Schatgraven in Vaartbroek tien mogelijkheden in beeld
Inleiding ‘Schatgraven in Vaartbroek’ is een studie naar de maatschappelijke voorzieningen in Vaartbroek. Deze publicatie toont twee handen vol mogelijkheden voor de verdere ontwikkeling van Vaartbroek. ‘Schatgraven in Vaartbroek’ is mogelijk gemaakt door Woonbedrijf en de gemeente Eindhoven. Deze partijen signaleerden de volgende knelpunten en ontwikkelingen: • veroudering van de duplexwoningen aan de Sonselaan; • knelpunten met de exploitatie van de Landing en de Mattheuskerk; • doorontwikkeling van de Bijenkorf tot Spilcentrum op termijn; • herontwikkeling van locatie naast winkelcentrum (waar thans bibliotheek, jongerenwerk en Zesde Kolonne gehuisvest zijn). Woonbedrijf en gemeente Eindhoven vinden het wenselijk in samenhang naar deze knelpunten en ontwikkelingen te kijken en ze om te zetten naar kansen voor het gebied. Dat wilden ze niet alleen doen maar samen met de betrokken maatschappelijke instellingen. Dat proces is begeleid door Marc van Leent en Irene Müller van de Wijkplaats. Zij waren eerder betrokken bij activiteiten die onder de titel Schatgraven in Woensel Noord zijn ontplooid. De opgave aan de Wijkplaats luidde ook hier: help ons op een creatieve manier greep te krijgen op genoemde knelpunten en ontwikkelingen, help ons ‘schatgraven’. De Wijkplaats heeft daarvoor twee werkplaatsen georganiseerd; één op 3 december 2008 en één op 14 januari 2009. De deelnemers aan deze twee werkplaatsen zijn in de bijlage van deze studie vermeld. Van deze beide bijeenkomsten is een verslag gemaakt dat voor geïnteresseerden opvraagbaar is bij Frans Bouwens van Woonbedrijf. Op basis van de ideeën en inzichten van beide werkplaatsen hebben Marc van Leent en Irene Müller tien kansen geselecteerd en op een beeldende manier in deze publicatie samengebracht. Benadrukt moet worden dat de studie is gebaseerd op een analyse van de maatschappelijke voorzieningen; het is geen integrale studie naar de toekomst van Vaartbroek geweest. Dat neemt niet weg dat een aantal kansen van grote betekenis zijn voor de toekomst van Vaartbroek als geheel. Voorzieningen zijn immers een belangrijke katalysator van stedelijke vernieuwing.
Uitgangspunten Het Maatschappelijk Gebiedsprogramma van Woensel Zuid en Noord (januari 2008) markeert Amandelpark als centrale (groen)voorziening van Vaartbroek. Toch ligt deze potentiele parel van Vaartbroek er een beetje verloren bij. Ondanks de centrale positie van het park liggen - afgezien van de Louis Buelensschool - de meeste voorzieningen van het park afgekeerd. Dat geldt in feite voor de woningen ook; veel woningen grenzen met hun kopgevel aan het park. Ook de architectonisch verzorgde Amandelpoort grenst niet met haar fraaiste zijde aan het park. Meer synergie tussen voorzieningen en park Uit de genoemde werkplaatsen is vooral het besef naar voren gekomen dat daar een grote kans onbenut blijft. Wat zou het mooi zijn als het Amandelpark niet alleen het geografische hart van Vaartbroek zou worden maar ook het overdrachtelijke hart: het kloppende hart. Is het mogelijk om de maatschappelijke en commerciële voorzieningen van Vaartbroek beter te verbinden met het Amandelpark? Meer synergie tussen voorzieningen onderling Een tweede besef is dat de maatschappelijke organisaties veel meer voor elkaar kunnen betekenen. Er liggen directe mogelijkheden om (leegstaande) ruimten van elkaar te gebruiken, maar meer nog is het mogelijk om samen op te trekken als het gaat om het aanbieden van diensten en activiteiten.
Meer rendement van voorzieningen voor Vaartbroek als geheel Voorzieningen kunnen op verschillende manier bijdragen aan de leefkwaliteit van Vaartbroek. Daar kan meer rendement uitgehaald worden dan nu het geval is. • Voorzieningen creëren variatie; via voorzieningen kan je laten zien dat Vaartbroek anders is dan andere wijken (en diverser dan je op het eerste gezicht denkt) • Voorzieningen zorgen voor verbinding; dan gaat het om verbinding tussen bewoners, tussen bewoners en professionals, en tussen professionals onderling. Daar is nog een winstpunt te behalen. • Voorzieningen brengen veiligheid; voorzieningen trekken mensen en mensen zorgen voor gevoel van (sociale) veiligheid; dat stelt wel eisen aan ligging, openingstijden en kwaliteit van deze voorzieningen.
