Online Community Tot slot is afgesproken het resultaat van de Schetsschuit gezamenlijk verder uit te werken via een ‘online community’. Dit is een afgeschermd gedeelte van de website www.waddenvereniging.nl/klimaatverandering, die verder voor iedereen toegankelijk is. Hier is ook dit korte verslag van de schetsschuit ZW-Ameland te vinden, evenals meer informatie over het programma ‘Samen Werken aan Klimaatbuffer Wadden’ en over klimaatverandering en het Waddengebied algemeen. De Waddenvereniging stimuleert de actieve deelname aan de online community. Het streven hierbij is te komen tot een gedragen Plan van Aanpak voor een Natuurlijke Klimaatbuffer Zuidwest Ameland.
Waddenvereniging Droogstraat 3 Postbus 90 8860 AB HARLINGEN +31 517 493 693
[email protected] www.waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl/klimaatverandering Zie ook: www.klimaatbuffers.nl
Schetsschuit Zuidwest Ameland
Beleef de Wadden. Beleef de bijzondere natuur, de rust en het open landschap. Help ons dit ruige natuurgebied te beschermen. © Waddenvereniging, 2009. Foto voorpagina: Roy Vrouwenvelder / Tekst: Anky Woudstra
Veiligheid en natuur hand in hand
Schetsschuit Zuidwest Ameland
Avondsessie: presentaties
Is het mogelijk Zuidwest Ameland in te richten als natuurlijke klimaatbuffer? Deze vraag staat centraal tijdens de ‘Schetsschuit’ van de Waddenvereniging op 14 en 15 april 2009 in Ballum, Ameland. Zo’n achttien deelnemers van Gemeente Ameland, Wetterskip Fryslân, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, Waddenvereniging en bewoners, aangevuld met enkele deskundigen, buigen zich over de toekomstige inrichting van Zuidwest Ameland. Daarbij wordt coöperatief en productief gewerkt.
Anky Woudstra (Waddenvereniging) licht toe hoe het concept ‘Natuurlijke Klimaatbuffer’ in het Waddengebied kan worden toegepast. De Waddenzee en de eilanden zijn in de loop der eeuwen op natuurlijk wijze gevormd bij een stijgende zeespiegel. Getij, wind en golven zorgden voor een dynamisch landschap. De natuurlijke veerkracht van het waddensysteem is echter afgenomen door inpolderingen en (stuif)dijken. Dit maakt het systeem kwetsbaar voor klimaatverandering en versnelde stijging van de zeespiegel. Herstel van de vormende processen van zand, wind en water kan bijdragen aan een klimaatbestendig Waddengebied.
Het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt mogelijk fors. Hoe kunnen we onder deze omstandigheden de veiligheid op Ameland vasthouden, welke rol kunnen de natuurlijke processen daarbij spelen, kan de natuur hiervan profiteren en welke gebruiksvormen passen daarbij? Kunnen we tijdens de schetsschuit een inrichting schetsen die met trots de naam ‘Natuurlijke Klimaatbuffer’ kan dragen? Toegerust op klimaatverandering en zeespiegelrijzing, veerkrachtig, robuust, multifunctioneel, met herstel van natuur en landschappelijke kwaliteit. De Waddenvereniging ontwikkelde in voorgaande jaren samen met andere natuurorganisaties het concept van de ‘Natuurlijke Klimaatbuffer’. Het betreft een methodiek om (delen van) ons land aan te passen aan de effecten van klimaatverandering, zoals overstromingen, droogte, temperatuurverhoging en zeespiegelrijzing. Voor de kust geldt het Verdronken land van Saeftinghe in Zeeland als voorbeeld. Dit per ongeluk buitendijks gebleven land is nu het hoogste deel van de Zeeuwse kust door de afzetting van sediment. Ook de Waddenzee kan meegroeien met de zeespiegel en kan meer (klimaat)klappen opvangen als het gebied robuuster en veerkrachtiger wordt.
