteen feesten met zijn hofhouding, maar Simplicius onderbreekt hem en vertelt hem dat hij hier geen enkele echte christen aantreft. Dan zien de gouverneur, de soldaat en Simplicius een dansend paar. Simplicius vraagt zich af wat de man met de vrouw van plan is, en de huursoldaat vertelt hem dat de heren van de hogere stand zich niet om de lagere standen bekommeren; met hun vrouwen doen zij wat ze willen. Vol paniek klampt Simplicius zich aan de halfnaakte dansende vrouw vast. Die wekt zijn kinderlijke verbazing, waarna de gouverneur het glas heft op zijn naïvi-

11

Hans Brosamer (1495-1554): Courtisane en nar

teit. Simplicius kan in de liederlijk feestende en drinkende hofhouding niets anders zien dan varkens, maar in plaats van hierdoor beledigd te zijn, roept de gouverneur hem uit tot nar, die alles mag zeggen wat hij wil.

De grote boom uit zijn vroegere droom komt Simplicius weer voor de geest, en hij realiseert zich dat het de gouver-

12

Willem Bruls

derde concert O-serie 52e seizoen • 24 november 2012

Uitvoerenden Markus Stenz Tot de zomer van 2014 is Markus Stenz Generalmusikdirektor van de stad Keulen en Gürzenich-Kapell­meister (chef-dirigent van het GürzenichOrchester­en de Opera van Keulen). Hij is eerste gastdirigent van het Hallé Orchestra en (met ingang van dit seizoen) chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Eerder was Markus Stenz artistiek leider van het Montepulciano Festival (1989-1995) en chef-dirigent van London Sinfonietta (1994-1998). Beide functies vervulde hij bij het Melbourne Sympho­ny Orchestra (1998-2004), dat hij in 2000 leidde Markus Stenz

Catrin Moritz

Finale

neur en zijn hof waren die boven in de boom zaten en zo zwaar op de anderen drukten. Wantrouwend bedankt de gouverneur hem voor het feit dat hij hem zo’n mooie plaats op de boom heeft toebedacht, maar Simplicius vertelt verder hoe zwaar de boom het heeft. Als de gouverneur hem ironisch vraagt waar de huursoldaten zich in de boom bevinden, antwoordt hij dat die op de onderste takken zitten, en dat het hun taak is te vernietigen, om op hun beurt zelf vernietigd worden. Ook vertelt hij dat de stam en de wortels, waar de boeren en arbeiders zich bevinden, alle gewicht moeten dragen, uitgebuit worden en hevig lijden. Zij komen echter in opstand. Met tienduizenden tegelijk trekken zij op naar het hof van de gouverneur en Simplicius hoort ze al naderen. De boeren maken hun boodschap duidelijk: toen Adam het land bewerkte en Eva achter het spinnewiel zat, bestonden er geen edellieden. Ze doden vervolgens iedereen behalve Simplicius. Die prijst tot slot de rechters der waarheid.

O tijdens de eerste tournee door Europa. Stenz bracht het Gürzenich-Orchester in 2008 naar China, en dirigeerde in datzelfde jaar het eerste optreden dat het orkest maakte tijdens de BBC-Proms in de Londense Royal Albert Hall. In 2010 leidde hij in China de Keulse Opera in de complete Ring des Nibelun­ gen in Sjanghai en Don Giovanni in Peking, plus nog concerten in beide steden. Om het 25-jarige bestaan van het gebouw van de Kölner Philharmonie luister bij te zetten, dirigeerde hij tweemaal Mahlers Achtste symfonie met het Gürzenich-Orchester en 400 zangers uit de regio Keulen/Bonn. Stenz trad op in de Scala in Milaan, in de Munt in Brussel, bij English National Opera, San Francisco Opera, de opera’s van Stutt­gart en Frankfurt, bij de Glyndebourne Festival Opera en tijdens de festivals van Edinburgh en Salzburg. Sinds zijn debuut als operadirigent in La Fenice in Venetië met Elegy for Young Lovers van Hans Werner Henze leidde hij vele (wereld-)premières, waaronder Henze’s Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München, L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe tijdens de Salzburger Festspiele, Detlef Glanerts

13

14

Adonis (2001), Henze The Bassarids (2002), Adès Scenes from The Tempest (2006), Birtwistle Earth Dances (2006), Kagel Sankt-Bach-Passion (2008), Adès The Tempest (2009), Mahler Tiende symfonie (Adagio) & Braunfels Te Deum (2011), Henze L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe (2012).