Tien mogelijkheden op een rij 1. Ruimtemakelaar, makelaar brengt vraag en aanbod naar tijdelijke huisvesting bij elkaar - D 2. Hofwonen, beschermd en beleid wonen in een hofje aan de Sonseweg - T 3. Third Place, een eigen plek voor jongeren naast school en thuis - H 4. The greatest picknick ever, een bijzonder evenement dat Vaartbroek naam en faam geeft - D 5. Kinderkiosk, een mobiele naschoolse opvangvoorziening vol met hippe communicatietechnologie - T 6. Sonse Brink, groen plein met maatschappelijke voorzieningen gesitueerd tussen winkelcentrum en park -H 7. Amandelenpark, doorontwikkeling van Amandelpark op basis van paviljoenconcept - H 8. Woenselse Ranger; herkenbare functionaris in openbare ruimte die groenbeheer, toezicht en voorlichting in één functie combineert - D 9. Vaartbroek verbonden; multifunctionele lantaarnpalen markeren routes die Amandelpark (beter) verbinden met stad en buitengebied - T 10. Well-vaart in Vaartbroek, stedelijke woonvorm langs Airbornelaan gebaseerd op wellness-concept met functie voor de buurt - H
3
4
D staat voor morgen Doen T staat voor voorziening Toevoegen H staat voor Herontwikkeling op termijn
7 6 5
10
2
8
Ruimtemakelaar Veel maatschappelijke voorzieningen hebben een eigen accommodatie. De ene voorziening heeft soms ruimte tekort, bij de ander staan ruimtes regelmatig leeg. Dat kan anders, dat kan slimmer. De Ruimtemakelaar brengt vraag en aanbod naar tijdelijk te gebruiken ruimte in kaart. Hij brengt vraag en aanbod bij elkaar en regelt - waar nodig - ook facilitaire zaken (verwarming, sleutels, koffie). Natuurlijk worden ruimtes ook beschikbaar gesteld aan de bewoners van Vaartbroek en eventueel daarbuiten. Hoe intensiever ruimtes gebruikt worden, hoe beter. Dat is ook goed voor het milieu; gebouwen staan niet onnodig leeg. Maar er is meer, Op die manier raken groepen die gelet op hun verschil in cultuur, generatie, of interesse elkaar niet ontmoeten, met elkaar in contact. Ze zijn ‘’te gast’’ bij elkaar en raken op die manier met elkaar vertrouwd. Dat is goed voor de ‘public familiarity’’ zouden sociologen zeggen. De Ruimtemakelaar opereert niet voor niets. Via een courtage verdient hij zich terug. In gemeente Enschede opereert ook een ruimtemakelaar; zie: www.devoorzieningencompagnie.nl.
Third place Jongeren zijn bezig zich van thuis los te maken, en school vinden ze niet altijd even leuk meer. Ze willen een ‘derde plek’, waar ze van elkáár leren, wat zíj belangrijk vinden om te leren, die ze zelf kunnen vormgeven, als ze dat willen, en waar zíj de dienst uitmaken. Hun kracht groeit elke dag, ze zijn kwetsbaar, uitdagend en destructief, hebben fantasie. Ze snuffelen aan de andere sexe, aan drugs, aan identiteiten, aan mobiliteit. Ze willen het soms ver schoppen. Uit maatschappelijk perspectief is het een leeftijd waar zielen gewonnen of verloren kunnen worden voor de kenniseconomie. Zelf kunnen ze nog niet alles maken. Bied hen een Third Place aan, echt anders dan school en thuis, waar ze hun wereld uitrollen, met ruimte voor eigen regels en activiteiten. Een goede mix tussen waanzinnig, aangenaam en eigen, ontoegankelijk. Sommige jongeren willen misschien bestaand vastgoed hergebruiken voor hun ding, of alles zelf bouwen, sommigen willen buiten zijn, of in een droomwereld duiken.
Hofwonen In de duplex-woningen aan de Sonseweg wonen relatief veel mensen met sociale problemen. Met wat extra zorg en toezicht kunnen deze mensen beter functioneren in de samenleving. Idee: kunnen twee rijtjes duplexwoningen voor dat doel niet getransformeerd worden tot een hofje. In zo’n hofje woont ook een sociale begeleider (of echtpaar) die altijd zichtbaar en aanspreekbaar is. De ruimte tussen twee duplexblokjes, nu met een enigszins onbestemd karakter, wordt dan de binnentuin van zo’n hofje. De bewoners die nu ervaren worden als een belasting voor de buurt, kunnen geactiveerd worden om beheertaken in de woonomgeving uit te voeren. Met deze woonvorm ontstaat dan een kans voor een woonzorggebied waar alle bewoners van Vaartbroek voordeel van hebben.
