SENSE OF SOUND 02.03 tot 25.05.2014
LESMAP Basisonderwijs en secundair onderwijs
Z33 Huis voor actuele kunst Zuivelmarkt 33, Hasselt (BE) www.z33.be
1
Inhoud 1. Inleiding: Wat is Z33? 2. De tentoonstelling Sense of Sound 3. Voorbereiding in de klas 4. Een bezoek aan Sense of Sound 5. Aanvullende workshop 6. Naverwerking in de klas 7. Prijzen & Praktisch
2
1. Inleiding: Wat is Z33?
Z33 is een huis voor actuele kunst. Z33 heeft geen eigen collectie, maar een permanent tentoonstellingsaanbod. Z33 stelt zichzelf, samen met haar publiek, tot doel te reflecteren over actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Op die manier moedigen zij hun bezoekers aan om dagdagelijkse dingen op een nieuwe, en vooral kritische, manier te bekijken. Het is een laboratorium en een onderzoekplaats waar er plaats is voor experiment en innovatie. Naast een onderzoekmatige insteek stelt Z33 multidisciplinariteit voorop. Zowel designers, kunstenaars, architecten, theatermakers, schrijvers, muzikanten en anderen komen aanbod in de tentoonstellingszalen. Voor meer informatie over het aanbod van Z33: http://www.z33.be/agenda
3
PUBLIEKSBEMIDDELING EN EDUCATIE Kunst flitst, prikkelt, kriebelt en daagt uit. Het educatieve aanbod van Z33 richt zich op kijken, begrijpen en beleven, op een eigen mening vormen, op reflecteren over het thema van de kunstwerken en zelf expressief en creatief aan de slag gaan. Een bezoek aan Z33 wordt omkaderd met een interactieve rondleiding met gids of bemiddelaar, een kijkwijzer of kinderblik, activiteiten in de publieksruimte en deze lesmap. Deze map stelt de tentoonstelling ‘Atelier à Habiter’ op een educatieve manier voor en geeft tips om rond een bezoek aan deze tentoonstelling een voor- en naverwerking in de klas te verzorgen. Dit kan gebeuren in het kader van meerdere vakken, naar keuze van de leerkracht.
PRAKTISCH De naam Z33 verwijst naar het adres: Zuivelmarkt 33. Z33 bevindt zich in de historische begijnhofsite in het centrum van Hasselt. Het is een cultuurschakel waardoor je er met De Lijn gratis kan geraken. Vanaf het station van Hasselt kom je er te voet of je neemt de boulevardpendel met als halte Kolonel Dusartplein. Voor meer informatie kan je terecht op de site van Canon Cultuurcel. http://dynamo3.be Wil je in aanmerking komen voor DynamoOPWEG? Hier vind je zowel de link naar het invulformulier en de algemene voorwaarden. http://www.dynamo3.be/uploads/documents/dynamoOPWEG.pdf http://www.dynamo3.be/index.php?a=page/dynamo_opweg
4
2. De tentoonstelling SENSE OF SOUND
Geluid en beweging zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bewegingen en trillingen transformeren in hoorbaar geluid en omgekeerd. Geluid manifesteert zich in deze tentoonstelling in vele gedaanten: trillingen, magnetische velden, elektrische ontladingen of golven van feedback. Luidsprekerelementen rijzen en dalen om geluidsgolven op te wekken die de ruimte herdefiniëren, de versplintering van minuscule korrels door een rotsblok wordt uitvergroot op een klankcanvas. De beweging strekt zich ook uit langs de lay-out van de expo tot voorbij het venster op de kop, waar ze de stad induikt en haar geluiden naar binnen brengt. Eén aspect hebben de uiteenlopende werken gemeen: altijd is geluid terug te voeren tot een wrijving die de wereld in beweging zet. Van de resonantie op je schedel tot in je middenoor of van het schommelende voltage tot aan de trillende magneet. Klank ontstaat wanneer energie ergens aan ontsnapt en zich via de lucht of via materialen transformeert tot een zintuiglijke gewaarwording. Sense of Sound is een samenwerking tussen Z33 en OVERTOON, een Brussels platform voor geluidskunst. Het OVERTOON platform heeft 3 ankerpunten: onderzoek, creatie en distributie. Het productieplatform biedt, in de vorm van langdurige residenties, aan diverse kunstenaars de kans om kunstwerken te ontwikkelen met het medium geluid. De geproduceerde werken worden daarna in binnen- en buitenland tentoongesteld en verder gedistribueerd. Het onderzoek- en kennisplatform zoekt samenwerkingsverbanden met onderzoeksinstellingen en organiseert workshops met experten op vlak van akoestiek, geluid en geluidskunst. Alle werken in Sense of Sound zijn nieuwe producties van huidige of toekomstige residenten van Overtoon.