Strasbourg en de BBC Proms. Zijn opera Hildegard (voor Slagwerkgroep Den Haag, Champ d’Action en het New London Chamber Choir) werd uitgevoerd kathedralen in Londen en Salisbury, en in 2006 bij het festival Musica Sacra in Maastricht.

James Wood

De sopraan Juliane Banse, geboren in Zuid-Duitsland maar opgegroeid in Zürich, debuteerde als twintigjarige in de rol van Pamina (Die Zauberflöte) in de Komische Oper in Berlijn. Tien jaar later zong zij de titelrol in Heinz Holligers Schneewitchen in Zürich. Op haar repertoire staan rollen als Contessa in Le nozze di Figaro (haar debuut bij de Salzburger Festspiele), Eva in Die Meistersinger von Nürnberg (vorig seizoen in Zürich), Fiordiligi in Così fan tutte, de titelrol in Schumanns Genoveva, Tatjana in Jevgeni Onegin, Donna Elvira in Don Giovanni, de titelrol in Arabella, Grete in Der ferne Klang van Schreker en Vitellia in La clemenza di Tito (een rol die zij afgelopen seizoen zong in de Wiener Staatsoper, tegelijkertijd met de rol van Tochter in Hindemiths Cardillac). Dit seizoen breidt zij haar repertoire uit met de rol van Leonore in Fidelio onder Nikolaus Harnoncourt (Theater an der Wien). Op het concertpodium trad Juliane Banse op in werken zo uiteen­ lopend als Humperdincks Königskinder (onder Ingo Metzmachter), Haydns L’infedeltà delusa (Concentus musicus, Nikolaus Harnoncourt), Mendelssohn Elijah (Verbier Festival, naast Bryn Terfel), naast muziek van Mahler,

Jamers Wood – componist, dirigent en (voorheen) percussionist – richtte in 1981 het New London Chamber Choir op. Tot zijn verhuizing naar Duitsland in 2007 was hij chef-dirigent, en nam hij ruim 25 cd’s op met muziek van Stravinsky, Janácˇek, Poulenc, Xenakis, Dallapiccola, Saariaho, Feldman en hemzelf, maar ook muziek uit de vijftiende eeuw. De laatste jaren werkte hij veel samen met het Groot Omroepkoor, het Rundfunkchor Berlin, het RIAS Kammerchor, het SWR Vokal­ ensemble, Champ d’Action en musik­ Fabrik. Tijdens het Holland Festival van 2008 leidde hij concerten met het Nederlands Kamerkoor (Stockhausen) en de Radio Kamer Filharmonie en Groot Omroepkoor (Tallis, Kutavicˇius en Nono). Als componist kreeg hij opdrachten van onder andere het Arditti Quartet, het Ircam in Parijs, de ARD, James Wood Percussions de

Juliane Banse

Juliane Banse

Susie Knoll

Caligula in Frankfurt en Solaris tijdens de Bregenzer Festspiele. In Keulen bracht Stenz onder andere de Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser en Die Meistersinger von Nürnberg, Jenu° fa en Kát'a Kabanová, Don Giovanni, en Love and other Demons van Peter Eötvös. Ook bij de Lyric Opera of Chicago leidde hij Kát'a Kabanová, en in december 2009 bracht hij Mahlers Vierde symfonie met het Chicago Sym­phony Orchestra. Markus Stenz dirigeerde orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het TonhalleOrchester Zürich, Chicago Symphony, Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony, Minnesota Orchestra en de symfonieorkesten van Dallas, Houston en Seattle. In het huidige seizoen (2012-2013) dirigeert hij in Keulen Glanerts Solaris, Die Frau ohne Schatten van Strauss, Die Gezeichneten van Strauss en Wagners Parsifal. Het voorbije seizoen dirigeerde hij voor het eerst het London Philharmonic. Dit jaar verscheen het laatste deel van Stenz’ cd-opnamen met Mahlers symfonieën en Des Knaben Wunderhorn. Veel opnamen van Stenz en het GürzenichOrchester­verschenen op het huislabel ‘GO live’ van dat orkest: cd’s die binnen vijf minuten na elk concert aan het publiek uit de zaal worden aangeboden. Markus Stenz studeerde aan de Hochschule für Musik in Keulen bij Volkert Wangenheim en in Tanglewood bij Leonard Bernstein en Seiji Ozawa. Eerder in de Matinee: Henze Venus und

