Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Schoolplan
“Education is the most powerful weapon which you can use to change the world” Nelson Mandela (1918- heden)
2011-2015 -‐0-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Inhoud 1 Inleiding ............................................................................................................................................. 4 1.1 Doelen en functie van het schoolplan ............................................................................................... 4 1.2 Procedures opstellen en vaststellen van het schoolplan ................................................................ 4 1.3 Contextanalyse ..................................................................................................................................... 4 1.4 Doelgroepanalyse ................................................................................................................................. 5 1.5 Behoeftenanalyse ................................................................................................................................. 6 1.6 Curriculumanalyse ................................................................................................................................ 8 1.7 Analyse van de opbrengsten ............................................................................................................ 10 1.8 Evaluatie van de ontwikkelingen van de afgelopen vier jaar ....................................................... 12 1.9 Prognoses: interne en externe ontwikkelingen .............................................................................. 15 2 Onderwijskundig beleid ................................................................................................................. 17 2.1 Visie op onderwijs en ontwikkeling ................................................................................................. 17 2.2 Missie, mission statement en streefbeelden .................................................................................. 17 2.3 Leerstofaanbod + Toetsinstrumenten ............................................................................................. 18 2.4 Leertijd ................................................................................................................................................ 19 2.5 Pedagogisch Klimaat + sociale veiligheid ....................................................................................... 20 2.6 Didactisch Handelen .......................................................................................................................... 20 2.7 Kernvakken ......................................................................................................................................... 21 2.8 Sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................................... 21 2.9 Actief burgerschap ............................................................................................................................. 21 2.10 ICT ....................................................................................................................................................... 22 2.11 Cultuureducatie .................................................................................................................................. 22 2.12 Zorg en begeleiding ........................................................................................................................... 23 2.13 Opbrengsten ....................................................................................................................................... 23 2.14 Opleiden in de school ........................................................................................................................ 23 3 Integraal personeelsbeleid en professionalisering .................................................................... 25 3.1 Onze organisatorische doelen .......................................................................................................... 25 3.2 De schoolleiding ................................................................................................................................. 26 3.3 Integraal personeelsbeleid (inclusief professionalisering) ............................................................ 26 3.3.1 Beleid m.b.t. Opleiden in de School. ....................................................................................... 26 3.3.2 Werving en selectie .................................................................................................................... 27 3.3.3 Introductie en begeleiding ........................................................................................................ 27 3.3.4 Taakbeleid ................................................................................................................................... 28 3.3.5 Competentiemanagement, Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP), gesprekkencyclus en het bekwaamheidsdossier. ....................................................................................................................... 28 3.3.6 Deskundigheidsbevordering (scholing – professionalisering) .............................................. 29 Te volgen scholing de komende jaren .................................................................................................. 29 3.3.7 Van en met elkaar leren. ........................................................................................................... 30 3.3.8 Functiebouwwerk ....................................................................................................................... 30 3.3.9 Mobiliteitsbeleid .......................................................................................................................... 31 3.3.10 Verzuimbeleid ............................................................................................................................. 31 4 Kwaliteitsbeleid ............................................................................................................................... 32 4.1 Het beleid met betrekking tot de bewaking en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. ....................................................................................................................................................... 32 4.1.1 De wijze waarop het bevoegd gezag bewaakt dat de kwaliteit wordt gerealiseerd. ....... 32 4.1.2 De wijze waarop het bevoegd gezag vaststelt welke maatregelen ter verbetering van de kwaliteit nodig zijn. .................................................................................................................................... 33 4.1.3 Maatregelen en instrumenten om te waarborgen dat het personeel zijn bekwaamheid onderhoudt. ................................................................................................................................................ 33 4.2 Evaluatie en analyse schoolplan 2007 – 2011 ............................................................................... 33 -‐1-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
4.3 Planning schoolontwikkeling 2011 – 2015 ..................................................................................... 34 4.3.1 Ambities en concrete doelen .................................................................................................... 34 4.3.2 Het evaluatie- en borgingsplan ................................................................................................ 38 4.4 Verantwoording naar ouders ............................................................................................................ 38 5 Financieel beleid ............................................................................................................................. 39 5.1 Sponsoring .......................................................................................................................................... 39 5.2 Ouderbijdragen .................................................................................................................................. 40
-‐2-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Voorwoord Voor u ligt het 4e schoolplan van Protestants Christelijke basisschool De Rank te Vianen. In een 4 jarige cyclus evalueren we ons onderwijs en zetten we de lijnen uit voor de komende 4 jaar. Het schoolplan is een neerslag van de huidige gang van zaken op De Rank, van waaruit we doelen stellen/ plannen maken voor de toekomst. Het schoolplan is een middel om enerzijds de continuïteit te waarborgen, anderzijds de toekomst in kaart te brengen. Ons schoolplan is afgestemd op beleidsterreinen die wij relevant vinden voor onze schoolontwikkeling. Deze beleidsterreinen vormen de focus voor onze kwaliteitszorg (zie hoofdstuk 5). De onderscheiden beleidsterreinen sluiten aan bij de kwaliteitsaspecten die de Inspectie van het Onderwijs onderscheidt in haar toezichtskader. Als autonome school gaan we verantwoord om met de toenemende vrijheid die basisscholen krijgen van de inspectie. René Tips, directeur Esther Reinders, adjunct-directeur
-‐3-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
1
Inleiding
1.1
Doelen en functie van het schoolplan Dit schoolplan geeft samen met de schoolgids vorm en inhoud aan de wijze waarop het onderwijs op De Rank is georganiseerd. Middels beide documenten legt de school verantwoording af over de inrichting van het onderwijs en de wijze waarop de school zorg besteedt aan de kwaliteit van het onderwijs. Verder beschrijft dit schoolplan de richting die De Rank de komende jaren wil gaan.
1.2
Procedures opstellen en vaststellen van het schoolplan Het schooljaar 2010-2011 heeft de directie bestemd voor het schrijven van het schoolplan 2011-2015. De directie is begonnen met een grondige analyse van de huidige situatie waar de ontwikkeling van de Rank zich in bevindt. Hieraan liggen verschillende documenten ten grondslag. De analyse wordt verder beschreven in hoofdstuk 2. In het proces van ontwikkelen van de kernwaarden en de ambities heeft de directie input gehad van het team van de Rank, de tweedaagse van Fluenta en vakexperts. Het plan is op 21 maart 2011 ter goedkeuring voorgelegd aan het team. Het team heeft unaniem haar goedkeuring gegeven. Het onderstaande document is ter instemming aangeboden aan de MR op 29 juni 2011.
1.3
Contextanalyse Middelen De Rank is een christelijke basisschool die centraal ligt voor de wijken Hogeland, Zederik, Buitenstad, Blankenborch en het Centrum. De Rank valt onder het bestuur van de Stichting Fluenta te Nieuwegein. De school is duidelijk zichtbaar voor omwonenden en staat bovendien naast een druk bezocht winkelcentrum. De school is gehuisvest in een ruim opgezet pand, bestaand uit 12 lokalen, een gemeenschapsruimte en een speellokaal. De methoden en leermiddelen die we gebruiken, analyseren we en waarderen we regelmatig op hun effectiviteit en bruikbaarheid. Financieel plannen we de duurdere (> € 500) materialen en leermiddelen in een investeringsoverzicht van aanschaf en afschrijving. Sinds enkele jaren beschikken de groepen 3 tot en met 8 over digitale schoolborden, waar ook de kleutergroepen gebruik van maken. Mensen: Het team bestaat januari 2011 uit 17 mensen: een directeur, adjunct directeur, 2 IB-ers, 2 ICT’ers, die ook groepsleerkracht zijn, RT-er, administratieve kracht en een schoolassistent. Verdeling deeltijd/voltijd: 59%/41% Tabel 1. Leeftijdsopbouw op 01-01-2011 MT Ouder dan 50 jaar
OP 1
OOP 3
-‐4-‐
1
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Tussen 40 en 50 jaar Tussen 30 en 40 jaar
5 1
1
6
Tussen 20 en 30 jaar
5
Jonger dan 20 jaar Totaal
2
19
2
MT = managementteam OP = onderwijs personeel OOP = onderwijs ondersteunend personeel Ziekteverzuim van het team is laag. Tabel 2. Ziekteverzuim De Rank 2006 – 2007
2007 - 2008
2008 - 2009
2009-2010
3,2%
5,56%
2,14%
4%
Op de Rank staat het professionaliseren hoog op de agenda. We hechten een groot belang aan nascholing en willen ons beleid en handelen baseren op onderzoek, evidence based werken. Beide directieleden behaalden in de afgelopen schoolplanperiode hun diploma “Directeur primair onderwijs” en zijn inmiddels als Register Directeur Onderwijs ingeschreven bij de Nederlandse Schoolleiders Academie. Op dit moment studeert de adjunct directeur onderwijskunde aan de Universiteit van Utrecht. Drie leerkrachten studeren voor hun master met de lerarenbeurs (“Ontwikkelen & innoveren”, “Master SEN coaching”, “Het jonge risicokind”). De ontwikkeling van deze leerkrachten heeft een prachtige uitstraling naar de ontwikkeling van De Rank. We volgden gerichte teamnascholing, conform schoolplan en passend binnen het vigerende taakbeleid (deskundigheidsbevordering). De ambities geformuleerd door de directie voor het onderwijskundig beleid geven we vorm verder door middel van het werken met professionele leergemeenschappen (Van Emst, 200,,,). Deze leergemeenschappen is een groep die is samengesteld uit leerkrachten, studenten en docenten van de Marnix Academie. Zij doen onderzoek naar aanleiding van problemen en onduidelijkheden van leren en onderwijs op de Rank waarbij er onderling een actieve, reflectieve, samenwerkende, leergerichte en groeibevorderende houding heerst. Doel is het verbeteren van het onderwijs op de Rank.
1.4
Doelgroepanalyse Binnen de context van de school zijn meerdere groepen te onderscheiden, ouders, kinderen. Deze groepen kunnen niet los van elkaar worden gezien. Ons onderwijs richt zich op de kinderen, ouders worden gekend in de ontwikkeling die hun kind laat zien. De leerkrachten zijn degene die zorgen voor kwalitatief goed onderwijs.
-‐5-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Kinderen De Rank wordt bezocht door ongeveer 300 kinderen variërend in leeftijd van 4 tot 13 jaar. De kinderen zijn in het schooljaar 2010-2011 verdeeld over 12 groepen. Onze huidige prognose wijst uit dat we voorlopig stabiel blijven op het huidige leerlingaantal. De gemeentelijke prognoses laten een lichte groei zien. De directie houdt de aantallen goed in de gaten. Ouders Een klein aantal allochtone kinderen bezoekt de school. Naast kinderen van Gereformeerde en Hervormde huize, bezoeken ook Katholieke kinderen de school. Veel ouders, ook zij die aangeven geen geloofovertuiging te hebben, maken de keus voor De Rank. Tabel 3. Geloofsovertuiging ouders PKN
RK
Divers
Moslim
Geen
61
17
8
12
205
20%
6%
3%
4%
68%
n=303 Veel ouders werken beiden, waardoor bij activiteiten op tijd een beroep op hen moet worden gedaan. Ouders voelen zich betrokken bij de school, maar hebben ook zelf een druk leven. Het opleidingsniveau van de ouders is divers. Er is een klein aantal laagopgeleide ouders. Een steeds groter worden groep heeft een MBO of HBO opleiding (tabel 4). Een van de oorzaken hiervan kan de hoogte van de huizenprijzen rondom de school zijn. Tabel 4. Opleidingsniveau ouders 01-01-2011 HAVO/HBO/
Geen/onbekend
LBO/VMBO
MAVO/MBO
34
51
182
107
8%
12%
43%
37%
Universiteit
n= 374
1.5
Behoeftenanalyse Ouders In 2010 is er een tevredenheidsonderzoek (TO) uitgezet onder de ouders, 48% van de ouders heeft de vragenlijst ingevuld. In de uitkomsten komt naar voren dat ouders zeer tevreden zijn over De Rank ze geven de school een 7,8 (op een schaal van 0 tot 10). Ouders vinden het onderwijs en leren goed geregeld op de Rank, leerlingen worden uitgedaagd om zich maximaal te ontwikkelen. Ze ervaren de begeleiding van de leerlingen positief. Verder zijn ze zeer tevreden over de leer- en hulpmiddelen.
