magazine
Hét vakblad voor SAP-gebruikend Nederland• augustus 2010 • jaargang 14 • nummer 3
www.vnsg.nl
Unibail-Rodamco beheert ‘nieuwe werkelijkheid’ met solution manager Pagina 24
sAP Leasing bij Amstel Lease pagina 22
Tonnie van der horst in 10 vragen • Testen bij Louwman & Parqui • Tips & Tricks Outsourcing als alternatief • Een kijkje in de keuken van Compass group VNSG Magazine aug/10 1
Naar aanleiding van het VNSG Congres, staat de telefoon roodgloeiend.
Het SAP expertisecentrum staat voor u klaar. Voor vragen bel naar 030 - 2193980 of kijk op www.xtensional.nl/sapexpertisecentrum Herculesplein 80, 3584 AA Utrecht
2 VNSG MAGAZINE 06/07
030-2193 980
[email protected]
COLOFON. VNSG Magazine is het magazine van de Vereniging Nederlandstalige SAPGebruikers. Het blad biedt een platform voor meningen en ervaringen van SAPgebruikers. • Hoofdredactie
Rob van der Marck • Eindredactie
Sharon Tijssen • Redactieraad
Martin Putters, Capgemini Willy Koppens, CTAC Dirk-Jan Schenk, HES Maurice de Feijter, hmb Claire Monen, NorthgateArinso Monique van Haeren, Perfect for People Djoekie Klein, SAP Nederland Ton Siebelink, SAP Nederland Frank van Heel, SAP Nederland Ron Apeldoorn, Sogeti Bas van der Poel, Uphantis Hans de Labije, VNSG Vragen over adverteren? Kijk op www.vnsg.nl of neem contact op met het VNSG Bureau. Tel: (073) 641 02 00 Fax: (073) 644 45 32
[email protected] • Vormgeving
HSP Reclame & Communicatie, Rosmalen • Planning en coördinatie
Sharon Tijssen • Druk
Drukkerij Delabie, Moeskroen • Oplage
5.000 exemplaren • Coverfoto
Frank van Dam
Artikelen geven niet noodzakelijkerwijs de mening van het bestuur weer. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken niet te plaatsen of in te korten. Artikelen, of gedeelten daarvan, mogen alleen worden overgenomen na toestemming van de redactie en met bronvermelding.
Alles buiten de deur Een omschrijving die gekoppeld kan worden aan begrippen zoals outsourcing, offshoring, nearshoring, hosting en uitwijk, maar ook BPO, on demand en SaaS. “Googlen” op deze begrippen levert zoveel informatie op dat het u vele uren achter uw beeldscherm vasthoudt. Alles buiten de deur is een breed thema met veel facetten. Behandeling van alle begrippen is niet mogelijk en zou een veelvoud opleveren van de pagina’s die nu zijn opgenomen in deze editie van het VNSG Magazine. In deze editie staan twee artikelen die u inzicht geven in het buiten de organisatie plaatsen van IT. Hoogleraar Erik Beulen geeft u in zijn artikel inzicht in de criteria die van belang zijn voor het wel of niet uitbesteden van IT. In het artikel van het ministerie van Verkeer & Waterstaat staat de rol van de opdrachtgever bij het uitbesteden centraal. De insteek van het artikel is dat een succesvolle uitbesteding start bij een goed opdrachtgeverschap. Buiten de deur van uw eigen organisatie heeft u op 8 en 9 april tijdens het VNSG Congres kunnen deelnemen aan diverse presentaties. De kennis en ervaring die u tijdens het congres heeft vergaard kunnen naar interne mogelijkheden in uw SAP-omgeving worden vertaald en uw organisatie verder professionaliseren. Dit laatste kan niet altijd worden gebaseerd op kennis die buiten de deur is verkregen. De informatie van en over eigen bedrijfsprocessen door medewerkers is de kurk waarop de organisatie drijft. In het artikel over Louwman & Parqui kunt u lezen dat je veel kunt uitbesteden maar het testen niet. Dit jaar is Tonnie van der Horst naast voorzitter van de VNSG ook voorzitter van SUGEN (SAP User Group Executive Network). In een interview vertelt hij over zijn ervaringen met het wereldwijde netwerk van gebruikersverenigingen en het nut van SUGEN voor leden van de VNSG. Het volgende nummer van het VNSG Magazine verschijnt half oktober en heeft als aandachtsgebied de ervaringen met Business Suite 7. Deze stelt organisaties in staat om bedrijven samen te laten werken ongeacht de bedrijfsactiviteiten of de netwerkomgeving. De inrichting van het business platform speelt in op de flexibiliteit die in de huidige IT-omgeving noodzakelijk is om bedrijfsprocessen te koppelen. Aan de hand van diverse artikelen wordt vastgesteld wat de huidige stand van zaken is. Herman Slaghuis Penningmeester VNSG
VNSG Magazine aug/10 3
Outsourcing van sAP als alternatief
Dare, share, Care en No hot Air
Al decennia lang groeit outsourcing. outsourcing betekent samenwerking met leveranciers. Nieuwe business modellen doen hun intrede en maken de outsourcing van SAP aantrekkelijker, maar niet het enige alternatief. Welke criteria hanteren organisaties bij het nemen van outsourcingsbeslissingen?
Maatschappelijk Verantwoord ondernemen (MVo) zit in de lift. dat is mede te danken aan de niet aflatende inzet van MVo Nederland. VNSG Magazine sprak met directeur Willem Lageweg. Zijn motto: dare, share, care en no hot air.
6
18
Rubrieken column Paul ostendorf
11
Zoom
27
NUON
10 vragen aan…
14
Tonnie van der Horst
reportage bij compass Group
30
Compass Group gaat voor ‘Puur’
tips & tricks
17
Voor u Gelezen Wat zou Google doen?
4 VNSG Magazine aug/10
34
Louwman & Parqui ‘IN CONTROL’ door testen
Unibail-Rodamco en de ‘nieuwe werkelijkheid’
Het goed functioneren van SAP is van groot belang voor de continuïteit van de business bij Louwman & Parqui. Hierdoor verdient het testproces extra aandacht. Ondersteund door PTWEE, specialist in het testen van SAP, is Louwman & Parqui in 2009 gestart met het professionaliseren van haar testproces.
SAP geeft al een aantal jaren hoog op van zijn beheersuite Solution Manager. Voor Unibail-Rodamco blijkt Solution Manager vooral een middel om testen, change management en gebruikersautorisaties slim te integreren en de zo nodige transparantie te waarborgen, in een pan-Europese omgeving.
24
En verder Ministerie van Verkeer en Waterstaat Succesvol uitbesteden vraagt om goed opdrachtgeverschap Amstel Lease Bevriezen tijdens implementatie
12
Volgende keer in het VNSG Magazine Oktober 2010
22
35
INHOUD.
20
VNSG Magazine aug/10 5
Outsourcing als alternatief: de stand van zaken voor SAP Tekst Erik Beulen fotografie Robin Utrecht
Al decennia lang groeit outsourcing. Steeds vaker nemen leveranciers de plaats in van de interne automatiseringsafdeling. Outsourcing betekent samenwerking met leveranciers. Nieuwe business modellen doen hun intrede en maken de outsourcing van SAP aantrekkelijker, maar niet het enige alternatief. Welke criteria hanteren organisaties bij het nemen van outsourcingsbeslissingen? Karakteristieken van organisaties en de markten waarop zij opereren, zijn bepalend in sourcing keuzes. In dit artikel de stand van zaken voor SAP. 6 VNSG Magazine aug/10
Organisaties die kiezen voor SAP, zullen
om een voorstel te maken. Belangrijk in
SAP outsourcingsmarkt
SAP moeten implementeren op basis van
het contracteringsproces daarbij, is te
een projectovereenkomst. Een meerjarige
zorgen voor een grote vergelijkbaarheid van
leveranciers dat SAP-dienstverlening
dienstverleningsovereenkomst is vervolgens
aanbiedingen van de verschillende potentiële
aanbiedt. Variërend van de grote
de basis voor het beheer van SAP. Voor
leveranciers. Het goed begrijpen van de
internationale leveranciers tot kleine lokale
zowel het implementeren als voor het
verschillen tussen deze aanbiedingen maakt
spelers. Organisaties die outsourcing
beheer kunnen organisaties kiezen voor
het selecteren van de juiste leverancier
overwegen, doen er verstandig aan een
een samenwerking met een leverancier. Het
eenvoudiger. Organisaties doen er dus ook
leverancier te selecteren die ongeveer
inrichten van een dergelijke samenwerking
verstandig aan om de dialoog aan te gaan
dezelfde marktpositie heeft. Samenwerking
is geen sinecure. Hierbij is zorgvuldigheid en
met leveranciers en om in gezamenlijke
tussen een groot internationaal opererend
draagvlak in de eigen organisatie cruciaal.
workshops de robuustheid van de
bedrijf en een kleine lokale leverancier is niet
aangeboden oplossingen te testen.
gedoemd te mislukken, maar verhoogd wel
Bij outsourcing kunnen vier verschillende hoofdprocessen worden onderscheiden : het 1
Het transitieproces staat tussen de
In Nederland is er een groot aantal
het risicoprofiel van de outsourcingsrelatie.
contracteringsproces, het transitieproces,
implementatie en het beheer in. Hierbij
het IT-dienstverleningsproces en het
vindt de kennisoverdracht plaatsen tussen
ontwikkelingen die toegelicht moeten
contractevaluatieproces. Met het
de projectorganisatie die verantwoordelijk
worden: on demand infrastructuur en
contracteringsproces wordt de basis
is voor de implementatie en de
Software as a Service. Een on demand
gelegd voor de samenwerking met de
beheerorganisatie die verantwoordelijk is
infrastructuur biedt flexibiliteit aan
leverancier. Hierbij is het essentieel dat een
voor het oplossen van incidenten en het
uitbestedende organisaties. Hierbij moet
organisatie een duidelijk beeld heeft van de
implementeren van veranderingen. In de
worden opgemerkt dat Linux nog een
vereisten. Welke functionaliteit moet SAP
meeste gevallen eindigt het transitieproces
veel minder volwassen platform is dan het
ondersteunen? Bevatten de standaard
na de garantieperiode. Daarmee
Unix platform. Belangrijk bij on demand
SAP modules deze functionaliteit of moet
begint het IT-dienstverleningsproces
infrastructuur is om afspraken te maken
er maatwerk worden toegevoegd? Op
waarbij de beheerorganisatie conform
over beschikbaarheid, back-up en disaster
welke wijze kan SAP worden ingepast in
de overeengekomen service levels
recovery. Hierbij moeten uitbestedende
de bestaande applicatie architectuur, dan
de dienstverlening uitvoert. Na het
organisaties zich de vraag stellen of
wel worden gekoppeld aan andere, niet
verstrijken van de dienstverlening en
de aangeboden menu opties van een
SAP bedrijfsapplicaties? Dit zijn belangrijke
het verlopen van het contract start het
leverancier aansluiten bij hun vereisten. De
vereisten voor een implementatie van
contractevaluatieproces. Op basis daarvan
volwassenheid van Software as a Service
SAP. Organisaties die overwegen om het
besluiten uitbestedende organisaties of
beperkt zich tot Business Objects’ Crystal
beheer van SAP te outsourcen, moeten
zij het contract met de leverancier willen
Reports en CRM. Verder verwacht SAP veel
keuzes maken over service levels en service
verlengen of dat de uitvoering van de
van Business ByDesign, dat zich vooral richt
windows. Tevens moeten zij nadenken
dienstverlening weer opnieuw op de markt
op het midden- en kleinbedrijf.
over de vraag hoe gebruikers incidenten
gezet wordt. Uiteraard kan er ook besloten
en changes moeten aanmelden. Op basis
worden om de uitvoering weer te beleggen
hiervan kunnen organisaties een vraag aan
bij de interne automatiseringsafdeling.
de markt stellen en leveranciers uitnodigen
In de markt zijn er nog twee
Criteria bij outsourcingsbeslissingen Outsourcingsbeslissingen moeten weloverwogen door organisaties worden genomen. Hierbij moet een groot aantal criteria worden afgelopen om de wenselijkheid van outsourcing te kunnen vast stellen. Hierbij zijn niet alleen de vereisten maar ook de bedrijfskarakteristieken van belang. Het nemen van outsourcingsbeslissingen is geen hogere wiskunde, het is een subjectieve beoordeling van criteria. Deze beoordeling is de basis voor een managementbeslissing. Belangrijk bij het nemen van de beslissing is de discussie die door de belangrijkste stakeholders wordt gevoerd.
