Sefanja 2: 3; 3:9:9-13
het blijkt toch ook dat mensen die van alles gekocht
Matteüs 5: 1-12
hebben wat hen in de reclames wordt aanbevolen toch nog ongelukkig kunnen zijn. Ze kunnen juist ongelukkig
Gelukkig...
worden omdat er nog zoveel wensen niet vervuld zijn en
We lazen een lijst met mensen die “gelukkig zijn” zijn (Mt.
je je achtergesteld voelt bij mensen die wel geluk
5). Je kunt denken: “Dat is de taal van deze tijd”. Onze
hebben.
huidige cultuur is zeer begaan met geluk en gelukkig zijn.
Je kunt kritische vragen stellen en dat moet ook. Soms
“Be happy...!”. Een bekend blad van spiritualiteit is
wordt geluk al te simpel voorgesteld. Het kan
“Happinez”. Als je mensen vraagt waar ze naar verlangen,
handelswaar worden waarvoor je flink wilt betalen. Het
dan hoor je: “Ik hoop gelukkig te zijn.” Zo zijn we ook het
kan heel bescheiden zijn: een lekker gevoel na een
jaar begonnen: “gelukkig nieuwjaar. Ja, zo gaan we met
heerlijke douche. Geluk is soms gewoon genieten. Het
elkaar om: “We wensen elkaar geluk!”
genot van het moment. Het verlangen naar geluk hoort
Al eeuwen geleden was er een filosoof die in één zin een
wel bij het menselijk bestaan. Door die vraag naar geluk
regel formuleerde waarmee je kon beoordelen wat een
worden we ook kritisch op ons zelf. Als je geld en
moreel goede beslissing is. Goed is die beslissing
goederen, goede diploma's en een mooie baan hebt,
waarmee je “het grootste geluk voor het grootste aantal
hoef je nog niet gelukkig te zijn. We vragen ons af: “Wat
mensen” bewerkstelligt (Bentham) Die regel is nog steeds
maakt ons nu werkelijk gelukkig?”
een standaardregel in het westerse denken. In de samenleving wordt ook voortdurend nagedacht over
2. Zaligsprekingen
de kwaliteit van een samenleving. Je kunt de kwaliteit
We hebben gehoord hoe er gesproken werd:
meten met geld of inkomens. Maar er wordt ook gezegd
Gelukkig zijn wie nederig van hart zijn
dat je moet kijken naar het geluk van de mensen. Zo kwam
Gelukkig de treurenden
naast de term “bruto nationaal product”, de term “bruto
Mooie woorden en toch klinken deze “zaligsprekingen”
nationaal geluk” op. Bij zo'n geluksmeting kwam
toch wat vreemd in de oren. Je zou toch ook kunnen
Nederland een aantal jaren geleden op de 9e plaats. In het
zeggen:
land Bhutan wordt in de politiek gebruik gemaakt van het
“Ongelukkig zijn mensen die treuren en getroost moeten
“bruto nationaal geluk” als ijkpunt voor beleid.
worden”
Het is duidelijk, de woorden “geluk” en “gelukkig” zijn erg
“Ongelukkig zijn zij die hongeren en dorsten naar
populair. Ze leven onder de mensen.
gerechtigheid”
Wat is dan geluk? Denk aan gezondheid, zelf keuzes
Mensen worden 'gelukkig' genoemd, terwijl ze het toch
kunnen maken, veiligheid, onderwijs, enz. Maar natuurlijk
niet zijn? De woorden van Jezus roepen dan ook wel
vinden we ons geluk ook in de omgang met elkaar. In de
vragen op. Ze klinken verrassend, maar je wilt ook
relaties, in het gezin, in de vriendenkring.
vragen: “Hoe kan dat nu, treuren om je tekort en gelukkig zijn?” Het gebeurt vaak als je de bijbel leest: je
Je kunt er ook je vragen bij hebben. Wordt geluk niet
wordt verrast en zelfs geschokt. Bij de profeten, maar
gewoon gelijk gesteld aan een “lekker en tevreden
ook in het evangelie.
gevoel”? Is het dàt? En worden we ook niet sterk beïnvloed door alle reclames die beloven ons gelukkig te
Mensenmassa: burgers van het Koninkrijk
maken? “Koop deze auto!”, “Koop deze muziekinstallatie!”