-‐6-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
De ouders zijn tevreden over de aanspreekbaarheid van de directie, de vragen over het management en leiderschap worden ten opzichte van het gemiddelde van de Stichting Fluenta hoog gescoord. De directie gaat serieus om met de inbreng van ouders geven ze aan. Ouders scoren de sfeer tussen de verschillende doelgroepen op de Rank als hoog. De verschillende betrokkenen gaan respectvol met elkaar om. De toezicht tijdens het overblijven is punt van zorg volgens de ouders. Een ander punt van aandacht is de ouderbetrokkenheid dat lager wordt gescoord dan het intern gemiddelde van de Stichting. Hierbij gaat het om het betrokken worden bij de gang van zaken op school en de inspraak die ouders ervaren. Dit lijkt in tegenstelling met het eerder genoemde punt dat ouders aangeven dat de directie serieus omgaat met de inbreng van ouders. Dit punt is door de directie nader onderzocht in gesprekken met een aantal ouders. Zij geven aan dat de school zich vooral kan verbeteren als ouders meer inzicht krijgen in het lopende proces. Ze willen meer zien van het primaire proces op school. Ook geven de ouders aan dat de leerlingen niet weten dat de school een vertrouwenspersoon heeft. De ouders geven verder aan dat de school de verwachtingen waarmaakt. Kinderen Voor de analyse van de behoeften van de kinderen gebruiken we verschillende instrumenten, Tevredenheidsonderzoek 2010 (TO), vragenlijsten sociale veiligheid (WMKPO) en schoolvragenlijsten (WMKPO). Elk instrument wordt eens in de twee jaar afgenomen bij groep 5 tot en met 8. We baseren ons op de laatste afnamen. We kiezen er bewust voor een instrument te gebruiken dat door de kinderen zelf wordt gescoord. Zij zijn onze doelgroep en zij kunnen zelf het best aangeven waar hun behoeften liggen. De uitkomsten van de resultaten worden besproken met het team. De TO 2010 is door 98% van de leerlingen ingevuld. Zij geven de school een 8,5, wat erg hoog is. Leerlingen gaan graag naar school en ervaren de sfeer op school als positief (TO,2010). Uit de vragenlijst sociale veiligheid scoren de leerlingen een 3,56 (op een 4puntsschaal) op de stelling “ik voel me veilig op school”. Leerlingen scoren lager op de vragen over de aandacht aan normen en waarden en aandacht voor een goede omgang op de TO. Dit is in overeenstemming met de uitkomsten van de vragenlijst sociale veiligheid (WMKPO, 2010) waar leerlingen een 2,75 scoren op de stelling “we oefenen in de klas hoe je met elkaar omgaat”. Leerlingen scoren iets lager dan de interne benchmark op vragen over feedback over de vorderingen en het rapport. De leerlingen zijn het minst tevreden over de rekenmethode. Ook zijn de leerlingen iets kritischer dan de interne benchmark over de ICT voorzieningen en het aantal computers.
Leerkrachten De analyse van de behoeften van de leerkrachten baseren we op het TO 2010. Verder maken we gebruik in deze analyse van de uitkomsten van de evaluatievergaderingen die aan het eind van elk schooljaar worden gehouden. Van de 19 teamleden hebben 13 het TO ingevuld. Zij geven de school
-‐7-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
een 7,9 wat ten opzichte van het landelijk gemiddelde hoog is. Leerkrachten geven aan zeer tevreden te zijn over het management. De directie is goed aanspreekbaar wanneer dat nodig is. Verder is er sprake van een eenduidigheid in de formulering en uitvoering van het beleid. De leerkrachten geven ook aan dat de directie adequaat optreedt bij incidenten. Ook is de directie goed op de hoogte van het wel en wee van de medewerkers. Deze laatste is 0,5 punten hoger gescoord dan het landelijk gemiddelde. Over het onderwerp huisvesting zijn de medewerkers tevreden. Ze zijn ontevreden over het schoonmaken van het sanitair en de aantrekkelijkheid van het schoolplein. Op het gebied van onderwijs en leren zijn de leerkrachten kritisch ten opzichte van de begeleiding en de zorg voor leerlingen. Dit betreft onder andere het rekening houden met verschillen tussen leerlingen de inrichting van de leerlingenzorg en specifieke voorzieningen voor zorgleerlingen. Leerkrachten vinden dat de informatie over het systeem van leerlingenbegeleiding beter kan. Binnen het onderdeel personeel komt naar voren dat de medewerkers het werkklimaat op school als prettig ervaren. Er is sprake van collegialiteit en de school bevordert de teamgeest. Ook zijn de medewerkers tevreden over de ontwikkelingsmogelijkheden. De medewerkers kunnen zich ontwikkelen, krijgen gelegenheid voor scholing en de directie stimuleert ontwikkeling in bijvoorbeeld functioneringsgesprekken. Leerkrachten ervaren de teamoverleggen als effectief en als voldoende. Het aantal overlegmomenten over leerling-zaken is het enige onderdeel wat leger dan de interne benchmark wordt gescoord. Er is sprake van een goed arbeidsomstandighedenbeleid. Leerkrachten zijn tevreden over de wijze van taakverdeling.
1.6
Curriculumanalyse Ons curriculum is gebaseerd op de kerndoelen die verder zijn uitgewerkt in methoden. We hanteren voor alle vakgebieden methoden die de kerndoelen dekken. Op dit moment werken we in de groepen 3 tot en met 8 met de volgende methoden : Tabel 5. Gebruikte methoden per groep Vakgebied Taal
Groep
Methode
3
Veilig leren lezen
4 tot 8 Lezen
Taal actief versie 3
3
Veilig leren lezen
4 tot 8
Estafette Leesbladen van Luc Koning
Begrijpend lezen
4 t/m 8
Tekst verwerken
Rekenen
3 t/m 8
Rekenrijk versie 2002
Schrijven
3 t/m 8
Zwart op Wit
Wereldoriëntatie •
Geschiedenis
Speurtocht
•
Aardrijkskunde
De blauwe planeet
•
Natuur
Natuniek
-‐8-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
•
Techniek
Natuniek
•
Sociale
Kinderen en hun sociale talenten
redzaamheid
Op voeten en fietsen
•
Verkeer
Expressie vakken Levensbeschouwing
Moet je doen! 1 t/m 8
Kind op Maandag
In de groepen 1/2 werken we volgens het concept van ontwikkelingsgericht onderwijs. Dit concept gaat uit van een geïntegreerde pedagogische en didactische werkwijze waarbij kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Voorwaarde om tot verdere ontwikkeling te komen is erop gericht dat kinderen ‘goed in hun vel zitten’, beschikken over voldoende zelfvertrouwen en nieuwsgierig zijn naar de wereld om hen heen (Janssen-Vos, 2003). Leerkrachten zorgen voor een rijk en krachtig onderwijsaanbod dat is verdeeld in vijf kernactiviteiten: •
Spelactiviteiten
•
Constructieve en beeldende activiteiten
•
Gespreksactiviteiten
•
Lees-schrijfactiviteiten
•
Reken-wiskunde activiteiten
De activiteiten zijn verbonden aan inhouden en thema’s die voor kinderen interessant en betekenisvol zijn. We spreken van activiteiten die rekening houden met de 4 B’s: betekenis, betrokkenheid, bedoelingen en bemiddelende rol van de leerkracht Als iets betekenis heeft voor kinderen, dan ontstaat betrokkenheid. En kinderen die betrokken zijn….leren/ontwikkelen zich! Maar de leerkracht blijft niet buiten spel. Hij heeft bedoelingen met de activiteiten en wil dat die activiteit op een hoger niveau terecht komt. Zie hier de 4e B: de bemiddelende rol van de leerkracht. De leerkracht zal zich telkens afvragen: welke interventies zet ik nu in om de kwaliteit van de activiteit te verhogen en waarom doe ik dat? De leerkracht zal moeten bemiddelen tussen wat moet en wat mag, tussen vraag van het kind en aanbod van het onderwijs, tussen wat de maatschappij van een school verwacht en wat het kind aan behoeftes heeft. Dit vraagt van de leerkracht een bepaalde attitude. De leerkracht moet in toenemende mate gaan reflecteren op het eigen handelen, het handelen steeds meer af gaan stemmen op wat voor kinderen van betekenis is in relatie tot de eigen bedoelingen. De leerkracht gebruikt bij zijn observatie de volgende punten om de kwaliteit van de activiteit in kaart te brengen. De leerlingen worden gevolgd met het Ontwikkel Volgmodel van Memelink. Dit geeft de leerkrachten zicht op de ontwikkeling van de leerlingen en zorgt daarnaast dat leerkrachten hun aanbod kunnen afstemmen op de zone van naaste ontwikkeling van de leerlingen. De zone van naaste ontwikkeling wordt voor elke leerling individueel bepaald, de leerkrachten clusteren de leerlingen met dezelfde zone van naaste ontwikkeling (indien mogelijk) en stemt het aanbod hierop af.
-‐9-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
De leerkrachten van de groepen 1/2 noteren aan het begin van elk thema de doelen die ze willen behalen voor de verschillende subgroepen en op welke manier ze dat willen doen. Hiervoor gebruiken ze het ontwerpschema 2010. De ingevulde schema’s worden gebundeld en voorgelegd aan de adjunct. In de kleuterbouw leggen we afspraken over het curriculum vast in de ontwikkelmap. Hierin staan de ontwikkellijnen voor de vakgebieden taal/lezen, rekenen en schrijven. Mei 2011 hebben we 2 Cito toetsen afgenomen: “Taal voor kleuters” en “Rekenen voor kleuters”. Aan het begin van elk schooljaar maken de leerkrachten een lesrooster conform de afspraken die zijn gemaakt volgens het aantal uren dat per vakgebied minimaal moet worden gegeven. Leerkrachten houden zich hier stipt aan, de directie checkt de roosters elk half jaar. Na afname van de Cito-LVS in januari in de groepen 3 t/m 7 wordt met elke leerkracht gekeken of het rooster nog voldoet. Als blijkt dat er een achterstand is voor een bepaald vakgebied, dan wordt het rooster aangepast door meer tijd in het rooster te plannen voor dat vakgebied.
1.7
Analyse van de opbrengsten “Opbrengst gericht denken en handelen” is de trend van de afgelopen jaren. De maatschappij verlangt van de school dat resultaten van de kernvakken taal, rekenen en lezen op niveau scoren. De inspectie controleert dit door zowel de tussenopbrengsten als de eindopbrengsten te volgen. De eindopbrengsten van het afgelopen jaar zijn voldoende: Tabel 6. Resultaten Cito-eindtoets Resultaat
Landelijke
eindtoets
ondergrens
2008
536,8
533,7
2009
531,6
533,8
2010
535,0
533,8
2011
534,7
533,8
Jaar
Communicatie met de inspectie verloopt via de algemeen directeur van de Stichting Fluenta. Binnen de stichting worden alle opbrengsten zorgvuldig bijgehouden en gevolgd en met de directeuren besproken. De stichting heeft nadrukkelijk “opbrengstgericht werken” opgenomen in het nascholingsbeleid van de directies. Binnen De Rank heeft de directie ook het opbrengstgericht werken met het schoolteam besproken. De directie onderschrijft het belang van goede opbrengsten voor de kwaliteit dat we op De Rank willen bieden. De directie heeft de afgelopen jaren de opbrengsten beter gevolgd en in kaart gebracht. De directie voert met alle leerkrachten zogenaamde opbrengst gesprekken. De directie heeft haar bewustwording overgebracht op de teamleden. Teamleden zijn met ingang van 2011 begonnen om zelf de resultaten van de Cito-toetsen in te voeren in het LVS. Leerkrachten kunnen zelf de analyses maken en dit verwacht de directie ook. Van belang blijft wel om vooral ook de methodetoetsen te analyseren, omdat deze op korte termijn het didactisch handelen kan aanpassen.
