Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Les(s) & More Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

www.vggm.nl

Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Een uitgave door:

2

Colofon Tekst Maeva Bonjour, VGGM Lisette van Straaten, ROC Rijn IJssel Marijke Hulstein, VGGM Uitgave Deze handleiding is een uitgave van de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus 5364 6802 EJ Arnhem www.vggm.nl Auteursrecht voorbehouden © Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden, 2013 Deze handleiding wordt mede mogelijk gemaakt door:

www.vggm.nl

INHOUD


INLEIDING 4

3

1 LES(S) & MORE IN VOGELVLUCHT 1.1 De aanleiding 1.2 Wat is Les(s) & More? 1.3 Wat bereikt Les(s) & More? 1.4 Doelgroep en doel 1.5 De uitvoerders 1.6 De beleidskaders en financieringsmogelijkheden 1.7 Drie praktijkvoorbeelden

8 8 9 10 12 13 14 17

2 DE UITVOER VAN LES(S) & MORE IN 3 STAPPEN 2.1 Stap 1: De lessenserie 2.2 Stap 2: De vragenlijst 2.3 Stap 3: Het spreekuur

19 19 26 30

3 DE INVOERING VAN LES(S) & MORE 3.1 De projectstructuur 3.2 Het project in concrete fasen 3.3 De planning 3.4 Benodigde competenties van de uitvoerder 3.5 Randvoorwaarden voor toepassing 3.6 De begroting

40 40 42 49 51 53 54

4 ONDERBOUWING VAN DE INTERVENTIE 56 4.1 Het I-change model 56 4.2 De visie achter de interventie 58 4.3 De succesfactoren van Les(s) & More 63 Literatuurlijst 65 Bijlagen 68 Bijlage 1: Adressen 69 Bijlage 2: Afkortingenlijst 69 Bijlage 3: Beschikbare documenten op de website van VGGM 70

www.vggm.nl

INLEIDING Les(s) & More: het bereiken van een zeer moeilijk te bereiken doelgroep Mohamed, 21 jaar, heeft homoseksuele gevoelens en kan er met niemand uit zijn omgeving over praten.

Sheila, 17 jaar, heeft al vijf keer de morning-after pil gebruikt en is 1 keer ongewenst zwanger geweest.


Indy, 16 jaar, heeft sinds kort pijn bij het vrijen.

4

Daan, 19 jaar, kan in verband met de geloofsovertuigingen van zijn ouders thuis niet over seks praten. Hij heeft de laatste tijd een branderig gevoel bij zijn geslachtsdeel en is bang dat hij een SOA heeft.

Via de interventie Les(s) & More kan een GGD met haar spreekuren uitreiken naar een zeer belangrijke vindplaats van hoog risicojongeren: de onderwijsinstelling van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) niveau 1&2. Deze doelgroep vertoont relatief veel risicogedrag, onder ander op gebied van seksualiteit en genotmiddelengebruik. Ook hebben deze jongeren betrekkelijk veel gezondheidsproblemen, wat een belangrijke rol speelt bij het relatief hoge ziekteverzuim en vroegtijdige schooluitval op dit onderwijsniveau. Desondanks is het voor deze jongeren lastig om zelfstandig de weg naar reguliere hulpverlening te vinden, terwijl de GGD hen nauwelijks bereikt. Veel onderwijsinstellingen vangen verontrustende signalen van hun leerlingen op. Ze zouden graag preventieve acties ondernemen, maar weten niet altijd de verbinding met hulpverlening te leggen. Les(s) & More biedt zowel de GGD als de mbo onderwijsinstellingen de mogelijkheid om samen een eerste stap te zetten om de gezondheidsproblemen van jongeren op mbo niveau 1&2 aan te pakken. De interventie zorgt ervoor dat risicogedrag en gezondheidsproblemen op een laagdrempelige manier bespreekbaar worden gemaakt op de onderwijsinstelling. Door het aanbieden van een GGD spreekuur op de school biedt deze interventie zorg aan binnen de dagelijkse leefwereld van de jongeren. Dit vergroot de toegankelijkheid van zorg, en daarmee het bereik van de GGD onder hoog risicojongeren.

www.vggm.nl

De interventie bestaat uit drie aan elkaar gerelateerde onderdelen: een lessenserie, een gezondheidsvragenlijst en een GGD spreekuur op de onderwijsinstelling. Deze drie elementen sluiten niet alleen op elkaar aan, maar versterken bovendien elkaars resultaten. De lessenserie en de vragenlijst vergroten onder de leerlingen het bewustzijn van de gezondheidsrisico’s die een ongezonde leefstijl met zich meebrengt, en roept vragen bij hen op. Door direct hierop aansluitend een spreekuur op hun onderwijsinstelling aan te bieden, zijn de leerlingen meer geneigd gebruik te maken van de aangeboden zorg. Voor deze interventie geldt daarom “1+1+1 = meer dan 3”, vandaar de titel van deze interventie: Les(s) & More.


Waarom een interventiehandleiding? Deze handleiding wil de inzet van de interventie Les(s) & More expliciet maken en op een overdraagbare manier beschrijven. Het werken met onderwijsinstellingen, en specifieker met de leerlingen van middelbaar beroepsonderwijs niveau 1&2 is echter moeilijk te protocolleren en te standaardiseren. Deze doelgroep vraagt flexibiliteit in omgang en organisatie van zorg en onderwijs. Toch is het belangrijk op te schrijven wat Les(s) & More inhoudt, zodat anderen van onze ervaringen kunnen leren en geïnspireerd raken om met deze belangrijke doelgroep aan de slag te gaan.

5

www.vggm.nl

Leeswijzer Deze handleiding informeert toekomstige gebruikers van Les(s) & More over de mogelijkheden van een preventief gezondheidsspreekuur op de onderwijsinstelling en de manieren om de opkomst voor dit spreekuur te optimaliseren. De handleiding is vooral gericht op managers en artsen, verpleegkundigen en gezondheidsbevorderaars van de GGD, zowel van de afdeling verantwoordelijk voor Seksuele Gezondheid1 als de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Daarnaast kunnen ook managers en zorgcoördinatoren van middelbaar beroepsonderwijsinstellingen en andere partijen die zich willen oriënteren op het bieden van preventieve zorg op een onderwijsinstelling, profijt hebben van deze handleiding2.


In het eerste hoofdstuk krijgt u algemene informatie over de interventie, zoals de aanleiding, de doelen en beleidskaders. Hoofdstuk twee beschrijft de drie stappen die de kern van de interventie vormen: de lessenserie, de vragenlijst en het spreekuur. Hoofdstuk drie gaat dieper in op de randvoorwaarden die nodig zijn om de interventie succesvol op te zetten. Hierbij komen onder andere de verschillende fasen van de projectcyclus en de begroting aan bod. In het laatste hoofdstuk leest u over de theoretische onderbouwing van Les(s) & More.

6

Bij deze handleiding hoort een aantal documenten en formats die bij de opzet van de interventie Les(s) & More kunnen worden gebruikt. Deze documenten zijn te downloaden via de website van VGGM, www.vggm.nl/lessandmore. Per sectie in deze handleiding wordt via het volgende icoontje verwezen naar gerelateerde documenten op de website van VGGM. Een compleet overzicht van de beschikbare documenten vindt u achterin deze handleiding, in bijlage 3.



Woord van dank Veel mensen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van deze handleiding van de interventie Les(s) & More. Het ROC Rijn IJssel en GGD Gelderland-Midden (VGGM) hebben deze interventie ontwikkeld. Hierbij hebben de initiators Lisette van Straaten (ROC Rijn IJssel), Maaike Goenée (VGGM) en Marijke Hulstein (VGGM) een belangrijke rol gespeeld. Daarnaast hebben Marijke Hulstein en Maaike Goenée de twee onderzoeken uitgevoerd die aan deze interventie ten grondslag liggen. Monique van Londen en Ellen Reitz, beide universitair docent bij de Faculteit Sociale Wetenschappen, afdeling Pedagogiek aan de Universiteit Utrecht, hebben in de rol van projectadviseurs bijgedragen aan deze onderzoeken. De directies en de uitvoerende teams van het ROC Rijn IJssel, de afdelingen Jeugdgezondheidszorg en Maatschappelijke Zorg van GGD Gelderland-Midden, Iriszorg en natuurlijk de leerlingen van het ROC Rijn IJssel hebben belangrijke bijdragen geleverd bij de (door)ontwikkeling en de uitvoer van deze interventie en bij het begeleidende onderzoek.

1 Veelal de afdeling Algemene Gezondheidzorg (AGZ). 2 Enkele secties uit deze handleiding, zoals de beschrijving van de werkwijze van het spreekuur, zijn specifiek geschreven voor GGD professionals. Deze kunnen voor lezers niet werkzaam bij de GGD technisch overkomen.

www.vggm.nl


Verder hebben zowel de leden van de meeleescommissie, Winny Verboom, docent van het ROC A12, Lieke van Dijk, gezondheidsbevorderaar seksuele gezondheid GGD Noord- en Oost-Gelderland en Cristel Boom, adviseur gezondheidsbevordering GGD Twente, als de medewerkers van het Loket Gezond Leven via hun opmerkingen bijgedragen aan de totstandkoming van deze handleiding. Wij zijn alle betrokkenen zeer erkentelijk voor hun bijdrage.

7

www.vggm.nl

1 LES(S) & MORE IN VOGELVLUCHT 1.1 DE AANLEIDING


Laagopgeleide jongeren vertonen meer risicovol gedrag en hebben meer gezondheidsproblemen dan hoger opgeleide jongeren. Landelijke onderzoeken tonen aan dat laagopgeleide jongeren vaker roken, vaker cannabis gebruiken, vaker grote hoeveelheden alcohol drinken en vaker op jonge leeftijd seks hebben in vergelijking tot hoogopgeleide jongeren (De Graaf et al., 2012; Rijpstra & Bernaards, 2011). Bovendien beginnen laagopgeleide jongeren al op jongere leeftijd (13-14 jaar) met het gebruik van genotmiddelen en het experimenteren met seks dan jongeren met een hoge opleiding (15-16 jaar) (Schrijvers & Schuit, 2010).

8

De laagst opgeleide jongeren van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo), namelijk niveau 1&23, waaronder relatief veel jongeren met een niet-westerse achtergrond, ontbreken vaak als respondenten bij landelijke onderzoeken. Echter is logischerwijs te verwachten dat de hierboven genoemde risicogedragingen evenveel - zo niet meer - bij deze subgroep van laagst opgeleide jongeren voorkomen. De resultaten van onderzoeken uitgevoerd in het kader van de interventie Les(s) & More onder jongeren op een onderwijsinstelling van het mbo niveau 1&2, bevestigen deze hypothese. Uit deze onderzoeken komt naar voren dat deze jongeren veel risicogedrag vertonen op gebied van seksualiteit en genotmiddelengebruik (inclusief harddrugs). Zo heeft 10% van de respondenten vaker dan 10 keer harddrugs gebruikt, rapporteerde 53% geen condoom te gebruiken bij geslachtgemeenschap en gebruikt een derde van de seksueel actieve meisjes geen enkele vorm van anticonceptie . Deze jongeren kregen vaker te maken met (ongeplande) zwangerschappen en SOA in vergelijking met de landelijke gemiddelden onder jongeren. Ook bleek er bij drie op de tien leerlingen mogelijk een depressie te spelen (Goenee, publicatie in voorbereiding). Naast de gezondheidsrisico’s op korte en lange termijn, spelen deze risicovolle gedragingen en hieraan gerelateerde gezondheidsproblemen direct en indirect een rol bij de relatief hoge mate van overbelasting, schoolverzuim en vroegtijdige schooluitval onder de leerlingen op de onderzochte onderwijsinstelling. Zorgcoördinator niveau 1&2, ROC Rijn IJssel: “Tijdens mijn werk werd ik geconfronteerd met veel signalen over risicogedrag op niveau 1 & 2. Ieder schooljaar zaten er in mijn klas altijd weer een aantal jonge (tiener)moeders en raakten er ieder jaar ook weer een heel aantal meiden zwanger. Het viel mij op dat veel meisjes niet precies wisten hoe ze zwanger waren geworden en er vaak ook geen voorstelling van kunnen maken wat voor invloed het op je leven heeft als je moeder wordt. Ook merkten we dat 3 MBO opleidingen worden gegeven op ROC’s (regionale opleidingscentra), AOC’s (agrarische opleidingscentra) en vakopleidingen. In het MBO borduren de leerwegen voort op die van het VMBO: MBO niveau 3 en 4 op de kaderberoeps- en theoretisch (gemengde) leerweg van het VNBO en MBO niveau 2 op de basisberoepsgerichte leerweg van het VMBO. Omdat het MBO een drempelloze instroom moet verzorgen stromen leerlingen die het VMBO zonder diploma verlaten door in niveau 1, ook wel een entreeopleiding genoemd. De nominale studieduur voor een niveau 1 opleiding is één volledig studiejaar. Een diploma niveau 1 geeft toegang tot een vervolgopleiding op MBO niveau 2 of tot een assisterende functie op de arbeidsmarkt. Niveau 2 is de basisberoepsopleiding en leidt in 1,5 tot 3 jaar op tot het uitvoeren van eenvoudige taken. Een niveau 2 diploma is de minimale wettelijke startkwalificatie om de arbeidsmarkt te mogen betreden. Zie ook www.mboraad.nl.

www.vggm.nl

veel leerlingen door blowen en/of alcohol- of drugsgebruik met hun studie en ook binnen hun persoonlijke leefsituatie in de problemen kwamen. Hier wilden we vanuit ROC Rijn IJssel erg graag wat mee doen. Daarom zijn we destijds met GGD Gelderland-Midden om de tafel gaan zitten.”


De jongeren op mbo niveau 1&2 onderwijsinstellingen zijn zich vaak niet bewust van de gezondheidsrisico’s die hun leefstijl met zich meebrengt of negeren deze risico’s (on)bewust, omdat ze niet goed weten hoe ze hun gedrag zouden kunnen aanpassen. Als ze hun gezondheid al willen verbeteren en hier vragen over hebben en/of hulp bij kunnen gebruiken, weten ze bovendien vaak niet dat ze hier ondersteuning bij kunnen krijgen. Kortom, ze weten de weg naar professionele hulpverlening moeilijk zelfstandig te vinden.

9

Met het huidige zorgaanbod worden deze hoog risicojongeren daarom zeer gering bereikt. Deze jongeren worden weinig gezien op de GGD poli’s. Ook pilots met op zichzelf staande SOA/Sense (inloop)spreekuren op mbo onderwijsinstellingen ondervinden over het algemeen een zeer lage opkomst. Ondanks de recente uitbreidingen van een extra contactmoment van de JGZ op 15/16 jaar, bereikt het huidige wettelijke JGZ-aanbod niet de (risico)jongeren in de leeftijd van 16-23 jaar (Dunnink, 2009). De huidige spreekuren van de Jeugdarts, bijvoorbeeld in het kader van het project uit ‘Aanval op de Uitval’4, richten zich op leerlingen met reeds gesignaleerde gezondheidsproblematiek, maar zijn ontoereikend als middel voor brede screening en vroegsignalering. Door de grote gezondheidsrisico’s nu en op latere leeftijd en de invloed die gezondheidsproblemen hebben op overbelasting, schoolverzuim en vroegtijdige schooluitval, is juist vroegsignalering en (preventieve) ondersteuning van essentieel belang voor de gezondheid en opleidingsresultaten van deze hoog risicogroep jongeren op mbo niveau 1&2 onderwijsinstellingen. Dit is de aanleiding geweest voor GGD Gelderland-Midden en ROC Rijn IJssel om de interventie Les(s) & More te ontwikkelen.

1.2 WAT IS LES(S) & MORE? Met Les(s) & More reikt een regionale GGD met haar spreekuren uit naar een zeer belangrijke vindplaats van hoog risicojongeren: de onderwijsinstelling van het mbo niveau 1&2. Het karakteristieke van de interventie Les(s) & More is de nauwe samenwerking met deze onderwijsinstelling. De interventie bestaat uit drie opeenvolgende onderdelen: 1 een lessenserie 2 een gezondheidsvragenlijst 3 een GGD spreekuur op de onderwijsinstelling.

4 Zie www.aanvalopschooluitval.nl/beleid.

www.vggm.nl

De lessenserie maakt jongeren bewust van de gezondheidsrisico’s van bepaalde leefstijlen met betrekking tot seksualiteit en genotmiddelengebruik, en de attitudes en groepsverwachtingen die aan dit gedrag ten grondslag liggen. De vragenlijst maakt hen (nogmaals) bewust van hun eigen situatie door hen te vragen naar hun eigen gezondheid en gedrag. Ook biedt de vragenlijst direct de mogelijkheid een gesprek met een GGD verpleegkundige aan te vragen. Door vervolgens dit vraaggestuurde GGD spreekuur aan te bieden op hun eigen schoollocatie, verlaagt dit aanzienlijk de drempel naar hulpverlening, wat zich uit in een hoge opkomst bij het spreekuur. Indien nodig worden leerlingen vervolgens doorverwezen naar vervolgtrajecten in de hulpverlening. Hierbij wordt de leerling intensief begeleid om bij de juiste hulpverlening te komen: er gaat een verwijsbrief mee om de problematiek te omschrijven, zo nodig wordt samen een afspraak gemaakt en wordt de verwijzing gemonitord. Verpleegkundige JGZ:

“

Het feit dat de leerlingen leren dat je met vragen veilig bij een

hulpverlener terecht kunt is een enorme bijkomende winst binnen


dit project.

10

”

Het GGD spreekuur wordt verzorgd door verpleegkundigen van Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en het team Seksuele Gezondheid. Doordat zowel algemene gezondheidsvragen als vragen met betrekking tot seksuele gezondheid kunnen worden besproken, worden meerdere aspecten van de veelal multi-gezondheidsproblematiek van deze hoog risicodoelgroep uitgelicht. Uit onderzoek is gebleken dat deze verschillende gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld psychische gezondheid, genotmiddelengebruik en seksueel risicogedrag) vaak aan elkaar gerelateerd zijn (Goenee, publicatie in voorbereiding). Doordat deze problemen onderling invloed op elkaar hebben, wordt door deze brede benadering van gezondheid de kans op daadwerkelijke gezondheidsverbetering verhoogd.

1.3 WAT BEREIKT LES(S) & MORE? In het schooljaar 2011-2012 hebben 127 leerlingen van ROC Rijn IJssel in het kader van Les(s) & More de lessenserie gevolgd, de vragenlijst ingevuld en het spreekuur aangeboden gekregen. Zowel de leerlingen en de betrokken docenten en verpleegkundigen, als de directies van het ROC Rijn IJssel en de GGD Gelderland-Midden hebben Les(s) & More positief beoordeeld. De volgende specifieke resultaten zijn geboekt: De lessenserie: • Leerlingen en docenten beoordelen de lessenserie gemiddeld met een rapportcijfer 7.6 resp. 8.2. • Significante kennistoename (gemiddelde score op kennistoets toegenomen van 6.9 naar 8.1)

www.vggm.nl


De vragenlijst: • 51% van de leerlingen die de vragenlijst hebben ingevuld, geeft aan behoefte te hebben aan een gesprek met de GGD, het merendeel met betrekking tot meer dan één gezondheidsthema.