De Methode Schetsschuit is ontwikkeld door de Dienst Landelijk Gebied. Het is een levendige en uitdagende manier om betrokkenen bij een ruimtelijke opgave bij elkaar te brengen. In teams worden kennis en belangen uitgewisseld, problemen geformuleerd en oplossingsrichtingen verkend. Dit alles wordt vastgelegd in kaartbeelden en schetsen door landschapsarchitecten van DLG.
Bornd
sto
iep
ldam ralle a p nen rtste
Marcel Kersten (Ecosense) neemt ons mee in de vogelwereld van de Fûgelpolle, de kwelder onder de waddendijk. Honderden paren grote sterns vinden hier een veilig en geschikt broedgebied, terwijl hun aantal op Griend juist sterk is afgenomen. Bovendien is de Fûgelpolle van belang als hoogwatervluchtplaats voor wadvogels als kanoet, rosse grutto en bonte strandloper. Uitwijken naar de polder kunnen deze soorten niet. Ernst Lofvers (Waterdienst, Rijkswaterstaat) schetst de hydromorfologische ontwikkelingen van het zeegat en omgeving. Het Borndiep verplaatst zich in zuidoostelijke richting en hierdoor ontstaat erosie aan de zuidwest zijde van Ameland, de Vrijheidsplaat en mogelijk ook de Fûgelpolle. De afsluiting van de Middelzee (rond 1300) speelt hierbij een rol, maar de verlenging van het eiland met stuifdijken, de onderzeese bestortingen en het verdwijnen van mosselbanken eveneens. Hierdoor komt de kustveiligheid van Ameland in het gedrang.
aansluiting duinen op waddendijk
kwelder Fûgelpolle
door golven opgeworpen schelpen- en zandrug (luchtfoto: Rijkswaterstaat)
2
3
Veldbezoek Tijdens het veldbezoek laten de vogels zich uitvoerig bewonderen en krijgen we goed inzicht in de morfologische ontwikkelingen van het zeegat. Er ontstaat direct een levendige discussie over de mogelijke aanpak. Ook de polder ligt er prachtig bij. Toch stellen we ons de vraag of het mogelijk is de historische relatie met de zee weer zichtbaar te maken in het landschap en of we dit tot een toeristisch product kunnen maken. Bij de wandeling over de waddendijk krijgt de vraagstelling voor deze Schetsschuit vorm: Op termijn speelt er op Zuidwest Ameland een veiligheidsvraagstuk, maar ook de natuur en het landschap staan onder druk, waardoor de bezoeker hier niet optimaal aan z’n trekken komt. De vraag aan de deelnemers is of hiervoor een inrichting ontwikkeld kan worden die deze problemen integraal oppakt, die duurzaam en voor iedereen acceptabel is.
Ochtendsessie: probleemstelling Twee teams komen tot een eensluidende probleemstelling voor Zuidwest Ameland:
De veiligheid komt op termijn onder druk te staan door het verder oostwaarts migreren van het Borndiep, de smalle duinenrij ter plaatse, het afvlakken en verlagen van de Vrijheidsplaat en de mogelijke ondergraving van de waddendijk door de geul. De ecologische problemen die hier (gaan) spelen betreffen het verlies van mosselbanken, het verlies van slib- en voedselrijk wad, de voortgaande erosie van de Fûgelpolle, die onmisbaar is als broedplaats voor de grote stern en als hoogwatervluchtplaats voor soorten als kanoet, rosse grutto en bonte standloper en tenslotte de geringe ecologische waarde van het smalle duingebied en de bermsloot. Binnendijks is het uit de zee ontstane landschap niet meer ‘leesbaar’, de overgang van de duinen naar de dijk is rommelig en als de Fûgelpolle verdwijnt, gaat ook een trekpleister voor toeristen en vogelliefhebbers verloren. De leefbaarheid is hiermee niet gediend en dat geeft ondernemers weinig ontwikkelingskansen.