Bruckner en Mozart. Haar cd’s, met bij voorbeeld muziek van Koechlin, met de Kafka-Fragmente van Kurtág, Braunfels’ Jeanne d’arc of Mahlers Achtste symfonie, werden dikwijls bekroond.

Will Hartmann De Duitse tenor Will Hartmann – die zijn loopbaan overigens begon als bariton – was tussen 1996 en 2006 aangesloten bij de opera van Hannover, waar hij onder meer de rol van Tamino in Die Zauberflöte zong, de rol van Tom Rakewell in The Rake’s Progress, Erik in Der fliegende Holländer en Debussy’s Pelléas. Gastoptredens brachten hem onder andere in Wenen (Tamino in de Wiener Staatsoper en Pelléas tijdens de Wiener Festwochen) en Lissabon (Loge in Das Rheingold). De laatste jaren zong hij in het Royal Opera House, Covent Garden de titelrol in Harrison Birtwistle’s Gawain, en rollen als Tamino, Mark in Midsummer Marriage van Michael

15

Will Hartmann

Peter Marsh

Tippett, Don José in Carmen (een rol die hij herhaalde in Stuttgart), en Maler/ Neger in Lulu. Bij de Deutsche Oper in Berlijn zong Will Hartmann Max in Der Freischütz, in La Scala in Milaan Melot in Tristan und Isolde en Danilo in Die lustige Witwe. De rol van herder in Szymanowski’s Król Roger stond op het programma tijdens de Bregenzer Festspiele van 2009, in het Liceu in Barcelona en in de opera van Warschau. De affiches van de Komische Oper in Berlijn vermeldden in 2010 zijn naam als Florestan in Leonore en Laca in Jenu° fa. Een optreden als Siegmund in Die Walküre (Grand Théâtre de Genève) staat voor 2013 in de agenda. Eerder in de Matinee: Beethoven Missa solemnis (2004)

Peter Marsh Peter Marsh, tenor, geboren in New York en opgeleid bij de Austin Lyric Opera in Texas, sloot zich in 1998 aan bij het ensemble van Oper Frankfurt. Daar zong hij rollen als Monostatos in Die Zauberflöte, Matteo in Arabella, Kimmo in Kullervo van Aulis Sallinen, Pedrillo in Die Entführung aus dem Serail, Caliban in Thomas Adès’ The Tempest, de titelrol in Der Zwerg van Zemlinsky,

16

Ashley Holland

Male chorus in The Rape of Lucretia, Mozart in Rimski-Korsakovs Mozart en Salieri en The Madman in Gao Wenjings Wolf Club Village. Bij de Alte Oper Frankfurt zong hij Rodrigo in Otello en de Duitse première van Matthias Pintschers L’Espace Dernier. Gastoptredens brachten hem verder in de Bayerische Staatsoper in München (Edmondo in Manon Lescaut, Goro in Madama Butterfly en Lord Cecil in Roberto Devereux), de Staasoper Hamburg en de Deutsche Oper am Rhein (Beppe in Pagliacci), de Staatsoper Berlin (Monostatos), het Grand Théâtre de Genève (Jaquino in Fidelio), de Brusselse Muntschouwburg en het Liceu in Barcelona (Pedrillo).