11

Het spreekuur: • Ongeveer 33% van de groep leerlingen die aan de interventie heeft deelgenomen, heeft van het spreekuur gebruik gemaakt5. • Ongeveer 80% van de leerlingen die op de vragenlijst hadden aangegeven graag op gesprek te komen, is ook daadwerkelijk gezien door een GGD verpleegkundige. De 20% no-show6, was grotendeels te verklaren omdat deze leerlingen niet (meer) op de school aanwezig waren ten tijde van het spreekuur om redenen inherent aan deze doelgroep, zoals ziekteverzuim, zwangerschapsverlof, schoolverlating en detentie. • 52% wilde graag een SOA test en 33% had overige vragen over seksualiteit. 33% had een vraag over hun psychische gezondheid, 28% over genotmiddelengebruik en 23% over hun algemene gezondheid. Vier van de 18 SOA testen waren positief (22%) en twee van de drie aangeboden zwangerschapstesten waren positief (66%). • 45% van de leerlingen die naar het spreekuur zijn geweest, zijn een vervolgtraject gestart: zes leerlingen kregen een vervolgconsult bij de verpleegkundige, één leerling is doorverwezen naar de jeugdarts en twaalf leerlingen zijn na het eerste consult doorverwezen naar andere instanties zoals de huisarts, een psycholoog, een abortuskliniek, seksualiteitshulpverlening of verslavingszorg. • Het spreekuur werd erg positief beoordeeld door de leerlingen: 94% zou bij een volgend probleem weer komen en ook 94% zou het spreekuur bij een vriend(in) aanraden. Leerling, meisje, 17 jaar:

“

Ik voel me hier meer op mijn gemak dan bij mijn huisarts,

want ik ken mijn huisarts niet echt. En hier kan ik alles vragen. Bij mijn huisarts durf ik dat écht niet. Over voorbehoedsmiddelen, bijvoorbeeld. Hier op school wordt het eerst al uitgelegd door de leraren in de les. En dan ook nog eens een keer door de Sense verpleegkundige op het spreekuur. En ja, dan leer je daar wel echt wat van.

”

5 In schooljaar 2012-2013 is dit percentage gestegen naar 41%. Het percentage leerlingen met een zorgvraag bleef gelijk op 51%, maar de no-show daalde. 6 Leerlingen die op de vragenlijst hadden aangegeven op gesprek te willen, maar alsnog niet gebruik hebben gemaakt van het spreekuur.

www.vggm.nl

1.4 DOELGROEP EN DOEL Deze interventie richt zich specifiek op jongeren (16-24 jaar)7 die student zijn op het mbo niveau 1&2. Het percentage niet-westerse jongeren is op dit onderwijsniveau relatief hoog. Docenten en medewerkers van de betreffende onderwijsinstelling vormen een intermediaire doelgroep, aangezien zij de uitvoerders zijn van de lessenserie en nauw betrokken zijn bij de uitvoer en nazorg van de afname van de vragenlijst en het spreekuur op hun onderwijsinstelling.


Beoogde hoofddoelstellingen voor deze interventie zijn : • Het bewustzijn en de motivatie tot adoptie en/of behoud van een gezonde(re) leefstijl ten opzichte van seksualiteit en genotmiddelengebruik van de jongeren op het mbo niveau 1&2 zijn vergroot; • De jongeren met een hulpvraag op gebied van hun gezondheid en leefstijl8 hebben een weg naar hulpverlening gevonden.

12

Deze hoofddoelen wordt bereikt door middel van de volgende subdoelen met betrekking tot jongeren (16 t/m 24 jaar) op mbo niveau 1&2: 1 De kennis over de risico’s van onbeschermde seks en het gebruik van genotmiddelen van jongeren in het mbo niveau 1&2 neemt toe. 2 De risicoperceptie en besef dat hun eigen gedrag invloed heeft op hun gezondheid onder jongeren van het mbo niveau 1&2 neemt toe. 3 De attitude van jongeren in het mbo niveau 1&2 ten opzichte van een gezonde(re) leefstijl en het gebruik maken van hulpverlening om dit te bereiken is positiever. 4 De eigeneffectiviteitsverwachting wat betreft gezond(er) gedrag van jongeren in het mbo niveau 1&2 is versterkt. 5 De gezondheidsvaardigheden van jongeren in het mbo niveau 1&2 nemen toe: jongeren weten de weg naar hulpverlening en kunnen hun hulpvraag uiten. 6 De jongeren in het mbo niveau 1&2 die behoefte hebben aan hulp, hebben hiertoe via de GGD een eerste stap gezet. Het subdoel gericht op de intermediaire doelgroep, namelijk de docenten van de onderwijsinstelling mbo niveau 1&2, is de volgende: 1 De docenten hebben voldoende kennis en vaardigheden om de lessenserie seksualiteit, relaties en genotmiddelen op effectieve wijze uit te voeren. 7 Leeftijdsgrens is vastgelegd op max. 24 jaar in lijn met maximum leeftijd voor de Sense spreekuren. De doelgroep van JGZ is daarmee voor deze interventie een jaar opgerekt t.o.v. de wettelijke bovengrens van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) van 23 jaar. Zie ook beleidskaders in paragraaf 1.6 van deze handleiding. 8 Gezondheid en leefstijl met betrekking tot JGZ thema’s: algemeen welzijn, psychische gezondheid, voeding, slapen, internetverslaving, genotmiddelengebruik) en de SOA/Sense thema’s seksualiteit en relaties.

www.vggm.nl

Verwachte resultaten zijn: • Minstens 80% van de leerlingen9 heeft een 4-delige lessenserie over seksualiteit en genotmiddelengebruik gevolgd in het kader van de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap. • Minstens 80% van de leerlingen9 heeft de gezondheidsvragenlijst ingevuld. • Ongeveer 1/3 tot 1/2 van de leerlingen10 heeft op de vragenlijst een zorgbehoefte geuit. • Minstens 80% van de leerlingen9 die een zorgbehoefte hebben geuit, heeft het GGD spreekuur bezocht. • Minstens 90% van de leerlingen die het spreekuur hebben bezocht, beoordelen het spreekuur positief en hun hulpvraag is behandeld door de verpleegkundige op het spreekuur.


1.5 DE UITVOERDERS

13

Deze interventie wordt uitgevoerd als drievoudig samenwerkingsverband tussen: 1 de afdeling van de GGD waar het team Seksuele Gezondheid (SOA-Sense) is ondergebracht, over het algemeen de afdeling Algemene Gezondheidszorg (AGZ); 2 de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GGD; 3 een onderwijsinstelling (Regionaal Opleidingencentrum, ROC) waar de Middelbare Beroepsopleiding Niveau 1&2 wordt verzorgd11. Projectleider Les(s) & More, GGD:

“

De drievoudige samenwerking tussen JGZ, het team SOA/

Sense en het ROC is een belangrijke succesfactor voor Les(s) & More. De onderlinge expertises worden zo optimaal gebruikt: JGZ en SOA wat betreft de inhoud van de verschillende gezondheidsthematieken, en het ROC wat betreft de dagelijkse realiteit in de omgang met deze specifieke doelgroep. Bovendien is het van meerwaarde dat de mentoren zowel vanuit de zorgstructuur van de school zelf en de vanuit de GGD ondersteund worden, want zij begeleiden nou eenmaal leerlingen waar veel problematiek omheen zit.

”

9 Hierbij wordt rekening gehouden met maximaal 20% afwezigheid van leerlingen ten tijde van de lessenserie, de afname van de vragenlijst en de uitvoering van het spreekuur. 10 Geschat op basis van ervaringen tijdens de pilots in 2011 en 2012 op ROC Rijn IJssel. 11 Vanaf 1 januari 2014 heet niveau 1 de entreeopleiding.

www.vggm.nl

1.6 DE BELEIDSKADERS EN FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN Les(s) & More sluit aan bij verschillende landelijke en lokale beleidskaders, wetten en regelgevingen.


Wet Publieke Gezondheid De Wet Publieke Gezondheid (WPG) legt de primaire verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid bij gemeenten. De WPG stelt onder meer dat de gemeenten een gezondheidsbevorderende taak hebben. De GGD’en voeren de taken op dat gebied uit in opdracht van de gemeenten. In de landelijke preventienota uit 2011 ‘Gezondheid dichtbij’, is eigen keuze in leefstijl een belangrijk thema en krijgt ook seksuele gezondheid voor het eerst expliciet aandacht. Ook wordt extra aandacht besteed aan de jeugd. Naast bevordering van een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico’s en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan, vindt het kabinet dat het stellen van grenzen en het stimuleren van een gezonde basis bij de jeugd gerechtvaardigd is. Gemeenten leggen hun voorgenomen gezondheidsbeleid om de vier jaar vast in een regionale of lokale gezondheidsnota. Thema’s uit de landelijke preventienota worden in grote mate teruggezien in deze regionale en lokale nota’s.

14

Jeugdgezondheidszorg (JGZ) De afdeling JGZ van de GGD heeft in opdracht van de gemeente vanuit de WPG de taak zorg te dragen voor de algemene gezondheid van jongeren van 0-19 jaar. Hiervoor zijn voor jongeren contactmomenten vastgesteld op 12/13 jaar en 15/16 jaar. Voor deze contactmomenten worden jongeren via een vragenlijst gescreend op specifieke gezondheidsthema’s en krijgen zij op indicatie hulpverlening aangeboden in de vorm van consulten. Diverse thema’s op het gebied van groei, ontwikkeling en gedrag hebben op verschillende leeftijden de aandacht. De JGZ werkt vanuit een holistische visie (fysiek, psychologisch, sociaal). Uitgangspunt van deze zorg is dat gezondheidsthema’s met elkaar samenhangen en het zorgaanbod hierop wordt afgestemd. Uitgaande van de integratie met het Centrum voor Jeugd en Gezin, wordt de doelgroep van de JGZ uitgebreid tot jongeren in de leeftijd van 23 jaar. Het huidige wettelijke JGZ-aanbod bereikt de (risico) jongeren in de leeftijd van 17-23 jaar echter niet. Gerichte preventie en ondersteuning door de JGZ voor risicojongeren tussen de 16 en 23 jaar lijkt dan ook van belang om de gezondheids- en maatschappelijke risico’s te beperken (Dunnink, 2009). Afdelingshoofd JGZ:

“

Ik was direct enthousiast over dit project, omdat het erg goed

past binnen de werkwijze die wij tot nu toe hanteren binnen de Jeugdgezondheidszorg, namelijk het accent op selectieve preventie en hoog risicogroepen.

”

www.vggm.nl

Aanvullende Hulpverlening Seksuele Gezondheid (AHSG): SOA en Sense Naast financiering uit de WPG wordt de seksualiteitszorg die GGD’en bieden landelijk gefinancierd uit de regeling ‘Aanvullende Hulpverlening Seksuele Gezondheid’ van het ministerie van Volkgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Als aanvulling op de reguliere zorg door huisartsen, biedt de GGD een vangnet voor hoog risicogroepen. Dat zijn jongeren tot 25 jaar en mensen van 25 jaar en ouder die voldoen aan landelijk vastgestelde risico-indicaties12. Voor deze risicogroepen is de aanvullende SOA zorg gratis en indien gewenst anoniem. Daarnaast kunnen jongeren tot 25 jaar ook gebruik maken van het Sense spreekuur op de GGD. Tijdens het Sense spreekuur wordt gratis en indien gewenst anoniem aanvullende hulp geboden bij alle vragen rondom seksuele gezondheid. Dat kan bijvoorbeeld zijn over anticonceptie, (ongewenste) zwangerschap, seksuele voorkeur, seksuologische vragen of problemen, of seksueel grensoverschrijdend gedrag13. Deze AHSG moet toereikend, gepast, laagdrempelig, gratis en afgestemd zijn op de collectieve preventie. Daarnaast dienen vooral de landelijk vastgestelde risicogroepen bereikt te worden, waaronder laagopgeleide en allochtone jongeren.


Jeugdarts GGD:

15

“

Belangrijk is om naast het spreekuur van de verpleegkundi-

gen in het kader van Les(s) & More, ook een arts-spreekuur op school te hebben. Uit de spreekuren van Les(s) & More komt heel veel problematiek naar boven. Je maakt veel wakker in ze. Ze komen er ook zelf achter dat ze tegen meer dingen aanlopen. En dan proberen we de rest van de psychosociale zorg en ook medische zorg in het artsenspreekuur met ze te bespreken.

”

Aanval op Schooluitval Om een grote groep jongeren in Nederland een betere toekomst te geven, heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) de Aanval op Schooluitval ingezet: een pakket aan extra maatregelen dat schooluitval actief bestrijdt. De doelstelling is om het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters te halveren tot maximaal 25.000 in 2016. De maatregelen om schooluitval aan te pakken zijn preventief en gericht op het aanpakken bij de bron, een soepele overgang tussen schooltypen, leerlingen bij de les houden en de praktijk als leermeester. De inzet en samenwerking van diverse partijen 12 Zie ook www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/S/Surveillance_van_soa_en_hiv_in_Nederland. 13 Zie ook www.Sense.info.

www.vggm.nl


is noodzakelijk voor het slagen van de Aanval op Schooluitval. Scholen, gemeenten, jeugdzorg, maatschappelijk werk, GGD, werkgevers, politie, justitie en ouders zetten zich samen met OCW in om het aantal nieuwe schooluitvallers terug te brengen.14 In het kader van deze subsidie kunnen onder andere spreekuren worden verzorgd door een jeugdarts/arts maatschappij en gezondheid voor leerlingen waarbij (ernstige) gezondheidsproblematiek tot voortijdig schooluitval kan gaan leiden.

16

Financiering interventie Les(s) & More De interventie Les(s) & More kan deels uitgevoerd worden in het kader van de WPG. De GGD kan aan de betrokken gemeente voorstellen om gelden uit de WPG voor Les(s) & More in te zetten. Eventueel kan ook aanvullende financiering bij de gemeente worden aangevraagd, mits dit aansluit bij de speerpunten in de gemeentelijke gezondheidsnota. Mocht dit niet het geval zijn, dan kan overwogen worden om vanuit de betrokken partijen (GGD en ROC) een lobby te starten om meer aandacht te krijgen voor deze hoog risicojongeren binnen de beleidskaders van de gemeente. Vanuit de AHSG kunnen de kosten van de SOA en Sense consulten worden gedekt, zowel de personeelsuren als materiaal- en laboratoriumkosten, want juist de laagopgeleide en allochtone doelgroepen komen relatief weinig naar de SOA/Sense poli van de GGD. De GGD kan verder overwegen om in haar jaarlijkse Senseplan extra geld te reserveren voor het invoeren van Les(s) & More om zo bijvoorbeeld de uren van de projectleider en de logistieke overhead van de spreekuren op locatie te bekostigen. Aanval op Schooluitval biedt ROC’s de mogelijkheid om projectsubsidie aan te vragen om bijvoorbeeld een spreekuur van de jeugdarts in te kopen bij de GGD. De aanwezigheid van een jeugdartsspreekuur op de onderwijsinstelling is van groot voordeel bij de invoering van Les(s) & More, omdat de verpleegkundigen de complexere casussen direct kunnen doorverwijzen. Ook kunnen de uren van de jeugdarts voor casuïstiekoverleg eventueel uit deze subsidie bekostigd worden. Verder kan overwogen worden om een (extra) subsidieaanvraag voor het project Les(s) & More te doen in het kader van Aanval op Schooluitval. Op de meeste mbo niveau 1&2 instellingen is het percentage niet-westerse jongeren zeer hoog. De ervaringen tot nu toe wijzen uit dat Les(s) & More deze doelgroep goed bereikt met het zorgaanbod. Daarom kan gekeken worden naar mogelijkheden om voor Les(s) & More subsidieaanvragen te doen in het kader van de bevordering van de gezondheid van Nieuwe Nederlanders. Dit kan op lokaal niveau via gemeentelijke subsidies die zich op deze doelgroep richten, maar bijvoorbeeld ook via nationale programma’s van het ministerie van VWS, die vaak via het RIVM worden uitgezet.

14 Zie ook www.aanvalopschooluitval.nl/beleid.

www.vggm.nl

👍

Tip: Omdat leerlingen boven de 24 jaar niet tot de wettelijke doelgroepen voor JGZ en Sense behoren, kunnen zij alleen op reguliere wijze worden meegenomen in de interventie, indien de consulten aan deze leerlingen vanuit andere financieringsbronnen bekostigd kunnen worden. Zo niet, wordt het volgende parallelle traject voor deze leerlingen aangeraden: Leerlingen boven de 24 jaar nemen wel deel aan de lessenserie. Echter krijgen zij niet de reguliere vragenlijst, maar slechts een soa triageringsvragenlijst, volgens de landelijke AHSG richtlijnen voor triagering15. Zij krijgen geen Sense of JGZ gerelateerde onderwerpen in hun vragenlijst. Via een brochure worden zij wel geïnformeerd over reguliere hulpverlenings- en zorginstanties, waaronder de huisarts en zorgstructuren op de onderwijsinstelling. Alleen die leerlingen boven de 24 jaar die aan de indicatiecriteria voor het GGD SOA spreekuur voldoen, worden voor het SOA spreekuur op de onderwijsinstelling uitgenodigd.


1.7 DRIE PRAKTIJKVOORBEELDEN

17

Nora, 21 jaar, komt naar aanleiding van de ingevulde vragenlijst op het Sense spreekuur. Zij heeft in het verleden een aantal negatieve seksuele ervaringen gehad. Hierdoor is ze momenteel belemmerd in haar seksualiteitsbeleving. Zij heeft nu een liefdevolle, langdurige relatie met een jongen van haar leeftijd. Deze jongen heeft erg veel geduld met haar, maar Nora zou graag van haar negatief gevoel afkomen en hulp krijgen. Zij heeft dit niet eerder bespreekbaar gemaakt in haar omgeving. Alleen haar vriend weet ervan. Via het Sense spreekuur brengen we Nora in contact met een vrouwelijke seksuoloog van het Rutgershuis in Arnhem. Daar wordt Nora door deze seksuoloog verder begeleid. Met school wordt er geregeld dat Nora de ruimte krijgt om deze sessies te bezoeken tijdens schooltijd. Anke, 24 jaar, komt op het spreekuur met vragen over haar rookgedrag. Heeft al verschillende keren geprobeerd te stoppen met roken, maar nog nooit kunnen doorzetten. Ze weet niet hoe ze het voor elkaar kan krijgen om te stoppen. De vader van Anke is onlangs gestorven aan longkanker en Anke heeft op dit moment een grote kinderwens. Ze lijkt om deze twee redenen nu wel gemotiveerd. Anke vertelt dat ze het fijn vindt dat ze nu de tijd en ruimte krijgt om er echt over te praten. Uiteindelijk verwijst de verpleegkundige naar de website www.uquit.nl, waar ze een computerprogrammaatje kan downloaden om dat gemaakt is om jongeren te helpen bij het stoppen met roken. Ook wordt afgesproken dat de hulp wordt ingeschakeld van de mentor. Deze zal haar traject actief monitoren, waardoor ze altijd op haar mentor terug kan vallen. Verder wordt een afspraak gemaakt bij schoolarts voor vervolg.