-‐10-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
In het schooljaar 2010-2011 is er beleid gemaakt op het analyseren van de Cito-Lovs, zie beleidsplan
Cito analyse De Rank. Hierin is opgenomen welke toetsen er op de Rank worden afgenomen, welke analyses er worden gedaan bij welk vakgebied en welke acties er volgen op de analyses. In dit stuk staat verder beschreven wie welk eigenaarschap heeft. Trendanalyse afgelopen periode Voor een uitgebreide beschrijving van de conclusies van de trendanalyse verwijzen we naar het beleidsplan Conclusie analyse Cito-Lovs. Globaal kunnen we stellen dat: •
De eindtoets 2009 was beneden minimum gestelde eisen van de inspectie. In 2008, 2010 en 2011 was de eindtoets op niveau van de minimum gestelde eisen.
In onderstaande analyses is het niveau waarmee we onze resultaten vergelijken het landelijk gemiddelde. Begrijpend lezen De score ligt boven het landelijk gemiddelde. Wel is er een duidelijke daling te zien in de resultaten met name in de groepen 4, 5 en 6. Groep 7 laat een stijging zien. De oorzaken hiervan zijn op dit moment nog niet duidelijk. Hier onderzoek naar doen is de zone van naaste ontwikkeling van de school. Rekenen Alle scores zijn boven het landelijk gemiddelde. Opvallend zijn de hoge scores die in de bovenbouw worden gehaald. Spelling De scores van spelling zijn zeer wisselend en op meerdere plekken onder het niveau. Dit is een zorg. Opvallend is de groepen 3 en 4 die een stijging laten zien en in 2010-2011 boven het niveau scoren. Er is een trend te zien in de scores van de groepen 5 van de afgelopen jaren. Deze is dalend en dit jaar onder niveau. Lezen Het is niet mogelijk om op het gebied van lezen AVI een trendanalyse te maken omdat pas vanaf eind schooljaar 2009-2010 deze toets wordt afgenomen. De scores van de DMT laten een zeer diffuus beeld zien. Dit komt omdat de toetsen niet goed zijn ingevoerd. Wat wel is te zien is dat groepen 3 en 4 boven gemiddeld scoren en de groepen 5, 6, 7 en 8 wisselend boven- onder gemiddeld scoren. Lezen is het afgelopen jaar speerpunt geweest. We verwachten hierdoor meer grip te krijgen op de resultaten. Vragen naar aanleiding van de trendanalyses: Is de invoering van basiscommunicatie en ADI van invloed op de positieve resultaten? Is er een relatie tussen de bewustwording van het juist gebruiken van de verschillende methodes en de positieve resultaten Wat maakt dat de rekenresultaten in de bovenbouw zo omhoog schieten? Is een keuze voor een nieuwe rekenmethode wel echt noodzakelijk?
-‐11-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Wat is een goede aanpak om de spellingresultaten op niveau te krijgen, leerkrachtgedrag, aandacht, instructie. Doen we met lezen nu de goede dingen en doen we die goed? Wanneer zijn we op de Rank tevreden met de opbrengsten? Wat zijn onze ambities? Wat zijn de opbrengsten van ons kleuteronderwijs? De directie heeft nog geen ambities geformuleerd, dit is zone van naaste ontwikkeling.
1.8
Evaluatie van de ontwikkelingen van de afgelopen vier jaar Tijdens het schrijven van het schoolplan 2007-2011 hebben we gekozen voor een nieuw motto: ”De Rank ontwikkelt, leeft, leert en bruist”. Dit motto is de afgelopen jaren leiden geweest in de keuzes die we hebben gemaakt. De school is de afgelopen 4 jaar ook gaan bruisen! De ontwikkelingen die we hebben doorgemaakt worden hieronder beschreven. Basiscommunicatie Veel aandacht voor het leerkrachtgedrag voor de groep. Uit analyse (2007) bleek dat er een groot verschil was tussen het leerkrachtgedrag voornamelijk tijdens te instructie en in gesprekken met kinderen. We hebben gemeend dit breed aan te pakken door de invoering van basiscommunicatie. Deze manier van communiceren is vakoverstijgend en behelst alle communicatie binnen de school. Basiscommunicatie heeft gezorgd voor een volgbare leerkracht voor alle leerlingen, leerkrachten die open vragen stellen, leerkrachten die de communicatie breed trekken, leerkrachten die minder aan het woord zijn en meer vragen aan leerlingen waardoor de aandacht en betrokkenheid van de leerlingen wordt verhoogd. Bovenal heeft de invoering van basiscommunicatie gezorgd voor meer rust in de school. Activerende directe instructiemodel Een logisch vervolg op basiscommunicatie was de invoering van het activerende directe instructie model, ADI-model voor het verhogen van de opbrengst van de instructie. Deze stap hebben we teambreed genomen op aangeven van de zoekgroep Digibord. Zij zagen het ADI-model als structuur waarbinnen het effectief gebruik van het digiborg geplaatst kan worden. Beide trainingen hebben flow in het team gebracht. De directie heeft deze ontwikkeling gevolgd en geborgd door middel van het invoeren van groepsbezoeken. Deze bezoeken worden minimaal drie keer per jaar gedaan om zo voor elke leerkracht hun ‘zone van naaste ontwikkeling’ te kunnen vaststellen op het gebied van basiscommunicatie en ADI-model. Opleiden in de school In 2008 is De Rank een partnerschap aangegaan met de Marnix Academie in Utrecht. Dit in het kader van de pilot Opleiden in de school, waarbij de verantwoordelijkheid voor het praktijkleren meer bij de
-‐12-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
basisscholen ligt. Er is een Interne coördinator opleidingen (ICO) aangesteld op de Rank die vier keer per jaar lessen bijwoont en de voortgangsgesprekken voert met de studenten en de mentor. Deze ontwikkeling heeft gemaakt dat wij ons meer verantwoordelijk voelen voor het opleiden van de studenten. Alle leerkrachten hebben de mentorentraining gevolgd, waar vaardigheden zoals reflectie, het voeren van gesprekken en geven van feedback centraal staat. Elk jaar staat een van de HBOvaardigheden (reflectie, generalisatie en transfer) centraal in een teamoverleg. Op deze manier borgen we de vaardigheden en kennis van de mentoren. In 2010 is de Rank officieel geaccrediteerd als opleidingsschool. Verder hebben we in het schooljaar 2010-2011 academische studenten in huis. Professionele leergemeenschappen Een belangrijk onderdeel van de het partnerschap is het komen tot gezamenlijke kennisconstructie. Dit hebben we op De Rank vormgegeven door het werken met professionele leergemeenschappen, die we zoekgroepen noemen. Leerkrachten, studenten en docenten van de Marnix academie maken deel uit van deze zoekgroep. De onderwerpen die worden onderzocht zijn aangedragen door de directie en geformuleerd in ambities. In 2008 zijn we gestart met drie zoekgroepen; digibord, visie en borging. Deze groepen zijn gekomen tot beleidsvoorstellen en veranderingen in de organisatie. Voor de inhoud van deze voorstellen verwijzen we naar de Samenwijsmap. In het schooljaar 2010-2011 zijn er drie nieuwe groepen gestart met de onderwerpen ontwikkelingsgericht onderwijs, differentiatie en ontwikkelinggerichte feedback. De volgende ambities zijn geformuleerd:
Ontwikkelingsgericht werken In de onderbouw van de Rank werken we steeds meer van uit de visie OGO. In het kader van één gedeelde visie, zoals verwoord door de zoekgroep Visie, willen we onderzoeken of deze visie ook in de hogere groepen tot verdieping, verbreding en verbetering van ons onderwijs kan leiden. Ambitie:
Ontwikkelingsgericht werken inzetten in alle bouwen van de school. Recht doen aan verschillen/ differentiatie Op de Rank willen we meer recht doen aan verschillen tussen leerlingen. Leerkrachten doen vanuit hun gevoel en professionaliteit wat kinderen nodig hebben, maar we missen samenhang en theoretische onderbouwing. Vanuit onze visie (zie zoekgroep vorig jaar) willen we eenheid in het aanpakken van verschillen tussen kinderen. Hierbij denken we aan de verschillende ontwikkelingsgebieden, recht doen aan verschillen ( en differentiatie meer en minder begaafde leerlingen) Ambitie:
Recht doen aan verschillen tussen leerlingen door middel van differentiatie.
-‐13-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Feedback aan kinderen/ ouders Het landelijk thema vanuit de overheid “Opbrengst gericht werken” zorgt voor bewustwording in het schoolteam. De rol die feedback daarin heeft, is nog te weinig onderzocht. Er liggen mogelijkheden om de prestaties van leerlingen in een breder kader te plaatsen waarin er een duidelijke rol is weggelegd voor ontwikkelingsgerichte feedback aan kinderen. Dit zou uiteindelijk kunnen doorwerken in een andere manier van rapportage aan kinderen en ouders. Ambitie:
Feedback een plaats geven binnen de brede ontwikkeling van leerlingen. Het werken met zoekgroepen en het rendement wat daaruit voor de schoolontwikkeling naar voren komt, heeft gemaakt dat de directie in het schooljaar 2010-2011 de onderwijs inhoud heeft neergelegd bij de zoekgroepen. Dit vraagt een andere vorm van leiderschap van de directie. Het goed formuleren van de ambities, dus heel helder hebben wat er leeft in de school, waar we naar toe willen en het volgen van de kennis die wordt geconstrueerd in de zoekgroepen. De directie van de Rank is erg enthousiast over deze manier van werken en ziet dat de vernieuwingen die vanuit de zoekgroepen komen meer rendement opleveren. Een belangrijk rendement van de zoekgroepen is het belang van theorie en wetenschappelijk onderzoek op het handelen van de leerkrachten. De afgelopen jaren zien we dat leerkrachten meer en meer handelen vanuit de theorie dit vergroot het professioneel handelen. Deze trend heeft ook gemaakt dat meerdere leerkrachten zijn begonnen aan een studie. Hier zijn we trots op! Invoeren nieuwe methoden De afgelopen vier jaar hebben we voor taal, natuur en techniek, schrijven, aardrijkskunde en geschiedenis een nieuwe methode ingevoerd. De komende jaren zullen er na uitgebreide analyse worden besloten of er een nieuwe methode aangeschaft moet worden. Nieuwe overleg structuur In 2008-2009 bleek de veranderende teamsamenstelling met een groeiend aantal duobanen te vragen om een andere manier van vergaderen. Als er op de dinsdag vergadering een besluit was genomen, bleek het voor de donderdaggroep een feit te zijn en er minder betrokkenheid te zijn met betrekking tot de uitvoering. De directie heeft toen een andere vergadercultuur geïntroduceerd; •
12 maal per jaar met het gehele team overleggen van 16.00 uur tot 19.00 uur alleen over onderwijsinhoud.
•
lopende zaken bespreken op de briefing, twee maal per week op dinsdag en donderdag van 8.15 tot 8.35 uur.
