‘Schimmel, houtworm, vocht, … hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie?’ Workshop 2 Zuidwestbrabants Museum Halle zaterdag 26-1-2013
Schadebeelden Hoe gaan we die rangschikken? 1. Mogelijkheid opdeling per materiaalsoort bv. ijzer, hout, textiel - ontoereikend 2. Vaak gebruikte opdeling is de volgende: A. Fysische schade B. Chemische schade C. Biologische schade Nog niet volledig. Op zoek naar methode. Bijvoorbeeld door de schadebeelden te groeperen volgens de oorzaken
Schadebeelden • Rondvraag: welke schadebeelden kennen we reeds? • • • • • • •
houtrot insectenaantasting roest corrosie slijtage scheuren, breuken …
Schadefactoren - Internationaal Ten Agents of Deterioration 1. Fysische krachten 2. Diefstal en vandalisme 3. Dissociatie (ontbinding van een ensemble-collectie) 4. Brand 5. Water (overstroming - neerslag) 6. Ongedierte en Schimmels (insecten-knaagdieren-vogels) 7. Vervuiling (luchtvervuiling, stofdepositie) 8. Licht (infrarood en UV) 9. Verkeerde temperatuur (T) 10. Verkeerde relatieve vochtigheid (RV) > meestal combinaties
1
Schadefactoren - Internationaal Ten Agents of Deterioration - oefening > meestal combinaties 1. • • 2. • •
Archeologische vondst: bv. keramische schotel breuken = Fysische krachten zouten = Water + Vervuiling + ongekend Schilderij in slechte conditie vermolmd hout lijst en raam + schimmels op het doek: ongedierte + schimmels deuk en craquelures: fysische krachten
Toelichting: Fysische krachten • • • • • •
Schadefactoren - MOWA-variant 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
RV & T Oude ingrepen (slordige herstellingen) Licht (Infrarood en UV) Verontreiniging (stof, luchtverontreiniging) Biologische aantasting (ongedierte & schimmels) Fysische krachten Water (overstroming - neerslag) Brand Diefstal en vandalisme Ongekend (bv. verwaarlozing, …)
Schadefactor: Fysische krachten
botsing, inslag schok vibratie - trilling druk schuring materiaal-moeheid Voorbeelden: schade door aardbeving, transport, verplaatsen, val,…
• voorbeelden van fysische krachten: • links: stootschade in het doek + breuken in de verflagen • rechts: breuk in metaal (koperlegering - messing)
2
Toelichting: Dissociatie
Schadefactor: Fysische krachten •
• • • • voorbeelden van fysische krachten: mechanische schade • links: gescheurde weefsels door verkeerde manier van bewaren • rechts: valschade bij een gipsen beeld
Schadefactor: Dissociatie
• voorbeelden van zgn. dissociatie - verwaarlozing • verlies van context en erfgoedwaarden
tegengestelde van associatie bv. de gegevens of data van een kunstvoorwerp zijn gerelateerd of geassocieerd met elkaar als die associatie verloren gaat - spreken we van dissociatie betreft dus niet de fysieke conditie van een kunstvoorwerp wettelijke, intellectuele (eigendom) en culturele aspecten bv. als de gegevens omtrent een voorwerp verloren gaan, treedt er waardeverlies op
Schadefactor: Biologische aantastig
• voorbeelden van biologische aantasting: knaagdieren • links: knaagdieren in dit geval ratten • rechts: kadavers worden steevast bezocht door vleesvliegen en aasvreters
3
Schadefactor: Biologische aantasting
• voorbeelden van biologische aantasting: insecten • links: aantasting door houtaantasters • rechts: textielaantasters (mogelijk Dermestidae)
Schadefactor: Vervuiling
• voorbeelden van vervuiling • links: aantasting door corrosie mogelijk door luchtverontreiniging (bv. chloordampen) • rechts: roetvervuiling: warmtetransport - thermoforese
Schadefactor: Biologische aantasting
• voorbeelden van biologische aantasting • links: oppervlakteschimmels op hout / textiel • rechts: algen op steen
Schadefactor: Vervuiling
• voorbeelden van vervuiling • links: vervuiling door roet en stof • rechts vervuiling door achtergebleven poetsmiddel
4
Schadefactor: Water
Schadefactor: Water
• voorbeelden van water (vocht) • links insijpelend regenwater - beschadigd schildersdoek • rechts: lekken in het dak veroorzaken grote vlekken
• voorbeelden van water (vocht) • links: vocht zorgt voor een donkere vlek in het eikenhout • rechts: corrosie op het messing (door chloor in leidingwater)
Schadefactor: Brand
Schadefactor: Oude ingrepen
• voorbeelden van brandschade • links: poging tot brandstichting • rechts: kaarsen die te dicht bij beeld staan
• voorbeelden van oude ingrepen • links: lijmsporen op marmer • rechts: soldeerresten en gebruik van HCl geeft corrosie
5
Schadefactor: Oude ingrepen
• voorbeelden van oude ingrepen • links: slordige herstellingen met tinsoldeer • rechts: overschilderingen - verlies van authenticiteit
Schadefactor: Verkeerde RV
• voorbeelden van schade door verkeerde RV • links: schimmelplek op eikenhout • rechts: roestende ijzeren dook met schade aan natuursteen
Schadefactor: Licht
• voorbeelden van schade door licht (kunstlicht - zonlicht) • links: zijdefluweel wordt bros en de polen breken af • rechts: de vernis vertoont zgn. blindslag
Schadefactor: Verkeerde Temperatuur
• voorbeelden van schade door Verkeerde Temperatuur • links: loskomende lijmverbindingen bij hout • rechts: materiaalmoeheid bij verflagen op schilderij
6
• Wat is de status / aard van de schade? • Is de schade stabiel of veranderlijk? - een deuk in een harnas stabiel - roestvorming op ijzer is veranderlijk
> Conditie-inventaris van de collectie - ook in te voeren in Erfgoedplus - voor kerkfabriek: bv. taak voor Monumentenwacht • Kan er verdere schade optreden? • Zijn er risico's op nieuwe schade > Risico-analyse
Belangrijke vragen omtrent uw collectiebeheer
Identificeren van de risico's 1. 2.