1
Deze fasen zijn gebaseerd op het IToutsourcingsproces van Beulen, 2002 -Ten Hagen&Stam, Den Haag- en de outsourcing building block lifecycle van Cullen en Willcocks, 2003 - Elsevier
Figuur 1: Outsourcingsprocessen
1
Butterwirth Heinemann, Oxford-.
VNSG Magazine aug/10 7
Figuur 2: Criteria voor outsourcingsbeslissingen
Prof. Dr. Erik Beulen Prof. dr. Erik Beulen, houder van de Accenture Global Sourcing chair aan de Universiteit van Tilburg en tevens werkzaam voor Accenture. Contact:
[email protected] of www.erikbeulen.com
Organisatie en markten De wijze waarop een organisatie
beperkt. Ook is door de kleinere omvang
dienstverlening variabel gemaakt kunnen
het voor organisaties minder eenvoudig
worden.
geleid wordt heeft een grote invloed
om goed gekwalificeerd personeel te
op outsourcingsbeslissingen. In een
vinden. In centraal geleide organisaties zijn
markten waarin een organisatie opereert
decentrale organisatie is het verkrijgen
die beperkingen er in veel mindere mate.
van invloed op de outsourcingsbeslissing.
van draagvlak voor outsourcing lastiger
Outsourcing biedt voor zowel centraal als
Dynamische markten vragen om een korte
en zijn de capaciteiten om sturing te
decentraal georganiseerde organisaties
time-to-market en veel flexibiliteit. In stabiele
geven aan een outsourcingsrelatie vaak
het voordeel dat de kosten van de
markten is het criterium van een verlaging
8 VNSG Magazine aug/10
Daarnaast is de dynamiek van de
Figuur 3: Organisatie en markten versus (out)sourcing
van de kosten dominanter. Outsourcing
Design, Build and Run Organisaties zullen zich in het begin
Offshore? Natuurlijk! Zowel voor de implementatie
biedt zowel voor organisaties die opereren in dynamische als in stabiele markten meer
van het contracteringsproces bij het
als voor het beheer van SAP is het
mogelijkheden om te innoveren. De wens
opstellen van de vereisten de vraag
raadzaam dat uitbestedende bedrijven
dan wel noodzaak om te innoveren is minder
moeten stellen of zij de implementatie
offshore outsourcing overwegen.
afhankelijk van het soort markt waarin een
en het beheer willen outsourcen aan
De kostenvoordelen zijn significant,
organisatie opereert. Dit is gekoppeld aan de
één leverancier of aan verschillende
besparingen van 35%-45% kunnen
strategie die een organisatie heeft om zich
leveranciers. De outsourcing aan één
worden gerealiseerd. Deze netto
op de markten te positioneren.
leverancier zorgt voor een naadloze
kostenbesparingen houden rekening
overgang van implementatie naar
met de extra coördinatiekosten die
markten en (out)sourcing is geschematiseerd
beheer. Ook de kosten van het
noodzakelijk zijn voor de aansturing en
in figuur drie. Outsourcing rukt op binnen
transitieproces, de kennisoverdracht aan
de coördinatie van de IT-professionals in
decentraal geleide organisaties die opereren
de beheerorganisatie van de leverancier,
lagelonenlanden. Het percentage van de
in stabiele markten. Daarnaast wordt
zijn fors lager. De processen, procedures
werkzaamheden dat wordt uitgevoerd
SaaS door steeds meer centraal geleide
en werkwijzen sluiten optimaal op
in lagelonenlanden neemt ook sterk
organisatie omarmd. Net als de criteria
elkaar aan. Daar staat tegenover dat er
toe. Waar een paar jaar geleden 70%
voor (out)sourcing in figuur twee helpt deze
een grote afhankelijkheid ontstaat van
van alle werkzaamheden voor beheer
figuur om de (out)sourcing discussie en het
deze leverancier. Bedrijven doen er dus
werden uitgevoerd, zijn percentages
beslissingsproces te faciliteren.
verstandig aan om alle mogelijkheden
van 90% of meer tegenwoordig niet
open te houden door in eerste instantie
meer ongewoon. Voor de uitvoering van
alleen de implementatie te contracteren
projectimplementaties ligt dit percentage
met een intentieverklaring voor het
lager omdat het bij het opstellen en
over één nacht ijs te gaan. Het is belangrijk
beheer. Hierbij is het belangrijk om de
afstemmen van de vereisten handig is om
om een weloverwogen beslissing te
intentieverklaring het karakter te geven
face-to-face met medewerkers van het
nemen. Gebruik hierbij objectieve criteria.
van een conceptcontract. Indien de
uitbestedende bedrijf te communiceren.
Outsourcing van SAP is aantrekkelijk,
leverancier de implementatie volgens
De enige onoverkomelijke hobbel voor
maar niet het enige alternatief. De
de afspraken heeft uitgevoerd, wordt
offshore outsourcing is een onvoldoende
karakteristieken van organisaties en de
geen tijd en energie verloren om
kennisniveau van de Engelse taal bij
markten waarin zij opereren zijn bepalend in
overeenstemming te krijgen over het
het uitbestedende bedrijf. Leveranciers
het outsourcingsdilemma.
beheercontract.
zijn gewend om tijdsverschillen en
De koppeling tussen de organisatie en de
Conclusies Bij outsourcing is het belangrijk om niet
cultuurverschillen te overbruggen.
VNSG Magazine aug/10 9
Bezoek onze themadagen in 2010!
Business Intelligence Dinsdag 21 september Lunteren Personeel Dinsdag 9 november Ede Business Process Management Donderdag 9 december Hoevelaken
Ga voor meer informatie naar: www.vnsg.nl -> SAP Business Suite -> Evenementen
Paul ostendorf
Alles de deur uit, ook de deur! Veel mensen hebben onbewust een
bijgekomen. Alles kan door het internet
verzamelwoede. Niet dat ze iets sparen
geleverd worden. Gegevens, opslag,
maar gewoon omdat ze het zonde vinden
rekencapaciteit en software. Internet ís de
om dingen weg te gooien. Een zolder is dan
computer! En dus verplaatsten we alles
gauw gevuld. Daarna moet de garage eraan
naar internet. Zo, daar zijn we mooi vanaf.
geloven. De auto moet maar naar buiten. Als
Wat blijft er nu nog over? De computer
alle beschikbare ruimte is gevuld, blijft alleen
zelf! Maar wacht eens even. Wat moet ik
aanbouwen of verhuizen over. Natuurlijk
met een computer waar niets in zit en die
is het logischer om alle niet noodzakelijke
geen zware taken hoeft te vervullen. Die
spullen direct van de hand te doen. Maar
is nu gedegradeerd tot een poort om alles
niet alles in het leven is logisch en daarom
op internet te bereiken of te bedienen. Kan
Paul Ostendorf heeft meer dan 25 jaar
hamsteren we vrolijk verder. We stammen af
die computer ook niet de deur uit? Ja, dat
ervaring in topfuncties in ICT bij grote
van jager-verzamelaars. En diep in ons hart
kan en dat staat ook te gebeuren. De pc
ondernemingen en daarbij alle functies
zijn we dat nog steeds!
en laptop zijn dood en de toekomst is aan
van programmeur tot directeur doorlopen.
Met de opkomst van de digitalisering
de iPad en zijn toekomstige concurrenten.
Hij heeft diverse bedrijven opgezet met
lijkt er niets veranderd. Oude computers
De iPad is een handig tabletje dat voor
en randapparatuur verzamelen stof tussen
het merendeel van de werknemers meer
de andere overbodige spullen. Atomen en
dan voldoende mogelijkheden biedt.
financiële systemen en is oprichter van
moleculen vreten ruimte maar door de snelle
Het is supereenvoudig te bedienen en
de stichting Electronic highway Platform
technologische ontwikkelingen passen er
erg makkelijk mee te nemen. Met een
Nederland (EPN).
steeds meer bits en bytes op de digitale
ingebouwde mobiele verbinding kan er
zolder. Helaas leidt dat tot een binaire
bovendien overal gewerkt worden. Een
verzamelwoede met een exponentiële groei.
nieuw tijdperk breekt aan!
betrekking tot software, research en
waarde van bits en bytes ligt in het gebruik
Nu is de consument aan de beurt.
eerder een maat voor de snelheid waarmee
Daar moet het besef doordringen dat
hierbij een handje helpen
deze vol raakt.
digitaal verzamelen niet meer van deze
en tegelijkertijd een centje
tijd is. Waarom al die muzieknummers,
bijverdienen. Zorg voor
de zaak anders. Daar is meestal weinig
speelfilms en televisieseries downloaden?
goede verdienmodellen
verzamelwoede te bespeuren. Waarom is
Dat kost vreselijk veel tijd en nog meer
met digitale producten.
dat eigenlijk? Al heel lang geleden werd
dure opslagruimte. Ze kopen steeds meer
Maak muziek, speelfilms,
duidelijk dat ICT moeilijk was en alleen
en grotere harde schijven, dvd- en blu-ray
boeken, kranten en
maar moeilijker zou worden. Als bedrijven
spelers en schijfjes. En dat vraagt weer
tijdschriften direct na
konden, zouden ze er vanaf zien. Maar
om extra bureaus, tafeltjes en kasten om
verschijnen mondiaal
dat was onmogelijk. Automatisering was
die dingen een plaatsje te geven. En dat
online beschikbaar. Als
vrijwel direct na de opkomst een primaire
leidt weer tot ruimtegebrek. Een verhuizing
stream welteverstaan,
businessbehoefte. Dus wat nu? Het
ligt op de loer. Nu ik erover nadenk, durf
niet om te downloaden!
antwoord ligt voor de hand: dan ga je
ik wel te stellen dat onze verzamelwoede
Het doet mij pijn als
bedenken wat er wel de deur uit kan. Als
een belangrijk deel van de economie in
een uitgeverij de iPad
eerste verdween het maatwerk. Het had
stand houdt. Een deel waar we door de
ontdekt en vervolgens
geen zin dat ieder bedrijf zijn eigen wiel
technologische vooruitgang makkelijk vanaf
de klant de mogelijkheid
uitvond. Iedereen heeft een wiel nodig en
kunnen. Dat is nog goed voor het milieu
biedt om hun kranten,
dus voldoet een wiel waarmee je alle kanten
ook! Bits en bytes transporteren is stukken
tijdschriften en boeken
op kan prima. ERP was een feit en software
groener dan hard disks produceren of
te downloaden voor
development werd gedecimeerd. Als
nieuwe huizen bouwen. De consument moet
de iPad. Dan heb je
maatwerk onvermijdelijk was, koos je voor
duidelijk gemaakt worden dat het streamen
er dus echt niets van
offshoring of outsourcing. Maar daar bleef
van gegevens veel makkelijker en voordeliger
begrepen! Stel alles als
het niet bij. In de loop van de jaren hebben
is dan downloaden. Waarom moet een
digitale gegevensstroom
bedrijven getracht van alles en nog wat de
liedje, speelfilm of boek miljoenen malen
beschikbaar voor je
deur uit te doen. Dat heeft begrippen als
gedownload worden? Eén keer opslaan en
klanten. Dan is het
BPO, SaaS en ASP opgeleverd. En recent
het via internet voor iedereen toegankelijk
‘illegale’ downloaden ook
is daar nog het begrip cloud computing
maken is toch voldoende? De werkelijke
meteen de deur uit.
Voor bedrijven ligt de digitale kant van
COLUMN.
en niet in het bezit ervan. Bedrijven kunnen
De grootte van de harde schijf lijkt daardoor
VNSG Magazine aug/10 11
Succesvol uitbesteden vraagt Uitbesteden is niet alleen een thema in het bedrijfsleven. Ook bij de overheid is dit inmiddels normaal gebruik en is er zelfs een aantal grote, in het oog springende initiatieven zoals P-Direkt en EBF. Wij vroegen ons af hoe deze initiatieven tot stand komen. Ligt hier een breed gedragen overheidsbeleid aan ten grondslag? Of ontstaan ze op andere wijze? Hans van der Stelt, CIO bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, doet uit de doeken hoe zijn ministerie hier mee omgaat en welke trends hij ziet bij de rijksoverheid.