Het bleek een groot succes! Schooljaar 2009-2010 werd een pilot jaar en alle teamleden waren gemotiveerd om het uit te proberen. Na evaluatie hebben we gezamenlijk besloten om deze pilot om te zetten in beleid. Voorts hebben we gemerkt dat 12 overlegmomenten te veel zijn in een jaar. We hebben dit terug gebracht tot 6 inhoudelijke overlegmomenten en 6 professionele dialoogmomenten in
-‐14-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
schooljaar 2010-2011. Deze laatste momenten bestaan uit een zorgonderwerp en daarna intervisie. Hierbij zijn alleen de teamleden aanwezig die werken op die dag. Leiderschap De afgelopen vier jaar is er op het gebied van leiderschap veel veranderd op de Rank. Van een faciliterende directie naar een ruimte gevende en vertrouwen gevende en checkende directie. Deze beide lijken paradoxaal maar zijn een goede aanvulling op elkaar. De directie heeft de afgelopen jaren meer haar plek ingenomen, door heldere communicatie, het stellen van ambities, investeren in gesprekken met leerkrachten, leerkrachten aanspreken op hun professioneel handelen en het goed gefundeerd naar buiten treden. In gesprekken en groepsbezoeken staat de groeikracht van de leerkrachten centraal. De directie zoekt naar de zone van naaste ontwikkeling van elke leerkracht zodat elke leerkracht in ontwikkeling blijft. “Ieder mens heeft recht op feedback” is een veel gebruikt citaat van waaruit we werken. Dit geldt voor elke laag van de organisatie, leerling, leerkracht en directie. We zien dat leerkrachten het ook in de groep gebruiken, leerkrachten geven en hebben de leiding, dit geeft rust in alle systemen. Een centrale rol is er voor reflectie. Dit gebeurt ook in alle lagen van de organisatie. In het team maken we gebruik van het reflectiemodel van Bateson (Bosch & Jansen, 2004). We stellen elkaar vragen op de verschillende niveaus waarbij we vooral samen zoeken naar het niveau van de overtuiging. Hierbij is het stellen van goede vragen van groot belang, open en uitnodigend. Ieder lid van het systeem heeft inbreng en deze inbreng is nodig om samen verder te komen. Er is een flow (Csikszentmihalyi, 1999) in het team ontstaan en een grote tevredenheid bij ouders en kinderen. De directie werkt nu vooral aan de kop in plaats van aan de staart. Dit geeft rust in de organisatie. De komende jaren zullen we hier mee doorgaan. 5 gelijke dagen model Vanuit de Stichting Fluenta is beleid geïnitieerd ten aan zien veranderende schooltijden. In een visiedocument is de ambitie neergelegd dat alle Fluenta scholen uiterlijk 1 augustus 2014 overgaan op het 5-gelijke-dagen model. Op De Rank hebben we in het schooljaar 2009-2010 en 2010-2011 uitgebreid met het schoolteam, de medezeggenschapsraad en de ouders gecommuniceerd over dit onderwerp. Dit heeft geresulteerd in een ouderenquête waarin de grote meerderheid van de ouders akkoord ging met de invoering van het model per 1 augustus 2011. Met het schoolteam hebben we in het voorjaar van 2011 op een studiedag de invoering besproken aan de hand van een beleidsdocument van de directie (“Invoering 5-gelijke-dagen-model op De Rank”) Zorg De afgelopen 3 jaar heeft De Rank expertise vanuit SBO De Brug ingehuurd. Twee intern begeleiders, beiden één dag beschikbaar, hebben lijn gebracht in de zorg voor de individuele leerling. Nadat beiden aangaven te willen stoppen met hun werkzaamheden, heeft de directie samen met een externe intern
-‐15-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
begeleider, de zorg op de Rank nader geanalyseerd, om op grond van de analyse te komen tot een gedegen plan voor de toekomst. De belangrijkste punten: •
Beleidmatig is er te weinig op papier gezet.
•
De Rank mist een duidelijke visie op de Zorg.
•
De Rank zal moeten aansluiten met het beleid vanuit het samenwerkingsverband over passend onderwijs.
•
De IB heeft een duidelijke taakstelling nodig.
•
Meer aandacht voor de planmatige zorg vanuit de PDCA cyclus.
De directie heeft een groeidocument “Zorgplan” opgesteld voor de komende twee jaar. Er is vanuit dit plan een nieuwe intern begeleider benoemd, die samen met de directie de zorg vorm en inhoud gaat geven.
1.9
Prognoses: interne en externe ontwikkelingen Het onderwijs anno 2011 maakt een roerige tijd door. We hebben te maken met een overheid die enerzijds bezuinigt, anderzijds hogere eisen stelt aan het onderwijs. Ook het basisonderwijs is terecht gekomen midden in het maatschappelijk krachtenveld. Tussen nu en 2020 gaat veel veranderen in het onderwijs. Het blijft altijd lastig voorspellingen te doen, maar toch een klein aantal: •
Er zal meer aandacht komen voor prestaties van scholen, met name in kwantitatieve zin (opbrengsten).
•
Er zal meer aandacht komen voor excellente leerlingen.
•
Daarnaast zal de invoering van passend onderwijs en het zorgprofiel van scholen zorgen voor een bewustwording en profilering van de planmatige zorg die de scholen dienen te geven.
•
De financiering van het onderwijs zal onder druk blijven staan.
•
Terugloop van leerlingaantallen zal zorgen voor druk op formaties van scholen en de concurrentie tussen scholen doen toenemen.
•
Voor Vianen verwacht men 8-10% minder leerlingen. De Rank heeft een breed voedingsgebied waarin ook gebouwd zal worden. We verwachten vooralsnog een gelijk aantal leerlingen.
-‐16-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
2
Onderwijskundig beleid
2.1
Visie op onderwijs en ontwikkeling Het werken en leren op de Rank is gecentreerd rond drie psychologische basisbehoeften, relatie, competentie en autonomie (Deci & Ryan, 2002 en Stevens, 2002). Hieronder verstaan we: -
Relatie: dat leerlingen zich geaccepteerd weten, ze erbij horen, ze zich veilig voelen, verbondenheid
-
Competentie: dat leerlingen ontdekken dat ze de taken die ze moeten doen, aankunnen; ze ontdekken dat ze telkens meer aankunnen, dat ze groeien
-
Autonomie: dat leerlingen weten dat ze (een deel) van hun leergedrag zelf kunnen en mogen sturen
Deze drie basisbehoeften samen bepalen de richting van waaruit we werken met leerlingen en werken binnen het team. Op de Rank staat het leren en ontwikkelen van kinderen centraal, het is onze core business. Bij het leren en ontwikkelen vinden we het belangrijk om de behoefte van het kind te zien en te kijken naar de zone van naaste ontwikkeling. In de onderbouw is deze manier van werken geborgd (zie hoofdstuk 2). Het leren en ontwikkelen strekt zich uit over alle ontwikkelingsgebieden. We willen leerlingen aan het einde van hun basisschoolperiode een stevig fundament meegeven voor de rest van hun leven. De Rank is een gemeenschap waarin een ieder op zijn plek en binnen zijn verantwoordelijkheid zijn plek mag en moet innemen. De inzet van eenieder in de gemeenschap is van belang en wordt verwacht. Bovenstaande punten maken dat op de Rank het leren in de gemeenschap een plek heeft. We ervaren dat dit samen leren krachtig is als we dit op de verschillende niveaus (leerling, leerkrachten, studenten en directie) binnen de school vormgeven, de verschillende niveaus moeten in overeenstemming met elkaar zijn, het congruentieprincipe (Korthagen& Lagerwerf, 2008) ook wel het systemisch denken genoemd (Hellinger, 2008). Het samen leren is ook de basis voor het werken met zoekgroepen in het proces van onderwijs verandering. Onze visie op onderwijs is samen te vatten in het volgende motto:
De Rank …..leeft, leert, ontwikkelt en bruist!
2.2
Missie, mission statement en streefbeelden In de afgelopen jaren hebben we met het team gezocht naar de binnenring van Bateson: wat zijn onze overtuigingen? Wat vinden wij (directie en team) werkelijk van belang voor de ontwikkeling van onszelf, de kinderen, De Rank. Vanuit die overtuigingen hebben we voor de komende 4 jaar onze kernwaarden geformuleerd: 1. Leren en ontwikkelen:
competentie
2. Gemeenschap:
relatie
3. Ik doe er toe:
autonomie
4. Professionaliteit werkt:
leerkrachten en directie
-‐17-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
De waarden vinden hun wortels in de trits relatie-competentie- autonomie zoals verwoord door Ryan en Desi, 2002 en 1985. In dit schoolplan worden bovenstaande kernwaarden verder uitgewerkt. De kernwaarden worden concreet gemaakt in het handelen van een ieder die deelneemt aan de gemeenschap die de school is. De kernwaarden worden daarna verwoord in ambities en concrete doelen in hoofdstuk 4.3. Bovenstaande kernwaarden hebben onderling verbinding. De kernwaarden verbinden de stappen die we de komende jaren ondernemen.
2.3
Leerstofaanbod + Toetsinstrumenten Op de Rank maken we gebruik van effectieve methodes die voldoen aan de kerndoelen. De methodes worden bij de kernvakken integraal gebruikt. Een overzicht van de gebruikte methodes staat vermeld in 2.4 de curriculumanalyse. Het vervangen van de methodes staat vermeld in het investeringsoverzicht. Bij het vervangen van een methode volgen we de volgende stappen: -
grondige analyse van de huidige methode,
-
gesprekken met vakexperts,
-
inzicht verwerven in recent onderzoek om te onderzoeken of er nieuwe didactieken zijn,
-
opstellen van ambities en voorwaarden waar een nieuwe methode aan moet voldoen,
-
onderzoek door een deel van het team naar de nieuwe methodes
-
uitkomst van subgroep delen aan het team, voorstel van twee methodes
-
uitproberen van lessen van twee methodes
-
ervaringen uitwisselen, deze koppelen aan de ambities
-
keuze voor een nieuwe methode met het gehele team
-
vaststellen van een invoeringstraject en bepalen welke begeleiding nodig is voor leerkrachten.
In de groepen 1/2 worden methodes gebruikt bij het generen van ideeën. Toetsinstrumenten Op dit moment werken we op de Rank met methode gebonden toetsen en methode onafhankelijke toetsen van Cito-lovs. In de kleutergroepen werken we met het ontwikkelingsvolgmodel van Memelink. Tabel 7.overzicht methode onafhankelijke toetsen Toets
groep
Grafementoets (letterkennis)
1 en 2
Sociale veiligheid WMKPO
5 tot en met 8
Algemene vragenlijst WMKPO Memelink LVS (observatielijsten)
1 en 2
Grafementoets (letterkennis)
Begin 3
Cito DMT (woorden lezen)
3 tot en met 8
Cito AVI (teksten lezen)
3 tot en met 7
Cito spelling
3 tot en met 8
-‐18-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Cito rekenen en wiskunde
3 tot en met 8
Cito begrijpend lezen
3 tot en met 8
Cito entreetoets
7
We staan op dit moment voor de keuze of we ook in de groepen 1 en 2 op een onafhankelijke manier en landelijk genormeerd ons onderwijs willen meten in de groepen 1 en 2. Voor het komende jaar is het van belang om te kijken op welke manier we toetsen effectief inzetten in het vergroten van het leerrendement van de leerlingen. We zullen onderscheid moeten gaan maken tussen formatieve en summatieve toetsen. Waarbij de nadruk zal liggen op het formatieve toetsen. Deze manier van toetsen is een essentiële component in het verhogen van de opbrengsten van ons onderwijs (Black & Wiliam, 1998). Het eigenaarschap van de leerlingen zal meer centraal komen te staan als we op de Rank op die manier zullen gaan toetsen. De directie heeft een ambitie geformuleerd op het toetsen van leerlingen.
2.4
Leertijd Op de Rank besteden we de leertijd effectief. We beseffen dat leertijd een belangrijke factor is voor het leren en ontwikkelen van onze leerlingen om zich de leerstof eigen te maken. Het effectief besteden van de leertijd is een gesprekspunt in het team en in de opbrengstgesprekken in januari. Op de Rank zijn verschillende succesfactoren geformuleerd om de leertijd zo effectief mogelijk te laten zijn: •
Werken met het activerende directe instructiemodel (ADI-model) .
•
Leerkrachten benoemen aan het begin van de les het doel dat behaald moet worden met de instructie.
•
Leerkrachten communiceren volgens de principes van basiscommunicatie. Leerkrachten zijn minder aan het woord en communiceren effectief wat de leertijd ten goede komt.
•
De leerkrachten maken het lesrooster conform de afspraken voor tijd en vakgebieden. Dit rooster wordt voorgelegd aan de directie. Na de toetsing in januari passen de leerkrachten het rooster aan de behoeften van de groep aan.
•
Leerkrachten plannen hun lessen in een weekoverzicht, bereiden de lessen grondig voor
•
De dag start op de afgesproken tijd en we eindigen op tijd.
•
We gaan werken met een blokrooster, waarbij het houden aan het lesrooster van groot belang is.
•
Correctie van het werk van de leerlingen staat in verband met het voorbereiden van de instructie voor de vervolg lessen
•
De uitval van geplande onderwijsactiviteiten blijft beperkt
Het onderwerp leertijd kan niet los worden gezien van de onderwerpen effectieve instructie en opbrengstgericht werken. De samenhang tussen deze onderwerpen is te vinden in het beleidsplan.