5
Meer informatie over de tentoonstelling vind je via deze link: http://www.z33.be/projecten/sense-sound
SENSE OF SOUND IN DE KLAS De tentoonstelling kan in verschillende vakken gekaderd worden. Door de bijzonder technische aard van de werken kan er vakoverschrijdend gewerkt worden tussen de verschillende natuurwetenschappelijke vakken (fysica, biologie) en de meer kunst beschouwende vakken (muzische vorming, plastische opvoeding, esthetica). In de hogere graden van het secundair kan de tentoonstelling bekeken worden in lessen over trillingen en golven of elektriciteit en magnetisme. Verschillende werken uit de tentoonstellingen experimenteren met deze fysische verschijnselen. Zo experimenteert Aernoudt Jacobs in zijn werk bijvoorbeeld met elektromagnetische inductie. Maar ook elektriciteit in zijn meest pure vorm of het fenomeen van (akoestische) feedback komt aanbod. In de eerste graad secundair kan een tentoonstellingsbezoek aansluiten bij het vak technologische opvoeding in combinatie met plastische en/of muzikale opvoeding. Hieronder vind je telkens enkele suggesties voor verschillende leerdoelen die aanbod kunnen komen tijdens een bezoek aan Sense of Sound.
6
BASISONDERWIJS Leerdoelen Muzische vorming 2. Muzische vorming - Muziek De leerlingen kunnen 2.1 muziek beluisteren en ervaren, muzikale impressies opdoen uit de geluidsomgeving met aandacht voor enkele kenmerken van de muziek: klankeigenschap 5. Muzische vorming - Media De leerlingen kunnen 5.3 soorten van eenvoudige hedendaagse audiovisuele opnamen en weergavetoestellen (informatiedragers) aanwijzen, benoemen en ze creatief bedienen. 5.4 een eigen audiovisuele taal gebruiken en het massale audiovisuele aanbod een relativerende plaats toekennen. 5.5 eenvoudige, audiovisuele informatie uit de eigen belevingswereld herkennen, onderzoeken en vergelijken. 6. Muzische vorming - Attitudes De leerlingen kunnen 6.1* blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. 6.2* zonder vooroordelen naar kunst kijken en luisteren.