eb
Door lange termijnontwikkelingen is de erosiedruk op de zuidwestkust structureel, de laagwaterlijn van de Vrijheidsplaat is sinds de jaren dertig ca 450 meter landwaarts geschoven, de Fûgelpolle is met bijna tweederde in omvang afgenomen. (illustraties: Rijkswaterstaat)
4
Middagsessie: mogelijke oplossingen Door de oplossingen van beide teams loopt een rode draad: Geul De druk van de geul van het Borndiep op de kust moet verminderen. Belangrijkste discussiepunt is de keuze voor harde of zachte maatregelen of een combinatie. Ook de korte termijn en lange termijn houden we in het oog. En nog fundamenteler: valt de geul wel te beïnvloeden? De verkleining van het Waddenzeebekken door het afsluiten van Middelzee, Zuiderzee en Lauwerszee werkt immers nog steeds door op de ligging van geulen en wantijen. Maar ook de 60-jarige cyclus van de geulverplaatsing in het zeegat moeten we in het oog houden. Er zijn indicaties dat de grootste verplaatsing van het Borndiep achter de rug is. Harde maatregelen: De aanleg van een of meer strekdammen en/of langsdammen, al of niet in combinatie met opvulling van het tussengelegen gebied, is een mogelijkheid. Maar gezien de onzekere effecten vinden beide teams harde, onomkeerbare maatregelen voorbarig. Ook het geopperde idee voor een strekdam met daarachter een kleine jachthaven wordt vanwege de uitslijteffecten aan lijzijde afgekeurd. Doortrekken van de huidige bestorting in zuidoostelijke richting is geen integrale oplossing en zal onbedoelde en onvoorspelbare effecten hebben voor het wad (foerageergebied) en de kwelder. Zachte maatregelen: Hier gaat het om meer flexibele en inpasbare oplossingen, zoals zandsuppleties, op afstand of tegen de geulwand. En moet het zand in dat geval uit de Noordzee komen of uit het wad, bijvoorbeeld van de delta tussen Kromme Balg en Dantziggat? Dat laatste betekent de mogelijke aantasting van het
voedselgebied voor de sterns van de Fûgelpolle en andere vogels. De schetsschuit deelnemers willen de erosie van de Vrijheidsplaat remmen, bijvoorbeeld door de geul verder uit de kant te drukken of door sediment aan te voeren. Mogelijk kan herstel van mossel- en/of oesterbanken op de plaat en langs de geul een stabiliserende rol vervullen. Dit is in elk geval positief voor een slibrijker wad. Maar ook de veiligheid lijkt ermee gediend.
5
Fûgelpolle De laatste jaren ‘rolt een golf’ van zand en schelpen van de Vrijheidsplaat over de kwelder. Dit biedt broedgelegenheid aan de grote sterns. Bovendien is de kwelder nog voldoende begroeid, zodat kokmeeuwen er kunnen broeden. Dit is belangrijk omdat zij de zilvermeeuwen weghouden bij de nesten van de grote stern. De Fûgelpolle is weliswaar de laatste decennia veel kleiner geworden, maar schuift nu naar het oosten op en lijkt de laatste paar jaar te stabiliseren. Fixatie op een plek is niet nodig, wel behoud van oppervlak. Alvorens te besluiten tot een gerichte maatregel zal duidelijk moeten zijn of het oppervlak inderdaad stabiliseert. Dan moet ook de vraag beantwoord worden op welke termijn de wadgeul ter hoogte van de Ooster Wijde Sloot de verplaatsing gaat belemmeren. De sloot aan de voet van de dijk is ecologisch niet interessant, maar zorgt er wel voor dat de koloniebroeders zich veilig voelen.
Eventuele maatregelen in het kader van de dijkverzwaring moeten die veiligheid blijven garanderen. Duinen Verbreding van de duinenrij op natuurlijke wijze lijkt hier niet mogelijk, omdat er onvoldoende zandaanvoer is. Kunstmatig zou het oude dijktracé als fundament kunnen dienen voor een hogere en bredere duinenrij. Dit zou landschappelijk een verbetering betekenen, maar ecologisch lijkt de meerwaarde gering. En dan moet de vraag nog beantwoord worden wat dit oplevert voor de veiligheid. Polder De ontstaansgeschiedenis van het landschap rond Hollum en Ballum is nog te reconstrueren aan de hand van restanten van oude waterlopen, veekeringsdijkjes en drinkpoelen. Bezoekers kunnen cross-mediaal kennis maken met deze wereld.