-‐19-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
2.5
Pedagogisch Klimaat en sociale veiligheid We vinden het op de Rank belangrijk dat iedereen zich veilig en geborgen voelt. In het bijzonder de leerlingen. Het veilig voelen past bij de visie van de school waarin relatie een belangrijke pijler is. Een goed pedagogisch klimaat stimuleert het zelfvertrouwen, kinderen gaan met plezier naar school en dat is een basisvoorwaarde om te kunnen ontwikkelen. Op de Rank vinden we het belangrijk dat er openheid is waarin we positief gedrag de boventoon voert en wordt gezien. De regels en afspraken zijn vastgelegd in het reglement dat is opgenomen in de schoolgids. Komend schooljaar zal het padagogisch klimaat en sociale veiligheid centraal staan door de keuze voor de methode “De Vreedzame school”.
2.6
Didactisch Handelen Op de Rank werken we met het activerende directe instructie model. Dit model is in een studiedag aangeboden aan het team en integraal overgenomen. De afspraken die vallen onder het didactisch handelen van de leerkracht zijn vastgelegd in het beleidsstuk ADI model op de Rank. Alle instructie die door leerkrachten wordt gegeven, bestaat uit de 7 fasen; terugblik, oriëntatie, uitleg, begeleide inoefening, zelfstandige verwerking, evaluatie, terugblik- en vooruitblik. De instructie is interactief en de basiscommunicatie wordt ingezet. Verder is de instructie effectief, heeft een blijvend resultaat. Hiermee wordt een link gelegd met het opbrengstgericht werken op de Rank, (zie ho….). het model wordt ingezet als leerkrachten nieuwe leerstof uitleggen en er wordt veel nadruk gelegd op het aanleren van leerstrategieën. In het didactisch handelen van de leerkracht staat het geven van feedback centraal. Uit de uitkomsten van de zoekgroep ontwikkelingsgerichte feedback komt het belang van goede feedback aan kinderen ook naar voren. Uit onderzoek blijkt dat goede feedback heeft effect op het zelfregulerende vermogen van kinderen doordat ze inzicht krijgen in wat ze kunnen en nog moeten leren. Dit heeft weer effect op het verhogen van hun leerresultaten (Woolfolk et al, 2008). Op de Rank onderscheiden we gesproken en geschreven feedback. Dat laatste zal de komende jaren verder worden onderzocht. Samenhangend met de vorige punten benoemen leerkrachten het doel van de les aan het begin van iedere les. Leerlingen krijgen inzicht in wat er van hun wordt verwacht en kunnen zo ook beter omgaan met de feedback die wordt gegeven. Ook het stellen van vragen aan leerlingen is belangrijk in het leerkracht gedrag. Leerkrachten stellen op de Rank activerende vragen die aanzetten tot het denken van de leerlingen. Het stellen van de vragen is ook op andere lagen in het systeem belangrijk en terug te zien. Een laatste punt dat nauw samenhangt met het didactisch handelen is het toetsen van leerlingen (zie ho 3….). Op de Rank vinden we het van groot belang dat het handelen van de leerkracht volgbaar is voor de leerling, dat de leerling mede-eigenaar is van zijn groei/ontwikkeling en dat dit tot uitdrukking komt in het toetsen van de leerling.
-‐20-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
2.7
Kernvakken Binnen het verplichte curriculum op de Rank besteden we 60% van ons rooster aan de kernvakken: taal/lezen/spelling, rekenen/wiskunde. We zien de kernvakken als de basis, vooral het lezen. Wanneer de basis goed is, heeft dat positief effect op de andere vakken. De inspectie van het onderwijs monitoort de opbrengsten van deze vakken, door middel van de uitslagen van de Cito-toetsen, zowel tussentijds als de eindtoets. De inspectie is van mening dat onvoldoende opbrengsten grote risico’s inhouden voor de kwaliteit van het onderwijs. De Rank onderschrijft deze visie. We streven naar hoge opbrengsten. We rapporteren naar Fluenta alle opbrengsten volgens het afgesproken beleid. (zie Fluenta afspraken gebruik LOVS-toetsen en invoeren van gegevens in Dotcom) We streven middels de keuze voor goede methoden dat we aansluiten bij het toezichtskader van de inspectie: 1. Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2. De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 3. De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. (bron: inspectie van het onderwijs)
2.8
Sociaal-emotionele ontwikkeling Wanneer kinderen lekker in hun vel zitten en in een groep waar zij zich prettig voelen, zullen ze graag naar school gaan en goed presteren (Woolfolk, 2008). De Rank besteedt structureel aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen, zowel individueel als groep. Jaarlijks vullen de kinderen uit de groepen 5-8 een vragenlijst in (WMKPO). Vanuit de basiscommunicatie die we schoolbreed toepassen hebben we een doel gesteld: De Rank wil door het verbeteren van de communicatie in de groep komen tot verhogen van het niveau van de interactie: aan elk individu recht doen. Kinderen leren meer! (zie PPT “Basiscommunicatie 2010”.) De Rank heeft de afgelopen periode de methode “Kinderen en hun Sociale talenten” gehanteerd. In het kader van actief burgerschap wil de Rank zoeken naar meer structuur en verdieping in de sociaal-emotionele ontwikkeling (zie “Actief burgerschap”). Twee leerkrachten vervullen de rol van vertrouwenspersoon binnen de school. Zij ondersteunen kinderen op sociaal-emotioneel gebied, als dat wenselijk is. Zij maken een jaarverslag. Jaarlijks vindt vanuit de Stichting Fluenta een netwerkbijeenkomst plaats.
2.9
Actief burgerschap Bevordering van burgerschap en integratie is belangrijk en wettelijk verplicht voor alle scholen. De toelichting op de wet wijst op de afgenomen betrokkenheid tussen burgers onderling en tussen burgers en overheid. De plichten en rechten die bij burgerschap horen, lijken soms wat op de achtergrond te zijn geraakt. Daar komt nog bij, zo geeft de toelichting aan, dat niet iedereen gewend is aan burgerschapstradities en gebruiken van onze samenleving. Voor de Rank betekent de wettelijke
-‐21-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
burgerschapsopdracht dat we in ons onderwijs aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie zie voor een uitwerking hiervan “Actief burgerschap op de Rank 2009-06-16”. In ons onderwijsaanbod willen we het volgende bereiken: •
de bevordering van de sociale competenties;
•
openheid naar de samenleving en de diversiteit daarin, alsmede van bevordering van deelname aan en betrokkenheid bij de samenleving;
•
bevordering van basiswaarden en van de kennis, houdingen en vaardigheden voor participatie in de democratische rechtsstaat. Met basiswaarden wordt bedoeld, vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid, begrip voor anderen, verdraagzaamheid, autonomie, afwijzen van onverdraagzaamheid en afwijzen van discriminatie.
•
een leer- en werkomgeving waarin burgerschap zichtbaar is en die de leerlingen mogelijkheden biedt om daarmee zelf te oefenen.
De Rank wil in de komende jaren vanuit onze visie structuur aanbrengen in het actief burgerschap en dit zichtbaar maken. Zone van naaste ontwikkeling: keuze maken voor een methodiek.
2.10
ICT Op de Rank vinden we het belangrijk dat ICT in brede zin op functionele wijze het leerproces van de kinderen ondersteunt en bijdraagt aan een uitdagende leeromgeving. De Rank zat ICT verantwoord in. De directie monitoort, in overleg met de twee ICT-coördinatoren de gebruikte programma’s. In de groepen 3-8 maken gebruik van Digiborden en bijbehorende ondersteunende software. Bij de volgende methode zetten we Dichtbond software in: Veilig Leren Lezen, De Blauwe Planeet, Rekenrijk, Speurtocht, Natuniek. Daarnaast gebruiken we in groep 6, 7 en 8: Office (vooral Word en PowerPoint). We maken gebruik van vrij toegankelijke programma’s op internet (o.a. Rekenweb).
Zie: beleidsdocument “Inzet ICT, 2011” Actie: jaarlijkse update
2.11
Cultuureducatie “Cultuureducatie” heeft al enige jaren een vaste plaatst geven in ons lesprogramma. Dankzij subsidies van overheid en gemeente, kunnen we gebruik maken het aanbod van Kunst Centraal en andere instellingen. Cultuureducatie wil zeggen alle vormen van educatie waarbij cultuur of kunst als doel of als middel worden ingezet. Jaarlijks krijgen alle groepen een aanbod dat uit 2 onderdelen bestaat: een professionele kunstvorm en een onderdeel uit de culturele omgeving van de school (museum, bibliotheek, Grote Kerk). Jaarlijks is er contact met de coördinator van Kunst Centraal. Eén teamlid heeft als taak “Intern Coördinator Cultuur”, die participeert in de plaatselijke netwerkgroep.
Zie: Plan Cultuureducatie De Rank, 2007 Zone van naaste ontwikkeling: update cultuurplan 2007 en visie ontwikkeling op het gebied van creativiteitsontwikkeling op de Rank
-‐22-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
2.12
Zorg en begeleiding De Rank streeft ernaar, dat iedere leerling zich ononderbroken kan ontwikkelen en ontplooien. Omdat we te maken hebben met verschillen tussen leerlingen, moet het onderwijsleerproces zo ingericht worden, dat hier ook ruimte voor is. De uitgangspunten van onze zorg zijn: • De leerkracht is verantwoordelijk voor de ontwikkelingen van de kinderen op school. • Een doorgaande lijn vraagt een eenduidige werkwijze. • De doelen per schooljaar zijn het uitgangspunt van de ontwikkeling. • Er wordt gewerkt vanuit convergente differentiatie. • De leerkracht is de spil bij de ontwikkeling van het kind. • Er wordt gezocht naar de mogelijkheden van de leerling. • De ouders worden vanaf de start betrokken bij de ontwikkeling van hun kind(eren). De Rank beschikt over een systeem voor de signalering van achterblijvende leerlingen en hanteert daarbij een toetskalender. De vorderingen en de ontwikkeling van de leerlingen worden systematisch gevolgd en de leraren maken daarbij gebruik van observaties en toetsen. Bij de kleuters wordt systematisch het ontwikkelingsvolgmodel van Memelink gehanteerd. In de groepen 3 tot en met 8 houden de leraren de vorderingen bij met behulp van toetsen, voor de vakgebieden spelling, begrijpend lezen en rekenen en wiskunde. De Rank maakt onderdeel uit van het samenwerkingsverband Zuidwest Utrecht en conformeert zich aan het beleid. De zorg is een dynamisch gebeuren in de Rank. We streven ernaar om voor 2012 een up-to-date zorgplan gereed te hebben.
2.13
Opbrengsten Vanaf het schooljaar 2010-2011 worden de opbrengsten van de verschillende Cito-lovs toetsen gestructureerd gevolgd. De leerkrachten vullen vanaf die datum zelf de toetsresultaten in. We hebben er voor gekozen om de tussenopbrengsten en de eindopbrengsten structureel te volgen en te monitoren. Hiervoor hebben we afspraken gemaakt en deze vastgelegd in het beleid Opbrengsten volgen op de Rank.
2.14
Opleiden in de school Vanuit de visie van samen leren is de Rank een gecertificeerde opleidingsschool, zie beleidsplan opleiden op de Rank volgens de kwaliteitscriteria. De basisbehoeften, relatie, competentie en autonomie staan ook in het opleiden van studenten centraal. Allereerst is het belangrijk dat studenten zich welkom en thuis voelen op de Rank. Daarnaast bieden we studenten op de Rank een zo breed mogelijk pakket die past in hun zone van naaste ontwikkeling. Dit zoeken naar deze zone van naaste ontwikkeling staat centraal in de gesprekken die we voeren met studenten. Studenten worden op de Rank uitgedaagd om bij elkaar in de groep te kijken, studentenconsultatie. Volgens de principes van collegiale consultatie kijken de studenten naar elkaars
-‐23-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
lessen. Minimaal twee maal per jaar vindt er studentenoverleg plaats. Belangrijk is het bouwen aan gezamenlijkheid, gebruik maken van elkaars talenten en reflectie m.b.v. intervisie. Ook voor leerkrachten staat de zone van naaste ontwikkeling centraal. Twee maal per jaar is er een mentorenoverleg, waarin ervaringen worden gedeeld en intervisie wordt gedaan. Leerkrachten bespreken open waar ze tegen aan lopen, ze leren van elkaar Op de Rank dat het opleiden van studenten een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Het borgen van het opleiden van studenten op de Rank is vastgelegd, zie beleidsstuk. Elke drie jaar staat een van de de HBO-vaardigheden, reflectie, generalisatie en transfer centraal. Deze thema’s worden uitgewerkt in het teamoverleg, het mentorenoverleg en in de gesprekken van de ICO met mentoren.