Hans van der Stelt
Interview Dirk-Jan Schenk en Martin Putters • Tekst en fotografie Martin Putters
Hans van der Stelt is directeur bedrijfsvoering, organisatie en
Gemeenschappelijke visie Van der Stelt schept snel duidelijkheid
aangejaagd, door het DG Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk van BZK, maar ook
informatiebeleid bij het ministerie van
over de vraag of er sprake is van een
door de departementen zelf.” Dit gebeurt
Verkeer en Waterstaat en vervult in die
centraal beleid om meer samen te werken
op verschillende plaatsen. Bijvoorbeeld op
hoedanigheid ook de rol van CIO. Deze rol
en gezamenlijk uit te besteden op het
het niveau van plaatsvervangend secretaris-
is bij ieder departement ingericht op basis
gebied van de informatievoorziening. “In
generaal (pSG), maar ook het ICCIO speelt
van een kabinetsbesluit om de sturing
de praktijk is dat wel het geval, ook al
hier een belangrijke rol in. Van der Stelt:
op informatievoorziening en ICT binnen
zijn er geen vaste richtlijnen voor. In het
“Op onze agenda staan zaken als: hoe
de rijksoverheid te verstevigen. Om tot
verleden was autonomie van departementen
gaan we om met ERP, hoe kunnen we
meer afstemming te komen tussen de
vaak het uitgangspunt en werd er snel
het leveranciersmanagement inrichten
verschillende ministeries is het overlegorgaan
geschermd met de individuele ministeriële
en hoe gaan we om met de ‘SAPpen’,
ICCIO (Interdepartementale Commissie van
verantwoordelijkheid als argument
‘Oracles’ en ‘Microsofts’ van deze wereld?
CIO’s) onder leiding van CIO Rijk Maarten
om niet te hoeven samenwerken. Dit
Juist door deze discussies ontstaat er iets
Hillenaar ingesteld.
samenwerken wordt nu juist veel meer
als een gemeenschappelijke visie op de
12 VNSG Magazine aug/10
om goed opdrachtgeverschap informatievoorziening van het rijk en worden
algemeenheid moet je uitkijken om alles
je heel goed weet wat je wilt en wat er in
ideeën geboren over gebieden waarop we
in één systeem te willen persen. Ik geloof
technische zin wel of niet kan. Door er op
kunnen samenwerken. En ja, soms kan dat
meer in de interoperabiliteit van systemen,
die manier naar te kijken, maak je jezelf in
gaan over een gezamenlijke systeemkeuze
vooral ook omdat het vaak om complexe
ieder geval een betere opdrachtgever.” En
voor verschillende onderdelen van de
materie gaat. Wil je alles in één systeem of
goed opdrachtgeverschap is de basis voor
rijksoverheid.”
wil je meerdere systemen die op een goede
succesvol uitbesteden.
manier met elkaar kunnen praten op basis Wel of niet uitbesteden? Momenteel zijn er verschillende grote
van standaardisatie van de koppelvlakken? Dat laatste is vaak een verstandiger strategie
voorbeelden van samenwerking tussen
dan je ziel en zaligheid te verkopen aan
meerdere departementen waarbij gebruik
één systeem of aan één leverancier.” Vanuit
wordt gemaakt van een gezamenlijk
het oogpunt van ERP is dit een interessant
platform. Eén ervan is P-Direkt, een shared
thema. Het voordeel van één systeem is
service centre HRM voor twaalf ministeries.
dat alles geïntegreerd is. Als je verschillende
Een ander voorbeeld is EBF (Elektronisch
processen in verschillende systemen
Bestellen en Factureren), waarbij ministeries
onderbrengt heb je meer koppelvlakken
een gezamenlijk inkoopportaal gebruiken
nodig, wat kostenverhogend werkt bij
als toegangspoort voor leveranciers en
ontwikkeling en beheer. Van der Stelt
om de operationele inkoopprocessen te
hierover: “Dat is één van de afwegingen die
ondersteunen. Hans van der Stelt hierover:
je moet maken. Ben je er altijd mee geholpen
“We maken onderscheid tussen in- en
als je alles in één systeem onderbrengt?
uitbesteden. Inbesteden betreft het elders
Het is wellicht prima voor je operationele
binnen de overheid beleggen van bepaalde
bedrijfsvoering, maar als je het ook wilt
activiteiten. Bij uitbesteden wordt de markt
gebruiken voor je primaire proces is dat nog
gevraagd om werkzaamheden over te
maar de vraag. Het hangt er ook vanaf in
nemen.
welke bestuurlijke setting je opereert. Als
Besparen op kosten is het voornaamste
je met een aantal partijen samenwerkt die
criterium om te besluiten tot uitbesteden
zeggen dat ze prima met SAP voor P-Direkt
over te gaan. Er is een trend zichtbaar om
uit de voeten kunnen dan is er niets aan de
commodities, zaken waarmee ieder ministerie
hand. Als je werkt met processen waarbij
te maken heeft, zoveel mogelijk op dezelfde
de verschillende partijen gebruik maken van
manier op te pakken en niet op dertien
verschillende systemen dan is het de vraag
verschillende plaatsen het wiel uit te vinden.
waar je voor gaat. Dan is de standaardisatie
Overigens kun je er vanuit oogpunt van
op de koppelvlakken een betere strategie
Ministerie van Verkeer
kostengedrevenheid ook voor kiezen om op
dan te streven naar één systeem.”
en Waterstaat
Goed opdrachtgeverschap
Waterstaat is één van de dertien
een bepaald gebied juist niet mee te doen. Bijvoorbeeld omdat er recent al investeringen in zijn gedaan, omdat het niet past bij
Het ministerie van Verkeer en Hier brengt Hans van der Stelt het gesprek
ministeries die samen de rijksoverheid
keuzes die gemaakt zijn op andere gebieden
terug op de rol van de Interdepartementale
vormen. Het ministerie bestaat uit de
of omdat implementaties een te zware
Commissie van CIO’s: “Eigenlijk willen we
beleidsdirecties en stafdiensten en de
hypotheek leggen op het verandervermogen
zoveel mogelijk voorkomen dat we praten
agentschappen Rijkswaterstaat, Inspectie
van de organisatie.
over systeemkeuzes. Het debat moet op
Verkeer en Waterstaat en KNMI.
Andere factoren die worden meegewogen
een strategischer niveau plaatsvinden:
Verkeer en Waterstaat zorgt dat
bij uitbestedingsbeslissingen zijn risico’s,
aanbestedingen moeten meer gericht
de fysieke basis, het fundament van
beschikbare functionaliteit en of er sprake is
zijn op behoeften dan op producten.
Nederland, solide is en dat wij ons vlot
van proven technology. Het uitgangspunt is:
Daar zijn we nog niet, maar dat is in
kunnen verplaatsen, zodat wij hier veilig
als de markt het beter en goedkoper kan,
ieder geval de bedoeling. Vooral scherp
kunnen leven en werken. Verkeer en
dan moet je het niet zelf gaan doen.
maken op welke wijze we onze processen
Waterstaat draagt daarmee bij aan een
ondersteund willen hebben en naar welke
dynamische en duurzame samenleving.
type diensten we op zoek zijn. En op die
Het motto van het departement luidt:
manier het bedrijfsleven uitdagen om met
Vlot bewegen. Veilig leven. Verkeer en
of het nu gaat om in- of uitbesteden, betreft
oplossingen te komen. Dit staat nog in
Waterstaat.
de systeemkeuze. Van der Stelt: “In zijn
de kinderschoenen. Het veronderstelt dat
Koppelvlakken Een belangrijke vraag bij samenwerking,
VNSG Magazine aug/10 13
10 vragen aan...
VNSG-voorzitter Tonnie van der Horst is in februari van dit jaar ook voorzitter geworden van SUGEN, het internationale samenwerkingsverband van SAPgebruikersverenigingen. Tonnie speelde bij SUGEN (SAP User Group Executive Network) een belangrijke rol in de onderhandelingen over de Enterprise Support-kwestie. Hij heeft als voorzitter heldere ideeën over de wisselwerking tussen lokale en internationale belangenvertegenwoordiging.
Tonnie van der Horst Voorzitter VNSG en SUGEN
Interview Dirk-Jan Schenk • Tekst Freek Blankena
1
Wie zijn eigenlijk de
consultants of system integrators. Voor
leden van SUGEN?
individuele multinationals is het niet zinvol
Het zijn inmiddels 13
in SUGEN te participeren. Wat we op
gebruikersverenigingen
overkoepelend niveau doen raakt immers
de verenigingen op het prioriteitenlijstje
van een regio of een land,
niet de individuele bedrijven. De mensen die
gezet. Aan het begin is ervoor gekozen
zoals DSAG voor Duitsland, Zwitserland en
in de organisatie actief zijn werken wel bij
om maximaal drie onderwerpen – charters
Oostenrijk, ASUG voor de VS en Canada
grote SAP-klanten, dus ze oefenen op die
– te hebben, om daarin een verschil te
en VNSG voor Nederland en een deel van
manier toch invloed uit.
kunnen maken: user adoption, enterprise
België. Het zijn alle significante verenigingen die een bepaalde volwassenheid hebben om zinvol in internationaal verband te kunnen acteren. In SUGEN zijn alleen bestuursleden van een gebruikersvereniging afgevaardigd die bij eindgebruikers werken, dus geen
2
support en de technology roadmap,
Hoe bepaalt SUGEN
dus de voorwaartse visie op de SAP-
waar het zich mee
oplossingen. Nu we het bestuur hebben
bezig houdt?
uitgebreid van drie naar vijf leden, hebben
De onderwerpen zijn door het collectief van
we er een charter aan toegevoegd: het gebruik van BusinessObjects. Je ziet veel cultuurverschillen, maar met elkaar moet je zorgen dat je het meeste vermogen op de weg zet.
3
Heeft uw voorzitterschap te maken met de Enterprise Supportkwestie?
Dat was inderdaad wel een beetje de opstap. Het werd door bijvoorbeeld de Amerikanen wel handig gevonden dat er een diplomaat was die gewoon bleef zitten als Leo Apotheker boos werd, iemand die zei ‘vanuit gebruikersperspectief kan ik dat verhaal niet uitleggen’. Dat moet je wel redelijk rustig kunnen doen en ik denk dat ik zo iemand ben. Ik heb me wel eens verbaasd over de hardheid van 14 VNSG Magazine aug/10
de confrontatie tussen DSAG en SAP. Ik denk ook dat SAP zichzelf met Apothekers aftreden heeft gered. Het is een heilloze weg te proberen zo’n ruzie met je klanten te winnen, zeker als ze ondanks de vendor lock-in dreigen weg te lopen.
7
9
Is er een spanning tussen de centrale aanpak van SAP en de lokale insteek van gebruikersgroepen?
Voor de lokale kantoren van SAP is
Zoekt SUGEN als belangenvertegenwoordiger het conflict op? Je kunt wel een
periode hebben waarin je lijnrecht tegenover
hun verkoopfunctie hun bestaansreden.
elkaar staat, maar in zijn ultieme vorm
Wat merken VNSG-
Dat betekent dat dingen als support en
is dat geen status die je langere tijd wilt
leden van wat SUGEN
licenties niet hun primaire aandacht hebben.
handhaven. Wanneer wij opkomen voor het
doet?
Maar op globaal niveau speelt dat wel
belang van de gebruikersverenigingen op
degelijk en SAP is er natuurlijk bij gebaat
een duidelijke en afgewogen manier, kunnen
dat de adoptiegraad wordt vergroot. Dus
we SAP bewegen in de richting die voor die
bestuurslid of een (co-)CEO als spreker
er is een onderscheid tussen waar men
gebruikers goed is en daardoor is het ook
gehad op ons eigen event. We kunnen
lokaal aandacht aan geeft en wat globaal
goed voor SAP. De stevige wisselwerking
meer spraakmakende sprekers van SAP
belangrijk wordt gevonden. Ik denk dat wij
staat uiteindelijk in dienst van de kracht
contracteren. Dat is dankzij het feit dat we
als VNSG veel baat kunnen hebben bij die
van het netwerk en het vergroten van de
gemakkelijker toegang hebben, dankzij
combinatie. SAP vindt het wel prettig om
toegevoegde waarde die bedrijven kunnen
het functioneren van het netwerk. En de
op enig moment met een aantal mensen
genereren met de SAP-software.
Nederlandse klanten hebben wel gezien dat
te praten die de gebruikers internationaal
ze hun VNSG-contributie voor de komende
vertegenwoordigen en die ook een overzicht
40 jaar hebben terugverdiend middels
vanuit het gebruikersperspectief houden.
10
4
De laatste jaren hebben we steevast een
een betere deal met SAP over Enterprise Support.
5
Zijn de bestaande ‘industry councils’ relevant voor SUGEN?