15 Zie www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/S/Surveillance_van_soa_en_hiv_in_Nederland.

www.vggm.nl


Renaldo, 19 jaar, komt op het spreekuur in voor een SOA test. Tijdens consult vertelt hij dat zijn vriendin (Melissa, 15 jaar) onbedoeld zwanger is. Zij willen een abortus. Renaldo geeft aan dat hij door de abortuskliniek naar huisarts is verwezen voor een doorverwijzing, wat voor hen een probleem vormt. De verpleegkundige neem na toestemming van beide contact op met de abortuskliniek. De verwijzing kan ook via een voorgesprek bij de arts/seksuoloog op de kliniek. Zij bellen Melissa en er wordt een afspraak bij de abortuskliniek gemaakt. Een dag later belt Renaldo de verpleegkundige met de vraag hoe het moet met de absentie van school voor Melissa voor het voorgesprek en de abortus. De verpleegkundige adviseert contact op te nemen met vertrouwenspersoon van Melissa’s school. Dit vinden ze moeilijk om te doen, dus de verpleegkundige neemt voor hen contact op met vertrouwenspersoon, en deze regelt de toestemming voor absentie van Melissa. Renaldo blijkt een chlamydia infectie te hebben, waarvoor hij behandeling ontvangt op de GGD. De verpleegkundige vraagt hem om vriendin te waarschuwen en een afspraak te laten maken bij de GGD. Zij wordt getest en behandeld. Jongeman belt een half uur na inname tabletten: het meisje heeft overgegeven, waardoor de behandeling mogelijk niet aanslaat. De verpleegkundige neemt daarom contact op met abortuskliniek en spreek af dat zij behandeling voor chlamydia doen alvorens de abortus uit te voeren.

18

www.vggm.nl

2 DE UITVOER VAN LES(S) & MORE IN 3 STAPPEN De kern van de interventie Les(s) & More bestaat uit drie aan elkaar gerelateerde onderdelen gericht op de jongeren van een mbo instelling niveau 1&2: 1 Een lessenserie over seksualiteit en genotmiddelengebruik door het ROC docenten in kader van de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap16; 2 Een gezondheidsvragenlijst ter inventarisatie van de zorgbehoeften; 3 Een GGD spreekuur op de schoollocatie, waarbij Sense-geschoolde JGZ- en SOA verpleegkundigen consulten verzorgen. In dit hoofdstuk worden deze drie kernonderdelen stap voor stap beschreven.


2.1 STAP 1: DE LESSENSERIE

19

De overkoepelende doelen van de lessenserie zijn: 1 De leerlingen hebben kennis ten aanzien van gezond seksueel gedrag en het op verstandige wijze gebruiken van genotmiddelen; 2 De leerlingen zijn zich bewust van de risico’s van hun eigen leefstijl op het gebied van seksueel gedrag en genotmiddelengebruik. 3 De leerlingen zijn zich bewust van de invloed van hun eigen houding en die van anderen op de eigen leefstijl op het gebied van seksueel gedrag en genotmiddelen gebruik. 4 De leerlingen hebben vaardigheden die nodig zijn voor een gezonde(re) leefstijl op het gebied van seksualiteit en genotmiddelengebruik. Voor de specifieke doelen per les, zie volgende sectie. De doelen van de lessenserie sluiten aan bij de dimensie “vitaal burgerschap” van de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap die landelijk zijn vastgesteld voor middelbaar beroepsonderwijs. In het kader van deze kwalificatie-eisen kan de lessenserie geïntegreerd worden in het standaard onderwijsprogramma van de onderwijsinstelling. De lessenserie bestaat uit interactieve klassikale lessen over relaties & seksualiteit en genotmiddelen. In de secties hieronder staat de lessenserie zoals ontwikkeld voor deze interventie kort beschreven. Er bestaan ook andere lessenseries die de bovenstaande doelen nastreven. Bijvoorbeeld Lang Leve de Liefde voor het middelbaar beroepsonderwijs van GGD Rotterdam-Rijnmond, SOA AIDS Nederland en Rutgers WPF17, welke als “Goed onderbouwd” is opgenomen in de interventiedatabase van Loket Gezond Leven. Ook is er een lessenserie over genotmiddelen opgenomen als “Goed onderbouwd” in de interventiedatabase: De gezonde school en genotmiddelen voor het middelbaar beroepsonderwijs van Trimbos18. In principe kunnen (onderdelen) van deze interventies of andere bestaande lesopzetten 16 Zie www.kwalificatiesmbo.nl/leren-loopbaan-en-burgerschap.html 17 Zie www.langlevedeliefde.nl 18 Zie www.trimbos.nl/onderwerpen/preventie/de-gezonde-school-en-genotmiddelen en www.loketgezondleven.nl/i-database/ interventies/d/13955/

www.vggm.nl

ook worden gebruikt voor de lessen van deze interventie, zolang deze onderdelen ook de bovenstaande doelstellingen behalen en bruikbaar zijn bij de doelgroep: jongeren van mbo niveau 1&2. Het is voor deze doelgroep van belang dat de gebruikte werkvormen via actief leren concreet ingaan op voor deze doelgroep realistische (risico)situaties. Jeugdarts, GGD:

“

Opvallend is dat, omdat er binnen de school aandacht is voor

seksualiteit, de drempel om iets te vragen voor de leerlingen ook heel erg laag is. Zelfs als ik even een broodje sta te bestellen in de pauze, vragen ze me rustig naar anticonceptie, om advies over misselijkheid tijdens zwangerschap of om een afspraak op het spreekuur. Ook gaan leerlingen vaker met gezondheidsvragen of -problemen naar docenten, waarbij de docenten ook gemakkelijk Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

naar mij door kunnen verwijzen.

20

2.1.1 De lesopzet

”

De lessenserie is in 2009 speciaal ontwikkeld voor leerlingen van de laagste mbo niveaus 1&2 en gedurende 2010-2011 verder doorontwikkeld naar aanleiding van evaluaties. Er wordt ingezet op kennis, houding en vaardigheden op gebied van seksualiteit en genotmiddelengebruik. De lessenserie is ontwikkeld door GGD Gelderland-Midden in samenwerking met medewerkers van het ROC Rijn IJssel en Iriszorg. De aanleiding was een reactie op de toentertijd opgevangen signalen wat betreft risicovol seksueel gedrag en genotmiddelengebruik onder de leerlingen van mbo niveau 1&2, en het gesignaleerde gebrek aan kennis over bijvoorbeeld anticonceptie of de risico’s van het mixen van alcohol en drugs, of de onderschatting van de (lange termijn) gevolgen van onder andere tienerzwangerschappen of blowen19.

19 Uit de onderzoeken gerelateerd aan de uitvoer van Les(s) & More, is psychische gezondheid en met name depressieve klachten naar voren gekomen als belangrijk derde thema waarop veel hulpvragen naar voren komen in de vragenlijst. Waarschijnlijk zou een extra 5e les over dit thema aansluitend op de bestaande lessenserie, van toegevoegde waarde zijn om ook dit thema breder bespreekbaar te maken op de onderwijsinstelling. Indien de onderwijsinstelling hiervoor nog geen lesopzet in gebruik heeft, zouden bijvoorbeeld onderdelen uit de lessen van Happyles, Stemmingmakerij of Grip op je Dip Online van het Trimbos gebruikt kunnen worden. Zie www.happyles.nl, www.loketgezondleven.nl/i-database/interventies/s/13241/ en www.loketgezondleven.nl/i-database/interventies/g/10769/.

www.vggm.nl

Werkvormen die tijdens de voorlichtingen worden gebruikt zijn afgeleid van onder andere de DVD Find Out van het Trimbosinstituut, de DVD Let’s Talk en het spel Girls Choice van Rutgers WPF, het lespakket Lang Leve de Liefde en de Handleiding veilig vrijen en seksualiteit voor het jeugdwelzijnswerk van SOA Aids Nederland en het lespakket Zwanger en dan… van het FIOM. De lessenserie is flexibel in gebruik. Naast de verplichte onderdelen die de docenten moeten doorlopen zijn er optionele onderdelen waarbij de docenten zelf kunnen bepalen bij welk onderwerp zij een bepaalde verdieping willen aanbrengen. Belangrijk is om bij de aanvang van het project met het projectteam naar de lessenserie te kijken en te bepalen welke onderdelen op de betreffende onderwijsinstelling meer of minder aandacht verdienen, en de lessenserie hierop aan te passen.


Voor schooljaar 2013-2014 zal GGD Gelderland-Midden samen met medewerkers van ROC Rijn IJssel bekijken of verouderde onderdelen uit de bestaande lessenserie van Les(s) & More vervangen kunnen worden door onderdelen uit de nieuwe lespakketten voor middelbaar beroepsonderwijs van Lang Leve de Liefde en Gezonde School en Genotmiddelen. Mochten deze aanpassingen positief worden geëvalueerd, dan zal de onderstaande beschrijving van de bestaande lessenserie te zijner tijd worden aangepast.

21

Er wordt gewerkt met vier klassikale lessen van 50 minuten. De opzet en werkvormen, zoals tot nu toe ingezet, worden hieronder kort toegelicht.



Voor documenten gerelateerd aan de lessenserie, zie de volgende bijlagen op de website van VGGM: 3a Overzicht opzet lessenserie 3b Handleiding bij de lessenserie 3c PowerPoint bij de lessenserie 3d Kennistoets 3e Evaluatieformulier voor leerlingen 3f Evaluatieformulier voor docenten 3g Extra – Beschrijving Filmpjes Lang Leve de Liefde voor mbo

www.vggm.nl

Les 1. Relaties, seksualiteit en je lichaam Doelen Kennis:

Houding:

Vaardigheden:

Jongeren kunnen beargumenteren dat gevoelens en meningen over relaties en seksualiteit voor iedereen verschillen en dat het geslacht, culturele of religieuze achtergrond en seksuele voorkeur hierbij een belangrijke rol spelen. Jongeren kunnen verschillen tussen (het lichaam) van man en vrouw benoemen.

Jongeren onderkennen dat elk individu relaties en seksualiteit op een eigen manier kan beleven en opvatten. Ook onderkennen zij daarin het belang van gelijkwaardigheid en respect voor elkaar.

Jongeren kunnen ideeën en meningen vormen over relaties en seksualiteit en deze ook onderling met elkaar uitwisselen.


Werkvormen

22

1.1 1.2 1.3

Regels afspreken met elkaar (15 min) Woorden en stellingen over relaties en seksualiteit bespreken (20 min) Waar/niet waar spel over je lichaam (15 min)

Les 2. Gezonde seks: SOA, anticonceptie, zwanger en dan? Doelen Kennis:

Houding:

Vaardigheden:

Jongeren kennen de belangrijkste SOA’s, weten hoe zij een SOA kunnen oplopen en kunnen voorkomen. Jongeren kennen de meest voorkomende anticonceptiemiddelen en hoe zij een (ongewenste) zwangerschap kunnen voorkomen. Jongeren weten waarvoor ze terecht kunnen met vragen over SOA en anticonceptie en kennen de website www.sense.info.

Jongeren kunnen positieve argumenten aanvoeren om een condoom te gebruiken. Jongeren kunnen aangeven dat zowel een jongen als meisje verantwoordelijk is voor het hebben van veilige seks Jongeren onderkennen de consequenties van een zwangerschap op een jonge leeftijd

Jongeren kunnen argumenten noemen om een partner te overtuigen van veilig vrijen Jongeren zijn in staat om informatie op te zoeken op de site van Sense.info

Werkvormen 2.1 2.2 2.3

SOA Krasloten spel Stoplichtenspel Condoomdemonstratie

(15 min) (20 min) (15 min)

www.vggm.nl

Les 3. Seks, grenzen, media & internet Doelen Kennis:

Houding:

Vaardigheden:

Jongeren kunnen aangeven wat de invloed is van media, internet en groepsdruk.

Jongeren zijn zich bewust van de risico’s bij confrontaties met seksueel getinte berichten via bijvoorbeeld de media en internet.

Jongeren kunnen onderling het gesprek aangaan over grenzen, wensen, groepsdruk en de risico’s van seksueel getinte media en internet. Jongeren kunnen aangeven hoe zij zich kunnen verweren tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag (via internet).


Werkvormen

23

3.1 3.2 3.3

Stellingen over seks, grenzen, media & internet bespreken Filmpje over seks & internet + discussie Waar/niet waar spel over seks, grenzen, media & internet

(15 min) (20 min) (15 min)

Les 4. Genotmiddelen en seksualiteit Doelen Kennis:

Houding:

Vaardigheden:

Jongeren hebben kennis over de invloed van alcohol en cannabisgebruik op hun gezondheid Jongeren hebben kennis over de vergrote risico’s van alcohol en cannabisgebruik in combinatie met het thema seksualiteit.

Jongeren zijn zich bewust van de veranderende houding in combinatie met genotmiddelengebruik.

Jongeren kunnen ideeën en meningen vormen over genotmiddelen en seksualiteit en deze ook onderling met elkaar uitwisselen.

Werkvormen 4.1 4.2 4.3

Waar/niet waar spel over genotmiddelen en seks Stellingen over genotmiddelen en seks bespreken Filmpje over drugs of alcohol + discussie

(15 min) (20 min) (15 min)

www.vggm.nl

👍

Tip: Stel een leskist samen met alle benodigde materialen voor alle lessen, en voeg hier ook een print van de docenteninstructie en een USB met de PowerPoint aan toe. Op die manier hebben docenten altijd alle materialen bij de hand, en hoeven ze deze niet zelf bij elkaar te zoeken.

2.1.2

De docententraining


Indien de docenten die de lessenserie gaan verzorgen nog niet bekend zijn met het bespreekbaar maken van de thema’s seksualiteit en genotmiddelengebruik, dienen zij hier voorafgaand aan de start van de lessenserie, te worden getraind in het gebruik van het lespakket en het bespreekbaar maken van de thema’s. Indien de docenten al ervaring hebben met soortgelijke lessen over deze thema’s en over de competenties beschikken om deze thema’s bespreekbaar te maken, wordt een verkorte versie van de docententraining gegeven. In overleg met de docententeams worden in dat geval onderdelen uit de training ingekort of geschrapt. Doel van de verkorte versie is vooral dat alle docenten bekend zijn met de opzet van de interventie Les(s) & More in het algemeen, en de lessenserie in het bijzonder. Deze docententraining wordt verzorgd door één of twee20 medewerkers van de GGD21.

24

Docent, ROC Rijn IJssel:

“

Door de training van de GGD is het onderwerp “seksualiteit”

op school een item geworden waar iedereen heel makkelijk over praat. Je hebt tijdens de training voldoende handvatten gekregen om het onderwerp op een professionele manier met je leerlingen te kunnen bespreken. Ook heb je zelf van te voren al een standpunt ingenomen en weet je op welke vragen je wel of niet ingaat en op welke manier. Bij dit onderwerp willen de leerlingen natuurlijk ook alles van jou weten, en is het belangrijk ook je eigen grenzen te kennen en te bewaken.

”

20 Indien er meer dan 10 docenten getraind worden, dient het sowieso de voorkeur om met twee personen de training te verzorgen, zodat de praktische onderdelen in kleinere groepjes gedaan kunnen worden. 21 Dit kan zijn een gezondheidsbevorderaar en/of een SOA verpleegkundige met trainingservaring. Eventueel kan de training ook verzorgd worden in samenwerking met een medewerker van een instelling betrokken bij preventie middelengebruik.

www.vggm.nl

Doelstelling: • Docenten van het ROC zijn bekend met de opzet van de interventie Les(s) & More, de afstemming met de GGD en de mogelijkheden tot doorverwijzing naar hulpverleners van de sociale kaart. • Docenten van het ROC zijn gemotiveerd om een lessenserie seksualiteit en genotmiddelengebruik te verzorgen in het kader van de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap. • Docenten van het ROC hebben kennis van de inhoud van de lessenserie seksualiteit en genotmiddelengebruik. • Docenten van het ROC zijn bekend met werkvormen en aandachtpunten om seksualiteit en genotmiddelengebruik in een open en veilige sfeer te bespreken in de klas. Tijdsduur: 4 uur incl. pauze


Opzet docententraining:

25

Programma- onderdeel

Doel

Kennismaking

Kennismaking met elkaar.

Bespreken aanleiding en opzet interventie Docenten zijn op de hoogte van aanleiding/ achtergrond, doelen en de globale opzet van deze interventie. Bespreken doel van deze training

Docenten hebben nagedacht over wat ze zelf met deze training willen behalen.

Uitleg opzet lessenserie

Docenten hebben een globaal beeld van: - de inhoud en opzet van de lessenserie - opbouw handleiding en bijbehorende materialen - goede antwoorden bij de gebruikte stellingen

Oefening eigen houding en lastige vragen Docenten zijn zich bewust van eigen houding t.a.v. seksualiteit en de verschillen door ervaring, normen, waarden en opvoeding, en hoe te reageren op lastige vragen. Aandachtspunten voor in de klas en omgaan met lastige situaties

Docenten zijn op de hoogte van regels en afspraken die je kunt maken om een veilige sfeer in de klas te creëren en te behouden.

Oefening krasloten

Docenten hebben geoefend met de werkvorm met krasloten om gezonde seks in de klas te bespreken.

Oefening condoomgebruik

Docenten kunnen instructies geven hoe een condoom te gebruiken en kennen de te nemen stappen.

Doorverwijzen

Docenten zijn bekend met de sociale kaart en weten waar ze leerlingen naar toe kunnen doorverwijzen.

Afronding en evaluatie

De docenten geven feedback over de gegeven training.

👍

Tip: Indien de docenten al wel ervaring hebben met soortgelijke lessen, geef dan een verkorte versie van de docententraining. Het is namelijk wel belangrijk dat alle docenten bekend zijn met de opzet van Les(s) & More in het algemeen, en de lessenserie in het bijzonder, en bijvoorbeeld bekend zijn met de sociale kaart in de regio. Kort in dat geval onderdelen in, na overleg met de docententeams.

www.vggm.nl

👍

Tip: Bij de uitvoering van de lessenserie kunnen docenten die het lastig vinden om bepaalde thema’s te bespreken (m.n. seksualiteit) ondersteund worden door andere docenten met meer expertise op dit vlak en die hier meer affiniteit mee hebben.

👍

Tip: Zorg dat de docenten de contactgegevens van een gezondheidsbevorderaar van de GGD hebben, zodat zij voor, tijdens en na de lessenserie eventuele vragen over inhoud of werkvormen aan deze persoon kunnen voorleggen.

 Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Voor documenten gerelateerd aan de docententraining, zie de volgende documenten op de website van VGGM:

26

2a 2b 2c 2d 2e

Overzicht opzet docententraining PowerPoint bij docententraining Werkblad - Eigen houding Werkblad - Doel training Evaluatieformulier voor deelnemers

2.2 STAP 2: DE VRAGENLIJST Nadat de lessenserie is afgerond, kan de gezondheidsvragenlijst worden afgenomen. Doelen van het afnemen van de vragenlijst zijn: • Gezondheid en (risico)gedrag van de leerlingen op de betreffende onderwijsinstelling globaal in kaart brengen. • De leerlingen bewust maken van hun risicogedrag en hiermee de risicoperceptie en uiting van zorgbehoefte stimuleren. • Leerlingen op de hoogte brengen van het zorgaanbod van de GGD. • Zorgbehoefte wat betreft het zorgaanbod van de GGD onder de leerlingen inventariseren.