-‐24-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
3
Integraal personeelsbeleid en professionalisering De scholen van de Stichting Fluenta willen zich versterken om samen in een professionele organisatie eigentijds onderwijs van hoge kwaliteit te bieden. We willen dit realiseren door o.a. te bevorderen dat onze school een flexibele en lerende organisatie is waar medewerkers met plezier volgens een eigen leerroute werken aan de ontwikkeling van hun talenten. Een veilig en inspirerend werkklimaat, ruimte voor inspraak, waardering, flexibiliteit en plezier in de persoonlijke groei vinden we daarbij belangrijk. Via Integraal Personeelsbeleid, stemmen we de ontwikkeling van elke medewerker, zijn of haar persoonlijke ambities en de realisering van de doelen van de scholen op elkaar af. Daarnaast willen we structureel en systematisch werken aan een lerende, professionele cultuur waarin van en met elkaar leren centraal staat. Dit is een continu proces.
3.1
Onze organisatorische doelen Hieronder vindt u een kwalitatief en kwantitatief overzicht van onze personele bezetting. We verwachten de komende jaren een licht groei van het aantal leerkrachten door de groei van het aantal leerlingen. We vinden het wenselijk dat de komende jaren het aantal LB leerkrachten groeit op de Rank zodat er in 2014 40% van de totale FTE voor leerkrachten is benoemd in de LB schaal. Tabel 8. Kwantitatief overzicht van de personele bezetting. Huidige situatie 1.
Aantal personeelsleden
23
2.
Verhouding man:vrouw
5:18
3.
Directeur (RDPO)
1
4.
Adjunct-directeur (RDPO)
1
5.
Leraren LA
17
6.
Leraren LB
2
7.
Intern begeleiders (gediplomeerd)
0
Intern begeleiders (niet gediplomeerd)
2
8.
ICT-specialisten
2
9.
Onderwijsassistenten
0
10.
Administratief medewerkers
1
11.
Conciërges
1
De consequenties van onze organisatorische doelen komen standaard aan de orde bij de gesprekken over persoonlijke ontwikkeling waarvan de afspraken worden vastgelegd in de Persoonlijke Ontwikkelingsplannen van de personeelsleden. In de voortgangsgesprekken daarover en de evaluatiegesprekken (beoordelingsgesprekken) worden deze afspraken geëvalueerd.
-‐25-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
3.2
De schoolleiding De schoolleiding wordt gevormd door een directeur en een adjunct-directeur. Een onderlinge taakverdeling is schriftelijk vastgelegd. De schoolleiding •
zorgt voor een klimaat waarin medewerkers en leerlingen zich veilig, geïnspireerd, gestimuleerd en gewaardeerd voelen.
•
is verantwoordelijk voor kwalitatief hoogwaardig onderwijs aan kinderen en vervult een voorbeeldfunctie in de school en haar omgeving.
•
bereidt beleid voor, dat wordt voorgelegd aan het team. Het team levert vanuit haar professionele deskundigheid een bijdrage aan het beleid van de school.
•
neemt, na hierover het team en de MR geraadpleegd te hebben, de beleidsbeslissingen.
•
is eindverantwoordelijk voor de opleiding van studenten.
Vanuit het oogpunt van kwaliteitszorg is investeren in leiderschap en de ontwikkeling daarvan cruciaal. De directie werkt systematisch aan de eigen ontwikkeling d.m.v. onder andere scholing, intervisie, (ontwikkel)assessment, collegiale consultatie, coaching, deelnemen aan netwerken, etc. De directeur beschikt over het diploma Schoolleider primair onderwijs en is “Register Directeur PO” waarmee een kwaliteitskeurmerk is gegeven. Met de Algemeen Directeur van Fluenta voert de directeur gesprekken over persoonlijke ontwikkeling en de voortgang daarvan. De adjunct directeur beschikt over het diploma basisvaardigheden onderwijsmanagement en over het diploma Schoolleider Primair Onderwijs. De adjunct directeur voert gesprekken over persoonlijke ontwikkeling en de voortgang daarvan met de directeur. Periodiek wordt het managementcontract tussen de algemeen directeur en de directie besproken. De Intern Begeleider adviseert de schoolleiding op het gebied van de leerlingenzorg.
3.3
♦
Stichting Fluenta: “Gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling”
♦
Stichting Fluenta: “Professionalisering directies”.
Integraal personeelsbeleid (inclusief professionalisering) Onze school hanteert het competentie woordenboek van “Tool for Talent”, zoals dat binnen het IPB beleid van de Stichting Fluenta is afgesproken. Het competentie woordenboek voldoet aan de Wet Beroepen In het Onderwijs (BIO). Jaarlijks formuleert de directie de uitgangspunten van de beschikbare formatie, de (interne) mobiliteit en de zo breed mogelijke inzetbaarheid van medewerkers. Hierbij wordt het schoolbelang goed afgewogen tegen de behoeften van individuele medewerkers.
3.3.1
Beleid m.b.t. Opleiden in de School. Op onze school leiden we studenten op tot onderwijsmedewerkers. Voor toekomstige leraren werken we daarvoor samen met de Marnix Academie als Partners in Opleiding en Ontwikkeling. Om de kwaliteit van het leren in de praktijk te waarborgen, realiseren we een aantal kwaliteitsvoorwaarden, waarmee we ons in 2010 hebben gekwalificeerd als opleidingsschool.
-‐26-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Om het praktijkleren vorm te geven is een Interne Coördinator Opleiden (ICO) werkzaam op school en zijn de medewerkers getraind in professionele begeleidingsvaardigheden. Deze vaardigheden worden ook ingezet bij het begeleiden van nieuwe collega’s in de school. Behalve dat studenten lesgeven aan (groepen) kinderen, houden team en studenten zich samen bezig met kennis delen, kennis verwerven en kennisconstructie, gericht op de ontwikkeling van zowel de school als van medewerkers en studenten. Onderzoek is hierbij een nieuw element waarvoor zowel kennis, attitude, vaardigheden in deze samenwerking ontwikkeld worden. Een voorbeeld hiervan is de professionele leerwerkgemeenschap, waarin studenten, leerkrachten en medewerkers van de Marnix Academie samenwerken aan een schoolontwikkelingsthema en waarin de praktijk van de school en de theorie van de PABO samenkomen (zie hoofdstuk 2.6). Dit draagt bij aan de professionalisering van onze teamleden en aan het lerende karakter van onze school. De directeur heeft, als onderwijskundig leider, een belangrijke rol in dit proces. De school realiseert een rijke leeromgeving voor studenten en leraren.
3.3.2
Werving en selectie We gaan bij Werving en Selectie uit van het beleid “Werving en selectie” van de Stichting Fluenta. Vacatures worden eerst intern gepubliceerd, tenzij anders wordt afgesproken. Sollicitanten reageren op een advertentie waarin de school zich kort profileert en beschrijft welke de eisen de school stelt aan haar toekomstige personeelsleden. Behalve gesprekken met de sollicitatiecommissie, geven toekomstige leraren een proefles, worden desgewenst referenties ingewonnen en/of de huidige werkplek bezocht. Bij het sollicitatiegesprek houden we een criteriumgericht interview dat gebaseerd is op onze competenties en de eisen. De sollicitanten moeten hun bekwaamheid kunnen aantonen (via het sollicitatiegesprek, het bekwaamheidsdossier en het portfolio). De studenten die op de scholen van de Stichting Fluenta zijn opgeleid, zijn een belangrijke wervingsbron van nieuw personeel. ♦
3.3.3
Stichting Fluenta: “Werving en selectie”.
Introductie en begeleiding Nieuwe leraren worden in het eerste jaar dat ze bij ons werken begeleid door een vaste mentor om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen. Deze mentor is geschoold. De mentor voert een begeleidingsplan uit. In dit plan wordt beschreven wanneer er contact is tussen mentor en leraar en wanneer de groepsbezoeken zijn gepland. Nieuwe leraren maken een POP dat zich richt op het leren beheersen van de competenties. De competenties zoals beschreven in Tool for Talent zijn hierbij uitgangspunt. Voor de mentor en de nieuwe leraar is tijd gereserveerd in het taakbeleid. In het eerste jaar dat de leraar op de school werkt, vindt 2 x een beoordeling plaats. Deze wordt uitgevoerd door de directeur. Voorafgaand aan het beoordelingsgesprek bezoekt de directeur een aantal lessen. De nieuwe leraar komt in aanmerking voor een vaste aanstelling bij een positieve beoordeling en als er sprake is van voldoende formatieruimte. In het tweede jaar dat een leraar bij ons werkt, wordt vanuit de Stichting Fluenta begeleiding aangeboden. Monitoring van dit beleid vindt plaats door de personeelsfunctionaris. ♦
Stichting Fluenta: “Begeleiding en beoordeling nieuw benoemde leraren”.
-‐27-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
♦
3.3.4
Stichting Fluenta: “Taakbeleid”.
Taakbeleid Binnen onze school vindt taakverdeling plaats zoals vastgesteld in het Taakbeleid. Hierin zijn de niet lesgevende taken en de deskundigheidsbevordering beschreven binnen de kaders van de CAO Primair Onderwijs. De schooltaken worden evenredig verdeeld en zoveel mogelijk afgestemd op de talenten, mogelijkheden en ambities van de leraren. Voor de eerste schooldag van het nieuwe schooljaar beschikt elke medewerker een overzicht van zijn taken. ♦
3.3.5
Stichting Fluenta: “Taakbeleid”.
Competentiemanagement, Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP), gesprekkencyclus en het bekwaamheidsdossier. Sinds 1 augustus 2006 is de Wet BIO van kracht en tegelijkertijd het Besluit Bekwaamheidseisen Onderwijs Personeel. Sinds dat moment gelden de bekwaamheidseisen (competenties) voor leraren en moet de school kunnen aantonen dat de leraren daadwerkelijk bekwaam zijn en in staat worden gesteld hun bekwaamheid te onderhouden. Het competentiewoordenboek ligt vast in “Tool for Talent”. Met behulp van dit instrument stellen leraar en directeur een Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP) op. In een cyclus van 4 jaar voert de directie POP-, voortgangsgesprekken en evaluatiegesprekken waarin functioneringsgesprekken en waardering/beoordeling zijn geïntegreerd. In het POP worden verbeterdoelen afgesproken in relatie tot de verbeterdoelen van de school. Aan de orde komen verder: werkdruk, loopbaanwensen, scholing, taakbeleid en mobiliteit.
De school houdt een bekwaamheidsdossier bij van iedere leraar. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de leraar en de directie. In het bekwaamheidsdossier worden de afspraken bijgehouden die de directie met de leraar maakt over het ontwikkelen en onderhouden van bekwaamheid. Concreet bevinden zich in dit bekwaamheidsdossier: • Afschriften van diploma’s en certificaten • De persoonlijke ontwikkelplannen • Afschriften van klassenbezoeken • De gespreksverslagen van POP, voortgangs- en evaluatiegesprekken. In de periodieke gesprekken over het management contract tussen directeur en algemeen directeur wordt dit onderwerp gemonitoord. ♦
Wet BIO (Beroepen in het Onderwijs).
♦
CAO Primair Onderwijs.
♦
Stichting Fluenta : “Gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling”.
♦
Stichting Fluenta : “Afspraken over personeelsdossiers”.
-‐28-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
3.3.6
Deskundigheidsbevordering (scholing – professionalisering) Binnen de normjaartaak valt de deskundigheidsbevordering van elke leraar. Wij vinden op De Rank een teamgerichte aanpak het meest doeltreffend. Daarom volgen we met elkaar drie teamscholing per schooljaar. Ook worden er Zes teamoverleggen gehouden waar inhoudelijke thema’s centraal staan. Deze onderwerpen worden aan het begin van elk schooljaar vastgesteld en aangegeven in het managementcontract. Daarnaast kunnen collega’s individueel scholing volgen, wanneer dat past binnen de visie en doelstelling van de school. Tabel 8. Te volgen scholing de komende jaren Jaar 2011-2012 2012-2013 2013-2014
♦
Thema
Wie voert uit
De Vreedzame school
Directie (René)
Leerwerkgemeenschappen
Directie (Esther)
De Vreedzame school
Directie (René)
Leerwerkgemeenschappen
Directie (Esther)
De Vreedzame school
Directie (René)
Leerwerkgemeenschappen
Directie (Esther)
CAO Primair Onderwijs.