The greatest picknick ever Tijdens één van de sessies werd geopperd om een wereldrecord te vestigen. Want dat zou een geweldige impuls kunnen geven aan de trots en het zelfbewustzijn van de Vaartbroekers. Maar een wereldrecord in wat? Amandelpark zou zich bijzonder goed lenen voor een hele grote picknick. Een picknick spreekt een verscheidenheid van bevolkingsgroepen en leefstijlen aan. Koninginnedag is een mooie gelegenheid maar het kan op elk ander zonnig moment in het jaar. Natuurlijk spelen de winkeliers een prominente rol als het gaat om het vullen van de picknickmandjes. Maar voor iedereen is er wat te doen op zo’n picknick: voorlezen, jongleren, muziek maken, schilderen, skateboarden, panna, enzovoort. Op de eerste plaats gaat het om plezier te hebben en elkaar te ontmoeten maar zo’n picknick is ook een kans om gezond eten en drinken te promoten. Een wedstrijd smoothies mixen past daar goed bij. Zo’n evenement kan gemakkelijk uitgroeien tot meer dan een gewone picknick; waarom niet ‘the greatest picknick ever’. Dan moet iedereen (school, winkeliersvereniging, kunstenaars, buurtverenigingen, gezondheidscentrum, enzovoort) wel mee doen!
Kinderkiosk Thans worden de kinderen van basisschool de Bijeenkorf na schooltijd buiten de wijk opgevangen. Dat is wellicht onnodig want er is immers ruimte beschikbaar in de Landing en misschien ook wel in de Mattheuskerk. Maar het is ook jammer, want met kinderen van de basisschool kan je hele leuke dingen doen die van betekenis zijn voor de wijk. Daar zijn genoeg voorbeelden van in het land: een krant uitgeven, radioprogramma’s opnemen of filmpjes maken bijvoorbeeld. De Kinderkiosk staat voor een aansprekende mobiele opvangvoorziening waar kinderen in de weer kunnen met hippe communicatietechnologie, met zenden en ontvangen. Standplaats is Amandelpark maar de Kinderkiosk is ook op ander plekken en tijden inzetbaar (bijvoorbeeld als attractie op kinderfeestjes). Welk mediabedrijf zou partner bij dit initiatief willen zijn?
Sonse Brink Tussen winkelcentrum en Amandelpark treffen we de lelijkste plek van Vaartbroek. Dat is rond het kruispunt van Wijnpeerstraat en Sonseweg. Een ontheemde plek die wordt begrensd door • parkeerterrein met slagboom behorend bij de Amandelpoort; • twee rijen garages langs de Wijnpeerstraat en achterkant van verouderd, te herontwikkelen gebouw langs Tarwelaan; • ook een rijtje duplexwoningen grenst aan deze plek. Wat zou het mooi zijn als deze plek integraal wordt aangepakt en getransformeerd tot ‘de Sonse Brink’: een groen plein omringd door aantal maatschappelijke voorzieningen. Deze brink wordt dan een natuurlijke en aantrekkelijke overgang tussen winkelcentrum (Wijngaardplein) en park. Op de plek van de duplexwoningen (de eerste twee rijen) zou op termijn de Bijeenkorf zich kunnen vestigen, dat is een prachtige plek voor een (brede) school direct grenzend aan het park. Aan de kant van het winkelcentrum ontstaat ruimte voor andere voorzieningen. Ook (iets als) een grand café met terras misstaat daar niet. Bezoekers van winkelcentrum, maatschappelijke voorzieningen en park vormen tezamen de potentiële klandizie. Ook kan er aan de Sonse Brink gewoond worden vooral aan de kant van het winkelcentrum is daar ruimte voor. Maar misschien ook wel aan de noordzijde van de Wijnpeerstraat waar nu slechts garages staan. Er ontstaat ruimte om nieuwe woningen te realiseren die bijdragen aan gevarieerd wonen in Vaartbroek. Voorwaarde is dat garages en parkeerterrein verdwijnen ten gunste van een ondergrondse voorziening. Of dat financieel haalbaar is moet nog blijken, maar beslist het onderzoeken waard.