2.2.1 De vragen De vragenlijst is tijdens de pilotstudie ontwikkeld in samenwerking met diverse partijen: de Universiteit van Utrecht, JGZ-artsen, JGZ en Sense verpleegkundigen, gezondheidsbevorderaars, medewerkers van het ROC (zorgcoördinator, docenten, management) en leerlingen van het ROC. De gezondheids-

www.vggm.nl

vragenlijst is opgesteld op basis van versimpelingen van vragen uit gevalideerde vragenlijsten vanuit andere onderzoeken22. Naar aanleiding van evaluaties is de vragenlijst in 2013 nog verder versimpeld om de bruikbaarheid bij de doelgroep van niveau 1&2 verder te vergroten. De vragenlijst gaat in op de volgende gezondheidsaspecten: • Psychosociale gezondheid en depressie • Voeding, slapen en internetgebruik • Tabaks-, alcohol-, en drugsgebruik • Seksueel risicogedrag en seksualiteit Voor elk van de bovenstaande onderwerpen krijgt de leerling enkele korte vragen over zijn/haar gezondheid of gedrag en wordt vervolgens de vraag gesteld of hij/zij over dit onderwerp met een verpleegkundige zou willen praten.

 Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Voor de vragenlijst zoals in 2013-2014 zal worden toegepast op ROC Rijn IJssel, zie bijlage 4a op de website van VGGM.

27

👍

Tip: Afhankelijk van de problematiek die op de onderwijsinstelling het meest urgent is, kunnen andere specifieke onderwerpen in de vragenlijst worden benadrukt. Belangrijk blijft om de vragenlijst kort te houden, i.v.m. de veelal laaggeletterde doelgroep. Voor ROC Rijn IJssel lag de focus op psychische gezondheid, voeding, slapen, internetverslaving, genotmiddelengebruik i.v.m. de problematiek en signalen vanuit de praktijk op deze school23.

👍

Tip: Voor GGD’en en/of ROC die graag ook een uitgebreider onderzoek uitvoeren naar aanleiding van de vragenlijst, om de gezondheid(srisico’s) van hun leerlingen in kaart te brengen, of om een effectmeting uit te voeren, wordt aangeraden het taalgebruik en de antwoordcategorieën van de huidige vragenlijst verder te versimpelen, en kritisch te kijken welke vragen van essentieel belang zijn voor de onderzoeksdoelstellingen. Een kortere en simpelere vragenlijst zal naar verwachting meer en betrouwbaarder resultaat opleveren.

22 Korte Indicatieve Vragenlijst Psychosociale Problemen bij Adolescenten (Bos et al., 2004); Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (Bouma, Ranchor, Sanderman & Van Sonderen, 1995); VGGM triage JGZ contactmoment 2e klas Voortgezet Onderwijs; Elektronische Monitor Volksgezondheid; De leefstijl van MBO studenten in Nederland 2008/2009 (Rijpstra, Benaards, Engebers, & Jongert, 2009); Seks onder je 25ste (De Graaf et al., 2005). 23 Andere thema’s, zoals bijvoorbeeld bewegen, zijn ook belangrijk, maar omdat de vragenlijst niet te lang mag zijn, er is er voor het ROC Rijn IJssel gekozen deze minder specifiek in de vragenlijst aan bod te laten komen. Deze thema’s komen soms op het spreekuur wel ter sprake.

www.vggm.nl

👍

Tip: Voor de leerlingen van niveau 1&2 die de mbo opleiding ook voor hun inburgering volgen en de Nederlandse taal nog onvoldoende beheersen kan, in overleg met het ROC, de vragenlijst wellicht ook in andere talen (Frans, Arabisch, Engels) worden aangeboden.

2.2.2 Het afnemen van de vragenlijst


Voorafgaand aan het afnemen van de vragenlijst moet het spreekuur worden geïntroduceerd en de gang van zaken rondom de vragenlijst en het uitnodigen voor een spreekuur worden uitgelegd. Ook moet het beroepsgeheim waarmee de informatie uit de vragenlijsten en de spreekuren beschermd wordt, worden benadrukt. Bij voorkeur gebeurt dit via een presentatie door een GGD verpleegkundige. De aanwezigheid van een GGD medewerker heeft als voordeel dat de leerlingen één van de verpleegkundigen die ze bij de consulten gaan zien in levende lijven ontmoeten, wat over het algemeen de drempel verlaagd. Bovendien kunnen aanvullende vragen over het spreekuur ter plekke worden beantwoord.

28

Omdat de meeste leerlingen niet bekend zijn met het Sense-spreekuur en er veel (negatieve) misvattingen bestaan over de SOA test, is het aan te raden om ook voorafgaand aan het afnemen van de vragenlijst de gang van zaken rondom een SOA test en de mogelijkheid van het Sense spreekuur toe te lichten. Dit zal de drempel verlagen om ook hun zorgbehoefte wat betreft Sense vragen of een SOA test aan te kruisen op de vragenlijst. De vragenlijsten worden klassikaal afgenomen om de respons te maximaliseren. Het afnemen van de vragenlijsten kan via een papieren vragenlijst of via een digitale vragenlijst die ingevuld wordt op computers van de onderwijsinstelling en/of via smartphones. Bij de keuze van de wijze van afname zijn de volgende factoren van belang: • het gebruikersgemak voor de leerlingen, de ROC medewerkers betrokken bij het afnemen en de GGD medewerkers die de vragenlijsten moeten verwerken; • de waarborging van de privacy tijdens het invullen en bij de verwerking van de vragenlijsten; • beschikbaar budget. Bij de afname van de vragenlijst is het belangrijk dat de leerlingen er vertrouwen in hebben dat hun gegevens vertrouwelijk worden behandeld, omdat ze anders wellicht minder geneigd zijn eerlijke antwoorden te geven. De afname van de vragenlijsten gebeurt daarom bij voorkeur door een verpleegkundige van de GGD en/of de zorgcoördinator/vertrouwenspersoon van de onderwijsinstelling.

www.vggm.nl

Leerling, jongen, 19 jaar:

“

Die vragenlijst was wel goed en ook echt anoniem en zo, dus

je kon alles erin zetten wat je zelf wilde. En er stonden ook heel veel vragen in of je met de verpleegkundige erover wilde praten of vragen wilde stellen over iets wat privé was. Dus ja, ik vond het erg goed.

”


Bij papieren afname doen de leerlingen na het invullen zelf hun vragenlijst in een envelop met de tekst ‘Medisch geheim’ erop, die zij kunnen dichtplakken. De verpleegkundige GGD of zorgcoördinator/ vertrouwenspersoon van het ROC neemt de gesloten enveloppen in en zorgt dat deze bij de GGD komen voor verwerking.

29

De opzet van een les waarbij de vragenlijst wordt afgenomen ziet er als volgt uit: 1 Presentatie over de vragenlijst en het GGD spreekuur bij hen op school (10 min) 2 Uitleg SOA test (10 min) 3 Uitleg Sense spreekuur (5 min) 4 Afname vragenlijst (30 min) 5 Afsluiting (10 min)



Voor de documenten gerelateerd aan het afnemen van de vragenlijst, zie de volgende bijlagen op de website van VGGM: 4a Voorbeeld Gezondheidsvragenlijst (versie 2013) 4b Lesopzet afname vragenlijst 4c Introductie Filmpje Les(s) & More voor leerlingen

👍

Tip : De toelichting over het SOA en Sense spreekuur kan bijvoorbeeld met behulp van een filmpje van een jongerenspreekuur SOA24 en het introductiefilmpje over Sense25 worden gedaan.

24 Zie bijvoorbeeld: youtu.be/sb81RnZsseo 25 Zie www.Sense.info/wat-is-Sense/

www.vggm.nl

👍

Tip: Hang ten tijden van de lessenserie al posters in de onderwijsinstelling op ter promotie van het spreekuur. En deel bijvoorbeeld bij de introductie van de vragenlijst ook wat leuke (Sense) gadgets uit. Op die manier krijgt het spreekuur meer bekendheid, en zijn de leerlingen waarschijnlijk eerder geneigd om op de vragenlijst aan te geven dat ze naar het spreekuur willen.

👍

Tip: Het zichtbaar zijn op school als GGD werkt drempelverlagend voor het spreekuur. Organiseer een korte klassenronde of een promotieactie in de pauze ter bekendmaking van


de GGD. Mochten er vanuit de GGD Sense promotieactiviteiten worden gehouden, voer deze dan ook uit op de onderwijsinstelling waar Les(s) & More wordt geïmplementeerd. Het helpt dat er een vertrouwd gezicht vanuit de GGD is voor zowel docenten als leerlingen.

30

👍

Tip: Mocht de aanwezigheid van een GGD verpleegkundige ten tijde van de afname van de vragenlijst logistiek lastig zijn, laat dan de zorgcoördinator de presentatie van de vragenlijst en het spreekuur verzorgen. Zorg in dat geval voor aanvullende informatie over de GGD en dat de gang van zaken rondom de vragenlijst en het spreekuur op papier staat. Het vertonen van een filmpje van de GGD, waarop een verpleegkundige de gang van zaken verder toelicht, is hierbij van toegevoegde waarde. Dit omdat de GGD dan toch een gezicht krijgt.

2.3 STAP 3: HET SPREEKUUR 2.3.1 Verwerking vragenlijsten: indeling spreekuur Wijze van selecteren voor het spreekuur Het inzien en verwerken van de vragenlijsten gebeurt in verband met medisch geheim alleen door de verpleegkundigen van de GGD. Dit kan door JGZ en/of AGZ verpleegkundigen worden gedaan. De leerlingen die in de vragenlijst aangegeven hebben een gesprek met de GGD te willen, worden ingedeeld naar hulpvraag bij JGZ, en/of SOA26. Leerlingen komen in aanmerking voor een consult bij een JGZ- en/of SOA verpleegkundige volgens flow chart op volgende pagina:

26 Sense hulpvragen kunnen zowel door JGZ als SOA verpleegkundigen besproken worden

www.vggm.nl

Figuur 1: Flow chart voor de indeling van leerlingen naar aanleiding van hun hulpvraag.

nee

nee

Geen consult

ja

1 consult: SOA verpleegkundige, eventueel een 2e vervolgconsult indien meerdere onderwerpen

nee

1 consult: JGZ verpleegkundige, eventueel een 2e vervolgconsult indien meerdere onderwerpen

ja

2 consulten: Eerst JGZ verpleegkundige dan SOA verpleegkundige.

SOA gerelateerde hulpvraag?

JGZ gerelateerde zorgvraag?


ja

31

SOA gerelateerde hulpvraag?

👍

Tip: Indien een leerling zowel een JGZ als een Sense/SOA hulpvraag heeft, wordt het over het algemeen door zowel de verpleegkundigen als de leerlingen als prettig ervaren om eerst de JGZ hulpvraag te bespreken, en daarna pas de Sense en SOA gerelateerde hulpvragen. Daarom wordt geadviseerd om eerst het JGZ consult te houden, waarbij indien mogelijk de Sense vraag ook al ter sprake komt. Vervolgens wordt het consult bij de SOA verpleegkundige gehouden. Dit biedt bovendien de mogelijkheid om tijdens het SOA consult terug te komen op Sense onderwerpen die in het JGZ consult niet (voldoende) aan bod konden komen.

👍

Tip: Er kan voor gekozen worden om niet alleen de leerlingen op basis van de aangegeven behoefte op te roepen voor het spreekuur, maar ook de leerlingen met een hoogrisico profiel die niet aangegeven een gesprek met de GGD te willen. Tot op heden heeft GGD Gelderland-Midden enkel op indicatie van de leerlingen zelf leerlingen opgeroepen voor het spreekuur. Daardoor kunnen we op dit moment nog niets zeggen over de opkomst en de bereidwilligheid van deze leerlingen om een gesprek aan te gaan met de GGD, indien zij ‘onvrijwillig’ opgeroepen worden op basis van een screening op risicoprofiel.

www.vggm.nl


Wijze van uitnodigen voor het spreekuur Wat betreft de wijze van uitnodigen/oproepen van de leerlingen voor het spreekuur wordt aangeraden om op de ochtend dat de vragenlijst wordt afgenomen ter plekke op de onderwijsinstelling al te triageren en aansluitend een spreekuur te houden. Hierdoor kunnen zoveel mogelijk leerlingen met een hulpvraag direct diezelfde dag op consult gezien worden. Met de leerlingen die niet in het geplande spreekuur voor hun klas passen, kan direct een afspraak gemaakt worden op een andere dag, tijdens een zogenaamd bezemspreekuur op de onderwijsinstelling of tijdens een regulier spreekuur op de GGD poli. Voor deze aanpak is het logistiek van belang dat de klassen elk op een andere dag de vragenlijsten afnemen.

32

Andere opties voor het uitnodigen zijn om eerst alle vragenlijsten af te nemen en te analyseren en vervolgens alle leerlingen in te plannen voor verschillende spreekuurdagen. In nauwe samenspraak met het ROC worden de leerlingen die op speekuur willen komen ingedeeld op JGZ en/of SOA spreekuur op dagen dat de betreffende leerlingen aanwezig zijn (zie tip hieronder). De leerlingen worden op de hoogte gebracht van hun geplande afspraak via een brief, email of sms of op de spreekuurdag ter plekke uit de klas geroepen. Nadeel is echter dat er dan veel tijd kan gaan zitten tussen het moment dat de vragenlijst wordt afgenomen en het moment waarop de leerling op het spreekuur gezien kan worden. Hierdoor kan het zijn dat de hulpvraag niet meer speelt ten tijde van het consult. Bovendien wordt met de hierboven aanbevolen aanpak de no-show tijdens geplande consulten door onder andere schoolverzuim of gewijzigde onderwijsplanning zoveel mogelijk voorkómen.



Indien voor van te voren uitnodigen wordt gekozen, zie de website van VGGM voor de volgende documenten: 5a 5b 5c 5d

Begeleidende brief uitnodigingen- voor mentor/zorgcoördinator Voorbeeld uitnodiging per brief Voorbeeld uitnodiging per mail Voorbeeld uitnodiging per sms

👍

Tip: Leerlingen op mbo niveau 1 hebben over algemeen slechts enkele dagen per week klassikale lessen. Deze dagen zullen niet voor elke klas dezelfde zijn. Houd hier rekening mee bij planning van de spreekuurdagen en de eventuele indeling van de leerlingen voor het spreekuur: leerlingen zullen niet snel komen opdagen op een dag dat ze geen les hebben. Zeker niet als zij op deze dagen stage lopen en niet zomaar tussendoor weg kunnen gaan van hun stageplek.

www.vggm.nl

👍

Tip: Leerlingen van mbo niveau 1&2 hebben moeite met het nakomen van afspraken. Werk daarom nauw samen met de medewerkers van het ROC om ervoor te zorgen dat de leerlingen op hun afspraak komen. Laat in ieder geval de mentor de leerlingen aan hun afspraak herinneren. Daarnaast kan bijvoorbeeld afgesproken worden dat de zorgcoördinator of administratief medewerker de leerlingen gaat zoeken en uit de klas gaat halen mochten ze hun afspraak alsnog vergeten.

2.3.2 Het spreekuur


Het JGZ/Sense spreekuur wordt uitgevoerd door Sense geschoolde JGZ verpleegkundigen en het SOA/Sense spreekuur door sociaal verpleegkundige van SOA/Sense. Tijdens de spreekuren kan de verpleegkundige voor consultatie telefonisch contact opnemen met de dienstdoende achterwacht JGZ arts of SOA-arts. Hiervoor gelden in principe dezelfde werkafspraken voor het consulteren van een arts als voor andere JGZ of SOA/Sense consulten door verpleegkundigen.

33

Testen op SOA kan niet tijdens een JGZ/Sense consult, aangezien de JGZ verpleegkundigen hier niet toe bevoegd zijn. Mocht tijdens het gesprek met een JGZ verpleegkundige naar voren komen dat een SOA test gewenst is, kan alsnog een tweede consult tijdens een SOA/Sense spreekuur worden ingepland. Ter evaluatie van het spreekuur wordt aan het eind van elk consult de leerling gevraagd een anoniem evaluatieformulier in te vullen en deze achter te laten in een brievenbus naast de spreekkamer. De verpleegkundige registreert het consult op een evaluatieformulier, zodat ook de inhoud en proces van het spreekuur kan worden meegenomen in de evaluatie. Zowel het JGZ- als het SOA spreekuur vindt plaats op de onderwijsinstelling. Hiervoor is vereist dat de onderwijsinstelling beschikt over consultruimtes die voldoen aan de volgende randvoorwaarden: • Privacy (ramen te verblinden, geluidsdicht, etc.) • Afsluitbare kast aanwezig voor de dossiers met beroepsgeheim (indien dit niet mogelijk is zullen de dossiers op de GGD locatie worden opgeslagen.) • Bij voorkeur beschikbaarheid van een plek in een kast om anticonceptiekoffer, informatiefolders, etc. in op te slaan. • Tafel en minimaal twee stoelen • Stroomaansluiting en bij voorkeur internetverbinding • Aanvullend voor het SOA/Sense spreekuur: Handhygiëne: mogelijkheid voor wassen met water en zeep, bij voorkeur in de ruimte zelf.

www.vggm.nl

De verpleegkundigen dienen zelf de voor het spreekuur benodigde materialen te verzorgen. Bij gebruik van meerdere locaties tegelijk ligt de voorkeur bij het gebruik van een flexwerktrolley27 met hierin alle benodigde materialen. Ook hierover zullen werkafspraken gemaakt moeten worden. JGZ verpleegkundige, GGD:

“

Naar aanleiding van een vraag op de vragenlijst krijg je de

kans met een leerling in gesprek te gaan en de leerling krijgt de kans in alle veiligheid en vertrouwen vragen te stellen. Zo merk je regelmatig dat er weinig aan seksuele voorlichting is gedaan en dat leerlingen het fijn vinden dat ze alles kunnen vragen: niets is raar, alles kan gevraagd worden. Het geeft hen vertrouwen om uitleg te krijgen. Niet alleen inhoudelijk, maar ook het besef dat ze niet de

”


enige zijn met basale vragen, versterkt hun zelfvertrouwen.