Ashley Holland De bariton Ashley Holland vertegenwoordigde Engeland in de Cardiff Singer of the World Competition 1995. Gedurende een aantal jaren was hij eerste bariton bij de English National Opera. Internationale highlights waren optredens als Enrico in Lucia di Lammer­ moor (Lyric Opera Chicago), en de titelrollen bij de wereldpremière van Detlev Glanerts Caligula en Aulis Sallinens Kullervo (Oper Frankfurt). Hij zong Amfortas in Parsifal, Wolfram in

Kristof Klorek

Michael Eder

Tannhäuser en Dr. Schön in Lulu in Graz, Mr Kallenbach in Satyagraha van Philip Glass, Germont in La traviata, Ford in Falstaff en Sharpless in Madama Butterfly bij de English National Opera, en Ford in de Semperoper Dresden. Bij de Deutsche Oper am Rhein zong hij Mr. Flint in Billy Budd, in het Liceu in Barcelona Dr. Schön, in het Royal Opera House Covent Garden Masetto in Don Giovanni. Op het programma van afgelopen seizoen: Panthée in Les Troyens (Royal Opera House, Covent Garden), en Jack Rance in La fanciulla del West (Frankfurt). Eerder in de Matinee: Henze L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe (2012)

Harry Peeters

en Salieri en Monterone in Rigoletto. Kristof Klorek werkte meermalen samen met Het Gelders Orkest. Onder zijn meest recente optredens zijn die als Ramfis in Aida (Festival Kulturhauptstadt Europa 2010), Commendatore in Don Giovanni (Eutiner Festspiele 2011) en 1. Nazarener in Salome (Bolzano, Piacenza en Modena, 2012). Eerder in de Matinee: Catalani La Wally (2010)

Michael Eder

De in Wenen geboren bas Michael Eder zong rollen als Sarastro (Die Zauberflöte) en Pogner (Die Meistersinger) in de Wiener Staatsoper en Osmin (Die Entführung aus dem Serail) en Doktor (Wozzeck) in San Fransisco. Hij was enige Kristof Klorek tijd verbonden aan de Oper Bonn, en Van 1990 tot 2003 was de Poolse bas Kristof Klorek verbonden aan het Musik- aan de Deutsche Oper in Berlijn, waar hij onder op de Bühne stond als Osmin theater im Revier in Gelsenkirchen, en Fafner (Siegfried). Sinds seizoen waar hij rollen bracht als Osmin (Die Entführung aus dem Serail), Don Bartolo (Le 2005-2006 werkt Michael Eder bij de nozze di Figaro), Don Basilio (Il barbiere di Semperoper Dresden, waar hij recenteSiviglia), Mephistophéles (Gounods Faust) lijk optrad als Graf Waldner (Arabella), Sarastro (Die Zauberflöte), Don Magnifico en Heinrich (Lohengrin). Sindsdien zong (La cenerentola) en Grootinquisiteur (Don hij in verschillende theaters Filips II in Don Carlo, Don Alfonso in Lucrezia Borgia, Carlos). De laatste tijd trad hij bovendien Angelotti in Tosca, Sarastro in Die Zauber­ op als Sarastro in Treviso, als Heinrich (Lohengrin) in Keulen en als Hermann flöte, Salieri in Rimski-Korsakovs Mozart

17

(Tannhäuser) in Triëst. Vorig seizoen was hij in Dresden als La Roche (Capriccio) en Teufel (Švanda dudák van Jaromír Weinberger), Goldhändler (Cardillac van Hindemith) en Bartolo (Le nozze di Figaro) te horen.

Harry Peeters De bas-bariton Harry Peeters studeerde in Maastricht en Wenen, won in 1983 drie prijzen tijdens de Belvedere-Competitie in Wenen en werd onmiddellijk aangenomen bij de Weense Volksoper. Sindsdien was hij te horen in theaters en bij festivals wereldwijd, van Covent Garden in Londen en het Liceu in Barcelona tot Los Angeles Opera, Salzburger Festpiele – waar hij Martins Golgotha zong, naast Dietrich-FischerDiskau, Christa Ludwig and Peter Schreier – en het Festival van Aix-enProvence. Tot zijn meer recente operarollen behoren die van Wotan in Sieg­ fried en Das Rheingold (Nationale Reisopera), Sarastro in Die Zauberflöte (Amsterdam) en de titelrol in Falstaff (Teatro Lirico in Calgari). Eerder in de Matinee: Wagner Das Rheingold (1988), Enescu Oedipe (1996)

Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte. Het orkest werd nadien geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. In het seizoen 2012-2013 treedt Markus Stenz aan als chef-dirigent. De

18

Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent vanaf het seizoen 2011-12. Het RFO werkte samen met befaamde gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antal Doráti, Riccardo Muti, Kurt Masur, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky en Valery Gergiev. Het orkest speelde de (Nederlandse) premières van werken van onder anderen Messiaen, Berio, Boulez, Henze, Carter, Adams, Birtwistle, Adès, Janácˇek, De Raaff, Oestvolskaja, Verbey, De Raaff, Vriend en Rijnvos. Het RFO levert belangrijke bijdragen aan de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, en De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Het RFO onderscheidt zich door bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen, regelmatig betreft het eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières. Naast de concerten in de omroepseries was het RFO te horen op het Festival Musica 2008 in Straatsburg onder leiding van Reinbert de Leeuw, op het Sun Festival 2009, tijdens concertreizen naar GrootBrittannië, Duitsland en Oostenrijk onder leiding van Jaap van Zweden, in de Keulse Philharmonie en de Royal Albert Hall tijdens de BBC Proms 2011. Het Radio Filharmonisch Orkest heeft een indrukwekkende plaat- en cd-catalogus opgebouwd. Op verschillende labels verschenen vanaf de jaren ’70 legendarische grammofoonplaten met dirigenten als Leopold Stokowski en Antal Doráti.

Onder leiding van Jean Fournet werd een serie cd’s gerealiseerd met Frans repertoire. Opnamen van onder meer de complete symfonieën van Mahler onder leiding van Edo de Waart verschenen op cd, alsook een unieke Wagner-box en de complete orkestwerken van Rachmaninov. Cd’s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Onder leiding van Mark Wigglesworth wordt al enige jaren gewerkt aan de opname van een Sjostakovitsj-serie en onder leiding van Jaap van Zweden aan die van de symfonieën van Bruckner. Lovend ontvangen NTR ZaterdagMatinee-opnamen van Wagners Lohengrin en Die Meistersinger von Nürnberg werden in het seizoen 2010-2011 gevolgd door de live-registratie van Parsifal, die is onderscheiden met de Edison Klassiek 2012 in de categorie Opera.  www.radiofilharmonischorkest.nl  volg het radio filharmonisch orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook.

Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met 74 vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1946 voert het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met

gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putnin ¸ š, met oude-muziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman, en in het grote koor-symfonische repertoire met onder anderen Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie in de series van de publieke omroep, en wordt daarnaast geregeld uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Het Groot Omroepkoor is geregeld te gast in de NTR ZaterdagMatinee. In deze concerten voerde het koor wereldpremières uit en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chef-dirigent van het koor. Met ingang van seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september 2010.  www.grootomroepkoor.nl  volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook

19

Groot Omroepkoor

Radio Filharmonisch Orkest chef-dirigent

tweede viool

contrabas

Chef-dirigent

Markus Stenz

Casper Bleumers Eveline Trap Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Jill Bernstein Esther de Bruijn Michiel Eekhof Odilia Fiedler Annemarie van Helderen Dana Mihailescu Alexander van den Tol

Rien Wisse Wilmar de Visser Annika Hope Edward Mebius Stephan Wienjus Eduard Zlatkin

Gijs Leenaars

honorary chief conductor

Jaap van Zweden ere-dirigent

Edo de Waart vaste gastdirigent

James Gaffigan assistent-dirigent

Wouter Padberg

Joseph Puglia Semjon Meerson Mitcho Dimitrov Fred Gaasterland Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Anna Korpalska Pamela Kubik Pieter Vel Peter Weimar

Carla Meijers klarinet

Diede Brantjes fagot

altviool

eerste viool

fluit

Francien Schatborn Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Ewa Wagner

cello

Arturo Muruzabal Eveline Kraayenhof Harm Bakker Crit Coenegracht Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard Marjolein Meijer Jozien Jansen