8
SUGEN neemt dus niet tezijnertijd de plek van de VNSG in? Nee. Ik trek wel eens de parallel met
Wat voorziet u als toekomstige ontwikkelingen bij SUGEN? We gaan een discussie
starten over SAP’s licentiemodel. Een aantal bedrijven binnen VNSG en ook internationaal vindt het licentiemodel onwerkbaar
mijn werkgever, de Rabobank. Die bestaat
geworden. Co-CEO Bill McDermott wilde
ook als coöperatie. We zijn een centrale
daarover wel in gesprek. In eerste instantie
ze met name architectonisch-bestuurlijke
organisatie die lokale banken faciliteert
kwam er iemand van SAP om uit te leggen
feedback over een bepaalde bedrijfstak
en uiteindelijk zijn die lokale banken onze
hoe het in elkaar zit, maar het gaat ons er
geven aan SAP. Ik kan me voorstellen dat we
aandeelhouders en onze stakeholders.
juist om dat het onwerkbaar is. We kunnen
verbindingen met die councils krijgen, maar
We hebben niet de ambitie als Rabobank
de business cases er niet meer mee rond
nu nog niet. SAP zit in zo’n 25 branches.
Nederland om die lokale banken te gaan
krijgen. Ik denk dat het bestaande model
Het zou een ongelooflijke verbreding van
vervangen. Zij zijn de connectie met onze
qua toeters en bellen wel is uitgerekt tot het
de organisatorische scope van SUGEN
klantenbasis. Een internationaal netwerk als
uiterste.
zijn als je die erbij pakt. Goed is wel dat de
SUGEN kan alleen functioneren als de lokale
lokale focusgroepen vaak onderling contact
inbedding in orde is en dat is juist wat de
hebben met collega’s in andere landen. Bij
VNSG doet.
De gedachte van een industry council is dat
de focusgroep Process Integration hebben we dat bijvoorbeeld gedaan. SAP was erg blij dat ze gebundelde feedback kregen van een aantal gebruikersgroepen.
6
Kunnen VNSG en SUGEN conflicterende belangen hebben? Die kans is niet zo groot, maar het kan in
principe wel. Het zou kunnen dat er op enig moment in het internationale speelveld iets heel erg belangrijk is wat in Nederland helemaal niet speelt. Stel bijvoorbeeld dat we om de internationale activiteiten op een hoger plan te tillen, besluiten om de verenigingen naar rato van hun ledental SUGEN te laten financieren. Dan kan het bijvoorbeeld zijn dat de VNSG ‘nee’ zegt en een stuk of acht andere groepen ‘ja’. VNSG Magazine aug/10 15
Compass Group kiest voor kracht, flexibiliteit en balans Kracht, flexibiliteit en balans, daar gaat het om. Compass Group Nederland is een toonaangevende speler op het gebied van food- en supportservices. Compass koos als eerste facilitair dienstverlener ter wereld voor de brede retailfunctionaliteit van SAP om haar bedrijfsprocessen te optimaliseren. De organisatie zette al eerder SAP Financials in voor de financieel-administratieve processen. Nu kan Compass ook op operationele processen als inkoop, voorraadbeheer en margebepaling sturen, waardoor de efficiency én de winstgevendheid van de organisatie ingrijpend verbeteren. Hierdoor verdient Compass de investering in SAP for Retail binnen afzienbare termijn terug. Bekijk de fotoreportage in dit VNSG magazine. Bent u ook op zoek naar balans, kracht en flexibiliteit en een oplossing die uw concurrerend vermogen vergroot? Ga dan naar www.ctac.nl of mail
[email protected]. www.ctac.nl GOUDSBLOEMVALLEI 30 5237 MJ ’S-HERTOGENBOSCH POSTBUS 773 T. +31 (0)73 692 06 92 F. +31 (0)73 692 06 88 E.
[email protected]
16 VNSG Magazine aug/10
5201 AT ’S-HERTOGENBOSCH
TIPS&TRICKS Heeft u een vraag uit de praktijk waarop u graag een antwoord wilt krijgen in deze rubriek? Stuur uw vraag naar
[email protected] o.v.v. “Vraag Tips & Tricks”
Rob Veenstra
CRM/SRM
Exporteer rapporten naar een ZIP-bestand • Superp U kent dat wel. Een gebruiker heeft een
de gebruiker af te leveren in een compact bestand. Het SAP-systeem heeft hiervoor een handig object, waarmee u in staat bent om
batch programma laten draaien en wil de
bestanden in een ZIP-bestand af te leveren. De
uitvoer op zijn computer hebben. En stel
programmeerdetails voor het gebruik van de
dat die gebruiker meerdere rapporten heeft.
SAP ZIP-mogelijkheid vindt u in de uitgebreide
Het zou dan handig zijn om de rapporten bij
beschrijving van deze tip.
Toegang to SM37 • CSI
van ruime rechten op de objecten S_BTCH_
In veel gevallen hebben SAP-gebruikers
JOB en S_BTCH_NAM kan dit zelfs leiden tot
toegang tot SM37 om een overzicht te krijgen
toegangsrechten vergelijkbaar met SAP_ALL.
van uitgevoerde jobs. Indien deze toegang
De beste wijze om dit risico af te dekken, wordt
wordt gecombineerd met rechten om eigen jobs
nader uitgelegd op de website. Ga naar
te kunnen vrijgeven, kan de gebruiker tevens de
www.vnsg.nl > Magazine > Tips & Tricks
gemaakte jobs aanpassen en hierin een groot
voor meer details.
Werner van Haelst
Security & Control/GRC
aantal programma’s uitvoeren. Bij toekenning
Sander van de Wijngaart
Workflow
Workflow extended notifications • Avelon Binnen SAP workflow vormen wachttijden van taken in de workflow inbox meestal een groot deel van de totale doorlooptijd van een
link naar de (web) workflow inbox ook een werkinstructie bevatten. Het nieuwste SAPmechanisme voor het versturen van notificaties heet extended notifications. Meer informatie over SAP extended
proces. Deze wachttijden kunnen drastisch
notifications is terug te vinden via www.vnsg.nl
gereduceerd worden via het versturen van
-> Magazine -> Tips & Tricks -> Workflow.
notificatie e-mails. Deze e-mail kan naast een
ABAP Web aanlogscherm • NL for Business Bij het starten van een WebDynpro ABAP
Uiteraard moet het scherm een aantal velden bevatten, te veel weglaten heeft soms ongewenste bijwerkingen. Als het aanlogscherm
of een BSP wordt vaak een aanlogscherm
alleen vraagt om gebruikersnaam en wacht-
getoond. Dit scherm lijkt statisch maar is
woord, is het de gebruiker niet duidelijk op welk
volledig configureerbaar in mogelijkheden en
systeem hij/zij aanlogt. Verder wordt stilgestaan
layout. Deze tip beschrijft de mogelijkheden en
bij de centrale configuratie van de layout en hoe
hoe deze configuraties gedaan kunnen worden.
je deze per applicatie specifiek kan maken.
Leon Boeijen
Technologie & Integratie
Johan Amsing
PLM
GOS maakt het leven aangenamer • Magnus GOS staat voor Generieke Object Services.
die u standaard kunt gebruiken. Maar u kunt ook zelf services toevoegen, waardoor u het gebruik en het beheer van SAP aanzienlijk kunt
Het GOS bestaat uit services die in bijna elke
vereenvoudigen. Een aantal voorbeelden zal in
transactie in SAP beschikbaar zijn. SAP heeft
deze tip nader worden toegelicht.
een aantal generieke services gedefinieerd
VNSG Magazine aug/10 17
Dare, Share, Care en No Hot Air Interview Rob van der Marck • Tekst Gertjan Harberink • Fotografie MVO Nederland
In het hart van Utrecht, op een steenworp afstand van
netwerkorganisatie. We zijn uitstekend gekwalificeerd om bedrijven die concreet aan
Utrecht CS, bevindt zich de
de slag willen met MVO op weg te helpen
MVO-motor van het land.
door ze te koppelen aan de juiste partijen.”
MVO Nederland is de
Directeur Lageweg is de juiste man op de
nationale kennis- en
juiste plaats. Maatschappelijk Verantwoord
netwerkorganisatie
Ondernemen in al zijn verschijningsvormen
voor maatschappelijk
loopt als een rode draad door zijn leven. Als
verantwoord
directeur communicatie bij de Rabobank
ondernemen.
introduceerde hij het MVO-denken bij deze
De organisatie is
bank. Lageweg zit ook in het bestuur van
opgericht om bewust
het multiculturele instituut Forum. “Je moet
ondernemen tussen
dingen doen die bij je passen. Het Triple
de oren te krijgen bij het
P-denken zit in mij”, zegt hij zelf. “Ik ben een
Nederlandse bedrijfsleven.
boerenzoon, dat heeft er absoluut mee te
Kartrekker, overtuigd MVO-
maken. Respect voor de omgeving is me met
ambassadeur en directeur
de paplepel ingegoten.”
van MVO Nederland is Willem Lageweg (1951). “MVO Nederland is een
Integrale visie MVO staat voor een integrale visie op alle aspecten van het ondernemerschap. MVO wordt gedefinieerd door de drie P’s People, Planet en Profit in combinatie met transparantie en dialoog. De eerste P staat voor People. Onder die P vallen niet alleen de mensen die in de eigen organisatie werken, maar ook mensen in de toeleveringsketen
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) zit in de lift. Dat is mede te danken aan de niet aflatende inzet van MVO Nederland, de belangrijkste aanjager van verantwoord ondernemen in Nederland. VNSG Magazine sprak met Willem Lageweg, directeur van deze organisatie. Zijn motto: dare, share, care en no hot air. 18 VNSG Magazine aug/10
en mensen die beïnvloed worden door de organisatie. Een MVO-geörienteerd bedrijf gaat bewust om met al deze aspecten. “Als bedrijf zou je bijvoorbeeld een rol kunnen spelen in de manier waarop je omgaat met mensen die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben”, stelt Lageweg. “Ik ken voorbeelden van bedrijven die repeterend en nauwkeurig testwerk graag laten doen door mensen met een autistische afwijking. Zo snijdt het mes aan twee
Willem Lageweg, directeur MVO Nederland
kanten. Dit
het verschil tussen het nettoresultaat en de
voordeel kunnen doen op verschillende MVO-
‘Cost of Planet’ van hun carbon footprint.
aspecten. “IT speelt een enorm belangrijke
“Dat is helemaal niet ondenkbaar. Grote
rol”, bevestigt Lageweg. “Denk bijvoorbeeld
beleggers vragen zich bijvoorbeeld steeds
aan het milieuvoordeel van E-facturatie.
vaker af wat de CO2-kosten zijn van de
Daarnaast hebben organisaties tools nodig
bedrijven waarin ze beleggen. De financiële
om MVO meetbaar te maken en betere
wereld is zich al aan het voorbereiden op dit
inzichten te krijgen in MVO-vraagstukken. Op
soort waarderingsmethoden.”
termijn moet je in staat zijn om een product in al zijn onderdelen te ontleden en te bepalen
Koplopers denken past in de nieuwe tendens waarin
wat de carbon footprint hiervan is.”
Een goed MVO-beleid kan de financiële No Hot Air
we kijken naar wat mensen ‘wel’ kunnen in
situatie versterken. “Wij signaleren dat
plaats van wat ze ‘niet’ kunnen. Je kunt MVO
bedrijven die structureel met People en
introduceren binnen alle belangrijke gebieden
Planet bezig zijn, koploper zijn in hun
succes van MVO te maken? Het advies van
in een organisatie, van HR tot marketing. We
branche”, aldus Lageweg. Het MVO-
Lageweg is helder: “Dare, Share, Care en No
vinden dat elke ondernemer op de een of
denken stimuleert de ontwikkeling van
Hot Air. Dare staat voor doen. Je kunt op elk
andere manier met MVO bezig moet zijn.”
nieuwe diensten, biedt een nieuwe USP
moment beginnen. Begin bijvoorbeeld met
op marketinggebied en opent de deur
de manier waarop je inkoopt. Er is steeds
naar nieuwe klanten. Voorbeelden van
meer mogelijk.” Share staat voor het delen
de groeiende impact die MVO heeft, zijn
van kennis. “Leer van anderen en deel je
gaat onder meer over de grondstoffen die
er te over. Groene conferentiecentra, om
resultaten”, doceert Lageweg. “Care”, gaat
organisaties voor hun productieproces
maar een willekeurig voorbeeld te noemen,
hij verder, “staat voor de zorg die je moet
gebruiken. En natuurlijk over zaken
krijgen een Green Key label. Steeds meer
dragen voor mens en milieu. En No Hot Air
als vervuiling en energie. De derde P
bedrijven baseren hun keuze voor een
betekent dat je geen gebakken lucht moet
tenslotte staat voor Profit. Die P is niet te
conferentiecentrum niet meer alleen op
verkopen. Authenticiteit telt. Kijk naar de
onderschatten als het over maatschappelijk
prijs, locatie en faciliteiten maar nemen
cirkel van invloed die je hebt. Wie ben ik?
verantwoord ondernemen gaat. Sterker nog,
ook dat Green Key keurmerk mee in hun
Wat kan ik doen? Begin gerust klein, je hoeft
geld verdienen is cruciaal om MVO aan te
overwegingen. Bierproducent Gulpener wint
de wereldproblemen niet op te lossen. Maar
laten slaan bij ondernemers. “Uiteindelijk
marktaandeel met klimaatneutraal bier in een
je hebt altijd de keuze.”
moet je er wel iets aan overhouden”, aldus
overvolle markt sinds ze hun productieproces
Lageweg. En te verdienen valt er genoeg,
meer volgens MVO-principes zijn gaan
gelukkig. Want een goed MVO-beleid
inrichten. Lageweg schudt de voorbeelden
verdient zichzelf terug, maar biedt ook
uit z’n mouw. Gepassioneerd rijgt hij namen
interessante kansen voor nieuwe omzet.
en initiatieven aan elkaar. Van cradle-to-
Lageweg: “MVO kan je onderneming
cradle bij tapijtfabriek Desso, het succes van
een boost geven. Uit onderzoek blijkt dat
Triodos, de opkomst van milieuvriendelijke
bedrijven die MVO omarmen significant
drukinkten en het belang van kweekvis.