♦
Stichting Fluenta: “Scholing en deskundigheidsbevordering”.
♦
Stichting Fluenta: “Taakbeleid”.
3.3.6.1 Professionele beroepshouding Het is voor de kwaliteit van de school van belang, dat de leraren goed kunnen lesgeven. Daarnaast hechten we veel waarde aan de professionele instelling van de leraren, aan een juiste beroepshouding. Daarbij gaat het erom dat alle leraren: • Handelen in overeenstemming met de missie en visie van de school en genomen besluiten loyaal uitvoeren; • Medeverantwoordelijk zijn voor de school, de leerlingen en elkaar; • Hun werk met anderen bespreken; • Zich adequaat voorbereiden op vergaderingen en bijeenkomsten; • Zichzelf en het klaslokaal openstellen voor anderen; • Aanspreekbaar zijn op resultaten en op het nakomen van afspraken; • Zichzelf ontwikkelen • Studenten en collega’s kunnen en willen begeleiden of helpen; • Beschikken over reflectieve vaardigheden; • Planmatig werken; • Een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de school.
-‐29-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
We gebruiken Tool for Talent om de competenties van de medewerkers te ontwikkelen, te bespreken en te waarderen.
3.3.7
Van en met elkaar leren. In een “lerende organisatie” leren we met en van elkaar. Het met en van elkaar leren vindt in een professionele organisatie dan ook structureel en systematisch plaats, zowel op schoolniveau, als op het niveau van de Stichting Fluenta. Er wordt gebruikt gemaakt van verschillende vormen zoals collegiale consultatie, intervisie, kwaliteitskringen, het deelnemen aan professionele leerwerkgemeenschappen, etc. Binnen het Partnerschap in Opleiding en Ontwikkeling kunnen de school en de medewerkers kennis ontwikkelen en delen, zowel in relatie met het opleidingsinstituut (De Marnix Academie), als met de studenten in de school. In de periodieke gesprekken over het management contract tussen directeur en algemeen directeur wordt dit onderwerp gevolgd en/of besproken.
3.3.7.1 Klassenbezoek De directie legt elk jaar bij iedere leraar minimaal drie klassenbezoek af. Deze bezoeken worden afgestemd op de zone van naaste ontwikkeling van elke collega. Bij nieuwe leerkrachten en leerkrachten waarbij dit nodig is kunnen meerdere klassenbezoeken worden afgelegd. Dit is een belangrijke taak van de directeur en de adjunct directeur. Bij het klassenbezoek worden –in overlegcompetenties geobserveerd. Daarnaast wordt bekeken of de leraar op een correcte wijze uitvoering geeft aan de gemaakte afspraken. Na afloop van het klassenbezoek volgt een gesprek waarin de bevindingen worden besproken. De bevindingen worden vastgelegd en krijgen een plek in het bekwaamheidsdossier. In de periodieke gesprekken over het management contract tussen directeur en algemeen directeur wordt dit onderwerp gevolgd en/of besproken. ♦
Zie het beleid: “Gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling”.
3.3.7.2 Teambuilding “Scholen maken mensen, mensen maken scholen”. Onderwijs is steeds meer teamwerk geworden. Naast de zorg voor elkaar, willen we samen leren, samen groeien. We zijn een “lerende organisatie”. De directie initieert activiteiten om de teamvorming, de binding met elkaar, actief te bevorderen.
3.3.8
Functiebouwwerk Met de invoering van het functiebouwwerk is uitvoering gegeven aan wat tussen werkgevers en werknemers is afgesproken over de invoering van de zogeheten functiemix. Kern daarvan is dat door differentiatie enerzijds carrièreperspectief voor medewerkers ontstaat en dat anderzijds via dit onderdeel van het personeelsbeleid de organisatie een kwaliteitsslag maakt m.b.t. het primaire proces in de lerarenfuncties (LA/LB). Volgens de CAO zal in 2014 40% van onze leraren benoemd in de functie van senior leraar LB. Ook de overige functies zijn beschreven in het functieboek.
-‐30-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
De functiebeschrijving uit het functieboek zal één van de elementen gaan vormen voor de evaluatie over hoe de werkzaamheden worden uitgevoerd.
3.3.9
♦
CAO Primair onderwijs
♦
Stichting Fluenta: “ Invoeringsplan functiebouwwerk en functieboek”.
Mobiliteitsbeleid Mobiliteit in de breedste zin betekent open staan voor verandering, flexibel zijn, zodat competenties in de breedste zin worden ontwikkeld. Mobiliteitsbeleid is een belangrijk instrument om te bewerkstelligen dat medewerkers op de juiste plaats werken. Daaronder verstaan we dat ze zich uitgedaagd voelen hun kwaliteiten in te zetten, de ruimte hebben hun talenten verder te ontplooien, de motivatie en de mogelijkheden hebben om een positieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de school. Mobiliteit is in principe vrijwillig. Belangstelling voor mobiliteit wordt jaarlijks geïnventariseerd door de personeelsfunctionaris. Verplichte mobiliteit wordt toegepast als oplossing voor een concreet probleem. Het (meerjaren) bestuursformatieplan en de organisatorische doelen van de school geven de kaders aan waarbinnen mobiliteit vorm kan krijgen. Het mobiliteitsbeleid wordt jaarlijks geëvalueerd door de personeelsfunctionaris met de directeuren van Fluenta.
3.3.10
♦
CAO Primair onderwijs.
♦
Stichting Fluenta: “Mobiliteitsbeleid”.
Verzuimbeleid In het “Ziekteverzuimbeleidsplan” is onze visie op verzuim “Ziekte overkomt je, over verzuim overleg je.” verder uitgewerkt. Doel is om ziekte, arbeidsongeschiktheid en beroepsziekten te voorkomen, ziekteverzuim tot een minimum te beperken en de wetgeving op dit gebied na te leven. We worden daarbij ondersteund door een Arbo-dienst. Als extra begeleiding gewenst is, zijn er mogelijkheden voor ondersteuning. Jaarlijks wordt door de Arbo-dienst een verzuimanalyse opgesteld die zowel op stichting- als op schoolniveau wordt besproken. Verbeterpunten daaruit worden meegenomen in het volgende jaarplan. ♦
Stichting Fluenta: “Ziekteverzuimbeleidsplan”.
-‐31-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
4
Kwaliteitsbeleid
4.1
Het beleid met betrekking tot de bewaking en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Wij onderscheiden kwaliteit en kwaliteitszorg. We streven kwaliteit na en we zorgen ervoor dat wij samen het beste uit onszelf en uit onze leerlingen halen. Systematische kwaliteitszorg heeft een cyclisch karakter en bestaat uit een aantal fasen: kwaliteit beschrijven, uitvoeren, (laten) beoordelen, verbeteren of borgen en evalueren (PDCA). Van belang hierbij is dat onze kwaliteitszorg gekoppeld is aan het integraal personeelsbeleid (hoofdstuk 4). We streven ernaar, dat onze medewerkers competenties ontwikkelen die gerelateerd zijn aan de beleidsterreinen die wij belangrijk vinden. Daarom borgen we dat schoolontwikkeling en de ontwikkeling van onze medewerkers parallel verloopt.
Onze afspraken m.b.t. kwaliteitszorg zijn: 1. We hebben inzicht in de kernmerken van onze leerlingenpopulatie. 2. We beschikken over doelen (afspraken) bij diverse beleidsterreinen. 3. We beschikken over een evaluatieplan waardoor geborgd is, dat de verschillende afspraken minstens 1 x per vier jaar beoordeeld worden. 4. We laten de kwaliteit van onze school cyclisch beoordelen door ouders, leerlingen en leraren. 5. We werken planmatig aan verbeteringen (vanuit de documenten: schoolplan en jaarplan). 6. We evalueren stelselmatig of onze verbeterplannen gerealiseerd zijn. 7. We borgen onze kwaliteit (o.a. door zaken op schrift vast te leggen). 8. We rapporteren aan belanghebbenden (inspectie, bevoegd gezag, (G)MR en ouders). 9. We waarborgen de sociale veiligheid van medewerkers en leerlingen. Met onze kwaliteitszorg geven wij uitvoering aan onze missie: ‘het bieden van kwalitatief hoogwaardig
onderwijs aan kinderen’.
4.1.1
De wijze waarop het bevoegd gezag bewaakt dat de kwaliteit wordt gerealiseerd. Om onze doelstellingen te realiseren en onze kwaliteitszorg cyclisch te monitoren maken we gebruik van kwaliteitsinstrumenten. Alle scholen van Fluenta hanteren een aantal kwaliteitsinstrumenten (w.o. WMK-PO) die gezamenlijk een integraal systeem vormen dat de kwaliteit van het onderwijs op groepsniveau, schoolniveau en stichtingsniveau volgt en toetst. In de notitie “Kwaliteitsinstrumenten” hebben wij afspraken vastgelegd over het planmatig en cyclisch monitoren en toetsen van de kwaliteit van de school. Deze afspraken hebben betrekking op alle vijf kwaliteitsdomeinen zoals deze worden onderscheiden in het kernkader primair onderwijs van de Inspectie van het Onderwijs, te weten: Opbrengsten, Onderwijsleerproces, Zorg en Begeleiding, Kwaliteitszorg en Wet- en regelgeving. Het bevoegd gezag bewaakt het proces en de resultaten door middel van cyclische evaluaties. Deze evaluaties vinden o.a. plaats door middel van:
-‐32-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
• De jaarlijkse Opbrengstendag. Aan het begin van ieder schooljaar presenteert de school haar analyses van de resultaten van het afgelopen jaar aan het bevoegd gezag en voorziet deze analyses met ontwikkelvoorstellen. • Het Managementcontract. Jaarlijks sluit het bevoegd gezag met de directie van de school een managementcontract af waarin streefdoelen voor het komend schooljaar op de onderscheiden kwaliteitsdomeinen zijn opgenomen. Monitoring van dit contract vindt drie keer per jaar plaats. • Tussentijdse monitoring van de toetsresultaten. Twee keer per jaar worden de resultaten van de (tussen-)toetsen op stichtingsniveau geïnventariseerd en besproken. Dit proces wordt bewaakt door de beleidsmedewerker kwaliteit. • Kwaliteitsvragenlijsten. Door middel van een enquête wordt één keer per vier jaar bij ouders, leerlingen, personeel en management kwaliteitsvragenlijsten afgenomen. • Interne audits (onder voorbehoud i.v.m. pilot-status) Eén keer in de vier jaar wordt door de directie van een collega-school een audit uitgevoerd. ♦
4.1.2
Stichting Fluenta “Kwaliteitsinstrumenten”
De wijze waarop het bevoegd gezag vaststelt welke maatregelen ter verbetering van de kwaliteit nodig zijn. Het bevoegd gezag stelt, op grond van de resultaten van de cyclische evaluaties van de Opbrengstendag, de monitoring aan de hand van het managementcontract, de tussentijdse monitoring van de toetsresultaten, de resultaten van de kwaliteitsvragenlijsten, de resultaten van de interne audits en door eigen observaties vast welke maatregelen ter verbetering van de kwaliteit nodig zijn. Maatregelen die het bevoegd gezag kan nemen ter verbetering van de kwaliteit zijn bijvoorbeeld: • het laten uitvoeren van een interne of externe analyse • intensieve interne of externe ondersteuning of begeleiding van personeel of directies • uitvoeren van interventies op personeelgebied
4.1.3
Maatregelen en instrumenten om te waarborgen dat het personeel zijn bekwaamheid onderhoudt. Maatregelen en instrumenten om te waarborgen dat het personeel zijn bekwaamheid onderhoudt worden beschreven in hoofdstuk 4.
4.2
Evaluatie en analyse schoolplan 2007 – 2011 Zie voor de evaluatie en analyse van de afgelopen schoolplanperiode Hoofdstuk 2.