Leerdoelen Wereldoriëntatie 2. Wereldoriëntatie - Techniek Kerncomponenten van techniek De leerlingen kunnen 2.6 illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennis over eigenschappen van materialen of over natuurlijke verschijnselen; Techniek en samenleving De leerlingen kunnen 2.17 illustreren dat techniek en samenleving elkaar beïnvloeden;
EERSTE GRAAD leerdoelen Technologische opvoering Interactie 10 in concrete voorbeelden aantonen dat er verschillende soorten krachten kunnen voorkomen tussen voorwerpen en dat een kracht de vorm of de snelheid van een voorwerp kan veranderen; 15 zichtbare en onzichtbare straling in verband brengen met verschijnselen en toepassingen uit het dagelijks leven;
leerdoelen Plastische Opvoeding 5. De samenhang en beïnvloeding van beeld, geluid en beweging in allerhande mediaboodschappen ontdekken 6. Een concrete werkelijkheid van een gemanipuleerde werkelijkheid onderscheiden en interpreteren 17. Mogelijkheden van het gebruik van ict en media onderzoeken en toepassen in functie van de beeldende opdracht 25. Voor de beeldende kunst van eigen en andere culturen interesse tonen
7
DERDE EN TWEEDE GRAAD
leerdoelen Fysica 2.3 Trillingen en golven De leerlingen kunnen F14 de oorzaak en eigenschappen van een harmonische trilling omschrijven en in concrete voorbeelden illustreren. F15 met behulp van het golfmodel interferentie, terugkaatsing en breking van licht of geluid beschrijven. F16 de energieoverdracht door mechanische en elektromagnetische golven aan de hand van verschillende verschijnselen, waaronder resonantie, illustreren. 2.4 Elektriciteit en magnetisme De leerlingen kunnen F17 het verband leggen tussen elektrische spanning, verandering van elektrische potentiële energie en elektrische lading. F18 voor een geleider in een gelijkstroomkring het verband tussen spanning, stroomsterkte en weerstand toepassen. F19 de energieomzettingen in elektrische schakelingen met voorbeelden illustreren en het vermogen berekenen. F20 met voorbeelden illustreren dat ladingen in beweging aanleiding geven tot magnetische krachten. F21 met behulp van de magnetische kracht de werking van een motor beschrijven. F22 met behulp van elektromagnetische inductie de werking van de generator beschrijven.
8
3. Voorbereiding in de klas Een voorbereiding in de klas biedt je de mogelijkheid om het thema van de tentoonstelling al eens van dichterbij te bekijken met jouw klas. Het zal de fantasie van je leerlingen prikkelen en hen motiveren tijdens het bezoek. Wij bieden je in deze lesmap een aantal suggestie voor voorbereidende opdrachten. Je vindt er onmiddellijk een aantal vakoverschrijdende eindtermen bij.
ZET JE OREN OPEN!
Het is geen eenvoudige opdracht om stil te staan bij geluid. We zijn het meer gewend om te kijken dan om te luisteren. Bij geluidkunst denken we ook vaak eerder aan muziek. Het geluid dat wij dagelijks rondom ons horen wordt vaak als storend ervaren. Een tikkende klok, gehoest achteraan in de klas. Geluid lijkt ons af te leiden. Het is de kunst om stil te staan bij het geluid dat ons omringd en hierin zelfs een bepaald ritme in te ontdekken. De volgende opdrachten kunnen helpen om hier samen met je leerlingen bij stil te staan. Je kan deze kaderen onder de volgende ontwikkelingsdoelen:
6. Muzische vorming - Attitudes De leerlingen kunnen 6.1* blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. 6.2* zonder vooroordelen naar kunst kijken en luisteren. 6.3* genieten van het muzisch handelen waardoor hun expressiemogelijkheden 9
verruimen. 6.4* vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen tonen. 6.5* respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot eigen en andere culturen. Je kan deze kaderen onder de volgende VOETEN:
Communicatief vermogen 1 brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk; (creativiteit) 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren;
Esthetische bekwaamheid 6
kunnen schoonheid ervaren;