34

Verloop van de consulten Tijdens een SOA/Sense consult kunnen vragen/problemen rond relaties, seksualiteit en SOA besproken worden en is het ook mogelijk om een SOA-test uit te voeren. In principe verloopt een SOA/Sense consult net als reguliere consulten op de SOA/Sense poli van de GGD. Enige verschil is dat in eerste instantie de vragen uit de vragenlijst wat betreft de thema’s seksualiteit en SOA leidend zijn in het gesprek. Verder verloopt een consult met een SOA hulpvraag op geleide van het landelijke vastgestelde SOA Elektronisch Patiënt Dossier. Een consult met een Sense hulpvraag verloopt verder op geleide van het vastgestelde Digitaal Sense Dossier. De verpleegkundige registreert de consulten in de bovengenoemde dossiers, net als reguliere consulten op de GGD poli. Het testen op SOA gebeurt volgens de landelijke richtlijnen voor het testen van personen onder de 25 jaar28. De uitslagen worden volgens het reguliere systeem van de SOA/Sense poli van de GGD aan de betreffende cliënt doorgestuurd. In het geval van gevonden SOA wordt de cliënt verzocht contact op te nemen met de GGD en wordt vervolgens een tweede afspraak gepland voor de behandeling. Dit tweede consult kan in overleg met de leerling plaatsvinden op de onderwijsinstelling of bij de SOA/Sense poli van de GGD29

27 Met name voor afname materiaal soa testen. 28 Zie www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/S/Surveillance_van_soa_en_hiv_in_Nederland 29 Alleen in geval van chlamydia is behandeling op de onderwijsinstelling mogelijk, voor de andere SOA is de aanwezigheid van een arts achterwacht volgens de landelijke richtlijnen verplicht. Deze behandelconsulten moeten dus plaatsvinden op de GGD poli.

www.vggm.nl

In het kader hieronder wordt als voorbeeld het verloop van een Sense consult op MBO niveau 1&2 stapsgewijs beschreven. Voorbeeld: Stappenplan Sense consult op het MBO niveau 1&2


1. Gebruik de vragenlijst om een hulpvraag te signaleren. Neem vragenlijst door samen met de cliënt; benoem alle onderdelen ook als cliënt heeft aangegeven er geen vragen over te hebben. De volgende onderwerpen komen aan bod: • uitvragen soa risico > doorverwijzing soa consult • gebruik van anticonceptie • kans op zwangerschap • vragen/ problemen op gebied van seksualiteit (lichaam, disfuncties, seksuele diversiteit) • ongewenste seksuele handelingen

35

2. Als er een vraag of probleem naar voren komt: Verhelder de vraag/ het probleem gebruikmakend van de werkwijze uit Seksuele Gezondheidszorg, Deel 2 Handboek Seksualiteit en Reproductie van het RIVM30 en het boek Sexcounseling van Marijke IJff31: 1) Wat is de klacht; 2) Wat wil de leerling; 3) Wat staat de leerling in de weg? Normaliseer zo veel mogelijk de vraag/ het probleem. 3. Informeer en adviseer de leerling met eenvoudige en korte informatie. Geef (folder)materiaal en/of adressen van relevante websites mee. Controleer of de informatie juist begrepen is. 4. Vraag of informatie tot zover voldoende is en wat de leerling eventueel verder zou willen doen. Bespreek de algemene mogelijkheden van verwijzing nu of in toekomst. Bij behoefte aan verwijzing geef de benodigde informatie. Indien nodig begeleid de leerling bij de verwijzing. Neem bij complexe zorgvragen na intercollegiaal overleg contact op met de leerling over specifieke en passende verwijzing. Algemeen aandachtspunt: Bij de aanpak op het MBO niveau 1&2 laat men veel minder verantwoordelijkheid bij de leerling zelf vergeleken met de aanpak op het reguliere Sense spreekuur op GGD. Bij het Sense spreekuur op het MBO niveau 1&2 is men actiever in het overnemen van, en begeleiden bij taken zoals het maken van een afspraak met de huisarts, abortuskliniek, vertrouwenspersoon, of het doorspreken van te ondernemen stappen. Bovendien besteedt de verpleegkundige meer tijd aan het nabellen om te monitoren of afspraken gemaakt en nagekomen zijn.

30 Zie www.soaaids-professionals.nl/documenten/Handboek_seksualiteitshulpverlening_deel2.pdf 31 Zie seksuologie-ijff.nl/boek.html

www.vggm.nl

Tijdens de JGZ/Sense spreekuren kan ondersteuning plaatsvinden op het gebied van algemene (psychische) gezondheid, voeding, slapen, verslavingsproblematiek en vragen/problemen rond relaties en seksualiteit. Zorgbehoefte van andere aard kan desgewenst ook worden besproken.


Het stappenplan voor een JGZ consult op het mbo niveau 1&2 is in de basis identiek aan het voorbeeld van het Sense consult in het kader, maar dan aangevuld met de bovenstaande leefstijlonderwerpen. De vragen uit de vragenlijst en van de leerling zijn leidend voor de opbouw van het gesprek. Over het algemeen worden eerst de vragen besproken, en wordt vervolgens besproken welke leefstijlgebieden de leerling mogelijk zou willen verbeteren. Grote nadruk ligt op empowerment op gebied van leefstijlverbetering. Ook biedt het gesprek een stukje ‘ventilatie’. De leerlingen kunnen hun verhaal vertellen, waardoor er weer ruimte komt voor overzicht en inzicht in hun eigen situatie. Samen met de leerling wordt daarna bekeken welke mogelijkheden tot gedragsverandering voor de leerling realistisch en wenselijk zijn, en de leerling ontvangt concrete informatie en tips over mogelijke ondersteuning (informatieve websites, doorverwijzing, etc.). Indien een doorverwijzing gewenst is, wordt besproken hoe de verdere gang van zaken zal zijn en hoe de monitoring van dit natraject zal plaatsvinden (zie hoofdstuk 2.3.3). Een extra taak tijdens en na het consult is het overzichtelijk maken van de zorg die al loopt bij een leerling, voor zowel de leerling zelf als de betrokkenen (zorgteam school, jeugdarts, etc.).

36

De administratie van het JGZ consult gebeurt via de reguliere registratiesystemen van de betreffende JGZ afdeling. Indien Sense onderwerpen worden besproken dient ook een Digitaal Sense Dossier aangemaakt te worden32. Aangezien een JGZ/Sense spreekuur op een MBO onderwijsinstelling geen reguliere activiteit van JGZ is, zullen wat betreft het verloop, de administratie en eventuele overdracht33 van deze consulten werkafspraken dienen te worden gemaakt.



Zie de website van VGGM voor de volgende bijbehorende documenten:

6a 6b 6c 6d

Voorbeeld stappenplan werkwijze spreekuur Voorbeeld werkafspraak SOA testen op MBO onderwijsinstelling Evaluatieformulier per consult - verpleegkundige Evaluatieformulier spreekuur – leerlingen

32 Dit ook in verband met de financiering via de regeling AHSG, zie hst 1.6 33 In het geval dat de leerling zowel door de JGZ- als SOA-verpleegkundige wordt gezien of bij overdracht naar de Jeugdarts.

www.vggm.nl

👍

Tip: Pas de gesprektechnieken tijdens het consult aan op het niveau de doelgroep: gebruik simpele woorden en korte zinnen, vraag door, herhaal de uitleg en controleer of deze is begrepen, vraag of geef voorbeelden uit de praktijk, ga in op concrete situaties en deel problemen en mogelijke oplossingen in behapbare stappen op.

👍

Tip: Hang gedurende de periode dat het project loopt, één of meerder posters op een centrale plek op de onderwijsinstelling, en eventueel ook op de deur van de ruimte waar het spreekuur wordt gehouden. Introduceer op deze poster het GGD spreekuur en stel concreet


de verpleegkundigen voor die de spreekuren gaan draaien. Maak hierbij ook gebruik van pasfoto’s van de verpleegkundige. De spreekuren krijgen hierdoor een concreet gezicht, wat voor de leerlingen op mbo niveau 1&2 de drempel aanzienlijk verlaagd, zowel om zich aan te melden voor het spreekuur via de vragenlijst, als om eventueel één van de verpleegkundige tussendoor aan te schieten met een vraag.

37

2.3.3 Nazorg en doorverwijzing Op indicatie vindt verwijzing naar andere, externe hulpverlening zoals de huisarts, een psycholoog, verslavingszorg, abortuskliniek, schuldsanering of algemeen maatschappelijk werk plaats. Dit gebeurt volgens de reguliere werkafspraken en sociale kaart van de betreffende GGD voor verwijzing vanuit JGZ of SOA/Sense consulten. Hiervoor is het van belang dat de mogelijk benodigde ketenpartners in kaart zijn gebracht en de gegevens van deze ketenpartners direct beschikbaar zijn tijdens de consulten. De verpleegkundige bespreekt de mogelijke opties voor doorverwijzing en overlegt met de leerling welke stappen hij/zij wenst te nemen. Indien gewenst kan ook tijdens het consult al contact worden gelegd met de betreffende ketenpartner om de verwijsafspraak tot stand te brengen. De leerling wordt intensief begeleid om bij de juiste hulpverlening aan te komen: er gaat een verwijsbrief mee om de problematiek te omschrijven en de verwijzing wordt zo nodig gemonitord.

www.vggm.nl

SOA verpleegkundige, GGD:

“

Onze ervaring is dat met name allochtone leerlingen vaak

anoniem willen blijven en niet buiten schooltijd naar hulpverlening willen of kunnen gaan. Het GGD spreekuur op de onderwijsinstelling komt in deze wens tegemoet. Het is van belang dat wij hier ook rekening mee houden bij het doorverwijzen naar externe hulpverleners. De goede samenwerking met de onderwijsinstelling is hierbij belangrijk. Zo kwam er een meisje op ons spreekuur omdat ze graag een maagdenvlieshersteloperatie zou willen na een verkrachting. Ze komt uit een Islamitische familie waar eerwraak een rol speelt. Ze kan absoluut niet buiten schooltijd naar de hulp-


verlening, en ze wil geen aangifte doen. Met haar toestemming

38

wordt het ZAT van de school betrokken, en krijgt ze toestemming tot absentie om tijdens schooltijd een afspraak te maken bij het Rutgershuis in Arnhem, waar haar hulpvraag verder is opgepakt. Vanuit het ZAT is het verder verloop van deze hulpverlening gemonitord. Afgesproken wordt ook dat als ze toch aangifte wil doen,

”

ze hiervoor ondersteuning kan vragen bij het ZAT.

Indien de verpleegkundige het raadzaam acht dat de leerling begeleiding of nazorg ontvangt vanuit het ROC, kan de verpleegkundige dit uit eigen initiatief voorleggen aan de leerling. Samen bespreken ze in hoeverre de leerling inderdaad behoefte heeft aan begeleiding door de zorgcoördinator of mentor van het ROC. In dat geval wordt besproken of, en zo ja, hoe de leerling zelf contact met de zorgcoördinator of mentor op zal nemen. Ook zal de verpleegkundige toestemming vragen om datgene wat besproken is tijdens het consult met de zorgcoördinator of mentor te mogen delen, zodat deze de leerling in het natraject kan begeleiden. Ook hierover worden eenduidige werkafspraken gemaakt, conform de geldende GGD richtlijnen wat betreft privacy en meldingsplicht. De inhoud van de consulten wordt wekelijks besproken met de JGZ-arts die op de schoollocatie aanwezig is voor de verzuimspreekuren en het ZAT (zorg-advies-team) in het kader van de regeling

www.vggm.nl

‘Aanval op de Schooluitval34. In overleg met de JGZ-arts kan een leerling zo nodig worden doorverwezen naar de verzuimspreekuren van de JGZ/Sense arts op de onderwijsinstelling of worden besproken in het ZAT. Hierdoor is er ook een beter beeld van de gezondheidsproblematiek van de leerlingen op school.

👍

Tip: Herhaling van het advies en intensieve begeleiding en follow-up bij doorverwijzing is bij deze doelgroep erg belangrijk. Leerlingen lijken in eersten instantie het advies te begrijpen, maar deze leerlingen hebben vaak beperkte gezondheidsvaardigheden en hebben concrete begeleiding en ondersteuning nodig op hun weg naar zorg en hulpverlening.

Zorgcoördinator niveau 1&2, ROC Rijn IJssel:

“

Vaak komt er bij leerlingen via Les(s) & More meer naar


boven dan puur een gezondheidsvraag. Hier kunnen we dan

39

vanuit het Zorg Advies Team (ZAT) van het ROC samen met de jeugdarts van de GGD op inspelen. Zo kwam er bijvoorbeeld een vrouwelijke leerling op het Sense spreekuur in verband met vragen over anticonceptie naar aanleiding van de vragenlijst. Bij verder uitvragen door de verpleegkundige blijkt er meer achter te zitten. De leerling heeft een kindje van 5 jaar, en ze krijgt het halen en brengen naar school niet goed geregeld. Haar ex helpt haar met halen en brengen, maar deze situatie leidt ook tot spanningen. Door de problemen met halen en brengen komt moeder regelmatig te laat, en er komen steeds meer problemen bij op school en op de stage. Samen met de betrokkenen, het ZAT, de jeugdarts en de mentor is gezocht naar een oplossing die de gezondheid van alle betrokkenen verbeterd en de kans voor moeder om haar opleiding af te maken vergroot.

”

34 Mocht er geen verzuimspreekuur door een JGZ arts op de onderwijsinstelling plaatsvinden, dan zullen de betrokken partijen duidelijke afspraken moeten maken hoe leerlingen met complexe casuïstiek toch op laagdrempelige wijze doorverwezen kunnen worden.

www.vggm.nl

3 DE INVOERING VAN LES(S) & MORE Bij de implementatie van een nieuwe werkwijze of interventie komt veel kijken. De kans op succesvolle implementatie is het grootst als planmatig te werk wordt gegaan door het proces van implementatie in meerdere fasen op te splitsen. De eerste fase is bedoeld om draagvlak te creëren en om te bepalen hoe het programma eruit moet zien. Vervolgens wordt de invoering voorbereid, waarna de uitvoeringsfase volgt. De vierde fase bestaat uit de evaluatie en het maken van afspraken voor continuering op de lange termijn. (zie ook Milkolajczak et al., 2009). In dit hoofdstuk worden eerst de projectstructuur en de verschillende fasen van het project beschreven. Vervolgens wordt aandacht besteed aan de benodigde competenties van de uitvoerder en de randvoorwaarden. Tenslotte wordt de begroting van het project kort toegelicht.

3.1 DE PROJECTSTRUCTUUR Geadviseerd wordt om met het onderstaand organogram te werken.


Figuur 2: Organogram van projectstructuur Les(s) & More.

40

D. Meelees/klankbordgroep

A. Stuurgroep & Opdrachtgever B. Projectleider C. Projectteam

G. Panel einddoelgroep

F. Beoogde gebruikers

E. Support

Toelichting bij organogram: a. Leden Stuurgroep35 • Manager JGZ • Manager AGZ • Manager ROC b. Projectleider c. Leden Projectteam • Verpleegkundige JGZ • Verpleegkundige AGZ • Zorgcoördinator ROC • Eventueel een gezondheidsbevorderaar JGZ/AGZ

d. Leden Meelees/klankborde. Support afdelingen GGD groep en ROC • Bureauhoofd AGZ • Facilitair/IT • Bureauhoofd JGZ • Communicatie • Staf arts JGZ en/of AGZ • Bedrijfsbureau • Docent, sectiehoofd en/of onderwijscoördinator ROC • Eventueel overige experts, bijvoorbeeld medewerker verslavingszorg of beleidsmedewerker GGD

f. B eoogde gebruikers • Medewerkers ROC (docenten en zorgcoördinator) • Medewerkers JGZ (JGZ/ Sense verpleegkundigen en arts) • Medewerkers AGZ (SOA/ Sense verpleegkundigen en arts) g. Panel einddoelgroep • studenten ROC

35

35 Eén van de leden van de stuurgroep zal projecteigenaar zijn.

www.vggm.nl

In de onderstaande tabel staan de namen, rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende deelnemers beschreven.


41

X

Informed

Consulted

Support

Responsible

Projectdeelnemer

Accountable

Tabel 1. RASCI Deelnemers projectorganisatie, rollen en verantwoordelijkheden.

X

A.

Projecteigenaar & lidstuurgroep

A.

Leden Stuurgroep

B.

Projectleider

X

C.

Leden Projectteam

X

D.

Klankbordgroep

E.

Support (Waarnodig ter ondersteuning projectteam)

X

F.

Beoogde gebruikers

X

G.

Panel einddoelgroep

X X X

X

X

X

Toelichting “RASCI”: R= Responsible;

verantwoordelijk voor de deelresultaten.

A= Accountable;

eindverantwoordelijk voor het project.

S= Support;

ter ondersteuning van het projectteam.

C= Consulted,

ter ondersteuning, raadplegen bij beslissingen of acties.

I = Informed;

worden geïnformeerd over de voortgang/resultaten.

De precieze verdeling van taken en verantwoordelijkheden zal in de opstartfase door de betrokken partijen uitgewerkt moeten worden. Er zal bijvoorbeeld afgesproken moeten worden: • welke GGD afdeling (JGZ of AGZ) de uiteindelijke projecteigenaar is; • welke afdeling de projectleider zal leveren; • in welke mate het ROC betrokken is in de organisatiestructuur; • of er ook andere partijen betrokken gaan worden in dit project, zoals het Centrum voor Jeugd en Gezin of een instelling betrokken bij verslavingszorg of preventie van overmatig genotmiddelengebruik. En zo ja, in welke rol?

www.vggm.nl

👍

Tip: Het is aan te raden dat de betrokkenen van de GGD uit het projectteam en/of de projectleider tijdens de voorbereiding en uitvoer van de interventie ook regelmatig aanwezig zijn op de schoollocaties. Dit versterkt het contact met de docenten en leerlingen en zorgt voor een duidelijk gezicht en aanspreekpunt bij de interventie.

3.2 HET PROJECT IN CONCRETE FASEN Bij elke nieuwe onderwijsinstelling begint het project met een opstartfase, waarin de GGD en de onderwijsinstelling kennismaken, een projectopzet formuleren en een samenwerkingsverband aangaan.


Als deze fase succesvol is afgesloten, zal vervolgens per schooljaar de projectcyclus worden doorlopen. Deze is op te delen in een voorbereidingsfase, uitvoeringsfase (uitvoer ‘kernonderdelen’) en evaluatie- en doorstartfase. Zie figuur 3 op de volgende pagina.

42

www.vggm.nl

Figuur 3: Schematisch stappenplan van de interventie

(0) Opstartfase (eenmalig) Interne afstemming binnen GGD Contact leggen met ROC Samenwerkingsverband GGD-ROC Projectplan opstellen Financiering aanvragen (optioneel)

(1) Voorbereidingsfase (jaarlijkse cyclus)


Werkafspraken afstemmen

43

Lessenserie en vragenlijst op maat maken Inplannen docententraining, lessenserie en spreekuren Informeren teams GGD/ROC Materialen aanschaffen

(3) Evaluatie- en doorstartfase (jaarlijkse cyclus)

(2) Uitvoeringsfase (jaarlijkse cyclus)

Evaluatie (betrokkenen: JGZ+AGZ+ROC)

Docententraining

Samenwerkingsverband GGD-ROC vernieuwen Evt. projectplan aanpassen Financiering afstemmen en/of aanvragen Samenwerkingsverband GGD-ROC vernieuwen

Lessenserie Introductie spreekuur Afname vragenlijst Indeling spreekuur Spreekuur op locatie Nazorg en/of doorverwijzing

www.vggm.nl

3.2.1 (0) De opstartfase In deze sectie worden kort de beoogde mijlpalen, de tijdsduur en de werkwijze van de opstartfase beschreven.


Beoogde mijlpalen: • Draagvlak en akkoord voor gezamenlijke interventie bij directie GGD en directie ROC bewerkstelligd. • Duidelijke gezamenlijke doelen voor de interventie aansluitend op de verschillende beleidskaders opgesteld. • Duidelijke kaders voor samenwerking tussen JGZ, AGZ en ROC opgesteld. • Projectplan met heldere afspraken over wederzijdse verwachtingen, projectstructuur met taakverdeling, planning en budget geformuleerd. • Sluitend financieringsplan beschikbaar.