Terugverdienen De tweede P staat voor Planet en
Wat moet een organisatie doen om een
Kijk voor allerlei praktische informatie over MVO op www.mvonederland.nl.
beter presteren. Daardoor gaan bedrijven anders denken. Grote maatschappelijke
De rol van IT
vraagstukken geven je de kans om nieuwe
De rol die IT in dit geheel speelt, is
producten of diensten te ontwikkelen of je
niet te onderschatten. De in de hardware
MVO binnen de VNSG
op een positieve manier te onderscheiden.”
gebruikte materialen hebben behoorlijk
Wat is de stand van zaken op het gebied
Dat vereist echter wel een MVO-beleid dat
wat impact op het milieu, net als het
van MVO bij de VNSG zelf? We moeten
écht gedragen wordt door de organisatie
energieverbruik van de apparatuur. De IT-
eerlijk toegeven dat we geen koploper
en meer is dan een marketingtrucje
bedrijven onderkennen dit en ondernemen
zijn. Maar er zijn genoeg mogelijkheden
(greenwashing). Daarom bestaat
actie. Kijk maar naar het miljard dat IBM
die we concreet kunnen oppakken:
maatschappelijk verantwoord ondernemen
(Big Blue) investeert om te zorgen dat haar
• focusgroepbijeenkomsten via
voor MVO Nederland naast de drie P’s ook
producten energie-efficiënter worden (Big
uit de peilers transparantie en dialoog. “Je
Green). Ook SAP heeft als belangrijke speler
• minder papier produceren
moet MVO meetbaar en inzichtelijk maken”,
in de softwaremarkt een voorbeeldrol en
• een duurzaam VNSG Congres
vindt Lageweg. “Laat zien wat je doet. Dat
draagt groen steeds hoger in het vaandel.
En de VNSG draagt ook Werk Eens Voor
betekent ook dat je je kwetsbaar op moet
Dat blijkt onder meer uit het aanstellen van
Een Ander (WEVEA) een warm hart toe.
stellen. MVO-georiënteerde bedrijven laten
Peter Graf als Chief Sustainability Officer. Als
Consultants die een vrije dag opnemen,
ook zien wat ze nog niet op orde hebben en
groen geweten van de organisatie bewaakt
maar toch gewoon gaan werken bij de
waar ze nog stappen kunnen maken. En ze
hij de sustainability van de organisatie. Daar
klant. De omzet van die dag gaat dan
durven hierover de dialoog aan te gaan met
stopt zijn rol niet, want als Executive Vice
naar een goed doel en dat tikt aan. Kijk
hun stakeholders.” Lageweg sluit niet uit
President of Sustainability Solutions is hij
op www.werkeensvooreenander.nl voor
dat organisaties in de toekomst afgerekend
ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling
meer informatie.
worden op hun Maatschappelijk Resultaat,
van oplossingen waarmee SAP-klanten hun
websessies
VNSG Magazine aug/10 19
Louwman & Parqui professionaliseert haar testproces om te blijven
Het goed functioneren van SAP is van groot belang voor de continuïteit van de business bij Louwman & Parqui. Door deze directe afhankelijkheid en door steeds verder toenemende complexiteit van het SAP-landschap, verdient het testproces extra aandacht. Ondersteund door PTWEE, specialist in testen van SAP, is Louwman & Parqui in 2009 gestart met het professionaliseren van haar testproces.
V.l.n.r. Jannis de Koeijer, Frank Paymans en Ad Vermeulen INTERVIEW, TEKST EN FOTOGRAFIE Bas van der Poel
hoge kwaliteitsstandaard in de toekomst los
geen noemenswaardige problemen geweest
uitvoerig voordat we ze doorzetten naar onze
“Natuurlijk testen we wijzigingen in SAP
zouden moeten laten. Een professioneel,
na het live gaan. Dit was voor een groot deel
productieomgeving”, zegt Ad Vermeulen,
gestructureerd testproces is voor Louwman
te danken aan een goede teststrategie, een
IT Manager bij Louwman & Parqui. “We
& Parqui immers van groot belang om
gestructureerd testproces en een goede set
zagen echter dat onze testmethodiek steeds
’in control’ te blijven.
van testscripts en testscenario’s.”
verder onder druk kwam te staan. Zaken als
Vorig jaar zijn we gestart met Hoe te beginnen?
goede testscripts en testdata zijn immers
het stapsgewijs vergroten van onze
niet altijd even eenvoudig te verkrijgen.
testvolwassenheid. We hebben een groot
Maar ook de groeiende complexiteit van de
aantal verbeteringen doorgevoerd en dat leidt
& Parqui vaker initiatieven genomen om
SAP-omgeving stemde ons tot nadenken.
tot goede resultaten. Een mooi voorbeeld is
het testproces te verbeteren. Dat leverde
Als importeur van Toyota en Lexus wilden
de nieuwe SAP CRM release waarmee we in
doorgaans niet voldoende op waardoor
we hoe dan ook voorkomen dat we onze
het Pinksterweekend live zijn gegaan. Er zijn
medewerkers uiteindelijk toch weer in oude
In het verleden werden bij Louwman
“Ons Testproces is aanzienlijk
“Het Borgen van onze nieuwe
“Een testmethodiek wordt niet op de
verbeterd en dat levert direct
werkwijze binnen de organisatie
letter gevolgd maar pragmatisch
voordelen op.”
verloopt succesvol.”
toegepast.”
Ad Vermeulen, IT Manager
Jannis de Koeijer, Business-IT Consultant
Frank Paymans, Adviseur (SAP) testen
Louwman & Parqui
Louwman & Parqui
PTWEE B.V.
20 VNSG Magazine aug/10
Testen leeft
gewoontes vervielen. “Testen is nu eenmaal
praktijk blijkt dat mensen er moeite mee
niet het meest aantrekkelijke onderdeel van
hebben om, uitgaande van productrisico’s,
je werkzaamheden”, aldus Jannis de Koeijer,
de juiste diepgang te kiezen. Te gedetailleerd
toont aan dat het goed mogelijk is om met
Business-IT Consultant en verantwoordelijk
beschrijven kost te veel tijd en maakt
een beperkte investering grote verbeteringen
voor testen en QA bij Louwman & Parqui.
onderhoud en hergebruik van testscripts
door te voeren in het testproces. De vraag
“De vraag was hoe we dit konden
onmogelijk. Te globaal opstellen betekent
is echter of het dit keer wel lukt om vol te
doorbreken én waar we het best mee
echter dat je geen goede testdekking
houden.
konden beginnen op weg naar een beter
bereikt. Ondersteund door een ervaren SAP-
testproces. We hebben ervoor gekozen om
testconsultant hebben we in workshops een
vraag: “Ja, nu gaat dat zeker lukken. Er is
te starten met de cursus ‘Gestructureerd
aantal processen van Louwman & Parqui
een aantal redenen waarom het nu beter gaat
SAP testen’ van PTWEE. In twee dagen
uitgewerkt in testscripts en testscenario’s.
dan eerdere pogingen. De belangrijkste is
tijd hebben onze IT-medewerkers kennis
Daardoor zijn we nu veel beter in staat om
dat het onderwerp testen bij alle betrokkenen
opgedaan van het vakgebied testen. Doordat
het juiste detailniveau te kiezen. Daarnaast
leeft. Daar zorg ik, als verantwoordelijke
deze cursus sterk is gericht op het testen
bespreken we voor sommige processen
voor het testproces, wel voor. Bovendien
van SAP-functionaliteit was iedereen na de
plenair de opbouw van de testscripts. Zo
worden de medewerkers gefaciliteerd met
cursus direct in staat om beter te testen.
leren we van elkaar en ontstaat een uniforme
tools, templates en training. Verder is er groot
Bovendien kregen we door de training een
manier van werken. Bijkomend voordeel
commitment vanuit het management; dat is
goed referentiekader van waaruit we met
is dat dergelijke sessies helpen om het
erg belangrijk. Tot slot hebben we in PTWEE
elkaar konden nadenken over het verbeteren
onderwerp testen levend te houden.”
een goede partner gevonden om ons in dit
Jannis geeft overtuigend antwoord op die
traject te ondersteunen. Hun ervaring met
van ons testproces.” Goede testdata roadmap
Het voorbeeld van Louwman & Parqui
Een belangrijke activiteit voor de roadmap
testen in SAP-omgevingen in combinatie met een pragmatische instelling is erg belangrijk
is het verbeteren van testdata. Goed kunnen
voor ons. We zorgen er samen voor dat
samengesteld die een roadmap voor
testen is in grote mate afhankelijk van
we binnen Louwman & Parqui nu en in de
testprocesverbetering heeft opgesteld.
de beschikbaarheid van representatieve
toekomst goed kunnen testen.”
De horizon is twee jaar. Voor verschillende
testgegevens. Dat wordt veelal ingevuld
aspecten, zoals testorganisatie, teststrategie,
door een kopie van de productieomgeving
testproces en testomgevingen, zijn de
beschikbaar te stellen. Die werkwijze
huidige en gewenste situatie beschreven.
kent echter nogal wat haken en ogen.
Daar is vervolgens een groot aantal
Oplossingen als SAP TDMS omzeilen die
verbeteractiviteiten uit voortgekomen.
struikelblokken, maar bieden veel meer
“Daarnaast zijn er quick-wins bepaald omdat
dan noodzakelijk is. “Wij spelen op die
we het belangrijk vinden dat alle betrokkenen
beperkte behoefte in door nauwgezet te
Louwman & Parqui B.V. is de
zo snel mogelijk de eerste verbeteringen
analyseren welke testdata daadwerkelijk
marketing en sales organisatie van
zouden ervaren in de dagelijkse praktijk”,
nodig zijn om effectief te kunnen testen. Daar
Toyota en Lexus in Nederland. Ter
aldus Frank Paymans, testadviseur vanuit
realiseren we een passende oplossing voor”,
ondersteuning van de belangrijkste
PTWEE. “Je moet voorkomen dat het te lang
zegt Frank. “We maken zoveel mogelijk
primaire en secondaire bedrijfsprocessen
gaat duren voordat de eerste veranderingen
gebruik van reeds aanwezige (maatwerk)
maakt Louwman & Parqui sinds 1999
worden doorgevoerd. Voorbeelden van
programmatuur bij de klant. Waarom zou je
gebruik van SAP. Het functioneel en
quick-wins bij Louwman & Parqui waren
het wiel volledig opnieuw uitvinden als er veel
technisch applicatiebeheer wordt in
goede templates voor testscripts en een
voorhanden is dat je kan hergebruiken? Deze
eigen huis uitgevoerd. Er is bewust voor
centrale procedure voor het beheren en
benaderingswijze zorgt voor een positieve
gekozen om zaken onder eigen regie
hergebruiken van testscripts.”
business case. Bij Louwman & Parqui leidt
te houden en waar nodig capaciteit en
dat tot een passende, flexibele en betaalbare
expertise in te huren.