Johan Steinmann trompet

Hans van Loenen trombone

Jaume Gavilan Agullo slagwerk

Paul Jussen Hans Zonderop Henk de Vlieger Vincent Cox Esther Doornink Harry van Meurs Matthijs van Driel Gerda Tuinstra harp

Ellen Versney

door leerlingen van het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum

De opera Simplicius Simplicissimus van Karl Amadeus Hartmann stond centraal in een project van MCO Educatie. Leerlingen creëerden binnen een week hun eigen mini-opera op basis van materiaal uit deze opera. Het resultaat wordt vandaag, zaterdag 24 november gepresenteerd in het Concertgebouw, voorafgaand aan de Nederlandse première van Simplicius Simplicissimus.

Vaste gastdirigent

Michael Gläser TENOR

Alan Belk Sebastian Brouwer* Kevin Doss Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Matevž Kajdiž Marius Kwaks Falco van Loon Ioan Micu Matthew Minter Mattijs Hoogendijk Geraint Roberts Henk Vels Steven de Vries Deniz Yilmaz Richard Zook bas

Gert-Jan Alders Joep Bröcheler Math Dirks Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Kees van Hees Pieter Hendriks Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Gilad Nezer Ludovic Provost Mitchell Sandler Menno van Slooten Lars Terray Luuk Tuinder Hans de Vries

De leerlingen die aan dit project deelnamen zijn afkomstig uit de vierde klas van het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum. Samen met een aantal musici van het Muziek­centrum van de Omroep gingen zij aan de slag met de thematiek uit de opera: de hoofdpersoon Simplicius, een ‘simpele’ en naïeve jongen, is tijdens de oorlog overgeleverd aan ‘de wolf’, die voor hem synoniem is met alles wat hem angst inboezemt. Tijdens een introductiedag op school gaven docenten geschiedenis, filosofie en Duits toelichting op de Simplicius-verhaalstof. In de workshops hebben de leerlingen door middel van improvisatie zelf nieuwe muziek en teksten gemaakt. Zij speelden op instrumenten en zongen zonder de muziek te noteren. Een aantal musici uit de ensembles van het MCO heeft hen begeleid tijdens de workshops en de presentatie. De leerlingen zullen na hun presentatie ook het concert bezoeken. Het project werd geleid door de Engelse­animateur/componiste Hannah Conway. Zij werd bijgestaan door Hein van Eekert, presentator van NTR Operalive, als regisseur van het project.

Ben Martin Weijand

zaterdag 24 november, 12.55-13.15 uur, solistenfoyer van Het Concertgebouw

* koorsolo: ein Bauer

 www.mco.nl/educatie

Vaste pianist

20

Educatief project rond Hartmanns opera Simplicius Simplicissimus

21

de de volgen n e concert zaterdag 1 december, 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam serie B

Mozart is 17 als hij zijn rusteloze, bijna gejaagd klinkende Symfonie nr.25 schrijft. Hij kiest voor de duistere toonsoort g-klein, net als later in de beroemde Het grootste genie dat Haydn kende Veertigste. Het prachtig smachtende Andante klinkt als ‘Die Leiden des jungen Wolfgang’ – dit is Sturm und Radio Kamer Filharmonie Drang ten top. Groot is de verwantschap Groot Omroepkoor met zijn exacte tijdgenoot Joseph Masaaki Suzuki dirigent Martin Kraus (1756-1792), kapelmeester Gijs Leenaars koordirigent van koning Gustav III van Zweden, die in 1783 in Wenen Haydn en Gluck Lenneke Ruiten sopraan ontmoet, zo ongeveer naast Mozart Ingeborg Danz mezzosopraan komt wonen, en lid wordt van dezelfde Topi Lehtipuu tenor vrijmetselaarsloge. Zijn briljante Christian Immler bas Sinfonia per la chiesa klinkt al even Sturm und Drang. Haydn beschouwde Kraus als Kraus Sinfonia per la chiesa het grootste genie dat hij gekend had, Mozart Symfonie nr.25 KV 183 zei hij vijf jaar na Kraus’ dood. Een Haydn Mis Hob. XXII nr. 13 ‘Schöpkleine tien jaar later zet Haydn zijn fungsmesse’ magistrale voorlaatste mis op papier. Vanwege een citaat uit het oratorium Die Schöpfung in het Gloria wordt het ook wel zijn ‘Schöpfungsmesse’ genoemd.