Context 7: Socioculturele samenleving De leerlingen: 6 gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen; 7 illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing NEEM EEN GELUID MEE NAAR DE KLAS Vraag je leerlingen om een geluid mee te nemen naar de klas. Dit mag geen muziekinstrument zijn, gsm of andere elektronisch apparaat zijn waar geluid uit komt door op een knopje te drukken. Geluid is in feite een kleine verandering in de luchtdruk dat zich door de lucht voortplant en uit eindelijk wordt waargenomen door het gehoororgaan. Door wrijving kan er eveneens geluid ontstaan. Er ontstaat zo akoestische energie. Een voorbeeld hiervan is het bespelen van een viool. Door de strijkstok tegen de snaren te wrijven wordt er muziek gemaakt. Laat de leerlingen experimenteren met hun voorwerp en wrijving. Geef ze de tijd om zich open te stellen voor de klanken die ontstaan door wrijving. BESCHRIJF JE DAG IN GELUIDEN vaak staan we niet stil bij de geluiden die we de hele dag door horen. Dan hebben we het niet over de radio of tv die we bewust opzetten, maar alle andere kleine geluiden. Geef je leerlingen de opdracht om hun dag te beschrijven aan de hand van de geluiden die ze horen. Vanaf het piepen van de wekker tot het kraken van hun bed wanneer ze terug gaan slapen. Om hun oren nog meer open te stellen kan je ze ook de opdracht geven om een minuut te blijven zitten in de klas zonder met elkaar te spreken. Eventueel kan je hen ook vragen hun ogen te sluiten. Welke geluiden waren er te horen? VIDEOCLIPS ZONDER MUZIEK Op het net zijn er heel wat filmpjes te vinden van muziekclips waar de muziek van is weggelaten. Je krijgt enkel de geluiden te horen die op de achtergrond spelen. Getrappel van voeten en geschuifel langs de muren. Je kan enkele van deze onmuzikale clips bekijken om je leerlingen te helpen zich bewust te zijn van hun omgevingsgeluid. 10
Je kan ze ook de opdracht geven om de geluiden bij een zelf uitgekozen clip te bedenken en te spelen voor elkaar. http://www.youtube.com/watch?v=9rpjlA-z080
11
GELUID EN WETENSCHAP
De werken in de tentoonstelling bevinden zich bijna allemaal op een raakvlak tussen kunst, beeld, geluid en wetenschap. Om het technische aspect van de tentoongestelde werken beter te begrijpen kan het interessant zijn om een aantal experimenten uit te laten voeren door de leerlingen. Op deze manier kan je eenvoudig aansluiting vinden bij de natuurwetenschappelijke vakken. De leerlingen krijgen zo de verschillende natuurwetenschappelijke fenomenen onder de knie. Tijdens het bezoek aan de tentoonstellingen kunnen ze deze ontdekken in de kunstwerken en wordt het duidelijk op welke manier de kunstenaars hiermee zijn omgegaan. Hieronder vind je de verschillende proeven die wij selecteerden met daarbij de link naar de bron. (extra opdracht: laat je leerlingen de verschillende proefjes zelf verbinden aan een kunstwerk)
12
PROEFJES BASISONDERWIJS
bliksemballon http://www.proefjes.nl/proefje/073 chocolademelk luisteren http://www.proefjes.nl/proefje/119 flestelefoon http://www.proefjes.nl/proefje/098 gedonder met latten http://www.proefjes.nl/proefje/129 korter rietje http://www.proefjes.nl/proefje/018 kriebelend geluid http://www.proefjes.nl/proefje/042 springerig geluid http://www.proefjes.nl/proefje/034
13
PROEFJES SECUNDAIR ONDERWIJS
Geluidstrillingen: Geluid plant zich door de lucht voort. Maar als er geen lucht is? In deze proef is te zien dat geluid zich niet verplaatst door een vacuüm. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20101029_vacuum01 Geluidsisolatie: Hoe kun je het aantal decibel verminderen? In deze proef wordt onderzocht welke materialen goede geluidsdempers zijn. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20101029_geluidsisolatie01 Omzetten van mechanische energie in elektrische energie – inductie http://www.thuisexperimenteren.nl/science/electronica/inductie.htm Elektromagnetische Wervelstromingen http://www.thuisexperimenteren.nl/science/eddycurrent/wervelstromen.htm Het geluid van een klappende zeepbel http://www.thuisexperimenteren.nl/science/zeep/zeepbel/zeepbelgeluid.htm
14
GELUID EN ACTUALITEIT