Na de cursus is een werkgroep
Jannis: “We zijn nu stukje bij beetje onze testscripts aan het opbouwen maar in de
oplossing.” VNSG Magazine aug/10 21
Rob Arends en maurice Koot (v.l.n.r.)
tIJDeNS IMPleMeNtatIe INterVIew rob van der Marck • tekSt teus Molenaar • fOtOGrafIe frank van dam
Tijdens de tweejarige overgang naar sAP Leasing zijn plannen voor nieuwe producten in de koelkast gezet. Amstel Lease was er alles aan gelegen een gedegen backoffice te creëren en een broedende kip moet je niet storen. Uiteindelijk is het bedrijf als eerste in Europa met deze sAP-oplossing live gegaan. 22 VNSG Magazine aug/10
Als je kijkt naar de marktverdeling bij
front als frontoffice. Wij wilden ons asset
het leasen van bedrijfsmiddelen, dan loopt
management verbeteren, internationaliseren
het Nederlandse bedrijfsleven achter op
en ons richten op een nog betere
dat in het Verenigd Koninkrijk, België en
samenwerking met ons moederbedrijf ABN
duitsland. daar wordt gemiddeld een kwart
Amro. Zonder steeds te gaan programmeren
van de balans gefinancierd met lease, terwijl
als we iets wilden aanpassen. Het oude
Nederland rondom de 10% zit. “Wellicht
systeem kon bijvoorbeeld niet overweg
heeft het met de calvinistische inslag van de
met meerdere valuta. Bovendien was het
Hollanders te maken: eerst sparen en dan
gebaseerd op oude technologie waardoor
pas kopen”, vermoedt Maurice Koot, chief
webbased ontwikkelingen niet mogelijk
financial officer bij Amstel Lease.
waren. dat bleek allemaal niet mogelijk met
Hij weet zich in het gesprek – en in het werk – gesteund door Ict-Manager a.i. rob Arends. toen Koot vier jaar geleden aan de
de AS/400”, legt Arends de noodzaak uit om te zien naar een ander systeem. Na het gebruikelijke keuzeproces uit
slag ging bij Amstel Lease was Arends al
diverse softwareleveranciers (long list / short
begonnen na te denken over de toekomst
list) is gekozen voor SAP Leasing van SAP
van het computerplatform waarmee het
Solutions and Services. “We hebben een
bedrijf werkte. “Wij werkten nog met een
proof of concept gehouden met twintig
AS/400 en de zelf ontwikkelde applicatie Up
van onze mensen en toen bleek dat meer
dan negentig procent standaard geschikt
groot deel van de It-afdeling hebben we
was voor onze business. In de oplossing zit
kunnen inzetten op andere taken”, gaat
namelijk standaard sales/client management,
Koot verder. We zijn niet meer bezig met
contract management in crM en Leasing
het onderhouden van alle interfaces en het
Accounting in Ecc”, vertelt Koot.
koppelen/matchen van bestanden.
ANDERE mARKETINgFOCUs
ten opzichte van concurrerende producten
Het grootste voordeel van SAP Leasing – hUUR EEN bEDRIjFsmIDDEL
Koot heeft IBM Business consulting in
– is wel dat de applicatie zogezegd ‘alles
de arm genomen om de implementatie te
slikt’. Koot en Arends wilden vasthouden
doen. “Het moet een partner zijn die snapt
aan hun eigen Up front. “daarin zitten
leasemaatschappij van bedrijfsmiddelen.
wat een leasing bedrijf doet”, verklaart hij
alle bedrijfsregels. daar kunnen we snel
de onderneming is een volle dochter van
de keus. Voorts is besloten gedurende
zaken wijzigen, terwijl SAP Leasing – met
ABN Amro. Zij verzorgt leasecontracten
de implementatieperiode – die uiteindelijk
de belangrijke crM-module – zorgt voor
binnen Nederland, België, duitsland en
in zijn totaliteit op twee jaar kwam – alle
een solide backoffice. SAP is heel open en
het Verenigd Koninkrijk. de variatie aan
wijzigingen in de bedrijfsvoering te bevriezen.
importeert moeiteloos de gegevens uit Up
geleasde bedrijfsmiddelen is enorm, maar
Alleen als de wetgeving een aanpassing
front.”
elk bedrijfsmiddel kan geleasd worden,
noodzakelijk maakte (bijvoorbeeld een ander btw-tarief) ontkwam Amstel Lease niet aan aanpassingen in de software. Voor
Amstel Lease is een internationale
mits het voldoet aan 3 criteria: uniek ALLE mEDEWERKINg toen het tweetal zich nog oriënteerde
identificeerbaar, zelfstandige eenheid en voorspelbaar waardeverloop.
het overige was het ijzig koud in de burelen
op het te kiezen pakket, bleken er geen
van het bedrijf. “Natuurlijk zijn er wel nieuwe
referenties voorhanden. In het buitenland
de oprichting in 1968 geïnspireerd door
producten bedacht in die tijd – marketing
waren er wel organisaties mee bezig om
de vestiging in een kantoorpand aan de
gaat gewoon door – maar we hebben ze
de software te gaan implementeren, maar
Amstel, hartje Amsterdam. Inmiddels is
even op een ander spoor gezet om het
nergens was het pakket al live gegaan. In
het hoofdkantoor gevestigd in Utrecht.
implementatieproces niet te verstoren.”
de stuurgroep was dan ook iemand van
Bij Amstel Lease werken ongeveer 140
de naam Amstel Lease is destijds bij
SAP opgenomen. “die dacht echt met
mensen. Kijk op www.amstellease.nl voor
is gebruikt om de naamsbekendheid te
ons mee. Hij zei bijvoorbeeld dat we niet
meer informatie
vergroten en de campagne ‘Groter denken’
alle upgrades en patches gedurende de
voor het voetlicht te brengen. “We hebben
looptijd van het project moesten doorvoeren,
gewoon de marketingfocus een tijd verlegd.
omdat dit verstorend werkt. We hebben
En niet onverdienstelijk, want in die periode
in workshops vastgesteld waaraan we
zijn wij toch vijf procent harder gegroeid dan
behoefte hebben. daarvoor hebben wij de
de markt”, klinkt het een beetje trots.
tijdelijke licenties gekregen. Van SAP hebben
Koot legt uit dat die periode nadrukkelijk
Arends vult aan: “Als mensen doorkrijgen wat ze met die nieuwe software allemaal kunnen doen, dan ontstaan de wildste
we die medewerking gekregen”, legt Koot waarderend uit. Het project heeft langer geduurd en
ideeën. dat is wel goed – en daarom is het
meer gekost dan aanvankelijk gedacht. dat
pijnlijk om er een tijdje niks mee te doen –
lag niet alleen aan SAP, benadrukt Koot.
maar het fundament moet eerst goed staan.
“Wij moesten bijvoorbeeld besluiten nemen
dan komt de uitwerking van die ideeën later
over veel verschillende definities, zowel
wel.”
eenvoudige als hele complexe zaken. Zo hebben we het over production revenues
bETERE DATAKWALITEIT
gehad maar ook, wat en wanneer is iets een
Al pratend komen de voordelen van SAP
verkoop? Is dat als je het contract aangaat of
Leasing voorbij: “Wij hadden wel 77 manieren
pas als je de investering voor het betreffende
om een factuur voor een klant samen te
lease object hebt gedaan? dat soort zaken
stellen. SAP heeft ons geholpen hier het mes
hebben ook de nodige tijd gevergd. dat
in te zetten. Nu hebben we een palet van
zouden we anders doen als we het zouden
vijf varianten. dat is meer dan genoeg”,
overdoen: van tevoren meer tijd uittrekken
vertelt Koot.
voor dergelijke procesdefinities en niet tijdens
“ook change management gaat nu veel makkelijker. dat scheelt heel veel werk en is dus een besparing”, aldus Arends. “de datakwaliteit moest beter; wij moeten
het implementatieproces”, legt hij uit. Amstel Lease is uiteindelijk Europees als eerste met de software live gegaan. In 2007 gebeurde
tenslotte voldoen aan de eisen die de
dat met het eenvoudigste
financiële wereld heeft afgesproken binnen
deel van de bedrijfsvoering.
Basel II. Vroeger hadden we klantgegevens
toen dat eenmaal goed draaide
op vier of vijf verschillende plekken staan.
is alles overgegaan in 2008.
dankzij SAP staan ze nu op één plek. Een VNSG Magazine aug/10 23
Unibail-Rodamco beheert
‘nieuwe werkelijkheid’ met solution manager
sAP geeft al een aantal jaren hoog op van zijn beheersuite solution manager. Langzaam raakt de beheersoftware (deels) ingeburgerd bij sAP-gebruikers. voor Unibail-Rodamco blijkt solution manager vooral een middel om testen, change management en gebruikersautorisaties slim te integreren en de zo nodige transparantie te waarborgen, in een pan-Europese omgeving.
jack van gestel
INterVIew eN fOtOGrafIe rob van der Marck • tekSt freek Blankena
achtergronden: de wens tot centralisatie
lokalisatiekwesties (belasting- en juridische
vastgoedbedrijf dat vooral investeert in grote
van het Ict-beheer en de invoering van het
regels) expliciete aandacht en vervolgens
winkelcentra op A-locaties, kantoorpanden
procesmodelleergereedschap ArIS.
werden de processen vastgelegd in ArIS.
Unibail-rodamco is een Europees
en beurscentra (vooral in de Parijse regio,
Er was in verschillende landen een kleine
“dus ArIS werd de nieuwe werkelijkheid”,
inclusief de exploitatie). Het bedrijf is ontstaan
Ict-afdeling, maar op centraal niveau was
zegt hoofd Ict-support Jack van Gestel
door de fusie van het Nederlandse rodamco
die er niet. dat ging wringen in de tijd van
van Unibail-rodamco. Essentieel was
Europe en het puur franse Unibail in 2007.
Ahold- en Enron-schandalen; de gevraagde
volgens hem dat net daarvoor ook alle
Alle oorspronkelijke rodamco-vestigingen
transparantie en risicobeheersing bleken
functiebenamingen geharmoniseerd waren.
zijn voor wat betreft hun primaire processen
lastig te realiseren omdat de rapportages
“Een ‘shopping manager’ betekende
intensieve SAP-gebruikers; naast fI/co
over de activiteiten van het bedrijf geen
daarna in elk land ook hetzelfde. Zo werden
behoren bijvoorbeeld Workflow, real Estate
eenduidig te interpreteren resultaat
bijvoorbeeld ook de functies ‘leasing
Management, Material Management,
opleverden, ook al was er een provisorisch
manager’ en ‘property manager’ uit elkaar
SEM-BcS, Business Warehouse, corporate
datawarehouse ingericht. Er was dus een
getrokken, want dat waren in de grootste
finance Management, Investment
meer centrale grip op de It-systemen nodig.
winkelcentra gescheiden functies. Een
Management en fScM tot de gebruikte oplossingen. hARmONIsATIE EN CENTRALIsATIE dat Unibail-rodamco er begin 2005
Een andere factor was de komst van
makkelijker te implementeren”, stelt Van
nieuwe consultancypartner IdS Scheer,
Gestel.
die over de juiste internationale expertise op het gebied van ‘real estate’ beschikte.
voor koos SAP Solution Manager in te
Bij de uitrol van nieuwe modules in de
zetten, had een paar organisatorische
respectievelijke landenvestigingen kregen de
24 VNSG Magazine aug/10
dergelijke harmonisatie maakt ArIS een stuk
ArIS, dat min of meer ‘meekwam’ met de
INTEgRALE INzET sOLUTION mANAgER de echte aanzet tot het gebruik van SAP Solution Manager was vervolgens het
besef dat die nieuw uitgerolde software ook
niet synchroon te lopen. “Dus we doen dat
beheerd moest worden. ‘Dicht bij huis blijven’
nu alleen nog via de Solution Manager-
was het devies. “Waarom zouden we er nog
methodiek, tenzij de SAP-component waar
een beheerproduct van weer een andere
het probleem optreedt van eminent belang
leverancier bij pakken?” Het grip houden op
is.” Ook voor rapportages over Change
(eventuele) softwareproblemen stond voorop,
Management was een kleine modificatie
dus voor Unibail-Rodamco waren vooral
nodig.
twee tools uit Solution Manager belangrijk:
Het belangrijkste aandachtspunt bleek
Change Request Management (CHARM)
echter de relatie tussen de gebruikte SAP-
en Service Desk. “We stonden immers voor
versie en de versie van Solution Manager.
diverse rollouts, integratietests, et cetera. We
“We draaien CUA op Solution Manager
hadden al onze processen in ARIS. Er was
en die laatste moet daarom minimaal op
toen nog geen manier om ARIS te linken aan
hetzelfde upgrade-level staan als je SAP-
Solution Manager, maar dat hebben we zelf
software zelf. Daarom hebben we ook
bidirectioneel geregeld. Dat betekent dat alle
gekozen voor een ‘double instance’ Solution
processen vanuit ARIS in Solution Manager
Manager-systeem, zodat we wijzigingen
kwamen en alle transacties vanuit SAP in
eerst in een testsysteem kunnen testen
ARIS.”