Deze woorden zijn de zaligsprekingen die Jezus richt tot
“Ga op vakantie naar...!”, enz. Er wordt ons veel geluk
zijn leerlingen, maar ook tot de mensenmassa, zo wordt
beloofd, omdat we daar heel erg gevoelig voor zijn. Maar
er in deze vertaling treffend over gesproken. Een
toespraak maar meer dan een overweging waar je even
wel merken. Zo hebben ze ook dreigende taal
over nadenkt. Het is ook een protest. En de mensen zijn
gesproken. Sefanja ook, maar de tekst die wij lazen
daarbij direct betrokken. Het zijn ook woorden van verzet.
spreekt ook over de situatie die optreedt als de crisis
Zelfs een politieke verklaring. Zoals staatshoofden en
bedwongen is. Dan zijn gaan mensen in de stad in alle
politici het volk toespreken met woorden die gaan over de
eerlijkheid met elkaar om. Geen leugen en bedrog meer.
grote principes die de samenleving verder kunnen
Maar rust en mensen komen tot hun recht. Vrede en
brengen, zo spreekt Jezus ook. Als een messiaanse
gerechtigheid bloeien op. Profetisch maar ook haast
koning. Deze Bergrede is uitleg van het Koninkrijk van de
poëtisch. Ontroerend en zeer bemoedigend, juist als je
hemel, het Koninkrijk van God. En het is alsof de
die situatie van wrang onrecht en smerige leugens uit
messiaanse koning zijn eigen volk toespreekt. Zoals
ervaring kent. Dan is het geen sentimentele romantiek,
Mozes ooit op de berg Sinaï de mensen toesprak. Een
maar menselijke en politieke puurheid.
berg is vaak een plaats van een hogere orde. Een plaats waar wat van God komt ontvangen wordt in woorden wordt
Mensenmassa: 20e eeuw en nu
uitgesproken en met het volk wordt gedeeld. De mensen
Jezus sprak de mensenmassa toe. De vroegere NBG-
die voor Jezus staan zijn dan de burgers van dat rijk. Ik
vertaling sprak over de scharen. Dat klonk wat zachter.
gebruik het woord “burgers”, het is geen vergissing, maar
Het woord “mensenmassa” heeft in onze tijd een
opzet. Inderdaad je zou kunnen zeggen: “Er staat juist niet
bepaalde lading gekregen. Het is het “gewone volk”, niet
dat ze burgers zijn. Matteüs spreekt over de
zozeer de burgers van een bepaalde natie, zoals we
mensenmassa. Maar juist die mensenmassa vormen het
spreken over het Nederlandse volk. Het gaat om de
volk van het koninkrijk van de hemel. Ze worden tot
mensen zoals ze zijn, los van hun nationaliteit, vaak ook
burgers van dat rijk gemaakt. Niet met formele woorden,
mensen die worden onderdrukt of vernederd. Het is
ook niet met documenten als een paspoort, maar met
goed om in herinnering op te roepen hoezeer in de
woorden die een diep gevoel van barmhartigheid en
geschiedenis er met het gewone volk is omgegaan.
ontferming uitdrukken.
Gewone mensen zijn in massa ingezet op het land en in
In de formulering van de zaligsprekingen wordt ook
de industrie. Soms niet of zeer slecht betaald. Dat is
politieke taal gebruikt: “Gelukkig de zachtmoedigen, zij
gebeurt in Nederland en ook in Friesland. Maar ook in
zullen het land bezitten”. Het klinkt misschien lieflijk en
de koloniën. De vorige eeuw heeft laten zien hoezeer
romantisch, maar het is eigenlijk veel krachtiger en veel
machtshebbers en machtsinstanties een greep hebben
machtiger. Dat beseffen we zeker ook als we onze
gedaan naar mensen om hen voor zich te wennen. Met
gedachten ook laten gaan over de profetische teksten. In
dwang en dreiging, geweld en propaganda. Het
de teksten van de profeten vind je voortdurend een
Nationaal-socialisme, het Communisme, maar ook de
dilemma en een strijd. De profeten zien de
wereldwijde economie dat een strijdtoneel is geworden
kwaadaardigheid van de mensen in het volk. Leiders die
waarop partijen mensenmassa's aan klanten proberen
uit zijn op macht en niet meer dan dat. Medeburgers die
te verwerven. Massaconsumptie, we kopen niet
binnenhalen wat ze binnen kunnen halen, is het niet
individueel, maar we volgen de grote modes en de
goedschiks dan maar kwaadschiks. Dat mensen eronder
trends. Er kan soms denigrerend gesproken worden
door gaan is eerder een deel van hun “successtory” dan
over de de “gewone mensen”, “dat volk”, het gepeupel.