Geluid is regelmatig terug te vinden in de actualiteit. Vooral dan in de vorm van muziek. In de lente maken de vele muziekfestivals hun affiche bekend. Een moment waarop veel jongeren naar uitkijken. Sinds januari 2013 gelden in Vlaanderen geluidsnormen voor muziekactiviteiten. Hierrond ontstonden verschillende discussies. http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/geluidsnormen-voor-muziekactiviteiten Recent wakkerde deze discussie opnieuw aan nu ook Nederland de geluidsnormen aan banden legt. http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1793595/2014/02/14/OokNederlandse-volumeknop-moet-omlaag-bij-concerten.dhtml http://www.eventplanner.be/nieuws/6128_volume-bij-concerten-flink-omlaag.html Je kan deze artikels aanwenden om er een klasgesprek rond op te bouwen. Wie draagt er oordopjes naar een concert. Waarom wel/niet? Wat vinden zij zelf van de regelgeving omtrent de decibelbeperkingen? Dat geluid ook in het schoolgebouw een gevoelige rol speelt blijkt uit het artikel van 2011 in Klasse: http://www.klasse.be/archief/vechten-tegen-decibels/ De laatste jaren kwamen er verschillende klachten van bewoners in de buurt van scholen en speelpleinen. In september 2013 overkwam het nog een school in Lokeren: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20130906_00728865 Wat vinden je leerlingen hiervan? Hebben zij een rustige klas of juist een luidruchtige? Zouden ze een oplossing kunnen vinden voor het geluidsoverlast dat de buren ervaren of vinden ze dat deze maar niet moeten klagen?
15
4. Een bezoek aan Sense of Sound
Bij elke tentoonstelling ontwikkelt Z33 een aangepast aanbod voor leerkrachten, studenten aan een lerarenopleiding, jongeren en kinderen in klasverband. De beste manier om de tentoonstelling te beleven is onder leiding van een bemiddelaar, die het verhaal van de tentoonstelling enthousiast en interactief brengt. Tijdens een interactieve rondleiding geven kunstwerken hun geheimen prijs en leren de toeschouwers meer over hedendaagse kunst. Doordat de leerlingen het kunstwerk beter begrijpen, is het makkelijker voor hen een gegronde mening te vormen over kunst. De bemiddelaars laten de deelnemers beter kijken en gaan met hen in gesprek. Voor elke leeftijd (kleuter-, lager-, middelbaar en hoger onderwijs) is er de keuze uit een gewone rondleiding (1u) en een lange rondleiding (2u of meer). Tijdens deze laatste worden de leerlingen ook creatief aan het werk gezet. Prijzen en mogelijkheden voor een groep van maximum 20 deelnemers: o Interactieve klasrondleiding: 1u, € 20; o Interactieve klasrondleiding met creatieve verwerking: 2u, € 40. Voor kleuters is er een kleuterrondleiding van ong. 45 min, waarin een kleine selectie van kunstwerken aanleiding vormt voor korte spel- of creatieopdrachten. Voor 6- tot 9-jarigen is er naast de rondleiding het Kinderblik. Met één blik op de kunstwerken en één blik in je handen word je geleid langs de meest indrukwekkende werken uit de tentoonstelling. Hierin vind je leuke materialen om de tentoonstelling op een speelse en creatieve manier te ontdekken. Het laat de leerlingen de tentoonstelling ontdekken en 16
beleven. Natuurlijk neem je je eigen creatie na afloop mee naar huis. Het Kinderblik is gratis en wordt aan elk kind van 6 tot 9 jaar aangeboden. Naast het Kinderblik biedt Z33 ook de Kijkwijzer aan voor kinderen van 10 tot 14 jaar. Met de Kijkwijzer leggen kinderen en tieners een eigen parcours af doorheen de tentoonstelling. De jonge bezoeker vindt er informatie over de kunstwerken, inzicht in het thema van de tentoonstelling, verbanden met de eigen leefwereld, waarnemings- of zoekopdrachten en de kans om je mening te geven, zelf creatief na te denken, te ontwerpen... De Kijkwijzer laat hen met andere woorden kijken, (onder)zoeken, oplossen, tekenen, ontwerpen en bedenken. Ook de Kijkwijzer is gratis en wordt aan elk kind van 10 tot 14 jaar aangeboden. Specifiek voor Sense of Sound zijn er aan de opdrachten met het kinderblik en de Kijkwijzer ook opdrachten verbonden die gebruik maken van een opnameapparaat. Deze toestellen zijn voor individuele bezoekers gratis te ontlenen aan de balie. Groepsbezoeken kunnen enkel mits reservatie van een gids van deze toestellen gebruik maken.