voordat we het doortransporteren naar de
Solution Manager ontpopte zich als een handige manier om de testactiviteiten
productieversie.” Een andere relatie tussen de versies is
te verdelen en de resultaten daarvan
dat je voor het upgraden van SAP via de
transparant te maken en te volgen. De
‘enhancement packs’ (EhP) moet kiezen
consultants van IDS Scheer verrichtten tests,
of je dat standalone doet of via Solution
maar een aantal key users ook. De integratie
Manager. “Tot en met enhancement pack 3
die Solution Manager mogelijk maakte,
kon je het zonder Solution Manager doen,
was volgens Van Gestel erg handig. “Op
vanaf enhancement pack 4 ben je daartoe
die manier konden we de processen en het
verplicht.” Dat was een verrassing. “Wij
testen verenigen. En als we de processen
hebben gekozen voor EhP 3 en niet voor
beursgenoteerde Europese
aanpasten, werd dat met een synchronisatie
4, omdat de implementatie van die laatste
vastgoedinvesteerder, -beheerder en
meteen in Solution Manager gezet. Je test
bijna twee keer zo duur zou uitvallen. Als we
-ontwikkelaar.
ook geen transacties, maar processen.” De
voor EhP 4 hadden gekozen, hadden we
gedetecteerde problemen resulteerden in een
de hardware van Solution Manager moeten
waarde van 22,3 miljard euro (31
‘ticket’ in de Service Desk, wat als een groot
vervangen en een volledige upgrade moeten
december 2009) is Unibail-Rodamco
integratievoordeel wordt ervaren.
doen van Solution Manager en de upgrade
actief op drie belangrijke gebieden:
zelf zou ook nog eens duurder uitvallen.”
winkelcentra, kantoorpanden en
Ook de autorisatie is nu op een geïntegreerde manier aangepakt, door SAP’s Central User Administration (CUA) te koppelen aan Solution Manager. “Wat
Unibail-Rodamco is een
Met een eigendomsportfolio ter
conventie-/tentoonstellingscentra. Het Meer mogelijkheden Afgezien van dergelijke verrassingen
bedrijf richt zich op Europese objecten die in hun eigen markten duidelijk
iemand mag, staat beschreven in ARIS en
is Van Gestel zeker tevreden over de
concurrerend zijn in termen van bereik,
dus ook in Solution Manager. Als iemand
flexibiliteit en inzetbaarheid van Solution
omvang, specificaties, locatie en
dat wil veranderen, is dat een ‘change’ en
Manager, waarvoor specialist NewColutions
reputatie. Unibail-Rodamco richt zich op
moet ik met een business process owner en/
is ingeschakeld. De integratie van testen,
die segmenten van de vastgoedmarkt
of iemand van de riskmanagementafdeling
service desk en rapportages helpen de
waar de vraag groter is dan het aanbod.
beoordelen of die autorisatie inderdaad
ICT-afdeling (inmiddels 18 mensen), maar
van toepassing is. Als dat zo is, dan is die
indirect ook ‘de business’. En dan gebruikt
Rodamco zich op het maximaliseren
autorisatie meteen van toepassing op de
Unibail-Rodamco nog maar een deel van
van aandeelhouderswaarde en return
hele functiegroep waar zo iemand in valt;
de mogelijkheden van Solution Manager,
on investment middels een proactief
autorisatie wordt niet op individuele basis
waaronder ook ‘Landscape Monitoring’ en
management, een dynamisch
verstrekt. Dat soort indirecte voordelen is
‘E-Learning’. Op Van Gestels agenda staan
acquisitie- en afstootbeleid, en een hoog
natuurlijk moeilijk in geld uit te drukken, maar
nog een betere rapportage door integratie
expertiseniveau in het beheer van grote
is heel belangrijk voor het bedrijfsproces. Het
met de centrale SAP Business Warehouse
(her-)ontwikkelprojecten.
gaat om transparantie; iedereen kan in ARIS
(BW) – Solution Manager maakt zelf gebruik
Unibail-Rodamco is een
zien hoe het zit.”
van een soort ‘BW-light’ – en het onderdeel
van Europa’s meest liquide
SLA Management. De optie Solution
vastgoedinvesteringsfondsen, maakt deel
Manager te gebruiken als ‘doorgeefluik’ voor
uit van de Franse CAC 40, de Euronext
diverse services die onder SAP’s roemruchte
100 en de Nederlandse AEX Index en
bijvoorbeeld de invoer van ‘tickets’ (voor
Enterprise Support vallen, is voor hem nog
geniet een ‘A’-rating van Standard &
de Service Desk) via SAP-schermen (notif_
niet aan de orde geweest.
Poor’s.
Aandachtspunten Niet alles liep meteen goed. Zo bleek
Voor elke kernactiviteit richt Unibail-
create) en via Solution Manager (crmd_order) VNSG Magazine aug/10 25
Always delivering on time
Sinds 2003 hebben we SAP Solution Manager bij meer dan 50 klanten succesvol geïmplementeerd. Zo ook bij Unibail-Rodamco. Lees meer daarover op pagina 24.
with the SAP Solution Managers www.newcolutions.nl CSI-AdvA5-VSNGJuni2010.pdf
26 VNSG Magazine aug/10
17-06-2010
THE SAP SOLUTION MANAGERS 12:29:48
ZOOM
Jeroen Scheer
Na een ontvlechtingsproces bij Nuon van bijna twee jaar is het VNSG-lidmaatschap naar Alliander gegaan en werd Nuon Energy een nieuw lid van de VNSG. Redactielid Dirk-Jan Schenk sprak met Jeroen Scheer, Manager IT Strategy & Architecture bij Nuon Energy N.V.
Interview, tekst en fotografie Dirk-Jan Schenk
Bedrijf
Nuon is een energieonderneming die met ruim 6.000 medewerkers circa 3 miljoen consumenten,
SAP
Nuon gebruikt al jaren SAP IS-U (Industry Solution Utilities). Naast FI/CO en MM, wordt ook Plant
bedrijven en organisaties bedient in Nederland en België. Nuon
Maintenance gebruikt voor alle fabrieken in Nederland. SAP
produceert en levert gas, elektriciteit, warmte en koude en biedt haar
wordt gebruikt voor het plannen van het onderhoud. Nuon wil het
klanten energiebesparende producten en diensten aan. In juli 2008
onderhoud dynamisch gaan plannen en ook de kennis over het
is Nuon, vanwege de Nederlandse wetgeving, juridisch gesplitst
onderhoud verder gaan automatiseren. Dit laatste is noodzakelijk aan
in een energieproducent en -leverancier (Nuon Energy) en een
het worden door het ouder worden van een aantal medewerkers met
netbeheerder (Alliander). In dezelfde maand een jaar later is Nuon
veel kennis van de centrales.
onderdeel geworden van de Vattenfall Groep en vormt de nieuwe
Nederland loopt voorop in de liberalisering van de energiemarkt.
Business Group Benelux. Vattenfall is de vijfde elektriciteitsproducent
Bij Nuon hebben ze alle kinderziektes hiervan meegemaakt. Ook
en de grootste warmteleverancier van Europa. De activiteiten
SAP IS-U moest helemaal omschakelen van energie leveren op een
van Vattenfall strekken zich uit over de gehele waardeketen van
bepaald adres naar verkopen aan klanten. Marketing, customer
elektriciteitsopwekking, transport, distributie en verkoop.
service en after sales betekent een enorme verandering voor bedrijf
De afgelopen twee jaar is hard gewerkt aan een totale ontvlechting
en systemen. De periode van 2005-2007 is gebruikt voor stabilisatie,
van de systemen van Nuon en Alliander. Het ging om een complete
de factuur kloppend maken. De jaren 2007 en 2008 is gewerkt aan
afsplitsing van hardware, applicaties, locatie en personeel, een zeer
het uitbouwen van Nuon als merk, de IT moest dit ondersteunen.
ingrijpend en groot programma. Vattenfall formuleert nu een bedrijfsbrede IT-strategie. Jeroen
Nederland is met Engeland ver met de liberalisering van de energiemarkt. Nuon is één van de 19 innovatieve bedrijven, die deel
Scheer: “We bekijken welk stukje van de puzzel op welke plek binnen
uitmaken van de Extended SAP ACCU Workgroup for AMI and Smart
Vattenfall past, waarbij we de integratie bij Nuon gebruiken als één
Grids. ACCU staat voor Advisory Customer Council for Utilities.
van de voorbeelden voor heel Vattenfall. De komende vijf jaar moet IT
Jeroen Scheer is voorzitter van deze AMI werkgroep. Zij stelt samen
als wezenlijk onderdeel over de landen heen gaan functioneren”.
met SAP een Roadmap op voor IS-U van groot geïntegreerd log
“Nuon heeft een bijzondere relatie met SAP. Dat kost wel veel tijd, maar levert ook veel op. ” VNSG Magazine aug/10 27
energiebedrijf naar bijvorobeeld een Lean retailer in Utilities. In het verleden stroomde de energie van de centrale naar de klant en het
vNsg
Medewerkers van Nuon gaan jaarlijks naar het VNSG congres. Het vormt een goede bron van kennis over
geld stroomde terug. Met de komst van zonnepanelen en andere
SAP. Het is ook een goede gelegenheid kennis uit te wisselen met de
energiebronnen bij klanten is zowel de energie- als de geldstroom
concullega’s. “Je zoekt elkaar toch altijd weer op”, volgens Jeroen.
heen en weer gaan lopen. de informatiestromen worden daardoor veel complexer. Jeroen Scheer vindt het verstandig de It-architectuur conform de energiewaardeketen in te richten, aparte systemen voor generatie, handel, distributie, meten en leveren, om zo de
Focusgroepen
thomas van Veghel van Nuon is de voorzitter van de focusgroep
Utilities (UtL).
noodzakelijke flexibiliteit te behouden in een snel veranderende energiemarkt. ‘Smart metering and smart grid’ vormen de basis voor een ecosysteem van de juiste energie voor de goede prijs uit de juiste bron. de retailer en consument willen hierin graag zoveel mogelijk vrijheid, terwijl de netwerkbeheerder haar net wil stabiliseren. Standaardisatie wereldwijd lijkt hiervoor noodzakelijk. SAP ontwikkelt op dit moment software voor smart grids. de werkgroep adviseert tegelijkertijd ook de Europese Unie over een goede regelgeving. Jeroen gaat altijd naar het SAP Utilities congres en verzorgt vaak een keynote. Volgens hem is SAP koploper op het gebied van de backoffice It voor smart metering en smart grid. Hij heeft het idee dat de samenwerking met SAP opener is geworden. SAP is op bezoek geweest bij het Nuon customer care center en is zeer geïnteresseerd in de ontwikkelingen bij Nuon. Jeroen: “Nuon heeft een bijzondere relatie met SAP. dat kost wel veel tijd, maar levert ook veel op.”
Maandagochtend.., tijd om een flinke slag te slaan in Remote werken!
THINGS TO D
O
Uitbesteden schoonmaak Outsource n schoonma ak Outtask en boodschappe n
28 VNSG Magazine aug/10
Joris
Compu ter en t ele foon de deur ui t
Een verhuisbericht van veertien seconden!
‘‘
Veertien seconden, dat is het verschil dat de lift nodig heeft om in plaats van onze oude stek op de 14e te klimmen naar de TopForce kantoren op de 24e verdieping. Wijds uitzicht inspireert; het helpt om prettig te werken. Nu weten we als geen ander dat gemakkelijke toegang tot alle informatie en processen minstens zo belangrijk is om goed te werken. Onze visie; prettig werken doordat eindgebruikers in een vroeg stadium betrokken worden. Zodat we aan de hand van schermen hun bevindingen in het project verwerken. Dat praat voor veel klanten, medewerkers of leveranciers makkelijker dan een functioneel ontwerp. Gekoppeld aan onze flexibele projectaanpak leidt dat tot aansprekende resultaten. Dus investeer die veertien extra seconden, kom eens langs en bespreek je doelstellingen ten aanzien van effectiviteit en betrokkenheid van leveranciers, klanten of medewerkers.
Even geen veertien seconden te besteden? Op onze website kan je aangeven dat je de TopForce nieuwsbrief wilt ontvangen.
Zo blijf je op de hoogte van klantcases, evenementen, vacatures en ontwikkelingen rondom TopForce en onze partners.