44

Gebruikelijke tijdsduur: Tussen de drie maanden en een jaar. Zeer afhankelijk van: • de al dan niet reeds bestaande samenwerkingsverbanden tussen de betrokken partijen; • hoeveel tijd het kost om akkoord en overeenstemming te verkrijgen bij de verschillende betrokken partijen; • hoeveel tijd het kost om de financiering rond te krijgen. Werkwijze: • Projectidee inbrengen (initiator)36: Een korte beschrijving van het projectidee opstellen op basis van deze handleiding en dit binnen de eigen instelling presenteren en akkoord verkrijgen van de directe leidinggevende om dit verder uit te zetten. • Afstemming binnen GGD (initiator): projectidee presenteren aan de directie GGD, doelen van en mogelijkheden voor financiering/inbedding project binnen interne/externe beleidskaders vaststellen37 en akkoord voor dit projectidee vanuit de directie verkrijgen. Vervolgens hetzelfde traject op het niveau van management en teams van betreffende afdelingen. Afspraken vastleggen wie vanuit de GGD op welk niveau deelneemt binnen de projectstructuur (bepalen projectleider en projecteigenaar, voor de volgende stappen, rest voor in projectplan). 36 Initiator kan in principe elke medewerker van de GGD of de onderwijsinstelling zijn, die enthousiast is over deze interventie en binnen zijn/haar GGD/ROC een soortgelijk project zou willen gaan opzetten. Wanneer het initiatief vanuit een ROC wordt opgestart, zal hoogst waarschijnlijk eerst binnen het ROC draagvlak en akkoord worden verkregen, voordat contact met de GGD wordt opgenomen, en zullen dus de eerste twee stappen in omgekeerde volgorde verlopen. 37 Zie hoofdstuk 1.6

www.vggm.nl

•

•

•


•

45

•

•

Contact leggen met ROC (projectleider): contactpersoon benaderen, projectidee presenteren bij contactpersoon en signalen, behoefte en mogelijkheden vanuit de onderwijsinstelling inventariseren en waar mogelijk verwerken in het projectidee. In samenwerking met contactpersoon strategie uitwerken om directie, management en teams enthousiast te maken voor dit projectidee. Deze strategie i.s.m. contactpersoon uitvoeren: akkoord vanuit de onderwijsinstelling verkrijgen voor dit projectidee en het verder uitwerken van projectplan. Afspraken maken wie vanuit ROC op welk niveau deelneemt binnen de projectstructuur. Optioneel: Contact andere partijen (projectleider): mogelijke andere partijen die een rol zouden kunnen spelen benaderen en deze rol gezamenlijk uitwerken en afstemmen. Behoefte-onderzoek (projectleider i.s.m. projectteam): focusgroep bijeenkomst met enkele leerlingen uit de doelgroep houden om te peilen of projectopzet aansluit bij behoefte, en om vragen uit de voorbeeld vragenlijst te pretesten. N.a.v. terugkoppeling door de leerlingen, projectopzet aanpassen. Projectplan opstellen (projectleider i.s.m. klankbordgroep en projectteam): projectplan opstellen op basis van de bij de bovenstaande punten vastgelegde afspraken, met gebruik van o.a. deze handleiding en bijgevoegd format projectplan inclusief projectplanning, analyse projectrisico’s, begroting en evaluatieplan. Samenwerkingsverband GGD/ROC (stuurgroep i.s.m. projectleider): Stuurgroep bijeenkomst beleggen en het samenwerkingsverband voor dit project vastleggen in een samenwerkingsovereenkomst, incl. afspraken over de dekking van de projectkosten. Optioneel: Financiering aanvragen (Projectleider): Eventueel aanvragen doen voor externe aanvullende financiering, indien de begroting niet met reeds toegezegde subsidies gedekt kan worden. Bijvoorbeeld bij de gemeente.



Zie de website van VGGM voor de volgende aan de opstartfase gerelateerde documenten: 1a 1b 1c 1d 1e 1f 1g 1h

Format samenwerkingsovereenkomst GGD- ROC Format projectplan Les(s) & More Voorbeeld projectplanning Voorbeeld Analyse projectrisico’s Voorbeeld begroting met verantwoording uren Voorbeeld offerte bijdrage ROC Opzet behoefte-onderzoek leerlingen Introductie fimpje Les(s) & More voor professionals

www.vggm.nl

👍

Tip: Maak bij de introductie en uitwerking van het projectidee gebruik van sleutelfiguren, zowel binnen het ROC, als bij de GGD. Hierbij kan worden gedacht aan een zorgcoördinator of een adviseur Seksuele Gezondheid.

👍

Tip: Inventariseer de bekende zorgproblematiek en de mate van schooluitval op de betreffende onderwijsinstelling. Dit zijn belangrijke redenen voor de directie om te investeren in een interventie zoals Les(s) & More.

👍 Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Tip: Maak bij het enthousiasmeren en informeren van de betrokken partijen gebruik van het introductiefilmpje van Les(s) & More voor professionals. Deze is op te vragen bij de VGGM.

46

👍

Tip: Informeer docenten en andere medewerkers van het ROC vanaf het begin tot aan het einde van het project over de werkwijze, resultaten en successen van de interventie, bijvoorbeeld via de mail, met items in nieuwsbrieven, tijdens werkoverleggen en informeel in de docentkamer. Nodig hen zo veel mogelijk uit om mee te denken bij de interventie.

👍

Tip: Stel als onderdeel van het projectplan een communicatieplan op. Beschrijf hierin alle geplande activiteiten ter promotie van Les(s) & More gericht op zowel de leerlingen als de medewerkers van de GGD en het ROC.

www.vggm.nl

3.2.2 (1) Voorbereidingsfase In deze sectie wordt kort de beoogde mijlpalen, de tijdsduur en de werkwijze van de voorbereidingsfase beschreven. Beoogde mijlpalen: • Teams van ROC, JGZ en AGZ zijn geïnformeerd en betrokken medewerkers gemotiveerd om deel te nemen • Werkafspraken voor wijze van uitvoer JGZ/Sense spreekuur en doorverwijzing is geformuleerd. • Definitieve opzet lessenserie en vragenlijst zijn vastgesteld. • Docententraining, lessenserie afname vragenlijst en spreekuur zijn ingepland in het lesrooster en het werkrooster van betrokken ROC en GGD medewerkers. • Benodigde materialen zijn op voorraad.


Gebruikelijke tijdsduur: • Eén tot drie maanden.

47

Werkwijze: • Presentaties voor betrokkenen (projectteam): N.a.v. projectplan teampresentaties voor medewerkers AGZ, JGZ en ROC voorbereiden, inplannen en uitvoeren. • Specifieke werkafspraken (projectteam): Waar deze nog ontbreken in de bestaande werkafspraken, specifieke werkafspraken opstellen wat betreft de wijze van uitvoer van het spreekuur en eventuele doorverwijzing. • Op maat maken van vragenlijst en lessenserie (projectteam): Vragenlijst en lessenserie aanpassen n.a.v. eventuele opmerkingen door de leerlingen tijdens het behoefte-onderzoek en eventuele signalen38 vanuit de klankbordgroep of het projectteam. • Inplannen kernonderdelen (projectteam): In overleg met de leidinggevenden en de teams een concrete planning maken voor de docententraining, de lessenserie, het afnemen van de vragenlijst en de spreekuren, en er voor zorgen dat deze in de werkplanningen en lesroosters wordt opgenomen. • Bestellen benodigd lesmateriaal en spreekuurmateriaal (projectteam): ROC zorgt voor de lesmaterialen en GGD voor de benodigde materialen voor het spreekuur. • Optioneel: Financiering aanvragen (projectleider): Eventueel aanvragen doen voor externe aanvullende financiering, indien de begroting niet met reeds toegezegde subsidies gedekt kan worden. Bijvoorbeeld bij de gemeente. 38 bijvoorbeeld over een bepaald risicogedrag of gezondheidsprobleem wat veel voorkomt onder de leerlingen van de betreffende onderwijsinstelling.

www.vggm.nl



Zie de website van VGGM voor bijbehorende documenten:

6e Voorbeeld stappenplan werkwijze spreekuur 6f Voorbeeld werkafspraak SOA testen op mbo onderwijsinstelling

3.2.3 (2) Uitvoeringsfase


In deze sectie wordt kort de beoogde mijlpalen en de tijdsduur van de uitvoeringsfase beschreven. De werkwijze is uitvoerig beschreven in hoofdstuk 2 van deze handleiding.

48

Beoogde mijlpalen: • Docenten ROC zijn gemotiveerd en in staat de lessenserie uit te voeren. • Lessenserie is uitgevoerd. • Vragenlijsten zijn afgenomen. • Spreekuur is uitgevoerd. • Nazorg en doorverwijzing waar nodig uitgevoerd. Gebruikelijke tijdsduur: • Drie tot zes maanden, afhankelijk van de keuze voor de opzet en planning. Werkwijze: • Zie hoofdstuk 2.

3.2.4 (3) Evaluatie en doorstartfase In deze sectie wordt kort de beoogde mijlpalen, de tijdsduur en de werkwijze van de evaluatie- en doorstartfase beschreven. Beoogde mijlpalen: • Evaluatieverslag met aanbevelingen voor komend schooljaar is opgesteld. • Projectplan is indien nodig aangepast n.a.v. aanbevelingen. • Samenwerkingscontract GGD-ROC is indien nodig aangepast en vernieuwd. • Dekkend financieringsplan is opgesteld, en indien nodig is financiering aangevraagd. Gebruikelijke tijdsduur: • Twee maanden

www.vggm.nl


49

Werkwijze: • Evaluatie uitvoeren (projectleider): Op basis van het evaluatieplan terugkoppelingsbijeenkomsten met leerlingen, docenten, uitvoerende verpleegkundigen en projectteam voorbereiden en uitvoeren. Evaluatieformulieren van specifieke onderdelen verzamelen en analyseren. Resultaten en aanbevelingen vanuit zowel de formulieren als de bijeenkomsten bundelen in een verslag. • Evaluatieverslag bespreken met stuurgroep (projectleider): Bijeenkomst met stuurgroep organiseren om evaluatieverslag te bespreken en afspraken te maken over voortgang en aanpassing (of afsluiting) van het project. • Aanpassen projectplan (projectleider i.s.m. projectteam) : Op basis van de besluiten in de stuurgroep, eventuele wijzigingen in het projectplan aanbrengen en de data in de planningen aanpassen aan het nieuwe schooljaar. • Samenwerkingscontract vernieuwen (stuurgroep): Op basis van de besproken afspraken het samenwerkingcontract vernieuwen en/of een aanvullende offerte opstellen voor bijdrage ROC. • Terugkoppeling aan betrokkenen (projectleider i.s.m. projectteam): Resultaten evaluatie en genomen besluiten door stuurgroep wat betreft voortgang van het project terugkoppelen aan betrokken teams AGZ, JGZ en ROC.



Zie de website van VGGM de volgende bijbehorende documenten:

1f Voorbeeld offerte bij voortgang project 7a Voorbeeld Evaluatieplan Les(s) & More 7b Agenda Projectevaluatie - Leerlingen 7c Agenda Projectevaluatie - Projectteam 7d Agenda Projectevaluatie - ROC team 7e Evaluatie formulier Les(s) & More - docenten

3.3 DE PLANNING 3.3.1 Planning van de kernonderdelen Bij het inplannen van de verschillende projectonderdelen moet met de volgende punten rekening worden houden: • De docententraining (4 uur) moet minstens 2 weken voor de aanvang van de lessenserie worden uitgevoerd, zodat docenten naar aanleiding van de docententraining hun lessen kunnen voorbereiden en indien nodig nog aanvullende vragen aan de GGD kunnen stellen of onderlinge ondersteu-

www.vggm.nl

• •

•


•

50

ning bij elkaars lessen kunnen organiseren. De lessenserie (minstens 4x 50 minuten) kan verspreid over één tot vier weken worden gegeven. Geadviseerd wordt om één les per week te geven. De introductie van de vragenlijst, het spreekuur en het afnemen van de vragenlijst (gezamenlijk ongeveer 65 minuten) kan aansluitend aan de laatste les uit de lessenserie plaatsvinden. Dit kan ook later, maar niet langer dan een week na het afsluiten van de lessenserie. Uit ervaring is gebleken dat het wenselijk is om binnen 2 weken (in ieder geval binnen een maand) nadat een hulpvraag via de vragenlijst is geuit, een consult aan te bieden39. Er kan zo direct ingespeeld worden op de door de lessenserie opgeroepen of aangewakkerde hulpvraag. Bovendien wordt zo voorkomen dat de hulpvraag na verloop van tijd niet meer relevant is, bijvoorbeeld bij acute casuïstiek, zoals mogelijk ongewenste zwangerschap. Door ook een aantal dagen een bezemspreekuur voor meerdere klassen tegelijk in te plannen, kunnen die leerlingen die niet in het geplande spreekuur voor hun klas pasten of leerlingen die tijdelijk afwezig waren tijdens hun spreekuur, alsnog op een spreekuur gezien worden.

Rekening houdend met het bovenstaande adviseren wij om de lessenserie onder de klassen te spreiden, zodat er om de week een klas klaar is met de lessenserie. Hieronder is de geadviseerde planning in een schema uitgewerkt voor 4 klassen40: Week 1 Klas A Docententraining Klas B Klas C Klas D

Week 2

Week 3

Week 4

Week 5

Week 6

Week 7

Week 8

Week 9

Week 10

LS

LS

LS

LS

VL & SU

LS

LS

LS

LS

VL & SU

LS

LS

LS

LS

VL & SU

LS

LS

LS

LS

Week 11

Week 12

BSU voor alle klassen VL & SU

LS = lessenserie; VL = afname vragenlijst; SU = spreekuur; BSU = bezemspreekuur

39 Tot heden werd de lessenserie in alle klassen ongeveer tegelijk uitgevoerd en de vragenlijsten afgenomen in januari-februari en allemaal tegelijk verwerkt half februari, waaruit een planning voor de spreekuren van maart t/m juni volgde. 40 Uitgaande van 1 les per week in de lessenserie, en twee consultruimtes, zodat JGZ en SOA verpleegkundigen één keer per week parallel op dezelfde dag spreekuur kunnen houden. Op basis van de evaluatie van het schooljaar 2012-2013 is de keuze gemaakt deze opzet in het schooljaar 2013-2014 op ROC Rijn IJssel uit te proberen. Voor de 15 klassen op de 3 locaties van MBO niveau 1 van ROC Rijn IJssel zal naar verwachting minstens van half november tot half maart nodig zijn om alle spreekuren te houden.

www.vggm.nl

3.3.2 Inschatten aantal benodigde consulten en consultdagen Op basis van de ervaringen op het ROC Rijn IJssel tijdens schooljaar 2012-2013 is er een schatting gemaakt van de benodigde dagen voor spreekuren voor het volgende schooljaar41. Deze cijfers zijn afhankelijk van het aantal leerlingen42 waar de interventie zich op gaat richten. Uitgaande van de ervaringen op ROC Rijn IJssel moet men rekenen op ongeveer 50-60 benodigde consulten per 100 leerlingen. Tabel 2. Indicatie van benodigd aantal consulten en consultdagen, op basis van de ervaring op ROC Rijn IJssel. 43

Aantal op ROC Rijn IJssel in 2012-2013 Totaal aantal leerlingen

283

100%

Aantal ingevulde vragenlijsten

226

80%

116

41%

52

18%

Waarvan 2 consulten: JGZ en/of Sense en SOA test

38

13%

Waarvan 1 consult: SOA test en evt. Sense thema’s

26

9%

Aantal leerlingen dat een consult aanvroeg Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Waarvan 1 consult: JGZ en/of Sense thema’s

51

Percentage (van totaal aantal leerlingen)

Aantal uit te voeren consulten

43

Aantal op ROC Rijn IJssel in 2012-2013: 90 JGZ/ Sense

Aantal benodigde consultdagen (uitgaande van gemiddeld 6 consulten per dag)

15 JGZ

Per 100 leerlingen:

64 SOA/ Sense

32 JGZ/Sense

22 SOA/ Sense

11 SOA

5,5 JGZ

4 SOA

3.4 BENODIGDE COMPETENTIES VAN DE UITVOERDER De projectleider: • Dient algemene competenties voor projectleiderschap te bezitten (zoals o.a. gestructureerd en resultaatgericht werken, stressbestendigheid, helikopterview houden, delegeren van taken, etc.). 41 Doordat leerlingen niet altijd aanwezig zijn op de dag dat het spreekuur gepland was en leerlingen soms later komen, alsnog uit de klas gehaald moeten worden of meer tijd nodig hebben voor hun consult, zullen er gemiddeld per dag 6 leerlingen gezien worden, ook al is er in theorie tijd voor 8 consulten ingepland. 42 Het aantal leerlingen dat een zorgbehoefte uitte bleek onder jongens en meisjes van ROC nagenoeg gelijk: jongens 53%, meisjes 50%. 43 JGZ thema’s zijn voor deze interventie: algemeen welzijn, psychische gezondheid, voeding, slapen, internetverslaving, genotmiddelengebruik. Sense thema’s zijn: seksualiteit en relaties, bijvoorbeeld veilig vrijen, anticonceptie, (ongewenste) zwangerschap, seksuele oriëntatie, seksuologische vragen of problemen of seksuele grensoverschrijding.

www.vggm.nl

• •

•

Daarbij heeft deze bij voorkeur ruime ervaring met het opzetten en (bege)leiden van complexe samenwerkingsverbanden. Communicatieve vaardigheden, het inzicht hebben in de belangen van de betrokken partijen en het kunnen leggen van bruggen tussen verschillende partijen is hierbij belangrijk. Er heersen tussen verschillende instellingen ook verschillende organisatie- en werkculturen, die niet altijd op een lijn hoeven te liggen. Aanpassingsvermogen is ook een vereiste, omdat de doelgroep van leerlingen van mbo niveau 1&2 flexibiliteit in omgang en organisatie van zorg en onderwijs nodig heeft. Dit betekent dat tijdens de uitvoering van de interventie Les(s) & More regelmatig aanpassingen nodig zijn in de planning en organisatie. Met name het lage aantal vaste contacturen en het hoge verzuim van leerlingen op dit onderwijsniveau speelt hierin een grote rol. Hier moet het project en dus de projectleider flexibel op in kunnen spelen.


De medewerkers die de lessenserie op maat maken, de docententraining opzetten en deze verzorgen: • De algemene competenties van een gezondheidsbevorderaar zijn van toepassing. • Verder dienen zij bij voorkeur affiniteit met jongeren en docenten van mbo niveau 1&2 te hebben en kennis te hebben van effectieve lesmethode voor leerlingen op dit onderwijsniveau, of gemotiveerd zijn zich hierin te verdiepen.

52

Vakdocenten en mentoren van het ROC: • Hebben geen aanvullende competenties nodig, mits zij voldoen aan de basiscompetenties benodigd voor het docentschap op het middelbare beroepsonderwijs niveau 1&2. • De specifieke competenties benodigd voor het geven van de lessenserie kunnen zij opdoen tijdens de docententraining. Hiervoor is het wel van belang dat zij affiniteit met de thema’s hebben en gemotiveerd zijn om met deze thema’s aan de slag te gaan. Sense geschoolde JGZ verpleegkundigen en het SOA/Sense door sociaal verpleegkundige SOA-Sense (voeren het JGZ/Sense spreekuur uit): • Hiervoor gelden de algemene competentie eisen voor deze functies44. De reguliere Sense en/of JGZ opleiding en bijscholingen, multidisciplinaire overleggen en intercollegiale toetsingen zouden afdoende moeten zijn om de vereiste competenties op het gebied van seksualiteit en JGZ of SOA te bereiken. • Het is van belang dat de verpleegkundige beschikken over counselinggesprekstechnieken, zoals motivational interviewing. Voor zover dit niet al bij de standaard (bij)scholingen aan bod is gekomen, is het aan te raden hiervoor een specifieke bijscholing te organiseren. • Daarnaast is het aan te raden dat de verpleegkundigen minstens twee jaar ervaring hebben met laagopgeleide jongeren. Hierbij is het van belang dat zij onder andere het woordgebruik en zinsbouw aan het niveau van de jongeren kunnen aanpassen, informatie en vragen zeer concreet kunnen maken en in kleine hapklare brokken kunnen knippen. Ze moeten door kunnen blijven vragen 44 Zie vogz.venvn.nl/Documenten.aspx en eerstelijn.venvn.nl/Jeugdverpleegkundigen.aspx

www.vggm.nl

• •

om het ‘daadwerkelijke probleem achter het probleem’ te achterhalen, en vervolgens de analyse van de cliëntsituatie en de mogelijkheden om deze (multi)problematiek aan te pakken ook weer in behapbare en concrete stappen weten te vertalen. Ze moeten stevig in hun schoenen staan om de thema’s en behandelmogelijkheden binnen het spreekuur duidelijk af te bakenen en voor alles wat daarbuiten valt door te verwijzen. Flexibiliteit en geduld zijn ook belangrijke competenties van de verpleegkundigen die de spreekuren met jongeren van mbo niveau 1&2 zullen verzorgen.