10 schadefactoren Indeling in 3 risicotypes
catastrofaal
Intensiteit
Belangrijke vragen omtrent uw collectiebeheer
bv. brand type 3 ernstig
bv. stootschade type 2 bv. vervuiling type 1
mild permanent
sporadisch
zelden
Frequentie
Geïntegreerd collectiebeheer
• Kan ik nieuwe schade voorkomen? - bv. maatregelen treffen om een nieuwe deuken in het harnas te voorkomen - bescherming aanbrengen om verdere roestvorming op het harnas te voorkomen - vloermatten plaatsen om vervuiling te voorkomen
• Kan ik nieuwe schade beperken? - bv. lichtinval op textiel beperken
> Preventieve maatregelen: zowel in museum als in depot
• 5 stappen - horen bij elkaar - niet los van elkaar te koppelen • methode m.a.w. integrale aanpak
7
Collectiebeheer Preventieve maatregelen
Collectiebeheer Controle - Monitoring - Diagnose
• 1. Voorkomen of vermijden: bv. courant
• 3. Opsporen, vaststellen: regelmatig controleren: bv. op actieve insecten en schimmels opsporen > controleren is cruciaal - minstens een maal per jaar - hulpmiddelen: plakvallen, lichtvallen
onderhoud: schoonmaak - reiniging : om schade te voorkomen
• 2. Blokkeren: bv. preventieve conservering: goed bewaren - beschermen tegen de schadefactoren
• Lijst Producten Samenaankoop 2013.pdf
Curatieve ingrepen • 4. Beperken - reageren: bv. in afzondering plaatsen van een voorwerp dat aangetast is door insecten of schimmels
• 5. Bestrijden - herstellen - behandelen: bv. anoxie behandeling - diepvriesmethode of conservatie of zelfs restauratie
Controlemiddelen • Deze 5 stadia - stappen : toe te passen op alle 10 schadefactoren bv. op brand • • • • •
1: Voorkomen: niet roken 2: Blokkeren: branddeuren sluiten 3: Opsporen: rookdetectoren 4: Beperken: brandblussysteem 5: Behandelen: restauratie
8
Controle toepassen op alle niveau's - alle schadefactoren Omgeving of site Gebouw - exterieur Interieur - zalen - depot Kast - Vitrine - rek
Object
1. 2. 3.
Fysische krachten Diefstal en vandalisme Dissociatie - Verlies (ontbinding van een ensemble-collectie)
4. 5. 6.
Brand Water (overstroming - neerslag) Ongedierte en Schimmels (insecten-knaagdieren-vogels)
7. 8. 9. 10.
Vervuiling (luchtvervuiling, stofdepositie) Licht (infrarood en UV) Verkeerde temperatuur (T) Verkeerde relatieve vochtigheid (RV)
Onderhoudsbrochures Monumentenwacht • Kerkelijk textiel behouden en bewaren • schoonmaken, hanteren en transporteren • bewaren: ruimte, kasten, verpakking, opbergen
Onderhoudsbrochures Monumentenwacht • Schoon schip handleiding voor het courant onderhoud van waardevolle kerkinterieurs (2001) • per thema: bv. Poetsgerei - Vloeren - Beelden Schilderijen en hun lijsten - Diverse kleine objecten zoals ivoor, been, schildpadhoorn, glas en keramiek.
Onderhoudsbrochures Monumentenwacht • Onderhoud van metaal in het interieur • aandacht voor het hanteren - bewaren inventariseren - inpakken en tentoonstellen • voorwerpen reinigen
9
Onderhoudsbrochures Monumentenwacht • Kerkelijk textiel behouden en bewaren • herkennen van insecten • geïntegreerde insectenbeheersing • veel aandacht voor diagnosetechnieken (monitoring - opsporen controle)
Onderhoudsbrochures Monumentenwacht • Onderhoud van natuurstenen vloeren • Onderhoud van houten vloeren • Onderhoud keramische en cementtegelvloeren
Brochures Provincie Vlaams-Brabant
10