Meer informatie vind je via deze link: www.z33.be/bezoekers/rondleidingen.
17
5. Aanvullende workshop: Sense of Listening
Aifoon ontwikkelde een educatief aanbod voor de tentoonstelling Sense of Sound. Aifoon is een kunsteducatieve organisatie die werkt rond geluid en luisteren. Zij gaat hierbij uit van het nieuwe begrip ‘luisterkunst’. Met dit begrip wil Aifoon enerzijds een andere houding aannemen tegenover geluidskunst en diezelfde geluidskunst anderzijds met meer aandacht en nieuwsgierigheid benaderen. Waar wij ‘geluidskunst’, in eerste instantie, ervaren als beeldende kunst met een uitbreiding richting geluid waarbij de toeschouwer nog steeds visueel ingesteld is wil Aifoon de verantwoordelijkheid meer bij die toeschouwer leggen en het ‘luisteren’ zelf gaan onderzoeken als praktijk en als kunstvorm. Hierbij maken ze aanspraak op de aandacht en het bewustzijn van die toeschouwer en nodigen ze die uit om zijn of haar luisteren te gaan beschouwen door stil te staan bij de eigen positie in de ruimte, hoe het lichaam reageert, hoe we onze waarnemingen voortdurend meten aan onze voorbije ervaringen en op basis daarvan gaan associëren. Met de aanvullende workshop “Sense of Listening” kan je op een andere en intense manier het thema van de tentoonstelling onderzoeken. ‘Sense of Listening’ is een spannende onderzoekstocht door de wereld van klank en geluid! Je leert je oren wakker maken en op een ander manier luisteren! Je gaat op onderzoek met opname apparatuur en leert zo de tentoonstelling in Z33 en de Stad Hasselt op een nieuwe manier beluisteren en kennen! Deze workshop is voor iedereen van 6 tot 106 jaar die iets wil bijleren over geluiden en luisteren. Er is geen voorkennis vereist om te kunnen deelnemen, enkel een stel frisse oren en een flinke dosis openheid en nieuwsgierigheid!
18
Deze workshop wordt ook in het kader van het project De Unie Hasselt-Genk, het tweede project met kunst in de open ruimte van Z33, aangeboden. Één van de belangrijkste kunstwerken in ‘De Unie’ is een geluidsperformance op 5 oktober aan de tuikabelbrug aan het Albertkanaal die Het Geluid van Hasselt-Genk zal evoceren. Aan de hand van een afgeleide van deze workshop kan je op zoek gaan naar de auditieve identiteit van je eigen stad….
Ontwikkelingsdoelen: 2. Muzische vorming - Muziek 2.2 improviseren en experimenteren, klankbronnen en muziekinstrumenten uittesten op hun klankwaarde en in een muzikaal (samen)spel daarvan gebruik maken. 2.4* genieten van zingen en musiceren en dit gebruiken als impuls voor nieuwe muzikale spelideeën of andere aanverwante expressiewijzen. 2.5 vanuit het eigen muzikaal aanvoelen praten over het zingen en het musiceren.
VOETEN: (esthetische bekwaamheid) 6 7
kunnen schoonheid ervaren; kunnen schoonheid creëren;
Context 3: Sociorelationele ontwikkeling 11 gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen.
Context 7: Socioculturele samenleving 6 gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen; 7 illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing.