Vervolgstappen
De deelnemers zijn enthousiast om verder te gaan en formuleren vervolgstappen: 1. De komende maanden wordt een GIS-analyse van de ontwikkeling van de Fûgelpolle gemaakt. Als de kwelder inderdaad stabiliseert is een grote ingreep niet noodzakelijk. 2. De aanleg van een rijshouten dammetje aan de westzijde als no-regret maatregel, uit te voeren tijdens een gezamenlijke ‘Doe-Dag’ in het najaar, blijft voor velen hoe dan ook wel aantrekkelijk. 3. Een belangrijke voorwaarde om het zuidwestelijk kustgebied aan te pakken – voor veiligheid, natuur en leefbaarheid – is de verlenging van de Basiskustlijn. Hierdoor ontstaat duidelijkheid over verantwoordelijkheden en noodzaak. De mogelijkheid gaan we verkennen. 4. Het is belangrijk de veiligheid voor langere termijn te garanderen en de Schetsschuit kiest vooreerst voor de inzet van natuurlijke processen hierbij. Voordat maatregelen worden uitgewerkt, is de uitgebreide analyse die Rijkswaterstaat eind dit jaar klaar heeft van de grootschalige, langjarige bewegingen van het Borndiep en het wantij, een voorwaarde. 5. Intussen kan een haalbaarheidsanalyse worden gemaakt van een grote sedimentverplaatsing van de delta van de Kromme Balg t.b.v. een geulwand suppletie. 6. Ook moet onderzocht worden of de erosie in het Borndiep zich vooral manifesteert tijdens de eb- of de vloedstroom.
6
6
7. Als mogelijke oplossing zijn stroomremmers onder water genoemd. Deze optie moet eerst nog veel verder worden verkend alvorens dit als serieuze oplossing gezien kan worden. 8. Experimenten met herstel van schelpdierbanken op de Vrijheidsplaat zijn zeer wenselijk. Dit moet worden doorgegeven aan degenen die hier verstand van hebben en hiermee bezig zijn. 9. Binnendijks liggen er kansen voor een aantrekkelijker landschap in combinatie met educatie en recreatie. Een aantal eigenaren is bereid mee te werken aan herstel van oude landschapselementen. Dit kan al of niet in combinatie met buitendijkse maatregelen worden opgepakt.
7
Online Community Tot slot is afgesproken het resultaat van de Schetsschuit gezamenlijk verder uit te werken via een ‘online community’. Dit is een afgeschermd gedeelte van de website www.waddenvereniging.nl/klimaatverandering, die verder voor iedereen toegankelijk is. Hier is ook dit korte verslag van de schetsschuit ZW-Ameland te vinden, evenals meer informatie over het programma ‘Samen Werken aan Klimaatbuffer Wadden’ en over klimaatverandering en het Waddengebied algemeen. De Waddenvereniging stimuleert de actieve deelname aan de online community. Het streven hierbij is te komen tot een gedragen Plan van Aanpak voor een Natuurlijke Klimaatbuffer Zuidwest Ameland.
Waddenvereniging Droogstraat 3 Postbus 90 8860 AB HARLINGEN +31 517 493 693
[email protected] www.waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl/klimaatverandering Zie ook: www.klimaatbuffers.nl
Schetsschuit Zuidwest Ameland
Beleef de Wadden. Beleef de bijzondere natuur, de rust en het open landschap. Help ons dit ruige natuurgebied te beschermen. © Waddenvereniging, 2009. Foto voorpagina: Roy Vrouwenvelder / Tekst: Anky Woudstra
Veiligheid en natuur hand in hand