👍

Tip: Indien niet genoeg verpleegkundigen voldoende ervaring met laagopgeleide jongeren en/of Sense hebben, kan een inwerktraject waarbij een onervaren verpleegkundige meekijkt met een ervaren collega, een oplossing bieden. Jeugdverpleegkundige, GGD:

“

De Sense scholing is voor mij als JGZ verpleegkundige bin-


nen dit project echt van toegevoegde waarde. Het is voor mij sinds

53

de opleiding veel makkelijker om door te vragen op het onderwerp seksualiteit. Door ook seksualiteit te bespreken, krijg ik een bredere kijk op de situatie van de jongere. De samenwerking met het SOA/ Sense team is hierbij erg belangrijk. Dankzij de korte lijnen met het team, kan ik zelfs tijdens een consult even met ze bellen om een technisch detail bij hen te checken, voor ik met de leerling verder praat. Bijvoorbeeld voor advies of een morning after pil nog van nut

”

kan zijn bij gevallen die op de grens van de tijdslimiet zitten. 3.5 RANDVOORWAARDEN VOOR TOEPASSING

Tijdens de voorbereiding, de uitvoer en de procesevaluaties van Les(s) & More op ROC Rijn IJssel gedurende de periode 2010-2013 zijn de onderstaande randvoorwaarden naar voren gekomen. Binnen de GGD: • Directie van GGD en management van afdelingen JGZ en AGZ die haar betreffende werknemers in woord en daad ondersteunt bij de opzet en uitvoer van deze interventie, en hier uren en budget voor vrijmaakt. • Functionerend samenwerkingsverband tussen JGZ en AGZ, of bereidheid vanuit beide afdelingen om deze op te zetten.

www.vggm.nl

•

•

• •


•

54

Functionerende afdeling JGZ met Sense-opgeleide JGZ professionals (of bereidheid om de Sense opleiding te (laten) volgen) en bereidheid en logistieke mogelijkheden om JGZ/Sense consulten op locatie uit te voeren. Functionerende poli seksuele gezondheid met SOA en Sense verpleegkundige(n) en arts(en), sluitende financiering voor SOA/Sense consulten, en bereidheid en logistieke mogelijkheden om deze consulten ook op locatie uit te voeren. Eenduidige werkafspraken voor JGZ/SOA/Sense consulten op (mbo) onderwijsinstellingen, zoals genoemd in vorige hoofdstuk, of bereidheid om deze op te stellen. Mogelijkheid om een projectleider aan te stellen, of bereidheid om deze functie uit handen te geven aan een andere partij, zoals het ROC of het Centrum voor Jeugd en Gezin. Aanwezigheid en beschikbaarheid van gezondheidsbevorderaars en/of SOA/Sense verpleegkundigen met trainingservaring.

Binnen het ROC: • Directie en management ROC die haar betreffende werknemers in woord en daad ondersteunt bij de opzet en uitvoer van deze interventie, en hier uren en budget voor vrijmaakt. • Bereidheid om de lessenserie als verplicht onderdeel in het lesprogramma op te nemen in het kader van de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap, en tijd in te roosteren voor zowel de docententraining als de lessenserie zelf bij vakdocenten en mentoren die affiniteit hebben met het onderwerp. • Bereidheid om een trekker vanuit het ROC aan te stellen (bijvoorbeeld de zorgcoördinator), welke als lid van het projectteam de regie van Les(s) & More verzorgt binnen de onderwijsinstelling, en afhankelijk van de gekozen taakverdeling ook tijd moet kunnen investeren in de uitvoer. Dit bijvoorbeeld bij de afname van de vragenlijsten, het indelen van de leerlingen en het oproepen voor de spreekuren, etc. • Bereidheid en gemotiveerdheid onder de vakdocenten en/of mentoren om de lessenserie voldoende voor te bereiden en adequaat uit te voeren. En, indien nodig, actief deel te nemen aan de docententraining. • Aanwezigheid van één of meerdere geschikte ruimte voor consulten, en de bereidheid deze beschikbaar te stellen als spreekkamer voor de consulten op locatie.

3.6 DE BEGROTING De belangrijkste kostenpost in dit project zijn de arbeidskosten. Hieronder is een indicatie gegeven van de kosten. Deze schattingen zijn gemaakt op basis van de eerdere ervaringen op een onderwijsinstelling met 3 locaties en 14 klassen, waarbij ongeveer 230 leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld, en hierbij 150 consulten45 aangevraagd zijn. 45 Het aantal benodigde uren per spreekuurdag is ruim gerekend: 8 uur per spreekuurdag van in theorie 8 consulten, waarvan in praktijk gemiddeld 6 consulten uitgevoerd zullen worden. Dit i.v.m. voorbereiding, reistijd, logistiek ter plekke, oproepen/zoeken van leerlingen, administratie en nabespreking met arts. Vooral in het begin moet de tijd die nodig is om een spreekuur uit te voeren niet onderschat worden. N.B. Het gedeelte van de uren van de verpleegkundigen daadwerkelijk besteed aan uitvoer van de Sense of SOA consulten zal uit de regeling AHSG bekostigd kunnen worden. In dit voorbeeld zijn dit 90 consulten.

www.vggm.nl



Voor een gedetailleerde uitwerking van de opgevoerde uren, zie het Bijlage 1e ‘Voorbeeld begroting met verantwoording uren’ op de website van VGGM. Tabel 3. Voorbeeld projectbegroting46.

Organisatie/afdeling

Functie

GGD afdeling AGZ

Afdelingshoofd

GGD afdeling AGZ

Bureauhoofd

GGD afdeling AGZ GGD afdeling AGZ

Uren

Tarief

Kosten

12

-

budget neutraal

8

-

budget neutraal

Projectleider

119

68

€ 8.092,00

Verpleegkundige

137

55

€ 7.535,00


Totale arbeidskosten GGD, afdeling AGZ

55

€ 15.627,00


Functie

GGD afdeling JGZ

Afdelingshoofd

GGD afdeling JGZ

Bureauhoofd

GGD afdeling JGZ

Stafarts

GGD afdeling JGZ

Verpleegkundige

Uren

Tarief

Kosten

22

-

budget neutraal

8

-

budget neutraal

20

83,5

€ 1.670,00

163

55

€ 8.965,00

Totale arbeidskosten GGD, afdeling JGZ

€ 10.635,00


Functie

Uren

Tarief

ROC

Manager

12

-

budget neutraal

ROC

Zorgcoördinator

63

88,5

€ 5.575,50

ROC

Docenten

25

-

budget neutraal

Totale arbeidskosten ROC

Kosten

€ 5.575,50

Materiaalkosten

Materiaal promotie

€ 100,00

Materiaal lessenserie

€ 200,00

Materiaal spreekuur

budget neutraal

Projectadministratie

budget neutraal

Totale materiaalkosten

Totale projectkosten

€ 300,00

€ 32.137,50

👍

Tip: Mogelijkheden voor (co-)financiering om de kosten van dit project te dekken zijn beschreven in hoofdstuk 1.6 van deze handleiding.

46 De kosten voor personeelsuren zijn berekend op basis van de tarieven uit 2011, incl. 25% opslag. Wanneer ‘budgetneutraal’ is opgegeven, is er vanuit gegaan dat deze taken behoren tot de algemene werkzaamheden van de betreffende functionarissen, en dus door de betreffende organisatie worden bekostigd. Deze worden daarom niet meegerekend in de projectbegroting. Hetzelfde geldt voor de kosten van materialen benodigd voor het spreekuur (folders, testmateriaal en laboratoriumkosten) en de projectadministratie.

www.vggm.nl

4 ONDERBOUWING VAN DE INTERVENTIE 4.1 HET I-CHANGE MODEL Bij de onderbouwing van de interventie Les(s) & More is gebruik gemaakt van het Integrated change model (I-change model) (de Vries, 2008). Het I-change model Het I-change model 2.0 (De Vries, 2008) is een model om gedrag en gedragsverandering te verklaren (zie figuur 4). Het is een combinatie van het attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit (ASE)-model (De Vries, Dijkstra & Kuhlman, 1988), het Transtheoretische model (Prochaska, 1997), het Health Belief model (Janz en Becker, 1984) en theorieën over goal setting (Gollwitzer, 1999).


Figuur 4: Schematische weergave van het I-change model.

56

FACTOREN M.B.T. INFORMATIE Persoolijke factoren Factoren mbt boodschap Factoren mbt kanaal Factoren mbt bron

PREDISPONERENDE FACTOREN Gedragsfactoren Biologische factoren Psychologische factoren Sociale en omgevingsfactoren

Signalen Kennis Risicoperceptie

Bewustzijn

Attitude Sociale steun Eigen effectiviteit

Motivatie (Intentie)

Eigen effectiviteit Actieplannen Vaardigheden Barrières

Actie (Gedrag)

Er zijn drie fasen te onderscheiden in het I-change-model: • Bewustwording • Motivatie • Actie In elke fase komen verschillende aspecten aan de orde die belangrijk zijn voor deze fase. Voor bewust-

www.vggm.nl

wording zijn dat kennis, risicoperceptie en signalen (Brug, Assema & Lechner, 2012). Voor gedragsverandering is informatie nodig; over gezondheid en ziekte, de gezondheidseffecten van een bepaald gedrag, en hoe dit gedrag veranderd zou kunnen worden. Daarnaast moet de persoon zich bewust worden van het korte of lange termijn risico dat hij/zij al dan niet loopt door een bepaald (on)gezond gedrag te vertonen. Een onderdeel hiervan is het opmerken en juist interpreteren van signalen die duiden op mogelijk risicogedrag (bijvoorbeeld zwarte gaten tijdens overmatig alcoholconsumptie, of katers erna).


Tijdens de motivatiefase spelen attitude, sociale invloed en de eigeneffectiviteitsverwachting een belangrijke rol. De eigen opvattingen ten opzichte van een bepaald (on)gezond gedrag is de attitude. Sociale invloed zijn de gewoonte, gebruiken en opvattingen over een bepaald (on)gezond gedrag vanuit de omgeving van de persoon in kwestie, bijvoorbeeld vrienden, familie en/of rolmodellen. Eigeneffectiviteitsverwachting staat voor de verwachting die een persoon heeft ten opzichte van zijn/haar eigen vermogen om een bepaald gedrag uit te voeren. Uit een meta-analyse van 87 studies is gebleken dat 41% van de verschillen in gedragsintenties verklaard kan worden door een combinatie van attitude, sociale invloed en eigeneffectiviteitsverwachting (Godin & Kok, 1996).

57

Om vervolgens tot actie (gedragsverandering) over te kunnen gaan, zijn de eigeneffectiviteitsverwachting, actieplannen met gestelde doelen, vaardigheden en externe barrières, zoals fysieke omgevingsfactoren, economische omgevingsfactoren, politieke omgevingsfactoren en sociale omgevingsfactoren van invloed. Het I-change model is ook toepasbaar op gedrag ten opzichte van gezondheidsbevordering bij jongeren, zowel wat betreft verandering van risicogedrag of behoud van gezond gedrag, als hulpzoekgedrag bij (gezondheids)vragen en/of behoefte aan ondersteuning. Ondanks het feit dat laag opgeleide jongeren voor verschillende gezondheidsgebieden een hoog risicogroep vormen, lukt het hen maar weinig om de weg te vinden naar de reguliere hulpverlening voor ondersteuning bij gedragverandering en zorg. Daarnaast spelen de zogenaamde gezondheidsvaardigheden een belangrijke rol. Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden van individuen om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen (Fransen, Stronks & Essink-Bot, 2011). Hieronder valt het vermogen om informatie te verzamelen, analyseren en evalueren, maar ook bijvoorbeeld mondelinge vaardigheden om gezondheidsgerelateerde zorgen uit te drukken. Of de vaardigheden om zich binnen het zorgsysteem te navigeren en de benodigde zorg op de juiste plekken te vragen (Mancuso et al., 2008). Een lager niveau van gezondheidsvaardigheden is onder andere gerelateerd aan algemene laaggeletterdheid. Dit komt vooral voor bij mensen met een laag opleidingsniveau en/of waarvan Nederlands niet de eerste taal is. Deze kenmerken gelden in grote mate bij jongeren op het mbo niveau 1&2. Dit doet verwachten dat een beperkte beheersing van deze

www.vggm.nl

gezondheidsvaardigheden bij de jongeren van mbo niveau 1&2 een extra remmend effect heeft op de verschillende bovengenoemde factoren voor gedragsverandering in het I-Change Model (Fransen, Stronks & Essink-Bot, 2011).

Zorgcoördinator mbo niveau 1&2, ROC Rijn IJssel:

“

Tijdens de 2e les van de lessenserie van Les(s) & More wor-

den de soorten voorbehoedsmiddelen besproken. Dit is erg belangrijk, want de leerlingen weten vaak niet dat er meer mogelijkheden zijn naast de pil. Kim komt met een vraag: “Bestaan er ook goede en slechte (anticonceptie)pillen?” Haar docent vraagt door en wat blijkt: Ze stelt deze vraag niet voor niets. Kim denkt dat ze zwanger is en snapt er niets van. Ze slikt toch “de pil”?” Kim is een Les(s) & More - Een JGZ/SOA/Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

echt feestbeest en gaat ieder weekend uit. Ze drinkt regelmatig te

58

veel en kan zich dan ook niet goed meer herinneren wat ze allemaal uitspookt. Ze wordt doorverwezen naar het spreekuur van Les(s) & More. Bij het gesprek met de verpleegkundige vertelt Kim dat ze niet altijd meer weet of ze de pil nu wel of niet heeft ingenomen. Na een test blijkt Kim gelukkig niet zwanger te zijn maar het is haar nu wel duidelijk dat ze dit moet voorkomen. Ze is nogal geschrokken van haar gedrag. Ook haar drankgebruik wordt besproken. Ze wil graag weten wat ze er aan kan doen, dus de verpleegkundige bespreekt enkele tips met haar. Onder begeleiding van de verpleegkundige analyseert ze ook de voor- en nadelen van een andere vorm van anticonceptie, die ze mogelijk minder makkelijk vergeet.

”

4.2 DE VISIE ACHTER DE INTERVENTIE Hoewel het gedrag een belangrijke laatste stap is in het model, is het niet te verwachten dat een korte interventie met slechts enkele contactmomenten met de jongeren zoals Les(s) & More gedragsveran-

www.vggm.nl

dering kan bewerkstelligen. De bedoeling van de interventie is dat het hiertoe een aanzet geeft, door in te spelen op een aantal determinanten namelijk: kennis, attitude, risicoperceptie, eigeneffectiviteitsverwachting en actieplannen. Ook het direct aanbieden van een laagdrempelige eerste stap richting hulpverlening en/of gedragsverandering geeft een aanzet tot gedragsverandering. Bij deze interventie wordt ook direct ingespeeld op het vergroten van de gezondheidsvaardigheden van de jongeren. De verschillende onderdelen van deze interventie pakken elk een aantal van de in de vorige sectie genoemde determinanten aan. In figuur 5 is dit schematisch weergegeven.


Figuur 5: schematische weergave van de visie achter Les(s) & More:

59

Activiteiten

Doelen

Docententraining

Docenten in staat lessenserie te geven

Lessenserie

Kennis ↑

Probleem en samenhangende factoren

Signalen Kennis Risicoperceptie

Bewustzijn

Attitude Sociale steun Eigen effectiviteit

Motivatie (Intentie)

Eigen effectiviteit Actieplannen Vaardigheden Barrières

Actie (Gedrag)

Risicoperceptie ↑ Vragenlijst

Besef invloed eigen gedrag ↑

Attitude positiever Spreekuur Eigeneffectiviteit ↑

Eerste stap in hulpverlening gezet

PREDISPONERENDE FACTOREN Gedragsfactoren Biologische factoren Psychologische factoren Sociale en omgevingsfactoren

www.vggm.nl

De lessenserie werkt voornamelijk in op de factoren bewustzijn en motivatie, specifiek voor de leefstijlen rondom seksualiteit en genotmiddelengebruik. Bewustzijn wordt vergroot door de kennis en risicoperceptie te vergroten. Doordat ook attitude, sociale druk en gezondheidsvaardigheden aan bod komen tijdens de lessenserie, wordt aan determinanten van de factor motivatie gewerkt. Tijdens de lessenserie komen ook de verschillende mogelijkheden voor zorg en hulpverlening ter sprake, wat verder de gezondheidsvaardigheden versterkt.


De vragenlijst werkt in op de risicoperceptie en signalen van het onderdeel bewustzijn, op meerdere aspecten van de leefstijl: Naast seksualiteit en genotmiddelengebruik ook psychisch welzijn, voeding, slapen en internetgebruik. Bij het invullen van de vragenlijst worden de leerlingen zich bewust van hun eigen (risico)gedrag. In de vragenlijst kunnen ze aangeven of ze over een thema in gesprek willen met een verpleegkundige. Door direct een laagdrempelig zorgaanbod te doen dat aansluit bij de opgedane bewustwording en motivatie, wordt de positieve gedragsverandering direct gestimuleerd.

60

Het spreekuur haakt tenslotte in op alle determinanten, zowel bewustzijn, motivatie en gedrag(sverandering). Door laagdrempelige en gratis JGZ en SOA/Sense spreekuren aan te bieden op de schoollocatie, worden de omgevingsbarrières voor het vinden van hulp en zorg gedeeltelijk weggenomen. Tijdens het consult kunnen de jongeren aanvullende vragen stellen en komen de verschillende determinanten (bewustzijn, motivatie, actie) ter sprake. Er wordt op individueel niveau gekeken naar een realistisch actieplan voor gedragsverandering of -behoud. Zo nodig wijst de verpleegkundige door, waarbij ook begeleiding en ondersteuning bij het contact leggen met verdere hulpverleningsinstanties wordt gegeven.

👍

Tip: Het elkaar versterkende effect van de verschillende onderdelen door de combinatie van een lessenserie, een vragenlijst en aansluitend een spreekuur zou ook voor leerlingen mbo niveau 3 en 4 ingezet kunnen worden om de opkomst voor een GGD spreekuur te vergroten.