19
6. Naverwerking in de klas
Een nabespreking zorgt ervoor dat het thema van de tentoonstelling langer nazindert bij de leerlingen. Het zorgt ervoor dat ze verder aan de slag kunnen met de informatie die ze opdeden tijdens het bezoek. Als je de tentoonstelling bezocht met een bemiddelaar heeft deze waarschijnlijk al algemeen gepolst wat je leerlingen hebben ervaren tijdens hun bezoek. Het kan echter geen kwaad om de ervaring en mening over de tentoonstelling nog eens te bevragen in de veilige omgeving van de school. Je kan hiervoor de volgende vragen gebruiken: Wat is volgens jou geluid? Wat heb je gehoord in de tentoonstelling? Kan je een geluid uit de tentoonstelling nabootsen? Welk geluid is jou bijgebleven? Luister je nu op een andere manier naar geluid? Waarom wel/niet? Wat hoor je nu dat je vroeger niet hoorde? Wat is je favoriete/ minst favoriete geluid? Hoort iedereen hetzelfde? Wat doet geluid met jou? maakt je omgeving geluid? Wat voor geluiden kan je horen in je omgeving? Kan geluid een landschap zijn?
20
OPEN JE OREN VOOR GELUID IN JE OMGEVING Ondertussen zouden de leerlingen door moeten hebben dat het luisteren naar geluid meer is dan muziek beluisteren. Je kan als het ware luisteren naar het omgevingsgeluid alsof het muziek is. Je vindt hieronder enkele suggesties voor opdrachten om verder aan de slag te gaan met het onderwerp van de tentoonstelling. Dit kan gebeuren in en rond het schoolgebouw. De leerlingen ontdekken zo het geluidslandschap van de school en de akoestische mogelijkheden van hun onmiddellijke omgeving. Je gaat als het ware een geluidswandeling maken. (Dit kan gecombineerd worden met de workshop “Sense of Listening”.)
21
BASISONDERWIJS Geluidenbingo Dit is een spel waarbij je de omgevingsgeluiden van de school in kaart kan brengen. Je maakt een wandeling met heel de klas, in stilte. Dat wil zeggen dat de leerlingen zelf geen geluid mogen maken, buiten de geluiden die ontstaan door te wandelen. Verzamel, voor je aan de wandeling begint, kleine afbeelding van dingen die geluid maken en die je waarschijnlijk zult horen op de te maken wandeling. Eventueel kan je dit samen met de leerlingen opstellen. Welke geluiden verwachten zij te horen tijdens de wandeling? Je kan dit ook doen met woorden in de plaats van afbeelding als je dat liever hebt. Het is de bedoeling dat de leerlingen tijdens de wandeling alles aanduiden wat ze horen. Geef ze ook ruimte om geluiden op te schrijven of te tekenen die ze opmerken, maar die niet op het blad staan. Kijk achteraf welke geluiden iedereen heeft aangekruist. Heeft iedereen hetzelfde gehoord of juist niet? Welke geluiden heb je niet gehoord waarvan je eerst dacht ze wel te gaan horen? Welke geluiden heb je wel gehoord, waarvan je niet dacht ze te gaan horen? Hoe komt dit?
BASISONDERWIJS EN EERSTE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS Klap in die handen: Ga op stap met je leerlingen in en rond het schoolgebouw. Sta op verschillende plaatsen stil En klap telkens eenmaal hard in je handen terwijl de groep stil en luistert naar de akoestische eigenschappen van de plaats waar je staat. Dit kan gebeuren binnen het schoolgebouw maar het is aan te raden om dit te doen gedurende een langer traject. Luister naar het verschil als je klapt in een smal straatje, op een open plein, in een park, in een bos, dicht bij een muur, ver van een muur… Voor het secundair onderwijs kan je dit koppelen aan het krantenbericht dat op 4 maar 2014 in de standaard verscheen. Waar op school bevindt zich de ideale concertzaal? Laat je leerlingen in groepjes hiernaar op zoek gaan.