Geïnteresseerd? Bel 010 458 64 02. Website www.TopForce.com We behalen aansprekende resultaten voor onze klanten door de eindgebruiker centraal te stellen. Sinds 1999 hebben we meer dan 100 succesvolle projecten opgeleverd; voor Achmea, Booking.com, Johnson & Johnson, Luminus, Miele, NS, de Rijksoverheid en vele anderen.
TopForce BV Hofplein 20 (24e verdieping) 3032 AC Rotterdam Tel. 010 458 64 02 Fax 010 436 80 28 www.TopForce.com VNSG Magazine aug/10 29
Compass Group is een internationale dienstverlener op het gebied van food- en support services met meer dan 380.000 medewerkers in ruim 50 landen. In Nederland opereert Compass Group onder de merknamen: Eurest, Eurest Services en Medirest. De verschillende bedrijfsonderdelen leveren catering en facilitaire diensten aan bedrijven, ziekenhuizen, horecagelegenheden, scholen en (overheids) instellingen.
INTERVIEW EN TEKST Willy Koppens en Dirk-Jan Schenk • Fotografie Marielle van Uitert
Compass Group gaat voor ‘Puur’ Compass Group Nederland maakt
Als laatste stap in dit programma voegt
verbeterd productaanbod, afgestemd op
al jaren gebruik van twee SAP/ERP-
Compass Group momenteel samen met
de wensen van de gast, kan Compass
systemen. Het eerste bevat de financiële
Ctac de beide SAP/ERP-systemen samen
Group meer kassaomzet maken. De kosten
administratie, de contractadministratie en de
tot één SAP/IS-Retailsysteem, waarbij het
worden verminderd door de werkprocessen
facturatie (FI/CO, MM en SD). Het tweede
bestaande maatwerk wordt gereduceerd.
aan de achterkant van de restaurants te
systeem bevat de personeelsadministratie
Aanleiding voor het programma is de
standaardiseren: er wordt bijvoorbeeld
en salarisverwerking (HR en Payroll). De
marktontwikkeling. De door opdrachtgevers
gewerkt met een vast assortiment en vaste
budgetten worden bijgehouden in SAP BW
gesubsidieerde bedrijfsrestaurants worden
recepturen. Er wordt ook kritisch gekeken
(Integrated Planning) en SAP PI wordt ingezet
steeds schaarser, waardoor aanbieders
naar de personeelsinzet en er wordt
voor gegevensuitwisseling met leveranciers.
steeds scherper moeten opereren. In
geprobeerd de derving tot een minimum
Compass Group heeft de afgelopen jaren
antwoord hierop heeft Compass Group
te beperken. Wij namen een kijkje in de
het applicatielandschap geconsolideerd.
de formule ‘Puur’ ontwikkeld. Door een
keuken...
Bart Wijnands In het samen met Ctac ontwikkelde SAP/IS-Retailsysteem stroomlijnt Compass Group de logistieke stroom van kassa tot inkoop en heeft het betere instrumenten voor commerciële sturing van het assortiment. “We willen zien wat er verkocht wordt en tegen welke marge, zodat we ons productaanbod kunnen optimaliseren”, vertelt Bart Wijnands, manager ICT. “Meer denken als een retailer en meer integrale informatie.” De inkoop kan nauwkeuriger door een logistiek verband te leggen tussen inkoop en verkoop en op basis van historische verkoopgegevens.
30 VNSG Magazine aug/10
1
Calculatie / budgettering Met de stevige concurrentie in de volwassen markt van de cateraars is een zeer nauwkeurige calculatie noodzakelijk. Het budget wordt
vastgelegd in SAP BW (Integrated Planning), zodat de werkelijke prestaties kunnen worden bijgestuurd bij afwijkingen.
2
Inrichting Compass Group verwacht meer rendement te kunnen krijgen door de inrichting en routing in het restaurant op een bepaalde manier vorm te geven.
In de contractonderhandelingen worden hier afspraken over gemaakt.
3
Goederenontvangst Vanuit SAP wordt een bestelling verstuurd. De hoeveelheden worden aan de hand van de verwachte omzet en recepten berekend met SAP.
De pakbon en de factuur komen weer terug in het systeem.
4
Bereiding Aan de hand van de receptuur, die via SAP Portal is op te vragen, worden de lunches bereid.
VNSG Magazine aug/10 31
Front cooking Gerechten worden in het zicht van de gast, met verse ingrediënten, bereid.
Puur van Eurest Nederland krijgt steeds meer aandacht voor lekker, gezond en verantwoord eten en de positieve effecten daarvan op ons welzijn en onze
5 6
productiviteit. Puur van Eurest is een onderscheidende formule, die inspeelt op deze trends. Met als hoofdingrediënten eerlijk eten, een warm welkom en vooral een ruime selectie exclusief voor Puur ontwikkelde specialiteiten, die ‘on the spot’ worden bereid.
Verkoop Compass Group heeft zo’n 1.200 kassa’s door het hele land staan. De juiste artikelgegevens en prijzen worden vanuit SAP Retail naar deze kassa’s
7
gestuurd.
Kassa Alle verkoopgegevens van de kassa’s, zowel omzet als hoeveelheden, gaan in detail naar SAP BW (POS-DM) en worden van daaruit geconsolideerd naar SAP IS-Retail.
32 VNSG Magazine aug/10
8
9
Vergaderservice Banquetingdiensten, zoals vergaderlunches en recepties, worden geregistreerd op de kassa en doorgestuurd naar SAP voor facturatie aan de klant.
10 11 12
Derving Ook het eten dat na de lunch overblijft en moet worden weggegooid (derving) wordt geregistreerd in SAP.
Urenregistratie De ingezette uren worden vastgelegd in een timesheet voor verdere verwerking in Payroll.
Analyse Op basis van de verkopen worden nieuwe producten ontwikkeld en oude producten vervangen. Dit om de gast elke keer opnieuw te verrassen en te verleiden.
VNSG Magazine aug/10 33
mAURICE DE FEIjTER
Wat zou google doen? Alle indrukken van het vNsg Congres alweer verwerkt? het is alweer een tijdje geleden maar bij mij is toch twijfel blijven hangen. Over het algemeen kan ik goed volgen waar onze Nederlandstalige mede sAP-gebruikers zoal mee bezig zijn, maar dit keer raakte ik een paar keer het spoor bijster. trok tegen dell en beweert dat hij dell aan de rand van de afgrond bracht tot ze zijn
tussen automated enforcements met rules
apparaat repareerden en uiteraard vanaf dat
inside database enerzijds of rules as tacit
moment hun beleid volledig omgooiden. In
knowledge. Ik wist het niet. Wat doe ik
alle bescheidenheid noemt hij dat zijn eigen
mijn medemensen aan? ook toen bleek
‘dell-hell’. Wat hij daarmee wil aangeven is
dat ik mijn human centric gebaseerde
dat de macht bij de consument ligt. die kan
perspectieven had moeten poorten bleef ik
bedrijven maken of breken met behulp van
het antwoord schuldig. Erger nog, ik wist
internet.
zelfs niet dat ik mijn correlatie condities had
We krijgen een lawine aan beelden over
moeten baseren op user-friendly rules. Er
hoe onze wereld er binnenkort uit zal zien.
restte mij na het congres nog maar één ding;
de boodschap is dat als je ouderwets
ik moest zien te achterhalen of de trein voor
bezig bent, met ‘spullen’, je beter kunt
mij vertrokken is, of ik onderdeel ben van
stoppen met leven. So passé! Als je niet
een lost generation, of ik moest in een crash
op Google (of bedoelt hij op internet?) te
actie mijn onnozelheid zien op te heffen. dat
vinden bent, besta je eigenlijk gewoon niet.
laatste kun je natuurlijk het beste doen met
daar kunnen we het mee doen. dat lost
behulp van Google, oftewel koekelen, al die
mijn identiteitscrisis niet bepaald op. tussen
moeilijke woorden. de zin van het bestaan
de uitbarstingen van eigenwaan en wat
achterhaal je door erover te lezen. Ik besloot
bijzondere passages over ‘de nieuwe ethiek’
beide opties te combineren door een boek
en ‘de nieuwe tien geboden’ door blijft er
over Google te lezen; WZGd, wat zou
gelukkig genoeg lezenswaardigs over. Jeff
Google doen, van de hand van Jeff Jarvis.
vertaalt een aantal van zijn ideeën naar onze
Jeff wie-vis zult u zich afvragen? Jeff Jarvis,
eigen leefwereld en komt ook met een aantal
een zelfverklaard visionair die weliswaar naam
anekdotes en praktijkvoorbeelden die zeker
heeft gemaakt in de virtuele wereld, onder
de moeite waard zijn. Boodschappen waar
meer door populaire blogs, maar daar vooral
wij nog wel wat aan kunnen hebben. Zo
zelf van onder de indruk is.
benoemt en kwantificeert hij ook de ‘Gratis
Jeff’s boek gaat over Google, het bedrijf
economie’ die bij ons al eens de revue
Google en haar strategie, maar ook over
passeerde; meer verdienen door gratis weg
de producten die Google op de markt zet.
te geven. dat is wat Google doet. En vooral
tenminste, die indruk krijg je soms. tot Jeff
je klanten serieus nemen, bieden wat je
plotsklaps de ommezwaai maakt naar het
klanten vragen. toch maar doen en het kan
toelichten van de nieuwe economie of zelfs
zelfs in het Nederlands. de vertaling is van
een nieuwe wereldorde. daarbij heeft hij
Bart Gravendaal, isbn 978 90 458 0069 1.
het afwisselend over Google en internet,
Wat zegt u, of ik er al uit ben, uit die tacit
die voor hem synoniem lijken te zijn. Jeff
knowledge dinges? Nou nee, maar het is een
start zijn betoog met een verhaal over dell,
mooie, lange en warme zomer. dan maakt
dat niet goed naar zijn klachten luisterde
het niet zoveel meer uit dat niemand weet
over een slecht apparaat, waarna hij als
waar je op Google woont en of ik die nieuwe
een soort Lakeman via blogs ten strijde
wereldorde begrijp!
34 VNSG Magazine aug/10
GelezeN.
Zo haakte ik af toen bleek dat ik een levensbepalende keuze moest maken
VOOr U
VOLGENDE KEER IN:
magazine
Thema: Alles buiten de deur
Reportage bij dakpannenfabriek Monier
Proactieve inkooporganisatie bij CSM
Business Suite 7 – visie en ervaringen
Monier is wereldmarktleider op het gebied van bouwmaterialen met betrekking tot daken. In Susteren staat een fabriek waar dakpannen in allerlei vormen en maten worden gefabriceerd. Daarbij let Monier op kwaliteit en veiligheid maar ook op duurzaamheid, van zowel haar producten als het productieproces zelf. In onze fotoreportage ziet u hoe de productie daar in zijn werk gaat.
Geoliede inkoopprocessen, centraal inzicht in contracten en heldere rapportages zorgen bij CSM voor enkele miljoenen euro’s aan besparingen. We kijken hoe in een groot aantal landen de uitrol plaatsvond van onder meer de oplossingen SAP MDM & SAP SRM met als doel een pro-actief contract- en inkoopbeheer. Daarnaast staan we stil bij de selectie van de software en die van de partner. Natuurlijk besteden we aandacht aan de ‘lessons learned’.
In 2009 kwam Business Suite 7 algemeen beschikbaar. Met een uniforme en geharmoniseerde user interface en Enhancement Packages als meest in het oog springende vernieuwingen. Wat was de oorspronkelijke visie van SAP bij de introductie? En wat is er volgens gebruikers terecht gekomen van die ideeën? U leest het in de volgende editie.
En verder:
Column Paul Ostendorf • Zoom • Tips & Tricks • Focus • Voor u gelezen • En nog veel meer…
Het volgende nummer kunt u vanaf 11 oktober verwachten VNSG Magazine aug/10 35
Get in control with Every Angle Het ontsluiten van operationele stuurgegevens uit SAP kan veel sneller en eenvoudiger met de SAP gecertificeerde software: Every Angle. U klikt dwars door uw SAP data rechtstreeks naar de informatie die u nodig heeft. Ongeacht de grootte van uw SAP systeem of complexiteit van de achterliggende bedrijfsprocessen.
36 VNSG Magazine aug/10
Every Angle is snel, zowel in implementatie als in gebruik. Het systeem is in één dag live en in één week operationeel. U maakt vervolgens zelf de overzichten en analyses die u nodig heeft met slechts een aantal muisklikken in enkele seconden. Kijk voor demo’s eens op www.everyangle.com.