Amandelenpark Amandelpark is het onmiskenbare (geografische) centrum van Vaartbroek, maar toch ligt het park er soms verloren bij. Wat opvalt is dat aan het park veel kopgevels grenzen, zowel aan de westzijde als aan de oostzijde van het park. De duplexwoningen lopen echter tegen het einde van hun ‘levensduur’. Op afzienbare termijn dient daar wat mee te gebeuren. Dat biedt kansen om de uiterlijke verschijning te veranderen en de meerwaarde van het Amandelpark te vergroten. Die meerwaarde zou je letterlijk kunnen vergroten door niet de kopgevels van duplexwoningen als rand van het park te zien maar de Sonseweg als begrenzing te zien. De ‘nieuwe’ bebouwing (echt vernieuwd of grondig gerenoveerd) ligt dan niet aan het park maar in de vorm van paviljoens in het park. De bestaande flatgebouwtjes van Woonbedrijf (zuidelijk) en Wooninc (noordelijk) zijn daar al een voorbeeld van. Daar kunnen uiteenlopende paviljoens aan toegevoegd worden. Kleine en grote, tijdelijke en permanente, maar steeds als ‘amandelen’ verspreid door het park. Als nieuwe begrenzing van het park wordt de Sonseweg opgewaardeerd tot Sonselaan. Op dit stedenbouwkundig paviljoenconcept dient uiteraard verder gestudeerd te worden. Wellicht biedt dit concept ook houvast bij de herinrichting van het terrein rond de nieuwe Louis Buelensschool en de toekomstige herontwikkeling van de Internationale School aan de noordzijde van het park.
Woenselse Ranger De Woenselse Ranger is tijdens creatieve sessies wel eens eerder als idee naar voren gekomen. De Woenselse Ranger is een goed herkenbare functionaris in de openbare ruimte die groenbeheer, toezicht en voorlichting in één functie combineert. Hij of zij is niet bang om overlast bezorgende jongeren aan te spreken en ook niet te beroerd om zwerfafval te verwijderen. De Woenselse Ranger zou een grote aanwinst zijn om Amandelpark, de Sonse Brink en winkelcentrum als één samenhangend en veilig gebied te laten functioneren. Met hulp van mensen met een handicap tot de arbeidsmarkt en/of ROC-leerlingen kan de Woenselse Ranger effectief zicht houden op het gehele gebied. Hekken kunnen dan tot een minimum beperkt worden. Want laten we eerlijk zijn: omringd door hoge hekken lijkt de huidige speelplaats van de Bijeenkorf een beetje op de luchtplaats van een gevangenis.
Vaartbroek Verbonden Amandelpark is de parel van Vaartbroek maar slecht verbonden met z’n omgeving. Amandelpark zou een vast en markant punt in routes tussen stad en buitengebied (Bokt, Dommel, enz.) kunnen zijn. Routes om te (power) wandelen, om te joggen, om te fietsen, om te skaten, enzovoort. Deze routes moeten niet alleen functioneel zijn, maar moeten ook attractief en goed zichtbaar zijn. Op dat gebied valt nog veel te doen. Wat dacht u van de multifunctionele lantaarnpaal. Geen MFA maar een MFL. Deze MFL reageert via sensoren op z’n omgeving. De lamp licht (verder) op als mensen in de buurt komen. De MLP informeert passanten via SMS of anderszins over de directe omgeving en de MLP houdt een (camera)oogje in het zeil. De MLP is een kunstwerk op zich ….
Well-vaart in Vaartbroek Stel dat de maatschappelijke voorzieningen die nu gehuisvest zijn op de kavel die omsloten wordt door Suikerpeerstraat, Tarwelaan, De Koppele en Airbornelaan verhuizen naar de Sonse Brink. In dat geval komt er op termijn een flinke locatie vrij voor herontwikkeling. Zo’n locatie vlakbij de Kennedylaan als uitvalsweg en vlakbij een goed geoutilleerd winkelcentrum leent zich zeer goed voor een meer stedelijke woonvorm. Denk aan appartementen in verschillende grootten en prijsklassen op een plint met nader in te vullen voorzieningen. Drager van het concept zou wellness kunnen zijn: sauna, stoombad, zwembad, fitnesscentrum, massage en dergelijke. Het is een aantrekkelijke gedachte om deze wellness-faciliteiten niet exclusief voor de bewoners van de appartementen te bestemmen, maar deze ook open te stellen voor de buurt. Aan de westzijde van deze locatie staat een gezondheidscentrum waarmee samengewerkt kan worden. En misschien is een grote zorgverzekeraar geïnteresseerd om mee te investeren. (denk aan Healthcenters van Achmea). In dit plan kan ook ruimte gemaakt worden voor een wijkoverstijgend cultureel (jongeren)centrum voor Woensel Noord. Per saldo is het mogelijk de kavel veel intensiever te bebouwen (en te gebruiken) dan nu het geval is. Daar gloort een potentiële opbrengst die ingezet kan worden om andere interventies financieel mogelijk te maken (denk aan de Sonse Brink). Maar een intensieve benutting van dit gebied geeft ook extra draagvlak aan winkelcentrum en de andere voorzieningen. Hoe hoog (in m2) deze stedelijke invulling mag gaan, moeten bestuur en bewoners maar zelf bepalen. Maar een van veraf zichtbaar visitekaartje (icoon) voor Vaartbroek zou op deze plek mogelijk zijn.