-‐33-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
4.3
Planning schoolontwikkeling 2011 – 2015
4.3.1
Ambities en concrete doelen Het schoolplan geeft globaal de verbeterdoelen aan. Per schooljaar beschrijven we de ambities uitgebreid in het Managementcontract. Aan het eind van ieder schooljaar evalueren we of we de ambities in voldoende mate gerealiseerd hebben. We plannen daartoe jaarlijks een evaluatiemoment. De bevindingen worden opgenomen in het managementcontract van het volgend schooljaar. In de onderstaande tabellen wordt per beleidsterrein aangegeven aan welke kernwaarden hiermee worden uitgewerkt in BOLD.
Ambities en doelen van het onderwijs 2011 – 2012 Beleidsterrein
Ambitie
doelen
Consequentie
Evaluatie en borging
Pedagogisch klimaat
Op de Rank zijn kinderen
-kinderen voelen zich mede
Invoeren van de methode
Na elk blok zal op
Levensbeschouwelijke
autonoom, voelen ze zich
verantwoordelijk voor elkaar.
“De Vreedzame school”,
aangeven van de
identiteit
gezien in de
-bevorderen van groepsvorming
blok 1 “we horen bij elkaar”
stuurgroep een
Gemeenschap
gemeenschap. Een ieder,
-bevorderen van een positief
En blok 2 “we lossen
evaluatiemoment worden
Relatie
leerling en leerkracht,
sociaal klimaat
conflicten zelf op”.
gehouden. Na één jaar zal
Autonomie
weet op welke manier zij
-kinderen kunnen zelf
het programma worden
hun plek mogen in nemen
constructief conflicten oplossen
geëvalueerd met de
in deze gemeenschap. Zorg en begeleiding
Competentie
kinderen.
Vervolg van de zoekgroep
-kinderen krijgen meer
differentiatie.
specifieke leerstof aangeboden
Op de Rank doen we recht
dat past bij hun zone van naaste
aan verschillen tussen
ontwikkeling.
leerlingen door middel van
-kinderen worden uitgedaagd in
differentiatie.
hun zone van naaste -‐34-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
ontwikkeling op de andere ontwikkelgebieden (OGO) Zorg en begeleiding Competentie
Op de Rank werken we
-uitwerking van de visie zoals
Leerkrachten handelen
Evaluatie door nieuwe IB-
met planmatig aan de
verwoord in het zorgplan 2011-
conform de afspraken.
er
kwaliteit van de zorg aan
2015
kinderen.
-leerkrachten hebben kennis van
….
de doelen die kinderen die moeten halen -kinderen op de Rank werken in een niveaugroep Didactisch handelen
Competentie
Op de Rank weten
-kinderen kunnen hun zone van
Aan het einde van het jaar
kinderen wat hun zone
naaste ontwikkeling benoemen
is er een nieuw werkverslag
van naaste ontwikkeling
op de hoofdvakken.
dat het huidige rapport zal
is.
-kinderen zijn bekend met hun
vervangen.
Vervolg van de zoekgroep
sterke en zwakke punten en
OGO en feedback
weten op welke manier ze hier aan kunnen werken.
Didactisch handelen
Op de Rank rekenen met
-kinderen krijgen sommen
De hoofdbewerkingen
Evaluatie aan het einde
Leerstofaanbod
het programma de
aangeboden via een webbased
zullen vlotter zijn
schooljaar, besluit tot
Rekentuin
programma die passen bij hun
geautomatiseerd waardoor
voortzetting.
vaardigheidsscore.
kinderen gemakkelijker uit
Competentie
het hoofd sommen kunnen oplossen -‐35-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Leerstofaanbod en
Lezen
didactisch handelen
Invoering van de nieuwe
De kinderen gaan beter en
Implementatie en evaluatie
methode Estafette
vlotter lezen.
van het nieuwe leesonderwijs
Leerstofaanbod en
Taal/spelling
didactisch handelen
Analyseren van het huidige
Onder leiding van de
gebruik van de methode “Taal
directie de methode
Actief 3” en afspraken maken
analyseren en effectieve
met de leerkrachten over
werkafspraken maken
Volgen en evalueren
effectief gebruik. Spelling volgen, conform de gemaakte afspraken
Ambities en doelen van het onderwijs 2012 – 2013 Beleidsterrein
Ambitie
Doelen
Consequentie
Evaluatie en borging
Pedagogisch klimaat
Op de Rank zijn kinderen
-kinderen leren belangrijke
Invoeren van de methode
De stuurgroep neemt de
Levensbeschouwelijke
autonoom, voelen ze zich
communicatieve vaardigheden
“De Vreedzame school”,
evaluatiepunten van het
identiteit
gezien in de
zoals:
blok 3 “we hebben oor voor
vorige jaar mee. Na elk
Gemeenschap
gemeenschap. Een ieder,
Duidelijk communiceren
elkaar”
blok zal op aangeven van
Relatie
leerling en leerkracht,
Goed luisteren
En blok 4 “we hebben hart
de stuurgroep een
Autonomie
weet op welke manier zij
Vragen stellen
voor elkaar”.
evaluatiemoment worden
hun plek mogen in nemen
Verplaatsen in de ander
gehouden.
in deze gemeenschap.
Verschil van mening
Na het tweede jaar zal het
overbruggen
programma opnieuw
-kinderen leren omgaan met
worden geëvalueerd met
-‐36-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
gevoelens van zichzelf -kinderen kunnen zich inleven in de gevoelens van de ander Opbrengsten Competentie
Op de Rank zijn de
-doordat er meer planmatig
tussenopbrengsten en de
wordt gewerkt aan het bieden
eindopbrengsten ruim
van de zone van naaste
boven het landelijk
ontwikkeling van kinderen zal dit
gemiddelde.
terug te zien zijn in hogere opbrengsten
-‐37-‐
de kinderen.
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
4.3.2
Het evaluatie- en borgingsplan In de schoolplanperiode worden alle beleidsterreinen met een zekere regelmaat geëvalueerd en geborgd. Welk beleidsterrein wanneer geëvalueerd wordt, staat aangegeven in onderstaand schema. De opbrengsten evalueren we jaarlijks op school- en op stichtingsniveau (Opbrengstendag) en de beleidsterreinen die gerelateerd zijn aan onderwijs en leren en schoolcondities evalueren we met een lagere frequentie. In onze jaarplannen nemen we steeds op welk beleidsterrein wanneer in dat jaar geëvalueerd wordt. Over de uitkomsten van de evaluaties wordt gerapporteerd aan het bevoegd gezag, de (G)MR en de ouders. Tabel 10. Voorstel planning evaluatie en borging per beleidsterrein: 2011
2012
2013
2014
2012
2013
2014
2015
Levensbeschouwelijke identiteit
X
Pedagogisch klimaat Didactisch handelen
X X
Zorg en begeleiding
X
Leerstofaanbod
X
Integraal personeelsbeleid
4.4
X
Opbrengsten
X
X
X
X
Totaal
2
2
3
3
Verantwoording naar ouders Wij vinden het belangrijk om de kwaliteit van de school zichtbaar en aantoonbaar te maken. Naast het afleggen van verantwoording aan het bevoegd gezag en de inspectie (verticale verantwoording) leggen wij ook verantwoording af aan de ouders onder andere in door de MR (horizontale verantwoording). We informeren ouders via de informatiekanalen zoals nieuwsbrieven, website en informatiebijeenkomsten. Elk jaar krijgen ouders een schoolgids en een jaarinfo uitgereikt.
-‐38-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
5
Financieel beleid Jaarlijks worden door Stichting Fluenta in overleg met alle betrokken directies de volgende zaken opgesteld: • Begroting (per kalenderjaar) voor personeel en materiële zaken • Meerjareninvesteringsplan (per kalenderjaar) • Bestuursformatieplan (per schooljaar) De school maakt bij de besprekingen met betrekking tot voornoemde zaken keuzes binnen de gestelde financiële kaders. De directies zijn eindverantwoordelijk om binnen deze financiële kaders op schoolniveau te blijven. De financiële administratie en de personeels- en salarisadministratie worden door Stichting Fluenta in eigen beheer uitgevoerd. Rapportages op schoolniveau met betrekking tot de uitputting van de begroting en de inzet van personeel worden periodiek verstrekt aan de directies. Rapportages op stichtingsniveau met betrekking tot de uitputting van de begroting en de inzet van personeel worden periodiek door het College van Bestuur verstrekt aan de Raad van Toezicht. Jaarrekening en jaarverslag worden opgesteld conform de opgelegde richtlijnen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en gecontroleerd door een accountant, die na de controle de accountantsverklaring afgeeft.
5.1
Sponsoring Bij sponsoring geeft een sponsor geld, goederen of diensten aan een school in ruil voor een tegenprestatie. Deze tegenprestatie vindt in schoolverband plaats onder verantwoordelijkheid van de school. Zonder tegenprestatie is er geen sprake van sponsoring, maar van een schenking. Er zijn wettelijke voorwaarden voor sponsoring in het primair onderwijs. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft in 2009 met veertien organisaties een convenant afgesloten. Het convenant bevordert of bestrijdt sponsoring niet. Met de gedragsregels uit het convenant kunnen scholen op een verantwoorde manier met sponsoring omgaan. Er staat in waar scholen op moeten letten, waar sponsors aan gebonden zijn, wat valkuilen zijn en hoe scholen inspraak van ouders, teams en leerlingen moeten organiseren. Enkele regels uit het convenant zijn: • Nieuwe sponsorcontracten moeten zich richten op een gezonde levensstijl van leerlingen. • Bedrijven mogen alleen met scholen samenwerken vanuit een maatschappelijke betrokkenheid. • De samenwerking tussen scholen en bedrijven mag geen nadelige invloed hebben op de geestelijke en lichamelijke ontwikkeling van leerlingen. • De kernactiviteiten van de school mogen niet afhankelijk worden van sponsoring. De Inspectie van het Onderwijs (Onderwijsinspectie) houdt toezicht op de naleving van de regels. Stichting Fluenta onderschrijft het convenant volledig.
-‐39-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Ouders en leraren hebben het recht om via de medezeggenschapsraad (mr) hun stem te laten horen over het afsluiten van een sponsorcontract. De scholen zijn verplicht om het sponsorbeleid in de schoolgids en het schoolplan op te nemen.
5.2
Ouderbijdragen De scholen vragen aan ouders van leerlingen een bijdrage voor bepaalde activiteiten. Deze gevraagde bijdrage aan/van ouders is per definitie vrijwillig, en kan nooit verplicht worden gesteld.
-‐40-‐
Schoolplan de Rank 2011-‐2015
Bijlagen op school Taakverdeling directie / IB en personeel
4.1
♦ Zie beleid gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling
4.2
♦ Zie notitie “professionalisering directies”.
4.2
♦ Zie beleid: “Werving en selectie”
4.3.2
♦ Wet BIO (Beroepen in het Onderwijs);
4.3.5
♦ CAO Primair Onderwijs;
4.3.5
♦ beleid “Gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling”; ♦ beleid “Afspraken over personeelsdossiers”.
4.3.5 4.3.5.
♦ het beleid: “Scholing en deskundigheidsbevordering”;
4.3.6
♦ de CAO Primair Onderwijs;
4.3.6
♦ het Taakbeleid.
4.3.6
♦ Zie het beleid Gesprekkencyclus en persoonlijke ontwikkeling. 4.3.7.1. ♦ CAO Primair onderwijs
4.3.8
♦ Stichting Fluenta: “ Invoeringsplan functiebouwwerk en functieboek”. ♦ Stichting Fluenta: “Mobiliteitsbeleid”.
4.3.8 4.3.9
♦ Stichting Fluenta: “Ziekteverzuimbeleidsplan”.
4.3.10
Referentielijst Bosch, W., en Jansen, M., (2004), Leren op de werkplek, Stagehandboek voor pabo-studenten, HBuitgevers, Baarn Black, P., en Wiliam, D., 1998, Inside the blackbox: Raising standards through classroom assessment. Woolfolk, A., Hughes, M. en Walkup, V., (2008), Psychology in education. Pearson, Harlow Janssen-Vos, F., (2003) Basisontwikkeling in de onderbouw, Van Gorcum, Assen Csikszentmihalyi, M., (1999). Flow: Psychologie van de optimale ervaring. Amsterdam, Boom Stevens, L., (2002). Zin in leren, afscheidscollege. Apeldoorn, Garant
-‐41-‐