In de onderstaande tabel wordt de relatie gelegd tussen de bovengenoemde determinanten voor gedrag(sverandering), de theoretische onderbouwde methodieken die op deze determinanten ingaan en de werkzame elementen uit de aanpak van de verschillende elementen van Les(s) & More.

www.vggm.nl

Tabel 4. De relatie tussen determinanten, methodieken en aanpak in Les(s) & More.

Determinant

Methodiek

Aanpak in Les(s) & More

Kennis

Informatie overdracht Lessenserie: (Schaalma & Kok, 2011) Door middel van participatieve elementen zoals goed/fout stellingen, meerkeuze quiz, en beantwoorden van vragen uit de vragenbox Actief leren (Bandura, nemen de leerling actief deel aan de les, en leren ze feiten over het 1986) lichaam, zwangerschap, SOA, condooms en anticonceptie en de werking en effecten op het lichaam van tabak, alcohol en soft- en harddrugs. De docent corrigeert misvattingen en geeft extra uitleg waar nodig. Spreekuur: Tijdens het consult beantwoordt de verpleegkundige vragen, corrigeert misvattingen en geeft waar nodig extra uitleg.


Risicoperceptie en Informatie geven over bewustzijn effect eigen relatie tussen gedrag en gedrag gezondheid (Weinstein & Sandman, 2002), in combinatie met actief leren (Bandura, 1986)

61

Confrontatie met eigen gedrag/situatie (Rothman & Kiviniemi, 1999)

Lessenserie: Door middel van goed/fout stellingen wordt de relatie tussen gedrag en gezondheid uitgelegd wat betreft (on)veilig vrijen, seksueel grensoverschrijdend gedrag en genotmiddelengebruik. De eventuele onderschatting van effecten en gezondheidsrisico’s wordt gecorrigeerd. Door deze participatieve werkvorm, blijft de informatie vaak beter hangen, en komen misvattingen die leven onder de leerlingen aan het licht. Vragenlijst: Doordat de leerlingen worden ondervraagd naar hun gedrag en ervaren gezondheid, worden zij met hun eigen mogelijke risicogedrag en/of eventuele slechte(re) gezondheid geconfronteerd. Spreekuur: Tijdens het consult corrigeert de verpleegkundige de onderschatting van de effecten van risicogedrag en geeft waar nodig extra uitleg over de relatie tussen risicogedrag en gezondheidsproblemen. De verpleegkundige vraagt door om details van betreffende gedragingen en/of ervaren gezondheid boven tafel te krijgen en vat deze samen, waardoor de leerling zich nog meer bewust wordt van zijn/ haar gezondheidsrisico’s.

www.vggm.nl


62

Determinant

Methodiek

Attitude

Nadelen van gewenst gedrag afzwakken, voordelen versterken (Witte, 1995)

Eigeneffectiviteit

Actief leren (Bandura, 1986)


Lessenserie: Door middel van eens/oneens stellingen gaan jongeren met elkaar in discussie over voor- en nadelen van gedrag wat betreft seksualiteit en genotmiddelengebruik. Bij de goed/fout stellingen worden ook onderschatte nadelen gecorNieuwe argumenten, rigeerd, wat kan leiden tot herevaluatie van de balans tussen voorzelf (her)evaluatie (Fish- en nadelen. bein & Azjen, 2010) In de gebruikte filmpjes komen jongeren aan het woord waaraan de jongeren zich kunnen spiegelen. De sociale druk die mogelijk Geanticipeerde spijt achter onveilig vrijen, seksueel grensoverschrijdend gedrag of (Sandberg & Conner, overmatig genotmiddelengebruik staat, wordt in de discussies n.a.v. 2008) de filmpjes tegenover de persoonlijke opvattingen en (gezondheids) Model-leren (Schaalma nadelen gezet. & Kok, 2009) Spreekuur: Door middel van gesprekstechnieken zoals Motivational Interviewing (Rollnick et al., 2007) worden de leerlingen door de verpleegkundige gestimuleerd om na te denken over mogelijke voor en nadelen van hun huidige gedrag en het eventueel gezonde(re) gedrag. De verpleegkundige kan hierbij ook nieuwe argumenten aandragen en inspelen op geanticipeerde spijt bij risicogedragingen. Lessenserie: De leerlingen oefenen concreet met communicatieve vaardigheden, zoals je mening formuleren, onderhandelen over condoomgebruik, Begeleid leren met feed- weerstaan van groepsdruk bij genotmiddelengebruik. Ook leren ze back (Brug et al., 2012) hoe je een condoom gebruikt. Zij ontvangen hierbij feedback van de docent en medeleerlingen. Ook zien zij in filmpjes hoe jongeren, Model-leren (Schaalma waarmee ze zich kunnen identificeren, met de situaties die mogelijk & Kok, 2009) leiden tot risicogedrag omgaan. Risicocommunicatie met direct realistisch gezondheidsadvies (Ruiter & Kok, 2012)

Spreekuur: Het is van belang dat de risico’s van het huidig gedrag worden uitgelegd, maar de verpleegkundige zal tegelijkertijd ervoor zorgen dat de leerlingen het idee hebben dat het advies wat betreft gedragverandering dit risico vermindert, en het gevoel hebben dat zij het gezondheidsadvies kunnen uitvoeren.

www.vggm.nl

Determinant

Methodiek


Actie

Motivational Interviewing Lessenserie: (Rollnick et al., 2007) Tijdens de lessenserie en bij de les waarin de vragenlijst wordt afgenomen, doen de leerlingen via korte en interactieve opdrachten Goal setting (Gollwitzer, gezondheidsvaardigheden op. Zo leren de leerlingen over hulpver1999) leningsinstanties zoals de GGD en regionale verslavingszorg; hoe ze hier terecht kunnen, en voor welke zorg. Ook worden de leerlingen doorverwezen naar websites met meer informatie, zoals www. sense.info en www.irisz.nl.


Vragenlijst: In de vragenlijst wordt een eerste concrete actie mogelijk gemaakt: namelijk het aangeven dat de leerling op een bepaald onderwerp een gesprek met de GGD zou willen.

63

Spreekuur: Tijdens de consulten gaat de verpleegkundige via gesprekstechnieken als motivational interviewing met de leerling in gesprek over zijn/haar situatie en wat hij/zij daar zelf graag in zou willen veranderen, en wat hij/zij zelf realistisch acht aan acties om zijn/haar gezondheid te verbeteren. De verpleegkundige zal samen met de leerling doelen stellen en bespreken welke acties hiervoor gedaan kunnen worden. Ondersteunende websites kunnen tijdens het consult al samen met de leerling bezocht worden, om zo de drempel voor de leerling om later nogmaals naar deze site te gaan te verlagen. Indien doorverwijzing gewenst is, biedt de verpleegkundige hierbij ondersteuning, door bijv. tijdens het consult samen met de leerling het eerste contact met de professional/instelling te leggen.

4.3 DE SUCCESFACTOREN VAN LES(S) & MORE Uit de evaluaties op proces en inhoud, is naar voren gekomen dat een zeer belangrijk aspect van Les(s) & More is dat bij elk onderdeel rekening wordt gehouden met de relatieve laaggeletterdheid en geringe gezondheidsvaardigheden van deze doelgroep. Specifiek zijn hierbij de volgende succesfactoren geïdentificeerd: • De flexibiliteit en aanpassing aan de (on)mogelijkheden van het maken van afspraken met deze zeer laaggeletterde en veelal weinig georganiseerde jongeren, over het algemeen binnen Les(s) & More, maar met name rondom het plannen en uitvoeren van de spreekuren. • De lessenserie bevat veel interactieve onderdelen, en maakt gebruik van concrete voorbeelden en situaties uit de dagelijkse praktijk van deze jongeren. • Door te werken met afwisselende korte oefeningen, wordt de aandachtspanne van de jongeren vastgehouden. • In de vragenlijst wordt gebruik gemaakt van simpel taalgebruik. • De thema’s in de vragenlijst zijn i.s.m. de onderwijsinstelling geïdentificeerd als meest urgent voor hun leerlingen, n.a.v. gesignaleerde problematiek en vragen vanuit de leerlingen.

www.vggm.nl

•

•

• • • •


•

64

•

De vragenlijst en het spreekuur gaan in op meerdere gezondheidsthema’s. Hierdoor kunnen leerlingen hun zorgbehoefte op meerdere onderwerpen uitspreken, en kan de verpleegkundige tijdens het consult deze verschillende onderwerpen als een integraal en samenhangend geheel van algemeen gezondheidsbevorderend gedrag bespreken, zonder individuele accenten bij specifieke risicogedragingen uit het oog te verliezen. De leerling wordt een directe optie geboden om per onderwerp zorg aan te vragen, zonder dat een leerling meer hoeft te doen dan dit in de vragenlijst aan te geven. Dit is een zeer laagdrempelige methode gebleken om zorgbehoefte te inventariseren. Het spreekuur wordt zo kort mogelijk na het invullen van de vragenlijst aangeboden. De toegankelijkheid van het spreekuur wordt verder vergroot door deze op de onderwijsinstelling tijdens schooltijd aan te bieden. De leerlingen worden aan hun afspraak herinnerd door hun mentor, of eventueel door de zorgcoördinator of verpleegkundige uit de klas geroepen mochten ze hun afspraak alsnog vergeten. Tijdens het consult past de verpleegkundige onder andere simpel taalgebruik toe, vraagt door, herhaalt de uitleg en controleert of deze is begrepen, geeft voorbeelden uit de praktijk, gaat in op concrete situaties en deelt problemen en mogelijke oplossingen in behapbare stappen op. De intensieve begeleiding bij doorverwijzing, zowel tijdens of na het consult door de verpleegkundige, als door de zorgcoördinator en/of mentor van de onderwijsinstelling, is erg belangrijk om ervoor te zorgen dat de leerlingen daadwerkelijk de vervolgstappen nemen. Dit varieert van samen met hen de afspraak maken, tot soms zelfs de leerling tot de deur van de spreekkamer van de hulpverlener begeleiden. Ervaring heeft uitgewezen dat zonder deze begeleiding, veel leerlingen niet bij hun doorverwijzing terecht komen. Doordat de lessen door de docenten zelf worden gegeven, worden de onderwerpen seksualiteit en genotmiddelengebruik bespreekbaarder binnen de onderwijsinstelling. Ervaring leert dat dankzij de lessenserie, docenten en de JGZ arts ook op een later moment worden aangesproken door leerlingen met vragen of zorgen op dit gebied. Hierdoor wordt signalering door het team van de onderwijsinstelling verbeterd en kunnen leerlingen met problemen, mede dankzij de aansluiting met het verzuimspreekuur door de JGZ arts en de Zorg Advies Team overleggen i.k.v Aanval op de Schooluitval, ook na de spreekuren van Les(s) & More eventueel nog zorg ontvangen.

www.vggm.nl

LITERATUURLIJST Bandura, A. (1986) Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Engelwood Cliffs: Erlbaum. Bos, C.A., Ede, J. van & Maarsingh, E.J. (2004). Korte indicatieve vragenlijst voor psychosociale problematiek bij adelescenten. Handleiding voor het gebruik. Bouma, J., Ranchor, A. van, Sanderman, R. & Sonderen, E. van (1995). Het meten van de symptomen van een depressie met de CES-D. Een handleiding. Rijksuniversiteit Groningen. Brug, J., Assema, P. & Lechner, L. (2012). Gezondheidsvoorlichting en gedragverandering: een planmatige aanpak. Van Gorcum, Open Universiteit Nederland. Achtste druk.


De Vries, H., Dijkstra, M. & Kuhlman, P. (1988). Self-efficacy: The third factor besides attitude and subjective norm as predictor of behavioral intentions. Health education research, Vol. 3, 273-282.

65

De Vries, H., Kremers, S., Smeets, T., Brug, J., & Eijmael, K. (2008). The effectiveness of tailored feedback and action plans in an intervention addressing multiple health behaviors. American Journal of Health Promotion, 22 (6): 417–425. Dunnink G. (2009). Advies extra contactmoment 15-16 jaar. Bilthoven: RIVM. Fishbein, M., &Azjen, I., (2010) Predicting and changing behavior: The reasoned action approach. New York: Psychology Press. Fransen, M.P., Stronks, K., & Essink-Bot, M.L. (2011). Gezondheidsvaardigheden: Stand van zaken. AMC, Universiteit van Amsterdam. Godin, G. & Kok, G. (1996). The theory of planned behavior: A review of its applications to health-related behaviors. American Journal of Health Promotion, Vol. 11,87-98. Goenee, M.S. (2011). De invloed van genotmiddelen, psychische gezondheid en gezinsfactoren op het seksuele risicogedrag en zorgbehoefte bij mbo niveau 1 & 2 leerlingen. Afstudeerthesis, Universiteit Utrecht. Goenee, publicatie in voorbereiding. De interventie Les(s) & More : Een JGZ aanbod voor mbo leerlingen.

www.vggm.nl

Gollwitzer, P.M. (1999). Implementation intentions. Strong effects of simple plans. Am Psychol, Vol 54(7), 493-503. Graaf, H. de, Meijer, S., Poelman, J., & Wesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Delft: Eburon. Graaf, H. de, Kruijer, H., Acker, J. van, & Meijer, S. (2012). Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2012. Delft: Eburon. Janz, N.K., & Becker, M.H. (1984). The health belief model: a decade later. Health education quarterly, 11, 1-47 Mancuso J.M.(2009). Assessment and measurement of health literacy: an integrative review of the literature. Nurs Health Sci 2009;11:77-89.


Milkolajczak J., K. Stals, et al (2009). Kennissynthese van condities voor effectieve invoering van jeugdinterventies. Leiden: TNO.

66

Prochaska J.O., Velicer W.F. (1997). The transtheoretical model of health behavior change. American Journal of Health Promotion, Vol. 12(1), 38-48. Rijpstra, A., Bernaards, C., Engebers, L., & Jongert, M.W.A. (2009). De leefstijl van mbo studenten in Nederland 2008/2009. Leiden: TNO. Rijpstra, A., & Bernaards, C. (2011). De leefstijl van mbo studenten in Nederland 2009/2010. Leiden: TNO. Rollnick, S., Miller, W.R., & Butler, C. (2007). Motivational interviewing in health care: Helping patients change behavior. New York: Guilford Press. Rothman, A. J., & Kiviniemi, M. T. (1999). Treating people with information: An analysis and review of approaches to communicating health risk information. Journal of the National Cancer Institute Monographs, 25, 44-51. Ruiter, R.A.C., & Kok, G. (2012). Planning to frighten people? Think again! In C. Abraham& M. Kools (Eds.), Writing health communication: an evidence-based guide for professionals. London,: Sage. Sanberg, T., & Conner, M. (2008). Anticipated regret as an additional predictor in the theory of planned behavior: A meta-analysis. The British journal of Social Psychology, 47, 589-606.

www.vggm.nl

Schaalma, H & Kok, G. (2009). Decoding health education interventions: The times are a-changin’. Psychology and health, 24, 5-9. Schaalma, H & Kok, G (2011). Case study 3: A school HIV prevention program in the Netherlands. Case study on the companion site for Bartolomew et al. bcs.wiley.com/he-bcs/Books?action=index&itemId=0470528516&bcsId=6246 Schrijvers, C.T.M. & Schuit, A.J. (2010). Rapport genotmiddelengebruik en seksueel gedrag van jongeren met een laag opleidingsniveau. Aangrijpingspunt voor preventie. RIVM rapport 270372001. Bilthoven: RIVM.


Weinstein, N. D., & Sandman, P. M. (2002). The Precaution Adoption Process Model. In K. Glanz, B. K. Rimer, & B. A. Lewis (red.). Health Behavior and Health Education (pp 144-160). San Francisco: Jossey-Bass.

67

Witte, K. (1995). Fishing for success: using the persuasive health message framework to generate effective campaign messages. In E. W. Maibach & R. L. Parrott (red.). Designing health messages: Approaches from communication theory and public health practice (pp 145-166). Thousand Oaks, CA: Sage.

www.vggm.nl

BIJLAGEN


Bijlage 1: Adressen Bijlage 2: Afkortingenlijst Bijlage 3: Beschikbare documenten op de website van VGGM

68

www.vggm.nl

BIJLAGE 1: ADRESSEN Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus 5364 6802 EJ Arnhem Telefoon: 0800 8446 000

ROC Rijn IJssel Postbus 5162 6802 ED Arnhem Telefoon: 0900 0401145


BIJLAGE 2: AFKORTINGENLIJST

69

AGZ AHSG CJG GGD JGZ mbo OCW ROC SOA VGGM VWS WPG ZAT

Algemene Gezondheidszorg (afdeling van de GGD) Aanvullende Hulpverlening Seksuele Gezondheid Centrum voor Jeugd en Gezin Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Jeugdgezondheidszorg (afdeling van de GGD) Middelbaar Beroepsonderwijs Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Regionaal Opleidingscentrum Seksueel Overdraagbare Aandoening Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Ministerie van Volkgezondheid, Welzijn en Sport Wet Publieke Gezondheid Zorg Advies Team (onderdeel van een onderwisjinstelling)

www.vggm.nl

BIJLAGE 3: BESCHIKBARE DOCUMENTEN OP DE WEBSITE VAN VGGM De bij deze handleiding behorende website van VGGM bevat de onderstaande mappen en documenten.


Zip map Handleiding Les(s) & More • Handleiding zelf • Alle onderstaande documenten

70

1. Projectdocumentatie a. Format samenwerkingsovereenkomst GGD- ROC b. Format projectplan Les(s) & More c. Voorbeeld projectplanning d. Voorbeeld Analyse projectrisico’s e. Voorbeeld begroting met verantwoording uren f. Voorbeeld offerte bijdrage ROC g. Opzet behoefte-onderzoek leerlingen h. Introductie filmpje Les(s) & More voor professionals (beschikbaar op aanvraag) 2. Docententraining: a. Overzicht opzet docententraining b. PowerPoint bij docententraining c. Werkblad - Eigen houding d. Werkblad – Doel training e. Evaluatieformulier voor deelnemers 3. Lessenserie: a. Overzicht opzet lessenserie b. Handleiding bij de lessenserie c. PowerPoint bij de lessenserie d. Kennistoets e. Evaluatieformulier voor leerlingen f. Evaluatieformulier voor docenten g. Extra – Beschrijving Filmpjes Lang Leve de Liefde voor mbo 4. Vragenlijst a. Voorbeeld Gezondheidsvragenlijst (versie 2013) b. Lesopzet afname vragenlijst c. Introductiefilmpje Les(s) & More voor leerlingen

www.vggm.nl

5. Uitnodigen spreekuur a. Begeleidende brief uitnodigingen- voor mentor/zorgcoördinator b. Voorbeeld uitnodiging per brief c. Voorbeeld uitnodiging per mail d. Voorbeeld uitnodiging per sms


6. Spreekuur a. Voorbeeld stappenplan werkwijze spreekuur b. Voorbeeld werkafspraak SOA testen op mbo onderwijsinstelling c. Evaluatieformulier per consult - verpleegkundige d. Evaluatieformulier spreekuur – leerlingen e. Nog in ontwikkeling: Voorbeeld werkafspraak JGZ consult op mbo onderwijsinstelling

71

7. Projectevaluatie a. Voorbeeld Evaluatieplan Les(s) & More b. Agenda Projectevaluatie - Leerlingen c. Agenda Projectevaluatie - Projectteam d. Agenda Projectevaluatie - ROC team e. Evaluatie formulier Les(s) & More - docenten

www.vggm.nl

Sense aanbod voor het middelbaar beroepsonderwijs

Recommend Documents