22
23
SECUNDAIR ONDERWIJS Onomatopeeën-spel Een onomatopee is een klanknabootsing uitgedrukt in taal. Bijvoorbeeld: “Koekoek,” zegt de koekoek. Hierbij zijn zowel de uitroep “koekoek” als de naam van het dier een onomatopee van het geluid dat het dier maakt. Vele woorden in onze taal hebben een oorsprong in de klanknabootsing. Denk maar aan het ‘kraken’ van de trap. ‘Kraken’ klinkt effectief als het geluid dat de trap maakt, de ‘Krrrr’ en de ‘k’ leggen nadruk op het harde geluid. We kunnen dit gegeven gebruiken als basis voor een spel, hier zijn een aantal varianten mogelijk. 1) Ga op zoek naar woorden die duidelijke klanknabootsing zijn. Ga na als die ook in andere betekenissen worden gebruikt die een minder direct verband hebben met het oorspronkelijke geluid waarnaar ze verwijzen. Bijvoorbeeld: ‘sissen’, het sissen van een slang, of een persoon die verbitterde woorden sist… 2) Onderzoek of er zelfstandige naamwoorden zijn die een klanknabootsing zijn of zouden kunnen zijn van dat waar ze naar verwijzen. Bijvoorbeeld ‘meeuw’ of ‘kip’ of ‘kraai’, drie vogelnamen die waarschijnlijk hun oorsprong hebben in klanknabootsing. Zo zijn er nog vele. 3) ‘Vroaaar’, ‘Kaboem’, ‘Kleng’... we zien ze veel in strips. Probeer ze nu zelf ook te maken! Neem een geluid op, beluister het een paar keer en probeer een zo accuraat mogelijke onomatopee te bedenken en schrijf hem op. Bespreek welke moeilijkheden er zijn. Zijn er letters en klanken genoeg? Hoort iedereen dezelfde klanken? Of zou iemand er een andere onomatopee voor verzinnen.
24
7. Prijzen & Praktisch RONDLEIDING/WORKSHOP BOOKEN Het verhaal van de tentoonstelling brengen we op maat van de leerlingen. Wat wil de kunstenaar zeggen? Wat vertelt een kunstwerk in het geheel van de tentoonstelling? Tijdens een interactieve rondleiding met een gids geven kunstwerken hun geheimen prijs en krijgen de leerlingen de sleutels om ze te begrijpen. En als je een kunstwerk begrijpt, is het mogelijk je er een mening over te vormen, groeit je eigen kijk op kunst en gaan je vingers jeuken om zelf aan de slag te gaan. Interactie zit vervat in élke rondleiding, maar wie een meerwaarde zoekt, kan de tentoonstelling met de klas ook creatief verwerken. Met kleuters werken we speels en creatief rond slechts vier of vijf kunstwerken. Als creatieve verwerking bij sense of sound bieden we de workshop Sense of Listening aan.. In deze workshop trekken leerlingen met geluidsapparatuur de straat op en ontdekken ze de stad met hele nieuwe oren. Tot slot worden alle geluiden in de City Mixer geüpload en zo een nieuwe imaginaire wereld gecreëerd. De City Mixer werd ontwikkeld door Aifoon, een educatieve kunstenorganisatie die luisteren en geluid centraal stelt in haar onderzoek rond stilte.
PRIJZEN . Kleuterrondleiding: 45 min., 20 euro, max 20 kleuters . Interactieve rondleiding: 1u, 20 euro, max. 20 leerlingen . Interactieve rondleiding met creatieve verwerking (workshop Sense of Listening): 2u, 40 euro (+20 euro/extra uur), max. 20 leerlingen PRAKTISCH Rondleidingen boeken kan je via het reservatieformulier op http://www.z33.be/bezoekers/scholen/reserveren Een reservatie is pas in orde na bevestiging door een Z33 medewerker Gelieve 3 weken op voorhand te boeken, enkel zo kunnen we de juiste gids/begeleider voor jouw specifieke groep voorzien. Schoolrondleidingen met gids kunnen ook plaatsvinden op maandag of van maandag tot vrijdag voor openingstijd tussen 9 en 11 Bij kleuterrondleidingen voorziet de school extra begeleiding Specifieke verzoeken of andere formules worden steeds onderzocht, maar kunnen niet gegarandeerd worden.
25