een zorg waar ze onder gebukt gaan. De profeten, ook
We zijn ons door veel ellende zeer bewust geworden
Sefanja hebben hierover harde woorden gesproken.
van het grote belang van gewone mensen. Denk aan de
Onheilsprofetie: “Nu is het jullie tijd, maar de tijd van God
zwarte bevolking van de VS en van Zuid-Afrika. Ze zijn
komt nog”. Als de dag van de Heer aanbreekt, zul je het
in beweging gekomen en hebben hun rechten opgeëist.
Overal in de wereld is het volk, zijn de gewone mensen in
Nederigheid is onderworpenheid. Is het gevoel dat je als
opstand gekomen of hebben anderen ingezien hoezeer
mens kansloos bent. Dat gevoel hebben de mensen
mensen naar de grond zijn gewerkt.
gehad die naar Jezus luisterden. Tegenover hen trad
In India zijn er de Dalits, de kastelozen, mensen die geen
Jezus op als de man van God die hen moed inspreekt,
enkele status hebben en mensonterend worden
ondanks alles. Met die woorden: “Jullie zullen gelukkig
behandeld. In Korea is er de Minjung beweging. “Min” is
zijn...!”
mens, “jung” is massa, mensenmassa. Het woord dat
Ze bevatten een belofte dat het goed gaat komen en
voorkomt in Matteüs 5:1. Aan de ene kant de
ook een status. Een status van geluk die Jezus hen
machthebbers, aan de andere kant het volk. Het is nog
toespreekt. Ook zeer vrome taal. Godsvruchtige taal.
steeds gaande, die strijd. Op allerlei plaatsen. De
Maar wel als man van het volk. Mooie woorden, die je
beweging van het volk. Van mensen die vechten voor hun
gevoelsmatig diep raken. Maar ook woorden die vragen
bestaan. Inderdaad, soms met geweld, maar hun
om actie en inzet.
verlangen is toch werkelijk uitzien naar echt geluk, ook al
Wij horen ook bij die mensenmassa. Mensen die
is de verwarring groot en kunnen slechte keuzen worden
midden in het leven staan. Ook wij zijn maar gewone
gemaakt om dat geluk te vinden.
mensen. We mogen heel gelukkig zijn met deze prachtige en
Nederig
indrukwekkende teksten van de Bergrede.
De woorden van de Bergrede zijn krachtig en prachtig.
amen
Ook als er over nederigheid wordt gesproken en over kleine en nederige mensen. In de uitleg is het de vraag of
Rein Veenboer
het gaat om arme mensen, arm in de zin van weinig geld
Goutum, 2 februari 2014
en middelen van bestaan. Nederig ook in de zin van politiek onderdrukt en vernederd. Mensen met weinig kansen om echt mee te doen, terwijl anderen een feestelijk leven hebben. Dan kan het ook gaan over geestelijke armoede die gepaard gaat met economische armoede: Teleurstelling, verdriet, gelatenheid, neerslachtigheid, onderworpenheid. Een andere uitleg is dat het gaat om nederigheid ten opzichte van God. Is het vroomheid? Je kunt een ontwikkeling zien in de uitleg. Van materialistisch naar meer geestelijk. Maar je kunt deze verschellende aspecten ook bij elkaar houden. Jezus sprak werkelijk tot de gewone mensen, die leefden in afhankelijke omstandigheden. De mensen van de straat. Hij ging met hen om, niet als populist, maar als één van hen. Jezus is een jongen van het volk, begaan met de zorgen van de mensen. Hij ging op weg met de prediking van het koninkrijk van God toen hij hoorde dat Johannes de doper in de gevangenis zat. In zijn houding was hij kritisch tegenover religieuze en politieke leiders. Verdrukking maakt mensen ook geestelijk zwak en moe.