Hoe verder Dit waren tien mogelijkheden om meer te doen met de maatschappelijke voorzieningen in Vaartbroek. Sommige mogelijkheden kunnen morgen gerealiseerd worden, andere mogelijkheden gloren slechts voor wie een lange adem heeft. Hoe kunnen deze ideeën verder wortel schieten?! Aansluiting bij visievorming Het ligt voor de hand om op de eerste plaats aansluiting te zoeken bij Vaartbroek als actiegebied; in dat kader wordt binnenkort een visie opgesteld. De tien mogelijkheden uit deze publicatie kunnen door de maatschappelijke instellingen direct in dit proces van visievorming worden ingebracht. Investeringen beoordelen binnen ‘gebiedsexploitatie’ Een aantal van de genoemde mogelijkheden hebben een vastgoedkarakter. In het bijzonder zijn dat de Sonse Brink, Hofwonen en Well-vaart. Deze mogelijkheden vragen forse investeringen die uiteraard nader afgewogen dienen te worden. Beschouw deze investeringen echter niet afzonderlijk maar in een groter verband. Op die manier kunnen eventuele plussen en minnen getotaliseerd worden. Neem bij een integrale ‘gebiedsexploitatie’ ook de effecten op de vastgoedwaarde van het omringend bezit mee. Woonbedrijf heeft met 1200 woningen een groot belang bij een krachtige marktpositie van Vaartbroek. Morgen aan de slag Los van de integrale samenwerking en visievorming op buurtniveau, weerhoudt vertegenwoordigers van de maatschappelijke voorzieningen er niets van om direct met elkaar aan de slag te gaan. De volgende punten kunnen morgen al aangepakt worden: • beter benutten en uitwisselen van beschikbare ruimten (Ruimtemakelaar) • opzetten van buitenschoolse opvang in de buurt en voor de buurt (Kinderkiosk) • benaderen van jongeren om ‘eigen plek’ te creëren (Third Place)
Café Vaartbroek Er zijn ongetwijfeld meer zaken die maatschappelijke organisaties voor elkaar kunnen betekenen. Daar kom je achter als je elkaar beter leert kennen en vertrouwen. Bijvoorbeeld in Café Vaartbroek; een informele samenkomst met een hapje en een drankje die eens in de twee maanden plaats vindt aan het einde van de dag. Steeds is een andere maatschappelijke organisatie gastheer.
Colofon • tekst en illustraties: Marc van Leent en Irene Müller, de Wijkplaats • opdrachtgevers: Joyce Hijdra, Districtsmanager Woensel Noord van Woonbedrijf, Hans van den Oord, Afdelingshoofd gebiedsprogrammering van de gemeente Eindhoven • uitgave: april 2009 Overzicht deelnemers sessies 3 december 2008 en 14 januari 2009 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Hans Berndsen, de Bijenkorf Thijs Torreman, bibiotheek Eindhoven Luc Sponselee, Zesde Kolonne Ton Vissers, de Landing Tiny Gilsing, Mattheuskerk / parochiebestuur Wim Thuis, Mattheuskerk / parochiebestuur Geert van Kasteren, Sportpark Eindhoven Noord Sylvia van Haeff, gemeente Eindhoven Gied Alferink, gemeente Eindhoven Patrick Walravens, gemeente Eindhoven Marion Bogaers, gemeente Eindhoven Ruud Lukasse, gemeente Eindhoven Frits Jonkers, gemeente Eindhoven Peer Vermulst, Lumens Groep Sunil Mathura, Lumens Groep Annemiek Verstraten, Lumens Groep Frans Bouwens, Woonbedrijf John Dierking, Woonbedrijf Joyce Hydra, Woonbedrijf Frans Vijgen, Woonbedrijf Irene Müller, de Wijkplaats Marc van Leent, de Wijkplaats