zaterdag 8 december, 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam serie C

Een loom in het gras liggende faun, dromend van het liefdesspel met schone nimfen die in zijn wellustige fantasieën om hem heen dartelen: Frans-Chinees kleurenbombardement Claude Debussy heeft met zijn Prélude à l'Après-midi d’un faune – naar een gedicht van Mallarmé – muziekgeschiedenis Radio Filharmonisch Orkest geschreven. Igor Stravinsky deed dat Serge Baudo dirigent met De Vuurvogel. Het ballet slaat in het Parijs van 1910 in als een bom, alleen al Dezsö Ránki piano vanwege zijn spetterende en (net als de wonderlijke vogel) in alle kleuren Qigang Chen Wu Xing schitterende muziek. Het Matinee­ (Nederlandse première) concert opent met de sfeervolle orkestBeethoven Vierde pianoconcert compositie Wu Xing van Qigang Chen, Debussy Prélude à l’Après-midi waarin de Chinese componist over de d’un faune natuurelementen mediteert. Het werk Stravinsky Vuurvogel staat in het teken van de Chinese (suite, versie 1919) volksmuziek en de traditie van het Franse impressionisme en Messiaen – Chen was tussen 1984 en 1988 diens laatste leerling. Verder staat een van de mooiste pianoconcerten ooit geschreven op het programma. Reeds het hemelse beginthema verraadt het onmiskenbare handschrift van de meester: Ludwig van Beethoven. Serge Baudo vervangt de eerder aangekon­ digde Xian Zhang, die wegens familie­ omstandigheden heeft moeten afzeggen.

22

Marco Borggreve

Masaaki Susuki

Serge Baudo

23

de de volgen n e concert

Brahms’ dramatische Eerste

Haenchens levendige Schubert

vrijdag 30 november, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn

vrijdag 7 december, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht

Radio Filharmonisch Orkest Jérémie Rhorer dirigent Joris van Rijn viool Keuris Arcade Stravinsky Vioolconcert Brahms Eerste symfonie

Radio Kamer FIlharmonie Hartmut Haenchen dirigent Baiba Skride viool Isabelle van Keulen altviool Schubert Vierde symfonie Mozart Sinfonia concertante voor viool, altviool en orkest KV 364 Schubert Vijfde symfonie

NTR Podium documentaires & con­certen op nederland 2 zondag 25 november 13.00 uur Vorig seizoen stond het werk van Wolfgang Rihm centraal in de NTR ZaterdagMatinee, waar op 29 oktober 2011 Der Maler träumt in première ging, geïnspireerd door een schilderij van de expressionist Max Beckmann. In Componeren zonder angst volgt regisseur Jan Kelder deze imposante, innemende componist bij de première in het Concertgebouw. Ook zoekt hij Rihm op in zijn geboortestad Karlsruhe. Ook pianist Ralph van Raat, klarinettist/componist Jörg Widmann en dirigent Reinbert de Leeuw vertellen over het werk van Rihm. Verder: een kort portret van componist Guus Janssen, en Hans Haffmans en dirigent Jan Willem de Vriend duiken in de Vierde orkestsuite van Bach. maandag 26 november 23.55 uur Der Maler träumt: concertregistratie 29-10-2011  www.ntr.nl/ntrpodium

24

New York, New York in radio 4 concerthuis Het Radio 4 Concert­ huis laat zich deze week inspireren door New York. Centraal staat de Amerikaanse (post) minimal music, de stroming­die in de jaren ’70 opkomt met componisten als Steve Reich en Phillip Glass. Bezoek de Hedendaagse Muziek Zaal en reis mee naar the Big Apple!  radio4.nl/ concerthuis